78 [De usura]

QVÆSTIO LXXVIII. De Vsura.

DEINDE considerandum est de peccato vsuræ, quod committitur in mutuis. ¶ Et circa hoc quæruntur quatuor.

ARTICVLVS PRIMVS.Vtrùm accipere vsuram pro pecunia mutuata sit peccatum.

Source
AD Primũ Primum sic proceditur.
Videtur, quod accipere vsuram pro pecunia mutuata non sit peccatum. Nullus enim peccat ex hoc, quòd sequitur exemplũ exemplum Christi. Sed Dominus de seipso dicit, Luc. 19. Ego veniens cum vsuris exegissem illam, scilicet pecuniam mutuatam. Ergo non est peccatum accipere vsuram pro mutuo pecuniæ.
¶ 2 Præterea. Sicut dicitur in Psalm. 18. Lex Domini immaculata: quia scilicet peccatum prohibet. Sed in lege diuina conceditur aliqua vsura: secundùm illud Deuter. 23. Non fœnerabis fratri tuo ad vsuram, pecuniā pecuniam , nec fruges, nec quamlibet aliam rem, sed alieno. Et quod plus est, etiam in præmium repromittitur pro lege seruata, secũdùm secundùm illud Deuter. 28. Fœnerabis gentibus multis, & ipse à nullo fœnus accipies. Ergo accipere vsuram non est peccatum.
¶ 3 Præterea. In rebus humanis determinatur iustitia per leges ciuiles. Sed secundùm eas conceditur vsuras accipere. Ergo videtur non esse illicitum.
¶ 4 Præterea. Prætermittere cō silia consilia non obligat ad peccatum. Sed Lucæ. 6. inter alia consilia ponitur, Date mutuum, nihil inde sperantes. Ergo accipere vsuram non est peccatum.
¶ 5 Præterea. Pretium accipere pro eo, quod quis facere non tenetur, non videtur esse secundùm se peccatum. Sed non in quolibet casu tenetur pecuniam habens eam proximo mutuare. Ergo licet ei aliquā do aliquando pro mutuo accipere pretium.
¶ 6 Præterea. Argentum monetatũ monetatum & in vasa formatum, non differt specie. Sed licet accipere pretiũ pretium pro vasis argenteis accommodatis. Ergo etiam licet accipere pretium pro mutuo argẽti argenti monetati. Vsura ergo non est secundùm se peccatũ peccatum .
¶ 7 Præterea. Quilibet potest licitè accipere rem quam ei dominus rei voluntariè tradidit: sed ille, qui accipit mutuum, voluntariè tradit vsuram. Ergo ille qui mutuat, licitè potest accipere.
SED contra est, quod dicitur Exod. 22. Si pecuniam mutuam dederis populo meo pauperi, qui habitat tecum, non vrgebis eum quasi exactor: nec vsuris opprimes.
RESPONDEO dicendum, quòd accipere vsuram pro pecunia mutuata, est secũdùm secundùm se iniustum: quia venditur id quod non est, per quod manifestè inæqualitas constituitur, quæ iustitiæ cōtrariatur contrariatur . Ad cuius euidentiam sciendum est, quod quædam res sunt, quarum vsus est ipsarum rerum consumptio, sicut vinum consumimus, eo vtendo | ad potum, & triticum cōsumimus consumimus , eo vtendo ad cibum. Vnde in talibus non debet seorsum computari vsus rei à re ipsa, sed cuicunque conceditur vsus, ex hoc ipso conceditur res, & propter hoc in talibus, per mutuum, transfertur dominiũ dominium . Si quis ergo seorsum vellet vẽdere vendere vinum, & vellet seorsum vendere vsum vini, venderet eandem rem bis, vel venderet id quod non est. Vnde manifestè per iniustitiā iniustitiam peccaret. Et simili ratione iniustitiam committit qui mutuat vinum, aut triticum, petens sibi duas recompensationes: vnam quidem restitutionem æqualis rei, aliam verò pretium vsus, quod vsura dicitur. Quæ dam verò sunt, quorum vsus non est ipsa rei consumptio, sicut vsus domus est inhabitatio, non autem dissipatio. Et ideo in talibus seorsum potest vtrunque concedi, puta cum aliquis tradit alteri dominiũ dominium domus, reseruato sibi vsu ad aliquod tempus: vel econuerso, cùm quis cō cedit concedit alicui vsum domus, reseruato sibi eius dominio. Et propter hoc licitè potest homo accipere pretium pro vsu domus, & præter hoc petere domum accommodatam, sicut patet in conductione & locatione domus. Pecunia autem secundùm Philosophum in
5. Ethicor. & in 1. Politic. principaliter est inuenta ad commutationes faciendas. Et ita proprius & principalis pecuniæ vsus, est ipsius consumptio, siue distractio, secundùm quod in cōmutationes commutationes expẽditur expenditur . Et propter hoc secundùm se est illicitum pro vsu pecuniæ mutuatæ accipere pretiũ pretium , quod dicitur vsura. Et sicut alia iniustè acquisita tenetur homo restituere, ita restituere tenetur pecuniam, quam per vsuram accepit.
AD primum ergo dicendum, quod vsura ibi metaphoricè accipitur pro superexcrescentia bonorum spiritualium, quam exigit Deus, volens vt in bonis acceptis ab eo, semper proficiamus: quod est ad vtilitatem nostram, non eius.
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd Iudæis prohibitũ prohibitum fuit accipere vsuram à fratribus suis, scilicet Iudæis: per quod datur intelligi, quòd accipere vsuram à quocunque homine est simpliciter malum. Debemus enim omnem hominẽ hominem habere quasi proximum, & vt fratrem, præcipuè in statu Euangelij, ad quod omnes vocantur. Vnde in Psalm. 14. absolutè dicitur, Qui pecuniam suam non dedit ad vsuram. Et Ezech. 18. Qui vsuram non accepit. Quòd autem ab extraneis vsuram acciperẽt acciperent , non fuit eis concessum quasi licitũ licitum , sed permissum ad maius malum vitandum, ne scilicet à Iudæis Deum colentibus vsuras acciperent propter auaritiam, cui dediti erant, vt habetur Isai. 56. Quod autẽ autem in præ mium promittitur, fœnerabis gentibus multis, &c. fœnus ibi largè accipitur pro mutuo, sicut & Ecclesiast. 29. dicitur, multi non causa nequitiæ non fœnerati sunt, id est, non mutuauerunt. Promittitur ergo in præmium Iudæis abundantia diuitiarum: ex qua contingit quòd alijs mutuare possint.
AD tertium dicendum, quòd leges humanæ dimittunt aliqua peccata impunita, propter conditiones hominum imperfectorum, in quibus multæ vtilitates impedirentur, si omnia peccata districtè prohiberẽtur prohiberentur pœnis adhibitis. Et ideo vsuras lex humana concessit, non quasi æstimans eas esse secundum iustitiam, sed ne impedirentur vtilitates multorum. Vnde in ipso iure ciuili dicitur, quòd res quæ vsu consumuntur, neque ratione naturali, neque ciuili recipiunt vsumfructum, & quod Senatus non fecit earũ earum rerum vsumfructum, nec enim poterat, sed quasi vsumfructum constituit, concedens scilicet vsuras. Et Philosophus naturali ratione ductus dicit
in primo Politic. quòd vsuraria acquisitio pecuniarum est maximè præter naturā naturam .
AD quartum dicendum, quòd dare mutuum, non semper tenetur homo. Et ideo quantum ad hoc ponitur inter consilia: sed quòd homo lucrum de mutuo non quærat, hoc cadit sub ratione præcepti: potest tamen dici consilium per comparationem ad dicta Pharisæorum, qui putabant vsuram aliquam esse licitam, sicut & dilectio inimicorum est consilium. Vel loquitur ibi non de spe vsurarij lucri, sed de spe, quę ponitur in homine. Non enim debemus mutuum dare, vel quod cũ que cumque bonũ bonum facere propter spem hominis, sed propter spem Dei.
AD quintum dicendum, quòd ille qui mutuare non tenetur, recō pensationem recompensationem potest accipere eius quod fecit, sed non amplius debet exigere. Recompẽsatur Recompensatur autem sibi secundum æqualitatem iustitiæ, si tantum ei reddatur, quantum mutuauit. Vnde si amplius exigat pro vsu fructu rei, quæ alium vsum non habet, nisi consumptionem substā tiæ substantiæ , exigit pretium eius quod non est, & ita est iniusta exactio.
AD sextum dicendum, quòd vsus principalis vasorum argenteorum, non est ipsa eorum consumptio. Et ideo vsus eorum potest vendi licitè, seruato dominio rei: vsus autem principalis pecuniæ argenteæ est distractio pecuniæ in commutationes. Vnde non licet eius vsum vendere, cum hoc, quòd aliquis velit eius restitutionem, quod mutuo dedit. Sciendũ Sciendum tamen quòd secundarius vsus argenteorum vasorum posset esse commutatio: & talem vsum eorum non licet vendere. Et similiter potest esse aliquis secundarius vsus pecuniæ argẽteæ argentæ , vtputa si quis cōcederet concederet pecuniam signatam ad ostentationem, vel ad ponendum loco pignoris. & talem vsum pecuniæ licitè homo vendere potest.
AD septimum dicendum, quòd ille qui dat vsuram, non simpliciter voluntariè dat, sed cum quadam necessitate, inquantum indiget accipere pecuniam mutuo, quam ille qui habet, non vult sine vsura mutuare.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Accipere vsuram pro pecunia mutuata est secundum se iniustum. Ratio est. Quia venditur id quod non est.
Secunda conclusio. Pecunia quæ per vsuram acquiritur, est necessario restituenda ex iustitia.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

MAteria hæc celebris est inter Theologos & Iuristas. Theologi quidem agunt de illa in 4. dist. 15. Adrianus in 4. in materia de restitutione. Conradus in tractatu de contractibus à quæst. 21. Ioannes de Medina in lib. de restitutione in tractatu speciali de rebus per vsuram acquisitis. Abulen. tomo. 7. super Matth. cap. 25. quæst. 164. & deinceps. Soto lib. 6. de iustitia. Vtriusq; Vtriusque Iurisperiti in titulis de vsuris. Et Gratianus in Decreto dist. 47. & 14. causa. quæst. 4. Vbi vidẽ dus videndus erit Cardinalis Turre Cremata. Summistæ in verbo vsura.

De nomine & definitione vsuræ.

ANTE omnia in hoc tractatu explicandum est, quid significet, & quid sit vsura. De notione quidem huius vocabuli sciendum est, esse Ciceronianum, & habere amplam significationem. Significat enim vsum rei cuiuscumque siue bonum siue malum. Idem dicimus de hoc nomine Fœnus. Est enim idem quòd vsura: & fœneror, idem est quod exercere vsuras. Iam verò ex vsus accommodatione inter doctores, huiusmodi vocabula in malam partem tantùm accipiuntur, vt significent pretium rei iniquum quod capitur ex re quæ vsu consumitur. Quæ quidem acceptio quasi per antiphrasim ortum habuisse videtur: sicut bellum dicitur, quia est res minime bella, & lucus, quia non habet lucem, & piscina, quæ piscibus caret. Sic etiam quando quis vult pretium vltra sortem pro re quæ nullum habet fructum aut vsum præter distractionem & consumptionem ipsius; dicitur tale pretium vsura. Accipitur deinde pro ipso vitio, hoc est, pro habitu qui est principium talium actionum iniquarum. Accipitur etiam pro ipsa actione vsuras accipiendi. Quandoque verò accipitur pro obiecto illius habitus iniqui.
Exemplum est in alijs omnibus vitijs & virtutibus. Furtum enim dicitur ipsa rei alienæ occulta acceptio. Aliquando verò dicitur ipsamet res occultè accepta. Similiter fides quandoq; quandoque dicitur res ipsa per fidem credita, aliquando ipse actus credendi, aliquando ipse habitus. Sic vsura accipitur in consilio Agathensi, & refertur. 14. quæst. 3. capite vlt. Vbi dicitur vsura est vbi amplius requiritur, quā quam datur. Ecce vbi requisitionem vocauit vsuram. Pro obiecto verò accipitur à D. Ambrosio, & refertur vbi sup. 14. q. 3. Vbi ait quodcunque accedit sorti vsura est. Eodem pacto accipitur à D. Hiero. lib. 6. super Ezechielem cap. 18. & refertur vbi suprà.
Deinceps definitionem quid rei inquiramus incipientes à diffinitione vsuræ prout accipitur pro obiecto. Vsura itaque in hac acceptione est, vt D. Tho. definit in hoc articulo, pretium vsus rei mutuatæ. In eodem incidit alia definitio, scilicet, lucrum ratione mutui ex pacto. Hinc colligitur definitio vsuræ in altera acceptione pro vitio. Est enim vsura iniustitia per quam accipitur pretium vsus rei mutuatæ. Vel aliter, vsura est iniustitia qua accipitur lucrum ratione mutui ex pacto.
Pro harum definitionũ definitionum intelligentia notandum est primò, quod tria requiruntur ad vitium vsuræ. Primò quidem quod in tali contractu sit mutuũ mutuum , hæc enim est propria & sola materia vsuræ. In quo datur intelligi, quòd vsura solùm habet locum in rebus vsu consumptibilibus, quarum proinde dominium transfertur per talem contractum. Sicut reuera transfertur per omnem mutuationem. Prædicta differẽtia differentia distinguitur vsura à fraudulentia emptionis & venditionis; qui contractus versatur etiam circa res quæ non consumuntur vsu, sed sunt materia commodationis. Obseruandum est tamen, non esse necessarium ad rationem vsuræ, quòd mutuum sit expressum & manifestum: sed satis est quòd sit implicitum & virtuale. v. g. Vendit quis cariori pretio quàm præsenti iusto merces suas ex eo tantùm quòd expectat solutionem futuram; Ibi certè est vsura virtualis, & implicitum mutuum. Etenim perinde pollet illa venditio, ac si modo venditor acciperet ab emptore iustum pretium præsens, & illud ipsum daret | mutuum emptori vsque ad tempus præstitutum & præscriptum solutioni, & exigeret lucrum ratione illius mutui.
Secundò. Requiritur intentio accipiendi lucrum ratione mutui. Et hoc ipsum expressum est in altera definitione. Colligitur autem manifestè ex D. Thom. definitione. Etenim cùm res mutua necessariò debeat restitui eadem in specie mutuatori, si pro vsu illius pretium accipere velit, iam manifeste intendit lucrum. Quapropter, siquis accipiat quod aliàs sibi debebatur, vt redimat suam vexationem, quoniam aliter nequibat recuperare debitum; etiam si ratione mutui dicat se id petere, non est vsura: siquidem non est lucrum verum quod capit ex mutuo. Hoc modo potest intelligi Ambros. sup. lib. de Tobia. cap. 15. quod refertur. 14. quæst. 4. cap. finali. vbi ait. Ab illo exige vsuras, cui meritò nocere desideras, cui iure inferuntur arma, huic legitimè auferuntur vsuræ, quem bello vincere non potes, ab hoc vsuras exige. Et concludit. Ergo vbi ius est belli, ibi ius vsuræ. Loquitur itaq; itaque Ambr. de vsura secundum apparentiā apparentiam , non secundum rei veritatem. Tertiò requiritur pactum & obligatio explicitè vel implicitè, ratione cuius mutuatarius teneatur, saltem secundum iustitiæ figuram quantum est ex parte contrahentium volũtate voluntate sua, quoniam re vera & absolutè nulla est obligatio ex parte mutuatarij ad reddendas vsuras. Obserua tamen quòd quando obligatio, qualiscunq; qualiscunque illa est, fuerit implicita, contingere potest, quòd altera tantum pars intendat inducere talem obligationem. Et tunc si mutuator intendat inducere obligationem, contractus erit vsurarius, etiam si mutuatarius non intelligat. Si verò mutuatarius existimet se obligari, & mutuator non id intendat, non erit vsurarius contractus, etiam si mutuatarius soluat vsuras. Ratio huius differentiæ est: quia vsura est formaliter in mutuatore. Verum est tamen quòd mutuator quando postea nouerit animum mutuatarij, tenebitur restituere vsuras.

Diuisio vsuræ.

IAM vero diuidere oportet vsuræ rationem. Altera enim dicitur realis & exte rior: altera mentalis & interior. Exterior quidem committitur quando interuenit pactum saltem implicitum. Mentalis verò est mentis propositum recipiendi lucrum ex mutuo. Obseruandum est tamen, quòd mentalis vsura dupliciter dicitur: vno modo communi quadam acceptione cum alijs vitijs mentalibus, quæ mentalia dicuntur quatenus mente sola perpetrata sunt, nullo exteriore subsecuto effectu. Sicut mentale homicidium dicitur, quod solo proposito vel desiderio terminatum est. Sic etiam mentalis vsura est propositum absque effectu accipiendi lucrum ex mutuo. Altero modo specialiter dicitur mentalis vsura etiam si secuta fuerit acceptio lucri ex mutuo, quando nullum pactum, ne implicitum quidem, præcesserat. Et hæc vsura dicitur solum propositum, ita vt excludat pactum, non autem effectum. Et in hac acceptione multa disputant doctores de vsura mentali.
DVbitatur primò. An vsura sit prohibita iure naturali, an verò solum iure positiuo diuino vel humano?
Arguitur primo pro parte negatiua. Quod iure naturæ prohibetur, nunquàm est licitum: sed D. Ambrosius vbi supra dicit aliquando esse licitum, ergo non est intrinsecè malum exigere vsuras.
Arguitur secundo argumento quinto D. Thomæ. Licitum est iure naturæ pretium exigere pro actione quam alias homo facere non tenetur, sed homo non tenetur mutuare, ergo pro actione mutuandi potest aliquid iustè petere & accipere. Maior probatur exemplo, quia licite potest saltator pro saltatione pretium accipere, eo quòd saltatio est opus ad quod alias homo non tenebatur.
Arguitur tertio, & replicatur contra solutionem D. Tho. ad quintum. Vbi ait quòd potest quidem mutuator recompensationem petere à mutuatario, sed illa recompensatio iusta nihil aliud est, quàm quòd mutuatarius reddat quantum accepit. Hæc D. Thomas. Contra hoc sic argumentor. Mutuator qui mutuat centum aureos, amplius dat, quàm sibi reddat mutuatarius quo tempore soluit centum aureos, ergo ratione illius excessus potest aliquid ampliùs acci| pere. Probatur antecedens. Quia vltra centum aureos quos mutuator dederat, dedit simul obligationem ad non petendum illos ante præfinitum tempus; sed hæc obligatio non exigendi suas pecunias pretio æstimabilis est, sicut & obligatio ad mutuandum vel vendendum æstimatur pretio, ergo &c. Confirmatur & explicaturam plius illud antecedens. Mutuat Petrus Paulo centum aureos reddendos quandocumque Petrus petierit. Mutuat etiam Ioannes Paulo totidem aureos reddendos post annum, tunc videtur quòd Ioannes amplius det Paulo quàm Petrus: quia dat notabilem obligationem ad non repetendum, ergo iusta recompensatio quam debet Paulus facere, non debet esse æqualis erga Petrum & erga Ioannem. Confirmatur secundò. Si Ioannes se obligaret per integrum annum ad mutuandum Paulo pecunias quoties Paulus peteret vsque ad centum aureos, proculdubio Ioannes iustè postularet pretium pro illa obligatione, sed æqualis imò eadem videtur obligatio dare centum aureos nunc cum obligatione non repetendi per totum annum, hoc enim videtur esse continuata obligatio mutuandi vel ratam habendi mutuationem, ergo talis obligatio pretio æstimabilis est. Confirmatur tertiò. Si obligatio non repetendi mutuatum intra annum, non est pretio æstimabilis, ergo nec obligatio non repetendi intra duos vel quatuor vel viginti annos non erit pretio æstimabilis. Probatur consequentia, quia non differunt nisi secundum magis & minus.
Arguitur quartò. Sententia quæ sentit licitum esse emere pagas acerbas minori pretio de præsenti dato quàm ipsæ constant, videtur quibusdam probabilis, ergo probabilis sententia erit, esse licitũ licitum dato minori pretio in præsenti emere obligationem mutuatarij ad reddendum plus pecuniæ in futuro. ¶ De hac quæstione sciendum est, fuisse hæreticos asserentes licitum esse dare mutuo pecunias ad vsuram. Græci fuerunt in hac sententia, vt refert Guido Carmelita in summa de hæresibus. Castro in lib. de hæ resibus. verbo vsura. Albanenses etiam fuerunt in eadem sententia, vt refert Gabriel Prateolus. lib. 1. de vitis & vitijs hæretico rum cap. 22. Eandem secutus fuit Carolus Molinæus Iurista sed Lutheranus, vt refert episcopus Segobien. lib. 3. Variarum. & Nauarro in Commentario. super cap. 1. 14. quę stione. 3. Qui hæreticus aiebat, licitas esse vsuras, si exerceantur cùm moderamine quod habetur in. l. eos. C. de vsuris. Abulensis concedit quidem vsuras esse prohibitas, & esse peccatum. Cæterum in loco citato. quæst. 171. & 172. negat esse prohibitas iure naturæ: sed ait, tantùm iure positiuo prohiberi. In eàdem sententia aiunt esse aliquos Iurisperitos, vt refert Soto vbi suprà quæst. 1. articulo. 1.
PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Secundum fidem Catholicā Catholicam asserendum est vsuras esse illicitas & oppositũ oppositum est hæresis. Hæc cōclusio conclusio expresse definitur in Cōcilio Concilio Viennensi sub Clemente VIII. & refertur in Clementina vnica de vsuris. §. vltimo. Neque ista conclusio est recens sententia Ecclesiæ, sed est communis consensio totius Ecclesiæ à temporibus Niceni Concilij, vbi Canone. 18. & refertur. 14. q. 4. cap. quoniam. sic habetur, quoniam multi clerici auaritiæ causa turpia lucra sectantes obliti sunt Diuini præcepti, quo dictum est Psal. 14. Qui pecuniam suam non dedit ad vsuram. Ecce vbi concilium ait, esse Diuinũ Diuinum præceptum. Sunt etiam innumera testimonia aliorum Conciliorum & Pontificum & sanctorum Patrum, quibus semper vsura improbata est communi assertione totius Ecclesiæ. Quæ testimonia referuntur. 14. q. 3. & 4. & 5. & 6. & 47. d. & in Decretalibus, & in sexto, in titulis de vsuris. Quæ omnia longum esset recensere. Et deniq; denique omnes scholastici Doctores ita censuerunt & sentiunt.
Secunda conclusio. Vsura prohibita est iure naturali. Probatur primò, testimonijs Philosophorum qui naturali ratione ducti vsuram reprobauerunt. Imprimis, Aristot. 1. Polit. capite. 6. & cap. 7. improbat vehementer vsuram, aitque eam esse præter naturam. Idem ait. 4. Ethicorum cap. 1. Item Cicero lib. 2. de finibus ait, interrogatum Catonem quid esset fœnerari, respōdisse respondisse , quòd esset hominem occidere. Quasi æquipararet Cato fœnerationem cum homicidio quantùm ad hoc quòd est esse contra iusti| tiam & ius naturæ. Plutarchus opusculum fecit, cui titulum inscripsit, quòd non oporteat fœnerari. Item Appianus Alexandrinus lib. 1. de bello ciuili. & Marcus Cato de re rustica, vsuras vehementer improbant. Certum ergo est, quòd lumine naturali cognoscitur iniustitia vsurarij. Ratione deinde probatur conclusio. Prima quidem & optima ratio est D. Thom. in hoc articulo. Iniquum est & contra ius naturæ vendere idem bis, aut vendere id quod non est: sed qui accipit vsuram pro pecunia mutuata, vel quasi vendit idem bis, vel certe vendit id quod non est, ergo. Maior probatur. Quia ratione naturali notum est, esse iniquum rem vendere pluris quàm valeat. Minor probatur. Nam qui dat mutuum ad vsuram, recipit postea quidem tantum quantum dedit: & insuper pro vsu illius, qui nullius est pretij seorsum à pecunia, accipit aliquid aliud: ergo aut rem ipsam vendit bis, aut certè pro vsu, qui seorsum non est æstimandus, aliquid accipit. Cæterùm de distinctione inter dominium & vsum rerum quæ vsu consumuntur, diximus multa supra in materia de dominio. Quanuis enim inter se habeāt habeant distinctionem metaphysicam: tamen quod attinet ad pretium & valorem, non potest distingui vsus rei vsu consumptibilis à re ipsa cuius vsus est vt consummatur.
Secũda Secunda ratio sit ex cōparatione comparatione . Quia etiā etiam si vsus equi est seorsum aliquādo aliquando cōputandus computandus , & æstimandus quātũ quantum ad pretiũ pretium , vt. v. g. quando aliquis conducit equum reddit equum, & etiam pretium vsus equi; tamen qui equum vendit iusto pretio, non potest accipere aliud pretium pro vsu ipsius equi: eo quòd per venditionem equi transtulit dominium in emptorem. At verò mutuator qui dat pecuniam transfert dominium eius in mutuatarium redditurum æqualem pecuniam, ergo iniquum erit contra ius naturæ, quòd mutuator accipiat aliquid pro vsu pecuniæ. Probatur consequentia. Quia multo minùs distinguitur vsus pecuniæ à pecunia, quàm vsus equi ab equo, ergo si in venditione equi, propterea quòd transfertur dominium, non est licitum recipere pretium pro vsu; multò minùs licitum erit accipere pretium pro vsu pecuniæ. Confirmatur. Quoniam contra totum naturæ ius est, vt quis accipiat pretium pro vsu rei cuius nullum habet dominium, vel vsumfructum, sed mutuator neque dominium neque vsumfructum habet pecuniæ mutuatæ, ergo est contra ius naturæ, quòd exigat pretium pro vsu pecuniæ: sed solùm poterit obligare mutuatarium vt reddat tantum quantum accepit, & tempore prædefinito.
Tertia ratio pro cōclusione conclusione sit. Quando nulla esset alia ratio ad probādũ probandum quod vsura est cōtra contra ius naturæ, nisi quod ex illa sequuntur maxima damna, & incommoda reipublicæ, sufficeret ad reprobandam vsuram tāquàm tanquàm rationi naturali contrariā contrariam : quemadmodum colligimus, simplicem fornicationem esse contra ius naturæ: quia si varius concubitus vt licitus exerceretur; esset magna perturbatio in republica, neque possent homines educari conuenienter neque in vita animali neque in vita rationali. Legatur historia celebris apud Titum Liuium lib. 2. ad vrbe condita vbi narratur discordia inter plebem Romanam & patres conscriptos: quæ ortum habuit, ex oppressione plebis per vsuras. Neque valet respondere, quòd potiùs ex vsuris sequuntur aliquæ vtilitates in republica, & quòd propterea iure communi permittebantur, & Romæ permittuntur. Quoniam profectò si reputarentur licitæ, tunc esset frequentissimum exercitium vsurarum inter Christianos: ex qua frequẽ tia frequentia maxima damna consequerentur in republica; omnes enim indigentes pecunijs de præsenti, etiam ad res non multum necessarias, statim acciperent pecunias ad vsuram & essent prodigæ, & in paupertatem redigerentur. Probatur quartò. Quoniam si non esset vsura iure naturæ prohibita; sequeretur, quòd neque lege Euangelica prohiberetur, siquidem in Euangelio præter præcepta fidei & sacramentorum nihil prohibetur vel præcipitur, quod non sit naturæ lege prohibitum vel præceptum. Et Confirmatur. Quoniam aliàs omnibus nationibus quæ non receperunt baptismum, licitum esset vsuras exercere, si iure naturæ non est prohibitum. Imò etiam sequeretur, quòd fideles qui erant ante legem | scriptam potuissent exercere licitè vsuras: & etiam illi, qui erant simul cum lege scripta, non tamen subditi legi: qualis erat familia Iob, non peccarent vsuras accipientes pro mutuo. Cōfirmatur Confirmatur secundò. Quoniam Concilia & Pontifices vbi suprà non prohibent vsuras, quasi statuendo nouum ius: sed potius declarando, quòd ex natura sua iniquum est, ergo negare esse prohibitas vsuras iure naturæ, est aduersari dictis Conciliorum & sanctorum Patrum.
Ob hæc argumenta possemus oppositam sententiam inurere nota erroris in fide, aut certè hæresis. Sed temperamus censuram, & dicimus, quòd saltim contraria sententia est periculosa, & valde temeraria & errori proxima. Ratio huius temperamenti est, quoniam non est ita certum secundùm fidem, id quod communiter à Theologis asseritur: quòd in Euangelio non contineatur aliquod præceptum, præter præcepta virtutum Theologicarum, & sacramentorum. Quod quidem proloquium sic intelligitur. Non quidem quòd in lege Euangelica non sit præceptum fidei spei & charitatis, & humilitatis: secundùm quòd est virtus supernaturalis, per quam subijcitur homo Deo ad finem vitæ æternæ consequendum, confitens, quòd sine eius auxilio & misericordia neque gratiam assequi neque gloriam potest. Sed quoniam huiusmodi præcepta virtutum fuerunt etiam in lege naturæ fidelibus imposita per traditionem protoparentum, & quia quod specialiter consideratur in lege Euangelica, est quòd habemus specialia præcepta explicitæ fidei, & sacramentorũ sacramentorum : propterea Theologi meritò aiunt præter præcepta fidei & sacramentorum non est aliud præceptum in lege Euangelica speciale præter præcepta naturalia, ad quorum custodiam nos perficit lex gratiæ, Iuxta illud Apostoli Roman. 3. legem ergo destruimus per fidem? Absit, sed legem statuimus. Illud igitur documentum posset aliquis absque expressa nota hæresis negare, & dicere quòd etiam in lege Euangelica est præceptum diuinum speciale quo prohibentur vsuræ. Sed huiusmodi responsio tergiuer satio est: & vix & ægrè satis facit argumentis quę fecimus, quo minùs ista sententia damnetur vt erronea. Hac fortassis ratione Durandus in. 4. distinctione. 33. quæstione. 2. & Martinus de Magistris, de Temperantia. quæst. 2. dixerunt, fornicationem simplicem esse quidem prohibitam iure Euangelico: sed absque hæresis nota manifesta dixerunt fornicationem non esse prohibitam iure naturæ. Propter hanc igitur rationem temperauimus nos rigorem censendi, & diximus oppositam sententiam esse valde temerariam & periculosam in fide & errori proximam. Sed profectò nobis magis placeret dicere quòd opposita sententia nostræ conclusionis est erronea in fide; propterea quòd ex principijs fidei & alijs propositionibus, quæ nobis videntur notæ lumine naturali, per euidentem consequentiam colligitur nostra secunda conclusio. Et consequenter etiam dicimus, imò multò magis, simplicem fornicationem esse ita iure naturæ prohibitam, vt oppositum sit error in fide Catholica.
Tertia conclusio. Certum est vsuram prohibitā prohibitam fuisse in veteri Testamento sicut & adulterium & rapina. Non tamen est ita certum prohibitam fuisse in nouo Testamento expressis verbis. Prima pars probatur, Exod. 22. Deuterono. 28. Psal. 14. Qui iurat proximo suo & non decipit qui pecuniam suā suam non dedit ad vsuram, & ex ipso Psalmo colligitur quòd dare pecuniam ad vsuram est etiam contra legem naturæ sicut alia quæ commemorat Psalmus ipse, videlicet, non periurare, non decipere proximum, non accipere munera super innocentem. Secundam partem conclusionis probamus, quia in toto Euangelio non est talis locus quo videatur vsura reprobari, nisi ille Luc. 6. qui refertur à D. Thom. Mutuum date, nihil inde sperantes. Sed ille locus alias habet explicationes sanctorum Patrum, vt insinuat D. Thom. in solutione ad quartum. Nihilominus quoniam summi Pontifices & Concilia citant locum illum Lucæ. 6. vt reprobent lucrum ex mutuo, non placet nobis, neque tutum est, discedere à Conciliorum & Pontificum super illum locum intelligentia, quicquid alij contra clament. Neque mirum vel nouum est, quòd vnus locus sacræ Scripturæ plu| res habeat sensus literales.
Quarta conclusio. Manifestum est, vsuras esse prohibitas iure Canonico & iure Regio Hispaniensi. De iure Canonico patet ex locis citatis in prima conclusione. Quantum vero ad ius Hispaniense patet ex lege Regia titulo. 2. & libro. 5. ordinamenti. Cæterum iure Ciuili communi, tantum sunt prohibitæ vsurarum vsuræ, vt patet ex. l. Placuit. ff. de vsuris. & ex. l. vt nullo. C. de vsuris. permissio tamen est vsurarum absolutè, vt patet in. l. Placuit. dummodo non sit maior vsurarum portio, quàm centesima pars mutuati. Hoc moderamen patet in. l. eos. C. de vsuris. Neque verò hæc permissio iuris ciuilis existimanda est illicita, sed aliquando est conueniens & necessaria ne impediantur maiora bona, v. g. Commoditates eorum qui indigent pecunia mutuata. Nota tamen, quòd quanuis in nostro regno Hispaniæ si necessitas id exposceret, possent permitti vsuræ: tamen non propterea posset compelli mutuatarius ad soluẽdas soluendas vsuras. Imò etiam si eas semel soluisset, non poterat denegari ei actio ad repetendum eas in iudicio. Hoc patet expresse ex Clementina vnica de vsuris, quæ habetur ex Concilio Viennensi: vbi excommunicantur iudices & officiales eorum, qui compellunt ad vsuras soluendas vel denegant actionem in iudicio ad repetendum. Neque valet contra hoc obiectio, quòd non datur actio in iudicio deceptis in contractu emptionis & venditionis citrà dimidium iusti pretij, ergo simili modo licitum erit negare actionem in iudicio mutuatarijs, qui soluerunt vsuras. Negamus enim consequentiam. Primò quidem, quia hoc est prohibitum iure Ecclesiastico: quod est superius iure ciuili in his quæ pertinent ad salutem animarum. Deinde, quoniam est magna differentia inter vtrumque casum: quoniam in priori casu, difficile erat & nimis importunum tribunalibus dignoscere multitudinem læsionum in contractibus emptionis & venditionis: at verò vsurarum iniquitatem facile est iudicare: & idcirco lex Ecclesiastica voluit subuenire læ sis per vsuram, non autem læsis in em ptionibus & venditionibus.
AD argumenta in oppositum. Ad primum ex authoritate Diui Ambrosij, dicit glossa ibidem, sensum esse Ambrosij, quòd à nemine sunt exigendæ vsuræ: sicut nemini est nocendum. Quem sensum sequitur Magister Soto vbi suprà . Sed profecto ista explicatio non quadrat cum verbis Ambrosij, scilicet, cui iurè inferuntur arma, huic legitimè auferuntur vsuræ. Constat autem quòd sæpenumero iustissimè inferuntur bella, ergo tunc iustè poterunt auferri vsuræ. Melior ergo est explicatio nostra, quam supra dedimus definientes vsuram, scilicet, quòd Ambrosius loquitur de vsuris, quæ non sunt propriè vsuræ, sed secundùm apparentiam, scilicet, quæ alio titulo debentur: quanuis occasione mutui recuperantur.
Ad secundum quod erat quintum Diui Thomæ, respondetur, quòd optima est eius responsio. Ad tertium argumentum quod erat replica, respondetur negando antecedens. Ad probationem respondetur, quòd illa obligatio ad non petendum mutuatum, ante certum tempus, non est pretio æstimabilis per se loquendo, quantum est ex vi mutui: quanuis aliquando possit accedere alius titulus, ratione cuius, talis obligatio sit pretio æstimabilis, sicut v. g. obligatio ad mutuandum vel vendendum solet dici pretio æstimabilis. Negamus autem, quòd obligatio mutuatoris ad non petendum mutuatum vsque ad certum tempus sit semper pretio æstimabilis. Pro cuius maiori intelligentia & solutione trium confirmationum, aduertendum est, & maximè obseruandum: quòd quia moralia moraliter iudicanda sunt, non debemus fingere res aliquas esse pretio æstimabiles in aliquo euentu, in quo reuera non sunt dignæ pretio. In huiusmodi autem obligationibus multæ fraudes possunt contingere propter hominum auaritiam. V. g. communiter dicimus, quòd obligatio ad mutuandum est pretio æstimabilis; & tamen potest contingere, quòd aliquis à quo petitur mutuum respondeat se nolle mutuare hodie, sed quòd hodie se obligabit ad mutuandum cras, vel post octo dies, vel | post mensem, & quòd ratione huius obligationis petat aliquod pretium: quod æquiualet vsuris quas peteret, si modò mutuaret. In tali casu profectò nemo est, qui neget tale pactum vsurarium esse & fucato titulo vsuram palliare; intendebat enim ille homo exigere lucrum ex mutuatione illa, & finxit pretium petere pro obligatione mutuandi. Quemadmodum igitur respondendum erit ad prædictam fraudem in cuius fauorem poterat fieri tale argumentum, scilicet, quòd ille mutuator prius exegerat pretium pro obligatione mutuandi quod erat licitum, & postea gratis mutuabat; respondebimus etiam ad probationem illius antecedentis & ad tres confirmationes. Dicimus igitur, quòd quando obligatio ad mutuandum vel vendendum nulli prorsus periculo exponit mutuaturum, vel venditurum, & reuera nullam incommoditatem illi affert, non est pretio æstimabilis. Quapropter si venditor aliquis, qui paratus vendere omnibus, velit vendere alicui obligationem vendẽdi vendendi illi cras, aut post octo dies, aut mensem, profectò propter hanc obligationem non potest exigere pretium distinctum à iusto pretio mercium. Secùs autem si ex huiusmodi obligationibus ad mutuandum vel vendendum incommodetur mutuaturus vel venditurus: tunc enim licitum erit pro illa obligatione pretium pro quantitate incommodationis exigere. Et hoc modo iustè postulant pretium obligati reipublicæ ad prouidendum de carnibus aut piscatura. Ad hunc igitur modum obseruare oportet, quòd sicut obligatio mutuandi aliquando est pretio æstimabilis, aliquando nihil valet: ita etiam obligatio non petendi mutuatum vel debitum potest aliquando pretio æstimari, aliquando verò nullo pretio digna est. Exẽ plũ Exemplum sit, si quis se se obliget ad mutuandum in omni euentu, vel in aliquo euentu speciali, potest esse aliquid periculi damni emergentis vel lucri cessantis, vel alicuius incommoditatis ipsi mutuatori: tunc profectò licitum est aliquod pretium exigere pro illa obligatione. Quando verò ipse mutuaturus nulli periculo se exponit, neque in aliquo incommodatur: non potest pre tium exigere pro illa obligatione: sed iusta recompensatio erit, si reddatur ei tantum quantum pecuniæ mutuauerat. Et per hoc patet via ad soluen das tres confirmationes. Ad primam enim respondetur, quòd si Petrus & Ioannes æqualiter se habent, in hoc, quòd neuter incommodatur ex illa commodatione pro tempore breuiori vel longiori, neuter potest pretium exigere pro obligatione non petendi per totum annum. V. g. quòd si Ioannes erat vir pecuniosus, qui non habebat opus illa pecunia per totum annum, non poterit aliquid pretij exigere, propterea quòd se obligat ad non petendum per totum annum: hoc enim est mutuare per totum annum. Imò verò in eodem casu, si Petrus breuiori tempore indigeret expendere suas pecunias, posset petere ab eo pretium si prorogaretur sibi solutio facienda: vel etiam si à principio peteretur ab eo vt mutuaret cum ea incommodatione, posset exigere aliquid pretij. Nota tamen, quòd cum diximus & repetiuimus, si mutuator incommodatur, non intelligimus solum quando patitur damnũ damnum emergens vel lucrũ lucrum cessans in pecunia: sed etiā etiam quando decebat illũ illum exercere aliquem actum liberalitatis aut magnificentiæ de aliqua operatione sibi necessaria vel cōuenienti conuenienti : tunc dicimus quod ligare se ad mutuũ mutuum quando pecuniæ erant sibi necessariæ ad talia opera exercenda, & quia caret eis toto illo tempore, impeditur ne exerceat tales operationes; potest aliquā aliquam recōpensationẽ recompensationem exigere, dũmodo dummodo illa incōmodatio incommodatio non sit fictitia.
Ad secundam confirmationem respondetur, quòd illa obligatio Ioannis ad mutuandum per annum integrum quotiescũ que quotiescunque Paulus petierit mutuum, iudicio meo æquiualet obligationi non petendi centum aureos quos statim mutuaret. Vnde dico, quod si non magis incōmodatur incommodatur ipse mutuator in vno casu quàm in altero, non est licitũ licitum quod in vno casu exigatur aliquid pretij, si in altero non exigitur. Et ipsa ratio facta in cōfirmatione confirmatione nostra cōuincit conuincit ; & oppositum est patefacere fenestrā fenestram ad palliādas palliandas multas vsuras, dum asserũt asserunt Theologi quod pro obligatione mutuandi potest exigi pretiũ pretium , non autẽ autem pro obligatione non petendi mutuatũ mutuatum . Nos enim | vtrobiq; vtrobique eandem rationem exigendi pretij esse existimamus moraliter loquendo.
DVbitatur secundò circa solutionem D. Thom. ad secundum argumentum, An vsura fuerit Iudæis concessa tanquàm licita, saltim erga alienigenas? Pro cuius difficultatis intelligentia notandum est, quòd vsura potest dupliciter accipi: vno modo propriè & formaliter pro ipso lucro ratione mutui ex pacto: alio modo impropriè & materialiter pro lucro quod accedit vltra sortem, non quidem ratione mutui, sed alio titulo. In priori acceptione diximus iam vsuram esse intrinsecè malam, & iure naturæ prohibitam: neque in hac acceptione vertimus in dubium, an fuerit concessa tanquam licita Iudæis. Quoniam manifestum est quòd sicut furtum propriè & formaliter loquendo non potest esse licitum, etiam per diuinam potentiam: ita neque vsura potest à Deo concedi tanquam licita. At verò Abul. consequenter ad suam opinionem asserit, quòd vsura propriè concessa fuerit Iudæis erga alienos, tanquàm licita. Etenim secundùm eius sententiam, vsura est illicita, quia est prohibita iure positiuo: vnde autor legis poterit dispensare.
Cæterùm nos qui reprobauimus illam sententiam Abulensis, disputamus in præ senti; An vsura in posteriori acceptione fuerit concessa Iudæis tāquam tanquam licita: sicut Deus concessit Iudæis quando egrediebantur ab AEgypto vt expoliarent AEgyptum petentes ab AEgyptijs vassa accommodata: quod quidem Dominus concessit tanquam rerũ rerum omnium Dominus. Atque ita illa acceptio non erat furtum: quia mutabatur materia & fiebat propria retinentium ex donatione Dei. Nunc igitur pariter quærimus, an illud lucrum ex vi mutui concederetur mutuatori, per legem Domini transferentis dominium lucri in mutuatorem. Et videtur pars affirmatiua vera: quoniam aliàs lex illa esset scandalũ scandalum Iudæis & occasio peccandi. In oppositũ oppositum autem est quod vsura reprobatur à summis pontificibus suprà citatis tanquā tanquam prohibita vtriusq; vtriusque testamenti lege. Item, quia in alijs testimonijs veteris Testamenti citatis dubio præcedenti reprobatur vsura.
In hac difficultate Conrad. de cōtract contract . q. 24. & Ioan. de Medina. in lib. de restit. tract. de vsura. q. 2. ad 3. asserit, vsurā vsuram fuisse concessam Iudæis tanquā tanquam licitam. Sed cōtraria contraria sententia nobis multò probabilior est, videlicet quod vsura tātùm tantùm fuerit permissa Iudæis, etiam loquendo formaliter & propriè de vsura: & quòd nunquā nunquam fuerit concessa tanquam licita etiā etiam materialiter & impropriè loquendo de vsura in secunda acceptione. Hæc sententia probatur. Quia est magis consentanea sacris literis veteris Testamenti & dictis Cōciliorũ Conciliorum & Pontificum & Sanctorum. Ad argumentum verò factum respōdetur respondetur , eam legem esse intelligẽdā intelligendam sicut explicabatur à prophetis & maioribus Iudæorũ Iudæorum . Prophetæ autem explicabant omnẽ omnem vsuram esse illicitā illicitam vt patet ex testimonijs dubio præcedenti citatis. ex Dauide & Ezechiele & Esdra. Ad exemplũ exemplum vero quod affertur quando Dominus cōcessit concessit Iudæis accipere vasa AEgyptiorũ AEgyptiorum ; Respondetur, quòd quando nobis non constat, quod Dominus concedat & faciat donationem transferendo dominiũ dominium rei quæ erat aliena: debemus sequi regulā regulam iuris naturæ. Constat autem de reuelatione Iudæis facta, vt retinerent vasa AEgyptiorum, non autem cō stat constat de concessione lucri ex mutuo: & idcirco non est eadem ratio. Notandum tamẽ tamen , quod hęc nostra sententia non est de fide, quia testimonia quæ pro illa adduximus, possunt legitimè explicari, aut de vsura formali, aut certè de vsura erga fratres suos: non autem erga alienigenas. Videatur Soto libro. 6. de iust. quæst. 1. art. 1. ad 2. & Couar. lib. 5. Variarum cap. 1. num. 7. sed nos in præsenti exactiùs definiuimus hanc difficultatem.
DVbitatur vltimò, quæ nam intentio, vel quæ nam spes lucri vltra sortẽ sortem recipiendi, sufficiat ad cōstituẽdam constitiuendam realem vsuram, & specialiter quærimus, an qui dat mutuum cum spe recipiendi lucrum, aliàs non daturus mutuum, sit dicendus vsurarius? Arguitur primò & probatur, quod non liceat aliquid lucri sperare ex mutuo absque peccato vsuræ. Nam Dominus Luc. 6. ait, mutuũ mutuum date nihil inde sperantes. Secũdò Secundò . Ex eo loco colligit Vrbanus III. capit. consuluit. de vsuris, eum esse vsurarium qui non aliàs mutuo daturus pecuniā pecuniam credit eo proposito, vt licet omnino cōuẽtione conuentione cessante, plus tamẽ tamen sor| te percipiat. Denique si quis pro beneficio temporali speret aliquid spirituale est simoniacus, ergo si pro mutuo speret lucrũ lucrum erit vsurarius.
Sed in oppositum est primò, quòd si quis donet rem aliquam spe obtinendi aliquod commodum à donatario, non peccat, ergo neque ille qui facit alteri beneficium mutuandi cum spe, quòd mutuatarius erit gratus, & respondebit ei cum alio beneficio, non peccat.
Confirmatur. Quoniam in amicitia vtili, licitum est amico expectare recompensationem ab amico, ergo ex actione mutuandi, quæ vtilis est mutuatario, licitum est mutuatori expectare aliquod beneficiũ benficium à mutuatario. Antecedens docet D. Thomas quæstione præcedenti, articulo. 1. ad tertium, ex Aristotele libro. 9. Ethicorum, & idipsum docet Diuus Thomas infra quæstione. 106. articulo. 5. & Caietanus ibidem.
Arguitur secundò, & probo quòd mutuator possit saltem secundariò intendere lucrum & sperare aliquam commoditatem ex mutuo. Quoniam licitum est clerico interesse Canonicis horis & sacrificium missæ offerre, principaliter quidem propter Deũ Deum , minùs verò principaliter & secundariò propter distributiones & stipendium designatum celebranti, ergo &c.
Hæc quæstio proposita fuit Vrbano III. vbi suprà , non tamen fuit explicitè definita, & propterea indiget explicatione. Communis igitur omnium Iurisperitorum sententia cum Innocentio IIII. & glossa ibidem ea est. Distinguunt enim duplicem intentionem, scilicet, principalem & primariam: & alteram secundariam & minus principalem. Tunc dicunt, quòd primaria & principalis intentio recipiendi aliquid vltra sortem, constituit vsurarium; sed secundaria & minùs principalis intentio non constituit. In eadem sententia videtur esse Caietanus in hoc loco ad quartum, & in opusculo de vsura quæstione. 3. & 4. Magister Soto omnem intentionem siue principalem siue minus principalem damnat tanquam vsurariam, vbi suprà articulo. 2. quanuis in articulo. 1. aliter vi deatur sentire. Carolus Molinæus excusat ab vsura omnem intentionem siue principalem siue minùs principalem: dummodo absit pactum. Ita refert Nauarro super cap. 10. 14. quæst. 3.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Intendere seu sperare lucrum ex mutuo, siue principali siue minus principali, siue primaria siue secundaria intentione (ex iustitia tamen & obligatione) est vsura. Conclusio est Caietani tomo. 3. opuscul. opusculo de vsura quæ stione. 2. & Soto vbi suprà , quanuis varius videatur in primo & secundo articulo. & est etiā etiam communis recentiorum in Theologia. Probatur conclusio. Vsura est lucrum ratione mutui ex obligatione (aut quod idẽ idem est) pretium vsus rei mutuatæ, ergo intendere tale lucrum ex obligatione & tale pretium, intentio vsuraria erit, quæcunque illa intentio sit. Antecedens patet ex supradictis, vbi ad illum modum definiuimus vsuram pro obiecto, ac subinde actus qui versatur circa tale obiectũ obiectum vsurarius erit. Secundò probatur. Intentio secundaria circa obiectum cuiuscunque habitus siue studiosi siue vitiosi, non tollit rationem formalem talis habitus, sed vt plurimum tollit rationem per se primariam, & finit omnem rationem secundariam, ergo intentio etiam secundaria circa obiectum vsuræ constituit actum vsurarium per se secundò. Antecedens explicatur exemplo. Adulterium propter furtum re vera mœ chia est, & in specie mœchiæ & denominat mœchum: quanuis reuera ille magis sit fur quam mœchus: primò & per se fur; at secundò & per se mœchus est. Hæc conclusio est concedenda argumentis pro parte negatiua, & iuxta eam intelligenda est sententia Magistri Soto.
Secunda conclusio. Intendere lucrum siue principali intentione siue minùs principali, siue primaria siue secundaria, non ex obligatione ciuili, sed ex gratitudine, nullum est omnino peccatum. Probatur ex opposita ratione. Vsura est lucrum ratione mutui ex obligatione, vel est pretiũ pretium vsus rei mutuatæ: sed qui intendit lucrũ lucrum ex gratitudine quacunq; quacunque intẽtione intentione non intẽdit intendit pretiũ pretium | nec intendit ex obligatione, ergo implicat contradictionem quòd sit ibi vsura. Secundò probatur. Vsuræ vitium peccatum est contra iustitiam, sed vbi nulla est obligatio iniuriosa cessat iniustitia omnis: ergo cessat vsura. Confirmatur. Sine aliquo prorsus vitio potest quis sperare lucrum ex operibus suis, si adhibeat finem honestum vel necessarium, vt docuit Diuus Thomas articulo vltimo quæstionis præcedentis; ergo poterit quis mutuum dare sperando lucrum sine aliquo prorsus vitio: modò tamen ordinet lucrum ad finem honestum aut necessarium. Sequitur hinc, non esse argumentum aut iudicium sufficiens vsuræ commissæ, quòd mutuator aliàs non daret mutuũ mutuum , nisi speraret lucrum aliquod. Corollarium est manifestum, quia licitum est vt diximus sperare etiam principaliter lucrum ex gratitudine, ergo &c. Confirmatur. Fas est cuique nolle conferre beneficium in eum, quem existimat ingratum futurum, si aliàs licitum erat, non conferre ei. Deinde probatur. D. Thom. in quodlibeto. 8. articul. 11. asserit, quòd clericus qui principaliter quidem vadit ad Ecclesiam propter Deum, & interest diuinis officijs, secundariò tamen & minùs principaliter propter distributiones, ita vt aliàs non esset iturus; iste talis clericus non est simoniacus; ergo neque is qui mutuum dat spe lucri, aliàs non daturus. Denique, harum conclusionum doctrina simul & huius corollarij, videtur esse aperta D. Thom. in articulo sequenti, vt colligere facilè quisque potest ex conclusionibus articuli præcedentis: iuxta quam doctrinam conciliari potest communis opinio distinguens primariam & secundariam intentionem in hac parte: cum opinione secunda quæ non distinguit. Etenim opinio communis vocat primariam intentionem & principalem, eam quæ ex obligatione ciuili, & iustitia aliquid sperat: secundariam verò eam, quæ ex gratitudine tantum, & certè hæc est expressa mens Caietani in locis allegatis. Sed quoniam hæc materia moralis est, descendamus oportet ad tractationem magis particularem.
Sit ergo tertia conclusio. Qui mutuũ mutuum dat intendens lucrum maximè si explicet mentem suam mutuatario, si aliàs non esset mutuum daturus, est suspectus vsurarius. Probatur primò. Difficile est admodùm dignoscere, an talis mutuator ex obligatione speret & intendat lucrum, an potius ex gratitudine: maximè cùm lucri amor soleat excœcare excæcare mentis oculos: ita vt ipse mutuator facilè falli possit existimans se ex gratitudine sperare, cùm reuera ex ciuili potius obligatione speret. Secundò. Mutuatarius æstimari debet qui ad redimendam vexationem suam rependit lucrum, magis quàm ex gratitudine, potissimum cum explicuit illi mentem suam mutuator. Denique, non caret vsuræ suspicione vehementi, compellere mutuatarij voluntatem ad rependendum aliquid pro mutuo, quanuis dicat mutuator se non obligare illum ex iustitia, sed ex morali debito & gratitudine tantùm. Certè hoc videtur pactum implicitum, & vsurarium. Hinc sequitur corollarium. Qui ad hunc modum dat mutuum non est absoluendus, quovsque mutuatarius explicuerit suam mentem gratam & beneuolam, & condonet id quod accepit mutuator vltra sortem.
Cæterũ Cæterum superest demũ demum speculatiuè inquirere, An hæc propositio sit concedenda, licitum est mutuanti ratione mutui intendere principaliter lucrum?
PRO cuius rei intelligentia animaduertendum est, mutuum in sui ratione duo includere; alterum quidem antecedenter, videlicet beneuolentiam & amicitiam & gratiam, siquidem mutuum non fit ex iustitia antecedente sed ex amore & beneuolentia misericordia & beneficentia, &c. Alterum verò quod includit, est iustitia: siquidem mutuatio contractus quidam est & actus iustitiæ essentialiter. Et quia, quod quælibet res includit intrinsecè & essentialiter magis principaliter includit, quàm id quod antecedenter includit; neutiquam licitum erit, ratione mutui sperare lucrum, quia ratione mutui, idem est quod ratione contractus.
Ad primũ primum argumentũ argumentum pro parte negatiua respondetur illud testimonium esse intelligẽdum intelligendum ex iustitia & obligatione ciuili, | ac denique iuxta ea quæ modò dicebamus magis principaliter ratione mutui: alioquin si vt iacet ita generaliter intelligeretur, non liceret (quod falsissimum est) etiam amorem & beneuolentiam exigere & sperare ratione mutui, dicitur siquidem, nihil inde sperantes. Ex his patet responsio ad Vrbanum III.
Sed contra hanc solutionem arguitur. Si quis conferat alicui beneficium spirituale cum hac intentione quòd ex gratitudine sit aliquid accepturus, est simoniacus, ergo idem est dicendũ dicendum in mutuo in quo intueretur beneficium temporale ex gratitudine. Antecedens patet ex definitione Pij V. in proprio motu, vbi declarat & condemnat talem donationem tanquàm simoniacam. Consequentia patet. Quoniam quod in spiritualibus est simonia, in temporalibus est vsura. Respondetur, quòd stando in iure naturæ donatio relata in antecedenti non est simoniaca: sed tantum est mala, quia prohibita: vnde non sequitur idem de vsura, nisi similiter tale mutuum prohibeatur, quod à republica non factum est, cum tamen fieri posset.
Ad secundum respondetur similiter, distinguo antecedens. Etenim si quis ex obligatione ciuili & iustitia, pro beneficio temporali speret aliquid spirituale, simoniacus erit: non autem si ex gratitudine, & beneuolentia: maximè quoniam dato antecedenti, poterat in præsentia negari consequentia: siquidem cùm res spirituales non possunt æstimari temporalibus beneficijs, maxima est irreuerentia si pro re temporali speretur aliquid spirituale vtcunque speretur: quæ irreuerentia non fit dum pro beneficio temporali speratur lucrum temporale. Ad argumenta in oppositum respondetur, ea probare secundam conclusionem & corollarium quod ex illa illatum est.
Doctrina demum Diui Thomæ in responsione ad sextum, notanda est de duplici vsu, altero principali, altero minus principali pecuniæ: super quam doctrinam innititur tota quæ traditur disputatio & tractatio de cambijs, de qua nos disseremus inferius. Interim legatur dominus Caietanus super hunc locum.

ARTICVLVS II.Vtrùm liceat pro pecunia mutuata, aliquam aliam commoditatem ex petere.

Source
AD Secundum sic proce
ditur. Videtur quòd aliquis possit pro pecunia mutuata aliquam aliam cōmoditatem commoditatem expetere. Vnusquisque enim licitè potest suæ indemnitati consulere. Sed quādoque quandoque damnum aliquis patitur ex hoc, quòd pecuniam mutuat. Ergo licitum est ei suprà pecuniam mutuatam aliquid aliud pro damno expectare vel etiā etiam exigere.
¶ 2 Præterea. Vnusquisque tenetur ex quodā quodam debito honestatis aliquid recompensare ei qui sibi gratiam fecit, vt dicitur in 5. Ethicor.
Sed ille qui alicui in necessitate cō stituto constituto pecuniam mutuat, gratiam facit, vnde & gratiarum actio ei debetur: ergo ille qui recipit, tenetur naturali debito aliquid recompensare. Sed non videtur esse illicitum obligare se ad aliquid, ad quod quis ex naturali iure tenetur, ergo non videtur esse illicitum, si aliquis pecuniam alteri mutuans, in obligationem deducat aliquam recompensationem.
¶ 3 Præterea. Sicut est quoddam munus à manu, ita etiam est quoddā quoddam munus à lingua, & ab obsequio. Vnde dicit glo. Isaiæ. 33. Beatus qui excutit manus suas ab omni munere. Sed licet accipere seruitium vel etiā etiam laudẽ laudem ab eo, cui quis pecuniam mutuauit: ergo pari ratione licet quodcunq; quodcunque aliud munus accipere.
¶ 4 Præterea. Eadem videtur esse comparatio dati ad datum & mutuati ad mutuatum. Sed licet pecuniam accipere pro alia pecunia data, ergo licet accipere recompensationem alterius mutui pro pecunia mutuata.
¶ 5 Præterea. Magis à se pecuniā pecuniam alienat, qui eam mutuando dominium transfert, quàm qui eam mercatori vel artifici committit. Sed licet lucrũ lucrum accipere de pecunia commissa mercatori vel artifici: ergo licet etiam lucrum accipere de pecunia mutuata.
¶ 6 Præterea. Pro pecunia mutuata potest homo pignus accipere, cuius vsus posset pretio aliquo vẽdi vendi : sicut cùm impignoratur ager vel domus, quæ inhabitatur. Ergo licet aliquod lucrum habere de pecunia mutuata.
¶ 7 Præterea. Contingit quandoque quòd aliquis carius vendit res suas ratione mutui, aut vilius emit quod est alterius, vel etiā etiam pro dilatione pretium auget, vel pro acceleratione diminuit, in quibus omnibus videtur aliqua recompensatio fieri quasi pro mutuo pecuniæ. Hoc autem non manifestè apparet illicitum. Ergo videtur licitum esse aliquod commodum de pecunia mutuata expectare, vel etiā etiam exigere.
SED contra est, quod Ezech. 18. dicitur inter alia quæ ad virum iustum requiruntur, Si vsuram & superabundantiam non acceperit.
RESPONDEO dicendum, quòd secundùm Philosophum in 4. Ethicorum.
Omne illud pro pecunia habetur, cuius pretium potest pecunia mẽsurati mensurati : & ideo sicut si aliquis pro pecunia mutuata, vel quacunque alia re, quæ ex ipso vsu consumitur, pecuniam accipit ex pacto tacito vel expresso, peccat cō tra contra iustitiam, vt dictum
Art. prac.
est: ita etiam quicunque ex pacto tacito, vel expresso quodcunque aliud acceperit, cuius pretiũ pretium pecunia mensurari potest, simile peccatum incurrit. Si verò accipiat aliquid huiusmodi, non quasi exigens, nec quasi ex aliqua obligatione tacita vel expressa, sed sicut gratuitum donum, non peccat, quia etiam antequam pecuniam mutuasset, licitè poterat aliquod donum gratis accipere: nec peioris conditionis efficitur per hoc, quod mutuauit. Recompensationem verò eorum, quæ pecunia non mensurantur, licet pro mutuo exigere, puta beneuolentiā beneuolentiam & amorem eius, qui mutuauit, vel aliquid huiusmodi.
AD primum ergo dicendum, quòd ille qui mutuum dat, potest absque peccato in pactum deducere cum eo, qui mutuum accipit, recōpensationem recompensationem damni, per quod subtrahitur sibi aliquid quod debet habere. Hoc enim non est vendere vsum pecuniæ, sed damnum vitare. Et potest esse, quod accipiens mutuum, maius damnum euitet, quàm dans incurrat. Vnde accipiens mutuum cum sua vtilitate, damnum alterius recompensat. Recompensationem verò damni, quod consideratur in hoc, quòd de | pecunia non lucratur, non potest in pactum deducere: quia non debet vendere id quod nondum habet, & potest impediri multipliciter ab habendo.
AD secundum dicendum, quòd recompẽsatio recompensatio alicuius beneficij dupliciter fieri potest. Vno quidẽ quidem modo ex debito iustitiæ: ad quod aliquis ex certo pacto obligari potest: & hoc debitum attenditur secundùm quantitatem beneficij, quod quis accepit. Et ideo ille qui accepit mutuum pecuniæ vel cuiuscunque similis rei, cuius vsus est eius consumptio: non tenetur ad plus recompensandum, quàm mutuo acceperit. Vnde contra iustitiam est, si ad plus reddendum obligetur. Alio modo tenetur aliquis ad recompensandum beneficium ex debito amicitiæ in quo magis consideratur affectus, ex quo aliquis beneficium contulit, quàm etiam quantitas eius quod fecit. Et tali debito non competit ciuilis obligatio per quam inducitur quędam necessitas, vt non spontanea recompensatio fiat.
AD tertium dicendum, quòd si aliquis ex pecunia mutuata expectet, vel exigat, quasi per obligationem pacti taciti vel expressi, recompensationem muneris ab obsequio, vel à lingua: perinde est acsi expectaret vel exigeret munus à manu: quia vtrunque pecunia æstimari potest, vt patet in his, qui locant operas suas, quas manu vel lingua exercent. Si verò munus ab obsequio vel à lingua non quasi ex obligatio ne rei exhibetur, sed ex beneuolentia, quæ sub æstimatione pecuniæ non cadit, licet hoc accipere & exigere & expectare.
AD quartum dicendum, quòd pecunia, non potest vendi pro pecunia ampliori quàm sit quantitas pecuniæ mutuatæ quæ restituenda est: nec ibi aliquid est exigendum aut expectandum, nisi beneuolentiæ affectus, qui sub æstimationem pecuniæ non cadit: ex quo potest procedere spontanea mutuatio. Repugnat autem ei obligatio ad mutuum faciendum in posterum: quia etiam talis obligatio pecunia æstimari posset. Et ideo licet simul mutuanti vnum, aliquid aliud mutuũ mutuum recipere, non autem licet eum obligare ad mutuum in posterum faciendum.
AD quintum dicendum, quòd ille qui mutuat pecuniam, transfert dominium pecuniæ in eum, cui mutuat. Vnde ille, cui pecunia mutuatur, sub suo periculo tenet eam, & tenetur eam restituere integrè. Vnde non debet amplius exigere ille, qui mutuauit. Sed ille qui committit pecuniam suam vel mercatori vel artifici per modum societatis cuiusdam, non transfert dominium pecuniæ suæ in illum, sed remanet eius: ita quòd cum periculo ipsius mercator de ea negotiatur, vel artifex operatur. Et ideo sic licitè potest partem lucri inde prouenientis expetere tāquam tanquam de re sua.
AD sextum dicendum, quòd si quis pro pecunia sibi mutuata obliget rem aliquam, cuius vsus pretio | æstimari potest, debet vsum illius rei ille, qui mutuauit, computare in restitutionem eius quod mutuauit: alioquin si vsum illius rei quasi gratis sibi superaddi velit, idem est ac si pecuniam acciperet pro mutuo: quod est vsurarium: nisi fortè esset talis res, cuius vsus sine pretio soleat concedi inter amicos, sicut patet de libro accommodato.
AD septimum dicendum, quòd si aliquis cariùs velit vendere res suas, quàm sit iustum pretium, vt de pecunia soluẽda soluenda emptorem expectet, manifestè vsura committitur: quia huiusmodi expectatio pretij soluendi habet rationem mutui. Vnde quicquid vltra iustum pretiũ pretium pro huiusmodi expectatione exigitur, est quasi pretium mutui, quod pertinet ad rationem vsuræ. Similiter etiam si quis emptor velit rem emere viliùs, quàm sit iustum pretium, eo quòd pecuniam antè soluit, quàm possit ei res tradi, est peccatum vsuræ: quia etiam ista anticipatio solutionis pecuniæ habet mutui rationem, cuius quoddam pretium est, quod diminuitur de iusto pretio rei emptæ. Si verò aliquis de iusto pretio velit diminuere, vt pecuniam prius habeat, non peccat peccato vsuræ.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Vsura est pro pecunia mutuata exigere ex pacto quodcunque æstimabile pretio aliquo.
Secunda conclusio exigere ex gratitudine etiam pro pecunia mutuata, rem pecunia æstimabilem, non est peccatum.
Tertia cōclusio conclusio . Licitum est pro mutuo exigere compensationem, in his quæ pecunia æstimari non possunt, v. g. beneuolen tiam & amorem. Huius articuli tractatus non distinguitur à tractatione præcedentis articuli nisi tantum, qua ratione distinguitur pretium à re cuius est pretium: quæ distinctio ferè nulla est quantùm ad moralem attinet materiam. Et idcirco pro huius articuli intelligentia conferunt quàm maximè, quæ articulo præcedenti adnotauimus potissimum in dubio vltimò.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

EXordiri autem libet huius articuli explicationem à tertiæ conclusionis examine. Videtur autem ea cōclusio conclusio esse falsa.
Primò. Amicitia & beneuolentia multò pretiosiores sunt, quàm res aliæ pretio æstimabiles, vt docet D. Thom. in prima cōclusione conclusione , ergo neq; neque amicitia potest exigi.
Secundò. Non licet ratione mutui in pactum ducere externa amicitiæ & beneuolentiæ signa. v. g. non licet obligare mutuatarium quòd exhibeat se affabilem mutuanti, ergo neque amicitiam ipsam. Antecedẽs Antecedens probatur: quia omnes actiones affabilitatis, v. g. nudare caput aut genuflectere, sunt pretio æstimabiles; ergo ratione mutui non possunt deduci in pactum.
Arguitur tertiò. Si quis intulit alteri iniuriam, non est licitum obligare eum qui passus est iniuriam ad hoc, vt ratione mutui cō donet condonet iniuriam, ergo &c. Antecedens probatur, quoniam condonatio iniuriæ etiam legibus & iudicum sententijs pretio æstimatur, vnde & multi pro illata sibi iniuria, remittenda pretium accipiũt accipiunt . ¶ Nihilominus conclusio D. Thom. certissima est, sed intelligenda, non quidem de rebus spiritualibus: quoniam illæ vt quæst. 100. definitur non possunt exigi ratione mutui: sed intelligenda est de rebus temporalibus quarum homo est dominus absolutus, & quæ positæ sunt in beneuolentia & comitate & vrbanitate & dignitate, quæ res digniores sunt & magis ab hominibus æstimantur: quàm illæ quæ pecunia & pretio obtineri possunt. Verumtamen quoniam huiusmodi rebus repugnat ratio obligationis ciuilis: consequenter in illis non pōt potest fieri iniuria, eo quòd sunt omnino volũtariæ voluntariæ . Vnde patet responsio ad primũ primum argumẽtũ argumentum . Est autẽ autem difficile dissoluere quæstiũculas quæstiunculas quæ tāgũtur tanguntur in argu. 2. & 3. | Magister Soto vbi sup. art. 2. ait, non solùm intuitu contrahendæ amicitiæ licitum esse mutuare, sed etiam amicitiæ signa in pactũ pactum deducere: nam verum amorem impossibile est pacto acquirere. Fatetur autem circa materiam tertij argumenti, licitum esse mutuanti pacisci ratione mutui de condonatione iniuriæ quam ipse mutuator intulit, præsertim antequàm sit à iudice condemnatus, & citat pro hac sententia Syluest. verbo, vsura. §. 12. & probat: quia iure amicitiæ exhiberi solent externa amicitiæ indicia, ergo ex vi mutuationis possunt deduci in pactum huiusmodi signa amicitiæ.
Nota pro huius rei intelligentia, operationes præsertim externas posse ordinari ad diuersos fines, & consequenter posse recipere varias rationes formales à diuersis finibus & pertinere ad diuersos habitus etiam elicitiuè. Est exemplum. Cantatio symboli in ecclesia, secundùm quod refertur ad cultum diuinum pertinet ad virtutem religionis elicitiuè, sed secundùm quòd refertur ad confitendum ore fidem, pertinebit elicitiuè ad virtutem fidei. Ad hunc modum dicimus, quòd signa beneuolentiæ exteriora, si referantur ad iustitiæ finem & obiectum, sicut reuera referuntur quando ex pacto exiguntur ratione mutui: tunc pertinent ad iustitiā iustitiam elicitiuè. At verò si referantur ad amicitiæ finem & obiectum, sicut referuntur quando requiruntur ex gratitudine & amicitia, pertinent ad virtutem amicitiæ. Ex hac doctrina patet quid dicendum sit ad quæstiunculas propositas. Etenim nunquam licet in pactũ pactum deducere ratione mutui exteriora amicitiæ signa, vel reconciliationem, vel iniuriæ remissionem: quia ratione pacti referũtur referuntur istæ actiones ad iustitiæ finem, ex iustitia verò non licet ratione mutui aliquid vltra sortem exposcere. Et hinc patet responsio ad argumenta supra facta. Amor siquidem interior & beneuolentia nullo pacto potest referri ad iustitiæ finem, sed necessario ad amoris finem: neque enim subijcitur aut subijci potest ille amor necessitati aut obligationi ciuili. Cæterum externa illius signa referuntur ex pacto ad iustitiæ finem, & idcircò iure amicitiæ exhiberi solent hæc signa si relinquantur naturæ suæ & non referantur ad alium finem. At verò cum ex pacto referuntur ad iustitiæ finem induunt aliam naturam, videlicet iustitiæ, & tantum retinent materialiter naturā naturam qua significant amicitiā amicitiam .
Ex prima & secunda conclusione colligit in præsentia Caietanus multorũ multorum casuum decisionem quos item resoluit in sua summa, verbo vsura, & Soto in allegato art. 2.
Primus casus est, si mutuator obliget mutuatarium ratione mutui ad colendũ colendum agrum ipsius mutuantis, exhibita tamen iusta mercede pro operis suis. Et idem est, si ratione mutui exigat vt veniat ad emendum iusto pretio in sua officina, ad molendum in suo molendino, ad coquendum in suo furno. Hos contractus approbāt approbant multi Summistæ. D. Antoninus. 1. par. tit. 1. cap. 7. §. 10. Summa Rosella & Angelica quos refert Syluest. verbo, vsura. 1. §. 7. quos sequitur Adrianus 4. Sentent. in materia de restitutione, tractatu de vsura, fol. 38. qui asserit in eàdem sententia esse Gregorium Ariminum. Hos tamen contractus reprobant communiter autores. Legatur Syluest. Caiet. Soto vbi supra. & Ioan. de Medina. C. de restitutione, tractatu de vsura, quæst. de vsura restituenda.
Sed pro huius rei intelligentia animaduertendum est. Contractum istum duobus modis celebrari posse. Primo modo tanquā tanquam mutui contractum, ita vt teneatur is qui pecuniam accipit reddere eam pecuniæ summam ei qui dedit. Secundo modo celebrari potest hic contractus tanquàm contractus conductionis & locationis, ita vt qui pecuniam accipit non teneatur ad eam reddendam vllo tempore: sed tantum ad exhibendas operas suas in colendo agro eius qui pecuniam dedit.
His præmissis sit prima conclusio. Si primo modo celebretur contractus tanquàm mutui contractus, vsura est manifesta obligare mutuatarium ad colẽdum colendum agrum, &c. etiam iusta mercede. Hæc conclusio est contra Adrianum & alios Summistas, & probatur manifestè. Obligatio ad colendum agrũ agrum mutuātis mutuantis , etiam persoluta iusta mercede, est pecunia æstimabilis, ergo non potest exigi ratione mutui citra vsuram. Antecedẽs Antecedens probatur. Agricola liber erat & habebat facultatem ad laborandum in agro huius vel illius | hominis: ergo astringere illum ad laborandum in huius hominis agro, pretio æstimari potest, siquidem libertas pretio æstimabilis est.
Secunda conclusio. Si celebretur contractus secundo modo: contractus ille est iustus & sanctus sine vlla vsuræ labe. Hæc est contra Soto vbi suprà qui ait, non auderem hunc contractum admittere: nam illa anticipata solutio, mutuatio quædam est pecuniæ per operas alterius soluẽdæ soluendæ : quare obligatio fit ratione mutui. Nihilominus tamen conclusio probatur, quantùm videtur apertè. Agricola potest locare operas suas futuras in æstate iustè: rursus qui conducit tales operas futuras, potest cōtinuò continuò citra dubium soluere pretium & anticipare solutionem, modò tamen iustum pretium soluat: & ratione anticipatæ solutionis non minuat pretium: ergo iste contractus locationis & venditionis iustissimus est. Probatur etiam conclusio simili quodam. Licet hero conducere famulum qui seruiat illi toto anno sequenti, & persoluere continuò iustam illius mercedem anticipata solutione, ergo ad eũ dem eundem modum licebit conducere operas coloni, exhibẽdas exhibendas in æstate aut hyeme. Tertiò probatur. In huiusmodi contractu sicuti est obligatio ex parte coloni ad exhibendas operas suas in ministerium eius qui pecuniā pecuniam dedit: ita è ex contra ex parte pecuniam dantis, est obligatio ad nunquam petendam propriam pecuniam; sed obligatio iustò potest exigi pro obligatione: ergo iste contractus est sanctus. Vltimò probatur cōclusio conclusio . Qui dat pecuniam, per huiusmodi contractum non recipit pretium vsus pro pecunia mutuata; ergo non recipit vsuram. Antecedens probatur, solum recipit operas coloni agricolæ; at agricolæ operæ sunt pretium pecuniæ non vsus pecuniæ; siquidem agricola nunquam reddet pecuniam: ergo &c. Confirmatur. Iniquitas vsuræ hæc est, quòd vendatur idem bis, aut vendatur semel id quod nullo pretio est æstimabile; hęc autẽ autem iniquitas (vt patet manifeste cuiq́ue intuenti) longè ab est ab isto contractu. Ad argumẽtum argumentum autem sapientissimi Magistri Soto respondetur, negando anticipationem illam solutionis esse mutuationem pecuniæ per ope ras alterius soluendæ: sed est conductio & redditio pretij operarũ operarum quas agricola exercebit in domini commodum. Itaque per tale pretium redditum, manet obligatus & astrictus agricola ad soluendum & ministrandum & vẽdidit vendidit operas suas, actiones & libertatem alteri. Ad eundem modum dicendum est in alijs contractibus relatis in principio huius casus. Illi siquidem omnes erunt vsurarij, si sint contractus mutuationis: erunt autem iusti si sint contractus conductionis & locationis emptionis & venditionis. Itaque qui accipit pecuniam non tenetur pecuniam soluere, sed tenetur illam operam exhibere ad quam se obligauit. Iuxta istum modum, excusandi sunt ab vsura multi agricolæ qui bona fide faciunt huiusmodi contractus.
Secundus casus seu quæstiuncula præcedenti coniuncta est, an licitum sit dare mutuum, ea lege, vt mutuarius conducat pretiũ pretium seu fundum mutuantis?
De qua re sit prima conclusio. Vsura est manifesta, si ratione mutui obligetur mutuatarius ad conducendum agrum seu fundum mutuantis. Probatur manifestè. Talis obligatio est pretio æstimabilis, ergo &c.
Secunda conclusio. Contractus iste debet haberi suspectus de vsura quocumque modo celebretur; itaque vt plurimum est vsurarius. Explicatur conclusio prima. Contractus manifestè est vsurarius quando ratione mutui augetur pretium in fundi conductione & locatione, etenim illud pretij augmentum æstimabile pretium est. Secundò. Vsurarius est talis cōtractus contractus , etiam si pretium fundi non augeatur in locatione, quando sunt pauci coloni qui veniunt fundum conducere; datur autem mutuum, vt mutuatarij locent fundum eodem pretio quo antea locatus fuerat, ad quod pretium alij nolebant accipere, ergo in tali contractu euidens suspicio de vsura est existimanda. Ratio est in promptu: quoniam vt diximus in quæ stione præcedenti, emptorem raritas iustè facit res vilescere ac, subinde cum in præ sentia sint pauci conductores agri: pretium iustè decrescit; iniquum ergo est & vsurarium ratione mutui, conseruare agrum in eodem pretio.
Tertia conclusio. Nihilominus tamen aliquando poterit contractus iste taliter celebrari vt iustus sit. Primò, iustus erit (supposito semel quòd non est obligatio ad conducendum) si fundi dominus ad viri boni arbitrium minuat pretium propter paucitatem conducentium, vel suppleat in re illa aliud pretium. Secundò, si isti contractus bona fide fiant & fundus aliàs locetur pretio iusto, quoniam cum iam per mutuũ mutuum agricolæ habeant, vnde possint emere boues, & reliqua necessaria ad culturam fundi, non est tum temporis paucitas colonorum seu conducentium: & idcirco iam non minuitur iustè fundi pretium hac ratione.
Tertius casus seu quæstiuncula est, an mercator qui obligat mutuatarium vt partem saltim vnam mutui recipiat in mercibus, committat vsuram? V. g. solent quandoque Principes laborare inopia pecuniæ ad soluenda militibus stipendia; rogant insignem quendam mercatorem vt mutuam det illam pecuniam, mercator vero respondet se partem pecuniæ daturum numeratam, partem vero teneatur Princeps ipse in mercibus accipere.
Prima conclusio. Contractus iste mutui vt propositus est, obligando videlicet mutuatarium ad accipiendam partem in mercibus, est vsurarius manifestè. Ratio est. Obligatio illa ad emendas merces mutuantis etiam credita pecunia, æstimabilis est pretio, ergo &c. Deinde solent interuenire in huiusmodi contractibus aliæ iniquitates, videlicet carius vendunt tales mercatores mutuantes merces suas, ex eo quòd vendunt credita pecunia, rursus petunt à mutuatario lucrum cessans cum reuera non esset lucrum, ac denique in exemplo posito cogunt milites emere merces, quibus reuera ipsi milites non indigent & quas continuo milites diuendere debent pretio multò viliori quàm emerint.
Secunda conclusio. Sub forma & re emptionis & venditionis poterit hic contractus iustè celebrari ad hunc modum. Accedit mutuatarius ad petendum mutuum à mercatore celebri, mercator respondet se nolle mutuum dare, esse tamen paratum ad ven dendas merces quas habet domi suæ venditioni expositas, quibus mercibus ipse mutuatarius poterit suæ subuenire necessitati. Dico igitur. Quod si talis contractus bona fide fiat non animo palliandi vsuram, & alię merces vendantur iusto pretio quòd licitus est. Secundò. Demus quòd mercator iste non habeat alias pecunias quas posset mutuas dare petenti mutuum, nemo certè condẽnaret condemnaret talem contractũ contractum in quo vẽderet venderet quas habet merces, ergo &c. Probatur, quoniā quoniam impertinens est omnino ad iustitiā iustitiam talis contractus, quòd mercator habeat vel non habeat pecunias quas possit mutuas dare. Denique probatur. Si nunquàm petitum esset mutuum ab isto mercatore, sed à principio is qui indiget peteret, vt mercator venderet illi merces; citra dubium venditio celebrata ad modum suprà dictum erit iusta, ergo etiam si petierit mutuum, mercator verò recusauerit mutuum dare & ambo conuenerint in emptione & venditione mutui non erit iniustus talis contractus. Sed contra hanc secundam conclusionem sunt duo argumẽta argumenta . Primum. Emptor qui emit tales merces cogitur continuò eas vendere viliori pretio; ergo fit illi iniuria per talem contractum. Secũdò Secundò . Sequeretur, quòd ille mercator qui vendit merces mille. v. g. aureis, possit continuò statim à celebratione contractus, emere rursus merces easdem ab eodem emptore non gentis aureis; Consequens est approbare pestilentissimum genus contractus, quod à nostris dicitur mohatras, o baratas, ergo.
Ad primum respōdetur respondetur . Interuenire fortasse posse quandoque in huiusmodi contractu vitium contra charitatem; vt si mercator possit mutuum dare nolit tamen sed vendere merces, quas continuò cogitur emptor ipse diuendere viliori pretio. Cæterum nulla est iniuria contra iustitiam; (etenim vti vidimus quæstione præcedenti) propter vendendi modum, iustè diminuitur pretium in mercibus vltroneis: & idcirco illud vilius pretium in quo emptor in nostro casu vendit postea illas merces: est iustum illarum pretium. Est simile. Accedit quispiam ad petendam vestem commodatam ab altero, tamen ille alter non vult com| modare sed vendere, qui autem petit commodatam vestem non habet pecunias quibus emat sed accipit eas ad vsuras ab alio quopiam vt emat vestem, citra dubium non peccat contra iustitiam is qui vendit vestẽ vestem & noluit commodare: quanuis daremus quòd interdum peccaret cōtra contra charitatem.
Ad secundum respondetur primò, quòd si mercator iste à principio vendidit merces cum pacto emendi rursus easdem viliori pretio: talis contractus est pestiferus reipublicæ qui dicitur mohatra & illi dicuntur mohatreros y barateros. Respondetur secundò. Quod si mercator ille bona fide (quæ vt plurimum non interuenit) vendidit merces suas, ignarus omnino voluntatis eius qui emit, postea vero videns quòd qui emit ab eo merces procurat eas diuendere emit eas iusto pretio, sicuti si venderentur in publica auctione: talis contractus erit iustus, etiam si pretio emat viliori, sunt enim illæ merces vltroneæ. Ex horum casuum resolutione, licet similium casuum resolutionem colligere.
Tertia conclusio. Si mutuatarius non obligatur ad recipiendam mutui partem in mercibus, sed tantum dicat mutuator, vellem vt partem in mercibus reciperes: non video vsuræ rationem, modò tamen merces venditæ sint vsui futuræ mutuatario & vendantur iusto pretio. Probatur. In tali contractu non exigitur aliqua obligatio neq; neque res æstimabilis pretio ratione mutui; & aliàs nulla est iniquitas in emptione & venditione mercium: ergo talis contractus est iustus.
Iam verò in responsione ad primum definit D. Thom. quid sentiendum sit de duobus titulis qui prætendi solent ad accipiendum aliquid pro mutuo. Primus est damnum emergens: secundus lucrum cessans. Et proinde statuit duas conclusiones.
Prima conclusio. Qui mutuum dat potest absque peccato in pactum deducere cum eo qui mutuum accipit, recompensationem damni emergentis per quod subtrahitur illi aliquid quod debet habere.
Secunda conclusio. Lucrum cessans non potest mutuator in pactum deducere. Explicatur prima conclusio. Damnum emergens est detrimentum quod mutuator solius mu tuationis causa incurrit. Sit exẽplum exemplum . v. g. habet quis paratam pecuniam ad reparandam domum quæ minatur ruinam, si autem det illam pecuniam mutuam petenti ruet domus, quæ postea non poterit nisi maiori pecuniæ summa reædificari; illud detrimentum maioris summæ pecuniæ consumendæ in ædificatione, dicitur damnum emergens. Item, si quis accipiat ad vsuras pecuniā pecuniam quæ illi mutuo petitur, poterit vsuras illas ratione damni emergentis petere. Item, si mercator cogitur viliori pretio merces suas vendere ad congregandam eam pecuniæ summam quæ illi mutua petitur: poterit illud detrimentum quod ex venditione illa viliori pretio facta incurrit, in pactum ducere.
Cæterùm huic conclusioni adhibetur quædam moderatio necessaria, videlicet si mutuator moneat mutuatarium, se incurrere illud detrimentũ detrimentum ex mutuatione. Itaque sciens & prudens mutuatarius faciat pactum cum mutuante & velit detrimentum illud pati, ne mutuans illud patiatur, aliàs si ista admonitio non præcedat, mutuatarius erit rationabiliter inuitus. Neque tamen necessarium est, quòd qui dat mutuum rogetur: quia licet hoc frequenter accidat, tamen si amicus amico indigenti sua sponte offerat mutuũ mutuum , poterit iustè dānũ damnum emergens petere. Est autem vera conclusio: siue damnum emergens sit à principio mutuationis, siue postea quādo quando mutuatarius est in mora soluẽdi soluendi . Conclusio itaque ad hunc modũ modum explicata habetur in iure & asseritur à Theologis vniuersis & Iurisperitis. Et ratio D. Tho. est demonstratio. Etenim iustum est, vt nemo detrimentũ detrimentum incurrat ex beneficio quod alteri faciat. Item probatur. Quia fideiiussor potest in pactum deducere detrimentum quod ex fideiussione incurrit, vt habetur in cap. peruenit de fideiussionibus, ergo mutuator, &c. Denique, venditor potest vendere cariùs quàm res secundùm se valeat, quando ex venditione incurrit detrimentum, dummodo admoneat emptorem illius detrimenti, vt quæstione præcedenti articul. 1. diximus; ergo multò magis mutuator.
Circa secundam vero conclusionem D. Thom. de lucro cessante: sunt aliqua certa | apud omnes doctores, aliquid vero dubium.
PRO cuius intelligentia nota primò. Lucrum cessare quando causa mutuationis, mutuator non negociatur cum pecunia vnde non lucrifacit quod erat lucrifacturus. Nota secundò. Pecuniam habere duplicem potentiam ad lucrifaciendum. Altera est remota quæ consequitur omnem pecuniam, quæ ex natura sua est instrumentum ad lucrifaciendum, emendo & negociādo negociando : altera potentia est propinqua & quasi artificialis, quam non habet pecunia ex natura sua, sed ex industria negociantis, quando vel iam est exposita negociationi, vel parata est vt exponatur. Vt v. g. frumentum in horreo habet potentiam naturalem & remotā remotam quæ consequitur omne frumentum ad fructificandum; sed quando iam seminatur vel paratur vt seminetur habet potentiam proximam & quasi artificialem propter industriā industriam agricolæ ad fructificandum. Hoc simile habet Caietanus hîc. Nota tertiò. Duobus modis posse aliquem aut illius pecuniam impediri à lucro. Vno modo contra voluntatem domini, vt cum Princeps vel respublica cō pellit compellit ciuem vt mutuet pecuniam: vel quando mutuatarius est in mora soluendi, vel quando fur pecuniam paratam ad negociandum surripit. Secundo modo impeditur lucrum ex voluntate domini pecuniæ; & hoc Dupliciter, vel cum procurat propriũ proprium commodum ipse dominus, vt quando ipse sponte sua pecuniam transfert à negotiatione ad mutuum: quia vult habere saluum capitale: altero modo, quia vult beneficium facere alteri rogatus ab illo.
Sit prima conclusio. Quando potentia tantum est remota & naturalis in pecunia ad lucri faciendum, siue tale lucrum cesset contra voluntate siue ex voluntate domini, non potest dominus aliquid vltra sortẽ sortem recipere ratione lucri cessantis. Probatur. Quia si ratione huius potentiæ posset recipere aliquid vltra sortem, sequeretur licitum esse in omni mutuo aliquid accipere, & per consequens licita esset vsura. Probatur sequela. Quia talis potentia est inseparabilis à pecunia. Et confirmatur exemplo. Frumẽtum Frumentum non potest æstimari maiori pretio ratione potentiæ naturalis & communis omni frumẽto frumento , ergo nec pecunia. Cōsequẽtia Consequentia patet: quia pecunia multò minùs fructifera est quā quam frumẽtũ frumentum . Vnde sequitur corollariũ corollarium , quod fur qui accipit huiusmodi pecunias, satisfacit reddendo illas. Item sequitur, magnates & qui non sunt negociatores non posse exigere ratione lucri cessantis aliquid ex mutuo.
Secunda conclusio. Si aliquis sua sponte propter commodum proprium transferat suam pecuniam à negociatione ad mutuũ mutuum , non potest exigere lucrum cessans. Hæc cō clusio conclusio est consequens ad primam & probatur, quia in tali casu pecunia amittit iam potentiam proximam & artificialem ad lucrifaciendum, & remanet tantum cum naturali potentia & remota, & hoc ex volũtate voluntate domini propter suum commodum maius, & securius, ergo &c. Itẽ Item probatur à simili. Nam si quis frumentum quod parauerat ad seminandum, postea sua sponte & propter suum commodum velit vendere, non potest exigere maius pretium quàm secundum se valeat. Et denique probatur. Quia quanuis vẽ ditor venditor aliquis posset res sibi magis commodas & vtiles quàm alijs, cariori pretio vendere rogatus; tamen si inopia coactus procurās procurans suum commodum eas vendat, non potest amplius pretium pro illis recipere quàm secundum se æstimentur; ergo nec mutuator, &c. Vnde sequitur corollarium quod sunt vsurarij sæpe illi qui cum Rege faciunt contractus, quos dicunt (assientos) quia sæpe isti suum tantùm commodum procurantes, voluntariè transferunt pecuniam à negociatione ad mutuum: quia magis lucrantur mutuando regi vno anno: quàm quinque negociando. Item vsurarij sunt quidam mercatores, quia Rege & magnatibus vel alijs exigunt lucrum cessans, eo quòd rex vel magnates sunt in mora soluẽdi soluendi merces quas emerunt ab illis. Ratio huius est: quoniam isti mercatores à principio venditioni optimè nouerant, quòd isti viri illustres sunt in mora soluendi, & nihilominus propter suũ suum commodum libenter vendiderunt illis merces suas: quoniam aliàs non poterant tantam copiam mercium vendere, & ideo reuera nullum lucrum illis cessat: sed potius sequitur commodum ex eiusmodi venditione, | quanuis quidam emptores sint in mora soluendi. Nihilominus si ista soluendi mora sit illis reuera perniciosa & à principio venditionis cognita, licitum erit aliquid exigere ratione lucri cessantis.
Tertia conclusio. Quando pecunia erat in potentia proxima ad lucrandum & impeditur lucrum contra voluntatem domini: iustè poterit exigere lucrum cessans, imo qui impedit tenetur in foro conscientiæ antequam petatur reddere lucrum cessans. Probatur conclusio primò. Quia pecunia quæ est in potẽtia potentia proxima ad lucrum, plus valet domino suo ratione suæ potentiæ: quā quam valeat secundum se absolutè; ergo illam maiorem vtilitatem poterit dominus illius in pactum deducere & exigere. Deinde probatur conclusio ex communi regula. cap. finalis de iniurijs. si tua culpa damnum datum est, vel irrogata iniuria, iure te super his satisfacere oportet. Sed in casu posito culpa vel causa illius qui contra voluntatem domini accipit pecunias damnum emergit, scilicet quod cessat illa potentia proxima pecuniæ: ergo tenetur satisfacere. Confirmatur & ostendo, quod non solum habeat verum conclusio, quando à principio mutuationis impeditur voluntas domini: sed etiam quando impeditur postea ratione moræ in soluendo. Sunt enim expressę leges quę hoc definiunt in. l. socium. ff. pro socio. & in. l. cum quidam. ff. de vsuris. & in. l. vsuras. C. eodem titulo. Prædictæ tres conclusiones asseruntur ab omnibus Iurisperitis & Theologis.
DVbium tamen difficile est, an negociator qui rogatus à mutuatario remouet voluntariè pecuniam suam à negotiatione vt det mutuum petenti & faciat illi beneficium: possit iustè exigere lucrum cessans?
Arguitur primo pro parte affirmatiua. Licitũ Licitum est vt diximus mutuanti, exigere dā num damnum emergens; ergo & lucrum cessans. Probatur consequentia. Quia in casu posito lucri cessatio est damnum emergens: siquidem aufertur à mutuante aliquid quod deberet ipse habere.
Arguitur secundo & confirmatur. Quia pecunia cum potentia proxima ad lucrum pluris æstimatur, quam sine illa, & est magis commoda domino negociatori, quam alijs; sed mutuatarius est causa moralis rogans & solicitans vt sibi mutuetur pecunia, quod illa potentia pecuniæ impediatur, & quod non valeat tantum domino suo: ergo dominus iustè exigit lucrum cessans. Maior explicatur. Nam sicut frumentum terræ mandatum plus valet quam alias valeret: ita mille aurei expositi bonæ negociationi: plus valent quā quam mille aurei absolutè. Probatur minor, quia charitas proximi & illius commodum mouent negociatorem vt mutuet rogāti roganti . Consequentia probatur, quia vnicuique licitum est deducere in pactum, id quod res mutuata sibi valet.
Arguitur tertiò. Licitum est recipere lucrum cessans post moram debitoris in soluendo; sed pecunia negociationi exposita tam vtilis erat domino à principio mutuationis quàm post moram soluendi: ergo eadem est ratio.
Denique licitum est venditori carius vẽ dere vendere res quas erat seruaturus in aliud tempus in quo pluris erant æstimandæ, vt patet ex cap. Nauiganti. de vsuris; ergo licitum erit mutuatori in casu posito exigere lucrũ lucrum cessans. Probatur consequentia: quia sicut venditori qui erat seruaturus merces suas, cessat lucrum quod expectat, si nunc pecunias mutuet absolutè secundum proprium valorem nulla habita ratione ad potentiam proximam quam habeat ad lucrũ lucrum ; & quemadmodum venditor voluntariè vendit licet rogatus & efflagitatus: ita etiam mutuator voluntariè mutuat rogatus; ergo eadem est ratio.
Sed in oppositum est, quòd legibus ciuilibus & Ecclesiasticis decernitur, quòd ratione moræ in soluendo licitum est mutuatori exigere lucrum cessans sibi; At vero si licitum esset à principio mutuationis pacisci de lucro cessanti iam eisdem legibus esset explicatum; sed nullibi hoc explicatur, ergo non est licitum. Prætereà D. Thom. in hoc articulo ad primum argumentum expresse distinguit inter damnum emergens & lucrum cessans, & dicit, quòd damnum emergens licitum est exigere non autem lucrum cessans: quia hoc est in poten| tia & pluribus modis potest impediri. Idem sentit etiā etiam Scot. in 4. d. 15. q. 2. & Durā Duran . 3. sent. d. 37. q. 2. & Innoc. & Ioā Ioan . Andr. in ca. Nauigāti Nauiganti de vsuris. Deniq; Denique omnes antiqui doctores vidẽtur videntur esse huius sentẽtiæ sententiæ : ita vt Adria. dicat oppositā oppositam sententiā sententiam esse modernorum.
Secundò arguitur. Lucrum alicui cessare nihil aliud videtur esse, quàm ipsum cohiberi à suo lucro; sed quando nulla vis, nullus metus, nulla denique ignorantia interuenit, sed solùm modò preces mutuatarij pecuniæ dominum inducunt ad mutuandum non prohibetur ipse dominus à suo lucro: ergo ibi non est verè lucrum cessans. Probatur minor: quia nemo cohibetur nisi quando eius voluntas aliquo modo impeditur ab executione vel accusatione alicuius boni, & tunc dicitur ille homo inuoluntarius; at verò inuoluntarium sola vis aut metus aut ignorantia causat, vt ait Aristot. 2. ethic. ergo.
Tertiò arguitur & confirmatur. Qui solis precibus mutuatarij inductus dat mutuò pecuniam suam, tenetur sequi naturam mutuationis; sed natura mutuationis est, quòd secundum propriam rationem intrinsecam nihil vltra sortem exigatur: ergo non est licitũ licitum pacisci de lucro cessante, si mutuat verè pecunias. Confirmatur. Quoniā Quoniam aliàs si licitũ licitum est exigere lucrũ lucrum cessans, liceret etiā etiam exigere aliquid pro obligatione non repetẽdi repetendi tan cito pecuniam mutuatā mutuatam : quoniam ista obligatio includitur etiam in ratione mutui.
Quartò. Qui procurans proprium commodum dat mutuò, non potest exigere lucrum cessans, vt dictum est in secunda conclusione; at vero idem videtur esse procurare commodum amici atque proprium cō modum commodum : ergo neque tunc licitum erit exigere lucrum cessans. Confirmatur. Si mutuator in gratiam Pauli mutuaret Petro pecunias, non poterat exigere à Petro lucrũ lucrum cessans; ergo neque si id faciat in gratiam Petri: quoniam vterque proximus est. Confirmatur secundò. Pro alterius. ementis commodo non licet pretiũ pretium aliquod accipere pro re quæ est valde vtilis emẽti ementi , vt docet D. Tho. q. præced. art. 1. ergo neq; neque pro cōmodo commodo mutuararij. Denique arguitur. Sequeretur ex opposita sentẽtia sententia , quod licitum esset negotiatori diligenter quærere mutuatarios quibus mu tuet pecuniā pecuniam exigendo ab illis lucrũ lucrum cessans. Probatur consequentia: quoniā quoniam vnusquisq; vnusquisque licite quærit emptorem rei suæ quæ pretio æstimabilis est; ergo si lucrũ lucrum cessans est pretio æstimabile licitũ licitum erit negotiatori quærere emptorẽ emptorem . Pro ista sententia negatiua habemus Magistrum Soto lib. 6. de iustit. & iure quæst. 1. art. 3. in 3. & 4. conclusione. vbi ait, sententiam affirmatiuam esse minùs probabilem & aperire fenestram plurimis vsuris. Nihilominus sententia affirmatiua communis est Iurisperitis omnibus in cap. Salubriter. & in cap. Conquæstus de vsuris: exceptis paucis quibusdam. Videatur Couar. lib. 3. Variarum resol. cap. 4. num. 1. & 5. Nauarro etiam in Comment. sup. cap. 2. 14. quæst. 3. num. 47. & sequentibus. Est etiam cōmunis communis omnibus Theologis in 4: dist. 15. & Summistis in verbo vsura, videatur Conradus de contractibus quæst. 80. & Adrianus in 4. in materia de restitutione, speciali quæstione de hac re, & Ioan. de Medina in 6. de restitutione in titulo de vsuris, Caietanus in isto Comment. super hũc hunc articulum. Hæc sententia communis fuit nostris pręceptoribus qui nos antecesserunt: solus Magister Soto est singularis in hac sententia. Imò ipse ait vbi suprà, non mihi tantũ tantum arrogo, vt primus opinionem illam, scilicet affirmatiuā affirmatiuam prorsus refellam. Neque vero D. Tho. in præsenti art. in solut. ad 1. tenet partẽ partem negatiuā negatiuam sed duo discrimina, intendit statuete, inter dānũ damnum emergès & lucrũ lucrum cessans. Primũ Primum est quod dānũ damnum emergens semper est licitũ licitum exigere quoties aliquis dat mutuũ mutuum absq; absque aliqua suspitione. At verò lucrũ lucrum cessans exigere à principio mutuationis rarò licitũ licitum est, cum omnibus suis circũstantijs circunstantijs & semper habet suspitionẽ suspitionem vsuræ. Secundum est, quod damnũ damnum emergens licitum est exigere tantum quantum sonat; at verò lucrũ lucrum cessans non licet exigere totum quod speratur. Quod probat D. Tho. quia lucrũ lucrum cessans multis vijs impediri potest. Neq; Neque etiā etiam Scotus & Durādus Durandus sequũtur sequuntur illā illam partẽ partem negatiuā negatiuam si attẽte attente legantur in locis citatis. Cæterũ Cæterum partẽ partem affirmatiuā affirmatiuam quā quam nos sequimur probāt probant argumenta quæ fecimus in principio dubij.
Deinde hæc pars videtur virtualiter definita in multis legibus. v. g. in. l. at qui natura. §. non tantum. ff. de negotijs gestis. | & in. l. 3. §. finali. ff. de eo qui certo loco. Præ tereà. Vt inducebamus in vltimo argumento pro parte affirmatiua videtur etiam definita in cap. nauiganti. de vsuris. Notādum Notandum tamen est, quòd aliqui viri docti vt iustificent prædictum contractum de lucro cessante distinguũt distinguunt in prædicto contractu duos contractus virtualiter contineri. Alter est contractus mutuationis, per quem mutuator dat pecuniam suam mutuatario reddendum integram & saluam: alter est emptionis & venditionis per quem ipse mutuator qui negotiabatur cum sua pecunia, vel paratus erat negotiari: vendit mutuatario cessationem à negotio lucrifactiuo propter commodum ipsius mutuatarij, qui reputat sibi esse valde vtile, quòd negotiator cesset ab illo negotio dummodo mutuet sibi pecunias. Et quanuis in isto casu coniungantur isti duo contractus: per accidens tamen poterunt omnino separari aliquando & seorsum celebrari. Vt v. g. si Petrus reputet sibi commodum quod Paulus cesset ab aliqua negotiatione, vel quia ipse vult negotiari, vel alius amicus eius, aut alia ratione, etiam si Petrus non mutuet sibi pecunias: tunc in tali casu ille qui cessat à negotiatione lucrifactiua potest vendere illam cessationem. Nunc igitur probant prædictam sententiam. Quanuis enim in casu nostri dubij coniungantur illi duo contractus mutuationis & venditionis: tamen vterq́ue vterque iustus est, quia ratione mutuationis nihil pretij exigit mutuator, at vero ratione venditionis exigit pretium iustum quo æstimabatur illa cessatio à negotio lucrifactiuo. Sed tamen quanuis ista consideratio videatur conueniens ad confirmationem prædictæ sententiæ: tamen communior est quā quam oporteat, etenim licitum est cuicumque pro cessatione ab aliqua actione sibi licita & placita pretiũ pretium accipere. Vt v. g. pro eo quod cesset ire in campum rogatu amici, potest pretium accipere: at vero in casu nostri dubij aliquid est specialius quod videtur generare scrupulum; etenim mutuatarius non dat pretium vt mutuator duntaxat cesset à negotiando: sed per se primo & principaliter dat propter illum finem vt mutuet sibi pecunias, ergo videtur, quòd in tali casu ratio ne mutui dat pretium. Quapropter optima ratio, & specialis prædictæ sententiæ affirmatiuę ea est videlicet, quod mutuator iuste accipit pretium pro lucro vere cessante dum mutuat & vt mutuet pecunias alteri vtiles, & hic titulus est sufficientissimus: quia reducitur ad damnum emergens, eo quod mutuator vt faciat alteri beneficium rogatu illius, minus habet quā quam deberet habere in bonis suis: quod quidem est damnum emergens. Neque valet respondere quòd nondum habebat lucrum in actu; quia habebat potentiam proximam ad lucrum. Qua priuatur vt mutuet alteri pecunias. Cæterùm quia iste titulus lucri cessantis est pallium multarum vsurarum vt aduertit Magister Soto: idcirco oportet Theologum esse diligentem in examinando, an vere sit lucrum cessans propter commodum mutuatarij. Debet itaque primo examinare negotiatorem, an tempore cōtractus contractus haberet alias pecunias quibus posset si vellet negotiari, etiā etiam post factum iam contractum. Etenim in tali casu, non cessat illi lucrum causa mutuationis sed voluntate propria: quia vult alias pecunias domi retinere neque exponere periculo negotiandi. Est optimum simile, siquis habeat domi frumenti copiam cuius partem præparauerat ad seminandum, partem vero retineat domi ad vendendum: tunc si accedat quis ad emendum frumentum ab illo, non potest frumenti partem quam parauerat ad seminandum carius vendere ratione lucri cessantis: eo quòd habet aliud triticũ triticum quod potest seminare si velit. Debet secundo aduertere Theologus ex parte mutuatoris, quòd animus illius negotiandi cum pecunia quam dat mutuo, debet perseuerare toto tempore mutui: quoniam eo momento temporis quo animus negotiandi erat interrumpendus: iam non cessat lucrum causa mutuationis, neque ipse mutuatarius est causa impediendi lucrum, sed voluntas potius mutuatoris: & ideò si à principio mutui habebat mutuator animum negotiandi per dimidium annum, non poterit postea exigere lucrum cessans pro toto anno pro quo mutuat. Debet tertiò aduertere Theologus, quòd mutuator propter mutuatarij cō modum commodum remoueat pecunias à negotiatio| ne; etenim si commodum mutuatarij non sit causa, quòd remoueat: iam non cessat lucrum ratione mutuationis. Obserua tamen, quod non exigitur hîc quod illud commodum mutuatarij, sit reuera commodum vtilitatis: sed sufficit, quòd ipse mutuatarius existimet sibi esse commodum & conueniens, vnde si velit illas pecunias ad prodige expendendum in ludis & luxurijs, nihilominus mutuator poterit exigere lucrum cessans, & non peccabit contra iustitiam mutuando, in illo casu: poterit tamen peccare contra charitatem, iuxta regulas fraternæ correctionis: de quibus multa diximus. 2. 2. quæstione. 33. & suprà quæstione præcedenti, de his qui vendunt ea quibus male vsuri sunt emptores. Obseruandum etiam est, quod non requiritur, quòd ipse negotiator optaret magis negotiari cum sua pecunia, quàm mutuò illam dare; etenim charitatis est erga proximum procurare magis mutuatarij commodum quàm lucrum ex propria negotiatione: sed satis est ad iustificandam mutuationem, quòd mutuator reuera negotiaturus erat & prudenter expectabat lucrum ex sua negotiatione, toto illo tempore mutui, nisi commodum mutuatarij impediret suam negotiationem. Itaque non amplius quærimus mutuatarij commodum, ad mutuandum illi, exigendo lucrum cessans: quā quam requiratur in contractu in quo exigitur dā num damnum emergens.
Denique ad iudicandum sit ne iusta quā titas quantitas , quæ exigitur ratione lucri cessantis: erit Theologo talis regula. Nunquam debet exigi totum lucrum cessans. Ratio est: quia non æstimatur res tanti quando est in potentia quanti æstimatur dum iam est in actu; sed lucrum quod cessat mutuationis causa est tantum in potentia, quando celebratur mutuatio: ergo non debet exigi totum lucrum cessans. De qua re diximus suprà quæstione. 62. articulo. 4. Ex qua doctrina colligimus hîc, duobus modis posse fieri conuentionem de lucro cessante. Prior est frequentissimus & valde iustificatus, si expectetur euentus aliorum negotiatorum, eodem genere negotiationis, eodem tempore & loco, & tunc persoluatur tanta quantitas pecuniæ proportionabili ter ad lucrum aliorum. Alter modus est, si contingat quòd statim ad arbitrium boni viri & prudentis in negotiatione, taxetur vna certa quantitas reddenda mutuatori pro lucro cessante, sed tamen debet fieri deductis expensis & attentis periculis, quibus exposita est negotiatio: etenim ratione istorum minùs habet res in potentia, quàm si iam esset extra omnem fortunam. Fatemur tamen, quòd non sunt inde deducendi labores ipsius negotiatoris, & operæ & industriæ: quoniam si mutuator non adhibet tales operas & industrias, hoc prouenit ex parte mutuatarij impedientis negotiationem illam: & ideo poterit vendere proprium otium damnificatiuum rei familiaris.
Denique poterunt aliqui meritò aduertere, quòd illam quantitatem lucri cessantis non potest exigere mutuator statim à principio mutuationis reddendam. V. g. si lucrum æstimetur 10. aureis quos lucrifacturus erat negotiator pecunia data mutuatario; tunc si continuo mutuatarius redderet mutuanti 10. aureos non cessaret mutuanti lucrum totius pecuniæ. v. g. non cessaret illi lucrum ex 100. aureis sed ex 90. Verumtamen est, quòd si cum illis decem non potest negotiari & mutuatarius voluntariè reddit statim 10. aureos, illos poterit mutuator accipere.
Ex dictis colligitur corollarium, scilicet, quomodo debeāt debeant intelligi iudicũ iudicium sentẽtiæ sententiæ , quæ solent aliquādo aliquando imponere mulctā mulctam pecuniariā pecuniariam debitoribus propter soluẽdi soluendi moram. Duplici enim ratione possunt hæ sententiæ iustificari; prior quidem in pœnam propter culpā culpam cōmissam commissam à debitore in mora soluendi, & talis pœna non obligat in foro cōscientiæ conscientiæ ante condemnationem & executionem sententiæ, bene tamẽ tamen postea. Altera ratio est aliquando, quia iudex æstimat propter morā moram soluendi cessauisse creditori aliquod lucrũ lucrum , & tunc si reuera cessauit lucrum creditori, tenebatur debitori in foro cōsciẽtiæ conscientiæ reddere lucrum cessans, etiam ante sententiam iudicis. At vero si non cessauerat lucrum, non tenebitur reddere etiam post sententiam iudicis: quia illa fundatur in falsa præ sumptione.
AD argumenta pro parte negatiua respondetur. Ad primum respondetur, quòd argumentum quod fit ab autoritate negatiua infirmum est. Sed nihilominus secundò respondetur, quòd iam ostendimus iure Ciuili & Canonico definitam esse nostram sententiam, maximè verò quòd iure naturæ ostendebatur, quòd sit eadem ratio de lucro cessante, & damno emergente.
Ad reliqua vero argumenta respondetur primò vnica solutione, quòd omnia illa necessariò sunt soluenda, ab his qui sequuntur partem negatiuam. Omnes enim illi affirmant, quòd ratione damni emergentis licitum est pretium accipere: affirmant etiam licitum esse vendere rem cariori pretio quā quam de præsenti valeat propter detrimentum quod patitur venditor qui seruaturus erat illam in aliud tempus vendendam: at verò argumenta illa facta pariter procedunt contra istas affirmationes atque contra nostram sententiam.
Sed nihilominus respondetur ad omnia illa sigillatim. Ad secundum iam explicuimus sensum Diui Thomæ, dum facit differentiam in solutione ad primum, inter lucrum cessans & damnum emergens. Ad tertium respondetur, licitum esse vnicuique vendere voluntariè suum lucrum & suum commodum; quod si videatur necessariũ necessarium , quòd in prædicto casu debeat esse aliquid inuoluntarij ex parte mutuatoris: respondetur, quòd satis est quædam moralis coactio, quam inducit commodum proximi, & vtilitas quæ compellit ex debito honestatis succurrere proximo ne patiatur detrimentum, dummodo etiam ipse mutuator seruet se indemnem. ¶ Ad quartum argumentum respondetur, quòd is qui dat mutuum, tenetur ex necessitate subire periculum & detrimentum quod per se ex natura mutuationis consequitur; v. g. tenetur qui mutuat non repetere mutuatum pro toto tempore quo mutuauit. Cæterum non tenetur etiamsi voluntariè mutuet, subire detrimenta quæ per accidens coniunguntur cum mutuo, cuiusmodi est lucrum cessans & damnum emergens. Sicut qui rem spiritualem dat alteri, tenetur etiā etiam ex necessitate dare gratis omnes operas necessarias per se ad exequutionem rei spiritualis. v. g. Episcopus tenetur non solum gratis consecrare sacerdotem, sed etiā etiam gratis impendere laborem necessariò cōiunctũ coniunctum cum illa consecratione, & sacerdos tenetur gratis offerre sacrificium & impendere laborẽ laborem per se necessariũ necessarium ad celebrationẽ celebrationem missæ: cæterùm non tenebitur gratis peragere iter trium milliariũ milliarum , ad celebrandā celebrandam missam. Ad cōfirmationem confirmationem respōdetur respondetur , quòd mutuator obligatur per se expectare aliquod tempus ad recuperandũ recuperandum mutuum. ¶ Ad quintum respondetur, quod procurare cōmodum commodum ipsius mutuatarij, non est procurare proprium cōmodum commodum vtile, sed potius acquirit sibi honorem & gratiam & laudẽ laudem pro bono opere: at verò non tenetur ex iustitia pati damnum in temporalibus, vt alteri sit beneficus. At vero quando mutuat Petro duntaxat in gratiā gratiam Pauli, scilicet vt conciliet sibi gratũ gratum Paulũ Paulum & fauorẽ fauorem eius, non poterit lucrum cessans exigere à Petro, nisi quādo quando ipse Paulus petierit mutuum propter cōmodum commodum Petri, cum illa tamẽ tamen cōditione conditione vt Petrus soluat lucrum cessans, vel damnum emergens. At vero si mutuator anticipatiuè procurabat sibi fauorẽ fauorem Pauli, sibiq́; sibique maximè cōmodum commodum : non poterit postea nactus illā illam occasionẽ occasionem , exigere à Petro mutuatario lucrum cessans, vel damnum emergens; tunc nanq; namque reuera mutuat propter propriũ proprium cōmodum commodum & non propter cōmodum commodum mutuatarij. Ad confirmationem respōdetur respondetur , quod ille mutuator non accipit pretiũ pretium pro mutuatione neq; neque pro commodo mutuatarij, sed pro suo proprio incōmodo incommodo aut detrimẽto detrimento lucri cessantis. ¶ Ad sextũ sextum & vltimũ vltimum argumentũ argumentum respondetur, quod quando res venditur cariùs quā quam secundùm se valeat propter detrimentũ detrimentum quod incurrit vẽditor venditor : tunc iustè exigitur pretiũ pretium propter damnum emergens, aut lucrũ lucrum cessans. At vero quādo quando ipse vẽditor venditor vel mutuator quærit solicitè aliquem qui emat, aut accipiat mutuũ mutuum : est vehemens indicium & argumentum, quod animus eius est vsurarius: & idcirco vt in plurimum huiusmodi cōtractus contractus sunt vsurarij, & vt sic sunt condemnandi. Nihilominũs Nihilominus aliquādo aliquando licitum erit, vt si quis cognouerit amici inopiā inopiam & necessitatẽ necessitatem cui ex animo vult succurrere: præuenire illum vltrò, & offerre mutuũ mutuum exigendo lucrum cessans. Ratio huius est, | quoniam in tali casu, amici commodum causa est remouendi pecuniam à negotiatione: imo vero possumus dicere, quòd necessitas amici virtualiter clamat & rogat sibi dari mutuum propter maximum commodum, quod inde acquirit sibi & cōsequitur consequitur .
Deinceps circa doctrinam Diui Thomæ in solutionibus ad secundum, tertium, & quartum argumentum: duæ conclusiones sunt notandæ. Prima cōclusio conclusio est, quod est vsura obligare mutuatarium ex iustitiæ debito ad compensandum beneficium, etiā etiam pro illo tempore quo ipse mutuatarius tenebatur compensare ex gratitudine. Sit exemplum. Si mutuat quis alteri pecuniam obligando illum vt remutuet in posterum, vel quòd pro se intercedat apud Regem, aut Iudicem, aut Magnatem. Hæc conclusio manifesta est apud D. Thom. ad secundum argumentum, quo intendebat non esse illicitam talem obligationem siquidem mutuatarius tenebatur naturali iure ad illud opus, & respondet obligari quidem posse mutuatarium ad hoc ipsum, non tamen ex iustitiæ debito, quoniam tali debito amicitiæ repugnat ciuilis obligatio, eo quòd inducit quandam necessitatem, amicitia vero debet esse maxime spontanea. Ita intelligit Caietanus D. Thom. in hoc loco. Deinde probatur cō clusio conclusio ratione D. Thomæ, quodlibet beneficium quale est fauere inopi apud Regem aut Iudicem, & qualis est obligatio ad remutuandum in posterum, est pecunia æstimabile, ergo non potest ex iustitiæ debito deduci in pactum ratione mutui, etiam pro illo tempore quando tenetur alias mutuatarius remutuare ex gratitudine, vel ex charitate. Denique probatur. Si quando aliquis ex charitatis vel gratitudinis præcepto tenetur benefacere non benefacit. v. g. non intercedat apud Regem, non remutuet: tũc tunc non tenetur ad restitutionem damni quod consequutum est ex omissione benefaciendi: at vero si ex obligatione ciuili & iustitiæ debito teneretur ad illud opus obligaretur consequenter ad restitutionem totius damni consequuti ex illa omissione: ergo magnam obligationem inducit & pecunia maxime æstimabilem, qui obligat alterum ad benefaciendum ex iustitiæ debito, etiam pro illo tempore quo ipse tenebatur ex charitate aut ex gratitudine.
Secunda conclusio quæ apertè sequitur ex dictis. Talis obligatio ad remutuandum in futuro tempore, siue ad intercedendum apud Principem, vendibilis est & licitè potest vendi. Sed est obseruandum, quòd sub hac specie & ratione solent mercatores & negotiatores palliare vsuras: dicunt enim se amplius recipere non ratione mutui: sed quia se obligant ad remutuandum in futuro tempore. Verumtamen quia exigunt ingẽs ingens pretium pro ista obligatione ad remutuandum: signum est certum, quòd recipiunt pretium ratione mutui & non ratione obligationis ad remutuandum. De qua obligatione satis est dictum supra artic. 1.
Sed est specialis difficultas in præsenti. An ille qui dat mutuum, possit obligare mutuatarium vt statim remutuet in alio genere mercium & rerum. v. g. Petit Petrus mutuò mutuatum frumentum; an possit Paulus respondere, non mutuabo, nisi tu mutuaueris simul vinum statim.
Pro parte negatiua arguitur primò. Si hoc esset licitum, liceret consequenter aliquid vltra sortem recipere ratione mutui, scilicet, illam obligationem remutuandi statim. Secundò liceret etiam obligare mutuatarium ad emendas statim merces mutuatoris. Tertiò liceret etiā etiam obligare ipsum mutuatarium vt in futuro remutuaret. Probatur sequela, quoniam maior vtilitas est mutuantis, obligare illum vt statim mutuet: quam vt mutuet tempore futuro, ergo magis est pretio æstimabilis, ac proinde si hæc obligatio est licita in præsenti, etiā etiam illa pro futuro. Denique confirmantur communi ratione prædicta argumenta, quia obligatio ad remutuandum est pecunia æstimabilis, ergo non est licitum pro mutuo illam exigere.
Sed in oppositum est simile, videlicet quod licitum est mihi obligare alterum ad audiẽ dam audiendam meam confessionem sacramentalem, si vult quod ego audiam eius confessionẽ confessionem absq; absque aliquo vitio simoniæ. Item est aliud exemplum. Quoniam licitum est venditori nolle vendere rem suam, nisi emptor ipse sibi vendat aliam rem necessariam, ergo similiter est dicendum in præsenti.
Ad hanc difficultatem respondetur, & sit prima conclusio. Huiusmodi contractus suspectus est de vsura, & hoc videntur probare argumenta pro parte negatiua. Neque valet allegare D. Thom. in responsione ad quartum. Etenim ibi solùm dicit, quòd licet mutuanti vnum; aliud recipere mutuum in præsenti: non tamen ait, quòd sit licitum obligare mutuatarium ad remutuandum in præsenti; de hac enim obligatione est nostra difficultas.
Secunda conclusio. Si reciproca sit obligatio ex vtraque parte ita vt adinuicem se obligent contrahentes ad mutuandum, nulla est vsura. Probatur. In huiusmodi contractibus seruatur æqualitas ex vtraque parte; ergo iustus est. Deinde. In hoc cōtractu contractu nihil omnino accipitur vltra sortẽ sortem ratione mutui sed pro obligatione ad mutuādũ mutuandum recipit mutuator aliam similem obligationem. Denique. Talis contractus esset licitus, si fieret pactum quod adinuicem se obligarent ad mutuādũ mutuandum in tempore futuro, v. g. mutuabis mihi frumẽtum frumentum post mensem & ego post mensem tibi mutuabo vinũ vinum ; ergo etiam erit licitus contractus si de præsenti se se obligẽt obligent ad mutuandum adinuicem.
Tertia conclusio. Verosimile est & valde probabile, licitum esse contractũ contractum , in quo obligatur mutuatarius ad continuò remutuandum, etiam si ex parte alterius non sit obligatio ad mutuandum. Probatur argumentis factis in oppositum. Deinde probatur. Quia reuera illa obligatio ad cōtinuò continuò re mutuandum, moraliter loquendo, non æstimatur pretio magis quàm obligatio ad audiendam confessionem continuò, & obligatio ad statim missam celebrandam; non enim potest sacerdos vltra iustum stipendium aliquid accipere pro illa obligatione ad statim celebrandum. Denique probatur conclusio. Quoniam reuera semper videtur intercedere moraliter loquendo obligatio vtrinque ad mutuandum, etiam ex parte illius qui obligat alterum ad remutuā dum remutuandum continuò; videtur namque quòd eo ipso ipse etiam se obliget ad continuò remutuandum: ita vt contractus sit conditionalis sub hac forma; si tu te obligas ad remutuandum statim: ego me obligo ad statim mu tuandum tibi. Nihilominus subtiliter possumus distinguere, quòd non sit obligatio ex parte Petri ad statim mutuandum, v. g. si dicat Petrus, ego non me obligo modò ad mutuandum tibi statim: sed tu te obliga ad remutuandum statim, si & quando ego statim mutuauero. Ecce vbi Petrus manet absque obligatione mutuandi, at vero Paulus manet cum obligatione mutuandi conditionali, si Petrus voluerit mutuare; & in tali casu verificatur tertia conclusio. Et fundamentum eius potissimum est: quoniam talis obligatio non æstimatur pretio apud homines & nullius momenti est.
Ad argumenta pro parte negatiua quatenus militant contra hanc tertiam conclusionem negatur sequela & respōdetur respondetur , quòd illa obligatio ad statim remutuandum non est æstimabilis pecunia: & idcirco nulla est ibi vsura. ¶ Circa solutionẽ solutionem ad sextũ sextum argumentum est notanda & examinanda vnica conclusio, scilicet, fructus pignoris pro mutuo traditi, sunt computandi in sortem principalem: alio quin si acciperentur vltra sortem, acciperentur ratione mutui & esset vsura. Ratio huius conclusionis est: quia ille fructus sunt æstimabiles pecunia: ergo computādi computandi sunt à mutuatore in sortẽ sortem principalẽ principalem . Hęc cōclusio conclusio definita est in vtroq; vtroque iure. Pōtificio Pontificio quidẽ quidem c. 1. & 2. & c. cōquæstus conquæstus de vsuris & c. 1. de fæudis. Ciuili autẽ autem iure habetur l. 1. & 2. C. de pignoratitia actione. Ex hac conclusione sequitur vnũ vnum corollariũ corollarium , quòd Reges siue magnates qui solent ratione mutuatæ pecuniæ in magna quātitate quantitate , in pignus vrbẽ vrbem aut castellũ castellum adhibere: debent cōputare computare in sortem principalẽ principalem omnes redditus vrbis aut Castelli. Verumtamen remedium quo solent vti huiusmodi Principes vt se eripiāt eripiant à vitio vsurario, est emere illam vrbem tali pecunia, cum pacto retrouendendi: & tunc iustus est talis contractus, dummodò pretium pro vrbe siue castro iudicetur esse iustum, attenta illa conditione retrouendẽ di retrouendendi : quæ conditio diminuit pretium rei aliàs iustum, si absolute venderetur; & in tali casu ille qui emit vrbem iuste fruitur redditibus ipsius vrbis, & iustè postea accipiet totum pretium quod dedit. Et huiusmodi contractum approbat Caiet. in Respons. ad 6. & | Magister Soto libro. 6. de iustitia, quæstione. 1. & 2.
Verumtamen contra hanc cōclusionem conclusionem obijciuntur à Iurisperitis & Theologis duæ Pontificis definitiones. Altera est Innocentij III. capit. 1. de feudis, & Alexandri III. in capit. citato conquestus. vbi definitum est, quòd dominus directus rei feudalis quā quam rursus accipit à vassallo in pignus pro mutuo dato, poterit licitè pignoris fructus vltra sortem percipere. Altera definitio est eiusdem Innocentij in cap. salubriter. de vsuris. vbi expressè definit, quòd fructus rei impignoratæ genero pro dote vxoris: possunt percipi à genero non computando illos in partem ipsius dotis. Et ratio quæ communiter assignatur ea est: quia frequenter non sufficiunt fructus illi ad portanda onera matrimonij.
Quod si aliquis respondeat, priorem definitionem esse iustam in fauorem ecclesiæ, posteriorem vero in fauorem matrimonij: contra hoc est, quòd vsura est intrinsecè mala, ergo nulla ratione poterit iustificari, neque in fauorem ipsius ecclesiæ, neque in fauorem matrimonij: at vero Diuus Thomas expressè dicit in conclusione vsuram esse non computare pignoris fructus in sortem principalem. Quod si aliquis respondeat, posteriorem decisionem iustificari, vt idem Innocentius videtur ibidem insinuare, propter onera matrimonij subleuanda, & quod ea ratione liberatur ab vsuræ vitio generus qui non computat fructus pignoris.
Sed contra hoc est, quòd si miles accipiat pignus fructuosum pro stipendio debito, vsuram committet, si non computet fructus pignoris in sortem principalem stipendij: & tamen miles non minus deprimitur militiæ oneribus deportandis, quā quam maritus matrimonij: ergo vtrobique est eadẽ eadem ratio.
Ad primam decisionem respondet Innocentius IIII. super allegatum capit. 1. & Carolus Molinæus Iurisperitus: & inter Theologos Adrianus in. 4. in materia de restitutione, in titul. de vsuris. quos citat & sequitur Couarruuias libro. 3. Variarum, cap. 1. numer. 4. quòd illa definitio habet locum quando fructus pignoris sunt eiusdem pretij cuius sunt ipsæ operæ & seruitia quæ ra tione feudi à vassallo debentur directo domino. Et ideo asserit, quòd si tales fructus excedant seruitium, non potest feudi dominus, illum excessum accipere: nisi computet in sortem principalem. Et hoc videtur definitum à dictis doctoribus in allegato cap. 1. quoniam ibi dicitur vassallum toto illo tempore quo retinetur pignus à feudi domino, immunem esse à seruitio quod pro feudo tenebatur exhibere. Cæ terùm legitima responsio est, fructus omnes rei feudalis impignoratæ pro mutuo apud directum dominum, non esse computandos in sortem principalem: & hoc quidem non ratione mutui (alias esset vsura illos percipere vt ait D. Thom.) sed propter naturam & conditionem feudi, qui contractus postulat, quod cum res feudalis redierit ad dominum directum omnes fructus illius percipiantur ab ipso domino directo: ea tamen lege, vt feudatarius interim sit liber ab omni seruitio. Et hæc est legitima intelligentia illius capit. Ratio est æquitatis plena, quoniam fieri potest vt rei feudalis fructus omnes non adæquent seruitium: igitur æquum est, vt sicut feudi dominus qui habet rem feudalem apud se obligatam in pignus mutui, non potest toto illo tempore aliquid pro seruitio petere, etiam si illud sit maius quam fructus: ita etiā etiam percipiat sibi omnes fructus, etiā etiam si sint maiores seruitio.
De secunda decisione Pontificia, sunt variæ sententiæ doctorum. Quidam nanque dicunt, quòd tantum ratione lucri cessantis vel damni emergentis, licitum est genero accipere fructus pignoris, donec recipiat dotem. Et hæc est communis sententia inter Iurisperitos, quos citat & sequitur Couarruuias vbi supra numero. 3. In eadem sententia sunt inter Theologos Conradus de contractibus quæstione. 35. & etiam Adrianus vbi supra, Medina de restitutione tractatu de vsuris quæstione. 2. & Ioannes de Maioris in. 4. dist. 15. quæst. 31. Syluest. in verbo vsura. 3. quæstio. 2. quinimo etiam Couarruuias vbi supra numero. 4. magis limitant hanc sententiam. Dicunt enim, non posse generum pignoris fructus sibi retinere quantum ad excessum, si excedant onera | matrimonij, & quod necessariũ necessarium est ad onera matrimonij.
Sed contra istam intelligentiam facit primò, quòd hic titulus lucri cessantis vel dāni damni emergentis communis esse potest alijs contractibus; at vero lex aliquid peculiare definit in hac parte circa pignus obligatum pro dote.
Deinde facit, quoniam aliàs si generus non erat negociaturus, non posset percipere fructum pignoris titulo lucri cessantis, vel damni emergentis, sicut iam suprà diximus declarantes illum titulum: eo vel maximè, quòd ipsa lex solum explicat titulum propter onera matrimonij subleuanda. Est alia expositio minùs conueniens Adriani & Medinæ vbi suprà , videlicet, quòd maritus possit retinere fructus pignoris titulo donationis quā quam socer facit sibi. Sed cōtra contra hoc est quia ista decisio Pōtificia Pontificia procedit profectò etiā etiam inuito socero, ergo non est apta intelligẽ tia intelligentia . Alij Iurisperiti volũt volunt rationẽ rationem huius esse & prouenire ex eo, quòd pater tenetur alere filiam, & ideo censentur fructus pignoris obligati pro dote, tradere in alimentum filiæ. Vnde colligunt illam definitionem habere locum tantum in genero qui ab ipso socero accipit pignus fructuosum. Hoc asserit Fortunius in tractatu de vltimo fine iuris, illatione. 6. & Magister Soto vbi suprà quæst. 1. art. 2. ad argumenta paulò ante finẽ finem asserit, causam esse eam quā quam Innocentis insinuat ibidẽ ibidem , scilicet onera matrimonij subleuanda. Inquit autem, quod non est tantùm alere familiam & vxorem & educare filios & familiam: sed etiam hæc omnia præstare salua & integra dote: moderatur tamen istā istam decisionem Pontificiam, ea moderatione, quam paulò ante diximus adhibuisse Syluester. Cæterùm contra Fortunij intelligentiam est manifestum argumentum, quod desumitur ex vsu, qui est optimus legum interpres. Etenim non solum genero qui cō tractum contractum fecit dotalem cum socero conceditur illi ius percipiendi fructus pignoris: verum in vniuersum omni marito qui pignus accipit pro dote datur ius ad sibi vendicandum fructus pignoris, quamdiu non soluitur dos; & hoc habet vsus omnium Regnorum & Prouinciarũ Prouinciarum : & ita iudicatur in om nibus tribunalibus in fauorem mariti.
Contra expositionem vero Magistri Soto est argumentum. Quoniam in aliquibus Prouincijs maritus & vxor communicant sibi omnia bona fortunæ ad inuicem; ita habet mos Regni Lusitaniæ, & ita maritus non tenetur seruare integram vxoris dotem: sed adhuc in talibus Prouincijs potest licitè maritus percipere fructus pignoris pro dote obligati, non computando eos in sortẽ sortem principalem: ergo ratio Magistri Soto non est adæquata. Confirmatur. Quoniam ipse Soto asserit, quòd vidua iam soluto matrimonio potest à patre siue ab hæredibus illius percipere fructus pignoris obligati pro dote marito iam defuncto; & tamen vidua non tenetur seruare integram dotem suam, sed poterit expendere vt libuerit, ergo.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Hæc est natura contractus dotalis, vt qui dotem promittit, siue sit pater fœminæ siue quilibet alius: videatur implicite promittere omnes fructus pignoris obligati pro dote, quamdiu dotem non soluerit; siue fructus excedant omnia onera matrimonij subleuanda: siue non excedant. Hæc conclusio videtur nobis legitima intelligentia illius legis Pontificiæ. Ratio est quæ etiam insinuatur in eodẽ eodem capite. Colligitur q́ue isto modo. Quicũque Quicumque dotem promittit, videtur implicite & interpretatiue promittere etiam, id quod legibus statutum est de huiusmodi contractibus; sed lex ipsa decernit, quòd fructus pignoris obligati pro dote percipiantur à marito, neque computentur in sortem: ergo iustè illos percipit maritus. Sed dicet aliquis. Hoc est quod dubitamus, an lex illa sit iusta. Respondetur, quòd lex abundè satis iustificatur: quoniam æquum erit, vt quamdiu dos non soluitur resarciatur aliunde id, quod maritus poterat lucrifacere cum mediocri diligentia mediante dote, ad subleuanda onera matrimonij. Quod autem ipse esset negociaturus vel non, nequaquam opus fuit, quòd lex consideraret illud: sicut neque quòd fructus excedant vel exæquent, vel sint minores ad onera matrimonij subleuanda: sed solum respexit communem rationem in fauorem matrimonij, & transtulit dominiũ dominium | illorum fructuum pignoris in ipsum maritum. Præterea. Lex illa habuit considerationem, quòd natura dotis, est quasi patrimonium fœminæ quæ nubit, & destinatur ad sustentationem illius & educationem filiorum & familiæ; at verò hæc omnia non poterant regulariter loquendo commodè fieri, nisi statim solueretur dos, aut certè redderetur aliquid ad subleuanda huiusmodi onera: ergo lex quæ in communi respicit commodum illius status matrimonij iustissima est, etiam si per accidens aliquando contingat, quòd maritus sit diues & habeat vnde sustineat huiusmodi onera. Denique declaratur amplius. Quoniam ad ius positiuum pertinet condere leges conuenientes omnibus contractibus, & si opus fuerit appropriare rerum dominia in alios dominos, sicut fecit reuera in legibus præscriptionis pro bono communi, & tranquillitate reipublicæ, vi sint certa rerum dominia: ergo conuenienter pro bono communi status matrimonij, decernit Pontifex, quòd fructus pignoris obligati pro dote applicentur marito; & propterea diximus, quòd eo ipso quòd fit conuentio dotalis intelligitur illa conditio, si non expressè saltim interpretatiuè & implicitè ex interpretatione iuris: atque ita excusatur illa perceptio fructuum pignoris à vitio vsuræ: quia non accipiuntur ratione mutui, quemadmodum dicebamus explicantes cap. conquestus, quòd fructus rei feudalis siue excedant seruitium, quo tenetur feudatarius, siue sint minores, siue sint æquàles: omnes tamen poterant percipi à directo domino & principali rei feudalis, non computando eos in sortem principalẽ principalem , quando res feudalis ad ipsum redibat titulo pignoris: tunc nanque dicebamus, quòd non percipiebantur illi fructus ratione mutui: sed propter naturam contractus feudalis. Ita in præsenti dicimus, quòd maritus non percipit fructus pignoris ratione mutui, sed propter naturam ipsius contractus feudalis. Quemadmodum si maritus & socer conuenirent expressè, quòd mulieri quæ nubit daretur in dotem mille, & quòd quandiu non traderentur mille darentur fructus vineæ vel aliquid simile, esset ille iustissimus contractus, quia illi fructus reputan tur in partem dotis supra mille, ergo cum lex hoc ipsum iam statuerit: non erit cōtractus contractus minus iustificatus, imò magis videtur.
Hinc sequitur secunda conclusio. Etiam si maritus aliundè habeat vnde onera matrimonij sufficienter ferat: nihilominus iustè potest percipere fructus pignoris obligati pro dote. Ratio huius est: quoniam lex non respicit particulares casus, sed conditiones illius status ex natura rei.
Item sequitur tertia conclusio. Iustè potest maritus pacisci cum socero de certa quantitate percipienda, quando dos non fuerit soluta. Probatur. Quia maritus potest iustè pignoris fructus percipere quandiu dos non soluitur; sed isti fructus pignoris possunt æstimari aliqua summa pecuniaria & annuali: ergo de illa poterit pacisci, etiam si non accipiat pignus: eo vel maximè, quòd illa etiam summa computatur in partem dotis, vltra id quod promissum est in futurum.
Quarta conclusio. Vidua iam soluto matrimonio, potest pignoris fructus aut quantitatem ipsam pecuniariam quam maritus percipiebat quandiu non soluebatur dos: etiam ipsa percipere à patre vel ab hæredibus illius, siue ab illo qui illam nuptui tradidit. Ista conclusio indubitata esset, si tantum attenderemus titulum lucri cessantis & damni emergentis, si reuera vidua patiebatur huiusmodi detrimenti. Sed difficultas est, quando cessant huiusmodi tituli, quin potius vidua est diues; tunc enim cum iam solutum sit matrimonium: videntur cessare onera matrimonij, eius enim quod non est nullum est onus. Nihilominus probatur nostra conclusio. Et ratio est, quia non solum sunt dicenda onera matrimonij, ea quæ proueniunt durante matrimonio, sed etiam illa quæ relicta sunt ex matrimonio; sed illa vidua habet multa eiusmodi onera, tenetur enim educare filios si habeat illos, & si non habet filios, familiam pro dignitate sua & mariti sustentare, ergo. Confirmatur. Quoniam illi qui contrariantur nostræ sententiæ in hac cōclusione conclusione aiunt nihilominùs, iustum fore statutum reipublicæ quo decerneretur, quod vidua quandiu non soluitur illi dos reciperet ali| quam summam pecuniæ, & hoc esset cōueniens conueniens , ad trāquillitatem tranquillitatem & pacem cum ipsis consanguineis, ergo cum sit iam facta lex quæ marito tribuit illam summam pecuniæ propter onera matrimonij, & vidua succedat in oneribus mariti: sequitur, quod possit percipere illam summam pecuniæ quam maritus ipse poterat.
Ex dictis colligitur solutio ad argumenta facta. Negamus enim, quod in huiusmodi contractibus accipiatur aliquid ratione mutui, sed propter naturam contractus dotalis & feudalis.
Ad vltimum vero argumẽtum argumentum de exemplo militis respondetur, quòd lex nihil tale statuit circa ipsos milites, quin potius stipendium debet expendi in sustentationem eorundem per singulos annos, vel per singulos menses: vnde non est eadem ratio de stipendio militis & de dote mulieris. Bene tamen probat argumentum, quòd posset iustificari lex quæ decerneret dari certam summam pecuniæ militibus quandiu stipendium integrum non soluitur, & hoc in fauorem militiæ.
Denique aduertamus in prædictis conclusionibus, quòd quanuis omnes illas non inuenerim in vno aliquo Doctore, tamen singularum singuli sunt Doctores, & ex illis accepimus. Responsio enim quam assignauimus circa caput de feudis, colligitur plane ex doctrina multorum Iurisperitorum & Theologorum. Videatur Conradus vbi supra quæst. 32. & Ioannes de Medina etiam vbi supra quæstio. 2. Prima verò conclusio quam aduertimus circa cap. salubriter, habetur ex doctrina Caietani in hoc articulo, & ex Nauarro super primum cap. 14. quæst. 3. à numero. 71. Tertia verò conclusio à multis Theologis asseritur & Iurisperitis. Quartam etiam conclusionem quanuis neget illam Caietanus in hoc loco & multi Iurisperiti quos refert Couarru. vbi supra: tamen asserit illam Magister Soto vbi supra, & alij Iurisperiti, quanuis propter diuersam rationem à nostra.
Denique circa solutionem ad quintum & septimum argumentum, multa sunt à nobis distinguenda & discernenda, postquam explicauerimus articulos tertiũ tertium & quartum.

ARTICVLVS III. Vtrũ Vtrum quic quid de pecunia vsuraria quis lucratus fuerit, reddere teneatur.

Source
AD Tertium sic procedi
Quol. 3. ar. 19. & opusc. 67.
tur. Videtur quòd quicquid de pecunia vsuraria aliquis lucratus fuerit, reddere teneatur. Dicit enim Apostolus ad Roman. 11. Si radix sancta, & rami. Ergo eadem ratione si radix infecta, & rami. Sed radix fuit vsuraria. Ergo quicquid ex ea acquisitũ acquisitum est, est vsurarium. Ergo tenetur ad restitutionem illius.
¶ 2 Præterea. Sicut dicitur extrà, de vsuris, in illa
decretali, Cum tu, sicut asseris. Possessiones, quæ de vsuris sunt comparatæ, debent vendi, & ipsarũ ipsarum pretia his à quibus sunt extorta, restitui. Ergo eadem ratione quicquid aliud ex pecunia vsuraria acquiritur, debet restitui.
¶ 3 Præterea. Illud quod aliquis emit de pecunia vsuraria, debetur sibi ratione pecuniæ, quam dedit, Non ergo habet maius ius in re, quam acquisiuit, quàm in pecunia, quam dedit. Sed pecuniam vsurariam tenebatur restituere. Ergo & illud quod ex ea acquirit, tenetur restituere.
SED contra. Quilibet potest licitè tenere id quod legitimè acquisiuit. Sed id, quod acquiritur per pecuniam vsurariam, interdum legitimè acquiritur. Ergo licitè potest teneri.
RESPONDEO dicendum, quod sicut suprà dictum
Art. 1. huius quæst.
est, res quæ | dam sunt, quarum vsus est ipsa earum rerum consumptio, quæ non habent vsumfructum secundùm iura. Et ideo si talia fuerint per vsuram extorta, putà denarij, triticum, vinum, aut aliquid huiusmodi, non tenetur homo ad restituendũ restituendum , nisi id quod accepit: quia id, quod de tali re est acquisitum, non est fructus huiusmodi rei, sed humanæ industriæ: nisi fortè per detentionem talis rei alter sit damnificatus amittendo aliquid de bonis suis. Tunc enim tenetur ad recompensationẽ recompensationem nocumẽti nocumenti . Quædam verò res sunt, quarum vsus non est earum consumptio, & talia habent vsum fructum, sicut domus & ager, & alia huiusmodi. Et ideo si quis domum alterius, vel agrum per vsuram extorsisset, non solum teneretur restituere domum vel agrum, sed etiam fructus in de perceptos: quia sunt fructus rerum, quarum alius est dominus: & ideo ei debentur.
AD primum ergo dicendum, quod radix non solum habet rationẽ rationem materiæ sicut pecunia vsuraria, sed habet etiam aliqualiter rationem causæ actiuæ, inquantum administrat nutrimentũ nutrimentum . Et ideo non est simile.
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd possessiones, quæ de vsuris sunt cō paratæ comparatæ , non sunt eorum, quorum sunt vsuræ, sed illorum qui eas emerunt. Sunt tamẽ tamen obligatæ illis à quibus fuerunt vsuræ acceptæ: sicut & alia bona vsurarij. Et ideo non præ cipitur, quòd assignentur illæ possessiones his, à quibus fuerunt acceptæ vsuræ, quia fortè plus valent, quàm vsuræ, quas dederũt dederunt : sed præ cipitur quòd vendantur possessiones, & earum pretia restituantur, scilicet secundùm quantitatem vsuræ acceptæ.
AD tertium dicendum, quòd illud quod acquiritur de pecunia vsuraria debetur quidem acquirenti, non propter pecuniam vsurariā vsurariam datam, sicut propter causam instrumentalem, sed propter suam industriam, sicut propter causam principalẽ principalem . Et ideo plus iuris habet in re acquisita de pecunia vsuraria, quā quam in ipsa pecunia vsuraria.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Si res per vsuram extorta, fuerit vsu consumptibilis, non tenetur vsurarius ad aliquid amplius restituendum quàm acceperit, nisi fortè propter damnum emergens sequutum ex retentione rei alienæ.
Secunda conclusio. Si res per vsuram extorta, non sit vsu consumptibilis, quin potius est fructuosa, sicut domus aut vinea: tenebitur vsurarius ad restitutionem ipsorum fructuum.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

DVbitatur primò circa istum articulũ articulum , An mutuatarius quando soluit vsuras, transferat dominium ipsarum in talem vsurarium? ¶ Arguitur primò pro parte affirmatiua. Mutuatarius dat illas pecunias; sed homo per suam voluntatem & libertatem transfert dominium rerum suarum: ergo transfertur dominium. Confirmatur. Nam si mutuatarius iuret se transferre dominiũ dominium , verè transfert dominium: aliàs esset periurus, ergo etiam si non iuret transfert dominium per volũtatem voluntatem transferendi illud. Probatur consequentia: quoniam iuramentum ipsum non est titulus transferendi dominiũ dominium , sed ipsa voluntas transferendi quæ præsupponitur iuramento. Quòd si aliquis respondeat, in huiusmodi datione inueniri volun| tarium mixtum cum inuoluntario & propterea non sufficere ad translationem dominij. Contra.
Arguitur secundò. In his quæ vi metus ve causa fiunt transfertur nihilominus dominium; & tamen illic inuenitur voluntarium mixtum cum inuoluntario, ergo. Probatur maior, ex capit. Abbas de his quæ vi metus ve causa fiunt. vbi dicitur, quòd tales cō tractus contractus metus causa facti, sunt in irritum reuocandi; ergo antea validi erant, quanuis venirent reuocandi & rescindendi. Item confirmatur. Quoniam probabilis opinio est, quòd matrimonium contractum per metũ metum quantumlibet cadentem in virum constantem validum est, stādo stando in iure naturæ dumtaxat; si autem modò de facto non valet prouenit ex eo, quòd irritatur lege Ecclesiastica, ergo etiam contractus vsurarius validus erit ex voluntate vtriusque partis, quantũ libet quantumlibet ex parte mutuatarij sit aliqua vis. Confirmatur secundò. Quoniam in præsenti casu videtur omnino cessare vis & metus, sed solũ solum inuenitur necessitas ex parte ipsius mutuatarij; at vero necessitas quæ oritur ex parte ipsius contrahentis non solet irritare contractum, vt patet in eo qui egestate compulsus vendit rem suam, minori pretio, quàm secundum se alias valeat, & tamen illa venditio valida est. Hoc in tantum est verum, vt etiam matrimonium contractum timore mortis, validum sit, quando timor ille oritur ab intrinseca necessitate. Vt patet v. g. si quis ducat vxorem quia medici dicunt ei quia morietur, nisi accedat ad mulierem. Similiter si quis erat capite plectendus propter sua delicta & possit à morte eripi si ducat aliquam mulierem vxorem: nihilominus matrimonium erit validum, ergo pari ratione in nostro casu erit validus contractus vsurarius: ita vt transferatur dominium per traditionem vsurarũ vsurarum , siquidem vsurarius tradit, dumtaxat compulsus intrinseca necessitate.
Tertiò arguitur. Si mutuatarius non transferret dominium vsurarũ vsurarum in mutuatorem, sequeretur, quòd ipse vsurarius non posset emere agrum de illis pecunijs sibi traditis; Consequens est contra communem opinionem, imò videtur esse contra illud cap. cum tu. de vsuris, quod citat D. Thom. in 2. argumento, & ipse sentit in 2. & 3. argumento, quòd possessiones emptæ ab vsurario non sunt restituendæ ipsæ, quia vsurarius emit illas per industriam suam tanquàm per causam principalem, ita vt si rursus vendantur ad restitutionem vsurarum, possit manere vsurarius cum aliqua parte pretij quæ excedit pecuniam acceptam per vsuram. Sequela verò probatur. Quoniam si vsurarius non est dominus pecuniæ qua emit agrum, non transfert dominium illud in venditorem agri, ac per consequens non acquirit dominium agri, sed totus ager erit restituendus ei qui vendidit.
De hac difficultate versantur duæ solemnes opiniones, & ambæ verosimiles. Nam media quædam opinio quorundam, scilicet, asserentium, quòd rerum vsu consumptibilium dominium transfertur in vsurarium. Aliarum verò rerum quæ vsu non consumuntur dominium non transfertur in vsurarium, sed manet apud mutuatarium. Hæc opinio non est nobis probabilis, quia nulla bona ratione fulcitur. Prima igitur opinio extrema est, & habet pro se autores, glossam 14. quæst. 4. canone si quis vsuram, & Henricum Gandauensem quodlibeto 4. quæstione 27. & Scotum 4. dist. 27. quæst. 7. & Paludanum eadem distinctione & quæ stione. Adrianum in 4. vbi suprà. Imo asserit Adrianus quod D. Thom. fuit huius sententiæ in 4. dist. 15.
Pars negatiua expresse asseritur à D. Tho. in hoc articulo, tanquam res constitutissima apud omnes. Eandem sententiam tenet Alexan. Alensis. in 3. parte. quæst. 86. membr. 4. Altisiodor. in 3. parte quæstione de iustitia. D. Bonauen. in 4. distinctione. 15. Richardus de media Vila ibidem quæstio. 2. Ioannes de Maioris vbi suprà, quæstione 38. Ioannes de Medina vbi sup. quæst. de vsura restituenda ad argumentum principale. Eam sequitur Magister Soto vbi suprà quę stione. 1. articulo. 4. Caietanus elegantissime in opuscul. quod continet sex quæstiones de vsura. quæstione. 1.
Hæc pars negatiua est nobis multò probabilior quàm affirmatiua. Et probatur primò. Quia duæ sunt causæ transferendi dominium in alterum, vt latè ostendimus su| prà in præambulo quæst. 62. Altera est voluntas legislatoris, qui potest cum opus fuerit, etiam contradicente domino rei, transferre dominium illius in alterum, vt patet in lege de præscriptionibus bona fide. Altera est voluntas ipsius domini transferentis dominium rerum suarum in alterum. At verò in præsenti casu, neutra ratio transferendi dominium inuenitur; ergo non transfertur. Probatur minor. Quia nulla est lex quæ decernat, tale dominium transferri in vsurarium: imo leges reprobant huiusmodi cō tractus contractus . Quod autem non inueniatur voluntas mutuatarij; Probatur. Quoniam mutuatarius, quando soluit vsuras fœneratori, meritò præsumitur nolle dare nisi minimum quod potest; at verò si transfert dominium pecuniæ vsurariæ in mutuatorem, non dat minimum quod potest dare, sed potius maximum quod potest dare, scilicet rem & dominium rei. Probatur maior. Mutuatarius patitur iniuriam dum soluit vsuras: ergo præsumendus est velle pati minimam iniuriam; esset autem maior, si etiam dominium rei transferret cum ipsa re: ergo non est voluntas eius transferendi dominium, sed tantum dandi rem. Minor explicatur & probatur. Potest quis alteri tradere rem suam simplici & nuda traditione: quæ quidem traditio non transfert dominium, vt habetur in. l. Nunquàm nuda. ff. de acquirendo rerum dominio: & patet manifestè cum quis tradit alteri rem in depositũ depositum vel pignus; est enim necessarium ad hoc vt per traditionẽ traditionem transferatur dominium, quòd tradat aliquis rem suam intendens facere eam alterius aliquo titulo. v. g. donationis titulo, aut titulo iustitiæ contractus: sed mutuatarius solum tradit vsuras alteri, vt redimat vexationem suam, neque enim intendit donare neque intercedit aliquis contractus, ratione cuius teneatur aliquid vltra reddere. Habemus ergo quòd si mutuatarius intenderet transferre dominium, daret maximum quod potest dare cum ipsa re. Igitur meritò præ sumitur non intendere dare nisi rem ipsam eo modo quo res solet dari per nudam traditionem, quasi in deposito ipsius fœneratoris: vt redimat suam vexationem. Et confirmatur exemplo. Ille qui merces suas oborta tempestate proijcit in mare non abalienat à se dominium mercium, etiam si eas simpliciter voluntariè proijciat & secundum quid inuoluntariè; ergo nec mutuatarius etiam si simpliciter voluntariè tradat pecunias fœneratori, intendit abalienare à se dominium pecuniarum quas tradit.
Secundò probatur conclusio. Quia sequeretur ex opposita sententia, quòd vsurarius non teneretur simpliciter loquendo ad restituendum fructus rei fructuosæ per vsuram acquisitæ. Consequens est cōtra contra communẽ communem sententiā sententiam doctorũ doctorum : ergo. Probatur sequela. Res quælibet fructificat vero domino, sed res fructuosa per vsuram acquisita iuxta oppositam sententiam est vsurarij tanquam domini, ergo illi fructificat. At verò huic argumento dupliciter respondẽt respondent tenentes partem affirmatiuam. Primò quidem negant sequelam & aiunt, quòd ratione iniustæ acceptionis tenetur vsurarius restituere illos fructus, eo quòd res fructuosa transit in dominium vsurarij cum illo onere. Sed cō tra contra hanc solutionem est argumentum. Si detur quòd vsurarius est verus dominus illius rei, etiam si iniuste acceperit illam, iustè tamen possidet fructus rei propriæ, ergo non tenetur eos restituere: imo neque res ipsa si tradatur eius dominium vsurario, poterit transire cum illo onere: quoniam titulus iniustæ acceptionis non obligat ad restituendum nisi tantùm æquale quantum acceptum est. Et propterea respondent secundò, negando similiter sequelam propter aliam rationem, scilicet, quoniam ratione damni emergentis & lucri cessantis ipsi mutuatario, dum mutuator accepit inique rem fructuosam; tenetur etiam ad restitutionem fructuum. Sed contra hanc solutionem adhuc est replica. Sequeretur saltim, quòd vsurarius non teneretur ad restitutionem fructuum rei fructuosæ, quatenus sunt in actu perfecti: sed solùm secundùm quòd erant in potentia. Probatur sequela. Quia nemo patitur detrimentum nisi in rebus proprijs; sed fructus non erant ipsius mutuatarij nisi quatenus erant tantum in potentia: ergo non totos fructus, sed eos qui in potentia erant debet restituere: | qui quidem erunt multo minoris valoris. Deinde si dominus agri non erat fructus percepturus eo quòd non habebat animum colendi agrum, at verò vsurarius diligenter colit agrum, non tenebitur tunc hoc titulo dā ni damni emergentis vel lucri cessantis restituere fructus illos. Consequens tamen falsum est, & contra communem sententiam. Tenetur enim restituere omnes fructus, deductis expensis, ergo signum certissimum est, quòd dominium rei fructuosæ manet apud mutuatarium. Est etiam alia instantia contra hanc solutionem: sint duo latrones vel fures, quorum vterque accipiat rem fructuosam, & alter statim eam perdidit. Alter vero coluit & nutriuit, & fructum accepit. Tunc si postea isti velint satisfacere restituẽ do restituendo , certissimum est, quòd ille qui destruxit vel perdidit rem illam, non tenetur restituere fructus eius, nisi tantùm quatenus erant in potentia. Alter verò omnes fructus, quos habuerit in actu, etiam si sint multi, debet restituere, deductis inde expensis. Cuius differentiæ ratio non est alia, nisi quia dominium illarum rerum non transit in latronem: sed manet apud antiquum dominum, ergo etiā etiam dominium rei fructuosæ manet apud mutuatarium qui soluit vsuras: siquidem debentur vsuræ datæ mutuatori & omnes fructus rei in actu, non alio titulo nisi ratione rei propriæ. ex prædicta doctrina patet responsio ad argumenta.
Ad primum quòd voluntaria illa traditio vsurarij non trāsfert transfert dominium, quia est nulla translatio dominij. Ad confirmationẽ confirmationem respondetur, quòd nos in præsenti tantùm loquimur de vsuraria solutione secundùm illud quod illi per se coniunctum est. Cæterùm si mutuatarius causa religionis iuramẽ ti iuramenti , ne esset periurus, voluit adhibere nouam voluntatem, per quam transferret dominium; hoc certè per accidens coniungitur cum solutione vsuraria: de qua locuti sumus. Nota tamen quòd propter religionem iuramenti, & in fauorem illius qui patitur iniuriam, multi contractus & promissiones decernuntur valere in vtroque iure: si apponitur iuramentum: qui tamen non valerẽt valerent nisi apponeretur iuramentum. Et ratio est: quia potest contingere, quòd ille qui promittit vel facit contractum patiatur aliquod maius damnum nisi iuret, quòd promissio erit valida vel etiam ipse contractus. Vnde in fauorem illius est, ne pro tunc sit periurus, quòd valeant tales contractus & promissiones: etiam si aliàs non valerent, non apposito iuramento. Quod si tale iuramẽtum iuramentum per vim vel iniuriam fuerit extortum, reliquum est remedium quòd petat postea à Prælato relaxationem iuramenti: & tunc poterit etiam apud iudicem sæcularem petere, quòd rescindantur & irritentur contractus & promissiones.
Ad secundum argumentum ex cap. Abbas. respondetur perinde valere in illo loco in irritum reuocari tales dationes, ac si diceret irritas declarari: non quia validæ fuerint. Ad primam confirmationem ex similitudine matrimonij. Respondetur pro nunc, idẽ idem esse iudicium in vtroque casu. Etenim si mutuatarius velit suæ pecuniæ dominiũ dominium transferre, transferet reuera, stando in solo iure naturæ. Si autem non velit expresse transferre dominium, non transferet: quanuis tradat voluntariè pecuniam vsurario, quia vt iam diximus, merito præsumitur velle tradere minimum quod potest, dum iniuriam patitur: & ita dicimus de matrimonio: quòd quidquid exterius fingat ipse vir, dum dicit se ducere vxorem, si tamen intus non habeat consensum transferendi dominium sui corporis, non est validum matrimoniũ matrimonium , stando in solo iure naturæ. Quod si habuerit consensum transferendi dominium sui corporis, validum erit matrimonium quantumlibet consensus ille fuerit extortus per metum cadentem in virum constantem, stando in solo iure naturæ. At verò nunc de facto nullum est tale matrimonium: quia iure Canonico irritatur talis contractus. Imo etiam si iuramento confirmaretur, non esset validus talis contractus matrimonialis de præsenti. Et ratio huius est. Quia vinculum matrimonij est indissolubile. Vnde si semel valeret non poterat postea in irritum reuocari: sicut alij contractus reuocantur. Et ideo ius Canonicum permittit in tali casu periurium iurantis in fauorem matrimonij. Quia sequerentur maxima incommoda si matrimonia non essent spontanea. Ad secundam confir| mationem respondetur. Quòd est maxima differentia inter solutionem vsurarum ex parte mutuatarij soluentis illas, & inter venditionem propter necessitatem vendentis. Etenim solutionem vsurarum antecedit non solum necessitas ex parte mutuatarij, sed etiam iniuria ex parte mutuatoris nolentis mutuare sine fœnore. Et idcirco quia ex iniuria non nascitur ius, non acquirit dominium vsurarum ipse fœnerator. Cæterum quando quis vendit res suas coactus propria necessitate, nulla antecedit iniuria ex parte ipsius emptoris.
Ad tertium vt respondeamus, oportet prius breuiter dissoluere difficultatem controuersam inter doctores, an contractus qui fiunt vsuraria pecunia sint validi vel non?
Respōdetur Respondetur : & sit prima cōclusio conclusio . Si vsurarius emat illa pecunia aliquam possessionem. v. g. vineam: talis contractus est validus, ita vt vsurarius acquirat dominium vineæ & transferat dominium pecuniæ in vẽ ditorem venditorem vineæ.
Hæc conclusio videtur definita in cap. Cum tu. de vsuris. Vbi præcipit Pontifex possessiones emptas vsuraria pecunia vendi & pretium earum restitui illi à quo prius pecuniam acceperat. At verò si contractus ille emptionis & venditionis esset nullus ipso iure, declararet Pontifex esse irritum contractum: & quòd res reduceretur in primum statum ante contractum emptionis. Habemus ergo quòd primus ille contractus non est rescindendus: acquisiuit ergo dominium vsurarius vineæ. Secundo probatur. Qui habet aliàs vnde restituat, proculdubio potest alienare pecuniam per vsuram acquisitam: sed qui possidet vineam quam emit pecunia vsuraria, habet sufficienter vnde restituat, scilicet ex ipsomet pretio vineæ quam emit (supponimus enim quòd res empta est facile iterum vendibilis,) ergo potuit ille alienare pecuniam vsurariam, & transferre dominium eius in alterum. Sed quia potest aliquis dicere, quòd hoc fit inuito domino; Respondetur, quòd non est inuitus rationabiliter. Et probatur. Quoniam per talem emptionem non tantùm non effi citur impotens ad soluendum, sed magis potens: quoniam ipsa vinea manet obligata ad soluendas vsuras, & est firmior obligatio vineæ, quàm pecuniarum, quæ facilius dispensantur. Cùm ergo sit commodum mutuatarij, quòd vsurarius fiat potentior ad soluendum, non debet irritari contractus ille emptionis: maximè in iniuriā iniuriam tertij, scilicet, venditoris vineæ: cui erat commodum vendere vineam suam, iuxta regulam illam, quòd mihi prodest, & tibi non nocet, tenêris facere. Imo vero possessio quā quam emit vsurarius non tantum seipsam, sed etiā etiam suis fructibus facit potentiorem vsurarium ad restituendum vsuras: ergo non est aliqua ratio sufficiens, quare vsurarius non acquirat dominium vineæ & transferat dominiũ dominium pecuniæ.
Secunda conclusio. Si vsurarius alienet res quaslibet vsu consumptibiles, scilicet, pecuniam vinum & similia, habeat tamẽ tamen aliàs vnde possit restituere: talis contractus quicumque ille sit onerosus vel gratuitus est validus: quoniam res vsu consumptibiles per vsuram acquisitæ non necessarium est, vt eædem restituantur in indiuiduo, sed satis est si restituantur eædem secundum speciem & qualitatem æqualem, ergo qui habet aliàs vnde possit restituere, non est factus inhabilis ad donandum & ludendum, &c.
Tertia conclusio. Si vsurarius alienet res vsu consumptibiles, donando illas vel quolibet alio modo & non habet aliàs vnde restituat, tales actiones sunt inualidæ. Probatur, quia talis alienatio est rei alienæ, rationabiliter inuito domino.
Quarta conclusio. Si vsurarius alienet res quæ non sunt vsu consumptibiles, v. g. domum quam per vsuras extorsit, talis contractus est irritus ipso facto & iure, etiam si habeat aliàs vnde restituat. Probatur. Quia talis res est aliena & est restituenda eadem in indiuiduo, ergo talis trāslatio translatio est nulla. Iam verò ad tertium patet per hanc doctrinam. Etenim quando per emptionem redditur impotens vsurarius ad restituendum: talis emptio facta pecunia vsuraria irrita est. Sed quia cōmuniter communiter per emptionẽ emptionem & vẽditionẽ venditionem non reditur impotẽs impotens | vsurarius ad soluendum: præsumuntur validi huiusmodi contractus, quamdiu non constat, quòd est factus impotens.
DVbitatur secundò circa primam conclusionem D. Thom. vtrum sit vera? Arguitur quòd teneatur vsurarius plus restituere quam accepit, etiam si res sit vsu consumptibilis, quando inde aliquod lucrum comparatur. Possessor malæ fidei qui ex aliena re factus est ditior, tenetur restituere non solum rem, sed etiam omne illud in quo factus est ditior; sed aliquando contingit, quòd vsurarius de re vsu consumptibili per vsuram acquisita factus sit ditior: ergo tenebitur lucrum illud restituere. Maior ostensa est à nobis suprà in quæst. 62. minor verò experimento constat.
Sed respondebit aliquis huic argumẽto argumento , quòd illud lucrum quòd reportat vsurarius ex tali re vsu consumptibili, respondet diligentiæ & debetur industriæ illius tāquam tanquam causæ principali: non autem ipsi rei consumptibili vsu, & ita videtur respondere D. Tho. in solutione ad tertium.
Sed contra hanc solutionem replicatur. Esto ita quòd vsurarius per vsuram extorserit frumentum eo tempore, quo viliori pretio æstimabatur: si tamen reseruauit illud tempore quo maiori pretio æstimabatur vendendum: tunc iste fœnerator tenebitur restituere mutuatario, qui est dominus frumenti, totum illum excessum pretij quanuis per industriam fœneratoris acquisitum fuerit lucrum illud, ergo similis ratio erit de pecunia per vsuram acquisita. Sed respondebit aliquis quòd illa restitutio minoris pretij debet fieri ratione damni emergẽtis emergentis : quia mutuatarius poterat seruare frumentum illud in illud tempus quo cariùs erat valiturum. At ista respōsio responsio friuola est. Etenim tenebitur vsurarius restituere illum excessum maioris pretij, siue mutuatarius esset seruaturus frumentum siue non. Titulus verò damni emergentis non habet locum nisi quando pars læsa reuera minus habuit, quā quam debuit habere. Confirmatur exemplo. Qui furatur frumentum & vendit illud alio tempore quo cariùs valet, tenebitur restituere illud pretium, ergo etiam vsurarius. Patet consequentia: quia vsurarius non est magis dominus frumenti, quàm fur. Deinde probatur. Esto ita quòd vsurarius acceperit pro vsuris à mutuatario certam monetam auream; & postea rex siue respublica augeat pretium illius monetæ tunc vsurarius non satisfaciet restituendo pretium illius monetæ quantum æstimabatur tempore quo accepit illam; sed tenebitur restituere tot aureos quot accepit. In oppositum videtur esse conclusio D. Thom. & eius ratio. Deinde est alia ratio. Si vsurarius accepit pro vsuris frumentum, & illud seminauit; non tenebitur restituere fructus illius, deductis expensis, ergo vera est conclusio D. Tho.
PRO decisione huius difficultatis ponimus conclusionem bimembrem. Pretium totum rei etiam vsu consumptibilis, quæ per vsuram extorta est, tenetur vsurarius restituere, quātumlibet quantumlibet sit maius quàm cùm accepit rem ipsam. Neque tamen propterea dicẽdus dicendus est restituere amplius quàm accepit, etiam si multum creuerit pretium. Priorem partem huius conclusionis probāt probant argumenta facta priori loco contra conclusionem D. Thomæ.
Sed pro intelligentia secundæ partis notandum est, esse differentiam inter pretium rei ex vna parte, & inter fructus rei siue id quod acquiritur ex re illa. Etenim pretium rei moraliter loquendo non distinguitur à re illa cuius pretium est: vnde quando restituimus pretium rei, censemus restitutam esse rem ipsam. Huius ratio est: quoniam res quæ veniunt in commutationes humanas, solum æstimantur secundùm quòd sunt vtiles & commodæ humanis vsibus, quod quidem pretio æstimatur. Cæterùm illud quod re ipsa postea acquiritur, moraliter loquendo distinguitur ab ipsa re: sicut effectus & causa; si res quidem fuerit fructuosa distinguitur ab ipsa re fructus, sicut à causa principali: si vero sit vsu consumptibilis, distinguitur tanquàm à causa minus principali. Et idcirco D. Thom. in 2. conclusione, non fuit contentus asserere, rem fructuosam debere restitui mutuatario: sed adiecit simul cum fructibus, vt insinuaret distinctionem inter fructus & rem fructuosam. Similiter in prima conclusione voluit, quòd lucrum quod acquiritur ex re vsu consumptibili non resti| tuatur, etiam si res ipsa vsu consumptibilis sit restituenda: insinuans similiter distinctionem lucrũ lucrum inter illud & rem. At vero pretiũ pretium cuiuslibet rei, siue consumptibilis vsu, siue fructuosæ: semper computandum est cum re ipsa, ac si non distingueretur ab illa.
Notandum est secundo, quòd licet res vsu consumptibilis in hoc distinguatur à fructuosa, quòd res vsu consumptibilis per se quidem & vt sic, est sterilis omnino, fit tamen per accidens fructuosa ratione industriæ negotiantis; at vero è ex contrario res fructuosa secundum se talis est, per accidens autem & minus principaliter requirit aliquā aliquam industriam. Nihilominus in hoc omnes istæ res conueniunt, quòd secundum se sunt pretio æstimabiles: quoniam secũdum secundum se omnes afferunt commoditatem & vtilitatem humanæ vitæ. Itaque æstimatio in pretio sequitur naturam rei etiam vsu consumptibilis vbique & semper; requiritur autem tanquam conditio sine qua non, ipsa conseruatio & aliqualis industria hominis: quoniam aliàs non staret talis natura rei. Est simile ad explicandam hanc doctrinam. Potentia quàm habet frumentum ad fructificandum, est naturalis ipsi; at vero hæc potẽ tia potentia etiam remota, non erit in frumento: nisi sit qui illud conseruet. Causa vero principalis huius potentiæ, est ipsummet frumentũ frumentum , cuius est propria passio: & idcircò diximus in superioribus pro illa potentia remota non posse accipi pretium aliquod: quia erat annexa ipsi tritico absq; absque aliqua industria possessoris ipsius. Ex hac doctrina patet intelligentia secundæ conclusionis & solutio argumentorum quæ cōtra contra illam facta sunt. Etenim ad recipiendum pretium quod pro re etiam vsu consumptibili datur, non opus est industria ipsius recipientis, sed tantum est conditio sine qua non conseruaretur ipsa res, quæ secũdum secundum se est pretio æstimabilis. Hoc ipsum magis patet in materia secundi argumenti: quoniam ad maiorem æstimationem monetæ quæ à Principe magis valet & pluris æstimatur: non opus est aliqua industria ipsius habentis; Quapropter totam illam monetam tenetur restituere quā quam per vsuram accepit. Cæterùm ad lucri faciẽ dum faciendum aliquid cum ipsa pecunia, vel cum re vsu consumptibili: requiritur industria habent istanquàm causa princip alis. Ex prædicta doctrina etiam sequitur, quomodo faciẽ da facienda sit restitutio in duobus casibus, & similibus. Primus casus est, quando aliquis per vsuras extorsit obligationem temporalem ad aliquam commoditatem vsurarij, v. g. si extorsit obligationem ad colendum agrum ipsius vsurarij. Alter casus est, si extorsit obligationem ad obtinẽdum obtinendum aliquod officium ab ipso Rege, v. g. Præturam aut tabellionatum, obligando mutuatarium vt conferat huiusmodi officia efficaciter. Dicimus ergo, quòd in priori casu solum tenetur vsurarius restituere pretium in quo æstimatur illa obligatio colẽdi colendi agrum; at vero fructus qui ex huiusmodi cultura producti sunt, non tenebitur restituere: quoniam illi fructus producuntur ex agro proprio ipsius vsurarij, v. g. ex vinea tanquam ex causa principali. Sed rogat aliquis meritò. Quid si vsurarius seminauit agrum proprium tritico alieno per vsuram acquisito; nunquid etiā etiam fructus tenetur restituere? Videtur enim quòd sic: quia causa principalis illorum fructuum est semen alienum, ager enim non concurrit efficiẽter efficienter ad fructificandum, ergo saltem bonā bonam partem fructuum debet restituere domino tritici. Respōdetur Respondetur . Nihilominus, quòd vsurarius non tenetur restituere nisi tantum ipsum quod accepit: nisi forte ratione damni emergentis; quia mutuatarius paratus erat seminare illud triticum & non habebat aliud quod seminaret. Ratio est: quia vt iam diximus in superioribus, potentia proxima tritici ad fructificandum, si materialiter consideretur: non habet à seipso, sed per humanā humanam industriam & agriculturā agriculturam : & hoc est quod pretio æstimatur apud omnes vltra triticũ triticum . Nam potentia illa quam diximus esse remotam, non habet pretium distinctum à pretio tritici. Vnde ad obiectionem respondetur, quòd quanuis physicè loquẽdo loquendo , principalior causa fructificandi est triticum cum sua virtute seminali: tamen moraliter loquẽ do loquendo non est causa principalis, quoniam consideramus valorem rerum & commoditatem; & quia in tritico non distinguimus valorem virtutis fructificatiuæ à valore ipsius tritici: ideò diximus, quòd moraliter loquẽ | p. 617 do loqu endo non est causa principalis illorum fructuum triticum, sed agricultura & ipse ager qui fructificat domino. In altero vero casu oportet distinguere; si enim qui se obligauit ad obtinendum officium illud, erat quidam tertius, qui quidem se obligauit, ad faciendam certam quandam diligentiam, & illam adhibuit: tenebitur vsurarius illi restituere quantum æstimabitur illa diligentia. Cæterùm si officium collatum est vsurario à Principe propter illius merita: non tenebitur pro officio quicquam restituere. At vero si Rex ipse erat mutuatarius, & ratione mutui obligauit se ad conferendum officium vsurario & contulit: tunc vsurarius quamdiu exercet officium, non tenebitur restituere pretium taxatũ taxatum pro operis ipsius officij: tenebitur autem renuntiare officio in manibus ipsius principis. Ratio omnium istorum est eadem; quoniam illa quæ diximus quòd vsurarius non tenetur restituere, debentur sibi vel propter sua merita, vel propter suum laborem. Sed obijciet aliquis contra. Quia ille vsurarius non erat verus officialis, quando accipit officium à Rege ratione mutui; ergo non habebat titulum accipiendi stipendia taxata veris officialibus. Est exẽ plum exemplum in nostra schola. Si quis non magister obtineret cathedram quam dicunt proprietatis, & non esset verus Magister; non haberet titulum percipiendi fructus taxatos Magistro proprietatis; ergo neque tabellio poterit percipere stipendia taxata vero tabellioni. Respondetur distinguendo de stipendijs taxatis v. g. tabellionibus, sunt enim quæ dam stipendia honorifica pro dignitate officij: alia vero sunt stipendia mercenaria purè pro labore operum. De primis stipendijs certum nobis est, quòd qui non habet verum titulum non potest illa percipere & ideo tenetur ea restituere. At verò secundi generis stipendia non tenetur restituere: quoniam illa respondent labori vtili communitati, vnde idcircò in casu posito in obiectione, ille qui non habet verum gradum magisterij, non tenebitur restituere totum stipendium: sed poterit aliquid sibi retinere pro labore vtili communitati. Et idem censendum est de illo qui habet beneficium curatum, & tamen non est verè parochus, propter aliquod impedimentum, v. g. illegitimitatis; poterit enim retinere partem aliquotam correspondentem officio ministrantis: sicut si ille esset substitutus veri parochi. Nam ipsam et ecclesia, quamdiu est communis error populi putantis illum esse verum parochum, concedit illi facultatem substituti. Alia vero stipendia maiora quæ correspondent dignitati officij nemo poterit percipere, nisi habeat verum gradum vel verum titulum requisitum ad tale officium.
DVbitatur tertiò. Vtrum omnia vsurarij bona sint obnoxia restitutioni? Pro cuius intelligentia aduertendum est, quod bona vsurarij sunt in triplici differentia. Alia quidem per vsuras extorta, alia verò pecunijs vsurarijs comparata: alia denique quæ iusto titulo possidet, quale est patrimonium & alia bona contractu iusto acquisita. Dubitamus ergo, vtrum omnia huiusmodi bona pariter sint obligata ad restituendum vsuras mutuatario. Videtur vera pars negatiua, quoniam bona obligata alteri, nemo potest per contractum validum alienare; sed vsurarius potest per contractum validum plurima bona ex prædictis alienare, imò etiam aliquando bona per vsuram extorta, non solum vsu consumptibilia sed etiam bona fructuosa quæ comparauit pecunijs vsurarijs: ergo non omnia bona sunt restitutioni obnoxia.
In oppositũ oppositum est, quòd ipsemet vsurarius personaliter est obligatus ad restituendas vsuras mutuatario; ergo omnia bona illius sunt obligata. Hanc quæstionem celebrem inter Iuristas & Theologos disputat egregiè Caietanus in opusculo de vsuris citato, & refert varias sententias Iurisperitorum & eas conciliat. Item Magister Soto eandem disputat quæstionem lib. 6. de iusti. quæst. 1. art. 4. in responsione ad argumenta.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Omnia in vniuersum vsurarij bona, sunt obligata restitutioni vsurarum. Probatur primò, argumento in oppositum facto. Deinde probatur. Quoniam mutuatarius habet ius ad repetendum ab vsurario vsuras quas accepit; hoc autem ius executioni mandatur à iudicibus in quibus| libet bonis vsurarij, ergo omnia illius bona sunt obligata tali restitutioni. Et cōfirmatur confirmatur . Quoniā Quoniam alij creditores habent ius ad quæ libet bona debẽtiũ debentium , ergo & mutuatarius habet ius ad quælibet bona vsurarij. Probatur consequentia: quoniam mutuatarius non est peioris conditionis, quàm alij creditores, neque vsurarius est melioris conditionis, quàm alij debitores. Et denique. Omnia bona furis siue latronis, sunt obligata restitutioni, ergo omnia bona vsurarij. Hæc conclusio asseritur expresse à D. Tho. in solutione ad secundum argumentum. Verumtamen quia non est eadem ratio obligationis in omnibus bonis, aduertendum est: quòd est duplex obligatio; quædam dicitur obligatio realis: alia vero personalis. Realis quidem obligatio oritur ex ipsa re, & inde solet refundi in personam quæ est domina illius rei. Item huiusmodi obligatio perpetua est quæ perpetuo comitatur rem ipsam vbicũ que vbicumque fit, id circò dicitur realis obligatio. Personalis vero obligatio ortum habet ex ipsa persona & in illa est immediatè: quanuis inde refundatur in ipsas res & in bona illius personæ; & talis obligatio deriuata, non comitatur perpetuo rem, sed personam, & illa defuncta comitatur aliam personam quæ loco illius succedit in bona ipsius: ita sanè vt personalis obligatio non transeat in emptorem, transeat vero in hæredem: quoniam emptor non succedit loco personæ venditoris, hæres vero succedit loco defuncti.
Hoc supposito sit secunda conclusio. Bona vsurarij pecunijs vsurarijs comparata, aut quolibet alio titulo iuste possessa, v. g. ex patrimonio vel donatione habita, obligata sunt ad restitutionem faciendam mutuatario, obligatione personali non obligatione reali. Probatur: quoniam res quælibet solum est obligata obligatione reali vero domino, vel de voluntate veri domini, sed huiusmodi bona non sunt mutuatarij tanquàm domini, vt iam ostendimus supra, sed potius sunt vsurarij: ergo tantum obligatione personali obligata sunt. Confirmatur. Si huiusmodi bona sint res fructuosæ & non vsu consumptibiles, fructificant ipsi vsurario, non autem mu tuatario; ergo non habent obligationem realem.
Tertia conclusio. Res per vsuras acquisita quæ non est consumptibilis vsu, obligata est obligatione reali ad restitutionem faciendam mutuatario. Probatur ex opposita ratione, quoniam res quælibet obligata obligatione reali ea est, quæ vero domino fructificat si fructuosa est; sed dominium talium rerum manet semper apud mutuatarium & illi fructificant: ergo obligatæ sunt obligatione reali.
Quarta conclusio. Res per vsuram acquisita vsu consumptibilis, non est obligata obligatione reali ad restitutionem faciendam mutuatario. Probatur primo, quoniā quoniam obligatio realis semper comitatur rem ipsam vbicumque sit; sed si vsurarius rem vsu consumptibilem alienet à se transfert aliquando dominium illius & fit libera ab huiusmodi obligatione: ergo non obligabatur obligatione reali. Maior constat apud omnes, ex discrimine supra posito inter obligationem realem & personalem: minor autem probatur: quoniam si vsurarius pecunijs vsurarijs emat agrum, transfert dominium pecuniarum in venditorem & manent liberæ pecuniæ ab omni obligatione restitutionis faciendæ mutuatario. Cōfirmatur Confirmatur . Quoniam realis obligatio differt à personali, quòd realis transit in emptorem; sed in emptorem rerum cōsumptibilium consumptibilium non transit obligatio aliqua cum ipsis rebus: ergo illa non erat obligatio realis. Secundo probatur, res vsu consumptibiles per vsuram acquisitæ non sunt necessariò eædem restituendæ, sed sufficit quòd aliæ similes & eiusdem valoris & pretij restituantur; at vero realis obligatio sequitur semper eandem rem in indiuiduo non autem in specie: ergo. Maior ab omnibus acceptatur, minor explicatur. Si vsurarius per vsuras accipit agrum quem postea sterilem reddit, tunc etiam si habeat alium agrum eiusdem speciei & pretij, non transit realis obligatio ab illo agro sterili ad agrum proprium quem antea habebat.
Confirmatur. Si vsurarius pecuniam per vsuram acquisitam accumulet cum alia pecunia simili, vel etiam triticum per vsu| ram acquisitum conijciat in horreum in quo habebat copiam proprij frumenti, tunc in tali casu non est cur magis dicamus, has pecunias indiuiduas, vel hoc singulare triticum obligari reali obligatione ad restitutionem faciendam mutuatario: quàm illas pecunias & illud hordeũ hordeum quod antea habebat, imo verò in tali casu ita iudicandum est de obligatione ad restitutionem, atque si consumpsisset pecunias & triticum: vnde omnia illa bona manent obligata obligatione personali. Hæc quarta conclusio, videtur esse contra Caietanum opusculo citato de vsura. quæstione. 4. qui vniuersaliter asserit omnia bona per vsuras arquisita obligari obligatione reali ad restitutionem faciendam mutuatario. Minor etiā etiam probatur, nam Soto vbi suprà disputans hanc difficultatem, nullam mentionẽ mentionem facit de rebus vsu consumptibilibus.
Cæterùm pro sententia Caietani & contra nostram quartam conclusionem facit ratio adducta pro tertia conclusione, scilicet, res quælibet obligata est obligatione reali vero domino; sed res etiam per vsuram acquisitæ vsu consumptibiles non sunt vsurarij tanquam domini, sed sunt mutuatarij, vt iam ostendimus non transferri dominium illarum rerum, ergo falsa est nostra conclusio. Respondetur quòd reuera illa ratio pro tertia conclusione quæ est Caietani non est sufficiens nisi addatur illi, quòd talis res sit obligata eadem numero restitutioni faciendæ; imo verò idcircò habet locum illa ratio in rebus quæ non consumuntur vsu: quoniam illæ in indiuiduo sunt obligatæ restitutioni vero domino faciendæ: deficit autem in rebus vsu consumptibilibus etiam si non sint cōsumptæ consumptæ : quoniam tales res non sunt necessariò eædem numero restituendæ.
Ad argumentũ argumentum vero factũ factum in principio dubij pro parte negatiua ex dictis patet responsio: etenim res quæ vsu non consumuntur non possunt alienari illa ratione, & propterea diximus: non esse obligatas obligatione reali, si sint extortæ per vsuram. At vero res vsu consumptibiles possunt alienari aliquando, & idcircò asserimus, eas obligari obligatione tantum per sonali. Quod si aliquis obijciat. Quid igitur prodest asserere, quòd non transfertur dominium huiusmodi rerum in vsurarium; siquidem non sunt obligatæ magis obligatione reali quam si transferretur dominium in vsurarium? Quemadmodum pecuniæ quas accipit mutuatarius non sunt obligatæ obligatione reali, quin potius mutuatarius est dominus illarum, ergo nulla differentia est inter pecunias, quas accipit vsurarius, & pecunias quas accipit mutuatarius quantum ad obligationem restituendi realem vel personalem: sed solum est differentia, quòd vsurarius tenetur ratione iniustæ acceptionis, mutuatarius vero tenetur ex vi contractus mutui. Respondetur nihilominus, quòd multum prodest in fauorem mutuatarij, quòd non transferatur dominium pecuniarum quas per vsuras accipit vsurarius: etenim si per alienationem huiusmodi rerum vsu consumptibilium, fiat impotens vsurarius ad restituendum: talis alienatio non valet, quoniam in tali euentu huiusmodi bona succedunt in locum rerum quæ obligantur obligatione reali, & contractus qui fit cum huiusmodi bonis non est validus; esset autem validus si similis contractus fieret à mutuatario de pecunia mutuata: quoniam mutuator fecit eum dominum pecuniæ, & non manet obligatus nisi obligatione personali tantùm: qua propter contractus facti à mutuatario de illa mutuata pecunia non fiunt cum iniuria tertij, scilicet mutuatoris: & ideo validi sunt, etiam si fiat impotens mutuatarius ipse ad soluendum mutuatum. Contractus verò facti ab vsurario de huiusmodi rebus non sunt validi: quoniam fit impotens ad soluendum. Et ratio est, quia vsurarius non est factus dominus pecuniæ vsurariæ, vnde cum iniuria domini est, quòd ille fiat impotens ad soluendum per alienationem pecuniæ alienæ: non est autem cum iniuria mutuatoris, quod mutuatarius fiat impotens ad soluendum, per alienationem mutuati. Et ratio est, quia mutuator liberè nullo cogente fecit illũ illum dominũ dominum pecuniæ, dummodo se obligaret ad restituedũ restituendum , vnde poterit mutuatarius illas pecunias ludere vel donare. Ex | dictis colligitur, quid sit dicendum de vxore, de filijs, de tota familia, qui comedunt & consumunt bona vsurarij; An teneantur ad restitutionem vel non? Dicẽdum Dicendum est enim, quòd si vsurarius non reddatur impotens ad restituendum per quotidianas expensas, & stipendia famulorum: non tenentur prorsus ad aliquam restitutionem. At verò si fiat impotens ad restituendum, tunc neque vxor neque filij, neque famuli possunt sustentari illis bonis per se loquendo: aliàs tenebuntur ad restitutionem. Ratio est manifesta, quoniam nemini licet alienam rem inuito domino attrectare: sed in huiusmodi casu illi rem alienam inuito domino consumunt: ergo tenentur ad restitutionem, non secùs atque si cum latrone de re furtiua communicarent. Dixi tamen per se loquendo: quoniam per accidens ex circunstantia, licitum erit vxori & filijs comedere de illis bonis ratione extremæ necessitatis, quia non habent aliundè quomodo sustententur. Sed consulendum erit filijs ætate prouectis: vt quærant sibi cibum aliunde. Famuli etiam excusantur à quibusdam & à Caietano in verbo vsura, quando agunt rem mutuatarij, scilicet, admonendo hærum netam magnas vsuras exigat, vel etiam procurando pignora mutuatariorum. Sed profectò huiusmodi excusatio non est omnino sufficiens vt isti eripiantur ab omni restitutione. Primò quidem, quoniam ad vsurarium ipsum spectat, si pignora illa accipit pro principali & vsuris, ea seruare ne à tinea lædantur. Deinde. Illa admonitio si non est efficax, nihil vtilitatis affert mutuatarijs, ergo nulla ratione excusabuntur famuli à restitutione alimentorum & stipendiorum, quando vsurarius fit impotens ad restituendum. Quod si quis dicat, quòd saltem quando admonitio est efficax, excusabitur famulus à restitutione. Respondetur, quòd excusabitur ex parte & non ex toto: quoniam nihilominus sustentatur de vsuris, propter quod fit impotens vsurarius ad soluendum. Vnde dicimus, quod famuli non excusabuntur simpliciter nisi propter extremam necessitatem.
DVbitatur quartò; Vtrùm hæredes vsurarij teneantur ad omnia illius debita persoluenda? In qua quæstione vnum certissimum est apud omnes, quòd hæredes tenentur ad omnia debita vsurarij persoluenda, saltem secundùm vires & facultates hæreditarias. Probatur. Primò quidem, quantùm ad ipsa bona per vsuram acquisita & obligata reali obligatione qualia sunt vinea, vel domus: siquidem realis obligatio est comes indiuidua ipsius rei apud quemcunque inueniatur. Deinde probatur quantum ad alia bona comparata pecunijs vsurarijs etiam iusto titulo. Quoniam omnia illa erant obligata obligatione personali apud ipsum vsurarium; sed hæredes succedunt personæ vsurarij: ergo etiam succedunt in obligationem personalem si admittunt hæreditatem. Diximus autem saltem secundùm facultates & vires hæreditarias: quoniam si vsurarij debita excedant totam hæreditatem: non tenebuntur hæredes in foro conscientiæ ad soluendum illum excessum, etiam si non fecerit inuentarium. Diximus in foro conscientiæ: quoniam in foro exteriori est dubia res inter Iurisperitos, An hæredes qui non faciunt inuentarium teneantur ad omnia bona testatoris persoluenda. Refert Couarruuias libro. 3. Variarum Resolutionum, capit. 3. numero. 8. Iurisperitos de hac re disserentes. Et quanuis sit vera in foro exteriori sententia affirmatiua: tamen in foro conscientiæ debet esse certa contraria sententia negatiua. Et ratio est manifesta: quoniam hæredes vsurarij non tenentur ad restitutionẽ restitutionem ratione iniustę acceptionis; (supponimus enim quòd non sunt cooperati ad vsuras extorquendas;) nec tenentur ratione rei acceptæ; ergo non tenebuntur restituere vltra facultatem rei acceptæ quicquam. Cæterum ipsa lex ciuilis & iudices exequutores ipsius legis, procedunt ex præsumptione iusta contra omnes hæredes, qui sine beneficio inuentarij clanculum adeunt hæreditatem testatoris qui erat obligatus debitis: meritò enim præsumuntur quòd occultant partem hæreditatis, ne persoluant omnia debita. At verò in foro conscientiæ cessat omnis falsa præsumptio: quoniam ipse pœnitens narrat rei veritatem coram Deo, ergo nulla ratione est obligandus | ad restitutionem in illo foro supra vires hæ reditarias.
Difficultas autem est hic examinanda, Vtrùm si hæredes vsurarij sint duo vel tres, & aliquis eorum non vult soluere, aut certè soluit minimam partem: teneantur reliqui hæredes ad soluendum omnia debita insolidum? Videtur enim vera sententia affirmatiua ex capit. tua nos. de vsuris. vbi dicitur, quòd hæredes vsurariorum eadem districtione sunt cogendi ad soluendas vsuras: qua vsurarij si viuerent cogerentur; sed vsurarius cogeretur ad soluendas omnes vsuras: ergo & hæredes. Secundò probatur. Hæres quilibet succedit loco testatoris: sed testator tenebatur omnia debita persoluere, & omnia illius bona tenebantur saltim obligatione personali: ergo hæres quilibet tenebitur omnia debita persoluere, si non excedunt partem hæreditatis. Sed dicet aliquis, quòd hæres non succedit in totam hæreditatem sed in partem: ac proinde quòd non succedit in totam obligationem ad persoluenda omnia debita sed in partem, pro rata & proportione ipsius hæreditatis. Contra hoc est replica. Si ipse vsurarius possideret solum vnum fundum, quæ fuit pars in quam succedit hæres: teneretur ipse vsurarius olim soluere omnia debita ex ipso fundo: ergo etiam si hæres succedat solum in illum fundum: tenebitur ex ipso fundo persoluere omnia debita. Deinde, obligatio personalis quæ erat in testatore, non videtur quòd minuatur, sed potius quòd augeatur: quoniam multi sunt hæredes: sed ipse tenebatur ad omnia debita: ergo etiam singuli hæredes tenebuntur. Antecedens probatur, quoniam singulorum hæredum bona, etiā etiam quæ alias habebat, videntur quòd maneant obligata obligatione personali ad persoluenda debita personæ quam repræsentant.
Hanc difficultatem disputat Caietanus in opusculo citato de vsuris, quæstione. 5. vbi refert sententiam Iurisperitorum asserentium cum glossa in capit. tua nos, affirmatiuam partem, scilicet, quòd quilibet hæres tenetur in solidum ad omnia debita vsurarij persoluenda. At vero ipse Caietanus & Magister Soto vbi supra tenent par tem negatiuam: quam nos censemus certam in foro conscientiæ. Dicimus ergo, quod singuli hæredes tenentur pro rara hæreditatis ad soluenda debita testatoris. Probatur hæc sententia, primò quidem & principaliter, quoniam hæredes vsurarij non tenentur ratione iniustæ acceptionis sed solum ratione rei acceptæ: sed singuli acceperunt duntaxat suas portiones: ergo tantum tenebuntur debita soluere pro rata portionis vniuscuiuslibet. Confirmatur. Quoniam in petitione hæreditatis, diuiditur inter hæredes simul ius ad exigenda debita, quæ debebantur testatori, & similiter obligatio testatoris ad alia debita persoluenda, sed singulis non contingit totum ius ad recuperandum sibi omnia debita: ergo neque & competit singulis tota obligatio ad soluenda debita.
Probatur secundò. Hæres solùm tenetur ratione obligationis personalis ipsius testatoris ad persoluenda debita: sed obligatio personalis testatoris diuiditur per singulos hæredes, iuxta singulas portiones hæreditarias: ergo iuxta illas tenebuntur soluere debita. Probatur minor, quia singuli hæ redes non succedunt repræsentantes totam personam testatoris, sed partialiter, collectiuè vero repræsentant totam personam. Et hoc patet, quando nepotes sunt hæredes alicuius testatoris: tunc enim repræsentant vnam personam condistinctam cum auunculo filio testatoris. Ex hac doctrina facilè possumus dissoluere argumẽta argumenta cōtraria contraria .
Ad primum argumentum ex capit. tua nos, respondetur, quòd æqualitas districtionis comparanda est ad omnes hæredes collectiuè, non ad singulos.
Ad secundum argumentum respondetur, quòd non singuli succedunt totaliter, sed partialiter. Ad replicam respondetur, quòd si testator non habebat alia bona præ ter fundum, is qui hæreditauerit fundum, tenebitur ad omnia soluenda: & si multi hæ reditabunt fundum, tenebuntur secundùm proportionem hæreditatis.
Ad tertium argumentum respondetur, quòd obligatio testatoris non minuitur, sed tota manet in ipsis hæredibus collectiuè sumptis.
DVbitatur quintò; Vtrùm vsurariorum cooperatores & coadiutores, teneantur ad restitutionem vsurarum? De qua re diximus supra quæst. 62. art. 7. vbi vniuersaliter definiuimus, quomodo teneantur ad restitutionem qui concurrunt ad iniustam actionem. Ea ergo recolenda sunt pro præ senti tractatu: quoniam vsuraria acceptio species est actionis iniustæ. Nihilominus specialiter animaduertendum est, quòd adiutores & cooperatores ad exercendas vsuras, sunt in duplici differentia. Quidam enim gerunt vicem & negotium vsurariorum: quidam vero gerunt solum negotium eorũ eorum qui recipiunt mutuum.
Sit ergo nobis prima conclusio. Qui cooperantur ad vsuras exercendas, gerentes negotium fœneratorum: tenentur ad restitutionem totius damni quod inde sequitur mutuatario: etiam si inde nihil vtilitatis sibi accesserit. Qui verò gerunt negotium tantum mutuatariorum, non tenentur ad aliquam restitutionem: imò neque peccāt peccant magis quā quam ipse mutuatarius: de quare dicemus articulo sequenti. Exemplum primæ partis conclusionis est, in illis qui discurrunt inquirentes mutuatarios qui ad vsuras mutuum accipiant, & ipsi firmant pacta & conuentiones inter mutuatorem & mutuatarium. Est etiam exemplum in ministris & famulis vsurariorum, qui eorum nomine faciunt contractus vsurarios: & quia illorum negotium gerunt, dicuntur communi vocabulo agentes seu factores. In eadem classe computantur famuli, qui exigunt debita à mutuatarijs, habentes autoritatem ad cogendos illos iuridicè ad vsuras persoluendas. Diximus habentes autoritatem: quoniam si tantum mitterentur ad petendum vsuras simpliciter, sicut simplex nuntius qui portat debita: non tenerentur ad restitutionem. Idem dicendum est de alijs famulis qui custodiunt pecunias vsurarias; isti enim non cooperantur ad peccatum vsuræ, quic quid alij scrupulosi nimis contra sentientes dicant.
Exemplum secundæ partis conclusionis est in ipsis ministris etiam ipsius vsurarij, quos precibus inducit mutuatarius, vt ipsi petant ab vsurario sub vsuris. Ratio huius rei est huiusmodi. Qui negotium gerunt fœne ratorum, sunt vera causa moralis cōtractus contractus vsurarij & iniustæ acceptionis; qui autem negotium gerunt mutuatariorum non sunt causa moralis iniustæ acceptionis, magis quàm ipse mutuatarius qui patitur vsuras: ergo illi priores & non isti secundi tenentur restituere. Hinc faciemus gradum ad explicandum id quod in hac parte est difficilius, scilicet, quando tabellio ipse tenebitur ad restitutionem, ex eo quòd facit scripturam contractus vsurarij.
PRO cuius rei intelligentia notandum est, quòd ipse tabellio in huiusmodi scriptura conficienda, dupliciter se potest habere. Vno modo fideliter explicando rem ipsam, vt est à parte rei, v. g. si mutuator det mutuò centum aureos & petat pro mutuo & lucro quindecim, & ipse tabellio sic scribat de verbo ad verbum. Secundo modo potest se habere palliando vsuram, infideliter exercens officium suum, v. g. si in eodem casu posito fidem faciat tabellio ipse, scribendo quòd mutuatarius recipit quindecim supra centum.
Sit secunda conclusio. Tabellio qui priori modo se habet, non tenetur ad aliquam restitutionem: imò neq; neque peccat aliquod peccatum; qui verò secundo modo se habet, si palliet vsuras in fauorem vsurarij: tenetur ad restitutionem; si autem palliet in fauorem mutuatarij: non tenetur ad restitutionem. Probatur prima conclusionis pars. Quoniā quoniam tabellio in tali casu facit fidem rei omnino veræ, & nullam facit iniuriam tertio, ergo neque peccat neque tenetur ad restitutionem. Et quidem quòd faciat fidem rei veræ, patet ex ipso casu: quod autem nullam faciat iniuriam mutuatario: probatur. Quoniam mutuatarius per tale instrumentum confectum à tabellione, non poterit compelli ad soluendas vsuras, imò si in iudicio compareat huiusmodi instrumentum declarabitur nullus & irritus huiusmodi contractus, & vsurarius punietur grauiter. Deinde probatur eadem pars. Quia etiam si instrumentum illud compelleret mutuatariũ mutuatarium ad soluendas vsuras: tamen ipse tabellio rogatus à mutuatario non faciebat illi iniuriam. Et confirmatur. Testes qui interfuerunt tali contractui, non tenentur ad vllam | omnino restitutionem, imò neque peccant magis, quam si vocarẽtur vocarentur vt essent testes cuiuslibet alterius criminis, sunt enim testes veritatis & nullo modo causa malitiæ, ergo idem iudicium ferendum est de tabellione.
Secunda vero pars & tertia cōclusionis conclusionis , simul probātur probantur ratione proportionali. Quoniam tabellio qui palliat vsuram in fauorem vsurarij, est causa moralis, ratione instrumẽ ti insturmenti quod conficit ad hoc, quòd mutuatarius compellatur in iudicio ad soluendas vsuras; si autem conficiat in fauorem mutuatarij, non est causa moralis, quòd mutuatarius cogatur in iudicio soluere vsuras, imò ipse mutuatarius suis precibus cogit illum vt faciat instrumentum in fauorem illius, ergo nullam facit iniuriam. Hoc ipsum quod de tabellione dicimus, erit dicendum de testibus qui inter sunt huiusmodi contractui palliato. Si enim se tenent ex parte vsurarij tenentur ad restitutionem; si autem se tenent ex parte mutuatarij, ita vt nullo modo testificarentur, nisi ab illo rogati: non tenentur ad restitutionem.
Sed est argumentum contra tertiam partem conclusionis. Ipse tabellio tenetur ex iustitia ratione officij, illud exercere fideliter, perhibendo testimonium veritati & non palliando mendacium: ergo cum palliat cō tractum contractum illum vsurarium, peccat contra iustitiam etiam si faciat id in fauorem mutuatarij: ac per cōsequens consequens tenebitur ad aliquam restitutionem. Et confirmatur. Quia ille saltim peccat contra religionem præstiti iuramenti de exercendo fideliter officio. Respō detur Respondetur quòd argumentum probat tabellionem peccare, non solum contra religionem præstiti iuramenti peccatum periurij: sed etiam contra fidelitatem quam tenentur seruare, ex pacto cum ipsamet republica facto. Cæterùm non peccat contra ius mutuatarij siquidem gerit potius negotium illius rogatus ab illo: & idcircò non tenetur ille ad aliquam restitutionem faciẽdā faciendam . Quemadmodum neque tabellio qui scripturam falsam præsentat in iudicio ad defensionem innocentis quem certo scit esse innocentem, sed impetitur ab aduersario iniquo; quāuis quamuis peccet contra religionem iuramenti & contra iustitiam debitam reipublicæ: tamen non peccat contra ius iniqui aduersarij qui insequitur innocentem, & idcircò non tenetur ad vllam restitutionem faciendam particulari personæ: quanuis si respublica damnificaretur ex huiusmodi falsis testimonijs: tenebitur ille tabellio ad restitutionem faciendam reipublicæ. Et hoc probat argumentum efficaciter. Quæ autem diximus, intelligenda sunt quādo quando tabellio nouit apertè contractum esse vsurarium; quoniam si ignoret vel dubitet an sit vsurarius contractus, vel non , etiam si suspicetur esse vsurariũ vsurarium : tamen rogatus & ad instantiam vtriusque partis conficiat instrumentum palliatiuum vsuræ, nullũ nullum est peccatum ex parte tabellionis. Et ratio est: quoniā quoniam tabellio ratione officij tenetur præstare fidem suam postulatus à ciuibus; & quoniam ista fides pedet in illo casu à narratione partium quādo quando ipse nescit aliàs contrarium, tunc verè reddit testimoniũ testimonium : eo vel maximè si ipse admoneat vtrā q́; vtraque partem ne forte pallient vsuram mendacio. Cum igitur vtraque pars habeat certum ius erga tabellionem, vt reddat testimoniũ testimonium contractus quem illi faciunt: tenetur tabellio etiam si dubitet esse vsurarium, exercere suũ suum officium in fauorem ciuium, quoniam in dubijs melior est conditio possidentis.
DVbitatur vltimò. An vsurarius mẽtalis mentalis teneatur ad restitutionem. Ratio dubitandi est pro parte negatiua: quoniā quoniam simoniacus mentalis non tenetur ad restitutionẽ restitutionem ; ergo neq; neque vsurarius. Antecedẽs Antecedens probatur ex ca. mādato mandato de simonia. Cōsequẽtia Consequentia vero probatur: quoniā quoniam proportionabiliter se habẽt habent in spiritualibus simonia & in tẽporalibus temporalibus vsura.
Secũdo Secundo arguitur pro eadẽ eadem parte. Restitutio tantũ tantum debetur ratione damni quod datũ datum est alteri; at vsurarius mẽtalis mentalis nullum damnum dedit alteri, sicut neque homicida mẽ talis mentalis : ergo non tenetur quicquam restituere.
Sed in oppositum est, quod in cap. Cōsuluit Consuluit de vsuris dicitur, quòd vsurarius mentalis ad ea quæ taliter sunt accepta restituenda in animarum iudicio efficaciter est inducendus. Deinde nos supra ostendimus lucrum vsurarium ita iure esse prohibitum, vt eius dominiũ dominium non transferatur in vsurariũ vsurarium , quod si trāsfertur transfertur secundũ secundum aliquorũ aliquorum opinionẽ opinionem : tamẽ tamen trāsfertur transfertur cum obligatione ad restitutionẽ restitutionem . | Denique. Quicquid comparatur per iniustum contractum est lucrum iniustum & obnoxium restitutioni: sed contractus ille mutui est iniustus ratione mentis iniquæ: ergo lucrum ex illo acceptum obnoxium est restitutioni.
PRO decisione huius difficultatis, reuocanda sunt in memoria quæ diximus supra artic. 1. huius quæst. circa responsionẽ responsionem ad quartum argumentum de vsura mentali. Ex quibus colligamus hic, quòd ista dubitatio solum procedit de vsura mentali, secundùm quòd specialiter distinguitur à reliquis vitijs mentalibus, videlicet loquimur de vsura mentali, secundùm quòd distinguitur ab vsura reali, in qua est pactum explicitum vel implicitum de lucro ratione mutui: sed tamen in vsura mentali de qua loquimur, recipitur pretium vltra sortem ratione mutui: etiam si non præcesserit pactum aliquod.
Secundò notandum est, quòd cōtractus contractus iste vsuræ mentalis tripliciter potest exerceri: primo modo, ita vt vtraque pars habeat mentem vsurariam, alter recipiendi vsuram ex mutuo, alter vero dandi: & hæc est perfecta & plena ratio vsuræ mentalis. Alijs vero duobus modis exerceri potest iste contractus ex altera parte contrahentium. Sit ergo secundus modus, quando mutuator habet animum sincerum & candidum neque recipiendi aliquid ratione mutui ex obligatione ciuili: sed tantum ex gratitudine: at vero ipse mutuatarius opinatur mutuatorem habuisse animũ animum deprauatum & intendere obligare illum ad reddendum aliquid vltra sortem obligatione ciuili: & cum hac falsa opinione soluit aliquid vltra sortem. Tertius modus est, quando mutuator habet animũ animum deprauatum, intẽdens intendens obligare mutuatarium ad soluendas vsuras: sed ipse mutuatarius non intelligit talem animum, & nihilominus reddit aliquid vltra sortẽ sortem ex gratitudine & beneuolentia.
HIS ita cōstitutis constitutis , dicimus primò, quòd illo primo modo mutuator certissime est vsurarius mentalis (de quo loquimur) & tenetur ad restitutionem totius lucri & totius damni, quod inde mutuatario est sequutũ sequtuum : & sic intelligitur cap. consuluit. citatum, & hoc probant argumenta facta pro parte affirmatiua. At vero in secundo casu ipse mutuator nullam incurrit culpam: sed nihilominus tenebitur ad restitutionem illius lucri in quātum quantum factus est ex illo ditior. Et ratio est, quoniam ille solum tenetur ratione rei acceptæ, non ratione iniquæ acceptionis. Verum est tamen, quod quandiu non intellexerit mutuatarium soluisse lucrum illud ex falsa præ sumptione: excusabitur omnino à restitutione facienda. Hæc etiam sententia constituta est apud omnes. In tertio vero casu aliquid est certum apud omnes, scilicet, quòd mutuator quandiu in illa mala fide perseuerauerit, tenebitur ad restitutionem ratione conscientiæ erroneæ. Est autem controuersia, An postquam mutuator notum habuerit animum mutuatarij & nouerit illum dedisse lucrum vltra sortem ex mera gratitudine: teneatur nihilominus restituere? Multi Iurisperiti quos citat Syluest. in verbo vsura. 6. quæst. 3. & Sotus vbi sup. art. 4. tenent, quòd ille mutuator manet obligatus nihilominus ad restitutionem. At vero ipse Syluester & Caietanus & Sotus tenent contrariam sententiam, quam etiam nos amplectimur. Et probatur. Quoniam mutuatarius in illo tertio casu reuera transtulit dominium in mutuatorem absque vlla actione repetendi, sed liberè ex gratitudine, ergo mutuator non tenebitur restituere cessante conscientia erronea. Antecedens probatur: quoniam mutuatarius non soluit aliquid vltra sortem ex obligatione ciuili, sed ex mera tantum gratitudine, ergo absolutè transtulit dominium. Et confirmatur. Si quæ ratio est in illo casu lucri vsurarij, tota oritur ex præsumptione falsa, & conscientia erronea ipsius mutuatoris. Hæc autem ratio est secundùm quid & diminuta, neq; neque obligat realiter sed ratione conscientiæ erroneæ; ergo cessante conscientia erronea nulla relinquitur obligatio. Est exẽ plum exemplum , si quis accepit rem propriam existimans esse alienam, proculdubio postquam nouerit non esse alienam non tenebitur ad aliquam restitutionem.
AD argumenta verò pro parte negatiua iam responsum est, quatenus procedunt contra ea quæ diximus esse constituta apud omnes.
Ad primum verò argumentum in particulari, quatenus procedit contra nostram decisionem respondetur, quòd non est præ sentis loci disputare de illo antecedenti, an simoniacus mentalis teneatur ad restitutionem; hoc enim pertinet ad quæstionem 100. in art. 6. sunt enim variæ opiniones de hac re. Nunc autem dicimus ad argumentum, transeat antecedens & negamus consequentiam; & ratio differentiæ est: quoniā quoniam in mentali simonia, qui pretium soluit pro re sacra spirituali, intendit illam emere. Hęc est autem natura emptionis & venditionis: quòd per huiusmodi contractum transferatur dominium, ac proinde simoniacus mentalis vult omnino transferre dominium pretij; At vero in vsura mentali, qui soluit vsuras & redimit suam vexationem, neque intendit transferre pecuniarum dominium in fœ neratorem, & idcirco ille fœnerator tenetur restituere, etiam si vsura fuerit mentalis.
Ad secundum argumentum respondetur, quod vsurarius purè mentalis, si illa dictio, pure, excludat tantum ipsum pactum explicitum, vel implicitum, & non excludat receptionem pretij: profecto infert damnum, & sic loquimur hîc de vsurario purè mẽtali mentali : quapropter ille tenebitur restituere.
Ad alia vero argumenta partis affirmatiuæ quatenus possunt militare contra decisionem nostram in tertio modo positam respondetur, quòd caput illud. Cōsuluit Consuluit , intelligendum est de vsurario mentali simpliciter, & secundum rem: non autem de vsurario mentali ex cōscientia conscientia erronea. Ille enim per accidens est vsurarius, neque tenetur realiter ad restitutionem: sed solum quia existimat se teneri. Quemadmodum viceuersa, si quis per ignorantiam inuincibilem arbitratur se non teneri ad aliquam restitutionem, excusabitur quidem à peccato si non restituat: & nihilominus dicemus, quòd ille realiter tenetur restituere.
Ad secundum argumentum respondetur, quòd omnia iura quæ reprobāt reprobant lucrum vsurarium, efficiunt ipsos vsurarios incapaces & inhabiles dominij; sed intelligenda sunt de lucro vsurario secundum rem & per se: non de lucro quod non est vsurariũ vsurarium , nisi tantum in præsumptione accipientis pretiũ pretium : quapropter non est ille incapax dominij pecuniæ illius, vel illius rei quæ sibi datur ex gratitudine mutuatarij: quanuis ipse putet dari sibi ex obligatione ciuili ratione mutui.
Ad tertium argumentum respondetur primò, quòd lucrum prout hîc accipitur, & similiter ipse cōtractus contractus per quem accipitur, non habent in illo casu rationem aliquā aliquam iniustitiæ à parte rei, sed duntaxat in æstimatione falsa accipiẽtis accipientis lucrum: & idcirco cessanti falsitate illa æstimationis, non tenetur ad restitutionem aliquam. Respondetur secundò, quòd lucrum illud non habet originem ab iniusto contractu secundum se & à parte rei, sed potius ab ipsa libera voluntate & gratitudine mutuatarij, quæ quidem sufficit transferre dominium: etiam si ipse recipiens ignoret titulum dominij, quoniam nihilominus habet voluntatem interpretatiuā interpretatiuam recipiendi illud lucrum meliori titulo quo potest. Hoc dixerim, quia nemo acquirit dominium contra voluntatem propriam, etiā etiam si alter intendat transferre illud: sed merito præsumitur ille qui habet animum vsurariũ vsurarium recipiendi pretium, quòd multò libẽtius libentius reciperet titulo gratitudinis.
Ex dictis potest colligi, quòd restitutio in casu nostræ controuersiæ, non est faciẽda facienda pauperibus. Et ratio est, quia comparẽte comparente vero domino non est locus faciẽdæ faciendæ restitutionis pauperibus: sed tunc solum est facienda restitutio pauperibus, quando ipse verus dominus propter suam culpā culpam meretur amittere dominium, & punitur lege pœnali, & priuatur dominio. At vero hîc neque ipse mutuatarius culpam commisit, neque leges puniunt huiusmodi contractus, qui sunt vsurarij per accidens ex falsa æstimatione recipiẽ tis recipientis pretium.
Denique in fine huius articuli obseruandum est, quòd quanuis dum non comparet verus dominus, liberum sit illi qui tenetur restitutionem facere, illam incōsulto inconsulto episcopo facere, expendendo pecunias in pios vsus: tamen in aliquo casu non cōparenti comparenti vero domino, non potest sine facultate episcopi & cōsilio consilio restitutionem facere, cōuertẽdo conuertendo pretiũ pretium in pios vsus: videlicet, quādo quando est vsurarium debitum realiter. Et ita definitur in cap. quanquam, de vsuris lib. 6.

ARTICVLVS IIII.Vtrùm liceat pecuniam accipere mutuò sub vsura.

Source
AD Quartum sic procedi
tur. Videtur, quòd non liceat pecuniam accipere mutuo sub vsura. Dicit enim Apostolus ad Roman. 1. quòd digni sunt morte non solùm qui faciunt peccata: sed etiam qui consentiunt facientibus. Sed ille qui accipit pecuniam mutuo sub vsuris, consentit vsurario in suo peccato, & præbet ei occasionem peccandi. Ergo etiam ipse peccat.
¶ 2 Præterea. Pro nullo commodo temporali debet aliquis alteri quamcunque occasionem præbere peccandi. Hoc enim pertinet ad rationem scandali actiui, quod semper est peccatum, vt suprà
q. 43. ar. 2
dictum est. Sed ille qui petit mutuũ mutuum ab vsurario, expressè dat ei occasionem peccandi. Ergo pro nullo commodo temporali excusatur.
¶ 3 Præterea. Non minor videtur esse necessitas quandoque deponendi pecuniam suam apud vsurarium, quàm mutuum accipiendi ab ipso. Sed deponere pecuniam apud vsurarium, omnino videtur esse illicitum, sicut illicitum esset deponere gladium apud furiosum, vel virginem committere luxurioso, seu cibum guloso. Ergo neque licitum est accipere mutuum ab vsurario.
SED contra, ille qui iniuriam patitur, non peccat, secũdùm secundùm
Philosophum in. 5. Ethic. Vnde iustitia non est media inter duo vitia, vt ibidem
dicitur. Sed vsurarius peccat, inquātum inquantum facit iniustitiam accipienti mutuum sub vsuris. Ergo ille qui accipit mutuum sub vsuris, non peccat.
RESPONDEO dicendum, quòd inducere hominem ad peccandum nullo modo licet: vti tamẽ tamen peccato alterius ad bonum, licitum est, quia & Deus vtitur omnibus peccatis ad aliquod bonũ bonum . Ex quolibet enim malo elicit aliquod bonum, vt dicitur in
Aug. Euchir. c. 11. tom. 3.
Enchirid. Et ideo
August. Publicolæ quærenti, vtrùm liceret vti iuramẽto iuramento eius, qui per falsos deos iurat, in quo manifestè peccat, eis diuinam reuerentiam adhibens, respōdet respondet , quòd qui vtitur fide illius, qui per falsos deos iurat, non ad malum, sed ad bonũ bonum , non peccato illius se sociat, quo per dæmonia iurauit, sed pacto eius bono, quo fidem seruauit: si tamen induceret eum ad iurandum per falsos deos, peccaret. Ita etiam in proposito dicendum est, quòd nullo modo licet inducere aliquẽ aliquem ad mutuandum sub vsuris: licet tamen ab eo, qui hoc paratus est facere, & vsuras exercet, mutuum accipere sub vsuris, propter aliquod bonũ bonum , quod est subuentio suæ necessitatis vel alterius. Sicut etiam licet ei, qui incidit in latrones, manifestare bona quæ habet, quæ, latrones peccāt peccant diripiendo, ad hoc quòd non occidatur, exemplo decem virorũ virorum , qui dixerunt ad Ismael: Noli occidere nos, quia thesauros habemus in agro, vt dicitur Ierem. 41.
AD primum ergo dicendum, quòd ille qui accipit pecuniam mutuò sub vsuris, non consentit in peccatum vsurarij, sed vtitur eo, nec placet ei vsurarũ vsurarum acceptio, sed mutuatio, quæ est bona.
AD secundum dicendũ dicendum , quòd ille, qui accipit pecuniam mutuo sub vsuris, non dat occasionem vsurario vsuras accipiendi, sed mutuā di mutuandi . Ipse autem vsurarius sumit occasionem peccandi ex malitia cordis sui: vnde scandalum passiuum ex parte sua est, non autem actiuum ex parte petentis mutuum. Nec tamen propter huiusmodi scādalum scandalum passiuum debet alius à mutuo petendo desistere, si indigeat: quia huiusmodi passiuum scandalum non prouenit ex infirmitate vel ignorā tia ignorantia , sed ex malitia.
AD tertium dicendum, quòd si quis committeret pecuniā pecuniam suam vsurario non habenti aliàs vnde vsuras exerceret, vel hac intentione committeret, vt inde copiosius per vsuram lucraretur, daret materiam peccandi: vnde & ipse esset particeps culpæ. Si autem aliquis vsurario aliàs habenti vnde vsuras exerceat pecuniam suam committat, vt tutius seruetur, non peccat, sed vtitur homine peccatore ad bonum.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Inducere aliquem vt det mutuũ mutuum sub vsuris peccatum est.
Secunda conclusio. Licitum est accipere mutuũ mutuum sub vsuris ab eo qui paratus est dare.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

DVbitatur circa primam conclusionẽ conclusionem . An in aliquo casu sit licitum inducere aliquem ad mutuandum sub vsuris.
Pro parte affirmatiua arguitur primo. Si Petrus debeat Ioanni centum quę non potest aliter Ioannes recuperare, licitum erit mihi inducere Ioannem vt mutuet illi sub vsuris; ergo &c.
Secundò. Si Ioannes. v. g. statuit occidere Petrum, possum ego inducere Ioannem, vt mutuet illi sub vsuris, & ita se vindicet de illo, ergo &c. Respondetur, quòd illa propositio intelligenda est de vsura formaliter & per se loquendo, ita vt inductio illa habeat pro obiecto & termino mutuationem sub vsuris. Et idcircò in illis casibus licita est talis inductio: quia non est inductio ad vsurā vsuram . Vnde ad primum respondetur, quòd tunc nulla est vera vsura sed tantum fictitia, sed verè est reparatio proprij boni.
Ad secundum respondetur, quòd illa inductio potius habet rationem defensionis proximi quàm iniuriæ. Est autem licitum monere ad minus malum hominem paratum ad maius malum, quod optimè probat Soto lib. 6. de iust. quæst. 1. art. 5. contra Caietanum in commentario super istum articulum.
DVbitatur secundo circa secundā secundam conclusionem, vtrum ab vsurario parato exercere omnem vsuram, sit licitum petere mutuum his verbis, da mihi mutuum sub vsuris? Pro parte negatiua arguitur primò. Ille actus est malus intrinsecè ex obiecto; ergo non est licitum petere ab aliquo vt illum faciat. Secundò, quod licitum est petere licitum est velle, & desiderare vt fiat & complacere si fiat; sed non est licitum desiderare & complacere in illo actu: ergo neq; neque petere. Tertiò. Si qua ratione esset licita illa petitio, maximè quia ille est paratus mutuare sub vsuris; sed sequeretur quòd eadem ratione licitum esset petere ab homine parato ad fornicandum, vt fornicaretur cum muliere parata ad fornicandum ostendendo illi vbi habitet mulier præsertim si ipsi petẽti petenti aliquod commodum accederet. Patet sequela, quia in isto casu neuter scandalizatur, quia erant parati ad fornicandum. Quartò. Non est licitum petere à malefico vt soluat maleficiũ maleficium arte dæmonis, etiam si ille sit paratus. Item non est licitũ licitum petere ab idolatra. Vt iuret per falsum Deum, etiam si ille sit paratus, ergo.
Ad hoc dubiũ dubium Theologi in. 3. d. 37. Dur. quæst. 4. & Palud. quæst. 2. tenẽt tenent partẽ partem negatiuam & Caiet. hic & in opuscul. 17. responsionum. responsione. 14. & in quæstione de maleficijs, & D. Antoninus in. 2. parte. tit. 1. cap. 9. §. 14. & Conradus de contractibus quæst. 47. & Iurisperiti. in ca. super eo de vsuris. Nauar. in Manuali ca. 17. nu. 262. & 263. excipit tamen ipse vnum casum, quando petens fuerit in extrema necessitate, tunc enim petens mouet mutuātem mutuantem ad minus malum quod est licitũ licitum : eo quod ille à quo petit mutuũ mutuum sub vsuris magis peccabit non dando quàm dādo dando sub vsuris. Etenim non dando reus est homicidij, quod peccatum est maius, quàm vsuræ. Sed pro parte affirmatiua sunt aliqui Theologi moderni, inter quos fuit Magister Cano. Et aliqui citant in hanc sentẽtiam sententiam Soto lib. 8. de iust. quæst. 2. art. 4. sed ille non dicit nisi quòd est licitum recipere sub vsuris mutuum & recipere iuramentum per falsos deos ab hominibus paratis, non autẽ autem petere; quin potiùs libro. 6. de iustit. quæst. 1. art. 5. vniuersaliter dicit non esse licitum petere ab aliquo actum quem ille non potest exercere absque peccato.
PRO decisione sit prima cōclusio conclusio . Pars negatiua vera est & necessaria, si petitio illa accipiatur formaliter & per se loquẽdo loquendo secundũ secundum significationem verborum. Et hoc probant sufficienter argumenta facta pro parte negatiua.
Secunda conclusio. Attentis circunstātijs circunstantijs rerum & personarum, pars affirmatiua vera est, & absque aliquo scrupulo. Et ratio est, quia intentio petentis non habet pro obiecto actionem dantis mutuum sub vsuris, quatenus ab illo procedit, sed passionem ipsius recipientis mutuum sub vsuris: quæ quidem passio bona est. Est enim sensus illorum verborum, attentis circunstantijs, da mihi mutuũ mutuum ; sed quia certus sum quòd non dabis nisi sub vsuris, ego recipiam sub vsuris & patiar hoc damnum. Et hic modus loquẽdi loquendi etiam inuenitur in sacris literis, v. g. Matth. 23. Et vos implete mensuram patrũ patrum vestrorum. Et Ioan. 13. quod facis, fac citius. Hoc est paratus sum pati mortem & traditionem. Secundò probatur. Quia licitum est accipere mutuum sub vsuris: ergo petitio quæ habet illud ipsum obiectum bona est. Sed perinde est dicere da mihi mutuum sub vsuris æquiualenter, atq; atque dicere peto vt ego recipiā recipiam mutuũ mutuum sub vsuris. Et licet Duran. & Palu. & Antoninus vbi suprà cum teneant partem negatiuam dicunt, quod cōmuniter communiter excusantur petentes mutuũ mutuum sub vsuris ex negligentia vel ex ignorantia, vel quia certi sunt, quod vsurarius non dabit mutuum nisi sub vsuris.
AD argumẽta argumenta in oppositum quatenus militant contra secundam conclusionem respondetur. Ad primum respōdetur respondetur , quod obiectum petentis mutuum sub vsuris non est intrinsecè malum, etiam si dare mutuũ mutuum sub vsuris sit intrinsecè malũ malum , quia obiectum petentis non est nisi mutuum; quod autẽ autem dicit, sub vsuris, permissiue dicit: sicut qui vult potionem amaram accipere non habet pro obiecto amaritudinem neque cōplacet complacet de amaritudine, sed de sanitate & curatione. Secundum argumentum eandem habet solutionem. Ad tertium respondetur, quod non solum est licita illa petitio, quia vsurarius est paratus, sed quia petens petit actum quem alter potest exercere absque peccato, scilicet mutuare. Cæterùm qui petit ab altero vt fornicetur, petit actum quem alter non potest exercere sine peccato. Ad quartum respondetur, concedo antecedens & nego consequentiam, quia magus non potest exercere illum actum absque peccato, quod si fuerit aliquis magus qui sine inuocatione dæmonis possit soluere maleficiũ maleficium vel declarando vbi sit vt alij soluant, licitum est petere ab illo vt soluat maleficium: vt optimè aduertit Caietanus in quæstione de maleficis. Et fortassis ita intelligendi sunt Aureolus in 4. dist. 34. & summa Angelica in verbo superstitio, asserentes licitum esse petereà malefico, vt soluat maleficium. Obseruandum est tamẽ tamen quod quanuis D. August. in epist. ad Publicolam quæ est 154. nunquam concedat licitũ licitum esse petere tale iuramentum per falsos deos, sed recipere: nihilominus illa petitio, iura mihi per tuum idolum, quòd seruabis fidem, potest habere bonum sensum ex circunstantijs, scilicet, quia sic petens, certus est, quòd ille infidelis non aliter iurabit nisi per falsum deũ deum , neque aliter seruabit fidẽ fidem , & intentio petentis non fertur nisi tantũ tantum ad iuramẽtũ iuramentum | quod licite fieri poterit. Permittit autẽ autem quòd ille iuret per falsum Deum propter suam commoditatem proportionabiliter, sicut diximus de petente mutuũ mutuum sub vsuris.
DVbium tertium est vtrum sit licitum absque aliqua necessitate vel propria commoditate, petere vel recipere mutuũ mutuum sub vsuris? Arguitur primò pro parte negatiua. Nam D. Thom. dicit esse licitum cum limitatione, scilicet propter bonum propriũ proprium vel alterius, & hoc ipsum insinuat in solutione ad secundum. Secũdò Secundò . Quilibet tenetur ex charitate impedire peccatum proximi, quotiescumq́ue potest sine proprio detrimento; sed qui petit vel recipit ad vsuras absque aliqua propria commoditate potest impedire peccatum proximi non petendo: ergo tenetur non petere nec recipere. Etsi respondeas, quòd ille vsurarius iam paratus erat ad omnem vsuram & peccauerat; contra ille vsurarius de nouo peccat exercendo istum actum in singulari, nam tenetur confiteri illum actum singularem, neque sufficit confiteri separatum esse ad omnem vsuram; ergo de nouo peccat, ac per consequẽs consequens ego poteram illud euitare peccatum non recipiendo ad vsuras.
Ad hoc dubium Durādus Durandus vbi suprà expresse tenet, quòd non alia ratione excusatur recipiens ad vsuras ne cōmunicet communicet peccato alterius, nisi quia id facit propter suam vtilitatem, quæ quidem debet esse maior quā quam damnum quod patitur in rependendis vsuris. Caietanus vero hic inquit, quòd non oportet nimium vrgere conscientias confitentiũ confitentium , interrogādo interrogando an propter aliquam vtilitatem receperint sub vsuris. Et dicit Caietan. quòd nisi finis propter quem aliquis recipit sub vsuris fuerit peccatum mortale: non est peccatum mortale recipere sub vsuris: sed poterit esse veniale; vel quia actus est otiosus, vel quia fortè est peccatum veniale. Neque obstat quòd D. Thom. in Responsione ad lectorem Florentinum, dicit quòd non excusatur quis à peccato petendi mutuum sub vsuris propter maiores negotiationes exercendas: quia D. Thom. intelligendus est de peccato veniali, quia finis ille, vt aliquis abũ dātiores abundantiores diuitias assequatur est peccatum veniale. Dicit vero Caietanus, quod si quis petit ad vsuras vel recipit vt fornicetur, non peccat duo peccata, alterum fornicationis & alterũ alterum quia dat materiā materiam peccandi vsurario, vel non impediendo peccatũ peccatum vsuræ: sed tantũ tantum peccatum fornicationis. Id ipsum tenet Soto in lib. 6. de iust. quæst. 1. art. 5. & hanc sententiā sententiam tenent plurimi ex modernis Theologis, sed nobis probabilis videtur sententia Durandi quæ fundamentũ fundamentum habet in doctrina S. Tho. & probant illam argumenta facta pro parte negatiua, quæ non facilè soluuntur. Sed notandũ notandum est, quod vtilitas quæ excusat à tali peccato non oportet vt sit maxima, v. g. quod aliquis sit in extrema vel graui necessitate, vt possit recipere mutuũ mutuum sub vsuris: sed sufficit quod sit mediocris quædam commoditas secundũ secundum decentiam status cuiuslibet.
DVbium quartum est circa solutionẽ solutionem D. Tho. Ad tertiũ tertium vbi dicit, quòd ille qui deponit pecunias apud vsurariũ vsurarium qui non habet aliàs quibus vsuras exerceat; vel deponit hac intẽtione intentione , vt ille maiores vsuras exerceat, fit particeps culpæ illius. Dubitatur inquàm, vtrum ille qui deponit pecunias in tali casu, peccet peccatũ peccatum iniustitiæ contra eos cum quibus exercentur vsuræ? Caietanus hic inquit quod ille qui deponit pecunias suas apud talem vsurariũ vsurarium , peccat tantùm venialiter. Et ratio eius est: quia ipse vsurarius duo peccat peccata, alterũ alterum infidelitatis, eo quod alienat depositum sine voluntate domini proprij, & in hoc venialiter peccat ex genere suo, & cum hoc peccato communicat ille qui deponit vsuras apud vsurarium, quia dat illi materiā materiam infidelitatis. Alterum peccatũ peccatum quod committit vsurarius, est iniustitiæ cōtra contra eos cum quibus exercet vsuras; & in hoc peccato non cōmunicat communicat qui deponit pecunias; quia tantùm intendit custodire suas pecunias. Cæterùm hæc sententia Caietani maximè quantum ad secundum dictum falsa videtur viris doctis. Quātum Quantum ad primũ primum dictũ dictum mihi non placet: quia ratio secundi dicti, si quid valet, probat falsum esse primũ primum dictũ dictum . Siquidem deponens pecuniam non intẽdit intendit quòd depositarius infideliter agat, sed custodire suam pecuniam. Probatur. Nam D. Tho. in solutione tertij inquit, quod ille qui deponit pecunias apud vsurariũ vsurarium fit particeps culpæ vsurarij. Et certum est, quod loquitur de culpa quā quam | committit vsurarius exercendo vsuras. Sed illud peccatum est iniustitiæ: ergo qui deponit pecunias est particeps iniustitiæ & tenetur ad restitutionem. Secundò. Qui deponit gladium apud hominem iratum cōtra contra alterum cum quo occisurus est illum, peccat peccatum homicidij, si hoc præuideat; ergo similiter in nostro proposito. Et confirmatur. Si quis deponeret arma apud illũ illum quem videt cum his illaturum bellum iniustum, peccat idẽ idem peccatũ peccatum , ergo &c. Tertiò. Si quis depositarius reddat depositum domino, volenti cum illo iniuriam alicui tertio inferre, peccat peccatũ peccatum iniustitiæ: & tenetur ad restitutionẽ restitutionem damni subsequuti: vt diximus suprà quæst. 62. ar. 5. ergo multo magis peccat cō tra contra iustitiā iustitiam , ille qui deponit proprias pecunias apud vsurariũ vsurarium paratum inferre iniuriā iniuriam alicui tertio. Patet consequentia. Nam depositarius ille tenebatur aliàs iure naturæ reddere depositum, nisi adesset illa circũstātia circunstantia ; qui vero deponit proprias pecunias nulla obligatione, sed vltro deponit, stāte stante eadẽ eadem circũ stantia circumstantia : ergo multo magis peccat. Et confirmatur. Si quis furi paratissimo ad furandum det clauem adulterinā adulterinam , fit particeps furti illius, vt patet in. l. si pignore. §. si ferramenta. ff. de furtis, ergo similiter in casu posito. Ad rationem Caietani, scilicet, quod ille qui deponit pecunias id facit propter suā suam cōmoditatẽ commoditatem quam non tenetur amittere propter malitiā malitiam vsurarij. Respondetur, quòd in illo casu tenetur amittere suam cōmoditatem commoditatem , ne fiat iniuria alicui tertio, non solũ solum ex charitate. Nam hæc non obligat sæpe numero cum tanto detrimento: sed tenetur ex iustitia non dare instrumenta quibus præuidet iniuriam faciẽdam faciendam esse proximo: aliàs talis iniuria est ipsi volũ taria voluntaria indirecte. Ob hæc argumenta est valde probabilis hæc sententia: nihilominus sententia Caiet. & mihi ita videtur, dummodo qui pecunias deponit non intendat nisi propriam commoditatem securi depositi.
AD argumenta in oppositum respondetur, quod est differẽtia differentia maxima inter mutuatariũ mutuatarium qui soluit vsuras, & alios quibus infertur vis. Nam mutuatarius mouetur ab intrinseco ad quærendum mutuũ mutuum etiam non obstantibus vsuris propter suā suam commoditatẽ commoditatem , & gaudet inueniens mutuatorem etiā etiam vsu rarium: vnde non propriè anticipatur per vim vsurarij: neque conqueritur de illo qui peposuit pecunias apud vsurarium sicut meritò conqueritur ille, qui percutitur aut qui spoliatur de illo dedit gladiũ gladium vel ferramentum. Cæterũ Cæterum S. Tho. potest intelligi, quādo quando depositor non amittit suā suam cōmoditatem commoditatem . Tũc Tunc enim videtur dare occasionẽ occasionem vsurario peccandi. Hactenus de materia vsurarum.
[de censibus]

De Censibus.

POst quā quam doctrinā doctrinam sunt aliqui contractus in quibus solet palliari vsura, vt est emptio & venditio ad creditũ creditum : sed de hoc diximus. q. 77. art. 4. de cæteris verò contractibus dicemus statim.
DE quatuor speciebus cōtractuũ contractuum agẽdũ agendum nobis est; in quibus solet palliari vsura, scilicet de emptione & vẽditione venditione censuũ censuum . Secundo de Assecurationibus. Tertio de Societatibus. Quarto de Cambijs. De primo igitur cōtractu contractu disputant doctores in 4. dist. 15. Conrad. de cōtract contract . q. 79. Ioannes de Medina in quæstione speciali de censibus. Soto lib. 6. de iust. q. 5. Couar. lib. 3. Variar. cap. 7. Nauar. super caput primũ primum . 14. q. 3. num. 16. Nobis autẽ autem circa istam materiā materiam quatuor definienda sunt. Primum quid sit census. Secũ dum Secundum super quā quam rem possit constitui census. Tertium quotuplex sit census. Quartũ Quartum quæ nam cōditiones conditiones sint necessariæ ad iustificationem census. Circa primum nota, quod non accipimus hic nomen cẽsus census pro re familiari, nec vero pro tributo quod soluitur regibus; sed accipitur vt significat ius percipiẽdi percipiendi annuā annuam pensionẽ pensionem ex cōtractu contractu emptionis & vẽditionis venditionis . Vt v. g. emit Petrus à Paulo pro quatuordecim ius percipiendi ab illo vnum singulis annis: illud ius est census secundũ secundum præ sentem considerationem. De secundo verò communis sententia est, quod census potest cō stitui constitui super re fructifera. v. g. super agro, vinea & domo. Vt si Petrus emat à Paulo ius percipiẽdi percipiendi ex agro illius tres modios tritici, vel mille dipondia singulis annis.
DVbium primum est: an super nudam personam possit constitui census. De qua re est differentia inter Iuristas & Theologos stando in solo iure naturali, nam ferè cō munis communis sententia est pars negatiua, quā quam in lo| cis citatis supradicti doctores probāt probant multis argumentis. Sed partem affirmatiuam tenet Conrad. vbi sup. q. 83. & 84. Medin. vbi sup. Soto vbi sup. ar. 1. Maior. in. 4. dist. 15. quæst. 44. Couar. sup. num. 8.
PRO decisione sit prima cōclusio conclusio . Stando in solo iure naturali potest constitui cẽsus census super nudā nudam personā personam fructiferā fructiferam tamẽ tamen & vtilẽ vtilem , vt v. g. super artificẽ artificem . Probatur primò. Nam artifex potest locare suas operas, ergo poterit vẽdere vendere ius ad illas singulis annis exhibendas. Secundò. Super rẽ rem fructiferā fructiferam potest cōstitui constitui cẽsus census : ergo super personā personam vtilẽ vtilem & fructiferā fructiferam . Vltimò probatur. Nam in quibusdam ecclesijs exigũtur exiguntur decimæ non solũ solum ex fructibus terræ, sed etiā etiam ex personis fructuosis, vt habetur in. c. Apostolicæ. de decimis, ergo etiā etiam cẽsus census potest cōstitui constitui super tales personas.
Secũda Secunda cōclusio conclusio . Stādo Stando in eodẽ eodem iure naturali, potest cōstitui constitui cẽsus census super nudam personā personam . Ista cōclusio conclusio non est tam certa sicut prima. Sed ꝓbatur probatur . Nam stādo stando in solo iure naturę, illa persona potest se vẽdere vendere & fieri seruus: ergo pari ratione poterit vẽdere cendere ius istud ad certũ certum tẽpus tempus . Secũdò Secundò probatur. Quia nulla persona est tam inutilis quæ non possit aliqua obsequia præstare, vt comitari dominum vel assistere illi: ergo super quālibet quamlibet personā personam potest cōstitui constitui cẽsus census . ¶ Tertiò. Obligatio cuiuslibet personæ quā quam super se accipit ad soluendā soluendam pensionẽ pensionem , vel pecuniā pecuniam , vel seruitutẽ seruitutem , ita vt illo tẽpore tempore statuto non sit sui iuris sed maneat vbi dominus voluerit, totũ totum hoc pretio æstimabile est, ergo poterit vẽdi vendi , si fuerit emptor. Cōfirmatur Confirmatur . Nam nemo est tam pauper & nudus qui ex industria sua non possit eleemosynas colligere, vnde obligetur per totam vitā vitam singulis annis soluere pẽsionẽ pensionem vnius argẽti argenti ; ergo persona illius poterit obligari ad illā illam pensionẽ pensionem . Ex hac cōclusione conclusione sequũtur sequuntur tria. Primũ Primum est, censum posse cōstitui constitui super incerta bona. Secũdũ Secundum est, posse cōstitui constitui super bona minoris valoris quā quam sit cẽsus census . Tertiò. Super bona facilè peritura non pereunte censu. Ratio omniũ omnium istorũ istorum est, quoniā quoniam cum census possit cōstitui constitui super ipsam personā personam immediatè inde supplet̃ suppletur , quod deficit in bonis super quæ cōstituitur constituitur cẽsus census . Sed cōtra contra istā istam cōclusionẽ conclusionem arguitur sic. In tali cōtractu contractu vẽditur venditur & emitur id quod re uera non est, neq; neque in se neq; neque in sua causa, ergo talis cōtractus contractus habet effigiẽ effigiem vsuræ. Ad hoc argumentũ argumentum respondetur primò, nego antecedẽs antecedens . Quia reuera id quod emitur partim est in se, partim est in sua causa: emitur enim ius ad exigendũ exigendum à Paulo pensionẽ pensionem annuā annuam , vnde obligatio reuera est in Paulo & pretio æstimabilis: pẽsio pensio vero est in illo tāquā tamquam in causa, qui industria sua tenetur acquirere vnde soluat. Secundò respōdetur respondetur , nego cōsequentiā consequentiam , & ratio est: quia vsura non cōmittitur committitur vbi non est mutuũ mutuum : at verò in casu posito neq; neque est mutuũ mutuum explicitè neq; neque implicitè, eo quod ipsum capitale quod est pretiũ pretium nũquā numquam tenetur Paulus reddere Petro, quòd si in illo cōtractu contractu est aliqua iniustitia: illa tenet se ex parte vendẽtis vendentis , quia vẽdit vendit id quod non est. Sed neq; neque ista iniustitia reperitur illic. Ratio est: quia scienti & propria spōte sponte volẽti volenti non sit iniuria: sed emẽs emens censum super nudā nudam personā personam est sciens quod emit, & propria spōte sponte vult emere: ergo nulla fit iniuria illi. Et per hoc respōdetur respondetur ad aliud argumẽtũ argumentum huic simile, scilicet, non est licitum emere à Rege iura fictitia, ergo neq; neque in casu posito emere cẽsum censum super nudā nudam personam. Respōdetur Respondetur enim ad antecedẽs antecedens , quod si ille qui emit iura fictitia ignorat esse fictitia; iniuriā iniuriam patitur à Rege: si autẽ autem sciat esse fictitia, nullā nullam patitur iniuriā iniuriam si vult emere obligationẽ obligationem Regis ad soluendam pensionem. Atque hactenus de hoc secundo dubio.
De tertio vero sciẽdũ sciendum est quod ex quadruplici capite sumitur multiplex diuisio censuũ censuum , vel ex parte modi faciẽdi faciendi cōtractuum contractuum , & sic alius est census reseruatiuus alius consignatiuus: reseruatiuus est, quādo quando aliquis tribuit alteri sua bona reseruādo reseruando sibi aliquā aliquam pensionẽ pensionem annuā annuam . Sed de hoc sensu fit mẽtio mentio in. l. fin. C. de rerũ rerum permutatione. Cōsignatiuus Consignatiuus census est, quādo quando aliquis retinens sua bona obligat illa ad soluendā soluendam annuā annuam pensionẽ pensionem : & iste est frequentissimus in vsu. Secundò diuiditur cẽsus census ex parte rei super qua cōstituitur constituitur , & sic alius cẽsus census est realis cōstitutus constitutus super re tẽporali temporali : alius dicitur personalis, quia cōstituitur constituitur im mediatè super personā personam . Tertiò diuiditur ex parte ipsius pensionis soluẽdæ soluendæ ; & sic alius cẽsus census est fructuarius, quando pensio est fructus alicuius rei: alius pecuniarius quando pensio est pecunia. Itẽ Item eadẽ eadem consideratione diuiditur census super quantitate pensionis, | vel absolutā absolutam & certā certam , v. g. si pensio sit decem millia, vel proportionabilẽ proportionabilem , vt si pensio sit quinta pars fructus. Deniq; Denique diuiditur census ex parte durationis, vnde deriuantur multæ diuisiones: alius est enim perpetuus, alius tẽ poralis temporalis . Itẽ Item temporalis alius cōstituitur constituitur pro certo tẽpore tempore . v. g. 20. annis: alius pro certa vita, v. g. pro vita Ioannis, qui census dicuntur vitalitij. Itẽ Item alius est census redimibilis, alius irredimibilis. Redimibilis dicitur, quando vẽditor venditor cẽsus census pōt potest dato pretio quod recipit extinguere census: irredimibilis dicitur quā do quando hoc non potest. ¶ Iam verò circa quartũ quartum pũ ctũ punctum principale quæritur, vtrũ vtrum omnes prædicti cōtractus contractus sint liciti stādo stando in solo iure naturæ? De qua re varię sunt doctorũ doctorum sentẽtiæ sententiæ , quidā quidam enim aiunt, quod licet aliquis possit donare censum: non tamen potest vẽdere vendere . Huius sentẽ tiæ sententiæ est Hẽric Henric . Gādauo Gandauo quodl. 8. q. 22. & Arimin. quẽ quem citat Salyc. in authẽtica authentica ad hæc. C. de vsuris, & aliqui Iurisperiti in. c. in ciuitate de vsuris. Alij vero aiunt, licitũ licitum esse vendere cẽsum censum realẽ realem & non personalẽ personalem . Alij verò licitũ licitum esse fructuariũ fructuarium cẽsum censum non autem pecuniarũ pecuniarium . Huius sententiæ dicitur esse Ancharranus.
PRO decisione sit vnica cōclusio conclusio . Stādo Stando in solo iure naturæ omnes cōtractus contractus cẽ suũ censuum prædictorũ prædictorum liciti sunt, si fiant iusto pretio. Probatur primo. Cuilibet licitũ licitum est bona sua pretio vendere; ergo & partẽ partem bonorũ bonorum suorũ suorum . Rursus, sed pars bonorũ bonorum est cẽsus census ille: ergo potest illũ illum vẽdere vendere . Secundo probatur. Cẽsus Census ille habet rationẽ rationem mercis pretio æstimabilis, & pecunia habet rationem pretij; ergo iustus erit contractus vbi pecunia pro cẽsu censu datur. Tertiò. Omnis res quę donari potest si non sit spiritualis potest vendi; sed census non est bonũ bonum spirituale: ergo si potest donari potest & vendi. Quartò. Fructus terræ sunt pretio ęstimabiles; ergo si cẽsus census fructuarius est licitus erit licitus pecuniarius. Vltimò probatur ex cōstitutionibus constitutionibus Martini V. & Calixti III. quæ habẽtur habentur inter extrauagā tes extrauagantes cōmunes communes tit. de empt. & vendit. & ex motu proprio Pij V. de censibus, quibus in locis Pōtifices Pontifices approbāt approbant cẽsus census , etiam pecuniarios quibusdā quibusdam cōditionibus conditionibus appositis. Itẽ Item in Clemẽtina Clementina . 1. de rebus eccl. non alienādis alienandis , cōceditur conceditur episcopis facultas alienādi alienandi bona ecclesię, pro tẽpore tempore vitæ suę. Vnde colligimus quod census pro certo tẽpore tempore sit licitus: De qua re erit specialis difficultas in dubio. 3. ¶ Deniq; Denique in legibus Hispaniæ eadẽ eadem conclusio probatur, vt patet in Copilatione legũ legum lib. 5. tit. 15. & quāuis quamuis in his legibus prohibeatur census fructuarius propter speciales rationes: tamẽ tamen nos loquimur stando in iure naturæ.
DVbiũ DVbium secundũ secundum est, an liceat emere cẽ sum censum cum pacto retro emẽdi emendi , vel retrouedẽdi retrouedendi . v. g. vẽdit vendit Petrus censum Ioanni, & obligatur Petrus redimere censum: tũc tunc dicitur pactũ pactum retro emẽdi emendi . Rursus. Si autem non obligetur Petrus, sed Ioānes Ioannes obligetur iterũ iterum vẽdere vendere Petro quādo quando ipse voluerit: tũc tunc dicitur pactũ pactum retro vẽdẽdi vendendi . Respōdetur Respondetur ergo ad dubiũ dubium , & sit prima cōclusio conclusio . Licitũ Licitum est emere cẽsum censum cum pacto retrouendendi. Vt v. g. in casu posito licitũ licitum est Petro obligare Ioannẽ Ioannem , vt quādo quando Petrus voluerit redimere censum dato pretio quod recepit, teneatur Ioannes admittere redẽptionẽ redemptionem illā illam . Probatur cōclusio conclusio . Nam si quæ ratio iniustitiæ esset in isto cō tractu contractu maximè vsuræ; sed ista non est, ergo. Minor ꝓbatur probatur , quia ad rationẽ rationem vsuræ requiritur mutuũ mutuum : sed ibi non est ratio mutui neq; neque implicita quidẽ quidem , quod patet, quia ad rationẽ rationem mutui pertinet, vt mutuatariꝰ mutuatarius qui recipit pecuniā pecuniam obligetur illā illam reddere. Sed in casu posito Petrus non obligatur reddere pecuniam, sed relinquitur in eius volũtate voluntate : ergo non habet rationẽ rationem mutuatarij. Secũdò Secundò . Quæcunq; Quæcunque alia res tẽporalis temporalis pōt potest emi cum pacto retrouendẽdi retrouendendi , vt domus & ager; ergo cẽsus census . Verũ Verum est tamen , quod cum tali pacto retrouẽdẽdi retrouendendi debet diminui de pretio cẽsus census , vt v. g. si mille æstimātur æestimantur pretio triginta mille cum tali pacto retrouẽdẽ di retrouendendi , tũc tunc cum tali pacto non æstimabũtur æstimabuntur nisi quatuordecim milliũ millium dipōdiorũ dipondorium . Et deniq; denique conclusio colligit̃ colligitur ex Pōtificibꝰ Pontificibus citatis & legibus.
Secũda Secunda cōclusio conclusio . Vsura est emere cẽsum censum cum pacto retro emendi, vt v. g. in casu posito illicitũ illicitum est & vsura, obligare Petrum vt redimat cẽsum censum reddẽdo reddendo principale non cōputatis computatis singulis pẽsionibus pensionibus in ipso p̃tio pretio . Ista cōclusio conclusio ꝓbatur probatur . Nam in tali cōtractu contractu est mutuũ mutuum implicite. Probatur. Nam Petrus obligatur reddere pretium quod accepit, & rursus reddere aliquid amplius singulis annis; ergo est vsura scilicet mutuũ mutuum ex lucro. Sed notandũ notandum est, quod ista cōclusio conclusio intelligenda est quando perso| na Petri obligatur reddere pretiũ pretium . Cæterũ Cæterum si non obligetur persona Petri, sed tantũ tantum res super quā quam cōstituitur constituitur census, licitũ licitum est emere censum cum tali pacto, vt emptor ipse posset exigere à re illa post aliquot annos pretium datum, non cōputando computando annuas pensiones quas receperat. Probatur: nam in tali casu nulla est ratio mutui ne implicitè quidem, quod probatur. De ratione mutui est vt mutuatarius obligetur reddere mutuum: sed in casu isto mutuatarius non tenetur reddere: ergo ibi non est ratio mutui, ac per cōsequens consequens neq; neque est vsura. Confirmatur. Nam mutuatarius semper obligatur reddere mutuum in omni euentu, sed in casu posito Petrus vendens censum non tenetur reddere pretiũ pretium , si res super qua cōstituitur constituitur pereat: ergo non habet rationem mutuatarij. Secũdò Secundò probatur. Nam aliæ res possunt vendi cum tali pacto retro emendi. Vt v. g. emit Ioannes vineam à Petro eo pacto vt Petrus teneatur post decennium iterum emere vineam à Ioāne Ioanne eo pretio quo tũc tunc æstimanda fuerit. Ergo similiter potest vendi census cum tali pacto, dũ modo dummodo non obligetur persona reddere pretium quod recepit, sed ista exceptio intelligenda est, dummodo pretium quod datur pro tali censu sit maius quàm esset sine tali pacto: eo quòd pactũ pactum illud est in grauamen ipsius venditoris, alioquin posset esse iniustitia in tali contractu: eo quod pretium est minus quā quam par est. Non autẽ autem erit vsura, quia nulla est ratio mutui. Et isto fortassis modo intelligẽda intelligenda est sentẽtia sententia Ioānis Ioannis de Medina in quæ stione de cẽsibus censibus , vbi tenet licitũ licitum esse emere censum cum pacto retro emendi, intelligẽdus intelligendus est, non obligando personā personam sed rem ipsam.
DVbium tertium est vnde pensandum sit iustum pretium in censibus emendis? Respondetur & sit prima cōclusio conclusio . Stando in solo iure naturali, illud est pretium iustum quod æstimatur à viris bonis & prudentibus, & quod est in vsu pro illo tẽpore tempore . Hoc probatur: quia eadem est ratio quantũ quantum ad hoc sicut de alijs mercibus de quibus diximus in quæst. 77. illud esse pretium iustũ iustum . Sed est aduertendum, quod ad æstimandũ æstimandum pretium iustum, oportet aduertere ad onus siue grauamen quod suscipit venditor vel emptor. Vt v. g. si venditor obligatur vt nũquā numquam redimat, debet esse maius pretium. Si autem emptor ipse obligatur extinguere censum redimente vẽditore venditore , debet minui de pretio, quia illud est grauamen emptoris. Et denique attendendũ attendendum est si res super qua cōstituitur constituitur census sit firma & tuta, sic enim pretium debet esse maius quam si res sit minùs tuta.
Secunda conclusio. Secundũ Secundum leges regni Hispaniæ census tẽporales temporales redimibiles non possunt emi minoris quàm quatuordecim pro vno. Patet ex lib. 5. titul. 15. lib. 6. vbi irritantur contractus aliter facti, & tabellio qui interfuerit grauiter punitur. Sed aduertendum est circa istā istam legẽm legem , quod quia facta est in fauorem vendentiũ vendentium non ponitur terminus pretij versus magnitudinem sed versus paruitatem. Itaque census redimibilis iustè venditur pluris quàm quatuordecim. Secundò aduertendũ aduertendum est, quod in. l. 4. ibidẽ ibidem Carolus V. reducit cẽsus census fructuarios redimibiles ad pecuniarios respectu quatuordecim pro vno; sed quia non fecerat legẽ legem vniuersalem de censibus pecuniarijs: ideò eius filius in. l. 6. fecit talem cōstitutionem constitutionem , reducẽdo reducendo omnes antiquos census redimibiles qui minori pretio fuerant cōstituti constituti ad quatuordecim pro vno. Deniq; Denique aduertẽdũ aduertendum est, quod illa lex intelligẽda intelligenda est quādo quando illa res super qua cōstituitur constituitur census fuerit satis tuta, alioquin si res non est satis tuta: poterit census minori pretio emi in foro cōscientiæ conscientiæ , nam fortassis in foro exteriori non admittetur illa excusatio.
DVbium quartum est. Vtrũ Vtrum sit licitum emere cẽsum censum tẽporalẽ temporalem pro certo tẽpore tempore minori pretio quā quam fuerit tota summa singulariũ singularium pensionũ pensionum ? V. g. vtrũ vtrum sit licitũ licitum Petro emere mille singulis annis soluẽda soluenda , pro quatuordecim millibus ad spatiũ spatium 20. annorum. Pro parte negatiua est argumentũ argumentum . Petrus obligat Ioannẽ Ioannem venditorem, vt intra viginti annos reddat viginti millia pro quatuordecim quæ modo recipit, quod videtur esse mutuũ mutuum implicitè & vsura. Et cōfirmatur confirmatur . Si Petrus obligaret Ioannẽ Ioannem vt receptis quatuordecim modo, redderet post viginti annos viginti millia simul, esset aperta vsura, ergo etiā etiam in casu posito. Patet cōsequẽtia consequentia : nam nihil refert quòd solutio fiat sigillatim vel simul.
Ad hoc dubiũ dubium Soto lib. 6. de iust. q. 5. ar. 2. dicit, quod si per talẽ talem cōtractũ contractum emantur fructus | incerti, quāuis quamuis sit spes quod sunt valituri magis quā quam pretiũ pretium datũ datum , licitus est contractus: si autẽ autem census sit pecuniarius & certus, & nullis expensis recuperādus recuperandus : inquit, non posse distingui à mutuo & vsura. Oppositā Oppositam sententiā sententiam tenet Conrad. vbi suprà. q. 80. & ratio eius est: quia 100. nũmi nummi præsentes, pluris æstimantur quàm 100. absentes; ergo poterit aliquis emere 100. de præsenti datis 110. in spatio quinq; quinque annorũ annorum , v. g. soluendos. Sed hæc ratio nulla est. Quia pari modo iustificaretur omne mutuũ mutuum cum lucro. Ioannes vero de Medina vbi suprà post lōgā longam disputationẽ disputationem ait, quod de rigore censendi scholastico, non possumus condemnare illum contractum: Nihilominus est suspectus de vsura.
PRO decisione sit conclusio. Licitus est ille cōtractus contractus si fiat iusto pretio. Probatur primo. Nam cẽsus census pro certo tẽpore tempore licitus est, & ex iure approbatus, vt diximus; sed cō muniter communiter ita celebratur ab omnibus, vt pretiũ pretium sit minus quā quam tota summa pẽsionũ pensionum : ergo ita est licitus. Cōfirmatur Confirmatur . Nam alias stultus iudicaretur qui daret quatuordecim millia simul, pro pẽsione pensione milliũ millium soluẽdorũ soluendorum singulis annis pro spatio quatuordecim annorũ annorum . Secundo ꝓbatur probatur . Cẽsus Census perpetuus emitur minore pretio quā quam sit tota summa pẽsionũ pensionum soluẽdarũ soluendarum . Vt v. g. si emitur cẽsus census mille dipondiorũ dipondiorum pro triginta millibus, certũ certum est, quod trāsactis transactis 30. annis excedit summā summam pẽsionũ pensionum in infinitũ infinitum pretiũ pretium datũ datum . Ergo multo magis licitum erit emere cẽsum censum tẽporalẽ temporalem pro certo tẽpore tempore , minore pretio quā quam sit summa pẽsionũ pensionum . Patet cōsequẽtia consequentia . Nam cẽsus census perpetuus pluris æstimatur ab omnibus. Deniq; Denique probatur. Nam Petrus emẽs emens talẽ talem censum statim abdicat à se ius quatuordecim milliũ millium dipōdiorũ dipondiorum , simul tribuens illa Ioāni Ioanni , quod quidẽ quidem ius pluris æstimatur saltẽ saltem non minus quā quam ius percipiẽdi percipiendi singulis annis mille pro spatio viginti annorũ annorum . Et ratio est: quia multa pecunia simul, vtilior est & aptior ad quālibet quamlibet negotiationẽ negotiationem , quàm si sigillatim & per partes possideatur.
AD argumẽtũ argumentum in oppositũ oppositum respōdetur respondetur , quod idẽ idem argumẽtũ argumentum probaret non esse licitũ licitum emere censum perpetuũ perpetuum minore pretio quā quam sit summa pẽsionũ pensionum soluendarũ soluendarum . Respō detur Respondetur , ergo quod ius recipiẽdi recipiendi sigillatim & paulatim. 2000. non pluris ęstimatur quā quam ius pos sidendi simul quatuordecim millia. Ad cō firmationẽ confirmationem negatur cōsequentia consequentia propter rationem dictam, & quia in illo casu obligaret venditorẽ venditorem vt teneatur simul rependere quatuordecim millia & insuper sex millia.
DVbiũ DVbium vltimũ vltimum est, quæ nam conditiones sint necessariæ vt cōtractus contractus census redimibilis sit licitus. Pro cuius explicatione notādũ notandum est. Quòd sex cōditiones conditiones colligebā tur colligebantur ex Decretis Calixti III. & Martini V. quæ habẽtur habentur in summa Cōciliorũ Conciliorum in summa Cōcilij Concilij Florẽtini Florentini . ¶ Circa quas conditiones erat differẽtia differentia inter doctores; quidā quidam enim dicebāt dicebant Pōtifices Pontifices quidẽ quidem definisse cōtractus contractus factos cum illis cōditionibus conditionibus licitos esse, non tamẽ tamen necessarias esse cōditiones conditiones illas. Alij verò aiebāt aiebant omnino necessarias esse vt census esset licitus & iustus. Hāc Hanc tamẽ tamen differẽtiā differentiam diremit facilè Pius V. in proprio motu de cẽsibus censibus edito anno 1569. Vbi statuit nouẽ nouem cōditiones conditiones esse necessarias vt cōtractus contractus cẽsus census licitus sit. Prima cōditio conditio est, vt non cōstituatur constituatur nisi super re immobili & ex natura sua fructifera, & certis finibus determinata. Secũda Secunda cō ditio conditio est, quod non cōstituatur constituatur cẽsus census nisi numerata pecunia de præsenti corā coram testibus & notario celebrāte celebrante simul cōtractũ contractum . Tertia cōditio conditio est, quod solutiones pẽsionũ pensionum non fiāt fiant anticipatæ. Quarta cōditio conditio est, vt cōditiones conditiones & obligationes de casibus fortuitis nullæ sint. Quinta cōditio conditio est, quod pactũ pactum auferẽs auferens vel restringẽs restringens facultatẽ facultatem vẽdẽdi vendendi rẽ rem super qua cōstituitur constituitur cẽsus census nullũ nullum sit, quin potiùs debitor habeat liberam potestatẽ potestatem vendẽdi vendendi rẽ rem sine solutione decimæ partis, vel aliquotæ: dũmodo dummodo res illa eodem pretio possit vẽdi vendi à dño domino cẽsus census . Sexta cōditio conditio est, quod pacta omnino sint irrita quę cōtinent continent , vt si vẽditor venditor cẽsus census fuerit morosus in solutione pẽsionis pensionis , quod teneatur ad lucrũ lucrum cessans & ad cābia cambia & ad pẽsiones pensiones . Sed hæc cōditio conditio debet intelligi quātũ quantum est ex parte pacti quod interuenit inter emptorẽ emptorem & vẽditorẽ venditorem ; nam si aliàs iure naturæ tenebatur vẽditor venditor morosus ad lucrũ lucrum cessans vel ad damnũ damnum emergẽs emergens : non excusabitur per istā istam cōstitutionẽ constitutionem Pontificis. Septima conditio est, quòd census semel constitutus non augeatur neq; neque minuatur super eadem re in fauorem ipsius emptoris. Octaua conditio est, vt census pereat pereunte re super qua constituitur & minuatur minuta re: sed | hoc intelligẽdũ intelligendum est, quādo quando ita diminuitur vt non possit integrũ integrum censum reddere. Itẽ Item in eadẽ eadem cōditione conditione statuit Pōtifex Pontifex , vt vẽditor venditor census possit illũ illum extinguere eodem pretio quo vendidit. ¶ Nona conditio est, vt pacta quæ cōtinent continent ; vt pretiũ pretium census ab inuito & inuolũ tario inuoluntario exigantur, nulla sint, hoc est quod non fiat pactũ pactum retro emendi nisi in casu quo ipse venditor volẽs volens redimere cẽsum censum admonet ante duos mẽses menses dominũ dominum , quibus trāsactis transactis statuit Pōtifex Pontifex vt dominus census intra annũ annum possit repetere censum ab inuito & inuoluntario: quod si aliqua via ille non potuit soluere pretiũ pretium , nihilominus ei facultas maneat redimẽ di redimendi quādo quando potuerit: ita vt non efficiatur perpetuus cẽsus census . Deniq; Denique declarat Pōtifex Pontifex , quod pretiũ pretium semel cōstitutũ constitutum non possit crescere aut minui propter temporũ temporum aut personarũ personarum qualitatem. Quas omnes cōditiones conditiones Pōtifex Pontifex vult habere locũ locum , non solũ solum quādo quando census de nouo creatur: sed etiā etiam quando, cōstitutus constitutus iam de nouo vẽ ditur venditur , dũmodo dummodo talis cẽsus census fuerit creatus post promulgationẽ promulgationem istius motus proprij. ¶ His suppositis, respōdetur respondetur vnica conclusione ad dubiũ dubium . Omnes istæ cōditiones conditiones sunt conformes iuri naturali, & per cōsequẽs consequens obligāt obligant in foro conscientiæ. Et probatur. Nam cōtractus contractus cẽsus census magnā magnam materiā materiam præbet palliādi palliandi vsuras; sed per istas cōditiones conditiones obuiatur his incōmodis incommodis , ergo obligāt obligant in cōscientia conscientia , & sunt conformes rectæ rationi. Item, quāuis quamuis multa pacta quæ Pōtifex Pontifex irritat ibi stando in iure naturæ essent valida, tamen si attendamus idẽ idem ius naturæ, necesse erat, vt stantibus pactis illis, pretiũ pretium augeretur: quia tamẽ tamen non augebatur in cō suetudine consuetudine hominũ hominum , ideo Pōtifex Pontifex merito irritat illa pacta. Et deniq; denique probatur. Nam respublica ciuilis Christiana subdita est ecclesiasticæ in omnibus quæ pertinent ad salutẽ salutem animarũ animarum : sed ad salutẽ salutem animarũ animarum expediebat (vt ait ipse Pōtifex Pontifex ) quod tanto malo occurreretur: ergo tales leges obligāt obligant in foro cōsciẽtiæ conscientiæ . Neq; Neque valet dicere, quod istæ sanctiones non sunt acceptatæ. Quia reuera in tribunalibus Regijs admittuntur & viri timoratæ cōscientiæ conscientiæ ita seruant: nec aliquando fuit supplicatum ab huiusmodi constitutionibus apud ipsum Pontificem. Atque hactenus de isto dubio.
DVbium vltimũ vltimum est, An licitũ licitum sit venditori redimere censum pro partibus, v. g. reddẽdo reddendo medietatẽ medietatem pretij quod recepit, vel tertiā tertiam partem, vel quartā quartam : ita vt emptor teneatur extinguere partẽ partem census proportionabiliter. Pro solutione notandũ notandum est, quod in illis sex conditionibus antiquis Calixti III. & Martini V. tertia erat, quod in ipso cōtractu contractu census expressè daretur facultas venditori redimendi censum per partes. Sed tamen huius conditionis non meminit Pius V.
Sit igitur prima cōclusio conclusio . Illa cōditio conditio iam non est necessaria in illo cōtractu contractu census. Probatur. Nam licet Pius V. non reuocauerit illam expressè, tamen dum cōstitueret constitueret omnes conditiones necessarias ad iustificandũ iustificandum censum, visus est illam quasi reuocasse, cuius non meminit.
Secunda conclusio. Licitũ Licitum erit apponere illā illam cōditionem conditionem ex cōtractu contractu census, vt venditor possit redimere censum per partes. Probatur. Nam illa cōditio conditio non est cōtra contra ius naturæ, neque prohibita lege humana, ergo, &c. Sed notandũ notandum est, quod cum illa cōditione conditione debet minui pretiũ pretium ipsius cẽsus census , & tāto tanto magis quanto per minutiores partes datur facultas redimẽdi redimendi venditori. Ratio huius est, quia illa cō ditio conditio est ei detrimẽtũ detrimentum , vt obligetur extinguere cẽsum censum non recepto pretio quod semel accepit. ¶ Tertia cōclusio conclusio . Si nulla fiat mentio huius conditionis in ipso cōtractu contractu census, non tenetur emptor ex iustitia admittere redemptionẽ redemptionem cẽsus census per partes: nam emptor tātũ tantum obligatur emẽdo emendo censum redimibilẽ redimibilem , retrouendere. Probatur. Ille tantũ tantum obligatur retrouendere quando venditor primus voluerit; sed hoc pactũ pactum non est necessarium vt admittat redemptionem per partes, eo quod ipse totum pretium dedit simul quando emit censum, & detrimentum patitur recipiendo per partes, ergo &c.
Notandum tamen est, quod si modo de facto venditor velit redimere medietatẽ medietatem census, cogitur in foro exteriori emptor admittere talẽ talem redemptionem: fortassis magis ex quadam æquitate quam ex rigore iustitiæ, vel forte quia ipsa cōsuetudo consuetudo videtur obtinere vim legis. ¶ Nihilominus admissa ista cō suetudine consuetudine , sit quarta cōclusio conclusio . Licitum est in cōtractu contrytu census ponere expressè, vt non possit redimi nisi totus simul: dũmodo dummodo augeatur pretiũ pretium . Probatur, quia ista cōditio conditio non est cōtra contra aliquod ius, sed potius valde cōformis conformis | iuri naturę, ergo potest apponi cōditio conditio , vt non redimatur nisi totus simul. Diximus autem, quod debet augeri pretiũ pretium supposita illa cōditione conditione : quia talis cōditio conditio est in fauorẽ fauorem ipsius emptoris vt venditor renuntiet illi cōsuetudini consuetudini .
Vltima conclusio. Siue sit diues siue pauper qui vẽdit vendit censum, idẽ idem debet esse pretiũ pretium . Hanc cōclusionem conclusionem ponimus cōtra contra aliquos modernos qui opinantur, quod si sit pauper qui vẽdit vendit censum, non debet obligari vt redimat simul totũ totum censum quando voluerit redimere: sed quod possit per partes redimere. Et ratio illorũ illorum est: quia efficitur cẽsus census perpetuus si non admittitur à paupere redemptio illa per partes. Sed nobis hæc ratio per accidẽs accidens videtur esse. Probatur. Quia pretiũ pretium iustũ iustum census redimibilis idẽ idem est cōstitutũ constitutum secundũ secundum leges, siue sit diues siue pauper qui vẽdit vendit . Et confirmatur. Nam iustũ iustum pretiũ pretium tritici idẽ idem est omnino secundũ secundum leges, siue qui vẽdit vendit sit pauper siue diues, ergo simili ratione erit idẽ idem pretiũ pretium census redimibilis. Pręterea probatur, quia cum census ille sit redimibilis ex natura sua, poterit cōtingere contingere , vt aliquis amicus pauperis redimat illũ illum sibi, atq; atque adeo nũquā numquam efficitur mihi perpetuus & securus. Denique, quia vel ille cẽsus census constitutus est super aliqua re bona & tuta, & tũc tunc ipse pauper poterit redimere vendẽdo vendendo illam: vel est cōstituta constituta super re minus tuta, tũc tunc cẽsus census ipse minoris pretij est, vnde resarcitur in pretio dato secundũ secundum leges, perpetuitas quæ per accidẽs accidens cōsequi consequi potest, ex eo quod est pauper qui vẽdidit vendidit . Hactenus dictũ dictum sit de censibus quod attinet ad rationẽ rationem iustitiæ. Cæterũ Cæterum quod attinet ad rationẽ rationem charitatis & misericordiæ, alia ratio esse poterit sæpe numero. Nam cōtinget continget quādo quando pauper vult vendere censum diuiti, quod sit in tanta necessitate vt diues peccet cōtra contra charitatẽ charitatem & misericordiam emendo: quia tenebatur mutuare gratis ex præcepto charitatis. Tertio loco disputandũ disputandum est de cōtractu contractu assecurationis, de quo est titulus expressus in iure Ciuili in. ff. & in. C. de nautico fœnore, & in iure Canonico in. c. nauiganti. de vsuris, disputant Canonistæ. Soto lib. 6. de iustit. q. 7. Couar. lib. 3. Variar. c. 2.
PRO cuius rei intelligentia nota primò, quod assecuratio est pactũ pactum de suscipiẽdo suscipiendo in se periculo rei ad alterũ alterum pertinentis, propter pretiũ pretium . v. g. est negotiator habẽs habens nauim onu stam mercibus, quā quam parat mittere ad Indos: timens autem varia pericula maris, quærit assecuratorem totius capitalis dato pretio.
Secũdo Secundo nota, quod huiusmodi cōtractus contractus assecurationis aliquādo aliquando quidẽ quidem verus est & realis ex vtraq; vtraque parte. v. g. quādo quando ille qui petit assecurationẽ assecurationem habet nauẽ nauem onustā onustam mercibus expositā expositam , vel exponẽdam exponendam periculo, & alter qui assecurat habet reuera bona sufficientia ad assecurationẽ assecurationem totius capitalis. Aliquando vero talis contractus est fictitius & siccus. v. g. quando ille qui petit assecurationẽ assecurationem non habet rẽ rem periculo exponendā exponendam , sed fingit se habere, vel etiā etiam ille qui assecurat, non habet bona sufficiẽtia sufficientia ad assecurationẽ assecurationem rei periculo exponẽ dę exponendę . ¶ Sit igitur prima cōclusio conclusio . Cōtractus Contractus primi generis iustus est dummodo fiat iusto pretio pro magnitudine periculi. Hęc cōclusio conclusio patet ex. l. 1. &. l. nihil. & ex. l. periculi. ff. vbi sup. & ex. l. 1. & 2. C. vbi sup. & est cōmunis communis omniũ omnium sententia. Et ratio est manifesta: quia sucipere in seipso huiusmodi periculũ periculum , est pretio æstimabile, ergo iustũ iustum erit pro assecuratione pretiũ pretium recipere, maius vel minus pro magnitudine periculi. Itẽ Item etiā etiam , quia iustitia in huiusmodi cōtractu contractu potest reduci ad cōtractũ contractum qui dicitur depositionis, siue vadiationis, quod vulgo dicitur, apuesta, est enim perinde talis assecuratio, atq; atque si assecurator deponeret 100. amittẽda amittenda , si nauis perierit, cōtra contra quatuor lucrāda lucranda si non perierit. Sed aduertendũ aduertendum , quod vt sit iustus cōtractus contractus assecurationis, tenetur ille qui petit assecurationem explicare specialia pericula quibus exposita est res illa, quādo quando quidẽ quidem pericula non sunt manifesta omnibus, alias ipse non poterit recipere ab assecuratore pretiũ pretium nauis si pereat. v. g. si nauigauit per aliā aliam viā viam quā quam non explicauit assecuratori. ¶ Secunda cōclusio conclusio . Si assecurator non habeat bona quæ fingit se habere ad assecurādā assecurandam rẽ rem , iniustus est cōtractus contractus ex parte illius, neq; neque potest pretiũ pretium recipere, etiā etiam si nauis salua peruenerit ad portũ portum . Probatur, quia tunc ille reuera nihil assecurat, cum non habeat vnde soluat pretiũ pretium rei, si forte perierit: sed potius totũ totum periculũ periculum imminet ipsi negotiatori. Quòd si aliquis obijciat, quod etiā etiam assecurator subijt periculũ periculum carceris & multiplicis vexationis, ergo pro isto periculo poterit aliquid pretij recipere, si nauis salua fuerit. Respōdetur Respondetur , nego | cōsequẽtiā consequentiam : quia huiusmodi periculũ periculum non est vtile in aliquo, ipsi negotiatori: sed potiꝰ potius molestũ molestum erit vexare. Sed tamen quærit aliquis merito, an si ipse assecurator habeat saltẽ saltem medietatẽ medietatem bonorũ bonorum quæ fingit se habere. v. g. habeat 50. millia, & fingit se habere 100. millia: an tũc tunc possit recipere medietatẽ meditatem pretij promissi pro assecuratione si nauis salua fuerit. Aliqui Theologi dicũt dicunt licitũ licitum esse: ꝗa quia ille se exponit periculo soluẽdi soluendi 50. millia. Sed nobis oppositũ oppositum videt̃ videtur esse omnino verũ verum . Probatur: ꝗa quia talis assecurator non alio titulo pōt potest recipere illā illam medietatẽ medietatem pretij, nisi ex vi cōtractus contractus assecurationis: sed ille cōtractus contractus fuit nullus & inuolũ tarius inuoluntarius ex parte petentis assecurationem: ergo nihil potest recipere assecurator. Probo minorẽ minorem : quia petẽs petens assecurationẽ assecurationem , si sciret impotentiā impotentiam assecuratoris, nullo modo faceret contractũ contractum cum eo, sed potius cum alio: ergo rationabiliter est inuolũtarius inuoluntarius interpretatiuè: & per cōsequens consequens cōtractus contractus est nullus. Cōfirmatur Confirmatur , quia ille assecurator per fraudẽ fraudem fecit maximā maximam iniuriā iniuriam petẽti petenti assecurationẽ assecurationem , quia ille petebat assecurationẽ assecurationem totius nauis, & ipse assecurator reliquit eum expositũ expositum periculo amittendi 50. millia ducatorũ ducatorum cōtra contra suā suam voluntatem, ergo ex hac iniuria facta in tali contractu, non oritur aliquod ius ipsi assecuratori, vt recipiat medietatẽ medietatem pretij cōstituti constituti . Cæterũ Cæterum nascitur ius petenti assecurationẽ assecurationem vt possit exigere saltim 50. millia quę habet fraudulentus assecurator, si nauis perierit. Et ad argumentũ argumentum contrariæ sententiæ, scilicet, quod assecurator exponit se periculo amittendi 50. millia regalia; Respōdetur Respondetur nego cōsequentiā consequentiam : quia ipse propria tantũ tantum voluntate se exponit tali periculo, sine volũtate voluntate alterius cōtrahẽtis contrahentis , qui intẽdebat intendebat facere cōtractũ contractum assecurationis pro toto, non autẽ autem pro parte. ¶ Tertia conclusio. Qui cum sciente & volẽte volente facit contractũ contractum assecurationis nauis vacuæ, ita atq; atque si esset plena pretiosis mercibus, validus est cōtractus contractus , & nulla est illic iniuria. Probatur, quia tũc tunc talis cō tractus contractus est cōtractus contractus depositionis seu vadiationis. Cæterũ Cæterum si talis cōtractus contractus fiat cum ignorā te ignorante nauim esse vacuā vacuam , quidā quidam dicunt, quod contractus est nullus: quia nihil est quod assecuretur, & ꝗa quia ipse assecurator est inuictus: si enim sciret esse vacuā vacuam nauim non faceret talẽ talem contractũ contractum : eo quod timeret periculũ periculum nauis, ꝗa quia non adhi beret̃ adhib eretur tāta tanta diligẽtia diligentia seruādi seruandi nauim vacuā vacuam , atq; atque si esset mercibus onusta. ¶ Vltima tamen sit conclusio. Talis cōtractus contractus est validus si adhibeat̃ adhibeatur tāta tanta diligẽtia diligentia in seruāda seruanda vacua naui, atq; atque si esset onusta mercibus. Probatur, quia tunc nulla fit iniuria assecuratori, neq; neque exponitur maiori periculo, sed omnino est contractus depositionis siue vaditionis. Obseruādũ Obseruandum est tamẽ tamen , quod quādo quando iste cōtractus contractus fit cum ignorāti ignoranti , & nauis non periclitat̃ periclitatur in toto sed in parte: non tenebitur assecurator soluere totũ totum pretiũ pretium nauis, sicut si esset onusta mercibus. Ratio est euidens, quia si reuera nauis esset plena, poterit in tali casu vti ea merciũ mercium parte quæ salua facta est, ad soluendũ soluendum pretiũ pretium pro totis mercibus: si autẽ autem nauis illa omnino submersa est: tenebitur soluere totũ totum pretiũ pretium cōstitutũ constitutum . ¶ Verũtamen Verumtamen cōtra contra ea quæ diximus est vnicũ vnicum argumẽtũ argumentum , ex. c. nauigāti nauiganti . de vsuris. vbi dicit Pō tifex Pontifex nauigāti nauiganti vel eunti ad nũdinas nundinas certā certam mutuās mutuans pecuniæ quātitatẽ quantitatem ex eo quod suscipit in se periculũ periculum , recepturus aliquid vltra sortẽ sortem , vsurarius est, ergo non est licitũ licitum pro assecuratione aliquid recipere. Respōdet̃ Respondetur , quod tex. intelligitur in casu, vbi reuera nullũ nullum erat periculũ periculum , sed palliabatur vsura falso titulò assecurationis. Secũdo Secundo respōdetur respondetur , quod licet esset aliquod periculũ periculum , tamẽ tamen illi mutuator non solũ solum petebat iustũ iustum lucrũ lucrum ex vi cōtractus contractus assecurationis: sed etiā etiam aliquid ampliꝰ amplius ex vi cōtractus contractus mutui, quod quidẽ quidem erat vsura palliata contractu assecurationis. ¶ Quarto loco disserẽdũ disserendum est de cōtractu contractu societatis. De qua re Scholast. 4. d. 15. D. Tho. hoc in loco art. 2. ad 5. & Caiet. ibid. & in summ. verb. societas. & in opusc. 17. respō sionũ responsionum . resp. 5. Soto vbi sup. q. 6. & in. ff. & in C. agetur de hac re tit. pro socio. Itẽ Item in. c. per vestras. de donat. int. vir. & vxor. Cōrad Conrad . de cōtract contract . q. 92. Nauar. in Manua. c. 17. & super cap. primũ primum . 14. q. 3. Couar. li. 3. Variar. Resol.
Ante omnia nota primò, quòd societas est cōuentio conuentio siue pactum quorundam ad negotiandum lucri gratia. Socij vero dicuntur, qui ad negotiationẽ negotiationem conferunt in communi pecuniam, siue industriam & operas.
Nota secundò, quòd cōtractus contractus societatis duplex est. Quidā Quidam dicitur cōtractus contractus eiusdẽ eiusdem rationis, v. g. quādo quando socij cōmuni communi pecunia, cōmuni communi industria, cōmunibꝰ communibus diligẽtijs diligentijs & ministris negotiantur. Alter cōtractus contractus est & di| citur diuersæ rationis, quādo quando v. g. quilibet sociorũ sociorum cōfert confert in cōmuni communi rẽ rem differentẽ differentem : vt si Petrus ponit pecuniā pecuniam , Paulus industriā industriam , Ioānes Ioannes operas ministerij. ¶ Tertiò nota, quòd iste cōtractus contractus diuersæ rationis potest adhuc dupliciter fieri, vno modo ita vt qui pecuniam cōfert confert exponat eam periculo vel lucro proportionabiliter cum industria alterius socij, quæ tā ti tanti æstimatur quāti quanti ipsa pecunia. Altero modo ita vt qui pecuniā pecuniam confert obliget aliũ alium sociũ socium vt saluam illā illam seruet. ¶ Denique nota, quod de contractu societatis eiusdẽ eiusdem rationis, & de contractu societatis diuersæ rationis priore modo: nulla est dubitatio aut difficultas quin licitus sit talis contractus. Sicut definitur legibus citatis: & ratio est manifesta: quia negotiatio vt diximus. q. 67. art. 4. licita est, ac proinde impertinẽs impertinens est, quòd illa negotiatio fiat ab vno vel duobus vel tribus, ergo si æqualitas seruetur inter ipsos socios licitè poterunt negotiari.
DVbitatur autẽ autem circa vltimũ vltimum modũ modum societatis, Vtrũ Vtrum sit licitus ille contractus, quando socius qui pecuniā pecuniam confert, obligat alterũ alterum sociũ socium , vt seruet eam integrā integram & insuper lucrũ lucrum repẽdat rependat . ¶ Arguitur primo pro parte affirmatiua. Qui contulit pecuniā pecuniam socio ad negotiandũ negotiandum , poterit postea cum illo facere cōtractũ contractum assecurationis talẽ talem . v. g. Petrus ponit mille apud Paulũ Paulum vt Paulus negotietur, & pręterea ipse Petrus perit à Paulo vt assecuret mille pro 30. Item petit ipse Petrus à Paulo vt emat lucrũ lucrum quòd speratur pro 100. Tunc arguitur. Ecce Petrus in casu proposito saluo capitali quod cōtulit contulit in societatẽ societatem , recipit certũ certum lucrũ lucrum ab altero socio obligādo obligando eum vt reddat, ergo pars affirmatiua vera est. Probatur consequentia, quoniā quoniam omnes cōtractus contractus liciti sunt. ¶ Secundò arguitur. Si qua ratione illa cōtractus contractus esset illicitus, maximè quia Petrus est mutuator & recepit lucrũ lucrum ex mutuo: sed non est mutuator, ergo. Probo minorẽ minorem , quia depositarius qui assecurat depositũ depositum non reducit depositũ depositum ad mutuũ mutuum , vt habetur in. c. fina. de deposito. Item qui assecurat accōmodatũ accommodatum , non reducit illud ad mutuũ mutuum , vt habetur in c. 1. de cōmodato commodato ; ergo Paul. quādo quando assecurat Petro suas pecunias, non efficitur mutuatarius: sed potius depositarius ad negotiādum negotiandum . ¶ Arguitur tertiò. Esto ita quòd in tali casu esset ratio mutui, tamẽ tamen ratione lucri cessantis poterit Petrus aliquid petere à Paulo, videtur enim cessare lucrũ lucrum ipsi Petro dum vendit speratũ speratum lucrũ lucrum Paulo. ¶ Quartò arguitur. Mille aurei expositi negotiationi pluris æstimātur æstimantur quā quam non expositi, ergo Petrus potest exigere à Paulo socio & illũ illum obligare vt reddat plusquā plusquam mille pro mille expositis negotiationi.
PRO decisione difficultatis sit prima cō clusio conclusio . Exponere pecuniā pecuniam negotiationi, obligādo obligando socium vt assecuret capitale & aliquod certũ certum lucrum, etiam vt emat lucrũ lucrum quod speratur, vsura est & societas leonina, vt est in prouerbio desumpto ex. l. si non fuerit. ff. pro socio, de quo vide Eras. Chiliada. 1. centuria. 7. adag. 88. & hæc sine dubio est cōmunis communis sentẽtia sententia , & probatur ex. l. citata, vbi ait Iuriscōsultus Iurisconsultus quod cōtra contra legẽ legem societatis est, percipere lucrũ lucrum & aufugere damnũ damnum . Secundò probatur, quia in tali cōtractu contractu est verè lucrũ lucrum ex mutuo; nam in eo casu Paulus socius efficitur mutuatarius cum maneat dominus pecuniæ illius absq; absque obligatione ad negotiandũ negotiandum ; ergo cessat societas & lucrũ lucrum quod exigit Petrus est ratione mutui. Et deniq; denique probat̃ probatur , quoniam alias nullus cōtractus contractus damnaretur tanquam vsurarius, si approbaretur iste, do tibi mille vt reddas 50. supra mille.
Secunda cōclusio conclusio . Cōtractus Contractus societatis & cōtractus contractus vẽditionis venditionis lucri possent fieri cum eodẽ eodem socio: dummodo capitale relinquatur expositũ expositum periculo. Probatur, quia illic non inuenitur aliqua inæqualitas, neq; neque ratio vsuræ: igitur vera est cōclusio conclusio . Probatur antecedẽs antecedens : quia tunc seruatur proprietas vtriusq; vtriusque cōtractus contractus , neque alter alterũ alterum destruit, & rursus lucrũ lucrum quòd speratur æstimabile est iusto pretio secundùm contingentiā contingentiam vt sit maius vel minus, ergo poterit designari quoddam medium in ipso pretio quod sit iustum.
Tertia conclusio. Contractus assecurationis capitalis, potest fieri cum eodem socio: dummodo non fiant contractus venditionis lucri, & dummodo iustum pretiũ pretium detur socio pro assecuratione. Probatur cōclusio conclusio , quia iste cōtractus contractus assecurationis secundũ secundum se licitus est & iustus, nisi fortè corrũpatur corrumpatur ex coniunctione ad alterũ alterum contractũ contractum , & reducatur ad lucrũ lucrum ex mutuo; sed in prædicto casu non reducitur ad mutuũ mutuum : ergo. Probo mino| p. 639 rẽ min orem , quia per mutuũ mutuum ipse mutuatarius efficitur dominus pecuniæ, & potest eam expẽdere expendere in quos velit vsus: sed Paulus socius in prædicto casu non efficitur dominus pecunię, sed tenetur ex contractu societatis cum ea negotiari incōmodum incommodum Petri. Secundò probatur. Nam Petrus exponit se periculo amittendi pretiũ pretium quod dedit pro assecuratione capitalis, si fortè nullum fuerit lucrum vel minus quā quam pretium assecurationis.
Quarta cōclusio conclusio . Contractus assecurationis capitalis & cōtractus contractus vẽditionis venditionis lucri possunt fieri cum eodem socio: dummodo pretiũ pretium assecurationis sit ęquale cum pretio vẽditionis venditionis lucri. Probatur. Nam tali casu illi cōtractus contractus reducũtur reducuntur & resoluuntur in vnũ vnum cōtractũ contractum mutui gratis. v. g. si Petrus cōfert confert 100. Paulo in societatẽ societatem , & dat 20. pro assecuratione, & rursus recipit 20. pro lucro quod speratur, tunc certè remanebit Petrus cum 100. quę à principio dederat absq; absque aliquo lucro vel damno.
Quinta cōclusio conclusio . Si pretiũ pretium assecurationis sit minus quā quam pretium quod datur pro lucro ipso quod speratur & venditur, vsura est in tali cōtractu contractu . Probatur. Nam Petrus in tali casu saluo capitali, obligat Paulũ Paulum vt aliquid amplius reddat, ergo est lucrũ lucrum ex mutuo. Cōfirmatur Confirmatur . Nam in tali casu Paul. manet dominus ipsius capitalis, neq; tenetur negotiari, ergo dissoluitur cōtractus contractus societatis, & manet purè cōtractus contractus mutuādi mutuandi cum lucro mutuatoris, ac proinde est vsura saltem interpretatiuè.
Sexta cōclusio conclusio . Si pretium assecurationis sit maius quā quam pretiũ pretium lucri quod speratur, vel assecuratur, vel emitur ab altero socio: iniustus est cōtractus contractus ex parte Paul. assecurātis assecurantis . Probatur, quia tũc tunc Petrus recipit certũ certum detrimentũ detrimentum absq; absque spe lucri, ergo non est ęqua societas ista, non tamẽ tamen est illic vsura: quia Paul. qui facit iniuriā iniuriam non est mutuator. Ex dictis sequitur, falsam esse sententiā sententima Maior. in 4. d. 15. q. 48. & 49. asserẽtis asserentis , omnes illos tres cōtractus contractus supra dictos licitè fieri cum eodem socio, saluo capitali & lucro, quā quam sententiā sententiam aliqui ex modernis ad pauca respicientes sequuntur. Itẽ Item sequitur, falsam esse aliorũ aliorum sententiā sententiam qui dicunt, per illos tres cōtractus contractus dissolui quidẽ quidem cōtractum contractum societatis, sed resurgere aliũ alium contractũ contractum licitũ licitum , scilicet, venditionẽ venditionem mille aureorum negotiationi expositorũ expositorum pro mille & 50. Itẽ Item sequit̃ sequitur vt nobis videtur, falsam esse sententiā sententiam Caiet. respons. 11. vbi sup. vbi duo asserit. Primũ Primum est, quòd si à principio fiat contractus societatis cum pacto vt postea fiant etiam alij duo contractus, vsura est. Et in hoc optimè dicit Caiet. Dicit secundò, quòd si à principio bona fide & liberè fiat cōtractus contractus societatis, & postea socij spōte sponte sua velit alios duos cōtractus contractus celebrare: licitũ licitum erit hoc. Ratio Caietani est, quia illi duo cōtractus contractus posteriores fieri poterant cum alio tertio: ergo etiā etiam cum socio. Probatur cōsequẽtia consequentia , quia socius qui bona fide cōtraxit contraxit societatẽ societatem , non debet esse peioris cōditionis conditionis quā quam alius tertius. Nihilominus hæc sententia falsa est. Probatur ex prima & quinta cōclusione conclusione . Quoniā Quoniam siue fiant omnes illi cōtractus contractus successiuè, siue simul cum eodẽ eodem socio: semper reducuntur virtualiter illi contractus ad cōtractũ contractum mutui cum lucro. Et ratio est: eo quòd socius ille efficitur dominus pecuniarũ pecuniarum quas alter socius contulit, neq; neque tenetur amplius negotiari, sed duntaxat cōferre conferre lucrũ lucrum alteri saluo capitali. Verũ Verum est tamen vt postea explicabimus, quòd si statim reddat capitale cum aliquo pretio pro spe lucri futuri, poterit esse licitus cōtractus contractus : quia tunc non manet ratio mutui ac proinde neque vsuræ.
AD argumenta in oppositum respōdetur respondetur . Ad primum respōdetur respondetur , quod etiā etiam si quilibet cōtractus contractus seorsum licitus sit, tamẽ tamen si fiāt fiant simul vel successiuè cum eodem socio dissoluuntur & relinquitur vnicus cōtractus contractus mutui cum lucro. ¶ Ad secundũ secundum respondetur, quòd non est eadẽ eadem ratio de depositario assecurante depositũ depositum , & de socio assecurāte assecurante capitale & lucro: quia depositarius non efficitur dominus depositi, etiā etiam si assecuret depositũ depositum : sed tenetur seruare illud & habere in promptu ad voluntatẽ voluntatem deponentis, at vero socius qui assecurat capitale & lucrũ lucrum , efficitur dominus pecuniarũ pecuniarum velut mutuatarius: neque tenetur amplius negotiari ad vtilitatẽ vtilitatem alterius socij.
Ad tertiũ tertium argumentũ argumentum respondetur, quòd si reuera cessat lucrũ lucrum , vt in casu tertiæ cōclusionis conclusionis : cōcedimus concedimus licitũ licitum esse vẽdere vendere socio lucrũ lucrum quod speratur. At vero quando gratis assecuratur capitale, & insuper datur vel ꝓmittit̃ promittitur certũ certum lucrũ lucrum : tũc tunc efficitur ratio mutui cum lucro ac proinde erit vsura: quod non cōtingeret contingeret cum alio tertio, quia ibi non est aliqua ratio mutui.
Ad quartum respōdetur respondetur , quòd mille expositi negotiationi, pluris æstimantur quàm mille & 50. at verò non possunt vendi eidẽ eidem socio negotianti: quia tunc efficeretur ratio mutui cum lucro. Magister Soto lib. 6. de iustitia, quæst. 6. tenet nostrā nostram sententiam cōtra contra Caiet. & etiam Accursius in. l. si non fuerit. ff. pro socio. Et Panor. in. c. per vestras. de donation. inter virũ virum & vxorem. Et quāuis quamuis Soto videatur vniuersaliter negare tres illos contractus esse licitos cum eodem socio: tamen ille loquitur quando saluo capitali speratur certum lucrũ lucrum , vnde non est contrarius nostris tertiæ & quartæ cōclusionibus conclusionibus . Reliquũ Reliquum est respōdere respondere ad vnũ vnum argumẽtũ argumentum quod potest fieri in fauorẽ fauorem Caiet. Esto ita, quod Petrus dederit Paulo 100. in societatẽ societatem bona fide à principio, & in processu societatis ostenditur certa spes lucri magni, v. g. 30. tunc licitũ licitum erit Petro petere à Paulo, vt si velit dissoluat statim societatẽ societatem & det sibi 15. supra 100. est igitur argumentũ argumentum , ergo etiā etiam erit licitum vt Petrus in eodem casu postulet statim 15. pro 30. quæ sperātur sperantur pro lucro relicto capitali apud sociũ socium assecurato, ergo vera est sententia Caiet. quod successiuè possunt fieri illi tres cōtractus contractus cum eodem socio. Respōdetur Respondetur , quod si sententia Caiet. intelligatur in casu proposito à principio argumenti, scilicet, quod Paulus det statim capitale simul cum pretio lucri certo sperati vera est: quia tunc non est lucrũ lucrum ex mutuo, imò verò etiā etiam si relinquat Petrus capitale apud sociũ socium , poterit recipere aliquod lucrũ lucrum pro certo lucro sperato: eo quòd cedit iuri suo recipiẽdi recipiendi 30. supra 100. Cæterùm quòd relinquat illa 100. apud Paulũ Paulum mutuata vel assecurata: hoc quidẽ quidem facit gratis, quia poterat ille statim exigere à Paulo 100. illa. Tamen si sentẽtia sententia Caiet. vniuersaliter intelligatur, falsa nobis videtur propter rationes prædictas. Cuius falsitas apparebit in casu, quo Paulus det aliquid lucri ipsi Petro vt relinquat apud Paulũ Paulum capitale, tunc enim ipse Petrus erit vsurarius.
DVbitatur secundò, An sit licitus iste cō tractus contractus societatis. v. g. Petrus conferat Paulo. 100. in societatẽ societatem ea conditione, vt ex illis 100. Petrus non possit amittere nisi quinque: sed neque lucrari nisi quinque, videtur enim iustus contractus, quia Petrus exponit se æquali periculo & lucro.
Sed in oppositũ oppositum est, quod Petrus in eo casu non exponit negotiationi reuera nisi tantum quinque: nam reliqua. 95. relinquit mutuata, vel assecurata apud Paulũ Paulum , sed moraliter loquendo quinque negotiationi exposita non sunt apta ad lucrandum alia quinque: ergo iniquus est contractus. Ad hoc dubium respondetur breuiter in doctrina Sot. lib. 6. de iustit. quæst. 6. art. 2. ad secundum.
Sit ergo prima conclusio. Qui deponit multũ multum pecuniæ ad negotiandũ negotiandum , ea lege vt non subeat periculũ periculum nisi certę partis, non poterit recipere ex lucro nisi tantũ tantum quantũ quantum illi parti secundũ secundum proportionẽ proportionem responderit, ( secundũ secundum inquā inquam proportionẽ proportionem quā quam habet ad totũ totum cumulũ cumulum quod exponitur negotiationi). V. g. Petrus subit periculũ periculum in quinque, Paulus vero in 35. est autem lucrũ lucrum 16. tunc Petrus reportabit ex lucro duo: Paul. verò quod reliquum est. Ratio est manifesta, quia sicut se habẽt habent . 5. quæ exposuit Petrus ad 40. ita se habent duo ad 16. est enim proportio suboctupla.
Secunda conclusio. Si autẽ autem Petrus faciat tale pactũ pactum , scilicet, si fuerit iactura tota vsque ad quinque, sit mea tota, dummodo si lucrũ lucrum fuerit vsque ad quinque sit etiam totũ totum meũ meum , reliquum vero tuum: licitus enim tunc poterit esse cōtractus contractus : quia Petrus exponit se damno & lucro pariter similiter & Paulus, &c.
Ad argumentum pro parte negatiua conceditur intẽtum intentum , nisi pactum fiat eis cōditionibus conditionibus quas posuimus in istis cōclusionibus conclusionibus .
DVbitatur vltimò, quomodo debeat fieri diuisio lucri inter socios? Respondetur vnica conclusione. Debet fieri diuisio inter socios, ita vt vnicuiq; vnicuique tantum lucri eueniat, quāta quanta est proportio pretij, quod contulit in societatẽ societatem , ad totũ totum cumulum quòd exponitur negotiationi, & periculis eius. v. g. Petrus cō tulit contulit in societatẽ societatem 100. aureos, Paulus vero 50. cum sua industria quæ totidẽ totidem æstimatur, scilicet, 50. Ioannes vero cōferat conferat 50. sine industria; in hoc casu totus cumulus æstimatur in 50. supra bis centum. Sit autem lucrum 50. tunc debet dari Ioanni quinta pars lucri, scilicet 10. Petrus verò & Paul. diuidẽt diuident æqualiter quod reliquum est.
Sed in oppositum est argumentum, ex. l. si non fuerit. ff. pro socio. vbi habetur quòd potest esse cōmune commune lucrũ lucrum , licet vnus socius | subeat totũ totum periculũ periculum . Item Instit. de societatibus. §. de illa. dicitur, posse alterũ alterum sociũ socium lucri duas partes damni vero non nisi tertiā tertiam recipere. Respondetur, quod in his legibus nomine periculi vel lucri intelligitur tantùm in ipsa pecunia. Quod patet ex ipso cōtextu contextu legis, si non fuerit. Vbi Iuriscōsultus Iurisconsultus reddit rationẽ rationem : quia industria mercatoris solertis, plus confert in societatẽ societatem quā quam pecunia. Sed pro maiori intelligẽtia intelligentia huiusmodi partitionis lucri vel dāni damni inter socios nota quod alicuius negotiātis negotiantis industria tripliciter potest æstimari. Primo modo secũdũ secundum se, v. g. si socius locaret operas suas alijs socijs pro stipendio v. g. 20. & isto modo non cōsideratur consideratur formaliter vt socius, sed vt purè minister cōductitius conductitius . Altero modo pōt potest cōsiderari considerari industria socij in ordine ad lucrādũ lucrandum in negotiatione societatis: & sic multo pluris æstimari solet ad societatẽ societatem quā quam priori modo. v. g. æstimabitur vt 100. ita vt si alius socius cōtulerit contulerit 100. in pecunia sit ęqualitas inter ipsos. Tertio modo considerari potest ista industria mixtim, ita vt ipse socius postquam locauerit suas operas alijs socijs tanquam minister ipsorum: dicat se velle cō ferre conferre stipendium suum datum vel dandũ dandum in societatem, exponẽdo exponendo illud lucro vel dāno damno , Dictum igitur est de priori illo modo, quod talis socius nihil lucri, nihil damni reportaturus est respectu stipendij sui, vel industriæ: sed respectu aliarũ aliarum pecuniarũ pecuniarum quas ipse exponit negotiationi reportabit lucrũ lucrum vel dā num damnum : secundùm proportionem illarũ illarum ad totum cumulum dummodo ex illis pecunijs soluatur etiā etiam pars stipẽdij stipendij , quod ipse accipit pro ministerio; non enim solũ solum ministrat in vtilitatẽ vtilitatem aliorum: sed etiā etiam propriam. De secũdo secundo vero modo æstimandi industriā industriam , aliqui solent ita iudicare, quod si Petrus ponit industriā industriam quæ æstimatur vt 100. ad negotiādum negotiandum in societate, & Paulus ponit 100. aureos in pecunia: quod tũc tunc totũ totum quidem lucrũ lucrum diuidendũ diuidendum erit inter illos: at verò si fuerit damnũ damnum in negotiatione societatis, v. g, in parte pecuniæ quā quam posuit Paul. s. in 50. tũc tunc ex alijs 50. quæ reliqua sunt nihil debet reportare Petrus, etiam si totam industriā industriam amiserit quæ æstimabatur vt 100.
Sed in oppositũ oppositum est, quod in ipso lucro suprà 100. aureos quos posuit alter socius, debet esse æqualis ille, qui posuit suā suam industriā industriam quæ æstimabatur vt 100. ergo etiā etiam in dāno damno debet esse æqualis: at verò si ex illis 50. quæ reliqua sunt quādo quando fit iactura aliorũ aliorum 50. nihil reportat qui posuit suā suam industriā industriam : non manet æqualis sed peioris cōditionis conditionis : siquidẽ siquidem ipse amittit totā totam operā operam quæ æstimabatur vt 100. alter vero non amitteret nisi 50. ergo de illis 50. quæ reliqua sunt debet reportare 25. Magist. Sot. lib. 6. de iust. & iure. q. 6. art. 1. aliter meditatur de diuisione facienda inter socios. Ait enim habẽdā habendam esse rationẽ rationem periculi cui exponitur pecunia, potius quā quam ipsius quātitatis quantitatis pecuniæ, v. g. confert Petrus mille aureos in societatẽ societatem , Paulus verò 100. vel industriā industriam quæ æstimatur vt 100. ad lucrādũ lucrandum in societate; tũc tunc dicit, quod diuisio lucri debet esse æqualis inter ipsos si mille aurei quos cōtulit contulit Petrꝰ Petrus non sunt magis expositi periculo quā quam 100. inueniret enim ille aliquẽ aliquem qui assecuraret illa mille pro 10. Sed tamen hæc regula fallibilis est. Et ratio euidẽs euidens : quia licet Petrus non exponeretur nisi periculo vt 10. quia inueniret qui assecuraret pro 10. tamen neq; ipse Paulus in eadẽ eadem negotiatione exponitur periculo nisi pro 10. inueniret enim qui pro 10. assecuraret 100. sicut alius inueniret qui pro 100. assecuraret mille, quapropter æqualitas in lucro debet esse proportionalis, ita vt Paul. reportet 10. partẽ partem & non medietatẽ medietatem , vt dicebat Soto: quia ille ponit 400. in societatẽ societatem & Paul. 1000. vbi est eadẽ eadem proportio. ¶ Sed tota difficultas est, quā do quando fuerit iactura in ipsa pecunia, altero socio non ponente nisi industriā industriam quæ æstimabatur ad negotiādũ negotiandum & lucrandũ lucrandum æqualiter cum ipsa pecunia. Pro vtraq; vtraque enim parte est optima ratio à nobis proposita. Nihilominus omnibus pẽsatis pensatis , quādo quando fuerit iactura in proposito casu in ipsa pecunia nihil debet reportare de reliqua pecunia, qui posuit solā solam industriā industriam . Et ratio est: quia industria eius æstimabatur æqualis cum pecunia ad lucrādũ lucrandum , negotiando sicut socius, non autẽ autem vt minister qui locauerit operas suas, neq; neque fecerat talẽ talem locationis cō tractũ contractum sed merè societatis, vt ipse cum pura industria impẽderet impenderet alterius socij pecunias in aliqua negotiatione ad lucrandum: quapropter alter socius qui posuit pecunias totas, non debet subire maius periculum vel detrimentum quam factum fuerit in ipsa negotiatione de sua pecunia; Cęterum alter | socius qui posuit industriam tantùm, nil pretij potest exigere pro sua industria impensa: quia non locauerat illam, neque negotiatus est vt minister: si enim locaret industriā industriam suam haberet titulum ad exigendum stipendium: siue contingeret lucrum siue damnũ damnum : sed tunc non æstimaretur tanti industria illius, vt v. g. si æstimabatur vt centum in contractu societatis: æstimaretur vt decem, vel vt quindecim in contractu locationis. Et si quis dicat, quòd ille non debet esse peioris conditionis quàm minister: sed minister reportaret lucrum, etiam si fuisset in pecunia iactura: ergo socius debet etiam reportare lucrum. Respondetur, quòd eodem argumento probaretur, quòd si facta fuerit iactura totius pecuniæ, deberet reportare lucrum qui posuit industriam. Dicẽdum Dicendum ergo est, quòd socius conditionis melioris, est quàm minister in contractu societatis: quoniam spes lucri maioris pretiosior, est quàm certitudo lucri ministri. Confirmant hanc doctrinam leges citatæ, in quibus assertum est, quòd potest vnus socius lucri quidem duas partes, damni vero non nisi tertiam recipere: quia præsupponunt quòd ille socius parum pecuniæ, scilicet, tertiam partem contulit, industriæ vero plurimum: ita vt pecunia quam posuit simul cum sua industria æstimaretur in duplum ad lucrandum in negotiatione, quam pecunia alterius socij qui non posuit industriam. Cæterum in tertio modo æstimandi industriam, manifestum est quomodo debeat fieri distributio lucri vel damni. Etenim si fuerit lucrum, reportabit minister ille & socius partem lucri secundùm proportionem valoris stipendij sui: si autem fuerit iactura pecuniæ patietur etiam ille damnũ damnum secundùm proportionem sui stipendij: industria vero eius nihil amplius lucri aut damni reportabit: quàm per contractum locationis taxata fuerat. Et ex hoc amplius apparet quòd dicebamus paulò ante. Etenim socius ille qui non locauit industriam & operam suam, pluris æstimaret spem maioris lucri quam stipendium certum & iustum sui laboris: & ex hac parte iustificatur quòd admittatur ad medietatem lucri, & fortassis ad aliquid amplius. Si autem non fuerit lucrum ipse vult ex vi contractus eius amittere indu striam & proprium laborẽ laborem . Denique circa omnia huiusmodi commercia & societates hoc vniuersale principium debet obseruari, vt vnicuique sociorum sit æqualis sua fortuna proportionabiliter cum fortuna alterius socij, tam ad lucrum quàm ad damnum. At vero quando res dubia fuerit, an sit ista æqualitas in aliquo contractu, vel non: tunc poterunt socij cedere iuri suo, & reputare æqualem esset contractum: quemadmodum diximus in materia de emptione & venditione, quòd si aliquis nesciens pretium rei, conueniat cum emptore ignorante etiam pretium rei, illud erit iustum pretium in quo ipsi conuenerint, etiam si aliàs non esset iustum. Et ratio est; quia in tali contractu propter communem ignorantiam vterque se exponit pari fortunæ. Hactenus de societatis contractibus.
[de cambiis]

De Cambijs.

VLtima disputatio est de cambijs. De qua Theol. in. 4. dist. 15. Soto libro. 6. de iustitia, quæst. 8. Syluest. in verb. vsura. 4. Caietan. in opusculo de cambijs. Conradus quæst. 99. de contractibus, Ioan. de Medina in tract. de cambijs. Couar. in cap. nauiganti. de vsuris, vbi vide Nauarrum.
DVbium primum est, An cambium sit licitum? Pro cuius explicatione nota primò, quòd cambium in præsentia accipitur particulariter, prout est negotiatio in cōmutatione commutatione numismatum. Ex quo sequitur, quòd cum negotiatio fiat lucri gratia, vt supra quæst. 77. art. 4. docet D. Thom. quòd etiam cambium sit lucri gratia.
Secundò nota, quòd commutatio numismatum multiplex est ex parte materiæ. Aliquando enim est inter numismata diuersarum specierum etiam physicè & naturaliter, vt quando permutantur aurei pro argenteis: aliquando vero est inter numismata eiusdem naturæ & rationis physicæ, alterius tamen rationis secundùm artem, vt quando commutantur coronæ duplices pro simplicibus: Aliquando vero est permutatio inter numismata omninò eiusdem rationis etiam secundùm artem, sed tamen permutantur, quia quædam pecunia est præsens loco quæ dam vero absens.
Tertio nota, quòd pecuniæ vsus duplex est alius per se, alius per accidens. Vsus per se, est qui conuenit pecuniæ inquantum pecunia est, scilicet, inquantum est adinuenta ad negotiationes. Et iste vsus est etiam duplex. Quidam qui competit pecuniæ per se primò, scilicet, vt sit mensura rerum venalium, ad quem vsum principaliter est instituta: alius est, qui competit pecuniæ per se secundariò, vt commutatio pecuniæ pro pecunia: & dicitur per se, quia competit pecuniæ inquantum pecunia: dicitur autem secundarius, quia per se ordinatur ad illum vsum primarium. Solet afferri exemplum calcei, cuius vsus per se primò est calceatio. secundariùs vero est venditio calcei quem vendit artifex, qui per se ordinatur ad primarium vsum. Rursus pecuniæ vsus per accidens, est qui competit ei, non inquantum pecunia est sed ob alias causas, vt v. g. pecunia aurea datur aurifici ad deaurandum, vel etiam potest dari alicui ad ostentationem, vel etiam potest dari ad medicinam, item potest dari ad securitatem pro pignore.
Sit igitur vnica conclusio. Cambium secundum se turpitudinem quandam denotat; potest tamen quanuis sit de genere male sonantium honestari iustis de causis. Hæc conclusio probatur, ea ratione qua D. Tho. suprà quæst 77. art. 4. probat similem conclusionem de negotiatione: cum igitur cā bium cambium sit negotiatio, similis erit ratio de illo. Est autem ratio D. Thom. hæc. Negotiatio importat quoddam fomentum cupiditatis, cui nullus est terminus, siquidem exercetur lucri gratia. Quòd autem possit honestari probat: quia lucrum potest ordinari, vel ad necessitatem vitæ, vel ad bonum reipublicæ, vel ad alias causas honestas. Cæterùm à quibusdam assignatur ratio specialis vituperandi cambium, non solum inquantum est negotiatio, sed etiā etiam ex parte differentiæ inquantum est in permutatione numismatũ numismatum . Sed nos dicimus nullā nullam rationem specialem turpitudinis inueniri in Cambio vt sic, nisi inquātum inquantum est negotiatio, ad quam pertinet quòd lucri gratia fiat, vnde hæc differentia erit secundum magis aut minus, nisi forte dicat aliquis, quòd vituperabitur specialiter: quia est maxima occasio pecunia ad fomen tum cupiditatis: iuxta illud, crescit amor numi quantum ipsa pecunia crescit.
DVbium secundum est, an liceat cōmutare commutare vel vendere pecuniā pecuniam maiori pretio, quàm lege sit taxatam? V. g. an liceat coronam auream, quæ secundùm legem æstimatur quadringentis dipondijs, commutare pro duodecim argenteis.
Pro parte negatiua arguitur primò. Pretium legitimum consistit in indiuisibili, vt pretium tritici; ergo nullo modo licet illud variare. Et si respondeas, quòd pecuniæ pretium taxatur lege in ordine ad vsum primarium pecuniæ, non autem in ordine ad secũ darium secundarium , vel ad accidentarium, respectu cuius potest pluris æstimari pecunia, quàm lege taxetur contra hoc sic replico & arguitur secundò. Quando Princeps monetam cudit, habet rationem qualitatis materiæ. v. g. quod sit aurum, vel argentum, vel æs & ita taxat pretium iustum; ergo pecunia nũquàm numquàm debet esse pluris æstimanda ex parte materiæ neque commoditatum, quæ ex materia sequuntur. Antecedens probatur. Nam princeps qui commutat illam pecuniam cum republica vel particularibus, nihil detrimẽti detrimenti accipit, ergo vendit illam tanti quanti æstimabilis est, etiam ratione materiæ. Tertiò ex opposita sententia sequeretur, quod si quis debeat duodecim argenteos satisfaciet creditori dando coronam vnam; consequens est absurdum, & hoc esset intolerabile in republica, ergo. De hoc dubio sunt tres sentẽ tiæ sententiæ . Prima est negatiua, quam tenet Ioannes de Medina, Soto vbi suprà, & multi alij Theologi. Secunda sententia est Caietani vbi suprà capite. 6. & Syluest. vbi suprà , quæ sententia distinguit in hunc modum, scilicet, quòd pecuniæ pretium dupliciter potest considerari vno modo secundùm quòd pecunia est mensura rerum venalium, qui est vsus primarius illius: altero modo ad alios vsus secundarios, vel accidentarios supradictos. Dicit ergo hæc sententia, quòd si priori modo consideretur, non est licitum eam pluris æstimari quàm lege taxetur: bene tamen si secundo modo consideretur licitum est aliquid amplius recipere ad arbitrium boni viri. Tertia sententia est quam tenuit Cano præceptor meus, scilicet, licitũ licitum | esse commutando pecuniam non solùm pro pecunia, sed etiam pro alijs rebus venalibus: aliquid amplius accipere pro illa quā quam sit lege taxatum.
PRO decisione prima conclusio sit. Licitum est commutare vel vendere pecuniam pro alia pecunia minutiore vel diuersi metalis, maiore pretio quàm lege taxetur. Hæc conclusio non reprobatur ab autoribus secundæ sententiæ. Et probatur à nobis primò ex vsu proborum hominum satis communi, qui commutant suas pecunias aureas pro alijs pecunijs maiore pretio quā quam lege taxentur. Secundo probatur. Nam causa augendi pretium rei venalis solet esse maius commodum quod secum affert res illa; sed pecunia aurea ex natura sua habet maiorem commoditatem multipliciter, nam est facilioris asportationis, valet etiam in pluribus locis, item valet ad medicandum & ad alias commoditates, item habet maiorem securitatem; solent enim Principes inferiores pecunias antiquare cum detrimento possessorum, quod tamen non contingit in pecunijs alijs, ergo est maioris securitatis. Tertiò. Nam moneta quæ rarior est, solet pluris æstimari quàm lege taxetur propter necesssitatem illius ad negotiandum. Et hoc modo pecunia etiam inferioris metali, solet pluris æstimari quàm inferioris, propter necessitatem ad negotiandum, & in tali casu licitum erit pro pecunia inferioris ordinis amplius accipere quam lege taxetur. V. g. licitum erit accipere argentũ argentum pro triginta duobus dipondijs.
Sed est maior difficultas in commutatione pecuniæ pro alijs rebus venalibus tunc enim est primarius vsus pecuniæ ad quem taxata est, ergo videtur necessarium, quòd tunc non varietur pretium lege taxatum.
PRO cuius explicatione nota, quod cōmutationes commutationes pecuniæ pro alijs rebus sunt in duplici differentia: quæ dam ad quas tenetur homo ex antecedente iustitia: quædam vero ad quas libere procedit sine obligatione antecedenti. Exemplum primi, quando Petrus soluit mutuum vel mercedẽ mercedem operario. Exemplum secundi, quādo quando Petrus vadit ad forum emere quæ libuerit, vbi nulla præcedit obligatio emendi neq; neque vero vendendi.
Secunda cōclusio conclusio . In commutationibus primi generis, non licet pecuniam pluris æstimari quàm lege sit taxata. Hæc est conmunis sententia & probatur, quia si in huiusmodi commutationibus non haberet locum taxatio legis esset omnino frustra.
Tertia conclusio. In commutationibus secundi generis, licitum est pro pecunia tali amplius accipere vel pluris illam æstimare quàm lege taxetur. Probatur primo quia licitum est, vt etiam concedit secunda sentẽ tia sententia , emere merces viliore pretio quam cō muniter communiter valẽt valent , eo quòd solutio facienda est in auro; ergo simili ratione licitum erit stāte stante pretio rerum venalium, augere pretium pecuniæ: eo quod aurea sit. Patet cōsequentia consequentia moraliter loquẽdo loquendo eadẽ eadem est æqualitas vtriusq; vtriusque pariis. Item probatur. Nam licitum est vt diximus in prima conclusione in commutatione pecuniæ pro pecunia, aliquid ampliùs accipere propter cōmoditatem commoditatem alterius pecuniæ; ergo cum ista commoditas sit pretio æstimabilis, licitum erit emptori conuenire cum venditore vt aliquid amplius accipiat ex mercibus propter illam commoditatem eo vel maximè quia ipse venditor libenter acceptat hunc contractum vnde nulla fit ei iniuria. Et confirmatur. Nam illa permutatio perinde est atque si emptor semel soluisset pretium in pecunia minùs commoda, & postea venditor permutaret illam cum alia pecunia emptoris magis commoda, dato pretio & lucro.
Ad primum incontrarium respondetur primo, quòd pretium pecuniæ taxatur in ordine ad vsum primarium, non ad secundarium & accidentarium. Secundo respondetur quatenus argumentum militat contra aliam conclusionem, quod pecuniæ non taxatur pretium in ordine ad omnem vsum primariũ primarium , sed in ordine ad vsum primariũ primarium qui est in cōmutationibus commutationibus , quæ proueniunt ex antecedenti iustitia: non autem in alijs voluntarijs & liberis. Ex quo sequitur, quòd si aliquis semel fecerit contractum emptionis certo pretio, nulla facta mentione de qualitate pecuniæ, non poterit postea minuere de pretio, ex eo quòd soluit in auro, neque venditor tenebitur acceptare & admittere talem solutionem.
Ad secundũ secundum negatur consequẽtia consequentia . Quia quanuis princeps habeat rationem qualitatis materiæ pecuniariæ ad taxandum pretiũ pretium pecuniæ, & nullum detrimentum patiatur, quin potiùs commodum accipit & lucrum: quia reuera pecunia non habet tantũ tantum pretiũ pretium & valorem exparte materiæ & artificij, quā ti quanti taxatur per legem, eo quòd admiscetur aliquando metallum vilius cum excellentiori ad expẽsas expensas pro ministris, & ad aliquod tributum debitum Regi: cæterùm postea vna pecunia cum alia comparata habet cō moditates commoditates pretio æstimabiles.
Ad tertium negatur consequentia, quia illa solutio prouenit ex antecedente iustitia. Sed circa ea quæ diximus aduertẽdum aduertendum est, intelligenda esse stando in solo iure naturę. Nam per legem humanam poterit caueri ne in aliqua prorsus permutatione æstimetur pluris pecunia quàm lege sit taxata. Et ita Carolus V. olim pragmaticam edidit, ne quis aureum duplum aliqua ratione permutaret nisi pro viginti duobus argẽteis argenteis & duobus dipondijs; Cæterũ Cæterum illa pragmatica iam per contrarium vsum est abrogata, & antiquata.
DVbium tertium est, an in permutatione pecuniæ pro pecunia sit vera & propria emptio & venditio? Pro quo nota, quòd pecunia multipliciter transfertur in alterum. In emptione quidem, tanquàm pretium rei venalis. In mutuo transfertur cum obligatione vt iterum reddatur eadem, non in indiuiduo: sed specie. Itẽ Item potest transferri in commodato ad ostentationem & medicamen, & hoc gratis; quod si fiat propter lucrum, erit translatio locutionis. Et denique transfertur in cambio. De hoc ergo quærimus, an sit venditio.
Pro parte negatiua arguitur primò. Pecunia est prima mensura rerum venaliũ venalium : ergo ipsa non est venalis, aliàs esset mensura sui ipsius: & esset processus in infinitũ infinitum . Secũdò Secundò . Quando vna pecunia permutatur cum altera, non est maior ratio quare vna pecunia vẽ datur vendatur potius quàm alia; ergo vel vtraq; vtraque venditur quod est inconueniens, vel neutra, quod est intentum. Ad hoc dubium respondetur, & sit prima conclusio. Quando permutatur vna pecunia pro altera secundùm pretium vtriusque lege taxatum, non est propriè venditio neque emptio, sed permutatio inter res eiusdem ordinis & rationis. Et hoc probat secundum argumentum.
Secunda conclusio. Quando vna pecunia permutatur cum altera maioris commoditatis, ratione cuius datur aliquod pretium supra illud quod lege taxatur pro pecunia: est ibi propriè venditio illius commoditatis quæ pretio distincto æstimatur, ita vt illud quod amplius soluitur pro illa pecunia, non pertineat ad pretium illius pecuniæ vt pecunia est: sed ad alias commoditates.
Ad primum argumentum respondetur, quòd pecunia vt pecunia est non est vendibilis, sed inquantum habet maiorem commoditatem comparatione ad aliā aliam pecuniā pecuniam . Cæterùm non est inconueniens, quòd pecunia sit mensura pecuniæ, sicut numerus est mensura numeri: neque est processus in infinitum, quia peruenitur ad vnitatem. Ad secundum respondetur, quod probat primam conclusionem.
DVbium quartum est, quot sint genera cambiorum? Respondetur, quòd primò diuiditur cambium in cambium reale, & fictitium, quod vulgo dicitur cambio seco, quæ diuisio est analoga. Est enim cabium reale, quod reuera exercetur inter realem pecuniam ex vtraque parte, siue detur in præsenti loco siue in alio loco promittatur reddenda. Cambium autem fictitium est, quando aliquis fingit se habere pecunias Romæ reddendas, quas quidem non habet, sed vult accipere in præsenti pecunias, vt expectetur tempus solutionis ad certũ certum terminũ terminum .
Cambium autem reale diuiditur in multas partes. Primum dicitur minutum siue manuale, quando de manu in manum cō mutatur commutatur vna pecunia pro altera.
Secundum cambium est ratione loci, vt quando indigẽs indigens Petrus pecunijs Romæ, dat eas Salmanticæ sub chirographo certæ fidei, cuius virtute accipiat eas Romæ. Et hoc appellatur cambium per literas.
Tertium cambium est ratione officij, quando mercator v. g. vel aliquis alius obligatur mutuum dare negotiatoribus, ea lege vt sibi certum lucrum consignetur.
Quartum cambium fit ratione tempo| ris, quando aliquis accipit pecuniam mutuò redditurus illam cum lucro ratione expectatæ solutionis.
Quintum cambium est ratione monetæ, vt quando pecunia vnius prouintiæ vel Regni permutatur cum pecunia alterius prouintiæ vel Regni, habita ratione pretij vtriusque pecuniæ.
Sextum cambium est ratione custodiæ, quando campsor ex eo quòd pecuniam custodit negotiatorum, accipit aliquod lucrũ lucrum quotiescumque numerat illam pecuniam petenti.
Vltimum cambium est ratione copiæ vel inopiæ totius pecuniæ, vt v. g. in Hispania est maior copia pecuniæ quàm in Flandria, vnde pluris æstimatur pecunia in Flandria quàm in Hispania. Vt v. g. indiget aliquis Flandriæ mille ducatis, necesse est vt in Hispania det plusquàm mille, v. g. 50. & hæc est æqualitas pecuniæ ratione copiæ vel inopiæ.
DVbium primum est. An omnia ista genera cambiorum sint licita? Pro quo notandum est, potissimam difficultatẽ difficultatem esse in 5. 6. & 7. genere cambiorum. Vnde pro alijs cambijs sit prima conclusio. Cambium fictitium siue siccum est vsurarium. Probatur. Nam reuera est mutuũ mutuum cum lucro. Sed nota, quòd si Petrus bona fide dedit pecunias Salmanticæ Paulo fingenti se habere illas Romæ, non peccat Petrus tũc tunc : sed tamen postea cognita veritate tenetur restituere lucrum quod accepit in quantum factus est ditior. Cæterum ratione lucri cessantis vel damni emergentis propter fictionem Pauli potest lucrum retinere.
Secunda cōclusio conclusio . Cambium minutum siue manuale licitum est cum lucro moderato secundum vsum reipublicæ. Hæc conclusio probatur, ex his quæ diximus dubio secundo. Et extenditur conclusio etiam ad eos qui non sunt campsores ex officio: quia eadem est ratio cōmoditatis commoditatis pecuniæ, siue commodetur à campsore, siue à peculiari aliquo. Quanuis Caietanus in opusculo citato cap. 1. dicat solis campsoribus ex officio licitum esse cambium minutum cum lucro. Et ratio eius est: quoniam violare legem taxationis pecuniæ iniustum est; sed qui non ex officio cambiant pecuniam cum lucro, violant legem; non enim excusantur sicuti campsores ex officio, qui possunt aliquid accipere ratione officij vtilis reipublicæ. Cæterùm hæc ratio differentiæ manifestatur inefficax ex eodem Caietano vbi suprà cap. 1. eo quòd pecuniæ non taxatur pretium in ordine ad vsum secundariũ secundarium : vnde propter alias commoditates maiores, quas habet vna pecunia in ordine ad aliam, licitum erit possessori pretium accipere quicumque sit ille siue sit campsor ex officio siue alius quicunque permutator pecuniarum.
Tertia conclusio. Cambium ratione loci, quod dicitur cambium per literas, licitũ licitum est, si fiat iusto pretio. V. g. Petrus desiderat pecunias quas habet Salmanticæ habere Romæ, tunc Paulus qui promittit se Romæ daturum virtute chirographi certæ fidei, potest pretium recipere propter hanc commoditatem quam facit Petro. Probatur primò. Quia illa commoditas est pretio æstimabilis secundùm arbitrium prudentum virorum & timoratorum, ergo iustè potest Paulus pro illa aliquod pretium recipere. Item, quia talis diligentia est valde vtilis & necessaria reipublicæ ad euitanda pericula & labores in asportanda pecunia; ergo iustum est vt propter talem diligentiam detur pretium. Confirmatur. Licitum est agassoni aliquod pretium accipere pro asportanda pecunia; ergo licitum erit campsori pretium recipere in casu posito, siquidem eandem præstat vtilitatem, imo maiorem: quia campsor assecurat pecuniam à periculis omnibus, agasso vero non assecurat à periculo fortuito.
Quarta conclusio. Cambium ratione officij licitum est. Hæc conclusio probatur ex dictis quæstione. 78. vbi definitũ definitum est, quòd pro obligatione ad mutuandum, licitum est pretium recipere à mutuatarijs; ergo etiam pro obligatione ad cambiendum.
Quinta conclusio. Cambium ratione temporis vsurarium est. Ista conclusio probatur: quia nihil aliud est quàm mutuum propter lucrum. Et confirmatur. Nam hoc cambium nihil differt à cambio sicco, nisi quòd in cambio sicco palliatur vsura fictio| ne quadam, at verò in isto cambio manifestè accipitur mutuum cum promissione lucri.
DVbium sextum est. Vtrùm cambium ratione monetæ sit licitum? Pro quo, nota ex Soto libro. 6. de iust. quæst. 12. art. 1. quòd pecunia quadrupliciter potest pluris æstimari in vno loco aut tempore quàm in alio. Primò: quia pecunia conficitur ex auro vel argento puriori. Secundò ratione raritatis auri vel argenti. Tertiò ratione taxationis legitimæ. Quartò ratione raritatis totius generis pecuniæ. Est ergo nostrum dubiũ dubium , an sit licitum accipere pecuniam, quæ in vno loco pluris æstimatur, cum obligatione reddendi eandem prorsus in alio loco, vbi minus æstimatur. Prima conclusio. Licitum est pecuniam quæ in vno loco pluris æstimatur ex eo quòd est ex auro puriori recipere, reddendam eandem in alio loco, vbi propter illam rationem non tanti æstimatur: dummodo taxatio pecuniæ in vtroque loco sit eadem. V. g. si scutũ scutum Hispanicum sit ex auro puriori quàm scutum germanicum: nihilominus vtriusque scuti sit eadem taxatio legitima ratione pecuniæ, licitum est vnum scutum pro alio cambire seu permutare, non solum in diuersis locis: sed in eodem. Probatur. Quia inter vtramque pecuniam est æqualitas ratione mensuræ; ergo est iustitia in permutatione. Patet consequentia. Nam pretium taxatum maximè attenditur in ordine ad vsum primarium, scilicet vt pecunia est mensura rerum venalium. Sed nota, quòd hæc conclusio non tollit id quod dubio. 2. definitur, licitum esse pretium recipere propter maiorem cō moditatem commoditatem vnius pecuniæ in comparatione ad alteram; sed hîc tantùm loquimur quantùm est ex parte permutationis pecuniæ pro pecunia, inquantum pecunia est.
Item etiam aduerte, quòd nostra conclusio videtur contraria primæ conclusioni, quam ponit Soto vbi suprà. Sed tamen reuera non est contraria: quia ille loquitur de permutatione pecuniæ pro alia pecunia secundùm pondus, quod vulgo dicitur, a peso ; quòd si aliter intelligatur; nos falsam reputamus illam sententiam. Est enim ma nifestum exemplum quod in Regno contigit. Erat enim pecunia quædam quæ vulgo dicebatur tarja de a veynte, erant aliæ tarjæ vt ita dicam, quæ dicebantur tarjas de a diez, quæ quidem duplicatæ tanti æstimabantur in ratione pecuniæ sicut vna tarja de a veynte tamen in ratione ponderis non habebāt habebant tātũ tantum argenti sicut las tarj as de a veynte.
Sed est argumentum contra nostram conclusionem principalem. Non est licitum commutare triticum minùs bonũ bonum pro meliori, nulla facta recompensatione, ex parte minùs boni; ergo non erit licitum cō mutare commutare pecuniam ex metallo minùs bono, cum pecunia melioris metalli, nisi fiat recō pensatio recompensatio . Respondetur, nego consequentiā consequentiam ; quia triticum minùs bonum non tanti æstimatur in foro sicut melius; Cæterùm pecunia ex auro minùs puro, tanti æstimatur in taxatione legitima: quanti pecunia ex auro puriori. Secundò respondetur, quòd si triticum minus bonum tanti æstimatur in foro quanti magis bonum, licitum erit permutare triticum cum tritico. Hoc tamen non obstat, quominùs qui habet melius triticum, possit illud permutare cum illo qui habet minùs bonum triticum, exigendo aliquod pretium propter illam commoditatẽ commoditatem qua se priuat: dummodo absit fraus & dolus cō tra contra pragmaticam. Si enim fraus adsit erit illicita permutatio propter malum finẽ finem . V. g. si Petrus erat venditurus facilè triticũ triticum optimum, & eadem facilitate vendit minus bonũ bonum non erit ei licitum permutare illud cum tritico minùs bono Pauli, exigendo ab illo maiorem mensuram tritici; hæc enim est fraus contra pragmaticam.
Secunda conclusio. Commutare pecuniam in vno loco vt similis vel eadem reddatur in alio loco, vbi pluris æstimatur in ratione pecuniæ: iniustum & iniquum est. Vt v. g. Si Petrus det Salmanticæ Paulo 100. aureos reddendos Romæ vbi pluris æstimantur singula scuta. v. g. tredecim argenteis, iniquum est. Probatur. Recipit Petrus amplius quàm dat; ergo est iniquus. Et si quis contra argumentetur. Licitum est dare frumentum Petro vt idem reddatur vel simile in quantitate, etiam si in loco & tẽpore tempore vbi redditur, pluris æstimetur, ergo | licitum erit exigere tot aureos permutatos, etiamsi pluris æstimẽtur æstimentur vbi reddendi sunt. Respondetur nego consequentiam. Et ratio differentiæ est: quia triticum semper manet idem secundum vsum & commoditatem, licet pretium varietur: at verò pecunia non manet eadem secundum commoditatem variato pretio.
Sed arguitur secũdò secundò . Petrus poterat suas pecunias asportare Romam, & ibi permutare pretio currente; ergo potest exigere à Paulo, vt det illas Romæ in tanto numero sicut accepit. Respondetur nego consequentiam: quia contractus permutationis pecuniæ ratione loci, non est contractus asportationis: Nam in contractu asportationis portator non efficitur dominus pecuniæ, at verò in contractu permutationis statim efficitur dominus pecuniæ qui recipit illam: vnde non debet eam recipere maiori æstimatione quàm valeat in loco vbi recipit. Exemplum est: poterat Petrus suas merces asportare Romam soluto pretio portitori, & ibi eas vendere pretio currente Romæ, at verò si Salmanticæ vendat & tradat portitori non potest ab illo exigere pretium quod Romæ currit. Ita est de pecunia permutata, quod non debet æstimari pluris quàm valeat vbi traditur.
Tertia conclusio. Commutatam pecuniam, eandem vel similem exigere quando Princeps auxit pretium illius iniquum est. V. g. Petrus mutuauit Paulo 100. scuta quorum singula valebant quadringenta dipondia, postea vero contigit, vt tempore solutionis Princeps auxerit pretium scuti vsque ad 12. argenteos, dicimus quòd tunc Petrus non potest exigere à Paulo 100. scuta: sed tantum 98. Ratio est, quia si exigeret 100. plus reciperet quam dedit in ratione pecuniæ: quemadmodum si Petrus mutuasset Paulo, fanecam tritici, & postea tempore solutionis faneca ipsa aucta fuerit à Principe, non potest Petrus illam integram accipere, quia est aucta mensura. Ita etiā etiam in casu proposito non poterit recipere tot scuta: quia variatum est scutum in ratione mensuræ.
Et si quis contra istam conclusionem argumentetur, licitum est Petro qui mutua uit Paulo fanecam tritici recipere ab illo fanecam tritici immutatam, sed valentẽ valentem maiore pretio quàm cùm mutuauit; ergo eadem est ratio de pecunia. Ad argumentum negatur consequentia. Nam vt diximus quā do quando pecunia augetur, non manet eadem in ratione pecuniæ & mensuræ: at vero etiam si pretium tritici augeatur, manet tamen idem triticum in ratione tritici & commoditatis & vsus illius: vnde in commutatione tritici cum tritico, per accidens est quòd pretium augescat vel minuatur; nisi forte is qui permutat, obliget alium vt reddat quo tempore cariùs valuerit, tunc enim est vsura. Sed adhuc notandum est circa eandem conclusionem, quòd aliqui dicunt posse fieri pactum inter mutuantem, & mutuatariũ mutuatarium , vt etiam si à Principe augeatur pecunia, teneatur mutuatarius eundem numerum scutorum reddere. Sed tamen nos dicimus, quod istud pactum iniquum est & vsurarium, nisi excusetur propter æqualem fortunam vtriusque partis; quia tam possibile est quòd vilescat pecunia quàm quòd augescat: Aut etiam quia ille qui mutuat pecuniam seruaturus erat illam vsque ad tempus, quo probabiliter æstimatur augenda. Sed quid erit, si tempore mutuationis non æstimabatur pecunia augenda vel minuenda; & postea breuissimo tempore notabiliter augmentata est? aliqui dicunt, quòd mutuatarius tenetur non ex rigore iustitiæ sed ex quadam æquitate, reddere totidem scuta quot accepit: maximè si qui mutuauit seruaturus erat vsque ad illud tempus. Nobis tamen nulla apparet ratio sufficiens ad obligandum mutuatarium sub peccato mortali, vt reddat tot scuta quot accepit. Quemadmodum viceuersa si breui illo tempore pecunia diminuta fuisset, non tenebatur Petrus qui mutuauit contentus esse 100. scutis. Sed mutuatarius redditurus erat tot scuta donec adimpleretur numerus dipōdiorum dipondiorum quibus æstimabātur æstimabantur scuta quādo quando illa accepit, ergo similiter si aucta fuerit pecunia non debet mutuatarius esse deterioris conditionis.
DVbium septimum est. Vtrùm quando mercator remittit venditorem ad mensarium, vt ab eo recipiat pretium rei venditæ, licitum sit mensario exigere pre| tium à venditore pro numerata pecunia? Pro cuius intelligentia notandum est, triplex esse genus negotiatorum. Sunt enim quidam negotiatores qui dicuntur mercatores celebres, quorum officium est emere merces in Regno vel prouincia vbi est abundantia illarum: vt iterum vendant in alio regno vel prouincia, vbi est inopia. Et quia isti mercatores indigebant pecunijs in varijs regnis & prouincijs, ad quas quidem, aut non est licitum transferri propter legem, quæ vetat, vel cum magno periculo & labore transferrentur ad tam varia loca. Hinc ortum habuit secundum genus negotiatorum, qui dicuntur campsores qui negotiantur in mera pecunia permutantes pecuniam quam habent in vno loco, pro pecunia reddenda in alio loco. Hinc etiam ortum habuit tertium genus negotiatorum, qui dicuntur mensarij & vulgo banqueros, quorum officium est habere in deposito pecunias mercatorum & campsorum, & rationem dati & accepti in suis libris, insuper sunt fideiussores ipsorum.
Et notandum est, quòd isti mensarij dupliciter solent consignare pecuniam in suo banco campsoribus & mercatoribus. Vno modo recipientes reuera pecuniam ipsam à campsoribus & mercatoribus. Alio modo recipientes tantum chirographa, & cō sequenter consequenter ipsi mensarij solent dupliciter soluere debita creditoribus venientibus ad se. Vno modo numerantes pecuniam in præsentia, alio modo remittentes illos per syngraphas, idest, pollices ad alios mesarios.
Deinde notandum est, quàm communis sententia, & rationi naturali consona est, quòd isti mensarij iuste recipiunt stipendium à mercatoribus vel campsoribus quorum pecunias custodiunt. Probatur. Nam diligentia custodiendi, & ratio dati & accepti & fideiussio, hæc inquam pretio sunt æstimabilia. Cæterùm quod nam sit iustum pretium huius diligentiæ iudicandum erit arbitrio boni viri, si non fuerit lege taxatum.
His suppositis arguitur primo pro parte negatiua dubij propositi. ex. l. 5. titulo. 18. libro. 5. Copilationis legum Hispaniæ. Vbi reuocatur antiqua pragmatica in qua concedebatur mensarijs, vt ex mille numeratis acciperent quinque sibi ab illis quibus numerabant, ergo iam non est licitum.
Secundò mensarij suas operas impendunt in vtilitatem campsorum & mercatorum; ergo ab illis tantum debent pretium accipere. Et confirmatur. Nam numerare pecuniam debitam venditori pertinet ad mensarium vice & nomine illius cuius pecunias custodit, qui tenebatur soluere & numerare pecunias; ergo ab isto tantùm debet exigi & recipi stipendium, & non à venditore.
Tertiò. Venditor mercatori vendidit rem cuius pretium iustum erat 1000. ergo quando apud mensarium non datur illi integrum pretium sed minùs quinque iniuriam patitur, vel à mensario vel à mercatore vel ab vtroque.
Quartò. Si Petrus mutuasset Paulo 1000. non satisfaciet Paulus soluendo apud mensarium illa 1000. minùs quinque, ergo neque satisfaciet venditori mercator, qui pro re vendita pro mille remittit illum ad mensarium vbi accipiet quinque minùs.
Vltimò esto ita, quòd officium mensarij sit etiam vtile venditoribus; tamen non est iustum vt soli venditores soluant totum stipendium mensarij, siquidem mensarij sunt etiam vtiles mercatoribus & campsoribus: cuius tamen oppositum est in vsu. Nam mercatores & campsores exigunt interdum aliquid pretij à mensarijs propter depositam pecuniam apud illos, vel aliquid pretio æstimabile, scilicet, vt mensarij sint fidei iussores pro maiore summa pecuniæ, quàm recipiant. Sed in oppositum pro parte affirmatiua est communis vsus neggotiatorum negotiatorum & mensariorum. De hoc dubio est prima sententia negatiua, quæ valde verosimilis est propter facta argumenta, quam tenet Caietanus vbi suprà, & Nauarro super caput Nauiganti de vsuris. numero. 37. & deinceps. Altera sententia est affirmatiua, quam tenet Soto in lib. 6. quæst. 11. art. vnico.
PRO huius dubij decisione sit prima conclusio. Manifestum est, mensarios excusari ab iniustitia quando cognoscunt, | quòd res vendita non valebat numerata pecunia 1000. sed minus quinque. Et probatur. Nam illa quinque quæ accipit mensarius sibi, pertinent ad mercatorem non ad venditorem.
Secunda conclusio. Non est sufficiens titulus ad excusandum mensarium & mercatorem, quòd istæ remissiones fiant inter ipsosmet mercatores qui interdum sunt venditores, interdum mercatores. Dicunt enim aliqui, quòd mensarius iustè recipit à venditore illa quinque, vt interdum quando sit mercator, impendat illi suam operam. Nos autem dicimus, quòd iste titulus deficit in multis.
Primò: quia non est vniuersalis ad omnes venditores. v. g. si agricola vendidit boues & remittitur ad bancum.
Secundò deficit, quòd non semper mercator & venditor habent pecunias apud eũ dem eundem mensarium.
Tertiò, quòd non toties est aliquis mercator, quoties venditor: quæ omnia necessaria erant ad æqualitatem iustitiæ ratione huius tituli & ad hoc vt talis mensarius possit recipere illa quinque iuste à venditore.
Tertia conclusio. Verosimilis est titulus ad excusandum mensarium, quòd illorum officium est necessarium ad negotiationes emptionis & venditionis; etenim si non esset tale officium, non possent venditores continuò recipere pecuniam numeratam: eo quòd mercatores non possent pecunias ad tam varia loca secum deferre; & ideo quasi ex publico condicto decretum est stipendium mensarijs soluendum etiam à venditoribus.
Quarta conclusio. Optimus titulus qui nobis videtur ad ex cusandum mensarios est, quòd mensarij in rei veritate totum stipendium recipiunt à mercatoribus & campsoribus quorum pecunias custodiunt. Nam si quando pecuniam numerant venditoribus accipiant sibi quinque ex mille numeratis: tamen illa quinque non excipiuntur à pretio iusto debito venditoribus: sed ex pecunia mercatorum, quia tali conditione recepit mensarius pecunias custodiendas, vt quoties numeraret mille cuiuis petenti in nomine mercatoris: acciperet sibi quinque. Cæterùm mensarius non tenetur examinare an iustum pretium sit rei venditæ mille præcisè, an mille exceptis quinque sed ipse venditor videat an mercator illa via sibi satisfaciat.
Ad argumenta incontrarium. Ad primũ primum respondetur, quòd illa reuocatio Pragmaticæ non est in vsu. Secundò respondetur, quod mensarius non accipit quinque à venditore sed à mercatore: & ideo non facit contra legem.
Ad secundum argumentum & confirmationem respondetur, quòd probant quartam conclusionem. Secundò respondetur in fauorem tertiæ conclusionis quòd officium mensarij cadit in bonum venditorum, & ideo iustum est, vt & ipsi aliquā aliquam partem stipendij soluant.
Ad tertium respondetur, quòd si aliqua iniustitia fit venditori quia non datur illi integrum pretium, refundenda est in mercatorem, non in mensarium. Sed notandum est, quòd si venditor sit peritus in huiusmodi negotijs, non fit illi iniuria si non reddantur mille integra, quando pretium constitutum est soluendum à mensario, sciebat enim ille, quòd minùs quinque recepturus esset. Si autem venditor sit simplex agricola iniuriam patitur, si mercator non admoneat illum, quòd solutio facienda est apud mensarium vbi recipiet minùs quinque.
Ad quartum respondetur, quòd eadem est ratio de mutuatario, & de mercatore quando pretium rei venditæ erant mille præcisè. At verò si pretium rei venditæ erāt erant mille quatenus soluenda à mensario, non est eadem ratio: & ideò negatur consequentia.
Ad vltimum respondetur, quòd iuxta quartam conclusionem totum stipendium soluit mercator. Sed iuxta tertiam conclusionem respondetur, quòd ex illis quinque quæ accipit mensarius de mille numeratis, aliqua pars pertinet ad venditorem, quia erat necessaria ad complementum iusti pretij pro re vendita, alia vero pars pertinet ad mercatorem, quia non erat necessaria ad complementum iusti pretij. Et ita seruatur æqualitas inter mercatorem & vendi| torem in ordine ad mensarium. Cæterùm quod in eodẽ eodem argumento insinuabatur, scilicet, quòd mercatores & campsores exigunt pretium à mensarijs apud quos deponunt pecunias: iniquum & vsurarium videtur esse quibusdam. Sed nobis videtur quidem iniquum, non tamen vsurarium: quia ibi nulla est ratio mutui: siquidem mensarius non efficitur dominus pecuniæ, sed tantum est custos paratus reddere quotiescunque depositor petierit. Est autem iniquum, quia depositor tenebatur soluere stipendium mensario, vel saltem non grauare illum petendo ab eo pretium. Nihilominus mercatores, possunt se excusare ab iniustitia, dicentes quòd ipsi quidem soluunt stipendium mensarijs, scilicet, quinque pro mille: sed quia hoc stipendium est excessiuum pro ministerio illorum, defalcant (vt ita dicamus) aliquod pretium ab illo stipendio, vel aliquid pretio æstimabile, scilicet fideiussionem; nihilominus quod superest mensarijs ex stipendio est iustum pretium ministerij sui. Nos autem dicimus, quòd si hæc narratio vera est, nulla mensarijs iniustitia fit. Sed vehementer suspicamur narrationem falsam esse, & iniustitiam fieri mensarijs, quam ipsi patiuntur vt aliam maiorem irrogent alijs negotiatoribus & maiorem vtilitatem capiant.
DVbium octauum est, An cambium ratione copiæ vel inopiæ totius pecuniæ sit licitum? Pro cuius intelligentia notandum est primò, quòd æstimatio pecuniæ inquantum pecunia est, dupliciter potest fieri. Vno modo per legem Principis, & dicitur æstimatio legitima. v. g. quando in Hispania scutum æstimatur quadringentis dipondijs, & hæc æstimatio dicitur legitima. Huic æstimationi superuenit alia interdum, quæ potest dici æstimatio quasi naturalis, eo quod ex natura rei sequitur, vt vbi est maior abundantia pecuniarum minùs æstimentur pecuniæ, & vbi est minor copia magis æstimatur pecunia.
Secundò notandum est, quòd cum campsores ab vno regno in aliud cambiunt pecunias, rationem habent copiæ vel inopiæ monetæ in illis regni. Verbi gratia, qui numerat pecunias Metinæ, vt accipiat in Flandria, maiorem copiam pecuniæ numerat Metinæ, quam sit recepturus Flandriæ: quia in Hispania est maior copia pecuniæ.
Tertiò notandum est, quòd in eadem Prouincia diuersis temporibus solet esse maior inopia totius monetæ vel copia. Vnde ibidem non semper fit æquale cambium ad alia regna.
HIS positis arguitur primò pro parte negatiua. In vna & eàdem prouincia non est licitum cambium ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ diuersis temporibus: ergo neque in diuersis prouincijs eodem tempore. Antecedens explicatur. Non est licitum Petro mutuare Paulo centum scuta quando est maior pecuniæ inopia, recepturus maiorem summam pecuniæ quando fuerit maior copia monetæ in eodem Regno. Et confirmatur. Non est licitum mutuare frumentum quando & vbi est inopia ipsius, ea lege vt quando fuerit maior copia frumẽti frumenti , reddatur maior mensura frumenti, ergo est eadem ratio de pecunia.
Secundò. Nullus est titulus sufficiens ad iustificanda eiusmodi cambia quæ sunt in vsu, ergo non sunt licita. Probatur antecedens inductiuè. Nam triplex est titulus qui assignari potest in fauorem cambiorum huiusmodi. Primus est, quòd pecuniæ absentes secundùm locum non tanti æstimantur, neque sunt tantæ vtilitatis, sicuti præ sentes: eò vel maximè quòd sunt expositæ periculis. Secũdus Secundus titulus est ratione asportationis. Tertius titulus est ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ in diuersis Regnis & locis. Sed contra primũ PRIMUM titulum est prima ratio, quòd in cambijs quæ sunt in vsu, ille qui numerat pecuniam in Hispania, maiorem summam numerat quam sit recepturus in Flandria, vbi pecunia est absens domino suo: ergo pecunia absens non est minoris valoris. Item ipsi campsori pecunia absens non est minoris vtilitatis quàm præsens, neque est exposita maiori periculo: siquidem ita negotiatur cum absenti pecunia, atque cum præsenti, neque illam asportaturus est per itinera. Contra secundum titulum argumentum est, quia | quanuis ille sit sufficiens ad recipiendum aliquid vt dictum est supra, tamen non sufficit iustificare inuentiones cambiorum quæ in vsu sunt. Patet primò, quia qui numerat pecuniam vbi minor est copia, recipit amplius vbi maior est copia, ergo. Secundò. Quia licet sit eadem via & eadem pericula ab Hispania in Flandriam, & ècontra, tamen non est idem pretium cambiorum; ergo ratio lucri non est asportatio: neque asportatio est titulus sufficiens, aliàs idem deberet esse pretium. Tertiò. Quandoque fiunt cambia ad æquale, hoc est tanta summa pecuniæ numeratur in vno regno atque recipienda est in alio, ergo nihil soluitur ratione asportationis. Vnde iste titulus non iustificat cambia. Denique cambia huiusmodi damnantur si fiant intra idem Regnum; ergo titulus asportationis non est sufficiens. Patet consequentia, quia etiam intra idem regnum esset sufficiens iste titulus.
Iam vero contra tertium titulum est primum argumentum. Impossibile videtur, quòd eodem tempore sint duo iusta pretia distincta cambiorum quæ fiunt ab Hispania in Flandriam, & èconuerso: sed ita est in vsu, quòd sunt distincta pretia: ergo alterum est iniquum. ¶ Secundò. Si titulus ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ iustificaret cambia in diuersis regnis, ergo etiam in eodem regno in diuersis locis erũt erunt licita hæc cambia. Patet consequentia: quia in vno loco est maior copia totius monetæ quam in alio eiusdem regni.
IN decisione huius quæstionis difficillimæ, quidam doctores referunt iustitiam horum cambiorum ad primum titulum. Ita Caietanus in opusculo de cambijs, cap. 7. Syluest. verbo vsura. 4. quæstione. 4. Nauarro vbi supra. Alij vero referunt ad secundum titulum. Alij vero ad tertium, inter quos fuit Victoria & Soto libro. 6. de iustitia, quæst. 12. articulo. 2. quanuis ipse propter primum argumentum factum contra primum titulum, dicat sibi non patere quodnam illorum cambiorum iustum sit.
PRO decisione sit prima conclusio. Licitum est commutare pauciora dipondia, numerando illa vbi est penuria totius pecuniæ, & recipere plura vbi est copia in alio regno. Probatur. Nam vbi est penuria totius monetæ, pluris æstimatur ab omnibus quam vbi est copia: ergo ratione huius æstimationis licitum erit recipere maiorem summam vbi est maior copia monetæ. Confirmatur. Licet permutare minorem mensuram frumenti in loco vbi pluris æstimatur propter inopiam frumenti pro maiore mensura, reddenda vbi æstimatur minoris propter abundantiam: ergo idẽ idem erit de pecunia.
Secundò arguitur ab effectu. Res venales vbi est minor copia pecuniæ minus valent quàm vbi est maior copia totius pecuniæ, ergo licitum erit minorem summam pecuniæ in vno regno permutare cum maiore in alio regno. Patet consequentia, quia effectus, seu primarius finis ad quem ordinatur pecunia, est ad emendas res venales; ergo vbi respectu huius finis pluris æstimatur pecunia, licitè permutabitur pro maiore summa pecuniæ reddẽda reddenda in alio regno, vbi minoris æstimatur in ordine ad finem principalem.
Vltimò. Nam primus titulus & secundus non sufficiunt vt probatum est ad iustificandum cambia, ergo tertius titulus sufficiet, omnia enim damnare, durissimũ durissimum est.
Secunda conclusio. Duo illa cambia de quibus fit mentio in argumento primo contra tertium titulum, possunt iustificari etiam si pretium sit distinctum. Probatur. Iustum rerum pretium est illud quod æstimatur in communi foro, sed potest contingere, quòd æstimatio cambij fori Metinensis sit maior à Metina in Antuerpiam, quàm æstimatio cambij celebrati Antuerpiæ ad Metinam: ergo pretia distincta poterunt esse iusta.
Secundò. Multitudo emptorum est causa vt res venales pluris æstimentur: sed contingit plures esse qui quærant cambia à Metina in Antuerpiam quam ècontra: ergo iustè celebrabuntur maiori pretio Metinæ quàm Antuerpiæ.
AD argumenta respōdetur respondetur . Ad primum negatur consequentia, quia lucrũ lucrum ex mutuo ratione temporis expectati est vsura, non autem ratione diuersi loci. Concedimus tamẽ tamen , | licitum esse mutuanti deducere in pactum cum mutuatario, vt reddat plus pecuniæ in ea quantitate quanta est necessaria ad emendum tantam copiam rerum venalium, quantam mutuator esset empturus, si non mutuasset pecuniam. Sed in isto casu non est lucrum ex mutuo, sed tantùm mutuator se indemnem conseruat. Ad argumenta vero contra primum & secundum titulum non respondetur: sed concedo illorum intentum. Ad argumentum primum contra tertium titulum negatur antecedens propter rationem datam in secunda conclusione. Ad secundum negatur consequentia. Nam cambia eiusmodi prohibita sunt fieri intra idem regnum. Vt patet in. l. 8. titulo. 18. lib. 5. Copilationis legum Hispaniæ. Secundo respondetur: quòd licet non esset ista lex, consequentia nihil valet: quia intra idem Regnum est facilis asportatio pecuniæ de loco in locũ locum & perinde est atque si vbique esset copia pecuniæ ad huiusmodi cambia transigenda: & ideo nihil pretij potest accipi ratione copiæ vel inopiæ: sed tantùm ratione asportationis. Cæterùm in diuersis Regnis regulariter loquendo non est facilis asportatio pecuniæ: quia vel est lege prohibita, vel quia magnis exponitur periculis. Vnde superest necessarium esse ad negotiationes in mercibus diuersorum Regnorum, quod eiusmodi cambia fiāt fiant . Dixi regulariter loquendo, quia potest cōtingere contingere vt duo regna essent inter se ita conuenientia, vt pecuniæ liberè & facilè transferrentur de regno in regnum: & tunc non essent licita eiusmodi cambia de regno in regnum: sicut etiā etima viceuersa contingit, quòd in vno regno sint duo loca vsque ad eo distincta, vt transportatio pecuniæ sit difficillima & per multas ambages & pericula, & tunc licita erunt huiusmodi cambia ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ intra idem regnum: nisi fortè lege prohibeatur. Sicut v. g. potest esse licitum cambium ab Hispania ad Indos & èconuerso, & tamen idem regnum computatur sed propter difficultatem transferendi pecuniam & propter multam copiam pecuniæ apud Indos licitè fiunt huiusmodi cambia.
Plurimæ aliæ quæstiunculæ possent di sputari circa casus particulares cambiorum: sed omnes ex prædictis facilè soluentur. Vt v. g. si quæratur, an quando campsor licitè remittit venditorem, vel quemlibet alium ad mensarium, vt ibi recipiat pecuniam constitutam: an possit ipse campsor si nollet remittere accipere sibi, quinq; quinque ex mille numeratis? Respondetur, quòd secundùm quartam conclusionem & titulum ibi explicatum licitum est: quia illa, quinq; quinque ad illum pertinebant. Si vero titulus tertiæ conclusionis admittatur, respondetur, quòd non licet campsori retinere sibi, quinq; quinque integra: quia pars illorum pertinebat ad venditorem, sed licitum erit retinere medietatem. Cæterum ad alia dubia soluenda, duo principia sunt notanda. Primum est, quòd ratione temporis expectatæ solutionis non potest aliquid accrescere campsori, bene tamen ratione lucri verè cessantis vel damni emergentis. Ex hoc principio sequitur, valde suspecta esse cambia quæ fiunt à Metina in Vlyssiponam secundùm æqualitatem, quod vulgò dicitur, a ygual. Ratio est: quia communiter ista cambia fiunt quia campsor Castellanus expectat plus tẽporis temporis quā quam moris est. Nam alia cambia quæ communiter siunt, non transiguntur ad æqualitatem sed pauciora dipondia dantur Vlyssiponæ quàm recipiantur Metinæ: & communiter expectatur tempus vnius mensis. Quòd si quia dilatatur tempus hoc, cambium fiat adæquale, est vsura ex parte Castellani. Secundum principium est, quòd sicut in alijs mercibus pretium iustum iudicatur esse quod currit in communi foro, dummodo non fiat monopolium ab ipsis mercatoribus: ita etiam in cambijs æstimandum est pretium iustum, quod currit secluso monopolio pecuniæ ex parte campsorũ campsorum . Quapropter si aliquis campsor accipiat in nundinis multam summam pecuniæ ad cambium ab alijs campsoribus, reseruaturus eam ad tempus in quo maxime necessaria erat: non poterit cariore pretio cambire quā quam futurum esset si ipse non fecisset monopoliũ monopolium : at vero propriā propriam pecuniā pecuniam poterit campsor reseruare cambiendā cambiendam pro tẽpore tempore quo cariùs cambietur. Sicut quisque potest reseruare proprium frumentum vendendum tempo| re quo cariùs est valiturum; non enim peccat contra iustitiam commutatiuam: poterit autem peccare in aliquo casu contra iustitiam legalem & contra charitatem patriæ propter necessitatem reipublicæ. Etenim secundùm legalem iustitiam quisque tenetur prouidere bono communi tempore necessitatis. Et proportionabiliter dicendum est de campsoribus. Atque hactenus de cambijs.

De Monte pietatis.

SVperest specialis disputatio de mōte monte pietatis, an sit vsurarius? De qua re Caietanus edidit opusculum longum, & Ioannes de Medina in tractatu de vsuris, & Soto libro. 6. quæstione. 1. articulo. 6. Nauarrus super caput primum. 14. quæstione. 3. nu. 46.
PRO cuius decisione notandum est primò, quòd mons pietatis est cumulus rerum vtilium, siue frumenti, siue pecuniæ, destinatus ad subleuandas miserias pauperum per mutuum.
Secundò nota, quòd huius montis sunt tres conditiones. Prima est, quòd qui montis curam gerunt, teneantur pauperi petenti mutuum, dare certam summam. v. g. tres aureos, tres modios tritici soluendos intra annum. Secunda conditio, quòd pauper mutuatarius tenetur dare pignus custodiendum à ministris montis suo ipsorum periculo, ita quòd si pauper soluerit mutuum intra tempus præfixum, teneantur reddere integrum pignus: sin autem soluerit intra tempus, venditur pignus & soluitur mōti monti debitum, & reliquũ reliquum redditur pauperi. Tertia donditio, vt pauper mutuatarius teneatur vltra capitale reddere aliquam pensionem pro singulis mensibus, non quidem ratione expectatæ solutionis, sed pro stipendio ministrorum montis.
Tertiò notandum, quòd inter operas ministrorum huius montis, quædam sunt dignæ pretio. v. g. habere rationem dati & accepti in libris, custodire pignora præsertim si sunt onerosa, conducere domum necessariam ad custodiam pignorum, & super hæc omnia obligatio montis ad mutuandũ mutuandum æstimabilis est pretio. Aliæ sunt operæ ministrorũ ministrorum quę debet exhiberi gratis, vt actio mu tuandi, redditio pignioris tẽpore tempore solutionis.
Quartò notandum, quòd inter has operas ministrorum quædam sunt manifestæ in commodum pauperum, v. g. obligatio ad mutuandum, custodia pignorum; quæ dam sunt quę videntur esse in commodum montis vt conseruetur, & in vtilitatem ministrorum. v. g. habere rationem dati & accepti.
Vltimò notandum est primam & secundam conditionem iustissimas esse, de quibus nulla est dubitatio. Item manifestũ manifestum est, ministros montis posse recipere stipẽdium stipendium pro ministerio quod cedit in vtilitatem pauperum. Est ergo tota difficultas. An pro alijs ministerijs. v. g. pro habenda ratione dati & accepti, pro expensis librorum, pro custodia pignorum quæ non sunt onerosa, vt v. g. anulus aureus: licitum sit aliquid pretij accipere ab ipsis pauperibus mutuatarijs? Pro parte negatiua arguitur primò. Pauperes coguntur reddere stipendium ministris pro sustentatione, quod redundat in vtilitatem ministrorum & non pauperum: ergo iniuriam patiuntur pauperes ipsi. Patet consequentia: quia nemo tenetur dare pretium alicui pro eo quod redundat in eius vtilitatem.
Secundò. Nam & si pro diligentia custodiendi pignora onerosa, possit aliquid pretij à pauperibus exigi, tamen pro custodia pignorum quæ non sunt onerosa: non potest aliquid exigi à pauperibus; sed à ministris montis indifferenter exigitur æquale pretium à quolibet paupere: ergo iniuriā iniuriam faciũt faciunt pauperi qui deponit pignus non onerosum.
Tertiò. Maius pretium cogitur soluere pauper qui maiori tempore retinet mutuũ mutuum , quàm qui maiori tempore, ergo ratione temporis aliquid recipitur, & per cōsequens consequens est vsura.
Vltimò. Si homo particularis segregaret aliqua bona sua. v. g. frumentum aut pecunias ad mutuandum pauperibus, cum conditionibus supradictis montis pietatis, esset vsurarius, ergo & ipse mons. ¶ Sed in contrarium est. Quòd multi Pontifices approbauerunt montem pietatis, v. g. Paulus II. Sixtus IIII. Innocentius VIII. & alij qui referuntur in Concilio Lateranensi Sessione 10. sub Leone 10. Et præsertim | ipse Leo maximè montem pietatis approbat. & in Concilio Tridentino Sessio. 22. in decreto de reformatione, cap. 8. & 9. annumeratur mons pietatis inter opera pietatis. Nihilominus Caiet. vbi supra tenet partem negatiuam quem sequitur Soto vbi supra.
PRO decisione huius difficultatis, est prima conclusio. Mons pietatis cum omnibus conditionibus supra positis verè pius est & iustus. Ista conclusio probatur ex expressa definitione Concilij Lateranensis vbi supra, vbi commemoratis opinionibus contrarijs circa montem pietatis & rationibus opinionum, apertè & grauissimis verbis definitur, montem pietatis licitum esse & piũ pium , & prædicandum propter eius pietatem populis, etiam cum indulgentijs à sancta sede Apostolica concessis. Et ibidem excommunicantur qui oppositum dicere præsumpserint. Sed respondent autores contrariæ sententiæ, primò, quòd non omnia acta Concilij Lateranensis sunt vsu & more ecclesiæ recepta. Sed ista responsio nulla est. Nam quanuis interdum constitutiones Conciliorum non sint exequutioni demandatæ: tamen declarationes iuris naturalis vel diuini, non sunt annumerandæ inter constitutiones: sed inter institutiones fidei, & definitiones. Cùm ergo in dicto Concilio ex professo declaretur, iustum esse montem pietatis cum illis conditionibus: non pendet illa declaratio ex vsu & more ecclesiarum. Secundò respondent, quòd ibi non approbatur absolutè mons pietatis quantùm ad omnia capitula: sed solum declaratur licitum esse pro obligatione ad mutuandum aliquid pretij accipere. Sed neque ista solutio satisfacit: quia expressè ibi dicitur, licitum esse stipendium recipere pro expensis ministrorum necessarijs ad conseruationem montis, eò vel maximè quòd pretium pro obligatione ad mutuandum sub pignore, non sufficeret ad soluendum ministerium necessarium pro mō tis montis conseruatione. Denique respōdent respondent , quòd in prædicta Decretali approbatur mons pietatis cum omnibus suis capitulis & constitutionibus: quatenus sacris Canonibus non contrariantur. Et confirmant hanc responsionem: nam Caietanus qui interfuit illi Cō cilio Concilio optimè intellexit mentem illius Decre ti: & tamen ipse adhibet istam solutionem in opusculo dicto, ergo bona est explicatio; præsertim quòd cùm Caietanus fuerit tempore Leonis X. nunquam fuit reprehensus propter illud opusculum. Sed hæc responsio in duobus peccat. Primò, quia in illo Decreto nusquam sunt talia verba, scilicet quatenus sacris Canonibus non contrariantur; quin potius cùm ipsæ conditiones expressè numerentur & approbentur: declaratur, quod sacris Canonibus non contrariantur. Secundò peccat responsio ignorantia historiæ; nam Caietanus in fine citati opusculi dicit se illud perfecisse anno 1498. at vero Cōcilium Concilium Lateranense indictum est à Iulio II. anno 1512. & sessio illa 10. citata, habita est sub Leone X. anno 1515. ergo constat quòd Caietanus in suo opusculo non explicauit decretum Cōcilij Concilij Lateranensis, sed illa verba quæ ipse dicit, referenda sunt ad aliam antiquiorem decretalem, quæ non est in corpore iuris: quin potius creditur Caietanus retractasse suam sententiam; quia cum in Concilio Lateranensi in Sessione citata interrogatum fuisset à toto Concilio, an placeret illud decretum: responsum est ab omnibus, placere: vno excepto Hieremia Archiepiscopo Tranensi. Cùm ergo Caietanus qui ibi aderat tanquam Magister ordinis Prædicatorum tacuisset, visus est approbasse decretum & suam sententiam retractasse. Deinde probatur conclusio ratione naturali. Nam vt habetur de regulis iuris in. 6. qui sentit commodum, sentire debet & onus: sed pauperes mutuatarij soli sentiunt commodum montis: ergo ad ipsos solos pertinet sentire onus. Præterea. Ministri propter operas necessarias ad conseruationem montis merentur stipendium: sed qui erexit montem non tenetur de bonis suis illud conseruare, satis enim piè egit relinquendo montem obligatum ad mutuandum pauperibus; rursus neque respublica ad quam pertinet cura administrationis montis tenetur soluere istud stipendium: ergo reliquum est, quod pauperes teneantur ad soluendum stipendium necesssariũ necessarium ad cōseruationem conseruationem mōtis montis . Patet consequentia: nam conseruatio tantũ tantum cedit in vtilitatem pauperũ pauperum . Et confirmatur. Nam qui erexit montem cum illis cōditionibus conditionibus , abdicauit à se | dominium montis & transtulit in rempublicam, vel quòd probabilius est in communitatem pauperum: & administrationem illius reliquit in republica. Quomodolibet ergo sit, semper tamen mons cedit in cōmodũ commodum tantùm ipsorũ ipsorum pauperum; ergo ad ipsos tantum pertinet soluere stipendiũ stipendium montis.
Secunda conclusio. Multo prudentius & pius erigeretur mons, si autor illius relinqueret pensionem sufficientem pro ministris: etiam si mons ipse non esset tam pinguis. Hæc conclusio habetur expressè in Concilio citato, & ratione naturali patet. Quia meliùs est misericordia, subleuare miserias pauperum merè gratis, quam exigendo ab illis aliquod pretium pro ministris, ergo &c.
AD argumenta posita in principio dubij restat respondere. Ad primum negatur antecedens. Imo omnes operæ ministrorum cedunt in vtilitatem pauperum: siquidem sunt necessariæ ad conseruationes montis, qui totus est dedicatus & obligatus ad mutuandum pauperibus.
Ad secundum respondetur, quòd quando aliquod pretium est legitimum, non debet variari propter conditiones indiuiduales mercis. v. g. sicut idem est pretium legitimum tritici, siue sit optimum, siue mediocre, siue commune sic etiam iustum pretiũ pretium est, quod taxatum est statuto à republica cō firmato confirmato : ad administrationem montis, vt quiuis pauper soluat recipiens mutuum pro singulis mensibus certam summam, siue det pignus onerosum siue non onerosum.
Ad tertium respondetur, quòd ministri montis nihil recipiunt amplius propter expectatum tempus, sed propter suas operas quæ maiori tempore maiorem mercedem merentur.
Ad quartum respondetur primò nego consequentiam: quia homo particularis retinet apud se dominium montis, & potest cum voluerit in alios vsus illum conuertere, vnde ad ipsum pertinebit montem conseruare de bonis proprijs: nam pro actione mutuandi nihil potest recipere. Cæterum qui erexit montem pietatis de quo loquimur, abdicauit à se dominium montis & transtulit in communitatem pauperum, cum obligatione ad mutuandum singulis pauperibus: & propterea administratio montis digna est stipendio dato à pauperibus mutuatarijs. Secundo respondetur, quòd neque homo particularis esset vsurarius, si obligaret montem ad mutuandum pauperibus in perpetuum, retinendo sibi dominium directum dum viueret, & transferendo dominium vtile in vtilitatem pauperum: & sic posset recipere moderatum pretium, sicut dictum est de monte pietatis.
SED circa primam solutionem est dubium, An dominium montis transferatur in rempublicam, an potius in communitatem pauperum, & an sit verũ verum dominium? Ratio dubij est: quia ille dicitur dominus; qui potest vti re in quos velit vsus: sed neq; neque respublica neq; neque pauperum communitas potest vti hoc monte in quos velit vsus: ergo neutra est domina. Respondetur, quòd siue dominium maneat in republica siue in pauperibus, non tamen dominium est perfectum & absolutum, sed limitatum voluntate antiqui domini erectoris montis. Sicut etiam primogenitura maioricatus; est enim filius primogenitus dominus illius: & tamẽ tamen non potest in quos velit vsus expendere illa bona. Et vxor est domina suæ dotis, & tamẽ tamen non potest illam administrare viuente viro, sed tantum ipse vir. Secundò dico, quòd dominium montis pietatis translatum est ad communitatem pauperum: administratio vero pertinet ad rempublicam. Et ratio huius est, quia tota montis vtilitas pertinet ad communitatem pauperum præcisè, ergo ad ipsam pertinet dominium potiùs quàm ad rempublicam. Hactenus de iustitia & partibus eius subiectiuis dicta sufficiant. De reliquis verò partibus iustitiæ potentialibus in tertio tomo dicendum erit, Deo fauente, cui sit honor & gloria.
LAVS DEO.
Loading...