AD Sextum sic proceditur. Videtur ꝙ quod iudicium per vsurpationẽ vsurpationem non reddatur peruersum. Iustitia enim est rectitudo quædam in agendis, Sed nihil deperit veritati à quocunque dicatur, sed à quocunq; quocunque est accipiẽ da accipienda , Ergo etiā etiam nihil deperit iustitiæ, à quocunq; quocunque iustum determinetur, quod pertinet ad rationem iudicij.

¶ 2 Præterea. Peccata punire ad iudicium pertinet. Sed aliqui laudabiliter leguntur peccata punisse, qui tamen auctoritatem non habebant super illos quos puniebant: sicut Moyses occidẽdo occidendo Ægyptium, vt habetur Exod. 2. & Phinees filius Eleazari, Zambri filium Salumi: vt legitur Nume. 25. & reputatum est ei ad iustitiam: vt dicitur in Psalm. 105. Ergo vsurpatio iudicij non pertinet ad iniustitiam.

¶ 3 Præterea. Potestas spiritualis distinguitur à tẽporali temporali . Sed quandoque prælati, habentes spiritualẽ spiritualem potestatem, intromittunt se de his quæ pertinent ad secularem potestatem. Ergo vsurpatum iudicium non est illicitum.

¶ 4 Præterea. Sicut ad rectè iudicādum iudicandum requiritur auctoritas: ita etiam & iustitia iudicantis & scientia, vt ex supradictis patet. Sed nō non dicitur iudicium esse iniustũ iniustum , si aliquis iudicet, non habens habitũ habitum iustitiæ, vel non habens scientiam iuris. Ergo etiam neque iudiciũ iudicium vsurpatum, quod fit per defectũ defectum auctoritatis, semper erit iniustum.

SED cōtra contra est, quod dicitur Roman. 14. Tu quis es, qui iudicas alienum seruum?

RESPONDEO dicendum, quòd cùm iudicium sit ferendũ ferendum secundũ secundum leges scriptas, vt dictũ dictum est, ille, qui iudicium fert, legis dictum quodammodo interpretatur, applicando ipsum ad particulare negotium. Cùm autem eiusdem aucto| ritatis sit legem interpretari, & legem condere, sicut lex condi non potest nisi publica auctoritate, ita nec iudicium ferri potest nisi publica auctoritate: quæ quidem se extendit ad eos qui communitati subduntur. Et ideo sicut iniustũ iniustum esset, vt aliquis constringeret alium ad legem seruandam, quæ non esset publica auctoritate sancita: ita etiā etiam iniustum est, si quis compellat aliquem ferre iudicium, quod publica autoritate non fertur.

AD primum ergo dicendum, ꝙ quod pronuntiatio veritatis non importat compulsionem ad hoc, quòd suscipiatur: sed liberum est vnicuiq; vnicuique eam recipere, vel non recipere, prout vult. Sed iudiciũ iudicium importat quandam impulsionem. Et ideo iniustũ iniustum est, ꝙ quod aliquis iudicetur ab eo qui publicam auctoritatem non habet.

AD secundum dicendum, quòd Moyses videtur Ægyptium occidisse, quasi ex inspiratione diuina auctoritatem adeptus: vt videtur per hoc quod dicitur Actuum 7. ꝙ quod percusso Ægyptio æstimabat Moyses intelligere fratres suos, quoniā quoniam Dominus per manum ipsius daret salutem Israel. Vel potest dici quòd Moyses occidit Ægyptium defendendo eum qui iniuriam patiebatur, cum moderamine inculpatæ tutelæ. Vnde Ambrosius dicit in libro de Offic. quòd qui non repellit iniuriam à socio cùm potest, tam est in vitio, quàm ille qui facit. Et inducit exemplũ exemplum Moysi. Vel potest dici sicut dicit August. in quæ stionibus Exod. ꝙ quod sicut terra, ante vtilia semina, herbarum inutilium fertilitate laudatur: sic illud Moysi factũ factum , vitiosum quidẽ quidem fuit: sed magnæ fertilitatis signum gerebat, inquantum scilicet erat signum virtutis eius, qua populum liberaturus erat. De Phinees autem dicendum est, ꝙ quod ex inspiratione diuina, zelo Dei commotus, hoc fecit, Vel quia licet nondum esset summus Sacerdos, erat tamen filius summi Sacerdotis: & ad eum hoc iudicium pertinebat, sicut & ad alios iudices, quibus hoc erat præceptum.

AD tertium dicendum, ꝙ quod potestas secularis subditur spirituali, sicut corpus animæ. Et ideo non est vsurpatum iudicium, si spiritualis prælatus se intromittat de temporalibus, quatũ quantum ad ea, in quibus subditur ei secularis potestas, vel quæ ei à seculari potestate relinquũtur relinquuntur .

AD quartum dicendum, quòd habitus sciẽtiæ scientiæ & iustitiæ sunt perfectiōes perfectiones singularis personæ. Et ideo per eorum defectum non dicitur vsurpatum iudicium: sicut per defectũ defectum publicæ auctoritatis, ex qua iudicium vim coactiuam habet.

IN hoc articulo D. Diuus Tho. Thomas intendit explicare secũdam secundam conditionem iusti iudicij ex | illis tribus quas ponit in arti. 2. quæ quidem cōditio conditio est, vt qui iudicat habeat iurisdictionem ex publica authoritate. Est autem argumentum contra rationem conclusionis Diui Thomæ, quoniam iuris periti & Theologi sæpè numero interpretantur leges etiā etiam in casibus singularibꝰ singularibus quomodo in illis obligent vel non obligẽt obligent . Ergo non est eiusdem authoritatis legem interpretari, & condere legem. Patet consequentia. Quoniam præ dicti non hahent habent autoritatem condendi legem. Et confirmatur: quoniam iudices inferiores iudicant & legem ipsam in particulari negotio hic & nunc interpretantur & applicant. Ergo non est eiusdem rationis interpretari & condere legem.

Ad primum argumentum respondetur ex mente Diui Tho. Thomae in solutione ad primũ primum , ꝙ quod interpretari legem dupliciter potest fieri. Vno modo speculatiuè etiam in casu particulari: quod quidem fit per simplicẽ simplicem assertionem eius quod rectum est & fieri debet. Alio modo practicè, ab illo qui habet virtutem compulsiuam, vt ita fiat quod rectum est. Ratio D. Diui Tho. Thomae intelligitur de interpretatione respondetur, secundo modo. Ad cōfirmationẽ confirmationem quod autoritas iudicis particularis inferioris & autoritas iudicis supremi nō non reputātur reputantur duæ autoritates, sed vna participata in ministro inferiori: vt exequatur voluntatem legislatoris. Et ita ad autoritatem inferioris secundũ secundum quod illa est in Principe pertinet condere legem, in cuius virtute inferior interpretatur & applicat illam.

DVbitatur autem primo circa conclusionem. Vtrùm solum iudicium publicum iudicis non habentis veram iurisdictionem, sedentis tamen pro tribunali, dicatur iudicium vsurpatum: an vero etiam iudicium priuatum cuiuslibet hominis qui iudicat proximum, possit dici vsurpatũ vsurpatum iudiciũ iudicium ?

Primò arguitur. Et probatur quòd solũ solum iudicium publicum tantum. Quoniam ratio Diui Thomæ in isto articulo solum procedit de publico. Ait enim quod interpretari sicut cōdere condere legem pertinet ad publicam autoritatem propter cuius defectum iudicium redditur peruersum. Et confirmatur ex eo quod inquit, iniustum esse restringere aliquem ad sustinẽdum sustinendum iudicium, quod non fertur autoritate publica. Idipsum videtur colligi ex solutione ad primum.

Secundò arguitur. Qui iudicat priuatũ priuatum iudicium in sua mente, nullius vsurpat autoritatem: sed iudicium vsurpatum dicitur propterea quòd aliquis se intromittit in aliena iurisdictione. Ergo priuatum iudicium impropriè dicitur vsurpatum: sed tantum dicitur temerarium.

Tertiò. Quādo Quando homo ex sufficientibus indicijs iudicat peccatum proximi, suspicatur vel dubitat, etiam si non habeat autoritatem præsidentis, non dicitur vsurpare iudicium: alias peccaret iudicando, ergo iudiciũ iudicium priuatum non est vsurpatum. Sed in oppositum est: quoniam vt dictum est art. 2. ad iustum iudicium requiruntur tria: quorum vnum est authoritas præsidentis.

Ad hoc dubium respondetur & sit prima conclusio. Quicunque iudicat priuatũ priuatum iudicium temerarium vel suspicatur vel dubitat ex leuibus indicijs, vsurpat iudicium Dei & authoritatem illius: qui solus habet iudicare de occultis. Probatur testimonijs sacræ Scripturæ. Nam ad Romanos 14. intendens Apostolus temeraria iudicia prohibere, reddit talẽ talem rationẽ rationem . Deus illum assumpsit, scilicet proximum, quem tu iudicas: assumpsit sibi iudicandũ iudicandum . Et iterum quis es tu qui iudicas alienum seruũ seruum ? domino suo stat aut cadit. Item D. Diuus Iacobus in sua Canonica cap. 4. prohibẽs prohibens iudicia temeraria, dicit: qui iudicat fratrem constituit se iudicem legis: Vnus enim est legislator & iudex, qui potest perdere & liberare. Secundo probatur ratione, quoniam solus Deus est iudex cordis & rerum occultarum. Iuxta illud 1. Regum 17. Homo videt quæ apparent: Deus autem intuetur cor. Ergo qui ex leuibus indicijs & coniecturis iudicat proximũ proximum , vsurpat diuinam authoritatem.

Secunda conclusio. Nihilominus negare non possumus quin sit manifestior & perfectior ratio vsurpationis in iudicijs publicis, quam in priuatis. Hanc conclusionem probant argumenta facta in principio. Nam in iudicijs publicis cogitur ille qui iudicat ad sustinendum iudicium: non autem in iudiciis particularibus priuatis. Deinde probatur. Quoniam in iudicijs priuatis, solùm | vsurpat homo diuinam autoritatem: at in publicis & diuinam & humanam. Et denique in iudicijs priuatis semper est coniuncta secunda conditio cum tertia: ac proinde quotiescunque deficit secunda conditio, statim deficit tertia & posita tertia ponitur secunda. At vero in publicis iudicijs, etiam si non deficiat tertia, siquidem iudex procedit secundum allegata & probata: nihilominus erit iudicium vsurpatum: quoniam ille non habet autoritatem à republica. Propterea Diuus Thomas in hoc articul. 6. posuit exemplum vsurpati iudicij, in publico tribunali: quanuis in citatis Apostoli & Iacobi testimonijs colligatur, quòd in iudicijs priuatis sit quædam vsurpatio diuinæ autoritatis. Quin etiam ipsa ratio Diui Thomæ etiam concludit, quòd in iudicijs priuatis possit esse huiusmodi vsurpatio: si quidem ille qui habet sufficientia indicia ad taliter iudicandum de proximo, autoritatem habet ab ipso Deo eo ipso quod dedit illi rationalem discursum. Et propterea non vsurpat iudicium Dei. Cæterùm ille qui nō non habet sufficientia indicia, non habet autoritatẽ autoritatem à Deo: qui solus est occultorũ occultorum iudex. Et per hoc patet ad argumenta in oppositũ oppositum . DVbitatur secundo. Vtrùm publicum iudicium tyranni Principis obliget in conscientia si procedit secundum allegata & probata, & secundum leges iustas. Verbi gratia. Si Turca, qui in suo regno detinet aliquam Christianam rempublicam vi armorum oppressam, habeat autoritatem ad componendas lites Christianorum: ita vt ipsi teneantur in foro conscientiæ parere huiusmodi sententijs.

Pro parte negatiua videtur esse doctrina Diui Thomæ in hoc articulo, & ratio conclusionis, & tota Theologorum schola in 4. distinct. 17. Deinde confirmatur ex decretis Pontificum asserentium, nullam esse sententiam à iudice non legitimo: vt dicitur in cap. at si clerici. de iudicijs. & in multis alijs similibus. & in cap. sententia. 11. quæst. 3. Vbi non asseritur quamlibet sententiam esse timendam: sed Pastoris & prælati. Idipsum habetur ex decretis Imperatorum: vt in. l. Barbarius. ff. de officio prætoris. in quibus locis omnes iuris periti hoc ipsum asse runt. Videatur etiā etiam Magister Soto lib. 3. de Iustitia. quæst. 4. artic. 6. Vbi in particulari tenet partem negatiuam dubij propositi: ita vt talis sententia non obliget in conscientia, nisi ex communi consensu reipublicæ Christianæ oppressæ.

Nihilominus opposita sententia videtur nobis verosimilior: ita vt in foro conscientiæ in casu proposito, postquam semel iam cessauit actualis violentia, & strepitus armorum, & in pace de facto Tyrannus possidet rempublicam, obliget illius sententia: quæ pronuntiatur secundum allegata & probata. Hæc conclusio dicitur fuisse sapientissimi Magistri Victoria. Et probatur optima coniectura desumpta ex Euangelio. Constat enim Romanos Principes per Tyrannidem occupasse principatum Iudaicæ regionis, maximè eo tempore quo Christus Dominus versabatur apud Iudæos, & nihilominus ipse Dominus docuit tributa danda esse Cæsari. Vt patet Matth. 22. & 17. & Ioan. 8. militibus interrogātibus interrogantibus Baptistam quid essent facturi vt salui fierent, non respondit Ioannes Baptista, vt discederent à militia & præsidio Cæsaris: sed solum vt contenti essent stipendijs suis, & neminem concuterent in via. Deinde probatur ratione. Ad bonam gubernationem reipublicæ pertinet tanquam vnicum & necessarium remedium, vt in tali euentu sit aliquis iudex qui componat lites inter Christianos, tam in ciuilibus quàm in criminalibus: sed in illo euentu oppressionis non potest esse alius iudex nisi Tyrannus vel constitutus à Tyranno, ergo ratio naturalis dictat, quòd illa respublica Christiana in tali euentu tenetur stare iudicio Tyranni procedentis secundum allegata & probata. Et confirmatur. Quia in illo casu respublica consentit saltim virtualiter & interpretatiuè in illo iudicio, ergo talis sententia obligat. Antecedens probatur, quia tenetur illa respublica constituere aliquem iudicem, sed non potest alium constituere, ergo quandiu non resistit illi Tyranno, videtur consentire in tali sententia. Quin potius cum accedit ad illum vt iudicium dicat, videtur saltim interpretatiuè consentire: & ex duobus malis eligere minus malum, minus autem ma| lum est reipublicæ, subijci Tyranno quam sine iudice esse. Ex dictis colligitur, quòd etiam si Hispani Principes per Tyrānidem Tyrannidem & vim armorum obtinuissent regiones Indorum, de quo nihil asserimus nunc: tamen posteaquam fuerunt in possessione ipsorũ ipsorum tenebantur Indij stare Principum Hispaniæ iudicio: & prædicatores qui illuc aduentabant, tenebantur dicere, Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari & quæ sunt Dei Deo: quod quidem Christus dicebat Iudæis.

Ad argumenta vero, quæ facta sunt proprima sententia respōdetur respondetur vnica solutione distinguendo in Tyranno duplex principium, vnde eius sententia progreditur. Si enim illa sententia consideretur, vt procedens à Tyranno præcisè, iniusta & vsurpata est, sicut regimen. Si autem consideretur, vt in ea conuenit consensus captiuæ reipublicæ expressè vel interpretatiuè, non est iudicium vsurpatum, sed ab habente autoritatem ipsius reipublicæ: quæ vtitur ipso tyranno tanquam ministro ad componendas lites communitatis. Cæterùm testimonia Pontificum & Imperatorum verificantur, vt in plurimùm & ferè semper: nisi quando respublica est in extrema necessitate. Tunc enim tenetur eligere minus malum, quale est subijci Tyranno in suo iudicio, supposito quod siue velit siue nolit, ab eo opprimitur: quàm esse sub illius oppressione carens omnino iudice.

DVbitatur tertio. Circa solutionem ad secundum. An Moyses excusandus sit omnino à crimine homicidij, quando occidit Aegyptium Exod. cap. 2. Diuus Thomas refert tres sententias. Prima excusat Moysen, propterea quòd occidit instinctu diuino, & quòd hoc ita sit, videtur colligi, ex eo quòd postea Dominus publicè declarauit multis miraculis factis per manũ manum Moysis, quibus dabatur intelligi, quòd Moyses destinatus erat tanquam dux & liberator diuina autoritate Israelitici populi. Hæc sententia est Diui Augustini libro. 2. quæstionum super Exod. quæst. 72. Idem sentit Rabanus & Rupertus & Lyra & Abulẽs Abulens . Aloysius super illum locum, & Clemens Alexandrinus lib. 1. Stromatum propè finem excusat Moysen propter eandem rationem. At tamen adijcit mysteriorũ mysteriorum peritos dicere, ꝙ quod Moyses solo verbo interfecit Aegyptium: quemadmodũ quemadmodum Petrus Actorũ Actorum 2. legitur interfecisse solo verbo Ananiā Ananiam . Quidam autem Iudæorum, vt refert Abulensis, dicunt quòd Moyses interfecit Agyptiũ Agytium per inuocationem nominis Tetragrāmaton Tetragrammaton , scilicet Iehoua. Sed iste modus dicendi qua facilitate dicitur, eadem reijcitur. Altera sententia excusat Moysen etiā etiam à peccato alia via, scilicet, ꝙ quod Moyses per modum defensionis cũ cum moderamine inculpatæ tutelæ occiderit Aegyptium. Ita sentit Ambrosius lib. 1. officiorũ officiorum cap. 36. & quidam ex doctoribus citatis sicut Rupertus, & Aloysius. Tertia sentẽ tia sententia vituperat factũ factum Moysi, sed laudat zelum illius. Hęc Hæc sententia asseritur ab August. lib. 2. contra Faust. c. 70. & ab Hierony. in epist. ad Damasum, & à Chrysost. in lib. 3. de prouidentia. Quarta sententia est Caieta. super Exod. ca. 2. quæ quidem media via incedit. Dicit enim se nō non inuenire certā certam rationẽ rationem excusandi Moysen, neq; neque cōdemnādi condemnandi . Primũ Primum ꝓbat probat ex contextu, vbi dicitur, cum circũspexisset circunspexisset huc atq; atque illuc &c. Hæc autẽ autem circũspectio circunspectio nō non videtur stare cum instinctu diuino. Itẽ Item quia illa occisio, non videtur per modũ modum defensiōis defensionis , sed per modũ modum vindictæ fuisse. Secũdũ Secundum ꝓbat probat Caiet. Caietanus quia si ille Aegyptius esset publice constitutus ad afflictionẽ afflictionem Iudæorũ Iudæorum , vt ꝓbabilis probabilis pōt potest esse cōiectura coniectura , potuit Moyses illũ illum licitè interficere, tanquā tanquam cōmunem communem hostem reipublicæ Hebræorum: sicut dicemus infra quæst. 64. art. 2. ergo nō non inuenitur ratio efficax qua cōdẽnari condemnari debeat Moyses.

Inter has omnes sentẽtias sententias duæ primę primæ sunt probabiliores: tum quia à pluribus sanctis affirmātur affirmantur , tum etiā etiam quia D. Aug. vbi supra, super Exod. refert sententiā sententiam quā quam tenuerat, cō tra contra Faustũ Faustum & deserit illā illam . Et deniq; denique quoniā quoniam excusare Moysen à peccato, præterquam quod est excusare hominẽ hominem iustũ iustum à peccato, est etiam cōsentaneum consentaneum cum eo quod dicit scriptura Numer. 12. Erat autẽ autem Moyses mitissimus super omnes homines, ergo nō non est credendũ credendum ꝙ quod vir mitissimus occiderit Aegyptiũ Aegyptium absq; absque iusta causa. Inter duas priores sententias prima est eligenda & habet cōiecturam coniecturam magnā magnam in verbis D. Diui Stephani, quæ citat D. Tho. in solutione. ad secundum.