AD Decimum sic proceditur. Videtur quòd mediũ medium iustitiæ non sit mediũ medium rei. ratio Ratio enim generis saluatur in omnibus speciebus. Sed virtus moralis in 2. Ethic. diffinitur esse habitus electiuus in medietate existens determinata ratione quo ad nos: ergo & in iustitia est medium rationis, & non rei.

¶ 2 Præterea. In his, quæ simpliciter sunt bona, non est accipere superfluum & diminutum, & per cō sequens consequens nec mediũ medium : sicut patet de virtutibus, vt dicitur in 2. Ethic. Sed iustitia est circa simpliciter bona, vt dicitur in 5. Ethic. ergo in iustitia non est medium rei.

¶ 3 Præterea. In alijs virtutibus ideo dicitur esse medium rationis & non rei, quia diuersimodè accipitur per comparationem ad diuersas personas: quia quod vni est multum, alteri est parum, vt dicitur in 2. Ethic. sed hoc etiā etiam obseruatur in iustitia. Non enim eadem pœna punitur, qui percutit principem, & qui percutit priuatam personam: ergo etiam iustitia non habet medium rei, sed medium rationis.

SED contra est, quod Philosophus in 2. Ethic. assignat mediũ medium iustitiæ, secũdùm secundum proportionalitatẽ proportionalitatem arithmeticā arithmeticam : quod est mediũ medium rei.

RESPONDEO dicendum, quòd sicut suprà dictum est, aliæ virtutes morales principaliter consistunt circa passiones, quarũ quarum rectificatio non attenditur nisi secundũ secundum comparationem ad ipsum hominẽ hominem , cuius sunt passiones: secundùm scilicet quod irascitur & concupiscit prout debet secũdùm secundum diuersas circunstantias. Et ideo medium talium virtutum nō non accipitur secundùm proportionẽ proportionem vnius rei ad alteram, sed solùm secundũ secundum comparationẽ comparationem ad ipsum virtuosum. Et propter hoc in ipsis est mediũ medium solum secundum rationẽ rationem , quo ad nos. Sed materia iustitiæ est exterior operatio, secundùm quod ipsa vel res cuius est vsus, debitā debitam proportionẽ proportionem habet ad aliam personam. Et ideo mediũ medium iustitiæ consistit in quadā quadam proportionis æqualitate rei exterioris ad personā personam exteriorem. Æquale autẽ autem est realiter mediũ medium inter maius & minus, vt dicitur in 10. Metaph. vnde iustitia habet medium rei.

AD primum ergo dicendum, quòd hoc medium rei est etiam medium rationis: & ideo in iustitia saluatur ratio virtutis moralis.

AD secundum dicẽdum dicendum , quòd bonum simpliciter, dupliciter dicitur: vno modo, quod est omnibus | modis bonum: sicut virtutes sunt bonæ. Et sic in his quæ sunt bona simpliciter, non est accipere mediũ medium & extrema. Alio modo dicitur aliquid simpliciter bonum: quia est absolutè bonum, scilicet secũdùm secundum suam naturam cōsideratum consideratum : quanuis per abusum possit fieri malum: sicut patet de diuitijs & honoribus. Et in talibus potest accipi superfluũ superfluum diminutũ diminutuum & mediũ medium , quantũ quantum ad homines, qui possunt eis vti bene, vel male. Et sic circa simpliciter bona dicitur esse iustitia.

AD tertium dicendum, quòd iniuria illata, aliam proportionem habet ad principem, & aliā aliam ad personam priuatam. Et ideo oportet aliter adæquare vtranque iniuriam per vindictam: quod pertinet ad diuersitatem rei, & non solum ad diuersitatem rationis.

DVbitatur circa istos duos articulos; Vtrùm iustitia saltim particularis versetur tantum circa operationes, An vero simul circa passiones. Hæc dubitatio habet aliam annexam, scilicet, An iustitia sit tantum in voluntate subiectiuè, an vero simul etiam sit in appetitu sensitiuo. Vtriusqne Vtriusque dubitationis eadem est solutio. Si enim iustitia versatur tantum circa operationes, erit tantum in voluntate subiectiuè, si autẽ autem versatur simul circa passiones, erit simul in appetitu sensitiuo.

Arguitur ergo primò, & probatur, quòd iustitia versetur simul & circa operationes, & circa passiones, & quòd sit in voluntate & in appetitu sensitiuo. Misericordia versatur simul circa operationes & passiones, & simul est involũtate involuntate & in appetitu sensitiuo, vt ostẽdimus ostendimus . 2. 2. q. 30. ar. 3. dub. 2. ergo & iustitia saltim particularis versabitur circa operationes & passiones, & erit in voluntate & in appetitu sensitiuo. Probatur cōsequentia consequentia . Quia sicut iustitia est ad alterũ alterum : ita etiā etiam misericordia est ad subleuandam miseriam alterius. Quòd si misericordia nihilominus moderatur passiones appetitus sensitiui, scilicet compassionem & duritiem erga miseriam alienam, sequitur quòd iustitia etiam moderetur passionem appetitus sensitiui, scilicet, nimiam cupiditatem rerum temporalium quæ impedit nequis reddat alteri quod debet, aut quòd non promptè & delectabiliter reddat. Confirmatur, quoniam liberalitas, quæ etiam est ad alterum, versatur simul circa operationes & passiones: vt docet D. Tho. in solutione ad secundum argumentũ argumentum art. 9. ergo eadẽ eadem erit ratio de iustitia.

Arguitur secundò. Virtutes quæ sunt in appetitu sensitiuo tanquam in subiecto, quales sunt fortitudo & temperantia, versantur simul erga operationes & passiones, ergo iustitia. Antecedens probatur. Quoniam potissimus actus fortitudinis & temperātiæ temperantiæ est electio voluntatis, iuxta doctrinam Arist. 6. Ethic. c. 2. Virtus enim moralis quæcunque, est essentialiter habitus electiuus: ipsa autẽ autem electio principaliter est actus voluntatis elicitus: quanuis sit quædam electio participata in appetitu sensitiuo, sed hæc est minus principalis vtpotè deriuata ab electione voluntatis, igitur fortitudo & temperantia versantur circa operationes. Hoc argumento non solum impugnatur conclusio art. 9. sed etiam ratio prima illius.

Arguitur tertiò. Et probatur, ꝙ quod saltim iustitia legalis versetur circa operationes & passiones, & sit subiectiuè consequenter in voluntate & in appetitu sensitiuo. Nam D. Tho. in solutione ad tertium, tribuit iustitiæ legali ꝙ quod versetur circa passiones, quāuis quamuis minus principaliter. Hoc enim nō non obstat quominus ponatur aliquis habitus in appetitu sensitiuo: sicut ponitur habitus misericordiæ & habitus liberalitatis in appetitu sensitiuo: quanuis istæ virtutes principaliter ordinentur ad alterum. In hac quæst. Buridanus 5. Ethic. q. 1. cōtrarius contrarius est doctrinæ D. Tho.

PRO decisione sit prima cōclusio conclusio . Iustitia etiam particularis versatur tātum tantum erga operationes, & consequenter tantũ tantum est in voluntate subiectiuè. Hæc est expressa sententia Philosophi. 5. Ethic. c. 1. & 2. & est do| ctrina D. Tho. 1. 2. q. 60. art. 2. & 3. vbi vniuersaliter de iustitia hanc conclusionem docet. Intelligenda est autem conclusio ꝙ quod iustitia per seipsam respicit tantum operationes circa alterum tanquam propriam materiam circa quam versatur. Cum hoc tamen stat in veritate, quòd aliqua iustitia respiciat passiones indirecte, mediantibus alijs virtutibus moderandas.

Secunda cōclusio conclusio . Iustitia siue legalis siue particularis tantũ tantum residet in voluntate tanquā tanquam in subiecto. Probatur, quia tantũ tantum per se respicit operationes. Nō Non autẽ autem versatur circa passiones appetitus sensitiui, ergo tātum tantum est in voluntate subiectiue. Antecedens ostẽditur ostenditur à D. Tho. in art. 8. & 9. Et ratio est, quia virtus in ea tantũ tantum potẽtia potentia collocatur tanquā tanquam in subiecto, cuius actus moderatur. De hac cōclusione conclusione vide quæ supra dicta sunt art. 4.

Ad primum argumentum respondetur negando consequentiā consequentiam . Et ratio discriminis est: quoniam humana misericordia per se respicit simul & operationes & passiones, scilicet, & bonũ bonum alienum & proprium. Bonum quidem alienum: quatenus ordinatur homo per illam ad subleuandā subleuandam alienam miseriam: bonum autem propriũ proprium habentis, quatenus ordinatur circa compassionẽ compassionem quæ est in appetitu sensitiuo. Definitur enim misericordia ꝙ quod sit cōpassio compassio alienæ miseriæ ad subleuandam illam. Et idcirco postulat virtus misericordiæ humanæ duos habitus partiales ad sui perfectionem. Alterũ Alterum in voluntate respectu boni alieni, Alterum in appetitu sensitiuo respectu boni proprij. Dicimus autem misericordiam humanam: quoniam misericordia absolutè & secundùm se reperitur propriè in Deo: in quo tamẽ tamen nulla est passio nisi metaphoricè. Eodem modo dicendum est de humana liberalitate: ꝙ quod includit duos habitus: Alterum in ordine ad bonũ bonum alienũ alienum in voluntate: Alterũ Alterum ad temperandā temperandam passionẽ passionem auaritię auaritiæ in appetitu sensitiuo. At vero iustitia humana tantũ tantum per se respicit bonũ bonum alienũ alienum : si autẽ autem aliquis propter auaritiā auaritiam impeditur à reddendo debito vel à reddendo delectabiliter vt requirit virtus: tunc pertinebit ad aliā aliam virtutem moderari talem passionẽ passionem , scilicet, ad liberalitatẽ liberalitatem . Quemadmodũ Quemadmodum si iudex impeditur à recta sententia ferenda propter passionem fornicationis, tunc pertinet ad virtutem castitatis auferre illud impedimentum, sunt enim virtutes connexæ & ad inuicem operas suas impendunt.

Ad secundũ secundum respōdetur respondetur electionẽ electionem volũtatis voluntatis elicitā elicitam à virtute temperātię temperantiæ & fortitudinis nō non dici operationẽ operationem eo modo quo in præsenti vtimur nomine operationis: quoniam electio volnutatis voluntatis elicita ab illis virtutibus tota refertur & ordinatur ad bonũ bonum ipsius hominis habẽtis habentis per moderationẽ moderationem passionũ passionum . Quā uis Quamuis enim istæ virtutes sint tātũ tantum subiectiuè in appetitu, tamẽ tamen ipsa electio volũtatis voluntatis prōpta prompta & delectabilis circa talẽ talem materiā materiam esse nō non pōt potest nisi proficiscatur à virtutibus existentibus in appetitu sensitiuo. Et quāuis quamuis sint in potentia inferiori subiectiuè, nihilominus possunt elicere actum electionis talem in voluntate. Quoniā Quoniam ipsæ virtutes à dictamine prudentiæ quæ est in intellectu, vel sunt acquisitæ vel operātur operantur ponuntq́; ponuntque in exercitio suas operationes. Quapropter in virtute illius possunt elicere actũ actum in volũtate voluntate quantũ quantum ad modũ modum virtutis, quemadmodũ quemadmodum dicũt dicunt Philosophi ꝙ quod phātasmata phantasmata illuminata ab agẽti agenti intellectu producũt producunt speciem intelligibilẽ intelligibilem in intellectu possibili. In pręsenti præsenti igitur dicimus ꝙ quod operationẽ operationem solũ solum accipimus vt significet illā illam actionẽ actionem quæ ordinatur perfectè ad bonum alterius. Quapropter ipsamet electio quæ est à iustitia nō non dicitur operatio neq; neque materia circa quā quam operatur iustitia. Etenim materia circa quā quam illa dicitur, in qua actio virtutis imprimit formā formam & modũ modum suũ suum . Ipsa igitur electio iustitię iustitiæ nō non potest esse materia circa quā quam operat̃ operatur iustitia: sed debet esse operatio exterior vel aliqua res exterior, sic enim perpetuo D. Tho. in assignando materiā materiam iustitiæ dicit ꝙ quod sunt operationes exteriores & res ipsę ipsaæ .

Ad vltimum respondetur. Iustitiam legalem nō non versari per se circa passiones. Ad cō firmationẽ confirmationem negatur antecedens. Accipimus enim medium rei, nō non prout dicitur trāscendentalis transcendentalis res, sed prout distinguitur à passionibus personæ secundũ secundum quod in ordine ad ipsum moderādæ moderandæ sunt. Cæterũ Cæterum quod ibidẽ ibidem obijcitur de fortitudine & temperantiæ virtute non obstat, quoniam fortitudo & temperantia nō non versantur immediatè nisi circa passiones quarum obiectum est delectabile | gustus vel tactus vel respectu fortitudinis timor vel audacia quatenus moderantur sicut oportet, quòd autem ipse miles dexterè pugnet, pertinet ad artem & membrorum agilitatem & fortitudinem naturalem. Et per hoc patet ad secundam confirmationẽ confirmationem . Etenim iustitia imperat in illo casu quòd talis operatio pugnæ fiat secundùm quod alteri debitum est: fortitudo vero non aliter concurrit quam moderando passiones timoris & audaciæ.