Báñez: De Iure et Iustit...

 Legal Information & Privacy

Export TEI

ARTICVLVS IX. Vtrũ Vtrum iustitia sit circa paßiones.

Export TEI
Source
Export TEI
AD nonum sic proceditur.
Export TEI
Videtur, quòd iustitia sit circa passiōes passiones . Dicit enim Philosoph. in 2.
Export TEI
Lib. 2. ca. 3. tomo. 5.
Ethic. quòd circa voluptates & tristitias est moralis virtus. Voluptas autem, id est, delectatio, & tristitia sunt passiones quædā quædam , vt suprà
Export TEI
1. 2. q. 23. artic. 4.
habitum est cùm de passionibus ageretur: ergo iustitia cùm sit virtus moralis, erit circa passiones.
Export TEI
¶ 2 Præterea. Per iustitiam rectificantur operationes, quæ sunt ad alterum. Sed operationes huiusmodi rectificari nō non possunt nisi passiones sint rectificatæ: quia ex inordinatione passionum prouenit inordinatio in prędictis prædictis operationibus. Propter concupiscentiam enim venereorum ꝓceditur proceditur ad adulteriũ adulterium . Et propter superfluũ superfluum amorẽ amorem pecuniæ proceditur ad furtũ furtum : ergo oportet, ꝙ quod iustitia sit circa passiones.
Export TEI
p. 57
¶ 3 Præterea. Sicut iustitia particularis est ad alterum: ita etiam & iustitia legalis. Sed iustitia legalis est circa passiones: alioquin non se extẽderet extenderet ad omnes virtutes, quarum quædam sunt manifestè circa passiones: ergo iustitia est circa passiones.
Export TEI
SED contra est, quod Philosophus dicit in
Export TEI
Li. 5. c. 1. & 2. to. 5.
5. Ethic. quòd est circa operationes.
Export TEI
RESPONDEO dicendum, quòd huius quæstionis veritas ex duobus apparet. Primò quidem ex ipso subiecto iustitiæ, quod est voluntas: cuius motus vel actus non sunt passiones, vt suprà
Export TEI
habitum est, sed solùm motus appetitus sensitiui passiones dicuntur. Et ideo iustitia non est circa passiones: sicut temperantia & fortitudo, quæ sunt irascibilis & concupiscibilis, sunt circa passiones. Alio modo ex parte materiæ: quia iustitia est circa ea quæ sunt ad alterum, non autem per passiones interiores immediatè, ad alterum ordinamur, & ideo iustitia circa passiones non est.
Export TEI
AD primum ergo dicendum, quòd non quælibet virtus moralis est circa voluptates & tristitias, sicut circa materiam: nam fortitudo est circa timores & audacias. Sed omnis virtus moralis ordinatur ad delectationem & tristitiam, sicut ad quosdam fines consequentes: quia, vt Philosoph. dicit in 7. Ethicor.
Export TEI
Delectatio & tristitia est finis principalis, ad quem respicientes vnumquodque, hoc quidem malum, hoc quidem bonum dicimus. Et hoc modo pertinent etiam ad iustitiam, quia non est iustus qui nō non gaudet iustis operationibus, vt dici tur in
Export TEI
Li. 1. c. 8. tom. 5.
1. Ethicorum.
Export TEI
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd operationes exteriores mediæ sunt quodammodo inter res exteriores, quæ sunt earum materia: & inter passiones interiores, quæ sunt earum principia. Contingit autem quandoque esse defectum in vno eorum sine hoc, quòd sit defectus in alio. Sicut si aliquis surripiat rem alterius non cupiditate habendi, sed voluntate nocendi. Vel èconuerso, si aliquis alterius rem concupiscat, quam tamen surripere nō non velit. Rectificatio ergo operationum, secundùm quod ad exteriora terminantur, pertinet ad iustitiam. Sed rectificatio earum secundùm quod à passionibus oriuntur, pertinet ad alias virtutes morales, quę quæ sunt circa passiones. Vnde surreptionem alienæ rei iustitia impedit, inquantum est contra æqualitatem in exterioribus constituendam. Liberalitas verò inquantum procedit ab immoderata concupiscentia diuitiarum. Sed quia operationes exteriores non habent speciem ab interioribus passionibus, sed magis à rebus exterioribus, sicut ex obiectis: ideo per se loquendo, operationes exteriores magis sunt materia iustitiæ, quàm aliarũ aliarum virtutum moralium.
Export TEI
AD tertium dicendum, quòd bonum commune est finis singularum personarum in communitate existentium, sicut bonum totius |
p. 58
finis est cuiuslibet partium. Bonũ Bonum autem vnius personæ singularis nō non est finis alterius. Et ideo iustitia legalis, quæ ordinatur ad bonũ bonum commune, magis se potest extendere ad interiores passiones, quibus homo aliqualiter disponitur in seipso, quàm iustitia particularis, quæ ordinatur ad bonum alterius singularis personæ: quāuis quamuis iustitia legalis principalius se extendat ad alias virtutes quantum ad exteriores operationes earum, inquantum scilicet præcipit lex, fortis opera facere, & quæ temperati, & quæ mansueti, vt dicitur in
Export TEI
5. Ethic.
Export TEI
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

Export TEI
PRima conclusio est negatiua. ¶ Secunda conclusio in solutione ad primum. Omnis virtus moralis ordinatur ad delectationem & tristitiam sicut ad quosdam fines consequendos. ¶ Tertia conclusio in solutione ad secundum. Rectificatio operationum, secundùm quod ad exteriorem materiā materiam ordinantur pertinet ad iustitiam: sed secundũ secundum quod à passionibus oriuntur, pertinet ad alias virtutes morales, quæ fiunt & versantur circa passiones. ¶ Vltima conclusio ad tertiũ tertium . Iustitia legalis magis se potest extendere ad passiones, quā quam iustitia particularis: sed simpliciter loquendo non est circa passiones, sed circa operationes. Intentio D. Thom. in his duobus articulis est inquirere differentiā differentiam iustitiæ quæ desumitur per ordinem ad actionem illius: quæ est reddere alteri ius suũ suum , & per ordinem ad obiectũ obiectum quod est ipsum ius quod alteri tribuitur. Actus autem omnis versatur circa materiā materiam aliquam, quæ dicitur materia circa quā quam , quæ quidem eadẽ eadem est cum obiecto secundùm rem: sed tamen actio virtutis imponit ipsi materiæ circa quam versatur, formam: cōstituens constituens in illa medium quod est obiectum formale quod operatur virtus. Quemadmodũ Quemadmodum faber lignarius respicit secundùm artem suā suam lignũ lignum tan quam materiā materiam circa quam versatur eius ars. At vero quatenus imprimit figuram in ipso ligno, intelligitur ratio obiecti in ligno operato ab arte. In his itaq; itaque duobus articulis agit D. Tho. de materia circa quā quam versatur iustitia. Pro quorũ quorum intelligentia notandũ notandum est primò, ꝙ quod hæc vocabula operatio & passio significatione quadā quadam ampla dicuntur de omnibus actionibus & passionibus, siue sint voluntatis siue appetitus sensitiui, siue potentiæ exteriores executiuæ. At vero quoniā quoniam actio appetitus sensitiui fit quadam cum alteratione physica organi in quo subiectatur appetitus: accōmodatum accomodatum est hoc nomen passio, vt significet tantum actiones appetitus sensitiui. Reliquæ vero actiones voluntatis & potentiarum exteriorum retinent nomen operationis. Imo quoniā quoniam per passiones bene vel male disponitur homo in ordine ad seipsum: At vero per operationes disponitur bene vel male in ordine ad aliud, ideo est in vsu loquendi philosophorũ philosophorum moralium, vt illæ tantum actiones voluntatis & potentiæ exteriores dicantur operationes, per quas homo ordinatur ad alterum: nō non autem illæ quæ ordinantur ad seipsum: etiam si sint sine passione. Notandum est secundo. Iustitiam legalem aliquo modo nō non appropriare & determinare sibi materiā materiam specialem sed vniuersalẽ vniuersalem aliarũ aliarum virtutum. De qua iustitia potest intelligi testimonium illud glossæ quod citat D. Thom. art. 8. argum. 1. Quod quidem est D. Aug. lib. 2. de Genes. contra Manich. c. 10. Intelligi etiā etiam potest alterum testimoniũ testimonium quod citatur ibidẽ ibidem argum. 2. ex Aug. lib. 83. quæst. q. 61. siquidem de legali iustitia maxime verificātur verificantur illa testimonia: quanuis D. Tho. aliter soluat illa argumẽta argumenta . Asserit etiam D. Tho. hanc explicationem articuli. 9. ad tertium. Et ratio eius est manifesta. Quoniam iustitia legalis ordinat ciues & bona ipsorum ad bonum publicum tanquam bona partium ad bonum totius, & tanquam medium ad finem. Passiones autẽ autem redactæ ad mediũ medium rationis sunt bona ipsorũ ipsorum ciuium, ergo eas etiam ordinat iustitia legalis ad bonum publicum. Notandum est tertiò, quòd si velimus valde propriè & formaliter loqui, iustitia legalis versatur tantum circa operationes & nō non circa passiones. |
p. 59
Hæc doctrina videtur D. Tho. art. 9. ad tertium. vbi inquit, quòd principalius iustitia legalis versatur circa operationes etiam illarum virtutum, quæ respiciunt passiones, v. verbi g. gratia, fortitudo, vt à iustitia legali imperatur, principaliter respicit exteriorem actionem scilicet aggressionem in bello aut etiam fugā fugam ipsam quatenus expedit bono publico. Idipsum insinuauerat D. Tho. in solutione ad tertium: nō non enim dixit absolute iustitiam legalem respicere passiones tanquam materiā materiam , sed loquitur cōparatiue comparatiue , scilicet ꝙ quod magis est circa passiones quā quam iustitia particularis.
Loading...