AD Primum sic procedi tur. Videtur quòd inconuenienter diffiniatur iustitia à Iurisperitis, quòd iustitia | est perpetua & constans voluntas, ius suum vnicuiq; vnicuique tribuens. Iustitia enim secundũ secundum Philos. in 5. Ethicor. est habitus, à quo sunt aliqui operatiui iustorũ iustorum , & quo operātur operantur & volunt iusta. Sed volũtas voluntas nominat potentiā potentiam , vel etiam actũ actum : ergo incōuenienter inconuenienter iustitia dicitur esse volũtas voluntas .

¶ 2 Præterea. Rectitudo voluntatis non est voluntas: alioquin si voluntas esset sua rectitudo, sequeretur quòd nulla voluntas esset peruersa. Sed secũdùm secundum Anselmum in lib. de Veritate, iustitia est rectitudo: ergo iustitia nō non est voluntas.

¶ 3 Præterea. Sola Dei voluntas est perpetua. Si ergo iustitia est perpetua voluntas, in solo Deo erit iustitia.

¶ 4 Præterea. Omne perpetuũ perpetuum est constans, quia est immutabile. Superfluè ergo vtrunque ponitur in diffinitione iustitiæ, & perpetuum & constans.

¶ 5 Præterea. Reddere ius vnicuique, pertinet ad principem. Si ergo iustitia sit vnicuiq; vnicuique ius suũ suum tribuens, sequitur ꝙ quod iustitia nō non sit nisi in principe, quod est incōueniens inconueniens .

¶ 2 Præterea. August. dicit in libro de Moribus Ecclesiæ , quòd iustitia est amor Deo tantum seruiens, non ergo reddit vnicuique quod suum est.

RESPONDEO dicendum, quòd prædicta iustitiæ diffinitio cō ueniens conueniens est, si rectè intelligatur. Cũ Cum enim omnis virtus sit habitus, qui est principium boni actus, necesse est quòd virtus diffiniatur per actũ actum bonum, qui est circa ea, quæ ad alte rum sunt, sicut circa propriā propriam materiam virtutis. Est autẽ autem iustitia præcipuè circa ea quæ ad alterum sunt, sicut circa propriam materiā materiam , vt infrà patebit. Et ideò actus iustitiæ per comparationem ad propriam materiā materiam virtutis & obiectum tangitur, cũ cum dicitur: Ius suum vnicuique tribuẽs tribuens . Quia vt Isidorus dicit in lib. Etymolog. Iustus dicitur, quia ius custodit. Ad hoc autem, ꝙ quod aliquis actus circa quancunq; quancunque materiam sit virtuosus, requiritur quòd sit voluntarius, & quòd sit stabilis & firmus: quia Philosophus dicit in 2. Ethic. quòd ad virtutis actum requiritur: primò quidẽ quidem , quòd operetur sciens: secundò autem, quòd eligens, & propter debitum finem: tertiò, quòd immobiliter operetur. Primum autẽ autem horum includitur in secundo: quia quod per ignorantiā ignorantiam agitur, est inuoluntariũ inuoluntarium : vt dicitur in 3. Ethic. Et ideo in diffinitione iustitiæ primò ponitur volũtas voluntas , ad ostendendum quòd actus iustitiæ debet esse voluntarius. Additur autem de constantia & perpetuitate, ad designandā designandam actus firmitatẽ firmitatem . Et ideo prædicta diffinitio est cōpleta completa diffinitio iustitiæ, nisi quòd actus ponitur pro habitu, qui per actũ actum specificatur: habitus enim ad actũ actum dicitur. Et si quis vellet eam in debitā debitam formam diffinitionis reducere, posset sic dicere, ꝙ quod iustitia est habitus, secundùm quẽ quem aliquis constanti & perpetua voluntate ius suũ suum vnicuiq; vnicuique tribuit. Et quasi est eadem diffinitio cum ea, quam Philosophus ponit in. 5. Ethic. dicẽs dicens : quod | iustitia est habitus, secundùm quẽ quem aliquis dicitur operatiuus secundùm electionem iusti.

AD primum ergo dicendum, ꝙ quod voluntas hic nominat actum, non potentiam. Est autem consuetum ꝙ quod apud autores habitus per actus diffiniantur: sicut Augustinus dicit super Ioan. quòd fides est credere quod non vides.

AD secundum dicẽdum dicendum , quòd neque etiam iustitia est essentialiter rectitudo, sed causaliter tātum tantum . Est tamen habitus, secundùm quẽ quem aliquis rectè operatur & vult.

AD tertium dicendum, quòd voluntas potest dici perpetua dupliciter. Vno modo ex parte ipsius actus, qui perpetuò durat. Et sic solius Dei volũtas voluntas est perpetua. Alio modo ex parte obiecti: quia scilicet aliquis vult perpetuò facere aliquid. Et hoc requiritur ad rationẽ rationem iustitiæ. Non enim sufficit ad rationem iustitiæ, quòd aliquis velit ad horam in aliquo negotio seruare iustitiā iustitiam : quia vix inuenitur aliquis qui velit in omnibus iniustè agere, sed requiritur quòd homo habeat voluntatem perpetuò & in omnibus iustitiam conseruandi.

AD quartum dicendum, quòd quia perpetuum non accipitur secundùm durationem perpetuam actus voluntatis, non superfluè additur, Constans. Vt sicut per hoc, quod dicitur, Perpetua voluntas, designatur, quòd aliquis gerat in proposito perpetuò iustitiam conseruandi: ita etiam per hoc, quòd dicitur cōstans constans , designetur quòd in hoc proposito firmiter perseueret.

AD quintum dicendum, quòd iudex reddit quod suum est per modũ modum imperantis & dirigẽtis dirigentis : quia iudex est iustũ iustus animatũ animatum & princeps est custos iusti, vt dicitur in 5. Ethicorũ Ethicorum . Sed subditi reddunt quod suum est vnicuique per modum executionis.

AD sextum dicendum, quòd sicut in dilectione Dei includitur dilectio proximi, vt suprà dictum est: ita etiam in hoc quòd homo seruit Deo, includitur quòd vnicuiq; vnicuique reddat quod debet.

DVbium est circa primam conclusionem. Videtur enim quòd non sit vera. Arguitur primò. In illa definitione nullum ponitur genus, ergo non est bona, si dicas subintelligitur habitus. Contra. Habitus non est immediatum genus quia inter iustitiam & habitum mediat virtus, tam virtus moralis quam Cardinalis.

Secundò. Per charitatem tribuitur suum ius vnicuique, ergo non est proprium iustitiæ. Probatur antecedens. Quia charitas respicit omne bonum alterius, & fugit omne malum, ergo, &c. Antecedens patet 1. ad Corinth. 13. Charitas non inflatur, non agit perperam, non quærit quæ sua sunt. Et ideo D. August. de moribus ecclesiæ dicit, quòd iustitia est amor Deo seruiens. Et Arist. 8. Ethicor. cap. 1. dicit, quòd si esset amicitia, non requireretur iustitia.

Tertiò arguitur. Proprietates illæ, quæ ponuntur in definitione iustitiæ, videlicet, perpetua constansq́; constansque voluntas, sunt communes omni virtuti, ergo non particulariter debentur iustitiæ: neque in ea poni debent. | Nam ibi non ponuntur tanquam genus: ac subinde deberent esse peculiares & propriæ iustitiæ. Confirmatur. Nam D. Tho. dicit ad secundum. Rectitudo quā quam dicit iustitia nō non est rectitudo volũtatis voluntatis , ergo male diffinitur per hoc ꝙ quod sit constans voluntas.

Quartò arguitur. Quoniā Quoniam iustitiæ sunt tres actus necessarij, ergo male diffinitur per vnum. Antecedens patet. Nā Nam proprius actus illius est honestè viuere, neminem lædere, & ius suũ suum vnicuiq; vnicuique tribuere: vt ait Vlpianus ff. de iustitia & iure, in. l. iustitia.

Quintò arguitur. Ius multipliciter diuiditur, imo diuersa ratione vt ex supradictis patet, ergo non est obiectum iustitiæ constituens illam in ratione vnius virtutis formaliter. Et confirmatur. Nam ius paternum & ius religiosum non exercentur à iustitia sed à virtute pietatis & religionis, ergo ius absolutè non est obiectum iustitiæ.

Sextò arguitur. Iustitia legalis est simpliciter iustitia, & tamen non per se habet tribuere iustum alteri, ergo, &c. Minor probatur. Nam si v. g. Verbi gratia ciuis non ita accuratè respiciat bonum commune ciuitatis, ille peccat contra iustitiam legalem: & tamen non tenetur alicui facere restitutionem.

PRO decisione sit prima conclusio. Præ dicta diffinitio optima est. Probatur. quia est communis Theologorum & etiā etiam Iuristarum cum Vlpiano. Est etiam Arist. 5. Ethicor. cap. 1. Ciceronis lib. 5. de Inuent. cap. 5. & lib. 2. officiorum, cap. de iustitia. Consimilem ponit D. Ambr. lib. 1. officior. cap. 24. vbi dicit, quòd iustitia est virtus ius suum vnicuiq; vnicuique tribuẽs tribuens . Idem D. August. li. 19. de Ciuit. Dei. c. 21. & lib. 1. de liber. arbit. cap. 13. Vnde conclusio debet esse certa.

Secunda conclusio. Iustitia hic diffinitur non secundùm quòd est virtus communis omnibus virtutibus idemq́ue cum illis: sed secundùm quòd est specialis virtus essentialiter distincta ab alijs includens sub se iustitiam legalem distributiuam & commutatiuam. Pro intellectu huius nota. Quòd communiter iustitia in vsu Scripturæ & Sanctorum accipitur prout nominat omnem virtutem: quia in omni virtute est aliqualis ratio debiti. Ita illud intellige, Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, &c. Et illud; Nisi abundauerit iustitia vestra. Alio modo sumitur specialiter à Theologis, prout nominat virtutem quandam residentem in voluntate. Probatur modo conclusio. Nam iustitia vt communis est, non habet vllam diffinitionem neque explicat essentiam virtutis: sed quandam rationem ibi consideratam, ergo hæc diffinitio non est de iustitia sic accepta. Antecedens patet, quia omnes virtutes in nullo essentialiter conueniunt, præterquam in ratione generica, ergo iustitia generaliter accepta cùm nō non significet rationem genericam virtutũ virtutum non definietur neque importat aliquid essentiale illis, sed quandam debiti rationem. Ex quo euidẽter euidenter sequitur, quòd iustitia hic diffinita importat specialem rationem ab alijs virtutibus distinctam.

Tertia conclusio. Hic sumitur iustitia vt includens sub se nō non solum tres species commemoratas, verùm etiam vt includit omnes partes potentiales iustitiæ, quæ respiciũt respiciunt debitum simpliciter: vt sunt pietas & religio. Prima pars probatur, quia eam iustitiam definit hic D. Thom. de qua in sequentibus disputat de illis tribus speciebus iustitiæ. Videlicet legali, distributiua, & commutatiua, ergo &c. Secunda vero pars probatur. Nam ius quod respicitur à iustitia hic definita, non coarctatur ad iustum perfectum, sed ad iustum verum & simpliciter. Cùm ergo iustum verum dicatur de iusto quod attendit pietas & religio, consequenter diffinietur iustitia, prout communis est etiam his virtutibus. Et cōfirmatur confirmatur . Nam illud est ius quod ponitur in diffinitione iustitiæ, de quo egimus in quæst. quaestio præcedenti, sed in illa determinauimus de iusto paterno seruili & vxorio, & probauimus esse verũ verum in illis, ergo iustitia hic definita includit etiam partes potentiales: quæ respiciunt debitum simpliciter. Dixi autem simpliciter debitum, quia debitum secundùm quid, non sufficit, vt aliqua virtus comprehendatur simpliciter sub iustitia hic diffinita. Quare liberalitas quæ respicit debitũ debitum secũdũ secundum honestatẽ honestatem nec dicitur iustitia, nec in hac diffinitione includitur.

Ad argumenta respōdetur respondetur . Ad primum argumentum respondetur, quòd quandoque species qualitatis commode diffiniũtur diffiniuntur | per genus mediatum qualiter Aristot. definit habitum per dispositionem: & hoc vel maximè fit, quando tale genus est receptũ receptum ab omnibus & manifestum. Et ita in proposito, quia actus vel habitus secundùm omnes est genus manifestum & notum, non verò virtus aut Cardinalis virtus: optimè diffinitur iustitia per habitum.

Ad secundum argumentum respondetur concedendo quòd charitas respicit omne bonum, non tamen qua ratione est debitum. Vnde oportuit ponere virtutem specialem quæ respiciat bonum debitum vt sic. Licet enim charitas, vt est virtus vniuersalis & inferens alias virtutes, versetur circa iustum debitum simpliciter; non tamen quia illud sit materia propria charitatis: sed quia est materia charitati subiecta, qualiter intelligitur illud Pauli; Charitas non agit perperā perperam . Illud vero D. August. quòd iustitia est amor Dei, intelligitur causaliter, quatenus, videlicet, ad impletio cuius vis boni ex amore procedit, ad Roman. 13. Qui diligit proximum legem impleuit. Hoc modo multoties nomen virtutis imperantis tribuitur actibus imperatis: qualiter mors pro Christo dicitur maxima charitas. Licet sit actus fortitudinis: & illud. Plenitudo legis est dilectio. & D. Thom. hac quæst. art. 6. omnes actus reliquarum virtutum qui à iustitia dirigũtur diriguntur , iustitiam appellat. Ad illud vero Aristot. respondetur ex D. Thom. ibi, quòd si omnes essemus amici, omnia essent communia. Vnde non indigeremus iustitia quæ applicat rem vero domino.

Ad tertium, quòd illæ particulæ peculiari ratione ponuntur in definitione iustitiæ. Primò ad denotandum discrimen iustitiæ ab alijs virtutibus moralibus: quia sola ipsa in voluntate ponitur. Secundò, quia peculiaris difficultas est in voluntate ad tribuendum alteri ius suum: quæ non inuenitur in hoc, quòd voluntas eligit proprium bonũ bonum , respectu verò alieni retardatur & impeditur voluntas ab vtilitate ipsa proprij boni. Quocirca requiritur peculiaris constantia & firmitas in iustitia. Vnde Sapien. 5. dicitur. Induet pro thorace iustitiam, & accipiet pro galea iudicium certum, scutum inexpugnabile æquitatem. Quæ omnia po nuntur ad denotandam constantiam & firmitatem iustitiæ. Ad confirmationem respondetur, quòd licet omnis virtus suo modo ordinetur ad rectitudinem habentis, vnde dixit Arist. 1. Magnorum moralium cap. 22. quòd virtus est optimus habitus: aliter tamen & aliter rectificant. Quædam enim rectitudinem essentialem tribuunt, vt charitas & gratia. Aliæ vero dicuntur rectificare potentiam: quia moderantur passiones illius constituentes medium inter excessum & defectum. Vt temperantia respectu concupiscibilis. Fortitudo respectu irascibilis. Aliæ autem rectificant eo solùm quia ordinant potentiam ad rectum. Et hoc modo iustitia dicetur rectitudo voluntatis. Et sic Anselmus in Dialogo de veritate. & cap. 13. dicit enim iustitiam esse rectitudinem propter se: loquitur causaliter, quia videlicet causat rectitudinem. Hæc amplius explicantur infra artic. 9. & 1. 2. quæst. 60. art. 2. & 3.

Ad quartum respondetur, quòd per vnũ vnum actum in diffinitione iustitiæ positum reliqui actus explicantur. Nam eo ipso quòd ius alteri tribuimus, ipsum non lædimus: & in hoc honeste viuimus. Eo vel maxime quod honeste viuere est commune omni virtuti. Arist. vbi supra, ait: virtus est honesti ad honestum. Vnde non debuit poni in definitione specifica virtutis. Et similiter lædere est actus negatiuus: quare non debuit poni in definitione positiui.

Ad quintum, aliqui ex Thomistis dicũt dicunt , iustum in definitione positum solum accipi pro iusto perfecto. Quare ibi non includitur iustum paternum aut dominatiuum: quod isti appellant secundùm quid & improprium. Isti tamen deseruntur: quia Diuus August. lib. 19. de Ciuit. cap. 21. sub hac diffinitione claudit non solum pietatem: sed etiam religionem & iustum illius. Neque ratio istorum aliquid valet. Nam bene stat quòd obiectum alicuius potentiæ aut habitus sit analogum: & in quibusdam reperiatur secundùm quid: & nihilominus quòd specificet & det vnitatem maiorem, quàm habet in se. Patet in ente, quod specificat intellectum & habitum scientiæ Metaphysicæ: tamen dat vnitatem intellectui. Vnde in | nostra sententia respondetur, quòd omne ius verum, etiam si non sit perfectum, includitur sub obiecto iustitiæ: ac subinde sub virtute ipsa. Ad confirmationem quæ difficilis est, respondetur ꝙ quod idem actus potest pertinere ad diuersas virtutes, à quibus secundum diuersam rationem producitur: maximè in subordinatis. Exemplũ Exemplum est in demonstratione physica quæ secundum materiam producitur ab habitu physico, secũdum secundum vero formam & modum producitur à Dialectica. Similiter actus pœnitentiæ formaliter producitur à pœnitentiæ virtute: est tamen ibi dilectio intrinsecè respiciens habitum charitatis. Ita in proposito formaliter ius paternum exercetur à pietate: inuenitur tamen ibi ratio iustitiæ secundum quod ius patri tribuitur, vnde etiam respicit iustitiā iustitiam .

Ad vltimum respondetur, quòd inferius patebit artic. 5. & infra qualiter lædens iustitiam legalem & bonum commune nō non semper teneatur ad restitutionem.