SVMMAE.
- 1 HOmo homini vt prodesse velit de iure naturæ est.
- 2 Iure naturali abutimur
falsis imbuti doctrinis.
- 3 Homo homini pernicies.
- 4 Adulatores PrincipũPrincipum humano generi pestis nocentißima.
- 5 Homines ingenij hebetioris seruos non esse.
- 6 Aristo. impia sententia.
- 7 Alexandri Historia & Tyrannis.
- 8 Iustitiæ quæ pestis capitalior.
- 9 Seruus homo iure naturæ non est.
- 10 Historia Antigoni Macedonum Regis, & numero 42. & 103.
- 11 Vitia virtutis specie tegere venenum est validißimum.
- 12 Libri huius inscriptio declaratur.
- 13 Oratio prima.
- 14 Oratio sequens.
- 15 Iustitiæ commendatio.
- 16 Potestatis vtriusque finis.
- 17 Iustitiæ denegatio Principibus periculosa.
- 18 Maioribus maiora debentur.
- 19 Inuidia pares impetit.
- 20 Inuidia sedatur virtute.
- 21 Aequale nihil.
-
22 Homines non esse in æquali fortuna ad decus vniuersi expediebat.
- 23 Aequalitas inter homines an esse expediat.
- 24 Historia Licurgi.
- 25 Historia Curij.
- 26 Dominum habere nobiliorem, confert ad dignitatem vasallorum, & nobiliores habere subditos,
confert ad nobilitatem & dignitatem Principis.
- 27 Christi in genus humanum beneficia, & nu. 28.
- 29 Iudices Hispalenses à rege electi digniores cæteris.
- 30 Vasallos an principibus vendere liceat ob publicam
neceßitatem.
- 31 Publica vtilitas reparanda non quorundam impensa aut damno, sed vniuersorum.
- 32 Dignior qui potentior.
- 33 Qualitas adiuncta verbo intelligitur secundum
tempus verbi.
- 34 Potentia nulla & finita exequantur.
- 35 Finitorum sola remanet vmbra.
- 36 Historiæ variarum ciuitatum.
- 37 Fatiscunt saxa & monumenta.
- 38 Tempus omnium rerum sepulturam.
- 39 Fabula Saturni.
- 40 Historia Archidami.
- 41 Historia Alexandri Magni.
- 43 Regna, imperia, principatus instabiles.
- 44 Historiæ variæ Priami & Crœsi & Xexis.
- 45 Historia Aeneæ.
- 46 Historia Romuli & Remi.
- 47 Historia Sceuolæ.
- 48 Historia Horatij.
- 49 Historia Tergeminorum.
- 50 Historia Craßi.
- 51 Historia Crœsi.
- 52 Historia Dionysij.
- 53 Historia Annibalis.
- 54 Historia Fabij Maximi.
- 55 Historia Marij.
- 56 Historia Pompeij Magni.
- 57 Historia Lentuli & Cethegi & Catilinæ.
- 58 Historia Iulij Cæsaris.
- 59 Historia Priami, Hectoris, Polixenæ, Cassandræ.
- 60 Historia Solonis & Crœsi.
- 61 Historia Epaminondæ.
- 62 Fabula Orlandi Furiosi.
- 63 Suscitari non potest extinctum naturaliter, quod
si supernaturaliter suscitetur, tunc non eadem
res, sed alia noua videtur.
- 64 Lazarus resuscitatus.
- 65 Animas mortales esse qui falso crediderint.
- 66 Opinio Vasteorum & Saducæorum.
- 67 Historia Socratis.
- 68 Mors quid sit.
- 69 Mortui quo loco iacebunt.
- 70 Mors indiuidua.
- 71 Historiæ Diagoræ.
- 72 Animas in cœlum redituras asserentes.
- 73 Animas esse igneas.
- 74 Anaxagoræ Historia & sententia.
- 75 Socratis locus.
- 76 Fabula Panthoides.
- 77 Diuitiæ conferunt ad maioritatem.
- 78 Diuitiæ pariunt potentiam.
- 79 Potentiores digniores.
- 80 Stipendium denotat dignitatem mercenarij.
- 81 Pœna & præmio Rempublicam contineri.
- 82 Historia Lisandri.
- 83 Deus præmium & pœnam probè dispensat.
- 84 Lucrum res efficacißima.
- 85 Dignitas pendet ab hominum opinione.
- 86 Populi vox & opinio maximam vim habet.
- 87 Labor præmio dignus.
- 88 Labores faciunt viros celebres.
- 89 Historia & labores Herculis.
- 90 Hispaniarum rex vt pressus oneribus, ita excellens
honoribus.
- 91 Regis verum trophœum esse omnibus parem.
- 92 Labores vt ad veram gloriam & æternam vitam
conducibiles, ita ad humanam noxij sunt.
- 93 Historia & error Pompeij Magni.
- 94 Labores an fugiendi.
- 95 Clerici monachis quare honoribus præferantur.
- 96 Gloria vera labore emenda.
- 97 Historia Adriani Imperatoris.
- 98 Periculum vbi maius, ibi maior remuneratio.
- 99 Imperium quo maius, eo maius periculum.
- 100 Historia regis cuiusdam.
- 101 Vtilior pluribus maiore præmio dignus, quàm qui
paucioribus vtilis est.
- 102 Principatus ad vtilitatem subditorum inuentus.
- 104 Rex est propter regnum, non regnum propter regẽregem.
- 105 Regnum est iuris gentium.
- 106 Regnum an sit iuris diuini.
- 107 Regnum & rex sunt nomina generalia ad omnes
magistratus spectantia.
- 108 Reges prius quàm leges scriptæ.
- 109 Deus olim mundum per se ipsum regebat.
- 110 Deus cunctis humanis præest, & cunctorum author
est.
- 111 Deo authore omnia fieri, quo sensu accipiendum.
- 112 Fecisse non tam videtur qui iussus paret, quàm qui
iubet.
- 113 Reges à Deo esse quo sensu accipiendum.
- 114 Deum nullus mortalium videt.
- 115 Humana cognitio est per aliquem ex quinque sensibus corporeis.
- 116 Testis id tantum scire dicitur, quod percipit aliquo
ex quinque sensibus corporeis.
- 117 Principatus, imperium, regnum dici possunt de iure ciuili, & de iure gentium, & de iure diuino.
- 118 Ius gentium quid.
- 119 Reges dici possunt omnes legitimi magistratus lata
voce.
- 120 Reges quare inuenti.
- 121 Homo est animal sociabile naturali instinctu.
- 122 Humanum ingenium procliue ad dissentiendum.
- 123 Magistratus quilibet largè dicitur rex.
- 124 Reges quare non habeant, aut egeant bruta.
- 125 Regibus, aut magistratibus subesse, non est neceßitatis præcise.
- 126 Quo maior administratio, eò sublimior administrans.
- 127 Doctores actu legentes præferuntur ijs qui actu non
legunt.
-
128 Dignior est qui digniori loco præest.
- 129 Filius an sit patri ratione officij præferendus.
- 130 Historia per Aulum Gellium relata.
- 131 Ciues an digniores quàm municipales.
- 132 Hispania dignißima.
- 133 Loci consideratio magni momenti est.
- 134 Historia Alexandri.
- 135 Dignior est is, cui Princeps magis fauet.
- 136 Doctor à Principe creatus reliquis sublimior
habetur.
- 137 Canonicus à Papa creatus reliquis sublimior habetur.
- 138 Angelus quid significet.
- 139 Principes sunt Dei ministri.
VT
homo homini ob eam causam
*
tantùm, quòd is homo sit,
consultum velit, in primisq́ue
edocendo rationibusq́ue
prudentięprudentiæ tradendis naturæ iuribus
præscriptum esse, Cicero 2. de finib. scripsit,
qui 3. Tusc. diuino quasi (vt solet) afflatu, ingenijs nostris semina esse innata
virtutũvirtutum ait,
quæ si adolescere liceret, ipsa nos ad beatam
vitam natura perduceret:
* verùm nos cùm
primùm magistris traditi sumus, ita varijs, inquit, imbuimur erroribus, vt vanitati veritas,
& cæcis opinionibus confirmatis, natura ipsa
cedat, nec aliorsum illud Ausonij spectare videtur sic lamentantis:
* Pernicies hominum
quæ maxima, solue, inquit, homo alter, iamq́ue non possumus non delere vehementer,
quòd iura naturalia, quæ à veridicis ac prudentissimis Iureconsultis, quasi immutabilia
tradita fuerant, quæq́ue fœlicitatem mortalibus præferebant, exulare cogantur, ab orbe
ferè vniuerso exterminata. cùm innumeris
alijs in rebus, tùm maximè circa controuersiarum illustriores,
* dum quasi stipendijs ad
adulandum, conducti scriptorum
quiq;quique,
eorũeorum Principum, à quibus aluntur gesta vtcunque noxia. Non excusare modò, verùm honestare, decorare, summisq́ue laudibus efferre
nōnon verentur, aut pudent. quis enim ferat Aristotelis audaciam, ne dicam inexpiabilem
noxiam, 1. Politic. scribentis
* hebetioris ingenij homines natura seruos, aut ad
seruiẽdumseruiendum
prudentioribus, natos videri,
* qua infausta
voce Alexandri Magni, à quo alebatur alienas vrbes & regiones, vniuersum denique or
*bem armis infestantis, funestam tyrannidem
non solùm defendere, verùm commendare
& laudare machinatus est: quasi quas gentes, vrbes, prouincias cladibus ille afficiebat,
eas iuuare, ad
cultioremq́;cultiorumque vitam, aut viuendi modum redigere, & non potiùs infernas
ad vmbras, quasi fulminibus adigere videretur
., at quid peccauimus hebetiores. Deus
enim fecit nos, non ipsi nos. Vt iam de istorum & similium perniciosissima adulatione, illud Cicer. Offic. 1. meritò iactare possimus,
* Nullam esse iustitiæ pestem capitaliorem, quàm eorum, qui cùm maximè fallunt
aut lædunt, id agunt, vt boni viri videantur,
& fi Dijs placet, non pauci nostrorum impiam illam Aristot. sententiam sequantur:
quantò iustius & sancius veridici ac grauissimi Iureconsulti, qui etiam
* eosmet de iure gentium serui effecti essent, iure naturæ liberos permansisse (in l. quod attinet. ff. de reg.
iur. & alibi sæpè) scripserunt.
* quantoq́ue
splendidius & magis ingenuè Antigonus Macedonum Rex Philosopho cuidam librum,
quo de
iustitięiustitiae partibus agebatur, ei porrigenti, erras, inquit (vt refert Plutarchus in Apoph.) qui cùm me videas alienas ciuitates
armis infestantem, de iustitia apud me disseras:
* noluit enim suam tyrannidem & violentiam mentita virtutis specie tegere, in hoc
saltem humano generi, quàm Alexander &
sui adulatores officiosior, quod hominibus
tantùm,
nōnon etiam ipsi iustitiæ bellum inferre
properabat. Iustitiam enim bello & armis
adorari festinat, qui virtutis vestibus & regminibus vitia induit, vt iam vera virtus &
iustitia hominibus non notescat, sed vel lateat vel ambigua fiat.
* quamobrem de illustribus controuersijs agere animus fuit, si fortè huic humani generis laxitati, potentiorum Principúmve
illustrissimorũillustrissimorum,
adulatorũadulatorum
plerunq;plerunque interuentu & opera, fatigatæ, opem
ferre aliquantulum possemus. circa controuersa verò vsibusq́ue Forensibus agitata &
frequentia, versaturos, plerunque nos ideò
profitemur, quòd illa præceptore vehementer
egere, hæc vberrimum fructum esse allatura
in comperto sit. & propterea huic operi controuersiarum illustrium aliorumq́ue vsu frequentium titulum inscripsimus.
Inter reliquas verò illustres controuersias
ab ea libet præfari, quæ die Februarij 6. anno
Domini 1563. cæpta fuit Tridenti, cui nos
interfuimus, cùm à potentissimo Hispaniarum Rege ac Domino nostro Philippo ad
sacrosanctũsacrosanctum Oecumenicum concilium eo loci
celebrandum missi essemus, die dicta ab Illustriss. Cardinalibus Summi Pontificis delegatis iussum fuit, vt Doctorum singuli de articulo matrimonij tunc proposito, suas ex
suggesto solemnes haberent orationes, quaternis classibus dispositi, eo tamen ordine, vt
omnium primi Summi Pontificis, deinde
Gallorum Regis, atque ita Hispaniarum Regis Catholici potentissimi Doctores ratiocinarentur, nostri qui primum dicendi locum
post Summi Pontificis Doctores sibi deberi,
iure contendebant, nostris prælatis hanc ad
rem frustra requisitis, hoc munus nobis per
Herculem Pannianum Illustrissimi Marchionis Pescariensis Vicarium delegârunt, atque
ita simul cum Illustriss. D. Petro Condisaluio
à Mendoca Episcopo Salmaticensi adiui Cardinalem Mantuanum concilij præsidentem,
re ei enarrata, nihil, inquit, iam immutari li|
cet, quia cum reliquis Cardinalibus, & potissimùm
cũcum Cardinali Lothorigiensi (is enim
tunc partes Gallorum agebat) is dicendi ordo præscriptus fuit, adiui solus reliquos legatos, idemq́ue ferè responsum dederunt, petij
vt dicendarum sententiarum princeps dies
aliquantulum differretur, quod non parum
grauatè (erat enim dies sequens ad inchoandum definitus) concesserunt, quamuis non
abnegassent, quin seruata doctoralis magistralisve gradus prærogatiua & authoritate, vt quisque eorum oraret, conducibilis
esse videretur. Vnde Illustriss. Legatis 8. die
eiusdem mensis coactis habuimus hanc oratiunculam, assistentibus Martino Gazelu
Cath. Regis Secretario, & D. Hercule Panniano.
* In priuatis colloquijs, quæ cum vestris
DD. illustriss. habuimus, responsum fuit,
non iustam modò, verùm iustissimam
quoq;quoque
videri nostram supplicationem. verùm hanc
rem cum Gallis fuisse iam definitam nec retractari oportere. quæ res quàm sit aliena à
tantorum patrum ac Ecclesiæ Principum
æquitate, ac rectitudine, euidentius est quàm
longa contentione, aut verborum demonstratione egeat.
Indeq́;Indeque plura mala oriri posse, & potissimùm vt nostri, qui Gallis contra hostes
EcclesięEcclesiae pugnantibus opem huc vsque ferebant, deinceps in huiuscemodi auxilio ferendo tardiores forent, huius iniuriæ interuentu irritati. Vnde cùm nihil aut iure receptius, aut moribus omnium gentium in negotijs similibus vsitatius, aut
deniq;denique ad parandam ipsius Ecclesiæ tranquillitatem consultius fieri posset, quàm vt Theologorum
quisq;quisque
habita illius temporis ratione quò ad doctoratus aut magisterij gradum promotus fuisset
sententiam diceret. Par esset ad hunc modum
rem agi, id quod vt ita fiat enixè deprecamur,
non quòd primum dicendi locum nostris deberi incomperto non sit, sed quòd dum sacrosanctæ huius synodi tranquillitati consulere
studemus, de nostro aliquantulum concedere
iure non dubitamus.
Responsum fuit ad Illustriss. Legatos, vt
nostri doctores titulos suos præsentarent, sibique curæ fore, vt vndiq;vndique querelarũquerelarum occasio remoueretur, verum res verbis parum postea arrisit, re nanque infecta, sequenti die, vt Doctores perorarent, iusserunt, & à viris expertis
& fide dignis dictum fuit mihi ipsimet, legatis minimè displicere, quod Hispani & Galli
inter se dissiderent, quo intellecto, diuersum
ad scopulum vt nostra flecteretur oratio opus
esse animaduertimus, atque ita huiusmodi
orationem habuimus.
* Hesterno die hoc in loco à vestris DD. illustrissimis nobis responsum fuit, & nostram
supplicationem iustam esse, & certamen illud ita
cōpositumcompositum iri, vt querelarum occasio remoueretur, nunc verò cùm ad patrum congregationem contra ius gentium, re infecta,
vos properare videamus, iam accedimus,
non tàm Hispanæ nationis, quàm ipsius Ecclesiæ causam acturi, hîc Galli nobiscum certant ac litigant de honore, nec vspiam litigator collitigatori aut riuali suo iniuriam facere
videtur. solus iudex est, qui potest iniuriam
vel facere vel non facere:
* & in eum clamores ac iustæ querelæ & ardens indignatio solent conuerti. Nam vt omnium animalium
ex Aristo. sententia optimum est homo, lege
& iustitia fruens, ita omnium animalium
pessimum est homo, à lege & iustitia separatus.
† Et vtraque potestas tàm Ecclesiastica,
quàm profana ex receptissima omnium sententia, nihil aliud est, quàm suprema iurisdictio, qua superiores ex iustitiæ erga subditos
denegatione, non solùm ipso iure priuati, verùm etiam ipsius rursus recuperandæ incapaces perpetuò fiunt:
† proinde Principibus
summoperè cauendum est, ne dum iniuria
ad iustitiæ denegationem properant, ipsi
quoque subditi ad defectionem & inobedientiam iure festinent. Néve ex huiusmodi
contentione, quod Deus auertat, infundatur venenum in Ecclesiam Dei, si fortè iniuria lacessiti de rebus Ecclesiæ eo loci transferendis, in quo à nemine iniuria affici possint,
cogitauerint, id quod olim leuioribus ex causis factum fuisse ignorat nemo (quod acerbioribus aliquantulum verbis dictum, quàm
hîc scribitur, fuit) ne denique nostrorum animi iniuriæ illatæ im patientia ac dolore irritati, Gallorum non paucis, Ecclesiæ Romanæ
iurisdictionem adoriuntibus obsistere desinant, aut tardius resistant. Vnde pro nostra
antiqua & æterna in Ecclesiam reuerentia, &
pro ipsius tranquillitate & incolumitate, vestraq́ue illustrissimorum DD. sanctitate oramus, & deprecamur, vt quæ iam & à nobis
petita, & à vobis ferè pollicita fuerunt, ad
effectum perducatis.
Annuerunt legati illustrissimi, & iuxta ordinem gradus ac promotionis, vt vnusquisque ex suggesto oraret, iusserunt, id quod iudicialiter pronunciârunt. copiamq́ue Authenticam ac publicam illius actus iudiciarij
cuique petenti dari mandârunt. Istorum occasione libet hîc referre ea argumenta, quibus
tunc ad nostram
intentionẽintentionem iustificandam vsi
fuimus, in quibus de potentissimi Hispaniarum Regis Domini nostri dignitate & sublimitate meminimus, non quòd ea contentio
ad eum principaliter spectaret, sed quòd ab
eius sublimitate, meritum, honor, dignitasq́ue suorum subditorum, & sic nostra penderet, vt per omnia sequentia maximè in secundo argum. apparebit. nec est intelligendum
omnia, quæ hîc subijciuntur, dixisse tunc
nos, sed istorum ea tantùm, quæ iustitiam nostram potissimum commendabant & fo|
uebant, reliqua verò (vt fieri solet) addidimus
ornatus causa.
Primvm Argvmentvm.
Maiora * maioribus præmia vt debeantur habita ratione, siue honoris & gloriæ, siue
quantitatis aut cuiusuis emolumentis edocemur à beato Augustino in Homilia super
illud Matth. 5. cap. Cùm ergò, inquit, minora minoribus, & maiora maioribus dantur, ab
eo donantur, qui solus nouit congruentem
suis temporibus generi humano exhibere
medicinam. Vnde maiores debent esse potiores in portionibus percipiendis. c. statuimus, de maior. & obed. &c. fin. de const. fecit text. in c. consuluit. 74. distinc. c. de multa, ad finem. de præben. & c. penult. 1. q. 2. &
denique in omnibus anteponendos esse maiores edocemur in l. nobiliores. C. de commer. & mercat. qua de re tradit multa Felin.
in Rub. de maio. & obed. col. 3. & Dominicus
in c. 1. 1. dist. & in c. quorundam. de elect. lib.
6. & vt maioribus maiora in reliquis omnibus, ita & loco ac sede debetur prærogatiua
in omni hominum cœtu ac consessu, & hoc
est, quod Horatius in arte Poëtica cecinit:
Singula quǽ locum tenent sortita decenter.
Nec
* hisce in prælationibus locorum concedendis vllum periculum inuidiæ aut liuoris est, qui pares tantùm, non etiam maiores
insequitur, teste Cic. 2. de Oratore,
InuidẽtInuident inquit homines maximè paribus aut inferioribus, cùm se relictos sentiunt, illos autem dolent euolasse. sed etiam superioribus inuidetur sæpè vehementer, & eò magis, si intolerantius se iactant, & æquabilitatem communis iuris, præstantia dignitatis aut fortunæ
suæ transeunt: quæ res facilior est, quando
sublimitas & potentia virtute bellica aut alia
simili comparata fuit. nihil enim est, quod
æquè remoueat liuorem, vt testatur Claudianus in Stiliconis laud. 3.
* Nulli pars æmula defuit vnquam,
Quæ grauis obstreperet laudis stimuliśstimulisque malignis.
Facta sequebatur quamuis ingentia liuor,
Solus hic inuidiæ fines virtute reliquit,
HumanuḿHumanumque modum, quis enim liuescere poßit,
Quòd nunquam pereunt stellæ, quòd Iuppiter olim
Poßideat cœlum, quòd nouerit omnia Phœbus,
Est aliquod meriti spacium, quod nulla furentis
Inuidiæ mensura cadit.
Nec dubium est virtute bellica Principes
nostros sublimitatem & potẽtiampotentiam maiorem,
quàm reliqui Principes acquisisse, sicq́ue inuidiæ labem post tergum reliquisse, & æquale
nihil esse in orbe, summus ille parens & opifex Deus voluit, vt testatur Manilius lib. 4.
Astro.
* Est æquale nihil, terrenos aspice tractus.
* Quæ res conueniebat maximè ad decorem vniuersi orbis, & ad concentum ipsius, vt
ad nutum imperantis reliqui omnes, reliquáve omnia commouerentur, non aliteratque membra ad capitis
imperiũimperium, aliter enim
singuli homines separatim per se
nullũnullum egregium opus perficere possent, cessaretq́ue decus vniuersi, vt ex linguarum variatione, quæ
contigit in turris Babylonicæ ædificatione, illuxit, vt habetur in veteri testamento.
* Hinc
apparet inuidiosam sicq́ue breui repulsam
fuisse illam
omnimodāomnimodam æqualitatẽæqualitatem,
* quam
inter ciues Licurgus Lacedæmonum Dux (vt
Plutarchus Apoph. lib. 1. author est) seruari
voluit, quam rem probè experti sunt nostri
Indorum regionibus noui orbis subactis, vbi
omnia sunt syluestria & ferè infecta nulla forma vrbium aut ædificiorum, aut agriculturæ
ex hominum æqualitate, quæ efficit homines
pigros, ignauos,
manusq́;manusque ad labores minimè
mouentes, adhuc
tamẽtamen hæc æqualitas approbata reperitur
* ex sententia Curij viri vitæ inculpatissimæ, de quo lib. 6. Apoph. Plutarchus
sic ait: Curius deuictis Sabinis, cùm ex
SenatuscōsultoSenatusconsulto ei ampliaretur agri modus,
quẽquem cōsumaticonsumati milites accipere solebant, recusauit, &
gregalium portione contentus fuit, dicens
esse malum ciuem, cui non esset satis, id quod
cæteris satis esset. Cuius sanè sententiam propè est, vt viri boni & æqui probaturi sint, cætera verò hominum turba non vtique.
Cùm ergò maioribus maiora præmia habita, etiam gloriæ & honoris ratione debeantur. Princepsq́ue noster cæteris omnibus
Principibus maior sit potestate, ditione &
imperio, vt cæteris omnibus præferatur par
est. Quòd autem maior sit cunctis mortalium, qui non sunt rerum inexperti, notum &
plus quàm
manifestũmanifestum est, cùm præter Hispaniam, Flandriam, & bonam Italiæ partem ditioni & imperio suo subiectam, præter Siciliam vtramque & alias
quāpluresquamplures Insulas sibi
inobedientes, si ad nouum
IndorũIndorum orbem ab
Hispanis repertum, cui ipse dominatur, respexeris,
innumerasq́innumerasque ferè gentes & prouincias illas sibi obtemperantes inuenies, ipsius
imperiũimperium non solùm longius
latiusq́;latiusque sese porrigere, quàm
aliorũaliorum Principum
imperiũimperium, qui
nunc sunt, sed etiam omnium aliorum, qui
ab origine mundi vnquam fuerint, & in tàm
notorijs nulla probatione opus est. Sed tantùm allegatione. quia notorium fide & velocitate vincit & superat omne genus probationis. l. si adulterium cum incestu. §. Idem pollionis. ff. ad Legem Iulia. de adul. notorium
enim seipsum ostendit teste Bald. consil. 323.
proponitur, lib. 2. vbi etiam ait, quòd nulla
tergiuersatione celari potest, & tradit ipse
Bald. cons. 21. processus. colum. 1. lib. 2. Abbas.
in c. fi. num. 7. de maled. Antonius Burgensis
in c. cum dilecti. colum. 10. de empt. & vend.
Idem Burgensis in c. peruenit. col. 2. eo. titu.
|
Bal. in l. si certis annis. C. de pactis. Curtius Iunior cons. 60. casus num. 5. Idem Curtius consil. 61. habita, num. 7. Alexan. Imolens. in l. qui
bona. §. de illo. ff. de damno infecto. Petr. Ancha. cons. 388. in casu. Alex. in l. vnic. colu. 9. C.
vt quæ desunt aduo. Bart. in l. cùm quid. col.
fin. ff. si cert. petat. Alexan. in l. si minorem. C.
de in integrum rest. Guido Papæ cons. 42. credo, colum. 2. Bald. in l. veniam, col. 1. C. de in
ius vocando. Felyn. in c. de quarta, col. pen.
de præscrip. Marcus Mantua locorum
cōmuniumcommunium lib. 3. cap. 57. Bart. in l. certum. §. 1. ff. de
confess. Alex. in l. 1. col. 6. ff. de edendo. Ludouicus Romanus cons. 77. pater reuerende, in
princ. Seysel. in l. 1. col. 3. ff. de legibus. Curtius
Iunior cons. 24. cùm sæpius, num. 2.
Nec putauerit quisquam his impedimento esse, quod vulgo dici solet, Romanorum
Imperatorum totius mundi dominum esse,
sicq́ue non posse non esse digniorem reliquis
omnib. Principibus, nam id tàm longè abest
à vero, vt par sit fabulis puerorum, aut aniculorum nugis, aut vmbræ solliciti somni. quin
imò nihil vnquam dici aut cogitari posset,
quod magis ex Diametro summæ Dei omnipotentis prouidentiæ, iustitiæ, æquitati & bonitati aduersaretur, vt dicemus inf. c. 20.
sicq́;sicque
vt non sit dominus totius mundi non verior
tantùm, verùm longè quoque receptior sententia est, quam teneuerunt multi per nos relati, infrà d. c. 20. cum plu. seq. nec
multũmultum mouere debent authoritates eorum, qui in contrarium nituntur, nam vnico hoc argumento
vtuntur, quòd Dominus noster Iesus Christus fuerit
inquātuminquantum homo Dominus totius
mundi etiam in temporalibus, & quòd eius
Vicarius fuerit Papa, tàm in temporalibus
quàm in spiritualibus, & quòd in temporalibus Papæ Vicarius sit Imperator, sicq́ue mediante persona Papæ sit Christi Vicarius in
temporalibus orbis vniuersi, sed cùm sit vera
& communis Theologorum & reliquorum
etiam sententia, Christum vt hominem non
fuisse dominum (quia noluit) orbis in temporalibus, cessat deriuatio, quæ ab eo fiebat in
Papam, & quæ à Papa fiebat in Imperatorem.
Neque etiam ad rem pertinet, quòd quædam
leges Imperatorum
RomanorũRomanorum eos videantur
dominos totius mundi appellare: nam ibi sumitur pars pro toto, vt in l. 2. cùm ibi plenè
not. per Gloss. & Doct. C. de hæred. instit. vel
eis in hoc fides nulla adhibenda est. nec enim
vno verbo imperium orbis potuerunt sibi arrogare, cùm prælijs atque vulneribus etiam
vnum oppidulum non semel frustrà adoriri
cœperint, quæ omnia fusius, vbi suprà. Nec
ad rem quoque pertinet, quòd alius fortè
Rex aut Princeps dixerit, se esse aut fuisse in
quadam quasi possessione prælationis, nam
ea res facti cùm sit, credenda non esset, nisi
probaretur (id quod rectè fieri
nōnon posset, cùm
fuerit nun quam) l. 1. & l. actor quod asseuerat. & l. fin. C. de probat. l. qui accusare. C. de edendo. §.
cōmodumcommodum. Instit. de interd. Quinimò
etiam si id aut vnquam fuisset, aut fuisse gratis concederemus, adhuc obesset nihil, quia
ius in rebus huiusmodi quotidie oritur, &
quotidie finitur, vt ait text. in l. 1. §. interdum.
ff. de vsufruct.
sicq́;sicque res denuò agenda esset, &
talium euentuum effectus finiuntur in actibus præsentibus, sicq́ue in prima vel in qualibet vice, nec extendunt radices ad futura. argum. l. boues. §. hoc sermone. ff. de verb. signi.
l. cùm pater. §. pater certam. ff. de lega. 2. l. dotis promissio. prope finem. ff. de iure dotium.
& l. stipulatio, de dote. eo. tit. l. matrimonij. ff.
qui, & à quibus, quæ regula seruanda est in omni dispositione, authore Alexand. Imolense
consil. 16. breuiter in casu præmisso, colu. 2. lib.
4. quem refert & sequitur Andreas Tiraquel.
in d. l. boues. §. hoc sermone, in prin.
eademq́;eademque
regula in omni materia
obseruādaobseruanda est, vt
eidẽeidem
etiāetiam And. Tiraq.
ibidẽibidem placuit. & etiam Iasoni
cons. 36. in causa mota, col. fi. vers. ista responsio. lib. 3. Ergò vt in materia nostra procedat
& obseruetur, necesse quoque & similiter erit.
Præterea qui se Principem, locum & sedem
tenuisse diceret, ac propterea in eo se
tuẽdumtuendum
etiam in sequentibus vel actibus vel temporibus
cōtenderetcontenderet, necessum est, vt eum locum
sibi ex gratia & sponte datum fuisse agnoscat,
vel vt ex iustitia sibi
datũdatum esse contendat, priore casu nullum ius in posterum acquisiuisse
in confesso est, per totum titulum ff. de precario. quinimò ex diuerso ille, vtpotè gratiæ &
beneficij acceptor, & sic ab Antidora debitor,
deberet simili liberalitate aut comitate vti in
eum, qui erga se tali liberalitate vsus fuit. l. si
pignore. in prin. ibi. & beneficij debitorem sibi acquirere. ff. de furtis. & multa de hac obligatione antidorali per Doct. in l. frater à fratre. præsertim per Ias. ibi. col. antep. ff. de condi. indebi. plenissimè per Andr. Tiraq. in rep.
l. si vnquam. in verb. donatione largitus. C. de
reuo. donatio. per Fernandum Loazes cons.
pro Marchi. de Velem pagina .... Vnde opportunè ait Plautus: Improbus ille est, qui scit
beneficium accipere, & reddere nescit. Posteriore casu quando ex debito & necessitate id
sibi concessum fuisse contenderet, id probare
deberet: quia cùm tale debitum in facto consistat, nec facta præsumantur, nisi probentur
l. in bello. §. factæ. ff. de captiuis. l. si emancipati. ibi, teq́ue emancipatum probatum fuerit,
vbi not. Iason C. de colla. par esset ac necessarium, vt ab eo probaretur. Nec ad rem pertinet, quòd commodum possidendi sit, vt in ea
possessione quis conseruetur, quamdiu alius
sibi ius ad eam rem esse non probauerit, vt d.
§. commodum. Inst. de interd. nam illud procederet in rebus corporalibus, vt ibi, & in alijs
rebus incorporalibus, quæ tamen
nomẽnomen, formam, aut substantiam, à iure receperunt, &
ab eo sunt cognitæ, & habent
tractũtractum succes|
siuum, durantem & perseuerantem vsque ad
tempus, quo ea de re quæstio fieret, vt dict. §.
commodum: secùs autem si ea res sit huiusmodi, vt non habeat durationem aut tractum successiuum. tunc enim id ius possessionis (si modò id ius nominari fas est, nam
vmbram iustius & commodius diceremus) in
prima & præsenti vice finiretur, iuxta regulam d. §. hoc sermone. & in singulis actibus
videretur oriri & finiri, iuxta regulam d. §.
interdum. vt ex eo in posterum nihil omninò
remanere aut superesse videatur, non magis
quàm remanent in aëre vestigia volucrum
euolantium, aut in flumine vndarum defluentium, vel scripturarum aut figurarum literalium, quæ in rapida aqua fierent, aut depingerentur. Nec dubium est, quin secundum
mores hominum omniumq́ue mortalium opiniones id proclament, vt licet ego te anterior hodie Ecclesiam aut Palatium ingressus
sim, non propterea ius in posterum acquiram ad hoc, vt te inuito deinceps quoties ad
Palatium vel ad Ecclesiam coierimus, anterior ingressurus sim, aut sedem locúmve, quæ
semel cœpi, semper habiturus sim, non magis
quàm si sedem, quam in campo
cōmunicommuni aut
publico, aut in littore maris semel cœpissem,
vellem postea quasi rem
meāmeam vsurpare & arrogare aut vetare, ne quis enataret per flumina,
in quibus semel nataueram, aut nauigaret
per æquora, in quibus ego semel nauigaueram, aut ijs portibus maris se reciperet, in
quibus ego semel naui euectus receptus essem. In omnibus enim ijs speciebus & similibus, quod attinet ad istas res communes vel
publicas, præoccupatio nihil omninò iuris in possessione, vel in proprietate tribuit, nam prout est in regula iuris, & vulgo
iactatur, primo occupanti conceditur locus,
non tamen perpetuo, sed tantùm pro illa vice, & quandiu durat illa insistentia vel instantia, qua cessante, postea rursum primo occupanti conceditur, iure tàm naturali quàm gentium, vt patet per omnia ferè
iura, quæ sunt sub tit. Inst. de rerum diuisi. in
prin.
vsq;vsque ad §. singulorum, & per totum tit.
ff. de rerum diui. & ff. de acquir. rerum domi.
Quinimò etiam in ijs, quæ nullius in bonis
sunt,
sicq́;sicque cōmunibuscommunibus rebus assimilantur, si
quis dominium quæsituit, quandiu in eo perseuerat, & non amplius illud retinet, & sic si
feram cœpisti, dominium eius retines, quandiu illa apud te mansit, at si semel euaserit, &
rursus ab alio occupetur, iure naturali & gentium tua esse desinit, & illius, qui postea eam
cœpit, fit. §. feræ. Instit. de rerum diui. l. adeò. §.
feræ. ff. de acqui. rerum domi. Sic ergò & multò magis in specie nostra locus, vbi Catholici
conueniunt ad concilium, publicus aut communis est, nec quisquam priorum præsertim
laicorum ibi à iure habet sedem aut locum
designatum, vnde quem
quisq;quisque locum semel præoccupauerit, aut vsurpauerit, seu cœperit,
eundem cras aut deinceps non poterit vendicare, non magis sanè, quàm si eum locum
nunquam anteà cœpisset, sed is locus vacuus
communis & publicus perseuerabit,
primoq́;primoque
occupanti patulus competens & permissus.
Et ad hoc ius spectat, proptereaq́ue in omnibus concilijs præclamari & protestari ab illustrissimis legatis Summi Pontificis solemne
est, nemini mortalium ex loco aut sede ibi habita aut capta quicquam iuris in possessione
vel proprietate, quo ad prælationem acquiri.
Sed cùm omnes homines sint in sorte æquali
iure naturæ. l. quod attinet. ff. de reg. iur. l. libertas. ff. de statu homi. §. libertas. Insti. de iure
personarũpersonarum. ita ibi
ęqualesæquales esse & fore. Aliunde ergò argumenta sublimitatis, dignitatis,
prælationis,
excellentiæq́;excellentiæque petenda sunt.
Deniq;Denique si fortè principum quispiam (Imperator
Rex vel
quocunq;quocunque nomine censeatur aut designetur) in aliquo ex sacrosanctis concilijs
commodiorem locum aut sedem, quàm Rex
Hispaniarum cœpit (id quod nunquam obtigisse verosimilius est) id vnica hac ratione
aut occasione fieret aut eueniret, quòd tunc
maior aut potentior esset, quasi maioribus &
potentioribus eminentior sedes debeatur. §.
alia. cum ibi plenè per Glos. & Doct.
cōgestiscongestis.
Instit. de bonorum possess. cum ijs, quæ suprà
adduximus. & licet hac in re (vt ostendimus)
in futurum nullum ius quæratur,
tamẽtamen etiam
si acquiri concederemus ac condonaremus,
adhuc nihil pericli esset, nam ius possessionis
tamdiu possessorem tueretur, quamdiu alter
non probasset, se meliorem causam
iusq́;iusque melius eam ad sedem habere. idq́ue ius in maiori potentia & in nulla alia re consisteret, vt
iam edocti sumus, de qua potentiæ maioritate simul, ac doceret is locus, sibi assignandus
esset alio illius remoto, quia nihil tàm naturale est, quàm
vnũvnum quodq;quodque eo modo dissolui,
quo colligatum est. l. nihil tàm naturale. ff. de
reg. iur. c. omnis res. de reg. iur. §. sed naturalia. Inst. de iure nat. vnde vt illi, quo tempore maior erat, propter suam maioritatem is
locus eminentior fuerat concessus, ita & quo
tempore alius modo emergit maior propter
eandem rationem & maioritatem is locus
huic, qui modo potentior est assignandus illo illinc remoto est, & cùm offertur probatio
in continenti, & agitur de possessione adipiscenda, prout hîc agebatur, possessor etiam
verus in sua possessione tuendus non est. Sed
nullum genus probationis tàm certum est,
nec tàm velox, quàm notorietas rei, qua de
agitur, quam allegari sat est cessantibus moris & dilationibus ad probationem, etiam
incontinenti faciendam necessarijs, ergò
contra Regem nostrum ius notorium verissimè prætendenti nullus esset tuendus
in possessione etiam vera, quandoquidem ista est longè iustior causa, quàm illius,
|
qui in
continẽticontinenti vellet de iure suo docere, hæc
enim esset probatio probanda, nostri autem
Regis ac Domini est probatio probata, vt de
notorio omnes ferè illi, de quibus suprà mentionem habuimus, agnoscunt. Quòd autem
agenti remedio
etiāetiam possessorio opponi possit
exceptio de dominio vel iure in continenti
probando, tenet gloss. in l. ille à quo. §. si de
testamẽtotestamento. in verb. verba. ad finem. ff. ad Trebell. Gloss. Bald. Paul. Castren. & alij communiter, in l. 2. C. de edi. diui Adria. tollen. gl.
2. in l. 1. C. de ordi. iudi. gloss. in l. in condemnatione. §. fin. & ibi communiter Doct. ff. de
reg. iur. glos. in l. si quis conductionis. C. locati. glos. in l. dolo. & ibi DD. ff. de doli excep.
Glo. & ibi Doctores in c. dolo. de regu. iur. lib.
6. Et licet Doctores in dictis locis, & in alijs
non paucis (vt fusius agemus infrà lib. 2. c.
penult. incipienti agenti remedio) teneant id
procedere, quando ageretur de adipiscenda
possessione, & negent id procedere, quando
ageretur de ea
recuperādarecuperanda, &
dubitẽtdubitent an procedat, quando de
retinẽdaretinenda possessione ageretur,
tamẽtamen quando est probatio probata (quale
est cùm offertur probatio in
cōtinenticontinenti per sententiam latam inter easdem partes) tunc nullus negat, quin omnibus his tribus speciebus
siue de adipiscenda, siue de retinenda, siue de
recuperanda possessione agatur, semper ea
probatio, quæ in continenti offertur, admittatur, vt est vera & communis opinio, de qua
per Franc. de Ripa, in l. naturaliter. §. nihil
commune. ff. de acquir. possess. num. 118. &
per Iasonem ibi num. 43. vbi per Alexand.
Imolensem num. 12. qui hanc affirmat esse
communem opinionem, si ergò ius possessionis
nōnon consideratur, nec attenditur contra ius
proprietatis in continenti probandæ, vbi allegatione & probatione opus est, in qua probatione vtcunque in continenti fiat, non potest
non interuenire aliqua mora, quanto magis
in specie nostra, vbi sola allegatio notorietatis, in qua nulla mora opus est, sufficit ius
possessionis, non poterit ius proprietatis morari aut impedire. Idq́ue argumentum de
maioritate tam vrgens, tamq́ue secundum ius
& mores omnium hominum est, vt per se solum sat superq́ue esse deberet ad huius controuersiæ definitionem, vt reliqua omnia argumenta quibus vtemur, non tam necessitatis, quàm ornatus, aut nimis pertinacium hominum causa adiecta esse intelligi debent.
Nostraq́ue ratio tam efficax est, vt iniuriarum
actione agere possit maior, si minor ei non assurgat, nónve locum cedat, aut debitam reuerentiam exhibeat, vt per Gerardum singulari
33. nobiles. Bal. in l. obseruare. §. ante quàm. ff.
de offic. procon. & alij de quibus per ipsummet Gerardum, vbi suprà.
Altervm Argvmentvm.
Melioribvs * & honestioribus qui
pręestpræest, is melior & dignior esse intelligitur: arg. in authen. de defensoribus ciuitatum. §.
nos igitur. tradit in specie Nicolaus Boerius in
tractatu de authoritate magni Consilij, in prima additione magna nu. 12. versi. hoc adiecto.
nam & ex diuerso qui sublimioribus principibus subditi sunt, hi honoratiores sunt ijs
qui subsunt principibus, non ita sublimibus,
vnde Boërius vbi suprà ita ait, Ad hoc c. per tuas. de maioritate & obedientia, iuncta Glo. 1.
quæ dicit, quòd Episcopi exempti, hoc est Papæ immediatè subditi, debent in
CōsilioConsilio generali sedere in altiori loco, quàm non exempti. idem c. vt apostolicæ, de priuilegijs.
lib. 6. quòd Abbates exempti possunt in Consilio Prouinciali & Synodali vti mitra auri frigiata: sed non exempti debent deferre albam
& planam. facit &c. dignum, de celeb. mis. in
c. de cætero. c. cum dilectus, &c. ad audientiam. de cler. non residen. quod existentes in seruitio Cardinalium vel Episcoporum clerici
seculares vel religiosi possunt se conformare
in horis canonicis, & officio diuino
persoluẽdispersoluendis, consuetudini
dominorũdominorum suorum, & item
percipiunt fructus beneficiorum suorum, ac
si in eisdem personaliter residerent. Item bene
facit l. vlti. ff. de alb. scriben. quod inter habentes similem dignitatem vel officium præfertur ille qui eam obtinuit à Principe, & circa illam legem vide Fely. in rub. de maio. & obe.
col. 2. in fi. vers. miles imperialis, & col. fi. in
prin. & in c. per tuas. col. 2. vers. in quantum
domi. Abbas. eo. ti. post And. Sicu. aliâs Barb.
in c. quod clericis. col. pen. de foro compe. Vnde videmus quòd clerici & personæ ecclesiasticæ sunt digniores quàm laici. c. duo sunt genera. 12. q. 1. c. solitæ, de maio. & ob. &c. duo
sunt quippè Imperator. 96. distin. quia clerici
diuino mancipantur seruitio, sed seculares
vxorio & mundano. c. cum secundum Apostolum, de præben. & 21. distin. c. cleros, in
princip. iuncto c. diuersis fallacijs. de clericis
coniug. & eadem ratione quilibet Principes
Christianorum digniores dicuntur, quàm
Principes
infideliũinfidelium, etiam si infidelium Principes essent potentiores, vt per Doct. in dictis
locis. Vnde Catholicus Princeps noster quum
sit Rex Hispaniarum, & reliquarum prouinciarum ei accedentium, in quibus ex omnium Confessione perfectus & sanctus, quàm
in reliquis mundi partibus Christi Domini
nostri vera religio & fides colitur, reliquis
principibus vt dignior. Et sic præferendus videatur par est, & de
DñoDomino nostro Iesu Christo eius fide ac vera religione sic cecinerunt
poetępoetæ:
Titus Calphurnius Ecloga 1.
Vos ò præcipue nemorum gaudete coloni,
* Vos populi gaudete mei, licet omne vagetur
Securo custode pecus, nocturnánocturnaque pastor
Claudere fraxinea nolit præsepia crate.
Non tamen insidias prædator ouilibus vllas
Adferet, aut laxis abiget iumenta capistris,
Aurea secura cum pace renascitur ætas,
Et redit ad terras tandem squalore, sitúsituque
Alma Themis posito, iuueneḿiuuenemque beata sequuntur
Secula, maternis causam qui lusit in vlnis.
Dum populos Deus ipse reget, dabit impia victas
Post tergum Bellona manus, spoliatáspoliataque telis,
In sua vesanos torquebit viscera morsus.
Et modò quæ toto ciuilia distulit orbe
Secum bella geret: nullos iam Roma Philippos
Deflebit, nullos ducet captiua triumphos:
Omnia tartareo subigentur carcere bella,
Immergent́Immergentque caput tenebris, luceḿlucemque timebunt.
Candida pax aderit, nec solum candida vultu
Qualis sæpe fuit, quæ libera marte professo,
Quæ domito procul hoste, tamẽtamen grassantibus armis,
Publica diffudit tacito discordia ferro:
Omne procul vitium simulatæ cedere pacis
Iußit, & insanos dementia condidit enseis.
Nulla catenati feralis pompa senatus
Carnificum lassabit opus, nec carcere pleno
Infelix raros numerabit curia patres.
Plena quies aderit, quæ stricti nescia ferri,
Altera Saturni reuocet Latialia regna,
Altera regna Numæ, qui primus ouantia cede
Agmina Romuleis, & adhuc ardentia castris
Pacis opus docuit, iußit́iußitque silentibus armis
Inter sacra tubas, non inter bella sonare.
Nec iam adumbrati faciem mercatus honoris,
Nec vacuos tacitus fasces, & inane tribunal
Accipiet consul: sed legibus omne reductis
Ius aderit, moreḿmoremque fori, voltuḿvoltumque priorem
Reddet, & affictum melior Deus auferet æuum,
Exultet, quæcunque Notum gens ima iacentem,
ErectuḿErectumque colit Boream, quæcunquæcunque vel Ortu,
Vel patet Occasu, medioúe sub æthere seruit.
Et Dominus noster humano generi præstitit bona moraliter & verè multa.
Lucretius lib. 6. de nat. rerum.
Veridicis igitur purgauit pectora dictis,
* Et finem statuit cupidinis atque timoris:
Exposuit́Exposuitque bonum summum, quo tendimus omnes,
Quit foret, atatque viam monstrauit tramite paruo,
Qua possemus adid recto contendere cursu:
Quidùe mali foret in rebus mortalibus, atatque
Quod flueret naturali iure, atatque veniret.
Seu casu, seu vi, quòd sic natura parasset:
Et quid è portis occurri cuicuique deceret.
Et genus humanum frustra plerumplerumque probauit
Voluere curarum tristes in pectore fluctus.
Et Claudianus de Christo seruatore
sic modulatur:
Christe potens rerum redeuntis conditor æui
Vox summi, sensuśsensusque Dei, quem fundit ab alta
Mente pater, tantítantique dedit consortia regni.
Impia tu nostræ domuisti crimina vitæ,
Passus corporea mundum vestire figura,
AffaríAffarique palam populos, homineḿhominemque fateri.
Quin & supplicij nomen nexuśnexusque subisti,
Vt nos subriperes letho, morteḿmortemque fugares
Morte tua.
Stat ergo eum digniorem esse, qui sublimioribus Principibus rectè inseruit: sicq́;sicque potentissimũpotentissimum Regem ac dominum nostrum, vel
eo nomine reliquis ante ponẽdumponendum esse quòd
eis præsit, qui digniores sunt, eo potissimum
nomine, quòd veram Christi religionem puram & immaculatam obseruent. in quo maximè vera dignitas & meritum consistere palam est. Et quòd is qui præest melioribus dignior sit, præter supra allegatos tenet etiam in
specie, multa allegans Alphonsus Guerrerius
in suo Thesauro Christianæ religionis c. 16.
Hinc olim,
* cùm ipse essem in prætorio Hispalensi, illius regni supremo, Iudex, simul
cum reliquis collegis meis, in quo quidem
prętorio ex quatuor Iudicibus, duo, à potentissimo rege nostro
deligebantnrdeligebantur, reliqui autem duo à duce
MendinæMedinæ Sidoniæ & à Marchione Tarifensi, ex facto dicebam, honoratiores esse eos qui ab ipso rege, & sic à digniore, quàm qui à reliquis electierant.
Hinc
* similiter cum vrgentibus bellorum
calamitatibus & pecuniarum, reiq́ue familiaris necessitatibus ac penurijs, Reges nostri
pijssimi oppidorum nonnulla vendidissent,
pecuniarum comparandarum causa, eos ciues
ac subditos sic alienatos respondimus domini
minus potentis, minusq́ue sublimis mutatione, reddi minus honoratos, sicq́ue damno &
iniuria affectos videri, neque oportuisse, aut
licuisse ob vniuersæ Hispaniæ vtilitatem ipsos
onerari, aut damno affici, longeq́ue iustius
fore, vt quæ ad vniuersæ regionis vtilitatem
comparandam, aut necessitatem subleuandam necessaria forent, cum vniuersorum quoque damno & iactura, vt sic singuli leuius
onerarentur, compararentur, quandoquidem
per indignum esset cum quorundam duntaxat iactura plures vel omnes
lętificarilætificari aut tueri, esseq́ue contra ius naturæ relatum & confirmatum per Iureconsultum in l. secundum
naturam. ff. de reg. iu. nisi si reliqui
cōciuesconciues ijs
qui damnum fuerant perpessi, æquam compensationem
pręstarentpræstarent.
Cumq́ue
* aurum & argentum quod nostrates ab Indorum regionibus in Hispaniam
reportabant, ijsdem ex causis à principibus
nostris (data tamen idonea compensatione)
acciperetur, id quod & si non omnibus, non
tamen paucis noxium erat, dicebam eandem
rationem
habendāhabendam esse. Ad idem tex in c. qui
sentit. de regu. iur. lib. 6. vbi per scribentes l.
si igitur, ad finem. ff. pro socio. c. rationi, de
regu. iur. lib. 6. l. ad instructiones, vbi per Paulum Castrensem. C. de sacrosanct. Ecclesi. l. vnica. §. pro secundo. & §. his ita. C. de cad. tollen. c. translato. vbi plura per Felinum & per
Philippum Decium colum. 2. de constitut.
per Cornel. & alios in dicto §. pro secundo.
& dicto §. his ita. l. 3. §. iudicio contrario. ff. de
contr. actione tutelæ. Philippus Decius in
l. si Ruffinus. colum secunda. C. de milit. te|
stam. Idem Decius & Hieronymus Cagnol. in
d. l. secundum naturam: ergò si necessitas vrgebat, vt illis suum adimeretur, Reipublicæ
citius
succurrẽdæsuccurrendæ causa, par erat, vt postquam
Respublica ab illo periculo & angustia liberata fuisset, ex collationibus conciuium vel ex
ærario publico eis suum aurum restitueretur,
& ipsi quoque redderent, quòd eius loco acceperant. Neque obest l. item si verberatum.
cum simil. ff. de rei vendi. vt plenè dicemus
in secundo Tomo huius Operis c. 1. nam id
est ius peculiare Romanorum, quòd non ligat reliquas gentes eorum imperio non subiectas, vel illa l. cum simi. ad hunc nostrum
sensum trahenda est, ita etiam volunt Plato
& Cicero, qui eum refert lib. 1. Officiorum his
verbis: Qui Reipublicæ præsunt, duo Platonis præcepta teneant, vnum vt vtilitatem ciuium sic tueantur, vt quid quid agant ad eam
referant: alterum vt totum corpus Reipublicæ curent, ne cùm partem aliquam tuentur
reliquas deserant. nolunt ergò vt quorundam
pernicie alij salui fiant: sed vt omnes exæquo
tueantur.
Tertivm Argvmentvm.
Qvi * potentior est, is omnibus in rebus
& honoribus dignior (secundum Boërium
deci. 286. num. 6.) potior sublimior & anteponendus est reliquis. ita Bal. in c. 1. de pace Constan. vers. ego. & in rubr. ff. pro socio, in prin.
Fely. in c. 1. de maior. & obed. col. 2. versi. demum. Nicolaus Boërius in tracta. de auth. magni consilij. nu. 133. in add. 1. mag. vers. &
certũcertum
est.
estq́;estque communis & vera opinio ex quàm
plurimorum sententijs nuper
referẽdisreferendis.
* Potentiorem
aũtautem accipere debemus eum, qui potentior est eo tempore quo controuersia vertitur, aut agitatur de eo honore quo de agitur,
non autem eum, qui olim potentior fuisset, si
hodie quando ea res, isve honor controuertitur minus potens, quàm aduersarius est, nam
ea qualitas potentiæ adiuncta verbo debet
intelligi secundum tempus verbi, sicq́ue de
præsenti non de præterita iamq́ue finita potentia. l. in dilectis. §. si extraneus. ff. de noxal.
actio. l. miles. ff. de mil. testam. Bart. & alij in
l. ex facto. in princ. ff. de vulgari. §. illis autem
temporibus. Instit. de mili. testa. l. 1. l. quanquam. l. milites. C. eod. tit. l. Papinianus. §.
Papinianus. ff. de inoffic. testa. l. fin. in fine.
C. eod. tit. Sed inspecto tempore præsenti
nulli omninò, qui non sit rerum inexpertus,
desinit esse certum, fixum & indubitatum,
plusquam manifestum notorium (& vt tale
allegatur) quin potentissimus Hispaniarum
Rex ac Dominus noster sit omnibus totius
orbis Principibus potentior, ergò reliquis omnibus præferendus.
* Nec ad rem pertinet,
quòd priscis fortè temporibus alij Principes
fuissent potentiores, nam nihil frequentius
aut vsitatius, quàm regna, imperia, principatus, potentatus, monarchias quotidiè mutari, fluctuare, augeri, deminui, extingui, nasci,
renasci, euanescere, vt quæ euanuerint, semel
tam pro fabula & vmbra sint, vnde Horatius
Odo. 7. lib. 4. sic cecinit:
Quo pius Aeneas, quo Tullus diues, & Ancus
* Puluis & vmbra sumus.
Et Ouidius lib. 3. de Ponto ita ait:
Adde quod extinctos vel aqua, vel marte, vel igne,
Nulla potest iterum restituisse dies.
Atque idem Seneca in Troade:
Quicunque regno fidit, & magna potens
Dominatur aula, nec leues metuit Deos,
AnimuḿAnimumque rebus credulum lætis dedit.
Me videat, & te Troia: non vnquam tulit
Documenta fors maiora, quàm fragili loco
Starent superbi, quo lumen euersum cecidit
Pollentis Asiæ, cœlitum egregius labor.
Et Manilius lib. 1. Astronomic.
Quot post excidium Troiæ sunt eruta regna,
Quot capti populi, quoties fortuna per orbem
Seruitium, imperiuḿimperiumque tulit, variévarieque reuertit
Troianos cineres, in quantum oblita refouit
Imperium fatis Asiæ, iam Græcia pressa est.
Sæcula dinumerare piger, quotieśquotiesque recurrens
Lustraret mundum vario soligneus orbe,
Omnia mortali mutantur lege creata.
Nec se cognoscunt terræ vertentibus annis
Exutas variam faciem per secula gentes.
Et
* ciuitates præclaras adeò destructas esse
plerasq;plerasque, vt nihil ex illis præter nudum nomen remanserit, testatur Ouid. lib. 15. Metam:
Sic magna fuit censúcensuque viriśvirisque,
PeŕPerque decem potuit tantum dare sanguinis annos,
Hunc humilis veteres tantummodo Troia ruinas,
Et pro diuitijs tumulos ostendit auorum.
Clara fuit Sparta, magnæ viguêre Mycenæ,
Nec non & Cecropis, nec non Amphionis arces,
Vile solum Sparte est, altæ cecidêre Mycenæ.
Oc dipodione quid sunt nisi nomina Thebæ?
Quid Pandoniæ restant, nisi nomen, Athenæ?
Nil equidem durare diu sub imagine eadem
Crediderim, sic ad ferrum venistis ab auro
Secula, sic toties versa est fortuna locorum.
Vidi ego, quod fuerat quondam floridißima tellus,
Esse fretum, vidi factas ex æquore terras.
Monumenta * fatiscunt,
Mors etiam saxis nominibuśnominibusque venit.
Curtius
* autem lib. 5. vetustas inquit, non
opera solùm manufacta, sed etiam ipsam naturam paulo exedendo perimit. Seneca in remedijs fortuitorum ad Gallionem eleganter
tempus vocat omnium sepulturam, ex
GręcisGræcis
quoque Sophocles in Aiacem:
Omnia longum tempus tabe facit́facitque & vrit.
Sed & Platonis Distichon est:
Aeuum fert omnia, longum tempus nouit mutare
Nomen, formam, & naturam, & fortunam.
Gregorius Nazianzenus in Distichis sententiosis:
Quæ enim tempus condidit, & soluet tempus.
* Ob hanc sanè causam Mythici existimant
à Poëtis traditum,
SaturnũSaturnum filios suos deuorare solitum, ac eosdem denuò euomere, interpretantes id ad tempus referri oportere,
quod Saturni nomine significatur, à quo vicibus cuncta gignantur & absumantur, quæ
denuò renascantur, vt scriptum reliquit Augustin. de ciui. Dei, lib. 6. cap. 8.
Et Propertius Eleg. 9. lib. 2.
Magni sæpe duces, magni excidêre Tyranni,
Et Thebæ steterant, altáaltaque Troia fuit.
Et Ouid. lib. 5. de Trist.
Nos quoque floruimus, sed flos fuit ille caducus,
FlammáFlammaque de stipula nostra breuiśbreuisque fuit.
Et Horat. Oda. 7. lib. 4.
Immortalia nesperes monet annus, & almum
Quæ rapit hora diem.
Frigora micescunt Zephyris, ver proterit æstas,
Interitura simul.
Pomifer autumnus fruges effuderit, & mox
Bruma recurrit iners.
Et Ouid. lib. 4. de Trist.
Sæpe etiam lachrymæ sunt me scribente profusæ,
HumidáHumidaque est fletu littera facta meo.
CoŕCorque vetusta meum tanquam noua vulnera norit,
IńInque sinum mestæ labitur imber aquæ.
Dum vice mutata qui sim, fueriḿfuerimque recordor,
Et tulerit quò me casus, & vnda subit.
Cuncta fluunt omniśomnisque vagans formatur imago.
Ipsa quoque aßiduo labuntur tempora motu,
Non secus ac flumen: neque enim consistere flumen,
Nec leuis hora potest, sed vt vnda impellitur vnda,
VrgetuŕVrgeturque eadem veniens, vrget́vrgetque priorem.
Tempora sic fugiunt pariter, pariteŕpariterque sequuntur,
E noua sunt semper: non quod fuit ante, relictũrelictum est,
Fit́Fitque quod aut fuerat, momentámomentaque cũctacuncta nouantur.
Deniq;Denique cùm nihil vnquam in eodem statu
(vt ex authoritatibus suprà relatis apparet)
permaneat, aut vnquam permanserit
permāsurúmvepermansurúmve sit, ex tempore præterito
præteritaq́;præteritaque
potentia ad præsens tempus arguere, præsentemvé ad potentiam omnino commutatam
ineptissimũineptissimum omninoq́ue hominis inexperti
esset. Præsertim postquàm recessit aurea ætas
successeruntq́;successeruntque bella iure
gentiũgentium admissa, quæ
vt nullus (modo sanus) ignorat,
nullũnullum principatum, regnum, imperium, monarchiam manere in eodem statu sinunt.
* Vnde Archidamus
à Plutarcho lib. 1. apoph. relatus. In Bello
Peloponesiaco socij rogantibus quanta pecunia futura esset, satis ac postulantibus, vt tributorum certum modum præscriberent, bellum respondit non quærit definita,
significāssignificans postquam bella orbem adoriri cœperunt,
nihil esse, foréve vnquam firmum aut immobile. Præsertim cùm tam insatiabilis sit principum ambitio. Vt Alex. à Plut. lib. 4. Apoph. relatus & depictus fuerit hunc in
modũmodum:
* Nam
cùm Alexander (inquit Plut.) audisset Anaxagoram
disserentẽdisserentem innumerabiles esse mundos, illachrymasse dicitur, rogantibus nunquid accidisset lachrymis dignum, an non videor, in quit, meritò fieri, qui cùm mundi sint
innumerabiles, nos nondum vnius domini
facti sumus. Quinimò eorum bellorum
pleraq;pleraque iniusta sunt & iniuria.
* Vnde Antigonus
à Plutarcho eod. lib. relatus, sophistæ cuidam
librum de iustitia conscriptum porrigenti,
desipis, inquit, qui quum me videas alienas
vrbes armis
vexantẽvexantem, tamen apud me de iustitia disseris, sensit eos qui ditionis ampliandæ,
gloriæúe causa bellum inferunt alienis ciuitatibus, non posse tueri iustitiæ leges.
*
Deniq́;Denique
tam propter bella sæuientia incerta redditá est
fortuna principatuum, regnorum, imperij,
monarchiarum, vt Ouidius lib. 1. de arte
AmādiAmandi de bello sic cecinerit:
Quosque neges vnquam posse iacere cadunt.
Tamq́;Tamque huiuscemodi monarchiæ & principatus, incerti & mobiles sunt, vt lib. 1. BellorũBellorum
ciuilium Lucanus ita modulatus sit:
Inuita fatorum series summiśsummisque negatum
Stare diu.
Et Ouidius Epist. consol. ad Liuiam:
Nempe per hos etiam fortunæ iniuria mores
Regnat, & incerta est hic quoque nixa rota.
Hic quoque sentitur, ne quid non improba carpat,
Sæuit, & iniustum ius sibi vbique facit.
Scilicet immunis si luctus vna fuisset
Liuia, fortunæ regna minora forent.
Et Lucanus lib. 2. Belli ciuil.
Siue nihil positum est, seu sors incerta vagatur,
Fert́Fertque refert́refertque vices, & habent mortalia casum
Sic subitum quodcunque paras.
Et Ouid. lib. 4. de Ponto:
Ludit in humanis diuina potentia rebus,
Et certam præsens vir habet hora fidem.
Et Boetius Metro. 5. lib. 1.
Tigris & Euphrates vno se fronte resoluunt,
Et mox adiunctis dissociantur aquis.
Et Ouidius lib. 3. de Tristibus:
Nempe dat, & quodcunque libet fortuna, rapit́rapitque:
Irus & est subitò, qui modò Crœsus erat.
Paßibus ambiguis fortuna volubilis errat,
Et manet in nullo certa tenax́tenaxque loco.
Sed modò læta manet, vultus modò sumit acerbos,
Et tantum constans in leuitate sua est.
Nos quoque floruimus: sed flos fuit ille caducus:
FlammáFlammaque de stipula nostra breuiśbreuisque fuit.
Et Horatius Oda. 34. lib. 1.
Hinc apicem rapax
Fortuna cum stridore acuto
Sustulit: hinc possuisse gaudet.
Fortuna sæuo læta negocio, &
Ludum insolentem ludere pertinax,
Transmutat incertos honores,
Nunc mihi, nunc alij benigna.
Rapida fortuna, ac leuis
PræcepśPræcepsque regno eripuit, & exilio dedit,
Confide regnis, cùm leuis magnas opes
Huc ferat, & illuc casus.
Quid me potens fortuna fallaci mihi
Blandita vultu, sorte contentum mea,
Alte extulisti? grauius vt reuerem, edita
Receptus arce, tot́totque prospicerem metus.
Et Boëtius Metro. 1. lib. 1.
Dum leuibus male fida bonis fortuna faueret,
Penè caput tristis merserat hora meum:
Nunc quia fallacem mutauit nubila vultum,
Protrahit ingratas impia vita moras.
Cum polo Phœbus roseis quadrigis
Lucem spargere cœperit.
Pallet albentes hebetata vultus
Flammis stella prementibus.
Cum nemus flatu Zephyri tepenti
Vernis irrubuit rosis.
Spirat insanum nebulosus Auster,
Iam spinis abeat decus.
Sæpe tranquillo radiat sereno
Immotis mare fluctibus:
Sæpe feruentes Aquila procellas
Verso concitat æquore.
Rara si constat sua forma mundo,
Si tantas variat vices.
Crede fortunis hominum caducis,
Bonis crede fugacibus.
Et Manilius lib. 3. Astrono.
Idcirco tanta est rerum discordia in æuo,
Et subtexta malis bona sunt lachrymálachrymaque sequuntur
Vota, nec in cunctis seruat fortuna tenorem:
Vsque ad eo permixta fluit, nec permanet vsquam,
Amisit́Amisitque fidem variando cuncta per omnes,
Non annis anni, non menses mensibus vsque
Conuenient, séseque ipse dies aliuḿaliumque relinquit,
HoráHoraque non illi similis producitur horæ.
Quid numerem euersas vrbes, regnûḿregnûmque ruinas,
* IńInque rogo Crœsum, PriamuḿPriamumque in littore truncum,
Cuine Troia rogus, quid Xerxem, maius & ipso
Naufragium pelago, quid captos agmine reges.
Manilius lib. 4. Astrono.
Tunc & opes, & regna fluunt, & sæpius orta
Paupertas, arteśartesque datæ, moreśmoresque creati,
Et vitia & clades, damna & compendia vitæ.
Nemo caret damno, poterit nec habere negatum,
Fortunámue suis in vitam perdere votis,
Aut fugere instantem, sors est sua cuique ferenda.
At nisi fata darent leges vitǽvitæque neciśnecisque,
Fugissent ignes Aeneam, Troia sub vno
* Non euersa viro, fatis vicisset in ipsis:
Aut lupa proiectos nutrisset Martia fratres.
* RomáRomaque sic enata foret, pecuduḿpecudumque magistri
In Capitolinos auxissent culmina monteis,
Includiúe sua potuisset Iuppiter arce
Captus, vel Caput hîc orbis foret igne sepulto,
* Vulneribus victor repetisset Mutius vrbem
Solus, & oppositis clausisset Horatius armis
Pontem, vrbeḿvrbemque simul rupisset fœdera virgo.
* TreśTresque sub vnius fratres virtute iacerent,
Nulla acies tunc euicit, pendebat ab vno
* Roma viro, regnuḿregnumque orbis sortita iacebat.
De Crassi fine sic Ouid. lib. 6. Fasto.
Crassus * ad Euphraten Aquilas, natuḿnatumque, suośsuosque
Perdidit, & leto est vltimus ipse datus.
Et Lucanus lib. 1. Bel. ciuil.
Miserando funere Crassus
Aßyrias Latio maculauit sanguine carras.
De Cresi fine in hunc modum Ouid.*
lib. 4. de Ponto:
Diuidis audita cui non opulentia Crœsi,
Nempe tamen vitam captus ab hoste tulit.
Ibidem de Dionysij Tyranni fine:
*
Ille Syracusia modo formidatus in vrbe,
Vix humili duram reppulit arte famem.
Ibidem lib. 5. de Tristibus de eodem:
Vilia qui quondam miseris alimenta negârat,
Nunc mendicato pascitur ille cibo.
De eodem sic Iuuenalis 10. Saty.
Qui dabat olim
Imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
Continet, atque duas tantùm res anxius optat.
Idem eadem Satyra de* Hannibalis fine:
Expende Hannibalem: quot libras in duce summo
Inuenies, hic est quem non capit Aphrica Mauro
Perfusa Oceano, NilóNiloque admota tepenti.
Rursus ad Aethiopum populos, altośaltosque Elephantes,
Additur imperijs Hispania, Pyrenæum
Transilit: opposuit natura alpeḿalpemque, niueḿniuemque,
Diduxit scopulos, & montem rupit aceto.
Iam tenet Italicum, tamen vltra pergere tendit,
Actum (inquit) nihil est, ni Pœno milite portas
Frangimus, & media vexillum pono Suburra.
O qualis facies & quali digna tabella,
Cùm Getula ducem portaret bellua luscum.
Exitus ergo quis est? ò gloria, vincitur idem,
Nempe, & in exilium præceps abit, atatque ibi magnus
MiranduśMirandusque cliens sedet ad prætoria regis,
Donec Bithyno libeat iugulare Tyranno.
Sic & Manilius lib. 4. Astrono.
* Quid referam Cannas, admotáadmotaque mœnibus arma,
VarroneḿVarronemque pigrum, magnum quod viuere posset,
Postque tuas Trasimene lacus FabiuḿFabiumque morantem
Accepisse iugum victas Carthaginis arces,
Spectatur Hannibalem nostris cecidisse cathenis,
ExiliuḿExiliumque cogi furtiua morte luisse.
Et etiam de Marij fine, qui septies Cons. fuit,
sic Ouidius lib. 4. de Ponto:
Ille Iugurthino clauis CymbróCymbroque triumpho,
* Quo victrix toties consule Roma fuit.
In cœno Marius iacuit, cannácannaque palustri,
Pertulit & tanto multa pudenda viro.
De Pompeij Magni fine sic Ouid.
lib. 4. de Ponto:
Quid fuerat Magno maius, tamen ille rogauit
* Submissa fugiens voce clientis opem.
CuíCuique viro totus terrarum paruit orbis,
Indignus effectus omnibus ipse magis.
Item Iuuenalis Satyra 10.
Prouida Pompeio dederat Campania febres
Optandas, sed multæ vrbes, & publica vota
Vicerunt, igitur fortuna ipsius, & vrbis
Seruatum victo caput abstulit: hoc cruciatu
Lentulus, hæc pœna caruit, cecidit́ceciditque Cethegus
* Integer, & iacuit Catilina cadauere toto.
Manilius item lib. 4. Astrono.
Quis te Niliaco periturum littore Magne
Post victas Mithridatis opes pelaguspelagusque receptum,
Et tres emenso meritos ex orbe triumphos.
CuḿCumque etiam posses alium componere magnum
Crescere, vt corpus sepeliret naufragus ignis.
Et collecta rogum facerent fragmenta carinæ.
Quis tantum mutare potest sine nomine fati?
Et similiter de Cæsaris miserabili fine hæc
Manilius lib. 4. Astrono.
Ille etiam cœlo genitus, cœlócœloque receptus,
* Cùm bene compositis victor ciuilibus armis
Iura togæ regeret, toties prædicta cauere
Vulnera non potuit, toto spectante Senatu
Indicium dextra retinens, nomeńnomenque cruore
Deleuit proprio, possent vt vincere fata.
De Priami fine miserabili Iuuenal.
Saty. 10.
Incolumi Troia Priamus venisset ad vmbras
* Assarici magnis solemnibus, Hectore funus
Portante, ac reliquis fratrum ceruicibus, inter
Iliadum lachrymas, vt primos edere planctus
Cassandra inciperet, scissáscissaque Polyxena palla.
Si foret extinctus diuerso tempore, quo iam
Cœperat audaceis Paris ædificare carinas.
Longa dies igitur quid contulit? omnia vidit
Euersa, & flammis Asiam, ferróferroque cadentem.
Tunc miles tremulus posita tulit arma tiara,
Et ruit ante aram summi Iouis, vt vetulus bos,
Qui domini cultris tenue & miserabile collum
Præbet, ab ingrato iam fastiditus aratro.
Exitus ille vtcunque hominis.
Seneca in Troade de eodem:
Ille tot Regnûm parens
Caret sepulchro Priamus, & flamma indiget
Ardente Troia.
Manilius lib. 4. Astrono.
Quid numerem euersas vrbes regnûḿregnûmque ruinas,
IńInque rogo Crœsum PriamuḿPriamumque in littore truncum,
Cui nunc Troia rogus.
De Rufini interitu Claudia.
lib. 2. in Rufi.
Vnus per medios audendi pronior ense
Prosilit eiecto, dictiśdictisque & vulnere toruus
Appetit, ac Stichio, quem ictas pellere dextra
Referit, hoc absens inuadit viscera ferro
Sic fatus: meritómeritoque latus transuerberat ictu
Fœlix illa manus, talem quæ prima cruorem
Hauserit, & feßi pœnam libauerit orbis.
Mox omnes fodiunt hastis, artuśartusque nefandos
Dilaniant, vno tot corpore pila tepescunt.
Et non infecto puduit mucrone reuerti,
Hi vultus auidos, & adhuc spirantia vellunt
Lumina, truncatos alij rapuêre lacertos:
Amputat ille pedes, humeruḿhumerumque quatit ille solutis
Nexibus, hic fracti reserat curuamina dorsi:
Hic iecur, hic cordis fibras, hic caudit anhelas
Pulmonis latebras, spatium non inuenit ira.
De Xerxis exercitu ac fine, Iuuenal. 10.
Satyra in hunc modum scribit:
Creditur olim
Velificatus Athos, & quidquid Græcia mendax
Audet in Historia, cùm stratum claßibus ijsdem,
SupposituḿSuppositumque rotis solidum mare, credimus altos
Defecisse amneis, epotáepotaque flumina Medo
Prandente, & madidis cantat quæ Sostratus alis.
Ille tamen qualis redijt Salamine relicta,
In Corum atque Eurum solitus sæuire flagellis
Barbarus Aeolio nunquam hoc in carcere passos,
Ipsum compedibus, qui vinxerat Ennosigæum?
Mitius id sanè, quod & non & stigmate dignum
Credidit, huic quisquam vellet seruire deorum?
Sed qualis redijt? nempe vna naue cruentis
Fluctibus, ac tarda per densa cadauera prora.
Has toties optata exegit gloria pœnas.
Festino * ad nostros, & regem transeo Ponti,
Et Crœsum, quem vox iusti facunda Solonis
Respicere ad longæ iußit spatia vltima vitæ.
* Nec hinc longè abest quod egregius Epaminonda à Plutarcho Apoph. lib. 5. relatus, interrogatus quem arbitraretur ducem
pręstantissimumpræstantissimum, seipsúmne, an Chabriam, an fortè
Phicratem, id, inquit, iudicatu difficile est donec viuimus, alludens ad illud Solonis, neminem ante obitum beatum dicendum, quandiu enim viuit homo, potest & ad meliora
proficere, & ad deteriora degenerare. Quia, vt
non semel admonuimus, nihil mansit, manebitùe vnquam sub imagine eadem. Præsertim
in principatibus & monarchijs, quæ huiuscemodi mutationibus, & volubilis fortunæ rotis
reliquis rebus humanis procliuiores sunt: vt
apparet ex suprà relatis historijs, Marij Pompei Magni, Iulij Cæsaris, Marci Antonij, Hannibalis, Crassi, Crœsi, Rufini, Iri, Xerxis, Cassandræ, Polyxenæ, Paridis, Aeneæ, Luculli,
Anci, Archidami, Alexandri Magni, Antigoni, Romuli, Remi, Mutij, Horatij,
TergeminorũTergeminorum Fratrum, Dionysij, Varronis, Fabij Lentuli, Cethegi, Catilinæ, Troiæ Priami, Spartæ
Mycenarum, Cecropis arcium Amphionis,
Thebarum, Athenarum, Carthaginis, & similium, tàm Ducum, Principum, Imperatorum, quàm vrbium & Monarchiarum.
Quæ omnia eò pertinent, vt potentia præterita. Tamq́ue finita ad viuæ stantis præsentisq́ue potentiæ congressum,
* longè impar
sit, sicq́ue cum ea minimè conferenda, nisi ineptiremur ad imaginem Orlandi, qui (teste
Ariosto) cùm fureret,
equamq́;equamque, qua veheba|
tur, nimia agitatione necasset, offendit hominem
quendāquendam equitantẽequitantem,
quæsiuitq́;quæsiuitque ab eo, an
vellet equum suum viuum pro equa sua mortua permutare, cui ipsius insaniam ore pleno
ridenti, Orlandus strenui mercatoris de more
ait, suam equam optimam pulchramq́ue esse,
omniq́ue vitio carentem, nisi quòd mortua
erat. Non huic absimilis mihi videretur, qui
de potentia præterita & finita ad præsentem,
quæ ex confessione omnium inspecto præsenti statu, maior esset, arguere vellet.
* Quinimò si quis Princeps, aut si qua ciuitas ad potentiam, opes & diuitias præteritas, etiam semel amissas & extinctas reuerteretur,
nōnon tàm
prior potestas, quàm alia noua & diuersa,
quęquæ
modò nasceretur denuò, aut renasceretur, videretur: argum. text. egregij in l. si seruus legatus. §. si. ff. de adim. lega. ibi, nouus homo
esse videtur (nisi in casu speciali, de quo in l.
filio, quem pater. ff. de lib. & posthu. vbi multa per Ias. post alios) res enim semel extincta
aut finita suscitari non potest. l. inter stipulantem. §. sacram. ff. de verb. oblig. vbi multa per
Doct. l. qui res. §. aream. ff. de soluti. §. 1. Instit.
de inut. stipula.
* Adeò vt postquam Lazarus
miraculosè suscitauit, non idem homo qui
antè erat, sed nouus homo esse videretur. sicq́ue nec vxorem nec bona recuperasset, vt tradunt Doct. in dictis locis. & per Glo. & Doct.
in l. nam ad ea, cum l. seq. ff. de legibus.
Ad huius tamen rei definitionem præfari
oportet circa animarum immortalitatem, &
resurrectionem, varias fuisse
antiquorũantiquorum sententias, alijs animas esse mortales, non secùs
quàm corpora existimantibus, cuius sententiæ fuisse videntur fortè ij, qui Lazarum vxorem & bona non recuperaturum scripserunt.
* Alij verò arbitrabantur animas esse æternas,
& prioris quidem sententiæ (alijs non tanti
nominis prætermissis) fuisse intelliguntur,
Horatius, & Lucanus, & Seneca, & Ouidius,
& Lucretius, & Ennius, & Socrates, & Plinius, & Diagoras, & similes, vnde Horatius
Oda. 7. lib. 4. sic cecinit:
Cùm semel occideris, & de te splendida Minos
Fecerit arbitria.
Non te Torquate genus, non te facundia, non te
Restituet pietas.
Infernis neque enim tenebris Diana pudicum
Liberat Hippolytum.
Non Lethæa valet Theseus abrumpere charo
Vincula Perithoo.
Et Lucanus bell. ciuil. lib. sic modulatur:
Nequeunt animam sibi reddere fata,
Consumpto iam iure semel.
Et Seneca in Hippolyto sic scriptum reliquit:
Non vnquam amplius
Conuexa tetigit supra, qui mersus semel
Adijt silentem nocte perpetua domum.
Et Ouidius lib. 3. de Trist.
Adde quòd extinctos, vel aqua, vel mare, vel igne,
Nulla potest iterum restituisse dies.
Et Lucretius lib. 3. de rerum natura:
Præterea gigni pariter cum corpore, & vnà
Crescere sentimus, pariteŕpariterque senescere mentem.
Nam velut infirmo pueri, teneróteneroque vagantur
Corpore, sic animi sequitur sententia tempus.
Inde vbi robustis adoleuit viribus ætas,
Consilium quoque maius & auctior est animi vis.
Post vbi iam validis, quassatum est viribus æui
Corpus, obtusis ceciderunt viribus artus:
Claudicat ingenium, delirat linguálinguaque menśmensque:
Omnia deficiunt, atatque vno tempore desunt.
Quapropter fateare necesse est, quæ fuit antè
Interijsse, & quæ nunc est, nunc esse creatam.
Huius
* quoque sententiæ fuerunt Vasmothei, teste beato Clemente Romano, constit. Aposto. lib. 6. cap. 6. ijq́ue (inquit) animæ
immortalitarem negant. Quibus etiam proximè accedebant Saducæi, qui
secũsecum dum eundem ibi
mortuorũmortuorum resurrectionem negabant.
*
Socrates quoque his adstipulari videtur, qui
(vt referunt Cicero lib. 2. & Plutarchus lib. 3.
Apoph.) Cùm iam tempus vrgeret moriendi,
rogatus à Critone, quomodo sepeliri vellet,
multam (inquit) ô amici operam frustrà consumpsi, Critoni enim nostro nondum persuasi me hinc euolaturum, neque quicquam
mei relicturum, verùm tamen, ô Crito, si me
asse qui poteris, aut sicubi nactus eris, vt tibi
videtur, sepelito, sed, mihi crede, nemo me
vestrûm, cùm hinc excessero, consequetur.
Sentit Socrates animum esse hominem, corpus nihil aliud esse, quàm animi vel
organũorganum
vel domicilium, eoq́ue stultè facere illos, qui
soliciti sunt, quomodo sepeliantur, sensitq́ue
viuentium neminem præmorientem amicum assecuturum, quasi alia vita non sit, vbi
mortales conueniant.
Hæc omnes petimus fata, nec amplius
Iuratos Superis qui tetigit lacus,
Vsquam est: vt calidis fumus abignibus
Vanescit per spacium breue sordidus:
Vt nubes grauidas, quas modò vidimus,
Arcto Boreæ dißipat impetus:
Sic hic, quo regimur, spiritus effluet,
* Post mortem nihil est, ipsáipsaque mors nihil.
Velocis spacij meta nouißima.
Spem ponant auidi, soliciti metum.
Quæris quo iaceas post obitum loco?
* Quo non nata iacent,
Tempus nos auidum deuorat, & chaos.
Mors indiuidua est noxia corpori,
* Nec parcens animæ, &c.
Lucretius 1. de nat. rerum.
Ennius æternis exponit versibus, edens,
Quod neneque permaneātpermaneant animæ, neneque corpora nostra.
* Neque isthinc longè abest sententia Diagoræ, relata à Cicerone Apop. lib. 2. Ipse enim
Diagoras, cùm
SamothraciāSamothraciam venisset, Atheos
ille qui dicitur, atque ei quidem amicus, tu
qui Deos putas humana negligere, nonne
|
animaduertis ex tot tabulis pictis, quàm
multi votis vim tempestatis effugerint, in
portumq́ue salui peruenerint. ita fit, inquit,
illi enim nunquam picti sunt, qui naufragium fecerunt, in mariq́ue perierunt.
Itemq́;Itemque
cùm ei nauiganti victores aduersa tempestate
timidi & perterriti dicerent, non iniuria sibi
illud accidere, qui illum in eandem nauem
recepissent, ostendit eis in eodem cursu multas alias laborantes, quæsiuitq́ue, num etiam
in ijs nauibus Diagoram vehi crederent. 3. de
nat. Deorum ita Cicero scriptum reliquit.
Istorum autẽautem omnium sententiæ, vt à pietate remotæ, per quàm plures, & potissimùm
per veram Catholicamq́ue doctrinam repudiatæ sunt, vt propè edocebimur.
Fuit, vt iam meminimus, altera sententia
existimantium animas esse immortales, quæ
etiam tàm variat, vt quadripartita inueniatur: nonnulli enim intellexerunt, omnes hominum animas ab cœlo descendisse, ad ætheraq́ue euolaturas ac reuersuras. Alij sentiunt
omnes humani generis animas ad inferos
descensuras, eorumq́ue sedes subituras. Tertij disserebant, iustorum animas ad æthera redituras, iniustorum verò in Flegethontis vndis perituras. Alij vaticinati sunt, animas omnium mortalium æthernas esse, non tamen
ad cœlos euolaturas, aut infernorum ædes
subituras, sed in hoc eodem orbe permanentes in alia animalium corpora migraturas. Vltimi contendunt, bonorum animas ad campos Elysios ituras, malorum verò ad impia
Tartara: sicq́ue hi quasi paradysum terrenale bonis constituunt.
Vnde Manilius lib. 4. Astronom.*
prioris sp. author ait:
An dubium est habitare Deum sub pectore nostro,
In cœluḿcœlumque redire animas, cœlócœloque venire?
Vt́Vtque sit ex omni constructus corpore mundus,
Aëtheris atatque ignis summi, terrǽterræque, mariśmarisque
Spiritum & in toto rapidum qui iusta gubernat:
Sic esse in nobis terrenæ corpora sortis,
SanguineaśSanguineasque animas animi, qui cuncta gubernat,
Dispensat́Dispensatque hominem, quid mirũmirum noscere mundum
Si possunt homines, quibus est & mundus in ipsis.
ExempluḿExemplumque Dei quisque est, & in imagine parua,
An quoquam genitos, nisi cœlo credere fas est
Esse homines?
Et Valerius Flaccus lib. 3. Argonauticom. morantes.
Exire hinc animas, redituráredituraque semina cœlo.
Et Silius Italic. lib. 15. belli punici:
Cui ratio & magnæ cœlestia semina mentes
Munere sunt concessa Deûm, mortalibus alti
Quantum cœlicolæ tantundem animalibus isti
Præcellunt cunctis, tribuit nanque ipsa minores
Hos terris natura Deos.
Boëtius Metro. 9. lib. 5.
Tu causis animas paribus, vitaśvitasque minores
Prouehis, & leuibus sublimes curribus aptas,
In cœlum terraḿterramque seris, quas lege benigna
Ad te conuersas reduci facis igne reuerti.
* Istorum sententiæ aliquantulum accedit
opinio eorum qui existimant, igneas esse animas, à cœloq́ue descendisse. Primum, quia
ignis petit sursum, & sic cœlum, non autem
deorsum, vt sunt inferna loca: animas autem
igneas esse edocemur ex locis suprà memoratis. Et voluit Virgilius 6. Aeneid.
igneus est ollis vigor & cœlestis origo.
Mens quippe lapsis quæ super est artibus,
De stirpe durat cœliti.
Sensum à cœlesti demissum traximus arce.
Et Boëtius Metro. 6. lib. 3.
Hic clausit membris animos
Celsa sede petitos.
Mortales igitur cunctos
Edit nobile genus.
Lucretius sibi contrarius 2. de natura rerum:
Et quòd missum est ex ætheris oris,
Id rursum cœlesti stellantia templa receptant.
Et pro istorum sententia facit, quòd quæque res ad suam appetit ac properat originem
reuerti. Vnde Boëtius sic modulatur:
Repetunt proprios quǽquæque recursus,
RedditúReddituque suo singula gaudent.
Et res facilè reuertitur ad suam naturam. l.
si vnus. §. pactus ne peteret, vbi multa per DD.
ff. de pact.
Et Horatius lib. 1. Epist.
Naturam expellas furca, tamen vsque recurrit.
Ergò procliuus est, vt animæ à cœlo venientes illuc reuertantur, sicq́;sicque ad suam originem, præsertim cùm sint volucris leuisq́;leuisque materiæ (hoc est, igneæ) quæ non potest non astra
petere. Et his adstipulatur, quòd ex confessione omnium, quos iam retulimus, nuperq́;nuperque referemus animorũanimorum materia ignea est, à cœloq́;cœloque
descendit, nec cùm ab mortalibus corporibus
euolant animæ, intereunt, teste Ouidio lib.
15. Metamor. qui sic cecinit:
Omnia mutantur, nihil interit: errat, & illuc
Huc venit, hinc illuc.
Cùm sint huc forsitan illa
Hæc translata illuc, summa tamen omnia constant.
Cùm ergò animæ à corporibus euolantes
non intereant, nec pereant, cumq́;cumque quæq;quæque res
suam naturam (id est, originem) reddere properet: consentaneum esse videtur animos ad
cœlum, vnde descenderunt, reuerti.
* In secunda autem
sentẽtiasententia existimātiumexistimantium
omnes animas infernas ad vmbras properare, simul ac à corporibus liberantur, fuisse videtur Anaxagoras relatus à Cice. Apoph. lib.
2. is enim quærentibus amicis vellet ne clazomenas in patriam si quid accidisset referri,
nihil necesse est, inquit, vndique enim ad inferos tantundem viæ est. Significans omnes
animas eodem festinare, aliter enim si sentiret
|
animarum quasdam infernas ad sedes, quasdam verò ad supernas migraturas, non dixisset tantundem viæ esse. Huic etiam sententiæ
videtur accedere Socrates á Plutarcho relatus
Apoph. lib. 3.
Ibidem Socrates (inquit Plutarchus) dicere
* solebat, mortem similem esse profundo
somno, ergo vt somno durante animæ dormientium omnium diuersa ad loca non
properātproperant, ita ille significare voluit, postquam à corporibus humanis decessissent diuersa ad loca non migraturas. In tertia sententia vt boni
æthereas ad sedes, mali verò Flegethontis ad
vndas ituri sint, postquam à corporibus humanis liberati fuerint, fuit idem Socrates in
hoc sibi contrarius, vt de ipso loquens refert
Cicero lib. 1. Tuscul. & rursus apoph. lib. 2. sic
inquiens: Duæ sunt viæ, duplicesq́ue cursus
animorum è corpore exeuntium. nam qui se
vitijs humanis contaminârunt, & totos libidinibus se tradiderunt, ijs deuium quoddam
iter est seclusum à concilio Deorum: qui
autẽautem se integros castosq́ue seruârunt, quibusq́ue
fuit minima cum corporibus contagio, suntq́ue in corporibus humanis
vitāvitam imitati Deorum, ijs ad illos, à quibus sunt profecti, facilè
patet redditus. Et Cicero 2. de legi. ait, omnium animi immortales sunt, sed bonorum
fortiumq́;fortiumque diuini. Et rursum pro Cayo ait, bonorum virorum mentes mihi diuinæ atque æternæ videntur, & ex hominum vita ad Deorum
religionem sanctimoniamq́ue migrare. Et in
somno Scipionis ait, sic habeto te
nōnon esse mortalem, sed corpus hoc. Et pro Sextio ait, corpus hoc est mortale, animi verò motus sempiterni. Et Propter. lib 4. eleg. ait:
Sunt aliquid manes, letum non omnia finit,
LucidáLucidaque euictos effugit vmbra rogos.
Quarta sententia fuit existimantium animos immortales, ab humanis corporibus euolantes in diuersa animalium brutorum corpora, (qualia sunt terrestrium, volatilium, &
aquatilium) migraturos, id quod sensisse videtur Socrates in loco proximè allegato, dum
scripsit, mortem esse similem diutinæ peregrinationi, nam vt peregrinus errans, vagus &
varians per varias mundi regiones migrat, ac
remigrat, ita significauit animos à corporibus
exeuntes per varia aliorum animalium corpora meaturos, & huius sententiæ fuit Ouidius
& Tibullus & Claudianus. Vnde Ouid. lib.
15. Metamorph.
Carent * animæ, sempeŕsemperque priore relicta
Sede, nouis domibus viuunt, habitant́habitantque receptæ.
Ipse ego (nam memini) Troiani tempore belli
Panthoides Euphorbus eram.
Possumus ire domos, pecuduḿpecudumque in corpora condi,
Corpora quæ possunt animas habuisse parentum,
Aut fratrum, aut aliquo iunctorum fœdere nobis,
Aut hominum certè.
Quin etiam, mea tunc tumulus cùm texerit ossa,
Seu matura dies fato properat mihi mortem,
Longa manet seu vita, tamen mutata figura,
Seu me finget equum rigidos percurrere campos
Doctum, seu tardi pecoris sim gloria taurus,
Siue ego per liquidum volucris vehar aëra pennis,
In quemcunque hominem me longa receperit ætas,
Incœptis de te subtexam carmina chartis.
Claudianus 1. de raptu Proserpinæ:
Quos vbi per varios annos, per mille figuras,
Egit Lethæo purgatos flumine, tandem
Rursus ad humanæ reuocat primordia vitæ.
Pauca tamen suberunt priscæ vestigia fraudis,
Quæ tentare Tethyn ratibus, quæ cingere muris
Oppida, quæ iubeant telluri infundere sulcos.
Alter erit dum Tiphys, & alter quæ vehat Argo
Delectos Heroas: erunt etiam altera bella,
AtAtque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles.
Idem Virgil. lib. 6. Aeneid.
Et pauci læta arua tenemus:
Donec longa dies perfecto temporis orbe
Concretam exemit labem: puruḿpurumque reliquit
Aethereum sensum, atatque auræ simplicis ignem.
Has omnes, vbi mille rotam voluêre per annos
Lethæum ad fluuium, Deus euocat agmine magno:
Scilicet immemores, supra vt conuexa reuisant,
Rursus & incipiant in corpora velle reuerti.
Aeneæ verba ad patrem, sic scripsit:
Da iungere dextras,
Da genitor?: téteque amplexu ne subtrahe nostro.
Sic memorans, largo fletu simul ora rigabat.
Ter conatus ibi collo dare brachia circum:
Ter frustra comprensa manus effugit imago
Par leuibus ventis, volucrívolucrique simillima somno.
Et Ouidius lib. 8. Metamor.
IńInque leues abijt paulatim spiritus auras.
Et Sillius Italicus lib. 13. bel. pu.
His alacer colla amplexu materna petebat,
VmbráVmbraque ter frustra per inane petita fefellit.
Et Boetius Metro. 10. lib. 3.
Hoc quidquid placet, excitat́excitatque mentes,
Infimis tellus aluit cauernis.
Splendor quo regitur, viget́vigetque cœlum,
Vitat obscuras animæ ruinas.
Et idem Metro. 1. lib. 4.
Huc si te reducem referat via,
Quam nunc requiris immemor,
Hic, dices, memini patria est mihi,
Hinc ortus, hic sistam gradum.
Et etiam quinta sententia existimantium
impiorum animos tartara impia, piorum verò campos Elyseos petituros, quæ opinio ab
ea, de qua suprà tertio loco mẽtionemmentionem habuimus, non differt quo ad impiorum, sed tantũtantum
quo ad animos piorum, quibus quasi terrenum non cœlestem paradisum videtur designare, & huius sententiæ esse videtur Virgilius 6. Aeneid.
Hic locus est, partes vbi se via find it in ambas:
Dextera, quæ dictis magni sub mœnia tendit:
Hàc iter Elysium nobis: At leua malorum
Exercet pœnas, & ad impia TartataTartara mittit.
Exinde per amplum
Mittimur Elysium, & pauci læta arua tenemus.
Lucanus lib. 31. bel. ciuil.
Sedibus Elysijs, campócampoque expulsa piorum,
Ad stygias, inquit, tenebras, maneśmanesque nocentes
Post bellum ciuile trahor.
Lucret. 2. de Natura rerum:
Et quod missum est ex ætheris oris,
Id rursum cœli stellantia templa receptant.
Accipient olim cùm te loca læta piorum.
Non erit in stygia notior vmbra domo.
Sillius Italicus lib. 2. Bel. pu.
At vos sydereæ, quas nulla æquauerit ætas,
Ite decus terrarum animæ, venerabile vulgus
Elysium, & castas sedes decorate piorum.
Hæc Libys, atatque repens crepitantibus vndivndique flāmisflammis
Aethereas anima exultans euasit in auras.
Tum seducta loco, & laxata lucida nocte
Claustra nitent, quæ secreti per limitis vmbram
Elysios ducunt campos, hic turba piorum
Nec stygio in regno, cœli nec posta sub axe,
Verum vltra Oceanum, &c.
At queis seruatus seminis ortus,
Cœli porta patet.
Dant clara meanti
Astra locum.
Parce precor lachrymis, sæuo nec concute planctu
Pectora, ne crucia fugientem coniugis vmbram.
Sic ego nec furias, nec deteriora videbo
Tartara, & Elysias fœlix admittat ad oras.
Manilius lib. 2. Astrono.
Nostra loquar, nulli vatum debebimus orsa
Nec furtum, sed opus veniet, solósoloque volamus
In cœlum curru, propria rate pellimus vndas.
Horum sententiæ etiam accedere videntur
Saducæi, qui (secundum Clementem Romanum const. apost. lib. 6. c. 6.) resurrectionem
mortuorum quo ad corpora negabant. Denique cum verissima catholicorum sententia
(quæ cũcum ea quam, suprà tertio loco retulimus
eadem est) edoceamur piorũpiorum animas æthereas ad sedes euolaturas, impiorum verò impia
tartara subituras, quumq́ue contrariæ sententiæ procedant naturaliter duntaxat quatenus
ijs quos suprà retulimus, & omnes Epicurei,
& Stoici, resurrectionem defunctorum negant, nam corruptum semel idem numero resurgere ac resumi nequit naturaliter, sed supernaturaliter, proculdubio id potest per Deum Opt. Max. fieri, quod illos latuit. Quum
ergo hæc omnia ita sint, quod attinet ad quæstionem de Lazaro resuscitante (vt è diuerticulo ad viam redeamus) vt ille & vxorem si quam habebat, & bono sua recuperaret, tenẽdumtenendum esset: quia id magis ad veram & catholicam sententiam, qua edocemur, animas esse
immortales, accedit, sicq́ue cum ille idem homo qui antea erat, videretur, non est cursibi
sua denegarentur, non magis quàm cuidam è
somno surgenti.
Argvmentvm Qvartvm.
Divitiae * & opes pariunt potentiam,
potentia
autẽautem dignitatem & iustam prælationem,
vt proximè admonuimus, in qua Princeps noster reliquos omnes antecellere non
semel edocti sumus.
* Quod autem diuitiæ
& opes pariant potentiam, adeò verum est, vt
illinc descendere summam potestatem Ouid.
author sit, qui cecinit:
Iuppiter admonitus nihil esse potentius auro.
Et Lucretius lib. 5. de Natura rerum ait:
AuruḿAurumque repertum
Quod facilè & validis, & pulchris dempsit honorẽhonorem.
Diuitioris enim sectam pleríplerique sequuntur
Quamlibet & fortes, & pulchro corpore creti.
Petronius Arbiter in Satyr.
Quisquis habet nummos secura nauiget aura,
FortunaḿFortunamque suo temperet arbitrio.
Vxorem ducat Danaen, ipsuḿipsumque licebit
Achrisium certò credere quod Danaen.
Carmina componat, declamet, concrepet, omneis
Et peragat caussas, sit́sitque Catone prior.
Iuris consultus paret, non paret habento
Atque esto quid quid Seruius & Labeo.
Multa loquor, quid vis nummis præsentibus opta
Et veniet clausum poßidet arca Iouem.
Horatius Satyr. 3. lib. 2.
Omnis enim res,
Virtus, fama, decus, diuina, humanáhumanaque pulchris
Diuitijs parent: quas qui construxerit, ille
Clarus erit, fortis, iustus, sapiens, etiam & rex,
Et quidquid volet. Hoc veluti virtute paratum
Sperabit magnæ laudi fore.
NāNam hoc tu facito cogites, vt cuicuique homini rex parata est
Firmi amici sunt: si res lassa labant, itidem amici
Res amicos inuenit. (collabescunt.
Sed lateri nullus comitem circundare quærit,
Quem dat purus amor, sed quẽquem tulit impia merces.
Et Petronius Arbiter in Fragment.
Cum fortuna manet, vultum seruatis amici,
Cum cecidit, turpi vertitis ora fuga.
Et Ouidius lib. 2. de Ponto:
Turpe quidem dictu, sed si modò vera fatemur,
Vulgus amicitias vtilitate probat.
Et Ouidius ipse 2. de Ponto:
Turpe sequi casum, & fortunæ accedere amicum
Et, nisi sit fœlix, esse negare suum.
Vides ergo
* vt qui maiores diuitias,
redditus, & prouentus, ac opes habet, is potentior
intelligatur, nec dubium est, quin per hoc dignior & nobilior habeatur, vt per Nicolaum
Boerium decisi. 286. Magister Ioannes num.
|
8. versi. tunc si quæratur. quæ sit maior dignitas. nam maior inquit is dicitur, qui plurimum potest, id quòd & tenent alij in superiore fundamento relati. Sed potentissimum
Regem ac Dominum nostrum reliquis omnibus Principibus longè
ditiorẽditiorem ac opulentiorem esse nullus ignorat: ergo ijs præferendus.
Argvmentvm Qvintvm.
* EX modo mensuráve emolumenti administrantium colligitur quanta, qualísve sit
eius dignitas, aut eminentia. l. nemo, ad
finẽfinem.
C. de offi. ma. offi. dum ait, is gradus cæteros
antecellat, quem stipendia merent anteire. &
ibi
tradũttradunt Doct. & Nicolaus Boerius de auth.
mag. consi. add. 1. mag. num. 28. versi. & ex præmij quantitate. Ad idem c. offi. 59. distin. & l. 1.
C. de
agẽtibusagentibus in rebus. lib. 12. ibi, sed is qui ordine
stipendiorũstipendiorum. Ad idem l. iubemus. 2. c. de
eroga. mil. ann. lib. 10. Et quilibet
secundũsecundum dignitatem suam eget alimentis, vestimentis, &
reliquis ad vitam necessarijs, & consequenter
stipẽdiastipendia &
emolumẽtaemolumenta ministerij & administrationis ad
eandẽeandem mensurāmensuram sunt aptanda dignitatis,
sicq́;sicque & de dignitate ad emolumenta
& de
emolumẽtisemolumentis ad
dignitatẽdignitatem metiendam &
conijciendāconijciendam legitimũlegitimum erit & ciuile argumentum. l. sed & si quid. §. sufficienter. ff. de vsufr.
notant glo. 1. & ibi scribentes in c. quia nonnulli, de cleri. non. resid. & vt maior in ordine
debet esse potior in percipienda portione. c.
statuimus, de maio. & obe. c. vlt. de consti. resq́ue ecclesiarum pro meritis personarum &
qualitatibus sunt distribuendæ. c. consuluit
74. distin. c. fi. 1. q. 2. & 12. q. 2. c. Vulteranæ. ita &
qui in percipienda portione potior est, in
quāquam,
emolumento capiendo, is sanè & in dignitate vt potior intelligatur par est: arg. l. 1. ff. de
offi. eius cui mand. est iurisd. & huic rei etiam
accedit vulgi & populare iudicium, vt colligitur ex glo. celebri. per tex. ibi. in l. item apud
labeonem. §. si quis virgines. ff. de iniur. Paris
de Pureo de Syndi. versi. nuncius. c. 1. per Speculatorem tit. de aduo. §. sequitur, per Nicol.
Boer. vbi suprà nu. 150. & ex ipso præmio quod
accipit, colligitur virtus & prolatus cuiusque.
l. 1. ff. de iust. & iure, ibi, bonos non solùm metu pœnarum, verum præmiorum quoque exhortatione efficere cupientes.
* Vnde duabus
potissimum rebus Respublicas contineri Philosophi tradiderunt, pœna & præmio.
* Vnde
Lisander etiam à Plutar. Apoph. lib. 1. relatus
interroganti Persæ, quam Rempub. maximè
probaret: eam, inquit, in qua fortibus viris ac
meticulosis congrua vtrisque redduntur. sensit virtutem inuitari præmijs, ignauos excitari ignominia. nimirum hoc est, quod apud
Homerum stomachatur Achilles idem honoris haberi ignauis ac fortibus, ea sententia
nōnon
solùm habet locum in Repub. verum etiam in
priuatis familijs: sunt enim hæc duo præcipua
ad conseruandam cuiuslibet gregis disciplinam. honos enim non solùm alit artes, vt habet prouerbium, verum etiam virtutem. Nec
tam refert monarchia sit, an Aristocratia, an
Democratia, an aliqua Reipub. forma ex his
temperata, quàm vt in quacunque gubernatione discrimen habeatur publicum inter viros vtiles Reipub. & alios duntaxat sibi viuentes. nam
* Deus Opt. Max. iuxta mensuram virtutis præmium solet
cuiq;cuique elargiri. Vnde
PluatusPlautus in capt.
Est profecto Deus, qui quæ nos gerimus auditauditque, &
videt. Bene merenti, bene profuerit, male merenti
par erit.
Dij pia facta vident: astris delphina recepit
Iuppiter, & stellas iußit habere nouem.
Pauci quos æquus amauit
Iuppiter, aut ardens euexit ad æthera virtus.
Denique vulgus quoque iuxta pręmiumpræmium &
compendium seu emolumentum, quod inde
descendit, vnamquam que rem eiusq́ue dignitatem probare solet, vel improbare. Vnde
Ouidius lib. 2. de Ponto sic cecinit:
* Turpe quidem dictu, sed si modò vera fatemur,
Vulgus amicitias vtilitate probat.
Cura, quid expediat, prior est, quāquam quid sit honestũhonestum.
Et cum fortuna stat́statque cadit́caditque fides.
Nec facilè inuenies multis de millibus vnum,
Virtutem pretium qui putet esse sui.
Ipse decor recti, facti si præmia desint,
Non mouet, & gratis pœnitet esse probum.
Nil nisi quod prodest charum est. en, detrahe menti
Spem fructus auidæ, nemo petendus erit.
At reditus iam quisquisque suos amat, & sibi quid sit
Vtile, sollicitis computat articulis.
Cùm ergo potentissimus Hispaniarum Rex
longè à Deo Optimo Maximo amplioribus
emolumentis censibusq́ue quàm vllus alius
mundi totius Principum sit honestatus, donatus, decoratus (vt omnibus notum & plusquam manifestum est) par est, vt reliquis omnibus orbis Principibus dignior sublimiorq́;sublimiorque
intelligatur.
Argvmentvm Sextvm.
Ille * demum maior, dignior & excellentior est, quem generaliter homines maiorem ac digniorem esse existimant, ita probat
tex. in l. Athletas. in prin. vers. Celsus. ff. de his,
qui nota. infami. tenet in specie Nicolaus
Boerius deci. 286. nu. 9. versi. item illa est maior
dignitas, sentit Alex. quem ipse allegat in
cōsilioconsilio 142. viso processu causæ, lib. 6. per Beatum
Anto. in simili in sua summa, par. 3. titu. 15. c. 1.
§. 11. Ioannes de Selua de benefici. par. 1. q. 2. &
in simili est decisio Rotæ 451. in nouis versi.
ego verò dicebam. vbi sic dicitur, ego verò dicebam, quòd super hac maioritate seu principalitate recurrendum est ad consuetudinem
generalem, vox enim populi vox Dei est, se|
cundum Dominicum Sotum de iust. & iur.
lib. 5. q. 1. art. 6.
Nec dubium est quin ex plerisque hominũhominum
sentẽtijssententijs, ille qui rerũrerum opulentia & affluentia,
atque per hoc etiam potentia reliquos præcellit, maior & dignior iudicetur, vt testatur Lucretius lib. 5. de natura rerum, dum ait:
AuruḿAurumque repertum
Quod facile & validis, & pulchris dempsit honorẽhonorem.
Ditioris enim sectam plerumque sequuntur
Quamlibet & validis, & pulchro corpore creti.
Denique
* vt reliqua omnia ita & hoc scitè, & prudenter Cicero nobis exhibuit,
dũdum lib.
3. Tusc. ait, max. magister populus: & rursus
idem Cicero pro Roscio ait, sic est vulgus, ex
opinione multa æstimat. & rursus 2. Tus. fama
& multitudinis iudicio mouentur homines,
vt id honestum putent, quod à multitudine
laudatur. & rursus 2. de legibus ait, nos vulgi
opinionibus rapimur. Vnde Ioan. Boemus
nōnon
inscitè in lib. de moribus gentium ait, Multis
in rebus turpe & honestum non tam natura
quàm hominum distingui moribus &
sentẽtijssententijs, vt multis exemplis nos quoque disseruimus lib. 2. de succe. crea. §. 15. his ferè verbis:
nonne flagitium adulterij, quod apud nos teterrimum est, apud Persas
impunitũimpunitum, quinimò non solum tolerabile, sed etiam irreprehensibile ac inculpatum erat. Et vilissimum
furādifurandi flagitium, nonne similiter apud Lacedæmonas inculpatum erat, vt Aeneas Siluius
postea summus Pontifex, Pius secundus nomine, testatur, quinimò nefandum flagitium
(supra omnia scelera detestandum) nonne
permissum. & omnino inculpatum apud Tartaros & Saracenos est, vt & omnibus notum
est. & scripsit Ioan. Boemus, c. 10. lib. de ritu,
moribus, & legibus diuersarum gentium,
nōnenonne cum matribus, & etiam cum filiabus, pecudum more, miscere sese viris Pœnis seu Africanis, & communes etiam vxores habere
non solùm permissum, sed etiam omnino inculpatum erat, vt & ipsemet ibi c. 6. author est,
& nemini notum non est. Et ex lege vetere
Iudæis permissum, nonne similiter erat nuptias cum sororibus contrahere, idq́ue hodie
flagitiosissimum esset. Quùm itaque maximus magister populus sit, eiusq́ue iudicio
standum, parendumq́ue necessariò sit, isq́ue
opibus, diuitijs, rerumq́ue affluentia præcellentes cæteros dignitate anteire sem per iudicauerit, reliquum est, vt Rex ac Dominus noster potentissimus, quem constat diuitijs,
opibus rerumq́ue affluentia, imperio & ditione reliquos omnes Principes transuolare,
dignitate quoque eos transgredi intelligatur,
deniq́;denique idem Cic. in Topicis, sed vulgi (inquit)
opinio vix mutari potest. Quinimò doctissisimus Dominicus de Soto de iusti. & iur. lib.
5. q. 1. art. 9. palam testatur, vocem populi vocem esse naturæ, atqui natura incommutabilis est. l. 4. ff. de leg. 1.
Argvmentvm Septimvm.
PaeferendvsPraeferendvs ille est, qui alium superat
* comparatione laborum, quos ex munere sibi iniuncto subiturus est. l. vnicuique,
in prin. C. de proxi. sacra. scri. lib. 12. & l. 2. C. de
off. mag. offi. & l. contra publicam. in fi. C. de
re mili. eod. libro ibi. quia honoris
augmentũaugmentum
non ambitione, sed labore ad vnumquemque
conuenit deuenire, tradit Lucas de Penna in
l. 1. C. de com. & trib. scho. eodem lib. & in l.
de diuer. eo ti. & Nicolaus Boerius de auth.
magni conci. num. 145. versi. nam profecto,
facit l. aduocati. C. de aduo. diuersorum iudi.
* Vnde laboribus suis
virorũvirorum illustrissimi celebrantur, teste Boetio Metro. 7. lib. 4. sic
canẽtecanente:
* Herculem duri celebrant labores:
Ille centauros domuit superbos,
Abstulit sæuo spolium leoni,
Fixit & certis volucres sagittis:
Poma cernenti rapuit draconi,
Aureo læua grauior metallo:
Cerberum extraxit triplici cathena:
Victor immitem posuisse fertur
Pabulum sæuis Dominum quadrigis.
Hydra combusto perijt veneno:
Fronte turpatus Achelous amnis
Ora demersit pudibundæ ripis:
Strauit Antheum Lybicis arenis:
Cacus Euandri satiauit iras:
QuośQuosque pressurus foret altus orbis.
Setiger spumis humeros notauit:
Vltimus cœlum labor irreflexo
Sustulit collo: pretiuḿpretiumque rursus
Vltimi cœlum meruit laboris.
Ite nunc fortes, vbi celsa magni
Ducit exempli via.
Et Claudianus in Nupt. Honorij:
Non quisquam fruitur veris odoribus,
Hyblæos latebris nec spoliat fauos,
Si fronti caueat, si timeat rubos,
Armat spina rosas, mella tegunt apes.
Sed
* Hispaniarum Rex ac dominus noster
potẽtiss.potentiss. nullus ignorat, quin eo magis ac magis immensos labores subiturus sit,
subeatq;subeatque
semper, quò latiùs ac latiùs suæ ditionis, ac imperij fines sese porrigunt. Nam præter bonam
totius Europæ partem in orbe nobiliore eius
dominatui
subiacentẽsubiacentem, si nouum
orbẽorbem quem
temperat ac dominatur respexeris, inuenies
suam monarchiam, reliquas omnes mortalium Principum longè anteire ac præcellere, siue illi reges sint, siue Imperatores, & dum omnibus ciuibus parem
æquumq́;æquumque sese præbere
studet, iuxta illud Virgilij sic canentis:
Rex Iuppiter omnibus idem.
Quasi
* eius animus, mens & spiritus
uniuersũuniuersum per
orbẽorbem diffusus sit, posset non iniuria
aut non abs re cum Horatio lib. epod. ad candidam testificari.
Nullum à labore me reclinat ocium:
Vrget diem nox, & dies noctem, neque est
Leuare tenta spiritu præcordia.
Aut sanè cum Ouidio lib. 1. de Ponto, blandam humanam ac iustam illam querelam
proferre:
CōfiteorConfiteor * facere hoc annos: sed & altera causa est,
Anxietas animi, continuuścontinuusque labor.
Cernis, vt in duris (& quid boue firmius) aruis
Fortia taurorum corpora frangat opus?
Quæ nunquam vacuo solita est cessare nouali,
Fructibus aßiduis lassa senescit humus.
Occidet, ad circi si quis certamina semper
Non intermißis cursibus ibit equus.
Firma sit illa licet, soluetur in æquore nauis,
Quæ nunquam liquidis sicca carebit aquis.
Me quoque debilitat series immensa laborum:
Ante meum tempus cogit & esse senem.
Otia corpus alunt, animus quoque pascitur illis,
Immodicus contrà carpit vtrunvtrunque labor.
Isq́;Isque labor immensus, fastidiosus, inamœnus,
*
Principi ac domino nostro Hispaniarum
Regi, tantò magis, quàm cæteris mundi Principibus imminet, quanto suum imperium reliquorum imperijs amplius
latiusq́;latiusque est, nam
& si Pompeius Magnus (vt Plutarchus Apoh.
lib. 4. refert) proclamauerit, plures adorare
Solem orientem quàm occidentem. tamen
postquam nos Hispani nouum hunc orbem
occidentalium Indiarum inuenimus, apparuit plures occidentem quàm orientem Solem adorare.
Vnde vix inuenitur, qui laboribus susceptis, periculisq́ue additis, non quasi mercedem rerum gestarum desideret gloriam. Ita
Cicero 1. Offic. Vnde cùm hîc agatur de gloria
& honore, quin ei Principi deferenda sit, qui
grauioribus curis, laboribus, solicitudinibus
ex munere à Deo sibi iniuncto subest, dubitare non oportet. Est autem ab ipso Deo Opt.
Max. datum regnan di regen díve munus, iuxta illud Prouerbiorum cap. 8. Per me Reges
regnant. Denique
* tantus labor tàm grauis
est, & consequenter tanto præmio saltem gloriæ & honoris dignus, vt ex multorum Philosophorum
sentẽtijssententijs, Plutarchus illum librum
nobis reliquerit, qui sic inscribitur: Sic vixeris, vt nemo te vixisse sentiat. Et, vt idem Plutarchus Apoph. lib. 7. refert, Epicuri sententia
fuerit, obscuritatem esse
bonũbonum appetendum,
vt vitam degere liceat in otio. Et Ouidius his
arridet sic, dum cecinit lib. 3. de Trist.
Viue sine inuidia moles inglorius annos.
Facit, nam &
clericorũclericorum statum quàm monachorum honoratior adeò esse edocemur,
*
quòd illi non vitæ contemplatiuæ tantùm,
verùm etiam actiuæ inseruiunt, hi
autẽautem contemplatiuæ duntaxat,
sicq́;sicque in honoribus inferiores sunt, ita patet in c. leg. & cap. alia. 16.
q. 1. & not. Ioan. Andr. in regul. delictum. de
reg. iur. lib. 6. in Merc. col. 3. & glo. fin. in c. qualiter, in secundo, de accusat. dicens, quòd dignior est cœtus clericorum quàm monachorum, & tenent Domini. & Car. Alexandrin. in d. c. Episcopos. 17. dist. & glo. in c. religioso,
in vers. exhiberi, de senten.
excōmunica.excommunica. lib.
6. Ioan. Franc. de Ripa. lib. 2. respon. c. 2. num.
19. fol. 3. & Nicolaus Boërius in Tractatu de
authoritate magni concilij additione 1. num.
84. vers. item etiam clerici seculares. Non aliter & Princeps noster potentissimus reliquis
omnibus Principibus, vt præferatur in gloria,
& in omnibus honoribus par est, quandoquidem grauioribus subest laboribus. Nam & de
Agamemnone refert Plutarchus, quidam se
Regum
Ducumq́;Ducumque fœlicissimum primariumq́ue omnium Græcorum decus appellanti respondisse à Dijs immortalibus se ingentibus
miserijs, curis & laboribus destinatum, vt
sic appareat, & honorum comitem esse curam
& laborem, & curarum
laborumq́;laborumque comitem,
& quasi iustam compensationem ac remunerationem esse, foreq́ue semper honorem &
gloriam. Vnde Horatius cecinit:
Nil sine labore magno vita mortalibus dedit.
* Dij nobis laboribus omnia vendunt.
Qui studet optatam cursu contingere metam.
Multa tulit fecit́fecitque puer sudauit & alsit.
* Quibus proximum est quod de Adriano
Imperatore Plutarchus Apoph. lib. 6. scriptum
reliquit, florum quendam hos versiculos in
Cæsarem scripsisse:
Ego nolo Cæsar esse,
Ambulare per Britannos,
Scythicas pati pruinas.
Huic tamen Cæsar succinuit ita:
Ego nolo forus esse,
Ambulare per tabernas,
Latitare per popinas,
Culices pati rotundos.
Curas denique Principum & cathenatos
labores depinxit Seneca in Agamemnone,
his versibus:
Nunquam placidam sceptra quietem,
Certúmve suitenuêre diem.
Alia ex alijs cura fatigat,
Vexat́Vexatque animos noua tempestas.
Non sic Lybicis syrtibus æquor
Furit alternos voluere fluctus.
Aurea rumpunt tecta quietem,
VigileśVigilesque tradit purpura noctes,
O si pateant pectora ditum,
Quantos intus sublimis agit
Fortuna metus.
Et Lucretius lib. 5. de nat. rer.
Nunc aurum & purpura curis
Exercent hominum vitam, bellóbelloque fatigant.
Cùm ergò quò latiora & plura sunt regna,
eò plures & grauiores curas, labores & molestias secum adferant,
inq́;inque earum veluti
compensationẽcompensationem honor & gloria Principibus concedatur, par est, vt quò maiora & plura sunt
regna, eò plures & maiores gloria & honores
arrogantur. Nec dubium est Hispaniarum
|
Regem
potentissimũpotentissimum ac dominum nostrum
plures & ampliores regiones sub ditione &
imperio suo temperare, quàm vllum alium
mundi Principem.
Argvmentvm Octavvm.
Vbi vel plura
* sunt vel maiora pericula,
ibi maior beneficij remuneratio debetur, tex.
in Auth. habita. C. ne filius pro patre. ibi, vitam suam multis periculis exponunt, nec dubium est, quin Princeps & quilibet alius quò
maioribus subest periculis, eò plenius & pinguius sit remunerandus. l. semper. §. negotiatores. ff. de iure immunita. & §. quibusdam.
eadem lege. & l. milites. & l. nec quidam. ibi,
his solis, qui in expeditione occupati sunt. C.
de testa. milita. §. his autem. Instit. eo. tit. l. diuus. ff. eo. & c. cum eo, de elect. lib. 6. facit C.
de naut. fœnore. ferè pertotum. facit l. fin. C.
de inoffic. test. sed Princeps ac Dominus noster potentissimus, quanto reliquis omnibus
Principibus (siue illi Imperatores sint, siue
Reges) plura & latiora regna habet, & gubernat (id quod euidentius magisq́ue notorium
est, quàm vlla demonstratione egeat) tantò
maioribus subest periculis, teste Seneca in
Troade:
Quoque fortuna altius
Fuerit, * atatque leuauit humanas opes,
Hoc se magis supprimere fœlicem decet,
VariośVariosque casus tremere.
Et Claudianus lib. 2. in Rufi.
Desinat elatis quisquam confidere rebus,
InstabileśInstabilesque Deos, ac lubrica numina discat.
Et idem in Epigram. satisfactionis
ad Hadria.
In breuibus nunquam sese probat Aeolus vndis,
Nec capit angustus Boreæ certamina collis,
Alpes ille quatit, RodopæáRodopæaque culmina quassat,
Incumbit nunquam cœlestis flamma salictis,
Nec parui frutices iram meruêre Tonantis,
Ingentes quercus, annosas fulminat ornos.
Et
* Plutarchus Apoph. lib. 6. sic scriptum
reliquit: Rex quidam, cuius nomen supprimitur nominari, alioqui dignissimus, quum
ipsi porrigeretur diadema, tenuit aliquandiu
manu,
dixitq́;dixitque: O nobilem magis quàm fœlicem pannum, quem si quis penitus cognoscat, quàm multis periculis, solicitudinib. ac
miserijs sit refertus, ne humi quidem iacentem tollere dignetur.
Et Ouid. lib. 3. de Trist.
Tu quoque formida nimium sublimia semper.
Et Claudianus de Sepulchro spe.
Magna repente ruunt, summa cadent subitò.
Excelsæ grauiore casu decidunt turres,
Feriunt́Feriuntque summos fulgura montes.
Adde text. celebrem in l. principes. ibi, quos
sępè sæua pericula vitæq́;vitæque interdum renunciatio. C. de princ. agen. in reb. lib. 12. vbi dicit,
quòd ille renunciat vitæ, qui se supponit periculo. & text. sing. in l. vna. C. de cast l. omniũomnium
Palatinorum pecul. eo. lib. ibi, nec alieni sunt
à puluere & labore castrorum, qui signa nostra comitantur. qui præstò sunt semper actibus, quos in tentos & eruditos studijs itinerum prolixitas, & expeditionũexpeditionum difficultas exercet. & glo. dicit not. de puluere, & benè dicit, & illi sciunt, qui diœtim experiuntur, in
cuius testimonium Christus dicit Luc. 9. & 10.
Exeuntes de ciuitatibus, etiam puluerem pedum vestrorum excutite. Et idem Matth. 16.
Nec mirum, cùm omnis noster status super
perpetuo motu consistat, vt inquit Imperator in Auth. de non alie. §. vt autem lex. coll. 2.
& talis peregrinatio facit nos pauperes, vt
Auth. de exhibend reis. in princ. & ibi glos. in
vers. aguntur. coll. 5. quia nullam amicitiam,
vt inquit Seneca, peregrini acquirunt. & facit
text. in l. 1. de Castren. & minister. lib. 12. & l. fi.
de tyro. & l. 1. de diuersis offic. & in Auth. de
tab. §. si verò indignus. coll. 4 cōcordat. c. cùm
sit ars de æta. & quali. Vnde glo. in d. §. si verò
indignus. in verb. cautè alle. illud Sal. quòd
melior est bucella panis sicca cum gaudio,
quàm tota domus plena victimis cum iurgio.
§. ne aut. in Auth. de iudi. col. 6. vbi gloss. alleg.
illud Catonis, si labor in damno est, crescit
mortalis egestas, & virtuosis præmia sunt danda, & facit bonus text. in l. 1. C. de princip. agen. in rebus. ibi, sed is, qui ordine stipendiorum & laborum meritò ad gradum militiæ
sequebatur. & in l. 1. ibi, eos enim ad hæc officia volumus aspirare, quorum labores scholæ
agentium in rebus testimonio comprobāturcomprobantur.
C. de prin. agen. in rebus. & in l. fin. §. viri etiāetiam
ibi, hoc etiam non corroborantes intuitu laborum, quos multos longo prolixoq́ue tempore pertulerunt. C. de dec. lib. 10. & ideò post
labores victoriæ expectamus palmam, vt lętitiælætitiæ publ. l. 1. quam Princeps pollicetur nobis
dare. l. 1. C. de prin. agentibus in rebus ibi, post
palmam laboris, & meriti principatus honore remuneramus. Gætera curialium pericula
& damna, vide per Aeneam Siluium in Epi.
de miserijs curialium. & tex. in §. Romani verò Cardinales. ibi, actu in curia suis officijs insistentes. tit. de causis in pragmatica sanctio.
Denique magni Principes & Monarchæ subsunt ingentibus timoribus atque periculis,
qualis est nauigatio & belligeratio, & similia,
teste Propert. lib. 3. Eleg.
Nunc maris in tantum ventis iactamur, & hostem
Quærimus, atatque armis nectimus arma noua.
Tantis parta malis, cura maiore metúmetuque
Seruantur.
Cùm ergò Principes quò maiores sunt, eò
grauioribus periculis subiecti sint,
eaq́;eaque pericula iusta honoris potissimùm & gloriæ remunerationem sint condigna,
cōsequensconsequens est,
vt
HispaniarũHispaniarum Rex & dominus noster poten|
tissimus, vt reliquos omnes orbis Principes
(siue illi reges sint, siue Imperatores) imperij &
ditionis magnitudine excellit, ita honore &
gloria in omni loco & consessu, in omnibus
denique rebus antecedat.
Argvmentvm Nonvm.
Bonvm quo communius eo dignius est,
eumq́ue qui tale bonum sic communius &
vniuersalius in genus humanum confert
digniorẽdigniorem reddit, vt per Alphonsum Guerreri. in
spe. Principum c. 54. nu. 41.
* & qui bonum
efficit aut operatur in plures, maiore præmio
dignus est, quàm qui id in pauciores efficeret,
l. nuper. C. de nat. liberis. non secus quàm ex
diuerso, qui pluribus nocet grauius peccat
& punitur, quàm si paucioribus noceret. l.
Athletas. §. ait prætor. ff. de his. qui notantur
infamia. auth. vt iudices sine quoquo suffragio. §. eos aut. l.
quicũquequicumque. §. fi. C. de hæreticis l.
2. ff. de priuatis delictis. & Institut. si quadrupl.
pauperiem fecisse dicatur. in fine principij. sed
Hispaniarum Rex ac Dominus noster potentissimus vt pluribus præest tam regionibus,
quàm personis, id quod plusquam manifestum est, ita pluribus quoque prodesse, profuisse & profuturum intelligitur.
* Principatum.
n. suum & legitimi cuiusq́ue Principis,
non tam ad suam quàm ad suorum ciuium
vtilitatem
inuentũinuentum esse & pertinuisse diuinus
Plato author est, quod
etiāetiam docemur à Cicerone primo
OfficiorũOfficiorum, & sanctus Irenæus lib. 5.
contra hæreses, & Alphonsus
Cuerrer.Guerrer. c. 54.
num. 52. versiculo, item notate in thesauro
Christianæ religionis. & beatus Thomas in
opusculo 21. ad ducissam Brabantiæ. & Nicolaus Boerius in tractatu de authoritate magni
concilij, additione 1. num. 131. & Arist. 5. Politicorum. glo. & Abbas. in Clementina vnica,
de baptismo. Lucas de Penna in l. militaribus.
C. decurionibus. lib. 10. Albericus de Rosatis &
alij in l. decernimus. C. de Episc. & cle. Bar. in
tract. de reg. ciui. Vnde sanctus Thomas in loco suprà citato ita ait: Considerare debetis,
quod Principes terrarum sunt à Deo instituti, non
quidẽquidem vt propria lucra quærant, sed vt
communẽcommunem populi vtilitatem procurent, in reprehensionem enim quorundam Principum
dicitur Eze. c. 34. Principes eius in medio eius
quasi lupi rapaces, positi ad
effundẽdumeffundendum sanguinem, & ad quærendas animas, & auaritiæ
lucra sequenda. Et alibi dicitur per quendam
Prophetam, Væ pastoribus Israel, qui
pascecebantpascebant semetipsos.
* His arridet quòd Plutarchus Apoph. lib. 4. de Antigono Macedonum
rege scriptum reliquit, qui quodam dicente
omnia regibus honesta iustaq́ue esse, sunt per
Iouem, inquit,
BarbarorũBarbarorum duntaxat regibus,
at nobis ea duntaxat honesta sunt, quæ honesta sunt, & ea tantùm iusta quæ iusta sunt, grauiter retulit
adulatricẽadulatricem vocẽvocem,
volẽtisvolentis omnia licere regibus. Non. n. rex est honesti iustiq́ue
regula, sed honesti iustiq́ue minister est. atque
vtinam similes voces
nōnon audiant Christia norum aures, aut si audiant, simili seueritate reijciant, quid. n. aliud
dicũtdicunt qui occinunt, quod
Principi placuit, legis vigorem habet, qui
negātnegant Principem teneri legibus, qui tribuunt illi geminam potestatem, ordinatam & absolutam, quarum altera poscit quod leges, pacta,
& fœdera postulant, altera quodcunque libuit. Ista sunt verba Erasmi Roterodami in
expositione illius sententiæ Antigoni regis.
Denique Cicero lib. 1. Officiorum ita ait, Omnino qui reipublicæ præsunt duo Platonis
præcepta teneant, vnum, vt vtilitatem ciuium
sic tueantur, vt quidquid agant ad eam referant, obliti commodorum suorum, Alterum
vt totum corpus Reipublicæ curent, ne cùm
partem aliquam tuentur, reliquas deserant. vt
enim tutela, sic procuratio reipublicæ ad vtilitatem eorum qui commissi sunt, non ad eorum quibus commissa est, gerenda est. Itaque
*
(vt & Alphonsus Guerrerius, vbi suprà
expressit num. 52. & est sententia S. Irenæi &
Beati Thomæ & Platonis & Ciceronis & Antigoni regis & Erasmi & Nicolai Boërij, & Bartoli, & Lucæ de Penna, & aliorum de quibus
suprà mentionem habuimus)
regnũregnum non est
propter regem, sed rex propter regnum, vel
propter regni ciuiúmvé vtilitatem.
* Vnde
regum creandorum originem ex iure gentium processisse bellorum calamitatibus iniuriam, rapinarum, violentiarum impetus, internecionum, seditionum, rixarumq́ue vitandarum causa scripserunt Bal. in l. ex hoc
iure. ff. de iust. & iure. Alphonsus Guerrerius
in d. c. 54. Idem Bal. in tractatu Schismatis,
quasi impossibile sit, aut parum commodum
sit viuere sine regibus & magistratibus, in l. 2.
§. post originem. ff. de iust. & iure. & in auth.
vt omnes obediant iudicibus, notatur per glo.
in l. 2. §. pen. ff. de orig. iuris. & in l. 1. ff. de iuris. om. iudi. vbi plenè per Doct. & per
ParidẽParidem
de Puteo in tract. de synod. tit. de excessibus
regum. Sunt
* tamen qui velint regna esse de iure diuino, iuxta ilIiud prouerbium c.
8. Per me reges regnant, & legum conditores
iusta decernunt. & iuxta illud Demosthenis
per Iureconsultum relatum in l. 2. ff. de legi.
dum ait, legem esse inuentionem
quādamquandam &
donũdonum Dei.
Cumq́;Cumque lex, rex aut regina esse dicatur, ab ipso Deo Opt. Max. reges dati esse videntur ad præmium bonorum, & pœnam malefactorum. c. magnum. 11. q. 1. vb Sanc. Ambrosius ait, magnum quidem & speciale documentum esse, quo Christiani viri sublimioribus potestatibus docerentur debere esse subiecti, ne quis constitutionem terreni regis
putet esse non soluendam, si .n. censum filius
Dei soluit, quis tu tantus es, qui putas esse non
soluendo.
Deniq;Denique Petrus Apostolus Epi. 1. c. 2.
sic scripsit, Estote subditi Dominis vestris siue
|
regi quasi præ excellenti, siue ducibus
tanquātanquam
ab eo missis ad vindictam malefactorum, laudem verò bonorum. Et Paulus Apostolus ad
Roma. c. 13. non est. n. potestas nisi à Deo, facit
c. non frustra. 13. q. 5. Et generale videtur pactum societatis humanæ obtemperare principibus c. quid culpatur. 23. q. 1. Et corregis dicitur esse in manu Dei, vt in Epistola inter claras. C. de summa Trini. & fide catho. & dicit
Hieronymus in c. Regnum. 23. q. 5. principibus, & potestatibus fidem & reuerentiam seruari oportet, quam qui non exhibuerit apud
Deum præmia inuenire non poterit, facit etiam, quod notatur in l. fi. C. de exactionibus
tributo. lib. 10. Apostolus etiam ad Titum scribit 3. cap. Admone illos principibus & potestatibus subditos esse. & Esdræ 3. 4. ca. dicitur,
Rex autem super omnia dominatur, & præcellit, & cætera. & principes sacerdotes constituebant ex commissione diuina duces, pro vt
habetur Exo. 28. de Moyse Hebræorum duce,
qui constituit Aaron Fratrem suum sacerdotem. & de Iuda Machabeorum duce, qui elegit sacerdotes sine macula, voluntatem habentes in lege Dei, vt mandarent sancta, vt
habetur in primo libro Machabeorum c. 4. &
prælatus electus & confirmatus non debet
administrare, donec fecerit regi reuerentiam,
notatur in c. cum longe. & in c. lectis. 63. distin. & in c. Abbates. 18. q. 3. vide Henri. in c. nobis. de iure patrona. pro rege etiam orandum
est
exẽploexemplo Baruc. cap. 1. vbi dicit, orate pro vita Nabuchodonosor regis Babylonis, & pro
vita Balthasar filij eius, vt sint dies eorum, sicut
dies cœli super terram, & cætera. & Apostolus
ad Timotheum capit. 2. dicit, obsecro igitur
primo omnium fieri obsecrationes, orationes, &c. pro Regibus, &c. & quod Dominus
noster Iesus Christus Pilato respondit dicens,
non haberes potestatem aduersum me vllam,
nisi datum esset tibi desuper. Quibus verbis
planè significauit omnem iudicum regúmue
potestatem à Deo esse. Imperium
* enim &
regnum nihil aliud est quàm iurisdictio, vt in
prin. Inst. de perpe. & temp. act. verb. Imperium. & in l. 1. ff. de consti. principum, & l. 2. tit.
15. par. 4. Et ideò in veteri Testamento liber ille qui Iudicum inscribitur, magna ex parte
circa reges versatur, & tamen Iudicum inscribitur, quasi Iudices, & Reges pro eodem accipiantur. Regum enim appellatio lata est, comprehenditq́ue sub se tàm Iudices quàm omnes reliquos Reipublicæ regentes. Vnde Cicero lib. 1. Epist. fam. ad Lentulum ait, Quales in
Republica Principes essent, taleis reliquos solere esse ciues.
Et Claudianus sic cecinit:
Nec tam inflectere sensus humanos edicta valent,
Quàm vita regentis.
Mobile semper mutatur cum Principe vulgus.
Et Horatius Oda 4. lib. 3.
DiuośDiuosque, mortaleśmortalesque turbas
Et
* Guerrer. vbi suprà c. 84. hac in re scripsit verba sequentia. Et est notandum quòd
gentes prius quàm reges essent, regnabant in
puritate prima & sola naturæ. Ideo dixit Bal.
in l. 2. ff. de origi. iuris. quod in Principio vrbis
conditæ populus orbis non habebat legem,
sed habebat regem. &. quòd omnes reges habent supremam potestatem, vt dixit Innocentius in c. cum P. tabellio, de fide instrum. &
manu regia, id est, arbitrio regio omnia gubernabantur.
* Adduco etiam Hostiens. Innocen. Io.
AndræAndreæ. & Abbatem in c. licet ex suscepto, de foro
compe. vbi referunt, à principio Deum creasse
cœlum, & terram, & omnia quæ in eis sunt,
angelicam, & humanam naturam, spiritualia,
& temporalia, quæ per se ipsum regit, sicut factor suam rem gubernare solet, & hominem
quoque fecit, præcepta dedit, & transgredienti pœnam imposuit per se ipsum, id est,
AdęAdæ, &
Euæ Gen. 3. mulieri verò dixit, & cæt. vt ibi.
AdęAdæ vero dixit, &c. & qualiter
etiāetiam per se ipsum
Caym puniuit, & Iameh, & quosdam alios
Cene. 4. & 5. & sic Deus rexit mundum per seipsum vsque ad Noe, & tempore Noe cæpit
Deus creaturas suas regere per ministros, quorum primus fuit Noe, cui Dominus gubernationem archæ sibi dedit, per quam Ecclesia significatur, Gene. 5. & 7. nam Noe, & filijs rectorem, & legem dedit, Gene. 9. vbi licet non
legatur, sacerdos fuit, & officium sacerdotis
exercuit statim post
egressũegressum archæ, ante quàm
leges populo daret, Gene. 8. ædificauit autem
Noe, &c. quod officium sacerdotis simul Abel, & Caym primò fecerant. In hac autem vicaria successerunt Patriarchæ, Reges, Iudices,
Sacerdotes, & alij, qui pro tempore fuerunt in
regimine populi Iudæorum, & sic durauit vsque ad Christum, qui fuit naturalis Dominus,
& rex noster, de quo dicit Psalmista: Deus iudicium tuum regi da. ita quæ ex suprà dictis
concludo, quòd si consideramus causam primariam, & immediatam, Reges sunt de iure
diuino, & procedunt à Deo, cùm sit rex
regũregum.
aut consideramus causam mediatam, & tunc
sunt de iure gentium, & ad prædicta vide Oldra. consi. 69. & Ancha. in consi. 339. vbi dicit,
Regna iure gentium distincta sunt, & reges
etiam iure diuino cœperunt. Quibus concinunt verba Boetij Metro. 5. lib. 1. sic canentis:
Ostelliferi conditor orbis,
* Qui perpetuo nexus solio
Rapido cœlum turbine versas,
LegeḿLegemque pati sydera cogis:
Omnia certo fine gubernas.
Et Horatius Oda 4. lib. 3.
DiuośDiuosque, mortaleśmortalesque turbas
Imperio regit vnus æquo.
Nec curare Deum credis mortalia quemquam.
At sperate Deos memores fandi atque nefandi.
Et Titus Calfurnius Ecloga 4.
Qui populos vrbeḿvrbemque regit paceḿpacemque togatam.
Et Boëtius Metro. 6. lib. 4.
Sedet interea conditor altus,
ReguḿRegumque regens flectit habenas
Rex & Dominus, fons & origo,
Lex, & sapiens arbiter æqui.
Et Sillius Italicus lib. 6. Bel. pu.
Iustitiæ rectírectique dator qui cuncta gubernas.
Et Statius lib. 5. Theba.
Cuncta hæc Superûm demissa. suprema
Mente fluunt.
Et Manilius lib. 1. Astrono.
Ac mihi tàm præsens ratio non vlla videtur,
Qua pateat mundum diuino nomine verti.
Et Boëtius Metro. 9. lib. 5.
O qui perpetua mundum ratione gubernas.
Denique
* isthæc omnia eò pertinent, vt
Deus tanquam causa vniuersalis omnibus rebus insit, siue aëris, siue ignis, siue pelagi, siue
terrarum: nam nihil in orbe fit, aut homines
agunt, nisi Dei voluntate, teste Lucano lib. 9.
belli ciuilis, dum ait:
Nil agimus nisi sponte Dei.
Item eò pertinent vt quid quid agunt, siue
homines, siue bruta, siue reliqua omnia animantia, vel inanimata, quęquæ mari, cœlo terráve
continentur ad omne quasi nutu & iussu Dei
facta videantur, ex sententia Ouid. lib. 4. de
Tristibus, sic canentis:
Nil ita sublime est suprásupraque pericula tendit,
Non sit vt inferius, supposituḿsuppositumque Deo.
Et vt Iustinianus Imperator in l. 1. de vetere
iure enucleando C. ait, omnia meritò nostra
facimus, quibus authoritatem impartimur.
Ad idem l. lege obuenire. ff. de verbo. signif. &
l. 1. §. penult. & final. ff. de lega. 3. & text. elegans in l. vnum ex familia. §. si de Falcidia. ff.
de lega. 2. l. conficiuntur. in princ. ff. de iure
Codicillorum. Qua ratione domos, templa,
vasa, vestes, imagines, picturas, & similia, non
tàm ipsi artifices quàm domini, quorum iussu
*
& impensa fiunt fecisse
vidẽturvidentur, teste Martiali lib. 8. Epigram. sic dicentis:
Qui fingit sacros auro vel marmore vultus,
Non facit ille Deos, qui rogat ille facit.
Ergò
* quòd Reges à Deo sint dati vel creati,
in hunc sensum & defendi & accipi oportet, quòd mente ipsius tacita tacitoq́ue eius
iussu, permissu vel imperio dentur, fiant, creentur, eligantur ab hominibus.
* Constat
enim, neminem vnquam mortalium Deum
oculis corporeis vidisse, teste Ioanne Euangelista Epist. 4. dum ait: Qui
nōnon diligit fratrem
suum, quem videt, quomodo diliget Deum,
quem non videt? Item & in alium sensum accipere possumus. Reges datos esse ab ipso Deo
optimo maximo, nempè, quòd ipse Deus in
omnibus, siue rebus, siue actionibus, concurrat vel præcurrat mouens & regens, quasi nihil vnquam creatorum ad quicquam agendum moueatur, nisi inspirante Deo. Vnde
Manilius lib. 1. Astrono.
Hoc opus immensi constructuḿconstructumque corpore mundi,
MembráMembraque naturæ diuersa condita forma
Aëris atque ignis, terræ pelagípelagique iacentis,
Vis animo diuina regit, sacrósacroque meatu
Conspirat Deus, & tacita ratione gubernat.
Et Lucanus his concinit lib. 9. belli
ciuilis, dum ait:
Iuppiter est quodcunque vides, quodcunquodcunque moueris.
Denique
* illa demùm est perfecta & certa
hominum cognitio & notitia, quæ percipitur
aliquo ex quinque sensibus corporeis, nempè, per visum, per auditum, per gustum, per
tactum, per odoratum.
* Vnde testes de ijs
tantùm, quæ aliquo ex his quinque sensibus
corporeis percipiunt & comprehendunt,
debent testificari, nec certam aut idoneam rationem suæ dispositionis reddere intelliguntur, nisi cùm eam reddunt, quæ talibus sensibus corporeis colligitur. l. testium, vbi tradunt
communiter Doct. C. de testib. qua dere per
gloss. in l. 2. §. idem labeo. 1. ff. de aqua pluuia
arcenda. Dec. cons. 354. in casu proposito numer. 1. Petrus Paulus Parisius cons. 33. colum. 1.
lib. 2. Petr. Philipp. Corneus cons. 18. in nomine domini, lib. 2. num. 4. Fulg. in l. si non speciali. C. de testam. vbi Bart. Salic. Paul. Castr.
Benedictus de Plumbino, Alexand. & Cynus
num. 6. & Pet. Philippus Corneus eod. num.
6. & Ias. in 1. & 3. notab. Bart. Ioan. de Imol. &
Paul. Castr. in d. §. idem labeo. & Ludouicus
Pontanus in d. l. si non speciali. Vnde & si reges iure diuino regnare dicantur ex sententia
eorũeorum, quos suprà retulimus, vel iure gentium,
vt placuit ijs, quos etiam similiter adduximus, sitq́ue etiam tertia eorum sententia,
qui contendunt id iure ciuili fieri, vt per Paridem de Puteo in tracta. de synd. titu. de excessibus regum.
* Tamen si certiorem rationem sequamur, reperiemus huiusmodi sententias inter sese non tàm sensu quàm
verbis distare. nam simul atque quædam
ciuitas regem sibi delegit, is sanè rex est
ex mero illius ciuitatis consensu & actu seu
actione, electione de electu, vel concessione,
qua ratione iure ciuili, id est, illius ciuitatis is
rex esse intelligetur, arg. l. omnes populi. l. ius
autem ciuile. ff. de iust. & iure. §. ius autem
gentium. Instit. eod. tit.
* Sed & is iure etiam
gentium rex illius ciuitatis non congruè aut
ineptè dicetur. Quandoquidem ius gentium
esse intelligitur, non id modò, quod ab omnibus omninò gentibus peræquè obseruatur,
sed etiam id, quod ab earum plerisque admissum est. Quinimò etiam si non à gentium
plerisque receptum sit, sed tantùm à plerisque
earumq́;earumque honestis legibus & moribus reguntur, adhuc dicitur esse iurisgentium, vt in d. l.
omnes populi, & d. §. ius autem gentium, &
diximus plenè lib. 1. de
successionũsuccessionum progressu
|
in præfa. Nec dubium est quin
pleręquepleræque gentium,
quęquæ honestis legibus & moribus reguntur, Regibus gubernentur. Vnde tale gubernandi ius ditioq́ue & imperium à iure gentium, vt descendere videatur par est. Sed & à
iure diuino similiter descendere non inscitè
intelligemus, in eum modum, de quo suprà mentionem habuimus.
* Dummodò reges generaliter accipiamus,
eamq́;eamque vocem ad
omnes & quoslibet omninò regentes referamus (qualeis hodie sunt Duces Venetorum,
vel Genuensium, vel Pisanorum, & similium.
Et qualeis olim erant consules Romanorum,
& Rectores Carthaginensium seu Pœnorum,
& similium. (Hi etenim omnes & similes legitimi Reges, Regentes, Rectores, Principes,
Iudices, Imperatores,
quocunq;quocunque nomine aut
voce nuncupentur, non propter se aut suam
vtilitatem, sed propter ciues ciuiúmve vtilitatem creati, delecti, aut dati intelliguntur,
ad similitudinem ac imaginem tutelæ minorum,
quęquæ est vis ac potestas in capitibus liberis
ad tuendos eos, qui aliter se tueri commodè
nequirent. l. 1. ff. de tutelis in prin. Instit. eod.
tit. vt suprà plenius ostendimus.
* Nam vt tutela inuenta fuit ad tuendum eum, qui se per
ætatem tueri non potest, vt in dictis legib. ita
& regnum ad
tuẽdostuendos eos, qui vel per ætatem,
vel senium, vel morbum corporum, vel animorum, vel sexum, vel imbecillitatem sese
aduersus potentiores tueri
nōnon possunt, inuentum datumq́ue fuit, sicq́ue humanis necessitatibus id exigentibus. ita Bald. in d. l. ex hoc
iure, videtur sentire, & etiam in suo consilio
schismatis. & Alphonsus Guerrerius cap. 54.
in suo Thesauro relig. Christi. in prin.
Denique
* vt Cicero in Lælio testatur, sic
nos nati videmur, vt inter nos esset societas
quædam. Id quod idem Cicero repetit 4. de
finibus his verbis: Hoc solum animal homo
natum est pudoris ac verecundiæ particeps,
appetens coniunctionem hominum ac societatem. Nec dubium est, quin hæc societas ac
communio seu familiaritas soleat parere discordias. l. cùm pater. §. dulcissimis. ff. de lega.
2.
* Est enim ingenium humanum procliue
ad dissentiendum, iuxta illud Virgilij:
Scinditur incertum studia in contraria vulgus.
Et Sillius Italicus lib. 9.
Discordia demens
Intrauit cœlos, superośsuperosque ad bella coëgit.
Cumq́ue natura ita comparatum sit, vt omnis sibi melius quàm alteri esse malit, vt
Terentius author est, & probat elegans text.
in l. si voluntate. C. de rescin. vendi. necessum
fuit esse & præesse, qui huiuscemodi discordias ac lites componeret, ne ad arma necesq́;necesque
passim ciues prosilirent ac furerent. Ergò &
humana necessitas, & naturalis appetitus
societatis (est enim homo secundum Philosophum animal sociabile) peperit hominum vitam socialem atque politicam, societas discordiam, dissensum, discordia principatum
iuridicamq́ue potestatem ciuilem, & in hunc
sensum dici potest, regnum esse de iure naturali & gentium. & ita intellige d. l. 2. ad princ.
ff. de orig. iuris. cum supr. alleg. verùm is principatus naturaliter loquendo descendit immediatè ab hominum concessione, facto vel
delectu concurrente, Dei permissu & ordinatione, secundum ea, quæ proposuimus, potest tamen quotidiè ferè (& non rarò expedit) mutari & variari quo ad regentium personas, quo ad tempora, loca, causas modosq́;modosque
regendi & administrandi. c. nōnon debet, de consang. & affini. d. l. 2. §. sed cùm paulatim.
* Qua in re accipimus principatum pro
quolibet magistratu, & sic in genere, iuxta l. magistratibus. ff. de iur. om. iud. & iuxta
illud Ciceronis 3. de legib. magistratus lex est
loquens. Et rursus idem Cicero ibi. magistratibus opus est, sine quorum prudentia ac diligentia ciuitas esse non potest, quorum descriptione omnis Reipublicæ moderatio continetur. neque ijs solùm præscribendus est
imperandi, sed etiam ciuibus obtemperandi
modus. Ita que populus sine Imperatore, sine
Rege, sine Duce, sine Comite, sine Marchione
in specie sumptis consistere & potest & non
rarò solet, (sunt. n. varijs in orbis regionibus,
varia non solùm regentium nomina, sed &
potestas, vis, imperium ac ditio) Cærerùm sine vllo omninò magistratu, qui vel ad omnes causas & lites delectus esset, vel saltem
quando exorirentur, is ad eas sedandas & definiendas deligeretur, consistere vix posset,
quin is mos, & viuendi ritus, & modus planè à iure gentium dissideret aut aduersaretur,
& iuri naturæ quatenus peculiariter conuenit hominibus.
* Quamuis enim reliquis animantibus brutis is magistratus opus non sit,
quippè quæ ex rapto plerunque viuant, famis
necessitate cogente. tamen victum quærunt
ex rapto & violentia in animal
diuersarũdiuersarum specierum illata, non ex illata in animal eiusdem speciei, vt Horatius author est, & Plutarchus in opere illo, quod in scribitur, an Brutis
ratio insit. Cæterùm cùm Deus Opt. Max.
(iuxta illud Psalmistæ, omnia subiecisti sub
pedibus eius) omnia huius mundi hominibus concesserit, hinc fit, vt homo in hominem
non rarò impetum faciant violentiæ, iuxta
illud Ouidij:
Non hospes ab hospite tutus, viuitur ex rapto.
Denique violentiam inferre in animal diuersæ speciei fas est, fuitq́ue semper tamq́ue
hominibus concessum quàm reliquis animantibus vsitatum, & peculiare ac natura insitum. Nam vt hominib. impetum facere liberum est in omne genus Brutorum, siue illa
volucria sint, siue terrestria, siue squamea, vel
aquatilis turba, iuxta illud: Omnia subiecisti, &c. ita quoque & Brutis in diuersæ speciei
|
animalia natura insitum est prædam facere,
quorum pleraque ex rapto viuunt, præsertim
volatilia & etiam squamea turba, & ex quadrupedum genere non pauca, vt vrsi, leones,
lupi, vulpes, canes, cati, & similes, sed in animal eiusdem speciei, aut nunquam, aut sanè
per rarò impetum, aut prædam faciunt, homines autem in reliquos homines frequenter.
Ergò principatus, qui (vt iam ostendimus) ad
conseruationem speciei fuit inuentus, necessarius fuit in hominibus, ne eorum imbecilliores à fortioribus opprimentur. non sic in
reliquis animantibus, quæ, vt prædam in alterum animal suæmet speciei non exercent,
ita & principe aut moderatore suæmet speciei
non egent, sicq́ue leo non præest leoni, non
vrsus vrso, taurúsve tauro, aut equus equo.
Non quoque aquila aquilæ, miluus miluo,
accipiter accipitri, aut columba columbæ.
Nec delphin
pręestpræest delphino, aut
cęteracætera id genus. Quæ omnia eò pertinent, vt intelligatur
principatum non esse de iure naturali, prout
vox conuenit omnibus animantibus, iuxta l.
2. ff. de iust. & iur. & in pr. Inst. de iure nat. sed
esse de iure naturæ, prout conuenit solis hominibus, quod peculiari nomine ius gentium appellatur, vt in dictis legib. non
quoq;quoque
esse de iure diuino, nisi quatenus illud ius
cum omnibus rebus humanis concurrit, quasi causa vniuersalis, vt iam ostendimus. Quòd
de iure naturæ sit principatus intellige, vt illicò subijciam.
Cùm ergò (vt è diuerticulo ad viam redeamus) qui pluribus prodest, maiore præmio
gloriæ & honoris dignus sit, quàm qui paucioribus prodest, cumq́ue principatus ad subditorum duntaxat, non etiam ad principum
vtilitatem inuentus sit, sequitur, vt qui pluribus latioribusq́;latioribusque principatibus à Deo & hominibus præfectus fuerit, is pluribus hominibus profuturus sit, ne aliter peccatũpeccatum in principe præsumatur contra l. meritò. ff. pro socio.
præsertim cùm vt Ouid. cecinit:
Omne animi vitium tantò conspectius inse
Crimen habet, quantò maior qui peccat habetur.
Vnde cùm Princeps ac Dominus noster
Rex Hispaniarum potentissimus longè pluribus regionib. & principatibus præsit, quàm
vllus totius orbis Princeps, sicq́ue longè numerosiori mortaliũmortalium turbæ profuturus sit, prosit, profueritq́ue semper, par est, vt in gloriæ
& honoris præmio reliquis principibus præferatur.
Denique videndum est,
* cùm principatus
esse iuris naturæ vel gentium dixerimus, an
sub principe viuere omnibus hominibus necessum sit? quod videtur iuxta c. 2. de maio. &
obe. & iuxta illud Pauli Apostoli: Omnis
anima (inquit) superioribus potestatibus
subdita sit. Sed illud quoad spiritualia habet
vim præcepti, sed quò ad temporalia vel non
procedit, vel vim tantùm consilij habet, nam ius naturale est naturalis quædam inclinatio,
& appetitus
nullānullam inducens compulsionem
præcisam aut coactionem, vt dixi.
Et ius gentium est commutabile, nec vnquam, quò ad omnes homines induxit necessitatem præcisam, sicq́;sicque capti qui iure gentium serui fiunt capientiũcapientium. tamen inter Christianos non ita fit. & sic in alijs, vt plenè diximus de succ. progr. in præfa. ergò si in aliqua
ciuitate libera ciues conuenirent, ne vllum
haberent principem, magistratum aut iudicem, sed ꝙquod quando inter duos conciues, vel
inter plures esset lis ciuilis, vel criminalis, tũctunc
reliqui conciues iudices aut arbitri essent illius litis, talis conuentio & regimen proculdubio valeret. nec video quid possit huic rei
impedimento esse, idq́ue probatum est, quia
omnia censentur permissa, quæ non reperiuntur nominatim prohibita. l. nec non. §.
quod eis. ff. ex quib. caus. maiores. l. super statuas. C. de religi. l. altius. C. de serui. & hæc est
illa naturalis libertas hominibus à Deo optimo maximo data. l. libertas. ff. de statu hominum. §. libertas. Instit. de iure personarum. l.
quod attinet. ff. de regulis iuris. sed talem conuentionem, aut regimen nullus vnquam inueniet prohibitam iure diuino, naturali, vel
gentium: ergò remanet libera, & sub arbitrio
cuiusque populi liberi, qui ius ciuile sibi possit hodie adoptare, & cras repudiare, iuxta §.
sed naturalia. Inst. de iure nat. l. omnes populi. ff. de iust. & iure. quod multum nota, quia
de his vidi valentissimos Doctores hæsitare. &
in cōtrariumcontrarium inclinat Dominic. Sotus Theologorum nostræ tempestatis disertissimus de
iust. & iure. pro nobis illud Domini: Omnia
subiecisti sub pedibus eius, &c cuius rei sensus est, non solùm hominem nulli subesse, sed
ex diuerso homini reliqua omnia præter hominem alterum subesse.
Argvmentvm Decimvm.
Qvo maiorem
* in genus humanum administrationem quis habet, eò dignior, sublimior & eminentior omni loco, sede, gloria, &
honore intelligitur. text. & ibi Lucas de Penna in l. 2. C. vt dignitatis ordo seruetur. & l.
final. ibi, in ipso tamen actu. C. de Decuri.
lib. 10. facit l. benè à Zenone. C. de quadri.
præscript. ibi, qui enim suis consilijs suisq́ue
laboribus pro toto orbe terrarum die noctuq́ue laborant, quare non habeant dignam sua
prærogatiua fortunam. id quod notat. Saly.
ibi 9. not. l. ex agentibus. & ibi Gloss. in verbo,
posteriores. C. de pri. agen. in rebus. lib. 12. & in
l. 1. C. de proxi. sacro. scri. eodem lib. Nicolaus Boërius de auth. mag. cons. add. 1. nu. 142.
vers. præterea non solùm ratione.
* Vnde tàm
ipse, quàm Ioannes de Platea, in l. 1. suprà
iam alleg. contendunt Doctores actu legentes reliquis, qui actu non legunt, præferendas esse, quod & tenet idem Ioann. de Platea,
|
in l. 1. C. de consulibus. Denique summus honor est in Reipublicæ administratione, tantoq́ue sublimior quanto ea administratio, &
ReipublicęReipublicæ cura amplior, & latior est. l. honor.
in prin. ff. de muner. & hon. gl. in l. 1. C. de mune. & hono. lib. 11. edocet Andr. Barb. ad Bald.
in feudis, tit. quibus mod. feud. amit. in verb.
carebit. sed Rex ac dominus noster immensas
innumerasq́ue regionum administrationes,
plures sanè & latiores, quàm reliqui omnes
Principes habet, vt euidentius est, quàm vlla
comprobatione egeat,
nulliq́;nullique ignotum, qui
rerum non sit inexpertus: ergò vt reliquos omnes Principes antecellat, par est, præsertim
cùm tales administrationes, ditiones, regna,
imperia, ab ipso Deo opt. max. sibi data fuisse
intelligantur, iuxta illud Prouerbiorum c. 8.
Per me Reges regnant. Et Apostolus ad Romanos c. 13. Non est, inquit, potestas, nisi à
Deo. cùm ijs, quæ iam suprà congessimus.
Argvmentvm Vndecimvm.
Qvi præest
* loco digniori is dignior,
sublimior,
excellentiorq́;excellentiorque esse intelligitur. Ita tradunt Nicol. Boërius in d. tracta. de aut. mag.
cons. add. 1. num. 149. vers. præterea etiam, &
fortius post Ioan. de Platea, quem allegat in l.
2. C. vt dignitatis ordo ser. lib. 10. vnde præfectus vrbis dicitur maior dignitate, quàm reliqui magistratus Romanæ ditioni & imperio
subiecti, vt per Gloss. & Doct. in rub. ff. de offic. præfe. vrbis. l. 1. C. de Silenti. vbi Ioan. de
Platea, & l. 1. C. de præp. lab. lib. 12. facit l. ius
Senatorum, de digni. & l. municipes. ff. de
municip. ibi, quibus summa Reipublicæ commissa est, & in dictis locis tradunt communiter Doctores ratione loci & administrationis
(hoc est loci vbi administrat) quem esse præferendum. facit l. quilibet. C. de decurio. lib. 10.
ibi non solùm à vobis, quibus propter loci
dignitatem rerum summa commissa est. & ibi
Bald. edocet, tantò maiorem esse Officialem,
quantò digniori loco præest, facit l. 1. & quæ
ibi plenè dixerunt Doct. C. de priuileg. vrbis
Roma. lib. 12. & fuit sententia Innocentij in c.
3. de sepultu. & Cardi. Alexand. qui etiam, vt
refert Nicolaus Boërius, vbi suprà, & nu. 100.
ait, Officialem in ciuitate administrantem
præferendum esse ei, qui in vico administraret.
* Nam & secundum eundem Nicolaum
ibi ratione officij filius præfertur patri suo,
vt per Valerium Maximum in lib. 2. ad finem
de instit. antiquis Simo. de Bur. in Proœmio
Clemen. Alexand. in add. ad Bar. in l. 1. ff. de
obseq. Aulus Gell. in noctibus atti. lib. 2. c. 2.
& facit l. nam quod. ff. ad Trebell l. minimè.
ff. de reli. & sump. funerum.
* Id, quod in
actibus publicis ita definitum fuisse ait Aulus
Gellius, vbi suprà in persona præsidis Cretæ
prouinciæ, & rursus Romæ in persona Fabij
silij Maximi, & attingit Bartholomæus Soci. in l. cùm quid. colum. 3. ff. si cer. peta. post Areti ibi.
* Et ciues (vt ad viam redeamus)
oriundos ex vrbe splendida nobiles esse attestatur Lucas de Penna in l. mulieres, colum. 3. C.
de dignit. lib. 12. sentiens non ita esse in ijs, qui
vicijs aut villis orirentur, tanti momenti esse,
iudicans loci dignitatem & sublimitatem. facit 40. distin. c. nos qui. & c. illud. & c. Adam.
& ff. de excusa. tuto. l. non tantùm. §. 1. & C. de
vi publica. l. seruos. in 2. responso. & l. in vrbe.
ff. de statu hominum.
Quum
* ergò qui præest loco digniori, is
dignior, sublimior & anteponendus esse intelligatur, cumq́ue Rex ac Dominus noster
Hispaniarum regionibus
pręsitpræsit, quæ cùm alijs
nominibus, tùm eò potissimum quòd in ea
Christi Domini ac Redemptoris nostri vera fides & dogma integra, intacta, inuiolataq́ue
ꝑmanetpermanet, qua in re reliquas omnes orbis
ꝓuinciasprouincias (quæ nostræ
tẽpestatistempestatis calamitas, miseria,
& infœlicitas à lachrymis minimè temperanda est) superare vix est, vt non longè videatur,
reliquum est, vt qui princeps ei præfuerit, is
reliquis omnibus mundi Principibus potior
sublimiorq́ue esse intelligatur.
Nec mirum aut nouum est habitam loci rationem,
* quò ad dignitatem, qua de egimus magni esse momenti, quandoquidem
loci consideratio potens est ad rerum naturas
mutandas, quò ad iuris effectus, quale est,
cùm pecunia loco circumscripta est, quo casu ob solam loci considerationem loco speciei
habetur, & si loco generis sit, quando certo
loco circumscripta non est, vt in l. incendium.
C. si cert. petat. vbi not. omnes Doct. iuncta l.
planè. 1. §. si eadem res sæpius, vbi plenè per
Alexand. & Iason. post alios. ff. de lega. 1. l. si
certos. ff. de verborum obligat. l. sed & si certos. & l. talis scriptura. §. item si legetur, &
vtrobique per Doct. ff. de legat. 1. text. in prin.
Inst. quibus mod. re contrahitur obligat. l. 2.
§. mutui autem datio, cùm ibi plenè not. per
Gloss. & Doct. ff. si cert. petat. & in l. quod te
mihi. eodem titul. l. si seruus legatus. §. qui
quinque. ff. de lega. 1. l. 1. §. si decem, qui in
arca. ff. vt legatorum nomine caue. Et hinc
nascuntur plura vtilia, vt disseruimus de suc.
crea. lib. 1. §. 10. num. 93. vers. quod autem genera. Denique
* vt ex dignitate aut qualitate loci, vbi quis inclusus, aut collocatus est,
arguatur ad dignitatem, aut qualitatem inclusorum, aut collocatorum sensit Alexand.
de quo quum Plutarchus lib. 4. Apoph. meminerit, sic scriptum reliquit: Quum delato ad ipsum scriniolo, quo nihil inter opes
Darij preciosius pulchriúsve repertum est,
quæreretur, in quem vsum destinandum esset, alijs aliud suadentibus, dixit, hinc optimè
seruādusseruandus dabitur Homerus sentiens, nullum
esse Thesaurum illo preciosiorem, ita visum
est iuueni, qui se totum ad exemplar Achillis
componebat.
Argvmentvm Dvodecimvm.
Svperioribvs * concinit. nam cui
Princeps magis fauet & adspirat, is dignior
esse videtur laude & honore, vt testatur Horatius lib. 1. Epistol. ad Seuam, dum ait: Principibus placuisse viris non vltima laus est. &
est egregius text. in l. omnium. C. de testa. vbi
cuius testamento Princeps ob gratiam præsto
fuit, is ritè testatus videtur, etiam si solemnia
non adhibuisset, quasi sublimior quodammodo, & legibus Principis ad imaginem iam
veluti solutus esse cœperit. quem text. plenissimè ornauimus de suc. creat. lib. 3. §. 26. per
totum. facit l. siue apud acta. C. de transact.
* Vnde Doctor ille, qui à Principe creatus
fuit, reliquis Doctoribus dignior, sublimior
& potentior in prælatione habetur. Ita Abbas
in c. per tuas. per text. ibi, de maio. & obed.
Andr. Barb. in c. quod clericis, de fo. compe.
plenè per Felyn. in d. c. per tuas. col. 3. per Nicol. Boër. de auth. mag. cons. 1. add. mag. nu.
92. & rursus num. 133. per Petrum de Lesnand.
in tract. de Doct. part. 3. quæst. 10. per Bart. in
simili, in tract. de insig. & arm. col. 2. Paul. Castrens. in l. quoties. C. vbi de crimi. agi oporteat. Bart. Sozin. regula 29. versic. fallit ratione promotionis. Neque ab simile est,
* quod
& Canonicus à Papa creatus præfertur Canonicis ab alio effectis, secundum Panormit. & Felyn. colum. 2. vers. in quantum.
in d. c. per tuas. per Bart. in l. 2. ff. de albo inscrib. & ibi plenè per Alex. in addi. ad Bart. Petrus de Monte in sua Monarchia, quæst. 5. vers.
post Archiepiscopos, cum seq. vers. Id quod ita
demùm procedere intelligit Innoc. in c. 1. de
maio. & obed. si in reliquis qualitatibus paritas sit. & Ioan. de Platea de decu. lib. 10. in l.
2. per Ioan. And. in d. c. 1.
Quum ergò eum digniorem ac sublimiorem videri, cui Princeps magis faueret & adspiraret, ostenderimus, nec dubium sit, quin
summus Princeps Deus potentissimo Hispaniarum Regi ac Domino nostro longè magis,
quàm reliquis Principibus adspirauerit ac fauerit, par est eum reliquos omnes anteire.
Quod autem ei magis quàm reliquis mundi
Principibus fauerit edocemur illinc, quòd ei
longè latiorem ditionem ac imperium, quàm
reliquis concesserit ac commiserit,
suoq́;suoque loco
maioribus in negotijs ac regionibus substituit ac suffecit. Nam cùm in principio Deus
creasset cœlum & terram, & omnia quæ in eis
sunt, angelicam & humanam naturam, spiritualia & temporalia, quæ per seipsum regere
initiò cœpit, sicut factor aut
cuiusq́;cuiusque rei creator solet eam gubernare, præceptaq́ue dedit,
& transgressoribus pœnam designauit ac imposuit per se ipsum (scilicet Adæ & Euæ) eosdemq́ue puniuit, & Cain ac quosdam alios
vsque ad Noë. testantur Hostiensis, Ioan. Andreæ, & nouissimi in c. licet, de foro competen. Genes. cap. 3. & 4. qui quidem Deus Opt. Max. vti Cæsar & Imperator. c. ad Apostol. in
princ. de re iud. lib. 6. tempore Noë per ministros suos cœpit regere suas creaturas. &
Boëri. vbi supr. nume. 127. subijcit sequentia
verba. Et primò fuit Noë, cui Deus
gubernationẽgubernationem Archæ, ac illius liberis & filijs eius Sem,
Cham, & Iaphet rectoriam dedit, qua ipse
Noe post exitum Archæ officium sacerdotis
exercuit, vt Genes. 9. & pòst legem dedit populo suo, secundum quam voluit ipsum viuere, & transgressoribus pœnam imposuit, &
hoc per Moysen: vt patet per discursum Exodi, & 22. q. 5. c. res. cum c. sequenti. & in hac vicaria successerunt Patriarchæ, Reges, & alij,
qui pro tempore fuerunt in regimine ad aduentum Christi benedicti vsque, qui fuit &
est verus & naturalis Dominus & Rex noster,
vt tenet Petrus de Bel. in suo opere curiali, titul. de propositione grauami. coram principe
in curia præsidenti facienda. colum. 1. & Bart.
in tract. de regi. ciui. col. 3. circa medium. Et
ab ipso excelso Principe Saluatore nostro pijssimo incipit magnum imperium: quoniam
ipse fuit Princeps & caput magni consilij, vt
habetur Isaiæ 9. c.
* Vbi dicitur & erit magni
consilij Angelus, quæ verba in missa natalis
eiusdem Domini repetuntur: Puer natus est
nobis, & vocabitur nomen eius magni consilij Angelus, c. nos si incompetenter. §. his
ita. 2. quæst. 7. & Gloss. sing. & ibi Abb. Sicu. in
cle. vna. de Bapti. in verb. Regum. & Angelus
secundum translationem septuaginta interpretum dicitur Christus, probatur Ecclesia. 22.
Lumen quippè consilij, quod est donum Spiritus sancti, & cœleste, vel secundum Bonauen. exponitur propter inferiorum regimen,
siue gubernationem, dicitur Angelus magni
consilij, hoc est, Christus, qui omnium electorum mentes in sua custodia suscepit & tutela.
Ioan. 17. Quos dedisti mihi, ego custodiui, &
nemo ex eis perijt, nisi filius perditionis.
* Et
summus Princeps noster Hispaniarum Rex
est minister Dei in terris, secundum Doct. in
d. c. licet. prout secundum eum sunt reliqui
summi Principes, vt per Martinum Laud. in
tracta. de princi. in princi. q. iuxa illud, Deus
iudicium tuum regi da, & iustitiam tuam filio regis, vt in Psalmo 71. Tradunt per tex. ibi
scribentes in auth. de consul. ad finem. facit l.
iubemus nullam. C. de sacr. Eccle. & Bald. de
pace Constantiæ. §. 1. vers. debitam fidem. Antonius Corsetus de potesta. regia. q. 45. Bar. in
extrauag. quomodo in crimine læsæ ma. sit
proc. verb. totius orbis. Car. Alexan. in c. quoniam. 15. dist. Cùm ergò Hispaniarum Rex ac
Dominus noster potentissimus sit Dei Vicarius & minister, ac substitutus in terris ad gubernationem regionum sibi ab ipso commissarum,
eęq́;æque sint longè plures ac latiores, quàm
quæ ab ipso Deo vlli alij principum
commissęcommissæ
fuerunt. Sequitur vt ipse Deus Rex regum ei
magis quàm reliquis principib.
terręterræ fauisse &
|
adspirasse videatur: & per hoc sit reliquis principibus præferendus.
Hæc duodecim argumenta cōmuniacommunia sunt,
quò ad omnes totius orbis principes, sed in
particulari præter hæc duodecim, est etiam respectu Regis Gallorum & tertium decimũdecimum argumentum, quòd Rex noster est legitimus
Princeps & Dominus noster, legitimusq́;legitimusque in
hoc Regno successor per lineam rectam à primo Gothorum Rege vsq;vsque ad potentissimum
Regem nostrum Philippum, vt suprà attigimus. at Regnum Francorum, quòd hodie nōnon
sit sub Principibus legitimis, quinimò à regia
prosapia transitum fecerit in ipsorum expulsores, author est Petrus Mesias in vitis Cæsarum. & in Sylua variæ lectionis. Est & quartumdecimum argumentum, quòd eadem ratione apparet, Reges nostros esse nobiliores,
hoc est, ex stemmate clariore descendẽtesdescendentes, vtpotè quæ à veris & legitimis Regibus non à
Tyrannis vt illi descendunt, id quod multum
confert ad nobilitatem, dignitatem, & prælationem, vt plenè per Nic. Boër. de auth. mag.
cons. add. 1. num. 38. per Felyn. in rub. de ma.
& obed. colum. 3. Domi. in c. quorundam. de
elect. lib. 6. auth. vt ab illustribus. §. sancimus.
l. nobiliores. C. de mercat. & comer. Vnde nobilitati fauendum esse à Cicer. docemur, qui
pro Sextio sic scriptum reliquit: Omnes boni
semper nobilitati fauemus, & quia vtile est
Reipublicæ, nobiles esse homines dignos maioribus suis, & quia valere debet apud nos clarorum hominum senex de Republica meritorum memoria etiam mortuorũmortuorum. QuartumdecimũQuartumdecimum, quòd maior & dignior quis dicitur
ratione antiquioris originis, & cùm omnes
ab Adam descendamus, quod attinet ad propositũpropositum antiquiorem accipere debemus eum,
qui descendit à parentibus, qui ab antiquo
vel antiquiore tempore noscuntur esse potentes, & sic nobiles, vt per Nicolaum Boër. &
Felyn. vbi suprà. & d. auth. vt ab illius. §. sancimus. & d. l. nobiliores. Nec dubiũdubium est, quin
Rex potentissimus noster hac in re Gallorum
Regem (vt nunc dicebam) præcedat. Sextumdecimum ex parte ipsorum regnorum constat longè anterius vera dogmata Christi à regione Hispana, quàm à Gallica fuisse recepta,
nam parum post Christi redemptoris nostri
passionem, Iacobus Apostolus per Hispaniam euangelizauit, gentesq́ue ad Christi fidem redegit, id quod longè tardius postea
Gallis contigit, vt per eundem Petrum Mesiam in opusculo de Europa. Decimumseptimum respectu Ecclesiæ de hoc non dubitandum, quandoquidem ipsius interest, maximè vt inter regna Christianorum illud regnũregnum
primas tenere intelligatur, in quo integra fides Christi est (quale est in Hispania) ne si aliud regnum, in quo ea fides læsa cœpit labascere caput Christianitatis videretur, ad se facilè reliqua membra traheret, suaq́;suaque contagione corrumperet. Decimumoctauum, Rex noster
etiam de iure Imperatorem recognoscere desinit, non sic in rege Gallorum, qui eum recognoscit de iure: licet aliud de facto, vt per
Alphonsum Guerrerium in Speculo principum c. 55. ad finem. Bald. in l. ex hoc iure. ff.
de iust. & iure. Panorm. in c. nouit. de iudici.
Gloss. in c. Adrianus. 63. dist. Oldra. cons. 69.
Et hæc posteriora sex argumenta ideò tàm
paucis ac breuibus perstringimus, quòd nobis cum Gallis nullum certamen est, sed potius summa cum illis & principe suo tàm nobis, quàm potentissimo Regi nostro & amicitia & cognatio est, sed nostrum de prælatione
certamen respectu omniũomnium mundi principum
est, quotquot hodie sunt dignitate, honore,
gloria, & sublimitate Princeps noster Hispaniarum Rex potentissimus excellentior intelligatur.
Omnia fundamenta aut argumenta, quæ
in contrarium adduci possunt obiter in nostręnostræ
partis tuitione dissoluta inuenies id, quod
breuitatis studio sic factum curauimus, & Regis nostri mẽtionemmentionem toties fecimus, eò, quòd
ab splendore ipsius honor & iustitia nostra
pendebat, nostra enim de causa non de ipsius
agebatur.