AD Secundum sic proce ditur. Videtur quòd iustitia non semper sit ad alterum. Dicit enim Apostolus ad Roman. 3. quòd iustitia Dei, est per fidem Iesu Christi. Sed fides non dicitur per cōparationem comparationem vnius hominis ad alterũ alterum . Ergo neq; neque iustitia.

¶ 2 Præterea. Secundum Augustinum in lib. de Moribus Ecclesiæ, ad iustitiam pertinet ob hoc, ꝙ quod seruit Deo bene imperare cæteris, quæ homini sunt subiecta. Sed appetitus sensitiuus est homini subiectus, vt patet Genes. 4. vbi dicitur: Subter te erit appetitus eius, scilicet peccati, & tu dominaberis illiꝰ illius . Ergo ad iustitiam pertinet domina ri proprio appetitui. Et sic erit iustitia ad seipsum.

¶ 3 Præterea. Iustitia Dei est æ terna. Sed nihil aliud est Deo coæ ternum: ergo de ratione iustitiæ nō non est, quòd sit ad alterum.

¶ 4 Præterea. Sicut operationes quæ sunt ad alterum, indigent rectificari: ita etiam operationes quæ sunt ad seipsum. Sed per iustitiam rectificantur operationes, secundũ secundum illud Prouerb. 11. Iustitia simplicis diriget viam eius. Ergo iustitia non est solum circa ea quæ sunt ad alterum, sed etiam circa ea quæ sunt ad seipsum.

SED contra est, quod Tullius dicit in 1. de Offic. quòd iustitiæ ea ratio est, qua societas hominum inter ipsos & vitæ communitas continetur. Sed hoc importat respectũ respectum ad alterum: ergo iustitia est circa ea quæ sunt ad alterum.

RESPONDEO dicendum, quòd sicut suprà dictum est, cùm nomen iustitiæ æqualitatem importet, ex sua ratione iustitia habet, ꝙ quod sit ad alterum: nihil enim est sibi æquale, sed alteri. Et quia ad iustitiam pertinet actus humanos rectificare, vt dictum est: necesse est ꝙ quod æqualitas ista quam requirit iustitia, sit diuersorum agere potentiũ potentium . Actiones autem sunt suppositorũ suppositorum & totorum, non autem propriè loquendo partium, & formarum, seu potentiarum. Non enim propriè dicitur quòd manus percutiat, sed homo per manum: neque propriè dicitur ꝙ quod calor calefaciat, sed ignis per calorem: secundum tamen si| militudinem quandam hæc dicuntur. Iustitia ergo propriè dicta requirit diuersitatem suppositorum, & ideo non est nisi vnius hominis ad alium. Sed secundum similitudinem accipiuntur in vno & eodẽ eodem homine diuersa principia actionũ actionum , quasi diuersa agentia: sicut ratio & irascibilis & cōcupiscibilis concupiscibilis , & ideo metaphoricè in vno & eodem homine dicitur esse iustitia, secũdum secundum quod ratio imperat irascibili & cō cupiscibili concupiscibili : & secundum quod hæc obediunt rationi, & vniuersaliter secundum quod vnicuiq; vnicuique parti hominis attribuitur quod ei cōuenit conuenit . Vnde & Philosophus in. 5. Ethicor. hanc iustitiam appellat, secundum metaphoram dictam.

AD primum ergo dicendum, ꝙ quod iustitia quæ fit per fidem in nobis, est per quā quam iustificatur impius: quæ quidem in ipsa debita ordinatione partium animæ consistit, sicut suprà dictum est, cùm de iustificatione impij ageretur. Hoc autem pertinet ad iustitiam metaphoricè dictam, quæ potest inueniri etiam in aliquo solitariam vitam agente. Et per hoc patet respōsio responsio ad secundũ secundum .

AD tertium dicendum, quòd iustitia Dei est ab æterno, secundũ secundum voluntatem, & propositum æternum. Et in hoc præcipuè iustitia consistit: quanuis secundum effectum non sit ab æterno: quia nihil est Deo coæternum.

AD quartum dicendum, quòd actiones, quæ sunt hominis, ad se ipsum sufficienter rectificantur, rectificatis passionibus, per alias vir tutes morales. Sed actiones quæ sunt ad alterum, indigent speciali rectificatione non solùm per comparationem ad agentem, sed etiam per comparationẽ comparationem ad eum, ad quẽ quem sunt. Et ideo circa eas est specialis virtus, quæ est iustitia.

HIC articulus post illa quæ diximus articulo vltimo præcedentis quæstionis parum habet difficultatis. Intendit enim Diuus Thom. explicare illam particulam, vnicuique: ita sanè, vt necessarium sit ad iustitiā iustitiam propriè dictam, quòd exerceatur circa aliud suppositum. Quæ doctrina est Aristot. lib. 5. Ethicorum cap. vltimo. Imo vero cap. 1. dicit iustitiam solam ex omnibus virtutibus esse bonum alienum, eo ꝙ quod agit ea quæ conferunt alteri. Hoc ipsum docet Diuus Hieronymus super Psalmum. 14. Vbi ait omnes alias virtutes delectare magis habentem, & ipsi prodesse. Circa quam doctrinam duo breuiter aduerte. Primum est, quòd diuersitas suppositorum, quæ dicitur necessaria ad rationem iustitiæ propriè & strictè dictæ, intelligenda est secundum ordinem naturæ. Cæterũ Cæterum si Deus assumeret humanitatem terminatam immediatè ad ipsum Deum: nihilominus poterat esse in operationibus illius hominis satisfactio iustitiæ de condigno: quāuis quamuis ipse Deus non esset aliud suppositum à supposito hominis satisfacientis. Sufficeret enim, quòd illud suppositum haberet rationem duorum suppositorum, & duobus modis suppositaret. Quatenus subsisteret in duabus naturis substantialibus & intellectualibus. Et probatur hoc, quia ille homo propriè obediret. Obedientia autem propriè dicta debet esse ad alterum. Imo vero nunc de facto | propriè obediebat sibi Christus Dominus, quatenus suppositum filij erat verus homo obediens, & verus Deus cui obediebatur. Neque ratio Diui Thomæ in articulo oppositum huius concludit. Quoniam omnes Theologi secundũ secundum fidem Catholicam asserunt in Christo Domino esse duplicem voluntatem, & duas operationes voluntatum harum satis distinctas. Et nihilominus philosophi dicunt. Quòd voluntas est inclinatio totius suppositi, & quòd actio voluntatis actio suppositi est. Quemadmodũ Quemadmodum ergo non licet inferre ex hoc quòd in Christo Domino est duplex voluntas & duplex actio voluntatis, quòd sint in eo duo supposita: quāuis quamuis actiones suppositorum sint: propterea, quòd in Christo est maximum mysterium duarum naturarum in vno supposito: ita vt in Christo sit vera ratio iustitiæ, non licet inferre, quòd sunt in eo distincta supposita. Alterum satisfaciens, alterum cui fit satisfactio. Sed sufficit, quòd sint duæ naturæ substantiales diuersis rationibus suppositatæ in vno supposito. Et profecto si Aristot. cognouisset mysterium incarnationis, sentiret nobiscum in hac parte. Secundo notandum est; quòd iustitia dicitur specialiter respicere bonum alterius, & alterum delectare: non quia verus iustus non delectetur in operibus iustitiæ (est enim de ratione virtutis in communi, quòd faciat habentem promptè & delectabiliter operari) sed quia iustitia quantum ad effectum pertinentem ad suam speciem, terminatur ad bonum alterius, neque sistit in propria vtilitate & delectatione operantis: sed extenditur ad delectationem & vtilitatem alterius: propterea ita loquutus est Aristo. & Diuus Hieronymus. Intelligimus autẽ autem hic nomine iustitiæ etiam omnes eius partes potentiales. Omnes enim debent esse ad alterum, & respiciunt bonum alterius.

Circa secundam conclusionem videatur Diuus Augustinus lib. 2. de Genes. contra Manichæos cap. 11. vbi ait iustitiā iustitiam pertinere ad omnes animæ partes. Et libr. 19. de Ciuita. cap. 21. inquit esse iustitiam, ꝙ quod ratio imperet & appetitus obediat. Quæ omnia intelligenda sunt de iustitia metaphoricè.

Aduerte denique in solutione ad tertiũ tertium argumentũ argumentum D. Tho. quomodo non requiritur ad hoc, ꝙ quod iustitia sit in aliquo etiā etiam actualiter, quod alter ad quem dicitur iustitia realiter existat. Exemplũ Exemplum est in diuina iustitia quę quae est Dei voluntas æterna reddẽdi reddendi vnicui q́ue quod sibi competit secundum suam rationem & operationem. At vero creaturæ circa quas ipsa iustitia diuina effectum erat habitura fuerunt in tempore. Exemplum etiam esse potest in humanis: tenetur enim aliquis ex iustitia seruare legatum paterni testamenti in fauorem nepotis qui nondũ nondum natus est.