ARTICVLVS VI.
¶ Vtrùm furtum sit
peccatũ
peccatum
mortale.
AD Sextum sic proceditur.
Locis suprà art. 5.
inductis.
Videtur quòd furtum
nō
non
sit peccatum mortale. Dicitur enim
Prouerb. 6. Non grandis est culpæ, cum quis furatus fuerit. Sed omne peccatum mortale
est grandis culpæ. Ergo furtum
nō
non
est peccatum mortale.
¶ 2 Præterea. Peccato mortali
mortis pœna debetur. Sed pro furto non infligitur in lege pœna mortis, sed solum pœna damni, secundùm illud Exod. 22. Si quis furatus
fuerit bouem aut ouem, quinque
boues pro vno boue restituet, &
quatuor oues pro vna oue. Ergo furtum non est peccatum mortale.
¶ 3 Præterea. Furtum potest
cō
mitti
committi
in paruis rebus, sicut & in magnis. Sed inconueniens videtur
ꝙ
quod
pro furto alicuius paruæ rei, puta
vnius acus, vel vnius pennę, aliquis
puniatur morte æterna. Ergo furtum non est peccatum mortale.
SED
cōtra
contra
est, quòd nullus damnatur secundùm diuinum
iudiciũ
iudicium
nisi pro peccato mortali. Condemnatur autem aliquis pro furto:
secũdùm
secundùm
illud
Zachar. 5. Hæc est maledictio, quæ egreditur super
faciẽ
faciem
omnis terræ: quia omnis fur, sicut
|
ibi scriptum est, iudicabitur. Ergo
furtum est peccatum mortale.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut suprà
habitum est, peccatum mortale est quod contrariatur charitati,
secũdum
secundum
quod est spiritualis animę vita. Charitas autem
consistit principaliter quidem in dilectione Dei, secundariò verò in dilectione proximi, ad quam pertinet, vt proximo bonum velimus,
& operemur: per furtum autem homo infert nocumentum proximo
in suis rebus, & si passim homines
sibi inuicem furarentur, periret humana societas. Vnde furtum tanquam contrarium charitati est peccatum mortale.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
furtum dicitur non esse
grādis
grandis
culpa duplici ratione. Primò quidem,
propter necessitatem inducentem
ad furandum, quæ diminuit, vel totaliter tollit culpam, vt infrà
patebit. Vnde subditur: Furatur enim,
vt esurientem impleat
animā
animam
. Alio
modo dicitur furtum non esse
grā
dis
grandis
culpa per
cōparationem
comparationem
ad reatum adulterij, quod punitur morte. Vnde subditur de fure, quòd deprehensus reddet septuplum: qui
autem adulter est, perdet animam
suam.
AD secundum dicendum, quòd
pœnę præsentis vitę magis sunt medicinales, quàm retributiuæ. Retributio enim reseruatur diuino iudicio, quod est secundum veritatem
in peccantes. Et ideo secundum iudicium præsentis vitæ,
nō
non
pro quolibet peccato mortali infligitur pœ
na mortis, sed solùm pro illis, quæ
inferunt irreparabile
nocumẽtum
nocumentum
,
vel etiam pro illis quæ habent aliquam horribilem
deformitatẽ
deformitatem
. Et
ideo pro furto quod irreparabile
damnum non infert, non infligitur
secundum præsens iudicium pœna
mortis, nisi vt furtum aggrauatur
per aliquam grauem
circunstantiā
circunstantiam
:
sicut patet de sacrilegio, quod est
furtum rei sacræ, & de peculatu,
quod est furtum rei communis: vt
patet per
Tract. 50.
à medio tomo. 9.
Augustinũ
Augustinum
super Ioannem, & de plagio, quod est furtum
hominis, pro quo quis morte punitur: vt patet
Exodi 21.
AD tertium dicendum, quòd illud quod modicum est, ratio apprehendit quasi nihil. Et ideo in his
quæ minima sunt, homo non reputat sibi nocumentum inferri. Et ille qui accipit, potest pręsumere hoc
non esse
cōtra
contra
voluntatem eius, cuius est res. Et pro tanto si quis furtiuè huiusmodi res minimas accipiat, potest excusari à peccato mortali. Si tamen habeat animum
furā
di
furandi
& inferendi nocumentum proximo, etiam in talibus minimis potest esse peccatum mortale, sicut &
in solo cogitatur per consensum.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Furtum
secundũ
secundum
speciem suam & obiectum est peccatum
mortale.
Secunda conclusio in solutione ad tertium. Si quis res minimas furtim accipiat,
potest excusari à peccato mortali. ¶ Tertia
ibidem. Si autem aliquis habeat animum furandi & inferendi nocumentum proximo
etiam in rebus minimis, potest esse
peccatũ
peccatum
mortale: sicut etiam in sola cogitatione.
COMMENTARIVS.
CIrca solutionem ad primum. Nota,
ꝙ
quod
furtum est minimum peccatum inter
peccata quæ committuntur contra proximum: quia fur lædit in minimis bonis. Cæ
terum hoc intelligitur cæteris paribus & ex
natura rei. Quia tantum potest esse furtum
quod superet aliquam infamiam.
Circa solutionem ad secundum. Nota,
ꝙ
quod
latrones & raptores & grassatores apud omnes nationes ferè
plectũtur
plectuntur
pœna mortis. Vt
patet in. l. capitali. §. famosos. ff. de pœnis.
DVbitatur autem de furibus, an merito
interficiantur. Et arguitur primo pro
parte negatiua. Nam in lege veteri quæ fuit
rigida valde, non interficiebantur: vt patet
Exodi 22. Vbi qui furabatur pecuniam, puniebatur pœna dupli. Qui bouem pœna
quintupli: qui ouem pœna quadrupli. Postea vero tempore Salomonis, vt significatur Prouerb. 6. Puniebatur pœna septupli.
Præterea etiam in. l. sed nouo iure. C. de seruis fugitiuis. & in authentico. sed nulli iudici liceat. collatione. 9. Decernitur, vt fures
non interficiantur. Ergo iniquum est illos
occidere. Secundo vita hominis multo pretiosior est rebus temporalibus, ergo non est
æquum auferre vitam ab illo, qui tantum
nocuit in rebus temporalibus. Tertio. Nam
fur non perturbat pacem temporalem neque est sacrilegus furando res sacras, neque
expoliat publicum ærarium. Ergo nimis durum videtur, vt occidatur. Alexand. Alensis in 3. par. quæst. 47. artic. 4. membro 4. negat esse licitum occidere fures. Scotus in. 4.
dist. 15. quæst. 3. Vniuersaliter negat esse licitum occidere malefactores, nisi tantum illos quos lex Vetus declarauit esse occidendos. ¶ De hac opinione iam supra diximus
in quæst. 64. quam falsa sit & omnino intolerabilis. Syluester etiam in verbo, furtum. quæstione 3. quòd attinet ad fures, tenet eandem sententiam. Soto in libr. 5. de Iustitia & iure. quæstione. 3. artic. 3. ad quartum. nimis ægrè fert, quòd fures occidantur & inuehitur in Baldum: quia eius sententia fuerit in causa, quòd ista lex sit in vsu
quòd fur pro tertio furto occidatur, aut pro
vno ingenti. Erasmus etiam in annotationibus ad Titum 3. inquit, Iurisperitos ob igno
rantiam vocabulorum, occidunt fures: eo
quòd sermone vulgari apud Hispanos &
Gallos appellantur,
ladrones
: cum tamen
fures non sint latrones.
PRO decisione sit conclusio. Iustissimus est mos Hispaniæ, vt fur pro tertio furto suspendatur, aut etiam pro vno ingenti. Hanc sententiam tenent omnes Iurisperiti specialiter Ioannes de Castro in autentico citato. Inter Theologos etiam tenet
hanc sententiam Driedo. in libr. de libertate
ecclesiastica, pag. 115. & Ioannes de Medina in lib. de restitutione. quæstione 4. & Maioris in 4. distinctione 15. quæstione 27. art.
4. Et probatur ratione. Primò, quia vt omnes aiunt & Diuus Thom. etiam in articulo, iustissimè
occidũtur
occiduntur
qui furantur de templo vel de publico ærario, quod vitium dicitur peculatus, sed interdum maius nocumentum facit communitati, qui furatur, ergo iustè occiditur. Secundò. Nam experientia docuit in Hispania necessarium esse, vt
fures occiderentur. Nam cum paucis annis
mitterentur ad Triremes: tota Hispania scaturiebat furibus: donec iterum introductus
est mos, vt suspenderentur.
Ad primum argumentum respondetur,
quòd pro varietate temporum & locorum
variæ leges datæ sunt contra fures. ¶ Ad secundum argumentum respondetur, quòd
tranquillitas reipublicæ præstat vitæ hominis malefactoris. ¶ Ad tertium respondetur
negando antecedens. Imo frequentia furum perturbat valde rempublicam. Et notandum est, quòd
quāuis
quamuis
ex textu expresso
non habeatur, quòd furi non valeat confugium ad ecclesiam: sed tantum latroni. Tamen vsu communi seculari & ecclesiastico
receptum est
ꝙ
quod
furibus non valeat ecclesia.
DVbitatur circa secundam conclusionem quæ habetur in solutione ad tertium. An sit aliqua regula certa ad iudicandum, quæ nam materia sit grauis ad hoc vt
furtum sit peccatum mortale?
Respōdetur
Respondetur
quòd Doctores communiter
distinguũt
distinguunt
duplicem materiam grauem. Alteram absolutam sine respectu ad dominum ipsius rei.
Alteram respectiuam, hoc est, quæ respicit
conditionem ipsius domini, scilicet, an sit
diues vel pauper. Exemplum primi. Furari
|
duos vel tres ducatos est peccatum mortale: quia materia est grauis absolutè loquendo. Ita censet
Sotus lib. 5. de Iustitia. quæst. 3.
arti. 3. ad tertium. Alij vero dicunt
ꝙ
quod
materia grauis est absolutè vnus ducatus vel dimidius: materia verò grauis respectiua est. Verbi gratia. Duo argentei vel tres: quia respectu ducis erit leuis materia: respectu vero
militis, erit grauis materia. Similiter etiam
philosophantur de materia leui. Est enim
materia leuis absolutè loquendo, quæ quantum in se est respectu cuiuslibet facit peccatum veniale. Vt v. g. furari dipondium vel
trientem. Sed tamen nobis non videtur ista
certa regula & absque confusione. ¶ Sit igitur nobis primum documentum. Nulla materia est grauis in furto, nisi quia graue damnum infert domino. Probatur, quia furtum
ea tenus est peccatum quatenus infert nocumentum proximo in bonis temporalibus.
Ergo si nocumentum in bonis temporalibus non est graue, non erit peccatum mortale. Et confirmatur. Ideo furtum est peccatum, quia est contra iustitiam, sed iniustitia
leuis non est peccatum mortale: ergo
neq;
neque
furtum rei, quod parum nocet proximo.
Patet consequentia: quia est iniustitia leuis.
Ex hoc sequitur, quod
nunquā
nunquam
potest quantitas materiæ in furto tam absolutè considerari, quin habeatur respectus ad dominium
ipsius rei vel ad dominos. Probatur, quia in
definitione furti includitur hoc nocumentum inuito domino. Sed nihilominus Doctores qui faciunt illam distinctionem intelligunt per materiam grauem absolutè, illam quæ consideratur sine speciali respectu
ad
cōditionem
conditionem
domini: non tamen sine generali respectu ad nocumentum domini.
¶ Secundum
documentũ
documentum
est. Etiam si materia videatur grauis prima facie secundum
se, tamen non statim erit peccatum mortale, nisi dominus fuerit valde rationabiliter
inuitus. V. g. si filius furetur à patre prædiuite quinquaginta aureos, non erit peccatum
mortale: & tamen si seruus furetur ab
eodẽ
eodem
vnum ducatum erit peccatum mortale. Ratio huius est: quia respectu filij non est valde rationabiliter inuitus ipse pater, benè tamen respectu famuli. Similiter est aliud
exemplum. Si aliquis priuatus Regis cui
committitur dispensatio multorum milliarium ducatorum, accipiat sibi centum vel
ducentos: non est peccatum mortale. Ratio est, quia Rex ipse non est rationabiliter
inuitus in ordine ad talem ministrum.
Arguitur tamen contra
documentũ
documentum
primum. Sequitur ex illo quòd si aliquis furetur à Rege centum ducatos,
nō
non
peccat mortaliter quicunque ille sit. Probatur sequela, quia minus nocet Regi qui furatur centum ducatos, quàm qui à paupere furatur
trientem, sed furari à paupere trientem, non
est peccatum mortale, ergo &c. Respondetur quòd grauitas nocumenti non est attendenda in furto ex eo quòd dominus patitur
damnum in sua persona, scilicet, in victu aut
vestitu: sed quia ipse dominus priuatur facultate quam habebat disponendi de re sua.
¶ Vnde ad argumentum respondetur negando sequelam, quia plus patitur ipse Rex
in temporalibus, dum priuatur potestate disponendi de centum ducatis quam paupercula, quæ priuatur potestate disponendi de
triente. ¶ Secundo arguitur. Sequitur quòd
sit peccatum mortale furti, furari ab aliquo
artifice instrumentum artis suæ, licet sit parui pretij. Vt verbi gratia, à sartore acum. Patet sequela, quia plus nocumenti accipit,
quam si aliquis ab illo furaretur tres vel quatuor argenteos. Ad hoc argumentum & similia respondetur, quòd etiam si materia sit
leuissima secundum se: furtum poterit esse
peccatum mortale ex circunstantia: propterea, quòd proximus amittit lucrum occasione furti. Non autem erit
peccatũ
peccatum
mortale intra speciem furti, quia proximus non
læditur directè in temporalibus per illud
furtum, nisi leuiter. Vnde neque ipse fur
condemnabitur pœna furti notabilis. Tenebitur tamen ad restitutionem de damno
dato & lucro cessante: quia peccauit contra
iustitiam impediendo lucrum proximi.
Vnde parum refert ad forum conscientiæ,
quòd dicamus illud furtum esse peccatum
mortale in ratione furti aut in ratione iniustitiæ. Eadem enim est grauitas peccati &
eadem restitutio.
Tertiò arguitur contra idem documentum. Sequitur ex illo, quòd non peccat mortaliter ille qui à multis accipit quinquaginta
|
aureos, si à singulis accipiat vnum dipondium tantum: quales sunt caupones, qui per
fallaciam occultam plurimos defraudant in
paucis. Probatur sequela: quia isti nulli nocent notabiliter in temporalibus. Respondetur negando
sequelā
sequelam
. Quia isti tales nocent
grauiter ipsi communitati, etiam si singulis
parum noceant. Cuius signum certum est,
quoniā
quoniam
ipsa communitas ægrè ferret
ꝙ
quod
Rex
tale tributum imponeret etiam si singulis
parum detrimenti accederet.
Quartò arguitur contra secundum documentum. Pater aliquis rationabiliter est
inuitus, quando filius accipit occultè quinquaginta aureos ad ludendum vel luxuriandum, ergo falsum est quod diximus, quòd
filius non peccat mortaliter accipiendo illam quantitatem à patre valde diuite. Respondetur, quòd pater in illo casu valde rationabiliter est inuitus respectu ludi vel luxuriæ: sed tamen non respectu rei familiaris. Eo quod cùm filius sit aliquid patris respectu illius
nō
non
est grauis materia: quę respectu alterius esset grauissima. Et ideo pater
in ordine ad filium non est rationabiliter inuitus valde: neque filius tenebitur ad
aliquā
aliquam
restitutionem sub peccato mortali, nisi forte fratribus suis cohæredibus notabiliter noceat. Sequitur ex dictis, quòd si scio proximum valde contristandum, ex eo quòd accipio ab illo rem leuem, erit peccatum mortale: sed non erit mortale furti: quia non noceo notabiliter in temporalibus. Sed erit
cō
tra
contra
charitatem & beneficentiam. Ex eisdem
documentis sequitur, quòd accipere res alienas quæ magno periculo sunt expositæ, vel
quæ paruo labore & industria nascuntur,
non erit peccatum mortale accipere in tanta quantitate quanta erat suffictens constituere peccatum mortale in alia materia, vel
in rebus, quæ non essent tanto periculo expositæ. Vt verbi gratia, non erit peccatum
mortale, accipere castaneas & nuces Syluestres in tanta quantitate quæ æstimaretur
vno ducato in foro. At vero etiam si res sit
exposita periculo, sed tamen magno labore & industria nascitur: vt sunt
vuæ
uvæ
& fruges: non erit absque peccato mortali in
tanta quantitate accipere. Sed non erit
mortale accipere in maiori quantitate, dum
sunt in campo, quam si res illæ iam essent
domi collocatæ. Ex dictis sequitur etiam
quòd pueri aulici qui deseruiunt mensis diuitum, non peccant mortaliter, si deuorent
quæ de mensa tollunt aut fortè non peccant
nisi peccatum gulæ. Et ratio est, quoniam
domini, aut non sunt valde rationabiliter
inuoluntarij, aut nullo modo. Et etiam quia
tales res sunt valde expositæ periculo. Hoc
tamen intelligendum est, nisi fortè cibi integri qui de mensa tolluntur, sint decreti
pro stipendio Architriclini vel alterius officialis. Tunc enim est furtum huiusmodi acceptio, quia fit inuito officiali.
DVbium est circa eadem documenta.
An materia furti quæ sufficit ad peccatum mortale, sufficiat vt iudex ecclesiasticus possit ferre sententiam excommunicationis, vt restituatur huiusmodi ablatum.
De hoc dubio habemus determinationem
Concilij Tridentini, Sessione 25. capit. 3. de
reformatione. Vbi dicitur quod excommunicationes pro rebus deperditis aut sublatis
non dentur, nisi pro re
nō
non
vulgari, & quòd
non ab alio dentur nisi à solo Episcopo. Vbi
aduertendum est, quòd si ex commissione
Episcopi dentur tales excommunicationes
à suo vicario, factum tenet: quia consilium
non dixit quòd si secus factum fuerit, totum sit irritum & inane: peccabit tamen
Episcopus contra mandatum Concilij, si
sine causa vrgenti committat huiusmodi excommunicationes suo vicario. Est autem
dubiũ
dubium
, an episcopus peccet mortaliter dando tales excommunicationes pro rebus
nō
non
magni momenti, & an factum teneat si illas
dederit. Respondetur quòd episcopus mortaliter peccat concedendo tales excommunicationes. Probatur, quoniam pro furto
vnius ducati, quod est peccatum mortale,
in foro seculari vix flagellaretur fur, ergo
peccatum est vt in foro ecclesiastico
excō
municetur
excommunicetur
. Probatur consequentia, quoniam excommunicatio est gladius spiritualis ad puniendum rebelles in re grauissima.
Item etiam, quia facit contra
mandatũ
mandatum
Concilij in re graui.
Secundo dico, quod si ferat excommunicationem in tali casu, valida est: tum quia
in Concilio dicitur, quod totum negotium
|
& examinatio causæ pro loco & tempore
& persona committitur arbitrio episcopus:
& ponitur in eius conscientia: & etiam quia
sententia pastoris licet iniusta timenda est,
vt habet commune proloquium. Tum denique, quia excommunicatio fertur contra
inobedientem & rebelles, quod est grauissimum peccatum, & non contra furtum
quodlibet: etiam si sit peccatum mortale.
Nam quanuis episcopus debeat examinare
& iudicare causam grauissimam, vt non de
facili inijciat laqueum animabus: tamen
postquam iam iudicauit, efficitur causa grauissima ratione inobedientiæ & rebellionis.
Circa solutionem ad tertium notandum
est, quòd cum D. Tho. ait quòd
furādo
furando
res
minimas potest quis peccare mortaliter:
quia habet animum furandi & nocendi,
nō
non
intelligatur quia habet animum furandi res
minimas vel
nocẽdi
nocendi
in rebus minimis. Sed
absolutè habet animum furandi, aut nocendi absolutè. Furari autem res minimas non
est furtum simpliciter & absolutè,
neq;
neque
nocere in rebus minimis est
nocumẽtum
nocumentum
simpliciter: quòd autem hæc sit mens D. Tho.
patet, ex eo quòd solo cogitatu poterat peccare mortaliter non inferendo aliquod nocumentum.