ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm homo teneatur ad testimonium ferendum.
AD Primum sic procedi
Inf. art. 3.
ad
tertiũ
tertium
.
tur. Videtur quòd homo
non teneatur ad testimonium
ferendũ
ferendum
. Dicit enim August.
in quæstionibus Genes.
ꝙ
quod
Abra|
ham
dicẽs
dicens
de vxore sua: Soror mea
est, veritatem celari voluit,
nō
non
mendacium dici. Sed veritatem celando, aliquis à testificando abstinet.
Ergo non tenetur aliquis ad testificandum.
¶ 2 Præterea. Nullus tenetur
fraudulenter agere. Sed Prouerbiorum. 11. dicitur: Qui ambulat fraudulenter, reuelat arcana. qui autem
fidelis est, celat amici commissum.
Ergo non tenetur homo semper
ad testificandum, præsertim super
his, quæ sunt sibi in secreto ab amico commissa.
¶ 3 Præterea. Ad ea quæ sunt
de necessitate salutis, maximè tenentur clerici & sacerdotes. Sed clericis & sacerdotibus prohibetur ferre testimonium in causa sanguinis.
Ergo testificari non est de necessitate salutis.
SED contra est, quod August.
dicit: Qui
veritatẽ
veritatem
occultat, & qui
prodit mendacium, vterque reus
est. Ille, quia prodesse non vult: hic,
quia nocere desiderat.
RESPONDEO dicendum,
quòd in testimonio ferendo distinguendum est: quia aliquando requiritur testimonium alicuius, aliquando non requiritur. Si requiritur testimonium alicuius subditi autoritate superioris, cui in his, quæ ad iustitiam pertinent, obedire tenetur:
non est dubium, quin teneatur testimonium ferre in his in quibus se
cundùm ordinem iuris
testimoniũ
testimonium
ab eo ex igitur, puta in manifestis,
& in his de quibus infamia præcessit. Si autem exigitur ab eo testimo
nium in alijs, puta in occultis, &
de quibus infamia non præcessit,
non tenetur ad testificandum: si verò requiratur eius testimonium
nō
non
autoritate superioris, cui obedire
tenetur, tunc distinguendum est,
quia si testimonium requiratur ad
liberandum hominem, vel ab iniusta morte seu pœna quacunque,
vel à falsa infamia, vel ab aliquo
damno, tunc tenetur homo ad testificandum. Et si eius testimonium
nō
non
requiratur, tenetur facere quod
in se est, vt veritatem denuntiet alicui, qui ad hoc possit prodesse. Dicitur enim in
Psalm. 81. Eripite pauperem, & egenum de manu peccatoris liberate. Et
Prouerb. 24. Erue
eos qui ducuntur ad mortem: &
Roman. 1. dicitur: Digni sunt morte non solùm qui faciunt, sed etiam
qui consentiunt facientibus. Vbi
dicit
Gloss. Consentire, est tacere
cùm possis redarguere. Super his
verò quæ pertinent ad condemnationem alicuius,
nō
non
tenetur aliquis
ferre testimonium, nisi cum à superiori compellitur secundùm ordinem iuris. Quia si circa hoc veritas
occultetur, nulli ex hoc speciale
damnum nascitur. Vel si immineat
periculum accusatori, non est curandum, quia ipse in hoc
periculũ
periculum
sponte se ingessit. Alia autem ratio est de reo, cui periculum imminet eo nolente.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
Augustinus loquitur de occultatione veritatis in casu illo, quando
aliquis non compellitur superioris autoritate veritatem propalare,
|
& quando occultatio veritatis est
nulli specialiter damnosa.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
de illis quæ homini sunt commissa
in secreto per confessionem, nullo modo debet testimonium ferre,
quia huiusmodi non scit vt homo,
sed tanquam Dei minister, & maius est vinculum sacramenti quolibet hominis præcepto. Circa ea
verò quæ aliter homini sub secreto
committuntur,
distinguẽdum
distinguendum
est.
Quandoque enim sunt talia, quæ
statim cùm ad notitiam hominis
venerint, homo ea manifestare tenetur, putà si pertinent ad corruptionem multitudinis spiritualem
vel corporalem, vel in graue damnum alicuius personæ, vel si quid
aliud est huiusmodi, quod quis propalare tenetur vel testificando, vel
denuntiando. Et contra hoc debitum obligari non potest per secreti commissum, quia in hoc frangeret fidem, quam alteri debet. Quandoque verò sunt talia quæ quis prodere non tenetur, vnde potest obligari ex hoc, quòd sibi sub secreto
committuntur, & tunc nullo modo tenetur ea prodere,
etiā
etiam
ex præ
cepto superioris, quia seruare
fidẽ
fidem
est de iure naturali. Nihil autem potest præcipi homini contra id quod
est de iure naturali.
AD tertium dicendum, quòd
operari vel cooperari ad
occisionẽ
occisionem
hominis non competit ministris altaris, vt suprà
dictum est. Et ideo
secundùm iuris ordinem compelli
non possunt ad ferendum testimonium in causa sanguinis.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Si
secũdùm
secundùm
ordinem
iuris requiritur testimonium à proprio
iudice, tenetur ferre.
Secunda conclusio. Si requiratur contra
ordinem iuris, non tenetur testificari.
Tertia conclusio. Si testimonium sit necessarium ad liberandum hominem ab iniuria, vel damno: tenetur testificari etiam
non postulatus ab aliquo neque rogatus.
Quarta conclusio. Quando agitur tantum de condemnatione alicuius, non tenetur ferre testimonium, nisi compulsus à iudice secundùm ordinem iuris, etiam si accusatori periculum immineat.
COMMENTARIVS.
DE hac materia extant tituli de testibus
in vtroque iure, & in decreto causa 3.
& 4. per multas quæstiones. Soto libro. 5.
de iustitia, quæstione. 7. & relectione de tegen. membro. 2. quæst. 6. Nauarro in manuali, cap. 25. numero. 40. Nos vero hanc
materiam in quinque partes diuidemus. In
prima disserendum erit, quando iudex iuste interrogat testem.
DVbitatur primò ad quid teneatur testis? Pro cuius decisione sit prima
cō
clusio
conclusio
. Quando iudex procedit per
viā
viam
accusationis, aut denuntiationis:
necessariũ
necessarium
est,
quòd præcesserit ipsa accusatio, vel denuntiatio iusta in foro exteriori. Hæc est communis sententia, & probatur ex definitione
viæ accusationis, est enim via accusationis quando proceditur ab ipsa accusatione, tanquam à principio, ergo necesse est
vt præcedat accusatio. Sed tamen explicatur illa propositio. Diximus enim, quòd
præcedat accusatio in foro exteriori iusta,
quia potest contingere, vt accusatio sit iniusta in foro conscientiæ, eo quòd accusator poterat & tenebatur corrigere delinquentem, & ita prouidere bono communi:
& nihilominus illa accusatio erit iusta in foro exteriori, & iudex tenetur
illā
illam
admittere,
si accusator instat. Probatur, quia iudex est
custos boni publici, & debet procedere
secũ
dũ
secundum
ius
cōmune
commune
, ergo debet admittere & acceptare accusationem quam admittunt ipsa
|
iura. Et confirmatur. Accusator habet in foro exteriori ius ad accusandum illud, quod
probare promittit, ergo iudex debet admittere in eodem foro illam accusationem,
aliàs merito puniretur ille iudex si non admitteret talem accusationem: quia
nō
non
rectè
fecit officium suum. Et notandum est, quòd
iste est vnus de multis casibus, in quibus iudex potest interrogare testem specialiter de
ipso reo, & tamen non potest interrogare
ipsum reum, An fecerit crimen: donec iam
habeat vnum testem saltem, vel habeat indicia certa, quæ suppleant vicem vnius testis.
Sed tamen
cōtra
contra
propositionem & explicationem eius arguitur primò.
Nā
Nam
D. Tho.
dicit in artic. quod tunc iudex interrogat secundùm ordinem iuris, quando crimen est
manifestum, & quando interrogat in his in
quibus infamia præcessit: ergo non sufficit
accusatio ad
interrogandũ
interrogandum
testem iuridice,
si crimen non est notorium, vel præcessit infamia de illo. ¶ Secundò. Si iudex sciat accusatorem iniquè agere in foro
cōscientiæ
conscientiæ
accusando, tenetur illum fraternaliter corrigere seorsum, ergo non tenetur admittere statim
accusationẽ
accusationem
illā
illam
. Patet
cōsequẽtia
consequentia
. Quia
aliàs consentiret cum iniquitate accusatoris.
Ad primum respondetur, ex eodem D.
Tho. in quæst. 68. art. 1. ad tertium, vbi ait,
ꝙ
quod
non est omnino
secretũ
secretum
quod per sufficientes testes probari potest.
Notandũ
Notandum
est enim
quod
manifestũ
manifestum
habet gradus,
quorũ
quorum
vnus
est, quando aliquid potest probari, vel proponitur probandum in iudicio. Quod
autẽ
autem
dicit D. Tho. in his de quibus infamia præ
cessit, non intelligatur, vtrumque simul esse
necessariũ
necessarium
, scilicet, quod sit crimen manifestum, &
ꝙ
quod
sit infamia de illo: sed
alterũ
alterum
sufficere ad interrogandum testem. ¶ Secundò
respondetur,
ꝙ
quod
accusatio legitimè facta in foro exteriori, sufficienter infamat ipsum
reũ
reum
,
& nisi se purgauerit iuridicè de illo crimine, manebit infamatus. ¶ Ad
secundũ
secundum
respō
detur
respondetur
, concedo antecedens & nego consequentiam si accusator non corrigitur, sed
adhuc instat accusare: tunc enim iudex tenebitur acceptare accusationem, vt persona
publica, etiam si sciret testes esse falsos, &
accusatum esse innocentem: non enim attinet ad iudicem quatenus est persona publi
ca, considerare ea quæ sunt per accidens ad
iudicium publicum: quia ipse est custos iuris communis & distributor illius
secũdùm
secundùm
allegata & probata.
Secunda conclusio. Quando iudex procedit per viam inquisitionis siue generalis,
siue specialis: licitum est interrogare testem
in omnibus casibus, in quibus diximus esse
licitum interrogare reum, vt diximus in
quæstione. 69. & multo magis militant rationes & testimonia quę ibi adduximus pro
ista propositione: quanto facilius est dicere
peccatum alienum, quam proprium.
Tertia conclusio. Quando crimen vergit in detrimentum reipublicæ, vel etiam
priuatæ personæ notabiliter, & adhuc est infieri vel expectatur vt fiat: licitum est interrogare testem, vt dicat in particulari, Quis
nam sit ille reus. Probatur. Quia iudex multo magis tenetur prouidere bono communi & defendere innocentem, quam quilibet
alius particularis: sed quilibet alius tenetur
in illo casu prouidere bono communi, aut
defendere innocentem reuelando criminosum per accusationem, vel denuntiationem
si aliter non potest: ergo multo magis iudex
poterit inquirere de illo criminoso. Minor
patet ex tertia conclusione Diui Thomæ in
articulo. Sed notandum est, quòd iudex
nō
non
potest in illo casu inquirere in particulari de
Petro, vel Paulo, etiam si sciat vt persona
particularis quòd ille reus est Petrus vel Paulus. Ratio est, quia Petrus non est infamatus neque accusatus vel denuntiatus. Itaque
poterit iudex interrogare, scis in particulari
quis parat insidias ciuitati, aut intendit occidere innocentem? Quod si iudex habeat
indicia particularia contra aliquem inquantum persona particularis, ipse iudex poterit & tenebitur admonere testem seorsum
extra iudicium, vt si aliquid scit de illo particulari, quòd indicet illud in iudicio, non
autem poterit in publico iudicio interrogare de Petro, qui non est infamatus neque accusatus neque denuntiatus. Ratio huius asserti est lex charitatis quæ vnumquemque
obligat ad defensionem boni publici & innocentis.
Secundò nota, quòd crimen dupliciter
potest dici esse in fieri: Vno modo secun|
dùm se formaliter, vt v. g. cum aliquis actualiter furatur, vel inuadit hominem: Alio modo quando in suo effectu adhuc damnificatur respublica vel innocens, vt v. g. quando
quis non vult restituere quod accepit, vel
etiam ex eo, quòd ille non proditur respublica perturbatur. Dicimus ergo, quòd sufficit ad veritatem nostræ propositionis:
ꝙ
quod
crimen sit in fieri isto secundo modo. Tale
enim crimen est crimen læsæ maiestatis, vt
habetur in communi sententia Iurisperitorum super
Extrauagāte
Extrauagante
, Ad reprimendum,
quæ habetur in volumine iuris Ciuilis. Et
nota, eandem esse sententiam
communẽ
communem
de
crimine læsæ maiestatis diuinæ, vt v. g. de
hæresi, & de sacrilegijs quæ vehementer perturbant Christianam religionem. Vt si aliquis imaginem crucifixi confrigeret, aut incenderet domum sacram.
Quarta conclusio. Quando in processu
inquisitionis quæ fit iuridicè, detegitur incidenter aliud crimen ipsius rei, etiam si sit disparatum: licitum est interrogare testem de
illo crimine, & testis tenebitur respondere.
Hæc conclusio est contra Soto relectione
citata, membro. 2. quæst. 6. conclusione. 3.
casu. 4. sed asseritur à Nauarro in relectione
capitis inter verba. 11. quæst. 3. num. 676. &
est communis sententia Iurisperitorum, &
probatur ex. l. quod euitandi. C. de conditionibus ob turpem causam. &. l. penult. C. si
aduersus libertatem. & Doctores Canonistæ super cap. 2. de confessis. & cap. 2. de ordine cognitionum, vniuersaliter dicunt,
ꝙ
quod
si crimen illud quod incidenter detegitur,
est coniunctum cum alio crimine de quo
fiebat iuridica inquisitio: potest in eodem
iudicio puniri sine noua litis inchoatione:
si autem illud crimen fuerit disparatum,
non potest puniri in
eodẽ
eodem
iudicio sed poterit puniri per nouam inchoationem litis,
inquirendo de illo crimine. Et hæc sententia omnino tenenda est, & est speciale argumentum ad hoc contra Soto. Nam ipse
in relectione citata post primam conclusionem dubio. 2. tenet, quòd solum habetur
ex iure positiuo, quòd requiratur infamia
ad inquirendum contra reum per viam inquisitionis. Vnde sic arguitur. Ius positiuum
potest derogari per contrarium vsum, &
per contrariam sententiam Iurisperitorum:
sed est vsus communis & communis sententia, quòd fiat id quod dicimus in quarta
conclusione, ergo &c. Et denique sic arguitur. Etiam si teneamus, (quòd ego verum
existimo) infamiam debere præcedere ad
interrogādum
interrogandum
in particulari de aliquo reo,
secundùm quòd infamia supplet vicem accusatoris: tunc sic arguitur. Infamia eatenus necessaria est, quatenus supplet vicem
accusatoris: sed detectio criminis in iudicio,
etiam si incidenter contingat, sufficienter infamat hominem: ergo licitum erit interrogare testem.
DVbitatur secundò, an cùm crimen est
manifestum & iam transactum, neque est directè contra rempublicam neque
est crimen læsæ maiestatis: sit licitum iudici
inquirere testes, vt cognoscat reum de quo
nulla præcessit infamia. V. g. inuenitur cadauer hominis in platea, An sit licitum iudici interrogare quemlibet, scis, quisnam
occiderit hunc hominem? ita vt interrogatio sit generalis ex parte personæ, specialis
autem ex parte delicti.
Pro parte negatiua arguitur primò. In illo casu non est licitum interrogare, scis an
Petrus occiderit, ergo neque interrogare,
scis quis occiderit. Antecedens patet ex dictis in tertia conclusione.
Consequẽtia
Consequentia
probatur. Nam responsio testis debet esse specialis, ergo idem est acsi iudex interroget in
speciali.
Secundò. Iudex interrogans testem illo
modo, exponit illum periculo reuelandi reum, de quo nulla præcessit infamia,
ergo peccat, &c. Ad hoc dubium respondet Soto negatiuè in relectione citata, quæ
stione. 6. dubio. 4. post primam conclusionem, dicit tamen, quòd forte licitum est iudici interrogare de quibusdam indicijs &
circunstantijs delicti, v. g. qua hora occisus est homo, aut quibus armis, quibus
inuentis postea poterit interrogare de reo.
PRO decisione vero sit prima conclusio. Quando delictum est notorium, licitum est iudici inquirere reum generali
inquisitione ex parte personæ. Hanc tenet
Innocentius. 4. super cap. bonæ. de electione. quem sequuntur Iurisperiti. Hanc senten|
tiam tenuit D. Thomas cum esset Bacchalaureus Parisius, vt refert
Caiet. supra quæst.
69. art. 2. Tenet eam
Bartol. in. l. 2. ff. ad. l. Iuliam. de adult. & in. l. fin. ff. de quibus. quem
omnes legistæ sequuntur. Et probatur primò ex vsu communi omnium iudicum,
qui ita faciunt, qui vsus sufficit derogare legem positiuam quæ præcepit, vt non nisi
præcedente infamia inquiratur de reo, &
hoc argumentum est efficax contra Soto,
qui opinatur legem illam esse positiuam.
Contra quem etiam arguitur secundò. Licitum est iudici quærere indicia, & postea ipsum reum, ergo iam sine infamia quæritur
reus. Consequentia patet. Quia illa indicia
& circunstantiæ non magis infamant ipsum
reum, quam delictum notorium.
Tertiò. Nam alias, si iudex sciens delicta
notoria, non inquireret reos, sed expectaret
infamiam alicuius personæ: perturbaretur
pax & tranquillitas reipublicæ crebris facinoribus, nam pessimi quique auderent crimina perpetrare, ergo &c.
Quartò. Visitatoribus licitum est inquirere an subditi sciant aliqua delicta in communitate correctione digna, etiam vbi nulla præcessit infamia, ergo multo magis vbi
delictum est notorium. Hanc
conclusionẽ
conclusionem
tenet Syluest. verbo, inquisitio. §. 7. & Caiet.
opusc. 17. responsionum, respons. 5.
Secunda conclusio. Quando crimen
nō
non
est notorium, est tamen fama de illo: hunc
ordinem seruabit iudex. Primo inquiret, an
sit certum illud crimen: deinde quisnam fecit poterit interrogare in generali, sicut in
prima conclusione dictum est.
Ad primum argumentum respondetur,
nego consequentiam. Ad probationem respondetur, quòd si interrogatus sciat esse secretum quòd Petrus occidit, debet
respōdere
respondere
senescire. Neque enim iudex circa ordinem legis naturæ interrogat sed intendit
ꝙ
quod
interrogatus faciat quod debet. Iudex enim
facit suum officium pro bono communi.
Ad secundum aliqui dicunt, quòd iudex
tenetur admonere interrogatum
ꝙ
quod
nō
non
intẽ
dit
intendit
, vt reuelet quod non est
licitũ
licitum
reuelare.
Sed profectò non potest obligari iudex ex
iustitia ad
hāc
hanc
admonitionem: quia exercet
officium ministri reipub. pro bono
cōmuni
tatis
commun
itatis
. Quod si interrogatus nescit respondere, sibi imputet, eo vel maxime quòd tali periculo se exposuit homicida, vnde illud inconueniens est per
accidẽs
accidens
respectu iudicis.
DVbitatur tertiò, An testis qui se
abscō
dit
abscondit
sciens
mādatum
mandatum
citatorium dimanasse à iudice quo vocatur ad iudicium teneatur ad restitutionem detrimenti quod incurrit pars in cuius fauorem vocabatur.
Arguitur primo pro parte affirmatiua.
Quando edictum est generale præcipiens,
vt omnis qui sciuerit certum crimen manifestet illud: tunc
secũdùm
secundùm
communem sententiam, qui
nō
non
manifestat, tenetur ad restitutionem, ergo multo magis in nostro casu.
Arguitur secundò. Iudex vt persona publica iuste applicat
testimoniũ
testimonium
vnius ciuis alteri in cuius
fauorẽ
fauorem
ferendũ
ferendum
est, ergo talis ciuis tenetur ex iustitia testificari.
Arguitur tertiò. Si alicui præcipiatur,
ꝙ
quod
exhibeat
scripturā
scripturam
publicā
publicam
, & occultauerit
eam, tenetur restituere parti litiganti omnia
damna, ergo. Ob hæc argumenta Soto lib.
5. iustit. q. 7. art. 1. tenet partem affirmatiuam:
& Nauar. manual. c. 25. nu. 44. & est ferè
cō
munis
communis
sententia. Alij aiunt
ꝙ
quod
si
notificatũ
notificatum
est
testi mandatum, tenetur restituere: sin autem, non tenetur.
PRO decisione huius difficultatis sit prima
cōclusio
conclusio
. In casu posito in principio
dubij, testis qui se occultat de industria ante
notificationem mandati, peccat contra
charitatẽ
charitatem
& contra
iustitiā
iustitiam
legalem. Contra charitatem quidem, quoniam tenetur proximo
fauere absque proprio damno. Contra
iustitiā
iustitiam
verò legalem, quia tenetur
correspōdere
correspondere
ipsi reipublicæ in rebus necessarijs gubernationi, quando fuerit interrogatus: sed ille se
abscōdit
abscondit
ne hoc faciat: ergo peccat
cōtra
contra
iustitiā
iustitiam
legalem. Erit autem peccatum mortale vel veniale pro grauitate materiæ.
Secunda conclusio. Testis ex eo solum,
quòd non reddit testimonium occultando
se postquam scit mandatum promanasse à
iudice, siue etiam postquam intimatum est
illi,
nō
non
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
faciendā
faciendam
parti
in cuius
fauorẽ
fauorem
petebatur
testimoniũ
testimomium
. Ratio
potissima est: quia ille non peccat contra iustitiam commutatiuam: ergo
nō
non
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
. Antecedens probatur, quia ille
|
non tenetur ad reddendum testimonium
nisi ex charitate vel ex iustitia legali: ergo
non peccat contra iustitiam commutatiuam. Antecedens probatur. Ante mandatum iudicis non tenebatur nisi solum ex charitate reddere testimonium: sed mandatum
iudicis solum inducit obligationem iustitiæ legalis, ergo post mandatum tenebitur
solum ex charitate & ex iustitia legali.
Secundò probatur conclusio. Post mandatum iudicis si testis non testificetur, non
tenebitur restituere fisco vel iudici lucrum
quod impedit eis, quod acquisituri essent
ex condemnatione alterius partis, ergo
etiā
etiam
neque ipsi parti læsæ. Antecedens est manifestum ex his quæ diximus sup. quæst. 69.
Et probatur consequentia. Quia per mandatum iudicis per se primò & immediatè
ordinatur testis ad rempublicam, scilicet,
ad tribunal publicum, vt deseruiat illi & illi
foueat, ergo si iniuria quæ fit tribunali non
comparendo non obligat ad restitutionem,
multo minus tenebitur restituere parti respectu cuius secundariò se habet ipse testis
per mandatum iudicis.
Tertiò. Si ex iustitia commutatiua teneretur reddere testimonium in fauorem partis: sequitur quòd cum æquali damno deberet reddere. Patet consequentia. Quia
altera pars haberet ius ad meum testimonium sicut ad rem propriam, ergo secundùm regulas restituendi cum æquali detrimento debet homo reddere illud testimonium. Denique probatur ex ratione qua Diuus Thomas probat primam
cōclusionem
concluisonem
articuli, quæ quidem tantum inducit obligationem iustitiæ legalis: ait enim, quòd tenetur obedire homo superiori.
AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum nego antecedens,
sed solum erit peccatum contra iustitiam legalem & contra charitatem proximi: quemadmodum si respublica præciperet edicto
quoddam generali, vt omnes diuites singulos pauperes sustentarent, si quis diues non
sustentaret pauperem, non peccaret contra
iustitiam commutatiuam: sed tantum
cōtra
contra
legalem, & contra charitatem proximi.
Ad secundum respondetur, quòd iudex
applicat eo modo quo potest testimonium
vnius ciuis in fauorem alterius, scilicet, præ
cipiendo & obligando illum secundùm iustitiam legalem.
Ad tertium argumentum negatur consequentia. Est enim differentia, quòd scriptura est
instrumẽtum
instrumentum
publicum, ad cuius manifestationem habet ius quicunque indiget
illo testimonio: vnde qui occultat scripturam illam, aufert ius ab altero & tenebitur
restituere. Cæterum testimonium ipsius testis non subiacet nisi dominio ipsiusmet, vnde si non reddit testimonium nulli facit iniuriam contra iustitiam commutatiuam.
SED vt hoc magis explicetur est
dubiũ
dubium
quartum, An postquam testis comparet in iudicio & interrogatur iuridicè: teneatur respondere, & si non respondeat veritatem quam nouerat, an teneatur restituere?
Pro parte negatiua arguitur primo ex
secunda conclusione dubij præcedentis. Antea quam compareat in iudicio non tenetur
restituere, etiam si de industria se absconderit, ergo neque etiam existens in iudicio tenebitur ex iustitia commutatiua veritatem
manifestare. ¶ Secundò. Sæpe ex testimonio veritatis imminet periculum ipsi testi:
ergo tunc non tenebitur testificari. ¶ Tertiò.
Continget sæpe, quòd testis interrogatus iuridicè peccasset ante interrogationem si deponeret crimen alicuius, ergo neque postea tenebitur respondere. Antecedens patet. Sit enim casus quòd testis poterat per
correctionem fraternam prouidere bono
proximi & communitati, tunc sane tenebitur non reuelare crimen illud in iudicio, vt
ostendimus supra quæst. 68. art. 1. vbi diximus, quòd si denuntiet peccat & contra charitatem &
cōtra
contra
iustitiam commutatiuam.
¶ Quartò. Sit casus quòd aliquis accusauit
cum obligatione probandi duobus testibus
aliquod crimen, sed tamen reuera non habet nisi vnicum testem, tunc iudex iuridicè
interrogat testem, & ille non tenetur respondere sciens se esse vnicum testem, ergo &c.
¶ Quintò. In inquisitione generali quantum ad personam, speciali vero quantum
ad delictum notorium, iudex iustè interrogat testem, vt paulo ante diximus: & tamen
testis non tenetur respondere nisi præcesserit infamia, ergo.
Sextò. Doctores & consiliarij quos consulunt ipsi rei vt sibi prospiciant, non tenentur testificari quantum libet iudex iuridicè
inquirat & interroget etiam præcedente infamia alicuius personæ, ergo &c.
PRO decisione huius, sit prima conclusio. Testis iuridicè interrogatus non tenetur ex iustitia commutatiua manifestare
veritatem. Probatur. Quia præceptum iudicis addit præceptum obligans ex iustitia
legali subditum ad respondendum: sed antea non tenebatur ex iustitia commutatiua
respondere: ergo neque modo. Et confirmatur. Si Rex præciperet in aliqua necessitate vrgente reipublicæ, vt quilibet ciuis
proficisceretur ad bellum, ille qui non proficisceretur ad bellum non peccaret contra
iustitiam commutatiuam, nec enim teneretur restituere damnum quod sequutum
est, ex eo quòd ipse non militauit, ergo iudex non potest amplius obligare ad testificandum testem quam Rex ad militandum.
Præterea. Testis post mandatum iudicis se
abscondens de industria, non tenetur restituere, ergo neque postea in iudicio tenebitur restituere si occultat veritatem.
Secunda conclusio. Si testis respondeat
semel interrogatus iuridicè, tenetur respondere veritatem ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
. Probatur. Quia suo mendacio factum est vt innocens condemnaretur, ergo tenebitur ad
restitutionem damni. Patet consequentia.
Quia ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
tenetur vnusquisque non facere actionem ex qua sequitur damnum proximi, si tamen sine suo incommodo notabili possit vitare. Hinc sequitur ea dem ratione quòd testis in isto casu tenebitur restituere iudici vel fisco bona ad
quæ habebant ius ante sententiam, si ex eius
falso testimonio forte amittunt illa: non
tamẽ
tamen
tenebitur restituere illa bona quæ essent
lucraturi ex condemnatione rei. Ratio est,
quia ad illa non habent ius nisi mediante
cō
demnatione
condemnatione
rei: & quia testis non tenebatur ex iustitia commutatiua concurrere ad
condemnationem rei, non tenebitur restituere fisco pœnam quam reus esset soluturus: sicut etiam ipse reus non tenetur restituere illam pœnam, etiam si suo mendacio
eripuerit à condemnatione. Itaque habe
mus, magnam esse differentiam inter occultationem & silentium testis, & inter falsum
testimonium quod reddit. Per hoc enim tenetur restituere: per illud autem non tenetur, quia non peccat contra iustitiam commutatiuam. Quod enim supra diximus
quæst. 62. art. 7. quòd tenetur restituere mutus siue non manifestans: explicauimus de
non manifestante, qui tenetur ex iustitia
commutatiua, siue ex officio manifestare:
sicut est custos alicuius domus aut vineæ.
Cæterum si aliquis videat furem intrantem
in domum vicini & taceat, non tenetur loqui nisi ex charitate: vnde si tacet non tenetur restituere.
AD primum argumentum in contrarium respondetur, quòd testis
nō
non
magis tenetur manifestare veritatem constitutus in iudicio, quam antea dum esset iam
vocatus iuridicè: sed tamen tenetur si
respō
det
respondet
respondere veritatem: alioquin tenebitur restituere, si ex eius falso testimonio datum est damnum alicui. Si obijciat aliquis
ex cap. qui cum fure. de furtis. vbi dicitur,
ꝙ
quod
ille etiam est fur qui quærente possessore
nō
non
indicat. Respondetur, quòd est intelligendum quantum ad culpam quæ includitur
in peccato contrario charitati & misericordiæ: sicut explicatur etiam illud dictum Ambrosij. Pasce fame morientem, si non pauisti occidisti, hoc est imputabitur tibi ad culpam mors alterius, scilicet, contra
charitatẽ
charitatem
non contra iustitiam.
Ad secundum respondetur, quòd non tenetur testis etiam iuridicè interrogatus reddere testimonium veritatis cum notabili
damno aut periculo proprio, nisi forte bonum publicum id postulet, aut alias obligetur ex ordine charitatis subire aliquod detrimentum, ad euitandum maius
damnũ
damnum
proximi, præsertim in rebus altioris ordinis.
Quando autem teneatur: non est præsentis
loci definire, sed pertinet ad
quæstionẽ
quæstionem
. 26.
in ista parte.
Ad tertium respondetur, quòd testis si
adhuc potest corrigere fraternaliter proximum & prouidere boni communi, non tenetur respondere: imo tenetur respondere
se non scire: neque est inconueniens quòd
iudex iuridicè interroget: quia potest esse
|
bellum iustum ex vtraque parte supposita
ignorantia. Iudex autem ignorat per correctionem fraternam
sufficiẽter
sufficienter
prouideri bono communi & bono partis alterius, quæ
habet vicem actoris. Imo vero etiam si iudex sciat vt persona particularis, quòd per
correctionem fraternam potest prouideri
omni incommodo: si tamen ipse iudex fuerit postulatus ab accusatore, vel à parte contraria, vt iuridice procedat: tenetur ex officio iuridice procedere: quia per accidens se
habet scientia illius particularis de correctione fraterna, in ordine ad iudicium publicum. Et ita possumus dicere,
ꝙ
quod
adhuc iudex in illo casu ignorat in quantum iudex
est, per correctionem fraternam posse corrigi sufficienter delinquentem: quemadmodum etiam
supra diximus, quæst. 62. art. vltimo,
ꝙ
quod
non tenetur homo restituere rem
alienā
alienam
cum magno detrimento rerum eiusdem ordinis, & tamen iudex ipse tenetur cogere illum vt restituat, postulante parte contraria, vt fiat
iudiciũ
iudicium
in foro exteriori: quia
huiusmodi damnum quod patitur debitor, per accidens se habet ad considerationem iudicij.
Ad quartum respondetur,
ꝙ
quod
testis non
tenetur respondere iudicum etiam iuridice
interroganti, quando accusator non habet
nisi vnicum testem. Huius oppositum tenet
Soto lib. 5. de Iustitia. quæst. 7. art. 1. Sed probatur nostrum dictum. Illa sententia est
iniusta quæ non habet nisi vnicum testem,
ergo testis ille non tenetur respondere,
etiā
etiam
si iudex ex ignorantia vel ex præsumptione iuris iustè interroget. Diximus ex præ
sumptione iuris: quia potest contingere
ꝙ
quod
iudex sciat vt persona particularis, quod accusator non habet nisi vnicum testem: & nihilo minus tenetur interrogare: quia ex præ
sumptione iuris cuius minister est præsumitur accusator habere duos testes & legitimè
accusare: vnde compellitur ipse iudex interrogare. Cæterum si ipsemet iudex posset repellere illam accusationem citra
scandalũ
scandalum
,
teneretur non admittere: quia
vnicuiq;
vnicuique
mā
dauit
mandauit
Deus de proximo suo. Ergo tenetur
defendere reum qui patitur iniuriam, si id
potest sine detrimento boni communis.
Ad quintum. Iam diximus in præceden
tibus quòd iudex non potest interrogare de
persona in speciali, via inquisitionis, nisi prę
cesserit infamia: vnde nec testis tenebitur respondere. ¶ Ad sextum respondetur, quòd
nemo tenetur denuntiare vel testificari de
crimine quod ipsius fidei
cōmissum
commissum
est sub
secreto: nisi forte bonum commune periclitetur. Ratio huius est: quam ponit D.
Tho.
art. 1. ad 2. Quia seruare secretum commissum, est iuris naturalis. Ergo iudex non potest aliquid præcipere contra hoc ius naturale. Quando vero bonum commune periclitatur, tunc ius naturale seruandi secretum
amici, non habet locum: quia est aliud ius
vniuersalius & fortius. Quia
vnusquisq;
vnusquisque
tenetur defendere
bonũ
bonum
commune dum periclitatur. Vnde tunc etiam non interrogante iudice, tenetur homo reuelare secretum
illud particulare. Ea quæ diximus de secreto seruando, multò magis
obligāt
obligant
eos quos
consulunt homines ad salutem spiritualem
& corporalem: vt sunt Theologi & Medici
& Iurisperiti. Ratio est, quia aliàs tolleretur
de medio vniuersalissimum quoddam refugium miserorum, quod est necessarium
reipublicæ, scilicet consultatio ad medendum sibi in suis miserijs. Vnde sequitur,
ꝙ
quod
non nisi pro vitando notabili reipublicæ detrimento debent reuelare eiusmodi secretum. Theologus vero si consulitur in ordine ad sacramentum pœnitentiæ, in nullo casu potest reuelare. Nam de confessarijs nihil hic definimus. Constat enim quòd iure
diuino tenentur seruare sigillum in omni
euentu absque exceptione. Notandum denique quòd patres & filij & omnes qui sunt
in recta linea non admittuntur in iure ad testimonium contra se ipsos, etiam si veniant
voluntarij ad testificandum. Hoc habetur
expressè.
4. quæst. 3. §. Item parentes. & in. l.
parentes. C. de testibus. Præterea etiam fratres & sorores, gener & socerus, vitricus &
nouerca, priuignus & priuigna, patruus &
patruelis, auunculus vel nepos ex fratre vel
sorore admittuntur quidem vt testes contra
se inuicem, non tamen possunt compelli ad
testificandum. Hoc patet
vbi supra in. l. Iulia. ff. de testibus. & communis sententia Iurisperitorum extendit hoc ipsum ad coniuges. Ratio horum omnium fundatur in iu|
re naturali.
Nā
Nam
bonũ
bonum
patris &
bonũ
bonum
filij est
quasi
idẽ
idem
bonũ
bonum
. Vnde sicut nemo est testis
cōtra
contra
seipsum, ita nemo admittendus est testis
cōtra
contra
patrem aut
ecōuerso
econuerso
. Alij vero gradus recitati ita sunt inter se coniuncti etiam
ad bonum reipublicæ, vt nefas sit illos compellere ad
testificādum
testificandum
contra se inuicem.
Prædicta vero sunt intelligenda dummodo bonum
cōmune
commune
non periclitetur. Tunc
enim prædicti gradus tenentur testificari &
possunt
cōpelli
compelli
, si non sint alij testes. Vt v. g.
in casu hæresis, & in casu læsæ maiestatis:
præsertim cum hæc crimina sunt in fieri.
De qua re vide
capit. si audieris. 23. quæst. 5.
& Syluestrum in verb. testis. quæst. 1. atque
hactenus de secunda parte.
IN tertia parte dicendum est de teste. Dubium primum sit, an cum dubitat testis.
An iudex interroget iustè vel non, teneatur
respondere? Pro parte negatiua arguitur primo. In tali casu reus non tenetur respondere, vt diximus quæst. 69. art. 1. & 2. in prima
parte tractatus, ergo
neq;
neque
testis. ¶ Arguitur
secundo. Dubium ipsius testis potest oriri
ex varietate opinionum, & tunc non tenetur testis sequi opinionem iudicis, sed poterit sequi contrariam. Ergo non tenebitur respondere. ¶ Sed arguitur in oppositum pro
parte affirmatiua. In dubijs melior est conditio possidentis, sed iudex est in possessione præcipiendi testi, vt respondeat: ergo testis tenebitur respondere.
Quẽadmodũ
Quemadmodum
mulier quæ dubitat an iste sit suus vir, tenetur
reddere debitum petenti. Vt est
definitũ
definitum
in
c. Inquisitioni. de sent.
excō
excom
. De ista quæst.
disputat Soto in relect. citata membr. 3. q. 2.
PRO decisione sit prima conclusio. Si
in tali casu nullum detrimentum sequitur alicui ex tali testificatione, tenetur homo testificari. Probatur argumento facto
pro parte affirmatiua.
Secunda conclusio. Si ex testificatione sequatur detrimentum testi vel reo vel alicui
testium, & ex silentio testis non sequitur aliquod detrimentum alicui, tenetur non respondere: & potest dicere se nescire. Probatur. Nam in dubijs tutior pars est eligenda.
Tertia conclusio. Si ex testificatione sequatur detrimentum reo, & ex silentio sequatur æquale detrimentum actori: tunc
etiam debet tacere vel dicere se nescire. Ratio est ex illa regula iuris: cum partium iura
sunt obscura, reo potius
fauendũ
fauendum
est
quā
quam
actori. Eo vel maximè
ꝙ
quod
reus est in possessione, ergo in dubio melior erit conditio possidentis. ¶ Quarta conclusio. Si
detrimẽtum
detrimentum
quòd sequitur actori ex eo
ꝙ
quod
testis non testificatur est notabiliter grauius, quam detrimentum quod sequitur reo ex testificatione, tenebitur testis testificari in casu posito.
Vt v. g. si honor vel vita actoris periclitatur:
reus autem solum incurrit damnum rerum
temporalium. Et rursus si omnia bona temporalia actoris, quæ sunt magni momenti
pereunt: reus verò mediocrem quandam
iacturā
iacturam
facit
rerũ
rerum
tẽporaliũ
temporalium
, tenebitur testis
testificari. Ratio huius est, quia ex duobus malis minus est eligendum, vt habetur
in cap. duo mala. 13. dist. decreti ex Concil.
Toletano. 8. Et est Arist. 2. Ethic. cap. 9. Sed
aduertendum est opus esse prudentia ad iudicandum quod nam damnum est notabiliter grauius in actore quam in reo. Ex hac
quarta conclusione sequitur
corollariũ
corollarium
certissimum, quod si ex silentio testis bonum
commune periclitatur: tenetur testificari in
illo casu. ¶ Ad argumenta respondetur.
Ad primum nego
consequentiā
consequentiam
. Quia multo durius est obligare aliquem, vt dicat contra se ipsum, quàm vt dicat
cōtra
contra
alium.
Itẽ
Item
damnum quod sequitur actori ex silentio
rei potest ipse reus restituere. At verò damnum quod sequitur actori ex silentio testis,
non est in potestate eius restituere. Et propterea non est mirum
ꝙ
quod
aliquando testis teneatur respondere, quando non tenetur ipse
reus. ¶ Ad secundum respondetur,
ꝙ
quod
ita verum est,
ꝙ
quod
testis non tenetur sequi opinionem iudicis interrogantis: sed poterit sequi
non solum opinionem sibi probabiliorem,
sed etiam æquè probabilem, dummodo seruet documenta data in conclusionibus.
Ad argumentum pro parte affirmatiua
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
simili ratione potest probari
secunda & tertia conclusio. Nam & reus est
in possessione, ergo in dubio fauendum est
illi. Cæterum ad argumentum in forma
respōdetur
respondetur
nego
minorẽ
minorem
,
nō
non
enim est in possessione iudex ad
interrogādum
interrogandum
in illo casu
particulari. Soto vbi supra, plurima docu|
menta profert, vt ostendat
quādo
quando
teneatur
subditus obedire Prælato
dubitās
dubitans
an Prælatus iustè præcipiat. Sed tamen nos breuiter
præter
documẽta
documenta
data in
cōclusiōibus
conclusionibus
,
vnũ
vnum
ꝓferimus
proferimus
satis vtile.
Quotiescunq;
Quotiescunque
subditus
præcipitur facere aliquid in cuius exercitio
se habet vt
instrumẽtalis
instrumentalis
causa in ordine ad
effectũ
effectum
principalis agentis, tenetur obedire:
etiam si dubitet,
ꝙ
quod
prælatus iustè præcipiat.
Vt verbi gratia, miles qui dubitat an bellum
sit
iustũ
iustum
vt procedit à Rege, tenetur nihilominus militare, si præcipitur à Rege vt militet: quia ad officium militan di non pertinet examinare causas iustitiæ belli: hoc enim est principalis agentis. Quapropter si
miles non est certus, quòd bellum est iniustum, tenetur militare. At vero testis est causa principalis testificandi in ordine ad condemnationem rei vel absolutionem. Vnde
ad illum pertinet examinare, an procedatur iuridice vel non. Et in casu dubij debet
sequi documenta data. Aliud exemplum est
huius doctrinæ. Prædicator est causa principalis prædicandi. Vnde si prælatus præcipiat illi, vt prædicet aliquam doctrinam de
qua prædicator dubitat, an sit doctrina sana:
tenetur non prædicare. At vero præco bene
potest clamare edictum, etiam si dubitet,
an sit sana doctrina vel non. Quia ad officium illius non pertinet examinare an sit
doctrina sana vel non.
DVbium secundum est. An testis qui
scit se non iuridice interrogari, possit
sine mendacio & sine peccato respondere
& iurare, se nescire, non vidisse, &c. Ad hoc
facilis est responsio ex his quæ dicta sunt.
quæst. 69. de reo interrogato contra ordinem iuris. ¶ Sit igitur conclusio. Omnia
quæ licita sunt reo interrogato contra ordinem iuris, licita sunt etiam testi,
præterquā
præterquam
quòd reo licitum est cedere iuri suo & respondere quòd fecit crimen, etiam interrogatus contra ordinem iuris. Sed hoc
nō
non
erit
licitum testi interrogato contra ordinem iuris: quia non est in eius arbitrio positum cedere iuri alieno: atque hactenus de tertia parte sufficiat.
DVbium est in quarta parte, An quando per iniuriam factam reo vel testi,
venit crimen in notitiam iudicis publice, li
ceat iudici vltra procedere vsque ad condem nationem. ¶ Pro parte negatiua est vnicum argumentum ex regula iuris, scilicet
ex iniuria non nascitur ius. Ergo iudex non
habet ius ad procedendum vltra ex iniuria
facta. ¶ Pro parte affirmatiua est aliud argumentum. Ad bonum reipublicæ pertinet
vt delicta semel publicata in iudicio,
puniā
tur
puniantur
. Ergo etiam si ab aliquo iniuriosè publicata sint, puniri debent. De ista quæstione
multi multa dicunt.
PRO decisione nota primò,
ꝙ
quod
iudex potest dupliciter considerari. Vno modo
vt persona particularis. Alio modo vt minister reipublicę fungens ipsius autoritate. Secundo nota, quòd iniuria potest fieri vel à
iudice vel ab alio. Tertio nota, quòd iniuria
potest fieri vel in ipso foro exteriori, quia
est contra leges considerabiles in illo foro.
Altero modo potest fieri in foro conscientiæ: quia est contra leges diuinas non considerabiles in foro exteriori.
Sit ergo prima conclusio.
Quotiescunq;
Quotiescunque
iudex scit ex iniuria, quomodo libet facta alicui, procedi contra ipsum, tenetur
inquantũ
inquantum
persona particularis impedire processum
fieri, si id potest sine scandalo non frangendo leges iudicis, aut contraueniendo iuri alterius partis. Probatur prima pars. Quia iudex eo quòd iudex est, non deobligatur à
lege communi singulis hominibus, scilicet,
quia Deus
vnicuiq;
vnicuique
mandauit de proximo
suo. Ergo vbi poterit sine aliquo
impedimẽ
to
impedimento
& inconuenienti, tenebitur defendere innocentem. Secunda pars probatur. Nam bonum
cōmune
commune
præferendum est bono particulari: ergo debet procedere iudex secundum allegata & probata, si aliter non potest
defendere
reũ
reum
. Tertia pars probatur. Nam
non sunt facienda mala, vt inde
eueniāt
eueniant
bona, ergo non est facienda iniuria vni parti,
vt altera ab illa eripiatur.
Secunda
cōclusio
conclusio
. In republica Christiana si iudex sciat iniuriam factam esse reo, ex
reuelatione confessionis sacramentalis, &
hoc posse probari in iudicio, tunc iudex
nō
non
potest vltra procedere: sed tenetur omnia
acta reponere. Probatur ista
cōclusio
conclusio
. Quia
maius
scādalum
scandalum
est & magis perniciosum,
vt ex tali fundamento sacrilego vltra proce|
datur, quàm ex eo quòd reus
nō
non
puniatur.
Arcerentur enim homines à sacramento
cō
fessionis
confessionis
, si illa via licitum esset iudicibus
cō
demnare
condemnare
peccatores. Item est alia ratio.
Nā
Nam
id quod confessarius scit in confessione, cognoscit secretissimè loco Dei, sed per ea
quæ solus Deus scit, non potest
cōdemnari
condemnari
aliquis in iudicio. Ergo
neq;
neque
per ea quæ confessarius scit. ¶ Tertia
cōclusio
conclusio
. Si iudex vt
persona publica
iniuriā
iniuriam
facit reo vel testi, scilicet, quia non procedit iuridice & hac via
accipit cognitionem alicuius criminis, tenetur
nō
non
vltra procedere: sed debet reponere
omnia acta ab actione iniuriosa. Hæc
cōclusio
conclusio
habetur
in ca. qualiter &
quādo
quando
. 1. de actionib. Vbi Innocent. III. multis rationibus ostendit, ita
faciendũ
faciendum
esse.
Quarũ
Quarum
vna
est, quia ex his quæ inordinatè sunt acta,
nō
non
potest ordinabiliter agi. Vide
Soto in relect.
citata membr. 3. q. 1. conclu. 5. qui quidem tenet istam
sententiā
sententiam
. Sed ait grauem
iniuriā
iniuriam
necessariā
necessariam
esse, vt iudex teneatur reponere
acta. Sed tamen rationes Innoc. III. probant quam libet iniuriam, quæ sit peccatum
mortale, sufficere, vt vltra non procedat iudex. Alij vero Theologi moderni
dicũt
dicunt
,
ꝙ
quod
etiā
etiam
si iniuria grauis sit facta à iudice, tamen
si crimen est enorme quod
manifestatũ
manifestum
est
in iudicio, potest & tenetur iudex vltra procedere ad vitandum
scādalum
scandalum
reipublicæ,
Soto vbi supra ait,
ꝙ
quod
forte ita
licitũ
licitum
est. Nobis tamen
oppositũ
oppositum
videtur certum. Ratio
est, quia non est
licitũ
licitum
occidere
innocẽtem
innocentem
pro salute totius reipublicæ, sed ille reus est
innocens, qui
nō
non
probatur legitimè esse nocens. Ergo non debet occidi ad vitandum
scandalũ
scnadlum
illud. Alij vero dicunt
ꝙ
quod
postquā
postquam
sua
cōfessione
confessione
reus
cōuincitur
conuincitur
esse nocens,
etiā
etiam
si
cōfessio
confessio
sit iniustè extorta per tormenta: potest iudex procedere propter
bonũ
bonum
rei
publicæ. Sed
tamẽ
tamen
ista
sentẽtia
sententia
mihi
nō
non
placet, quia confessio
cōuincens
conuincens
in iudicio debet esse legitima & voluntaria &
nequaquā
nequaquam
per vim extorta.
Quẽadmodũ
Quemadmodum
si latro
minā
do
minando
mortẽ
mortem
alicui, nisi dederit pecunias,
nō
non
accipit
dominiũ
dominium
pecuniarũ
pecuniarum
:
etiā
etiam
si alius dederit, sed tenetur restituere: ita etiam iudex, qui
per
iniquā
iniquam
cōminationem
comminationem
tormentorũ
tormentorum
aut
etiā
etiam
per ipsa
tormẽta
tormenta
extorquet iniquè
confessionẽ
confessionem
,
nō
non
acquirit aliquod ius ex illa con
fessione
cōtra
contra
ipsum
reũ
reum
, sed debet reponere omnia acta &
cōstituere
constituere
reum in sua immunitate, sicut erat ante
iniuriā
iniuriam
factā
factam
. Quia
profecto est maius
scandalũ
scandalum
& magis perniciosum reipublicæ, vt iudex autoritate publica abutens,
iniuriā
iniuriam
faciat in iudicio, quàm
ꝙ
quod
reus per iniquitatem
cōfessus
confessus
dimittatur.
Alij vero
dicũt
dicunt
ꝙ
quod
cũ
cum
ordo iuridice
ꝓcedẽdi
procedendi
sit ex legibus humanis, possunt istæ leges
per
cōtrariũ
contrarium
vsum reuocari: præsertim in
cō
modũ
commodum
ipsius reipublicæ. ¶ Ad hoc
tamẽ
tamen
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
iste
nō
non
est vsus sed abusus iudi
cũ
cum
peruersorũ
peruersorum
. Deinde
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
est
cō
tra
contra
ius naturæ, vt quis
cōdemnetur
condemnetur
sine
sciẽ
tia
scientia
publica legitimè habita, hoc est
absq;
absque
iniuria facta ipsi reo à republica vel à ministro illius. Ex quo sequitur
ꝙ
quod
si
ꝓcessus
processus
fiat
per
viā
viam
inquisitionis, necesse est vt præcedat
infamia iure naturæ, vt supra ostendimus. Si
autẽ
autem
fiat
ꝓcessus
processus
per
viā
viam
accusatiōis
accusationis
, necesse
est vt ad sint duo testes ad
cōdemnationem
condemnationem
rei vel semiplena
ꝓbatio
probatio
ad
interrogationẽ
interrogationem
&
tormentũ
tormentum
: &
quāuis
quamuis
leges humanæ multa
disponāt
disponant
circa huiusmodi
ꝓcessus
processus
, tamen
quædā
quædam
illarũ
illarum
nihil aliud sunt quàm explicationes iuris naturalis: & facere
cōtra
contra
illas, est
perinde atque frangere ius naturæ.
Quarta
cōclusio
conclusio
.
Quādo
Quando
iudex vt persona priuata, scilicet extra actus iudiciarios, facit
iniuriā
iniuriam
reo, v. g. dando
pecuniā
pecuniam
testibus
falsis, vnde
factũ
factum
est vt
secundũ
secundum
allegata &
ꝓbata
probata
reus sit
cōdemnādus
condemnandus
,
tũc
tunc
iudex tenetur omnibus medijs vti ad
liberandũ
liberandum
reum,
etiā
etiam
cũ
cum
periculo proprio, proportionato tamen respectu
detrimẽti
detrimenti
, quod patietur reus
si iudicetur
secundũ
secundum
allegata & probata. Dicimus
autẽ
autem
cũ
cum
proportionato periculo: quia
non tenetur iudex
cũ
cum
detrimẽto
detrimento
bonorũ
bonorum
altioris ordinis, restituere reo bona inferiora.
V. g.
cũ
cum
periculo vitæ aut honoris, non tenetur restituere bona
tẽporalia
temporalia
. Sed
tamẽ
tamen
tenebitur
cũ
cum
æquali periculo. Probatur ista conclusio sic explicata ex regulis restitutionis.
Nā
Nam
qui facit
iniuriā
iniuriam
, tenetur
cũ
cum
æquali periculo satisfacere. Sed tamen est
aduertendũ
aduertendum
,
ꝙ
quod
si iudex
nō
non
potest aliquo modo restituere damnum quod fecit, vel
nō
non
potest sedare
scandalũ
scandalum
reipublicæ: bene potest sine peccato iudicare
secundũ
secundum
allegata & probata. Ratio est quia
iudicādo
iudicando
secundum allegata &
|
probata facit
officiũ
officium
reipublicę, ergo ex hac
parte
nō
non
peccat, licet maneat obnoxius restitutioni faciendæ totius damni quod patitur
ꝓximus
proximus
ex eo
ꝙ
quod
per
præteritā
præteritam
iniuriā
iniuriam
damnificatus est. ¶ Quinta
cōclusio
conclusio
.
Quādo
Quando
iudex scit
ꝙ
quod
reus patitur
iniuriā
iniuriam
ab aliquo in
foro exteriori, & in ipso processu iudiciali,
siue qui facit
iniuriā
iniuriam
sit officialis reipublicæ,
siue
nō
non
debet facere quod in se est
inquantũ
inquantum
est iudex, vt in iudicio manifestetur iniuria
quæ fit reo,
neq;
neque
vltra procedatur. Hæc conclusio probatur.
Nā
Nam
iudex est custos iudicij
ex officio proprio, ergo ad
eũ
eum
pertinet prouidere, ne quis in iudicio patiatur iniuriam.
Vnde tenebitur ad
restitutionẽ
restitutionem
si in hac parte fuerit
negligẽs
negligens
. Ad
argumentũ
argumentum
cōtra
contra
partẽ
partem
negatiuā
negatiuam
quatenus militat
cōtra
contra
quartam
cōclusionem
conclusionem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
ex iniuria
nō
non
nascitur ius, sic intelligitur:
ꝙ
quod
is qui facit
iniuriā
iniuriam
nō
non
acquirit sibi ius contra
iniuriatũ
iniuriatum
. Non
ergo iudex post
iniuriā
iniuriam
factā
factam
extra
iudiciũ
iudicium
cōtra
contra
reũ
reum
, acquir it sibi ius
inquantũ
inquantum
est persona particularis, sed potius reipublicæ, & sibi vt ministro illius. Quo fit vt
nullũ
nullum
emolumentũ
emolumentum
sibi possit accipere ex bonis
condẽ
nati
condemnati
.
Cæterũ
Cæterum
bene potest accidere, vt ex iniuria
quā
quam
quis facit vni,
acquirat̃
acquiratur
ius ab alio.
Vt v. g. si quis promittat Petro pecunias, vt
occidat
Paulũ
Paulum
: si Petrus occidit
illũ
illum
acquirit
ius ad illas. Similiter si quis accipit pecunias
vt sit falsus testis, acquirit ius ad illas ex falso
testimonio. Si
autẽ
autem
accipiat illas vt sit verus
testis,
nō
non
acquirit
dominiũ
dominium
vt habetur in
ca.
nō
non
sanè. 14. q. 5. ¶ Ad
argumentũ
argumentum
pro parte
affirmatiua, quatenus militat
cōtra
contra
secundā
secundam
& tertiam
conclusionẽ
conclusionem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
magis
pertinet ad
bonũ
bonum
reipublicæ, vt nullus condemnetur ex reuelatione sacramentalis confessionis, aut
cōtra
contra
ordinẽ
ordinem
iuris naturalis ab
ipso iudice publicè prætermissum quàm
ꝙ
quod
delicta sic cognita puniantur. Et hactenus
de quarta parte. In quinta vero parte explicandum est quando teneatur testis non vocatus ex charitate testificari.
DVbitatur primò, An in causis ciuilibus in quibus agitur de bonis
tẽporalibus
temporalibus
teneatur testis etiam
nō
non
vocatus ex charitate testificari propter
cōmodũ
commodum
temporale proximi? ¶ Pro parte negatiua arguitur
primò. Testis
nō
non
vocatus
nō
non
tenetur testifi
cari nisi ex charitate: sed ad opera charitatis:
nemo tenetur nisi in graui necessitate proximi: ergo
nō
non
semper tenebitur in casu posito
testificari. Probatur
cōsequetia
consequentia
. Quia sæpe
cōtingit
contingit
, vt proximus maneat diues amisso
bono aliquo
tẽporali
temporali
.
Secũdo
Secundo
, testis
volũtarius
voluntarius
vt in
plurimũ
plurimum
incurrit aliquod
damnũ
damnum
,
cōciliat
conciliat
enim
odiũ
odium
aut inimicitias
aliquorũ
aliquorum
.
Ergo
nō
non
tenebitur cum tanto
detrimẽto
detrimento
testificari. Tertio, ad opera charitatis maximè
obligant̃
obligantur
sacerdotes &
Ep̃i
Episcopi
, sed isti sunt priuilegiati à ferendo testimonio. Ergo
nō
non
est
opus charitatis testificari
aliquẽ
aliquem
nō
non
vocatũ
vocatum
.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Quoties proximus graue
detrimentũ
detrimentum
paritur
in rebus
tẽporalibus
temporalibus
, tenetur homo vltro testificari, nisi excusetur aliqua rationabili causa. Ista
cōclusio
conclusio
asseritur à D.
Tho. in arti. &
probatur testimonijs ab ipso adductis. Sed
est
notandũ
notandum
,
ꝙ
quod
alia necessitas requiritur in
proximo, vt quis teneatur dare illi eleemosynam: & alia requiritur vt quis teneatur defendere bona quæ iam habet. Ad hoc enim
nō
non
necesse est,
ꝙ
quod
ꝓximus
proximus
sit pauper & egestate prematur: sed sufficit
ꝙ
quod
mediocri quadam
diligẽtia
diligentia
possit
illũ
illum
eripere ne patiatur
detrimentum in bonis quæ iam habet. Ad illud autem aliud necesse est, quod egestate
prematur. Ratio est, quia ad
dandũ
dandum
eleemosynam debeo auferre de proprijs bonis: non
autẽ
autem
ad
testificandũ
testificandum
. ¶ Secunda conclusio.
Quando homo testimonio huiusmodi vltroneo incurrit aliquod
detrimentũ
detrimentum
notabile,
nō
non
tenetur testificari. Probatur, quia
etiā
etiam
vocatus testis
nō
non
tenetur cum tali detrimento testificari, ergo multo minus
nō
non
vocatus.
Sed nota quòd
detrimentũ
detrimentum
illud
iudicandũ
iudicandum
est esse notabile per
cōparationẽ
comparationem
& proportionem ad
detrimentũ
detrimentum
, quod patietur proximus si testis
nō
non
testificetur. Vnde sequitur,
quòd si proximus est in periculo amittendi
totam
substantiā
substantiam
, tenebitur testis
cũ
cum
aliquali
detrimento
suorũ
suorum
bonorũ
bonorum
temporaliũ
temporalium
testificari: non tamen
cũ
cum
periculo vitæ vel honoris: quæ proportio iudicanda semper est ex
regula ordinis charitatis. Vnde patet ad primum &
secundũ
secundum
argumentũ
argumentum
. ¶ Ad tertium
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
Episcopi & sacerdotes etiam
si sint priuilegiati, vt patet
in. l.
neq;
neque
honore.
C. de episc. & cleri. & in. c.
quanquā
quanquam
. 14. q. 2.
|
tamen
cũ
cum
opus fuerit
illorũ
illorum
testimoniũ
testimonium
, tenentur ex charitate testificari: dummodo sacerdotes id faciant de licentia sui episcopi.
DVbium
secundũ
secundum
est. An in causis criminalibus teneatur quis testificari vltro. Prima conclusio. Quando
testimoniũ
testimonium
est necessarium ad
liberādum
liberandum
innocentem
aut eum qui iniustè patitur, tenetur homo
vltro testificari. Ista
cōclufio
conclusio
est Diui Tho.
&
ꝓbatur
probatur
eisdem rationibus à fortiori, quibus probata fuit prima conclusio dubij præ
cedentis. Sed intelligenda est conclusio
si homo potest testificari
absq;
absque
periculo suo
notabili: quod quidem periculum iudicandum est secundum prudentiam & regulas
ordinis charitatis esse notabile vel non.
Secunda conclusio. Etiam si homo sciat,
ꝙ
quod
ex testimonio suo cum defendit innocentem, condemnabitur iniquus accusator aut
falsus testis, tenetur nihilominus testificari.
Probatur ista conclusio. Nam
ꝙ
quod
in illo casu
iniquus accusator
cōdemnetur
condemnetur
, est effectus
per
accidẽs
accidens
defensionis
innocẽtis
innocentis
. Ergo propter illum effectum per accidens, non tollitur obligatio defendendi
innocentẽ
innocentem
. Quod
si quis contra obijciat: quòd si ipsemet innocens
nō
non
tenetur se defendere cum periculo
vitæ aggressoris. Ergo
neq;
neque
testis tenebitur
illum defendere cum tanto periculo. Negatur
cōsequentia
consequentia
. Quia ipse innocens potest
cedere iuri suo propter actum excellentissimum patientiæ. At vero testis
nō
non
potest cedere iuri alieno (ad quod defendendum obligatur ex charitate) propter effectum
illũ
illum
per
accidens consequutum. Sed quæritur. An testis manebit irregularis si accusator occiditur. Respondetur,
ꝙ
quod
si ille fuit testis directè
vel indirectè de crimine accusatoris, manebit irregularis: quia fuit testis in causa sanguinis. Si
autẽ
autem
suo testimonio nihil aliud fecit,
quàm ostendere innocentiam falsò accusati, non manebit irregularis: sicut neque ille
de quo supra diximus in materia de homicidio, qui clamat vt defendatur pater suus,
non manet irregularis: etiam si occidatur
aggressor ab alijs qui tulerunt auxilium defensionis. Ratio istorum est. Quia ad incurrendam irregularitatem, necesse est vt amittatur mansuetudo ecclesiastica. Hæc autem
non amittitur nisi quando aliquis vel consu
lit vel exhortatur vel quomodolibet concurrit directè vt causa moralis ad
occisionẽ
occisionem
alicuius, vel propria operatione truculenta occidit aliquem, etiam si sit defendendo
alium. ¶ Tertia conclusio. Quando accusator accusat ex præcepto. Vt v. g. quia tenetur defendere innocentem, aut
rempublicā
rempublicam
.
Tunc etiam testis tenetur vltro se offerre ad
testificandum. Probatur quia quæ ratio obligationis obligat accusatorem ad
accusandũ
accusandum
,
multò magis obligabit testem, quantò cum
minori periculo potest testificari quàm accusator accusare. Hæc conclusio asseritur &
explicatur hic à Caietano. Sed aliqui excipiunt ab hac vniuersali,
quādo
quando
accusator accusat in propria causa, etiam si teneatur ex præ
cepto accusare, dicunt
ꝙ
quod
testis non tenetur
vltro testificari. Ratio illorum est, quia tunc
accusator habet rationem aggressoris
nō
non
defensoris. Sed tamen nobis nulla ratione videtur hæc exceptio facienda. Quia in tali casu
non sua sponte aggreditur accusator ipsum
reum, sed ex obligatione præcepti: vt defendat suum honorem aut vitam. Quapropter
accusatio illius habet
rationẽ
rationem
defensionis potius quàm aggressionis. Sed tamen
intelligẽ
da
intelligenda
est
cōclusio
conclusio
, quando re ipsa accusator tenebatur accusare seclusa omni ignorantia
etiam inuincibili. Alias enim si obligatio accusandi oritur in accusatore ex conscientia
erronea, non tenebitur testis testificari: nisi
habeat eandem ignorantiam.
Quarta conclusio.
Quādo
Quando
accusator
nō
non
tenetur accusare: & tamen licitum est illi accusare: non tenetur testis vltrò se offerre ad
testificandum. Hæc
cōclusio
conclusio
est D.
Tho. in
artic. Vbi inquit,
ꝙ
quod
cum agitur de
condẽnatione
condemnatione
alicuius: nemo tenetur vltro testificari, etiam si periculum immineat accusatori.
Et ratio D. Thom. est. Quia ipse accusator
sponte se introduxit in hoc periculum: reus
autem etiam inuitus patitur. Ergo in tali casu licitum est fauere ipsi reo non testificando. Item est alia ratio. Quia antequam accusator accusaret, non tenebatur testis reuelare
crimen proximi. Ergo nec post
accusationẽ
accusationem
tenebitur vltro testificari. Patet consequentia: quia ipse accusator est omnino voluntarius aggressor. Ergo sua accusatione
nō
non
obligat
testẽ
testem
ad testificandum: sicut non obligat
|
ad
aggrediendũ
aggrediendum
. Ista
cōclusio
conclusio
est intelligenda, nisi forte testis promiserit accusatori se
testificaturum: aut honor accusatoris sit magni momenti in ordine ad
rempublicā
rempublicam
:
tũc
tunc
enim tenetur testis reddere
testimoniũ
testimomium
partim ex fidelitate, si promisit: partim ex charitate & pietate patriæ. ¶ Quinta conclusio.
In eodem casu quando accusator licitè accusat, licitum etiam erit testi reddere
testimoniũ
testimonium
etiam si non sit vocatus à iudice. Probatur, quia eadem ratio quæ
licitā
licitam
facit
accusationẽ
accusationem
, faciet licitam
testificationẽ
testificationem
. Est enim
accusatio odiosior quam testificatio. Ista
cō
clusio
conclusio
est intelligenda per se
loquẽdo
loquendo
& absolutè
quantũ
quantum
est ex parte testificandi & accusandi.
Cæterũ
Cæterum
possunt esse aliquæ circunstantię quæ obligent testem tacere,
etiā
etiam
si accusator licitè accuset. Vt v. g. si testis iurauerit se non
testificaturũ
testificaturum
: nisi quando teneatur
testificari. Item si reus accusatus sit coniunctus testi aliqua necessitudine amicitiæ: ita
vt videatur ingratus, si
cũ
cum
posset non testificari contra
amicũ
amicum
, testificatus est. ¶ Vltimo
in isto articulo. Nota circa
solutionẽ
solutionem
ad
secũ
dum
secundum
, vbi docet D. Tho.
ꝙ
quod
iure naturæ tenemur seruare secreta:
ꝙ
quod
non est
peccatũ
peccatum
mortale ex genere suo reuelare secretum. Ratio
est, quia reuelare
secretũ
secretum
tantũ
tantum
est per se loquendo contra
virtutẽ
virtutem
fidelitatis,
cōtra
contra
quā
quam
nunquā
nunquam
peccatur mortaliter: nisi simul
adiũ
gatur
adiungatur
alterius speciei
obiectũ
obiectum
morale.
Quẽ
admodũ
Quemadmodum
veracitas
nunquā
nunquam
obligat ad mortale, nisi per hoc quod qui mentitur, frangit
etiam præceptum alterius virtutis.