QVÆSTIO LVIII.
De Iustitia.
DEINDE considerandum est
de iustitia. Circa quam quæ
runtur duodecim.
ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm conuenienter diffiniatur iustitia, quòd est perpetua
&
cōstans
costans
voluntas, ius suum
vnicuique tribuens.
AD Primum sic procedi
tur. Videtur quòd inconuenienter diffiniatur iustitia à
Iurisperitis, quòd iustitia
|
est perpetua & constans voluntas,
ius suum
vnicuiq;
vnicuique
tribuens. Iustitia
enim
secundũ
secundum
Philos. in 5. Ethicor.
est habitus, à quo sunt aliqui operatiui
iustorũ
iustorum
, & quo
operātur
operantur
& volunt iusta. Sed
volũtas
voluntas
nominat
potentiā
potentiam
, vel etiam
actũ
actum
: ergo
incōuenienter
inconuenienter
iustitia dicitur esse
volũtas
voluntas
.
¶ 2 Præterea. Rectitudo voluntatis non est voluntas: alioquin si
voluntas esset sua rectitudo, sequeretur quòd nulla voluntas esset peruersa. Sed
secũdùm
secundum
Anselmum
in lib. de Veritate, iustitia est rectitudo: ergo iustitia
nō
non
est voluntas.
¶ 3 Præterea. Sola Dei voluntas
est perpetua. Si ergo iustitia est perpetua voluntas, in solo Deo erit
iustitia.
¶ 4 Præterea. Omne
perpetuũ
perpetuum
est constans, quia est immutabile.
Superfluè ergo vtrunque ponitur
in diffinitione iustitiæ, & perpetuum & constans.
¶ 5 Præterea. Reddere ius vnicuique, pertinet ad principem. Si
ergo iustitia sit
vnicuiq;
vnicuique
ius
suũ
suum
tribuens, sequitur
ꝙ
quod
iustitia
nō
non
sit nisi
in principe, quod est
incōueniens
inconueniens
.
¶ 2 Præterea.
August.
dicit
in
libro de Moribus Ecclesiæ
, quòd
iustitia est amor Deo tantum seruiens, non ergo reddit vnicuique
quod suum est.
RESPONDEO dicendum,
quòd prædicta iustitiæ diffinitio
cō
ueniens
conueniens
est, si rectè intelligatur.
Cũ
Cum
enim omnis virtus sit habitus, qui
est principium boni actus, necesse
est quòd virtus diffiniatur per
actũ
actum
bonum, qui est circa ea, quæ ad alte
rum sunt, sicut circa
propriā
propriam
materiam virtutis. Est
autẽ
autem
iustitia præcipuè circa ea quæ ad alterum sunt,
sicut circa propriam
materiā
materiam
, vt infrà
patebit. Et ideò actus iustitiæ
per comparationem ad propriam
materiā
materiam
virtutis & obiectum tangitur,
cũ
cum
dicitur: Ius suum vnicuique
tribuẽs
tribuens
. Quia vt
Isidorus dicit in
lib. Etymolog. Iustus dicitur, quia
ius custodit. Ad hoc autem,
ꝙ
quod
aliquis actus circa
quancunq;
quancunque
materiam sit virtuosus, requiritur quòd
sit voluntarius, & quòd sit stabilis
& firmus: quia
Philosophus dicit
in 2. Ethic. quòd ad virtutis actum
requiritur: primò
quidẽ
quidem
, quòd operetur sciens: secundò autem, quòd
eligens, & propter debitum finem:
tertiò, quòd immobiliter operetur.
Primum
autẽ
autem
horum includitur in
secundo: quia quod per
ignorantiā
ignorantiam
agitur, est
inuoluntariũ
inuoluntarium
: vt dicitur
in
3.
Ethic. Et ideo in diffinitione iustitiæ primò ponitur
volũtas
voluntas
,
ad ostendendum quòd actus iustitiæ debet esse voluntarius. Additur autem de constantia & perpetuitate, ad
designandā
designandam
actus
firmitatẽ
firmitatem
. Et ideo prædicta diffinitio est
cōpleta
completa
diffinitio iustitiæ, nisi quòd
actus ponitur pro habitu, qui per
actũ
actum
specificatur: habitus enim ad
actũ
actum
dicitur. Et si quis vellet eam in
debitā
debitam
formam diffinitionis reducere, posset sic dicere,
ꝙ
quod
iustitia est
habitus, secundùm
quẽ
quem
aliquis constanti & perpetua voluntate ius
suũ
suum
vnicuiq;
vnicuique
tribuit. Et quasi est eadem
diffinitio cum ea, quam
Philosophus ponit in. 5. Ethic.
dicẽs
dicens
: quod
|
iustitia est habitus, secundùm
quẽ
quem
aliquis dicitur operatiuus secundùm electionem iusti.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
voluntas hic nominat actum, non
potentiam. Est autem consuetum
ꝙ
quod
apud autores habitus per actus
diffiniantur: sicut
Augustinus dicit super Ioan. quòd fides est credere quod non vides.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
neque etiam iustitia est essentialiter rectitudo, sed causaliter
tātum
tantum
.
Est tamen habitus, secundùm
quẽ
quem
aliquis rectè operatur & vult.
AD tertium dicendum, quòd
voluntas potest dici perpetua dupliciter. Vno modo ex parte ipsius
actus, qui perpetuò durat. Et sic solius Dei
volũtas
voluntas
est perpetua. Alio
modo ex parte obiecti: quia scilicet aliquis vult perpetuò facere aliquid. Et hoc requiritur ad
rationẽ
rationem
iustitiæ. Non enim sufficit ad rationem iustitiæ, quòd aliquis velit ad
horam in aliquo negotio seruare
iustitiā
iustitiam
: quia vix inuenitur aliquis
qui velit in omnibus iniustè agere,
sed requiritur quòd homo habeat
voluntatem perpetuò & in omnibus iustitiam conseruandi.
AD quartum dicendum, quòd
quia perpetuum non accipitur secundùm durationem perpetuam
actus voluntatis, non superfluè additur, Constans. Vt sicut per hoc,
quod dicitur, Perpetua voluntas,
designatur, quòd aliquis gerat in
proposito perpetuò iustitiam conseruandi: ita etiam per hoc, quòd
dicitur
cōstans
constans
, designetur quòd in
hoc proposito firmiter perseueret.
AD quintum dicendum, quòd
iudex reddit quod suum est per
modũ
modum
imperantis &
dirigẽtis
dirigentis
: quia iudex est
iustũ
iustus
animatũ
animatum
& princeps
est custos iusti, vt dicitur in
5.
Ethicorũ
Ethicorum
Li. 5. c. 6.
à med. tomo. 5.
. Sed subditi reddunt quod
suum est vnicuique per modum
executionis.
AD sextum dicendum, quòd sicut in dilectione Dei includitur dilectio proximi, vt suprà
dictum
est: ita etiam in hoc quòd homo seruit Deo, includitur quòd
vnicuiq;
vnicuique
reddat quod debet.
SVMMA ARTICVLI.
PR Ima conclusio est affirmatiua. Secunda conclusio. Hæc diffinitio potest reduci ad illam, scilicet, Iustitia est habitus secundùm quem constanter quis reddit vnicuique quod suum est.
COMMENTARIVS.
DVbium est circa primam conclusionem. Videtur enim quòd non sit vera. Arguitur primò. In illa definitione nullum ponitur genus, ergo non est bona, si dicas subintelligitur habitus. Contra. Habitus
non est immediatum genus quia inter iustitiam & habitum mediat virtus, tam virtus
moralis quam Cardinalis.
Secundò. Per charitatem tribuitur suum
ius vnicuique, ergo non est proprium iustitiæ. Probatur antecedens. Quia charitas respicit omne bonum alterius, & fugit omne
malum, ergo, &c. Antecedens patet 1. ad
Corinth. 13. Charitas non inflatur, non agit
perperam, non quærit quæ sua sunt. Et ideo
D. August. de moribus ecclesiæ
dicit, quòd
iustitia est amor Deo seruiens. Et Arist. 8.
Ethicor. cap. 1. dicit, quòd si esset amicitia,
non requireretur iustitia.
Tertiò arguitur. Proprietates illæ, quæ
ponuntur in definitione iustitiæ, videlicet,
perpetua
constansq́;
constansque
voluntas, sunt communes omni virtuti, ergo non particulariter
debentur iustitiæ: neque in ea poni debent.
|
Nam ibi non ponuntur tanquam genus: ac
subinde deberent esse peculiares & propriæ iustitiæ. Confirmatur. Nam D.
Tho.
dicit ad secundum. Rectitudo
quā
quam
dicit iustitia
nō
non
est rectitudo
volũtatis
voluntatis
, ergo male
diffinitur per hoc
ꝙ
quod
sit constans voluntas.
Quartò arguitur.
Quoniā
Quoniam
iustitiæ sunt
tres actus necessarij, ergo male diffinitur per
vnum. Antecedens patet.
Nā
Nam
proprius actus
illius est honestè viuere, neminem lædere,
& ius
suũ
suum
vnicuiq;
vnicuique
tribuere: vt ait Vlpianus
ff. de iustitia & iure, in. l. iustitia.
Quintò arguitur. Ius multipliciter diuiditur, imo diuersa ratione vt ex supradictis
patet, ergo non est obiectum iustitiæ constituens illam in ratione vnius virtutis formaliter. Et confirmatur. Nam ius paternum &
ius religiosum non exercentur à iustitia sed
à virtute pietatis & religionis, ergo ius absolutè non est obiectum iustitiæ.
Sextò arguitur. Iustitia legalis est simpliciter iustitia, & tamen non per se habet tribuere iustum alteri, ergo, &c. Minor probatur. Nam si
v. g.
Verbi gratia
ciuis non ita accuratè respiciat bonum commune ciuitatis, ille peccat
contra iustitiam legalem: & tamen non tenetur alicui facere restitutionem.
PRO decisione sit prima conclusio. Præ
dicta diffinitio optima est. Probatur.
quia est communis Theologorum &
etiā
etiam
Iuristarum cum Vlpiano. Est etiam Arist.
5. Ethicor. cap. 1. Ciceronis lib. 5. de Inuent.
cap. 5. & lib. 2. officiorum, cap. de iustitia.
Consimilem ponit D. Ambr. lib. 1. officior.
cap. 24. vbi dicit, quòd iustitia est virtus ius
suum
vnicuiq;
vnicuique
tribuẽs
tribuens
. Idem D. August. li.
19. de Ciuit. Dei. c. 21. & lib. 1. de liber. arbit.
cap. 13. Vnde conclusio debet esse certa.
Secunda conclusio. Iustitia hic diffinitur
non secundùm quòd est virtus communis
omnibus virtutibus idemq́ue cum illis: sed
secundùm quòd est specialis virtus essentialiter distincta ab alijs includens sub se iustitiam legalem distributiuam & commutatiuam. Pro intellectu huius nota. Quòd communiter iustitia in vsu Scripturæ & Sanctorum accipitur prout nominat omnem virtutem: quia in omni virtute est aliqualis ratio debiti. Ita illud intellige, Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus,
&c. Et illud; Nisi abundauerit iustitia vestra. Alio modo sumitur specialiter à Theologis, prout nominat virtutem quandam residentem in voluntate. Probatur modo conclusio. Nam iustitia vt communis est, non
habet vllam diffinitionem neque explicat
essentiam virtutis: sed quandam rationem
ibi consideratam, ergo hæc diffinitio non
est de iustitia sic accepta. Antecedens patet,
quia omnes virtutes in nullo essentialiter
conueniunt, præterquam in ratione generica, ergo iustitia generaliter accepta cùm
nō
non
significet rationem genericam
virtutũ
virtutum
non
definietur neque importat aliquid essentiale illis, sed quandam debiti rationem. Ex
quo
euidẽter
euidenter
sequitur, quòd iustitia hic diffinita importat specialem rationem ab alijs
virtutibus distinctam.
Tertia conclusio. Hic sumitur iustitia vt
includens sub se
nō
non
solum tres species commemoratas, verùm etiam vt includit omnes
partes potentiales iustitiæ, quæ
respiciũt
respiciunt
debitum simpliciter: vt sunt pietas & religio.
Prima pars probatur, quia eam iustitiam definit hic D. Thom. de qua in sequentibus
disputat de illis tribus speciebus iustitiæ.
Videlicet legali, distributiua, & commutatiua, ergo &c. Secunda vero pars probatur.
Nam ius quod respicitur à iustitia hic definita, non coarctatur ad iustum perfectum,
sed ad iustum verum & simpliciter. Cùm
ergo iustum verum dicatur de iusto quod
attendit pietas & religio, consequenter diffinietur iustitia, prout communis est etiam
his virtutibus. Et
cōfirmatur
confirmatur
. Nam illud est
ius quod ponitur in diffinitione iustitiæ, de
quo egimus in
quæst.
quaestio
præcedenti, sed in illa
determinauimus de iusto paterno seruili &
vxorio, & probauimus esse
verũ
verum
in illis, ergo iustitia hic definita includit etiam partes
potentiales: quæ respiciunt debitum simpliciter. Dixi autem simpliciter debitum, quia
debitum secundùm quid, non sufficit, vt aliqua virtus comprehendatur simpliciter sub
iustitia hic diffinita. Quare liberalitas quæ
respicit
debitũ
debitum
secũdũ
secundum
honestatẽ
honestatem
nec dicitur
iustitia, nec in hac diffinitione includitur.
Ad argumenta
respōdetur
respondetur
. Ad primum
argumentum respondetur, quòd quandoque species qualitatis commode
diffiniũtur
diffiniuntur
|
per genus mediatum qualiter Aristot. definit habitum per dispositionem: & hoc vel
maximè fit, quando tale genus est
receptũ
receptum
ab omnibus & manifestum. Et ita in proposito, quia actus vel habitus secundùm omnes est genus manifestum & notum, non
verò virtus aut Cardinalis virtus: optimè
diffinitur iustitia per habitum.
Ad secundum argumentum respondetur concedendo quòd charitas respicit omne bonum, non tamen qua ratione est debitum. Vnde oportuit ponere virtutem specialem quæ respiciat bonum debitum vt
sic. Licet enim charitas, vt est virtus vniuersalis & inferens alias virtutes, versetur circa
iustum debitum simpliciter; non tamen
quia illud sit materia propria charitatis: sed
quia est materia charitati subiecta, qualiter
intelligitur illud Pauli; Charitas non agit
perperā
perperam
. Illud vero D. August. quòd iustitia est amor Dei, intelligitur causaliter, quatenus, videlicet, ad impletio cuius vis boni
ex amore procedit, ad Roman. 13. Qui diligit proximum legem impleuit. Hoc modo
multoties nomen virtutis imperantis tribuitur actibus imperatis: qualiter mors pro
Christo dicitur maxima charitas. Licet sit
actus fortitudinis: & illud. Plenitudo legis
est dilectio. & D. Thom. hac quæst. art. 6.
omnes actus reliquarum virtutum qui à iustitia
dirigũtur
diriguntur
, iustitiam appellat. Ad illud
vero Aristot. respondetur ex D. Thom. ibi,
quòd si omnes essemus amici, omnia essent
communia. Vnde non indigeremus iustitia
quæ applicat rem vero domino.
Ad tertium, quòd illæ particulæ peculiari ratione ponuntur in definitione iustitiæ.
Primò ad denotandum discrimen iustitiæ
ab alijs virtutibus moralibus: quia sola ipsa
in voluntate ponitur. Secundò, quia peculiaris difficultas est in voluntate ad tribuendum alteri ius suum: quæ non inuenitur in
hoc, quòd voluntas eligit proprium
bonũ
bonum
,
respectu verò alieni retardatur & impeditur voluntas ab vtilitate ipsa proprij boni.
Quocirca requiritur peculiaris constantia
& firmitas in iustitia. Vnde Sapien. 5. dicitur. Induet pro thorace iustitiam, & accipiet pro galea iudicium certum, scutum
inexpugnabile æquitatem. Quæ omnia po
nuntur ad denotandam constantiam & firmitatem iustitiæ. Ad confirmationem respondetur, quòd licet omnis virtus suo modo ordinetur ad rectitudinem habentis, vnde dixit Arist. 1. Magnorum moralium cap.
22. quòd virtus est optimus habitus: aliter
tamen & aliter rectificant. Quædam enim
rectitudinem essentialem tribuunt, vt charitas & gratia. Aliæ vero dicuntur rectificare
potentiam: quia moderantur passiones illius constituentes medium inter excessum
& defectum. Vt temperantia respectu concupiscibilis. Fortitudo respectu irascibilis.
Aliæ autem rectificant eo solùm quia ordinant potentiam ad rectum. Et hoc modo
iustitia dicetur rectitudo voluntatis. Et sic
Anselmus in Dialogo de veritate. & cap.
13. dicit enim iustitiam esse rectitudinem propter se: loquitur causaliter, quia videlicet causat rectitudinem. Hæc amplius
explicantur infra artic. 9. & 1. 2. quæst. 60.
art. 2. & 3.
Ad quartum respondetur, quòd per
vnũ
vnum
actum in diffinitione iustitiæ positum reliqui actus explicantur. Nam eo ipso quòd
ius alteri tribuimus, ipsum non lædimus: &
in hoc honeste viuimus. Eo vel maxime
quod honeste viuere est commune omni
virtuti. Arist. vbi supra, ait: virtus est honesti ad honestum. Vnde non debuit poni in
definitione specifica virtutis. Et similiter
lædere est actus negatiuus: quare non debuit poni in definitione positiui.
Ad quintum, aliqui ex Thomistis
dicũt
dicunt
,
iustum in definitione positum solum accipi pro iusto perfecto. Quare ibi non includitur iustum paternum aut dominatiuum:
quod isti appellant secundùm quid & improprium. Isti tamen deseruntur: quia Diuus
August. lib. 19. de Ciuit. cap. 21. sub hac
diffinitione claudit non solum pietatem: sed
etiam religionem & iustum illius. Neque
ratio istorum aliquid valet. Nam bene stat
quòd obiectum alicuius potentiæ aut habitus sit analogum: & in quibusdam reperiatur secundùm quid: & nihilominus quòd
specificet & det vnitatem maiorem, quàm
habet in se. Patet in ente, quod specificat intellectum & habitum scientiæ Metaphysicæ: tamen dat vnitatem intellectui. Vnde in
|
nostra sententia respondetur, quòd omne
ius verum, etiam si non sit perfectum, includitur sub obiecto iustitiæ: ac subinde sub virtute ipsa. Ad confirmationem quæ difficilis est, respondetur
ꝙ
quod
idem actus potest pertinere ad diuersas virtutes, à quibus secundum diuersam rationem producitur: maximè in subordinatis.
Exemplũ
Exemplum
est in demonstratione physica quæ secundum materiam
producitur ab habitu physico,
secũdum
secundum
vero formam & modum producitur à Dialectica. Similiter actus pœnitentiæ formaliter producitur à pœnitentiæ virtute: est tamen ibi dilectio intrinsecè respiciens habitum charitatis. Ita in proposito formaliter
ius paternum exercetur à pietate: inuenitur
tamen ibi ratio iustitiæ secundum quod ius
patri tribuitur, vnde etiam respicit
iustitiā
iustitiam
.
Ad vltimum respondetur, quòd inferius
patebit artic. 5. & infra qualiter lædens iustitiam legalem & bonum commune
nō
non
semper teneatur ad restitutionem.
ARTICVLVS II.
¶ Vtrùm iustitia semper sit ad
alterum.
AD Secundum sic proce
ditur. Videtur quòd iustitia non semper sit ad alterum. Dicit enim Apostolus
ad Roman. 3. quòd iustitia Dei, est per fidem Iesu Christi. Sed fides non dicitur per
cōparationem
comparationem
vnius hominis ad
alterũ
alterum
. Ergo
neq;
neque
iustitia.
¶ 2 Præterea. Secundum
Ca. 15. circa
mediũ.
medium
tom. 1.
Augustinum in lib. de Moribus Ecclesiæ, ad iustitiam pertinet ob hoc,
ꝙ
quod
seruit Deo bene imperare cæteris,
quæ homini sunt subiecta. Sed appetitus sensitiuus est homini subiectus, vt patet
Genes. 4. vbi dicitur:
Subter te erit appetitus eius, scilicet peccati, & tu dominaberis
illiꝰ
illius
.
Ergo ad iustitiam pertinet domina
ri proprio appetitui. Et sic erit iustitia ad seipsum.
¶ 3 Præterea. Iustitia Dei est æ
terna. Sed nihil aliud est Deo coæ
ternum: ergo de ratione iustitiæ
nō
non
est, quòd sit ad alterum.
¶ 4 Præterea. Sicut operationes
quæ sunt ad alterum, indigent rectificari: ita etiam operationes quæ
sunt ad seipsum. Sed per iustitiam
rectificantur operationes,
secundũ
secundum
illud Prouerb. 11. Iustitia simplicis
diriget viam eius. Ergo iustitia non
est solum circa ea quæ sunt ad alterum, sed etiam circa ea quæ sunt
ad seipsum.
SED contra est, quod
Tullius
dicit in 1. de Offic. quòd iustitiæ ea
ratio est, qua societas hominum inter ipsos & vitæ communitas continetur. Sed hoc importat
respectũ
respectum
ad alterum: ergo iustitia est circa ea
quæ sunt ad alterum.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut suprà
dictum est, cùm
nomen iustitiæ æqualitatem importet, ex sua ratione iustitia habet,
ꝙ
quod
sit ad alterum: nihil enim est sibi
æquale, sed alteri. Et quia ad iustitiam pertinet actus humanos rectificare, vt
dictum est: necesse est
ꝙ
quod
æqualitas ista quam requirit iustitia, sit diuersorum agere
potentiũ
potentium
.
Actiones autem sunt
suppositorũ
suppositorum
& totorum, non autem propriè loquendo partium, & formarum, seu
potentiarum. Non enim propriè dicitur quòd manus percutiat, sed homo per manum: neque propriè dicitur
ꝙ
quod
calor calefaciat, sed ignis
per calorem: secundum tamen si|
militudinem quandam hæc dicuntur. Iustitia ergo propriè dicta requirit diuersitatem suppositorum,
& ideo non est nisi vnius hominis
ad alium. Sed secundum similitudinem accipiuntur in vno &
eodẽ
eodem
homine diuersa principia
actionũ
actionum
,
quasi diuersa agentia: sicut ratio &
irascibilis &
cōcupiscibilis
concupiscibilis
, & ideo
metaphoricè in vno & eodem homine dicitur esse iustitia,
secũdum
secundum
quod ratio imperat irascibili &
cō
cupiscibili
concupiscibili
: & secundum quod hæc
obediunt rationi, & vniuersaliter
secundum quod
vnicuiq;
vnicuique
parti hominis attribuitur quod ei
cōuenit
conuenit
.
Vnde &
Philosophus in. 5. Ethicor. hanc iustitiam appellat, secundum metaphoram dictam.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
iustitia quæ fit per fidem in nobis,
est per
quā
quam
iustificatur impius: quæ
quidem in ipsa debita ordinatione
partium animæ consistit, sicut suprà
dictum est, cùm de iustificatione impij ageretur. Hoc autem pertinet ad iustitiam metaphoricè dictam, quæ potest inueniri etiam in
aliquo solitariam vitam agente. Et
per hoc patet
respōsio
responsio
ad
secundũ
secundum
.
AD tertium dicendum, quòd
iustitia Dei est ab æterno,
secundũ
secundum
voluntatem, & propositum æternum. Et in hoc præcipuè iustitia
consistit: quanuis secundum effectum non sit ab æterno: quia nihil
est Deo coæternum.
AD quartum dicendum, quòd
actiones, quæ sunt hominis, ad se
ipsum sufficienter rectificantur, rectificatis passionibus, per alias vir
tutes morales. Sed actiones quæ
sunt ad alterum, indigent speciali
rectificatione non solùm per comparationem ad agentem, sed etiam
per
comparationẽ
comparationem
ad eum, ad
quẽ
quem
sunt. Et ideo circa eas est specialis
virtus, quæ est iustitia.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Affirmatiua de iustitia propriè loquendo.
Secunda conclusio. Inter partes eiusdem
hominis & potentias eiusdem animæ est iustitia metaphoricè.
COMMENTARIVS.
HIC articulus post illa quæ diximus
articulo vltimo præcedentis quæstionis parum habet difficultatis. Intendit enim
Diuus Thom. explicare illam particulam,
vnicuique: ita sanè, vt necessarium sit ad
iustitiā
iustitiam
propriè dictam, quòd exerceatur circa aliud suppositum. Quæ doctrina est
Aristot. lib. 5. Ethicorum cap. vltimo. Imo vero
cap. 1. dicit iustitiam solam ex omnibus
virtutibus esse bonum alienum, eo
ꝙ
quod
agit
ea quæ conferunt alteri. Hoc ipsum docet
Diuus
Hieronymus super Psalmum. 14.
Vbi ait omnes alias virtutes delectare magis habentem, & ipsi prodesse. Circa quam
doctrinam duo breuiter aduerte. Primum
est, quòd diuersitas suppositorum, quæ dicitur necessaria ad rationem iustitiæ propriè & strictè dictæ, intelligenda est secundum ordinem naturæ.
Cæterũ
Cæterum
si Deus assumeret humanitatem terminatam immediatè ad ipsum Deum: nihilominus poterat
esse in operationibus illius hominis satisfactio iustitiæ de condigno:
quāuis
quamuis
ipse Deus
non esset aliud suppositum à supposito hominis satisfacientis. Sufficeret enim, quòd illud suppositum haberet rationem duorum
suppositorum, & duobus modis suppositaret. Quatenus subsisteret in duabus naturis
substantialibus & intellectualibus. Et probatur hoc, quia ille homo propriè obediret. Obedientia autem propriè dicta debet
esse ad alterum. Imo vero nunc de facto
|
propriè obediebat sibi Christus Dominus,
quatenus suppositum filij erat verus homo
obediens, & verus Deus cui obediebatur.
Neque ratio Diui Thomæ in articulo oppositum huius concludit. Quoniam omnes Theologi
secundũ
secundum
fidem Catholicam
asserunt in Christo Domino esse duplicem
voluntatem, & duas operationes voluntatum harum satis distinctas. Et nihilominus
philosophi dicunt. Quòd voluntas est inclinatio totius suppositi, & quòd actio voluntatis actio suppositi est.
Quemadmodũ
Quemadmodum
ergo non licet inferre ex hoc quòd in Christo Domino est duplex voluntas & duplex
actio voluntatis, quòd sint in eo duo supposita:
quāuis
quamuis
actiones suppositorum sint: propterea, quòd in Christo est maximum mysterium duarum naturarum in vno supposito: ita vt in Christo sit vera ratio iustitiæ,
non licet inferre, quòd sunt in eo distincta
supposita. Alterum satisfaciens, alterum cui
fit satisfactio. Sed sufficit, quòd sint duæ naturæ substantiales diuersis rationibus suppositatæ in vno supposito. Et profecto si Aristot. cognouisset mysterium incarnationis,
sentiret nobiscum in hac parte. Secundo
notandum est; quòd iustitia dicitur specialiter respicere bonum alterius, & alterum
delectare: non quia verus iustus non delectetur in operibus iustitiæ (est enim de ratione virtutis in communi, quòd faciat habentem promptè & delectabiliter operari)
sed quia iustitia quantum ad effectum pertinentem ad suam speciem, terminatur ad
bonum alterius, neque sistit in propria vtilitate & delectatione operantis: sed extenditur ad delectationem & vtilitatem alterius:
propterea ita loquutus est Aristo. & Diuus
Hieronymus. Intelligimus
autẽ
autem
hic nomine iustitiæ etiam omnes eius partes potentiales. Omnes enim debent esse ad alterum,
& respiciunt bonum alterius.
Circa secundam conclusionem videatur Diuus Augustinus lib. 2. de Genes. contra Manichæos cap. 11. vbi ait
iustitiā
iustitiam
pertinere ad omnes animæ partes. Et libr. 19. de
Ciuita. cap. 21. inquit esse iustitiam,
ꝙ
quod
ratio
imperet & appetitus obediat. Quæ omnia
intelligenda sunt de iustitia metaphoricè.
Aduerte denique in solutione ad
tertiũ
tertium
argumentũ
argumentum
D. Tho. quomodo non requiritur ad hoc,
ꝙ
quod
iustitia sit in aliquo
etiā
etiam
actualiter, quod alter ad quem dicitur iustitia realiter existat.
Exemplũ
Exemplum
est in diuina iustitia
quę
quae
est Dei voluntas æterna
reddẽdi
reddendi
vnicui
q́ue quod sibi competit secundum suam rationem & operationem. At vero creaturæ
circa quas ipsa iustitia diuina effectum erat
habitura fuerunt in tempore. Exemplum
etiam esse potest in humanis: tenetur enim
aliquis ex iustitia seruare legatum paterni
testamenti in fauorem nepotis qui
nondũ
nondum
natus est.
ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm iustitia sit virtus.
AD tertium sic proceditur.
Videtur,
ꝙ
quod
iustitia non sit
virtus. Dicitur enim
Lucę
Lucae
17. Cùm feceritis omnia quæ præ
cepta sunt vobis, dicite, Serui inutiles sumus: quod debuimus facere, fecimus. Sed non est inutile facere opus virtutis. Dicit enim
Ambrosius in. 2. de Officijs. Vtilitatem
non pecuniarij lucri æstimationem
dicimus, sed acquisitionem pietatis. Ergo facere quod quis debet facere, non est opus virtutis. Est autem opus iustitiæ: ergo iustitia non
est virtus.
¶ 2 Præterea. Quod fit ex necessitate, non est meritorium. Sed
reddere alicui quod suum est, quod
pertinet ad iustitiam, est necessitatis. Ergo non est meritorium. Actibus autem virtutum meremur: ergo iustitia non est virtus.
¶ 3 Præterea. Omnis virtus moralis est circa agibilia. Ea
autẽ
autem
quæ
exterius constituuntur, non sunt
agibilia, sed factibilia: vt pater per
Philosophum in nono Metaphy.
|
Cùm ergo ad iustitiam pertineat
exterius facere aliquod opus secundum se iustum, videtur quòd iustitia non sit virtus moralis.
SED contra est quod
Gregorius dicit in. 2. Morali. quòd in quatuor virtutibus, scilicet temperantia, prudentia, fortitudine, & iustitia, tota boni operis structura consurgit.
RESPONDEO dicendum,
quòd virtus humana est quæ
bonũ
bonum
reddit actum humanum, & ipsum
hominem bonum facit: quod quidem conuenit iustitiæ. Actus enim
hominis bonus redditur ex hoc,
ꝙ
quod
attingit regulam rationis,
secundũ
secundum
quam humani actus rectificantur.
Vnde cùm iustitia operationes humanas rectificet, manifestum est
ꝙ
quod
opus hominis bonum reddit. Et vt
Tullius dicit in. 1. de Officijs, ex
iustitia præcipuè viri boni
nominā
tur
nominantur
. Vnde sicut ibidem dicit: In ea
virtutis splendor est maximus.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
cùm aliquis facit quod debet, non
affert vtilitatem lucri ei, cui facit
quod debet, sed solùm abstinet à
damno eius, sibi tamen facit vtilitatem, inquantum spontanea &
prompta
volũtate
voluntate
facit illud quod
debet: quod est virtuosè agere. Vnde dicitur Sapien. 8. quòd sapientia
Dei sobrietatem &
iustitiā
iustitiam
docet,
prudentiam & virtutem, quibus in
vita nihil est vtilius hominibus, scilicet virtuosis.
AD
secũdum
secundum
dicendum, quòd
duplex est necessitas, vna coactionis: & hæc quia repugnat volunta
ti, tollit rationem meriti. Alia autem est necessitas ex obligatione
præcepti, siue ex necessitate finis:
quando scilicet aliquis non potest
consequi finem virtutis nisi hoc faciat: & talis necessitas non excludit rationem meriti,
inquantũ
inquantum
aliquis hoc quod sic est necessarium,
voluntariè agit, excludit tamen gloriam supererogationis: secundum
illud 1. ad Corinth. 9. Si euangelizauero, non est mihi gloria: necessitas enim mihi incumbit.
AD tertium dicendum, quòd iustitia non consistit circa exteriores
res quantum ad hoc, quòd est facere quod pertinet ad artem, sed
quā
tum
quantum
ad hoc,
ꝙ
quod
vtitur eis ad
alterũ
alterum
.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est affirmatiua, quia competit ei definitio virtutis, quòd
bonũ
bonum
facit habentem & opus eius bonum reddit.
COMMENTARIVS.
IN hoc articulo intendit Diuus Thomas
explicare genus immediatum iustitiæ,
quod est virtus humana siue moralis:
quā
quam
definiuit
Aristot. libr. 2. Ethicorum cap. 6.
quæ est, Bonum facit habentem & opus
eius bonum reddit. Aduerte secundo, egregiam doctrinam in solutionibus ad
primũ
primum
,
& secundum argumentum aduersus nostri
temporis hæreticos: qui volunt auferre meritum à votis monasticis, quasi necessitas
præcepti diminuat rationem meriti. Cùm
tamen reuera non diminuat rationem virtutis, quæ ex natura sua habet actum meritorium. Ex eadem doctrina possumus colligere quàm falsa & periculosa sit opinio eorum, qui negant in Christo Domino obedientiam præcepti moriendi fuisse meritoriam quantum ad
substātiam
substantiam
obediendi &
quantum ad speciem. Sed aiunt fuisse meritoria propter intensionem actus, quæ non
erat in præcepto. Quæ doctrina mihi semper visa est plus quam periculosa, & nunc
|
videtur quoniam
Apostolus ad Philippenses. 2. Exaltationem Christi attribuit tanquam præmium humilitati & obedientiæ
Christi vsque ad mortem crucis: non quia
libentius & intensius se humiliauit & obediuit
quā
quam
tenebatur. Ait enim, humiliauit se
metipsum Dominus noster Iesus Christus
factus obediens vsque ad mortem, &c. propter quod exaltauit illum, &c. Ratio item
Philosophica destruit eam
opinionẽ
opinionem
. Quoniam actus obedientiæ secundum
propriā
propriam
rationem specificam meritorius est: siquidem est actus virtutis. Est autem indifferens ad rationem meriti, quòd actus virtutis cadat sub præcepto, vel sub consilio. Imo
cæteris paribus magis meritorius est actus
.
qui cadit sub præcepto, quàm qui cadit sub
cōsilio
consilio
tantum. Cùm igitur in Christo Domino obedientia præcepti moriendi fuerit
actus virtutis propriè: necesse est secundum
propriam speciem & substantiam fuisse meritorium. & non solum propter maiorem
intensionem quam non tenebatur habere.
Vnde procedit illa opinio ex mala intelligentia liberi arbitrij definitionis & actionis
liberæ, putant enim necessitatem præcepti
coniunctam cum efficacia gratiæ & cum
eius necessitate destruere
indifferentiā
indifferentiam
voluntatis & libertatis. Quod demonstrauimus.
1. part. quæst. 19. art. 10. esse plusquam
falsum.
Rursus nota circa solutionem ad primum, vbi quòd ait Diuus Thomas, quòd
qui facit quod debet
nō
non
affert vtilitatem lucri. Intellige quòd non negat absolutè non
afferre
vtilitatẽ
vtilitatem
ei cui soluit. Diximus enim
supra quòd iustitia hoc habet peculiare,
ꝙ
quod
respicit bonum alterius siue delectabile siue
vtile siue honorificum. Sed solum intendit
Diuus Thom. negare quòd non affert vtilitatem lucri supererogationis. Circa solutionem ad tertium argumentum. Aduerte,
ꝙ
quod
facere, si propriè & formaliter loquimur
non refertur ad bonum facientis, sed ad bonum rei factæ. Dicitur enim facere propriè
de operatione transeunte per quam aliqua
res recipit in se formam. Atque ita ars respicit per se loquendo bonum artificiati, &
ideo vt sic, non est virtus moralis ad quam
pertineat bonum facere habentem. Cæte
rum agere, propriè loquendo, dicitur quando ipsa actio ordinatur ad bonum ipsius agentis. Quemadmodum vsus & vti, propriè loquendo ordinantur ad bonum vtentis. Atque ita virtus humana, cuius proprius
actus est vsus, facit bonum habentem. Similiter agibile vt sic, quod est obiectum humanæ rationis respicit bonum agentis. Huius doctrinæ sit exemplum. Cùm statuarius facit imaginem propter pretium, tunc
illa fabricatio qua ratione ordinatur ad statuam sculpendam, dicitur factio & artis operatio. Sed qua ratione ordinatur ad bonum ipsius fabricantis, videlicet, vt reddat
ius debitum ei qui pretio conduxit illum,
dicitur vsus artis habens respectum ad
vsum internum voluntatis mouentis manus artificis ad opus: vt sit iustus in reddendo debitum.
ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm iustitia sit in voluntate
sicut in subiecto.
AD Quartum sic proceditur.
Videtur quòd iustitia non sit in voluntate
sicut in subiecto. Iustitia enim
quā
doq́ue
quandoque
veritas dicitur. Sed veritas
non est voluntatis, sed intellectus:
ergo iustitia non est in voluntate sicut in
snbiecto
subiecto
.
¶ 2 Præterea. Iustitia est circa ea,
quæ sunt ad alterum. Sed ordinare aliquid ad alterum est rationis:
Iustitia ergo non est in voluntate
sicut in subiecto, sed magis in ratione.
¶ 3 Præterea. Iustitia non est virtus intellectualis, cùm non ordinetur ad cognitionem: vnde relinquitur quòd sit virtus moralis. Sed
subiectum virtutis moralis est rationale per participationem, quod
|
est irascibilis & concupiscibilis, vt
patet per
Philosophum in. 1. Ethicorum. Ergo iustitia non est in voluntate sicut in subiecto, sed magis
in irascibili & concupiscibili.
SED contra est, quod
Anselmus dicit, quòd iustitia est rectitudo voluntatis, propter se seruata.
RESPONDEO dicendum,
quòd illa potentia est subiectum
virtutis, ad cuius potentiæ actum
rectificandum virtus ordinatur. Iustitia autem non ordinatur ad dirigendum aliquem actum cognoscitiuum. Non enim dicimur iusti ex hoc, quòd rectè aliquid cognoscimus: & ideo subiectum iustitiæ non est intellectus, vel ratio
quæ est potentia cognoscitiua: sed
quia iusti in hoc dicimur, quod aliquid rectè agimus, proximum autem principium actus est vis appetitiua, necesse est quòd iustitia sit
in aliqua vi appetitiua sicut in subiecto. Est autem duplex appetitus,
scilicet voluntas, quæ est in ratione, & appetitus sensitiuus consequens apprehensionem sensus, qui
diuiditur per irascibilem & concupiscibilem: vt in. 1.
habitum
est. Reddere autem
vnicuiq́;
vnicuique
quod
suum est, non potest procedere ex
appetitu sensitiuo: quia apprehensio sensitiua
nō
non
se extendit ad hoc,
quòd considerare possit proportionem vnius ad alterum: sed hoc est
proprinm
proprium
rationis. Vnde iustitia
non potest esse sicut in subiecto in
irascibili vel concupiscibili, sed solùm in voluntate. Et ideo
Philosophus diffinit iustitiam per actum
volũtatis
voluntatis
, vt ex supra
dictis patet.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
quia voluntas est appetitus rationalis: ideo rectitudo rationis, quæ veritas dicitur,
volũtati
voluntati
impressa, propter propinquitatem ad rationem,
nomen retinet veritatis. Et inde est
quod
quandoq́;
quandoque
iustitia veritas vocatur.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
voluntas fertur in suum obiectum
consequenter ad apprehensionem
rationis. Et ideo quia ratio ordinat
in alterum, voluntas potest velle aliquid in ordine ad
alterũ
alterum
: quod pertinet ad iustitiam.
AD tertium dicendum, quòd
rationale per participationem non
solùm est irascibile & concupiscibile, sed omnino appetitiuum, vt
dicitur in.
1.
Ethicorum: quia omnis appetitus obedit rationi. Sub
appetitiuo autem
comprehẽditur
comprehenditur
voluntas: & ideo voluntas potest
esse subiectum virtutis moralis.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est iustitia solum est in voluntate tanquam in subiecto.
COMMENTARIVS.
DVbitatur circa
cōclusionem
conclusionem
D. Thomæ, an sit vera. Arguitur primo pro
parte negatiua. Iudicium est actus iustitiæ,
vt docet D. Tho. infra quæst. 60. & tamen
est actio intellectus, ergo habitus iustitiæ
non est in voluntate: vel saltim non solum
est in voluntate. Probatur consequentia.
Quoniam habitus & actus debent esse in
eodem subiecto.
Secũdo
Secundo
arguitur. Operatio exterior, qualis est solutio debiti, est actio iustitiæ, &
tamen est subiectiuè in potentia executiua,
ergo iustitia non solum est in voluntate.
Argumentum est
Caietaui
Caietani
in hoc loco
|
contra illam præmissam Diui Thomæ,
ꝙ
quod
principiũ
principium
proximũ
proximum
actus est vis appetitiua.
Tertiò arguitur. Voluntas ex natura sua
determinata est ad bonum secundum rationem
prosequendũ
prosequendum
: propter ea enim dicitur appetitus rationalis, ergo non indiget
habitu iustitiæ superaddito. Probatur consequentia, quia habitus ponuntur ad determinandam potentiam. Confirmatur primo, quia propterea voluntas non indiget
habitu temperantiæ & fortitudinis, quia ex
natura sua determinata est ad volendum
obiectum harum virtutum tanquam proprium bonum, sed ponuntur istæ virtutes
in appetitu sensitiuo, vbi est difficultas propter emergentes passiones inordinatas, ergo voluntas non indiget habitu iustitiæ: siquidem est determinata tanquam ad proprium bonum ad bonum rationis. Confirmatur secundo à simili: propterea enim materia prima æqualiter se habet secundum se
ad omnes formas, quia ex natura sua habet immediatum, & intrinsecum ordinem ad formam substantialem: sed voluntas cùm sit appetitus rationalis ex natura sua
habet immediatum ordinem ad bonum rationis, ergo sicut non indiget habitu temperantiæ ad volendum obiectum temperantiæ, non indigebit habitu iustitiæ ad volendum obiectum iustitiæ. Vtrunque enim
est bonum rationis.
In hac difficultate dissoluenda, nemo negat conclusionem Diui Thomæ quam
cō
firmat
confirmat
definitio iustitiæ assignata à
Iuriscō
sultis
Iurisconsultis
. Vt in articulo primo satis dictum est.
Est etiam sententia Aristot. libr. 5.
Ethicorũ
Ethicorum
capit. 1. Diui Anselmi in Dialogo de verita.
capit. 15. quam conclusionem ex Philosopho
demōstrat
demonstrat
D. Tho. 1. 2. quæst. 56. arti.
6.
Neq;
Neque
enim est præsentis loci ad vnguem
distinguere differentiam inter iustitiam &
alias virtutes ex parte subiecti. Quapropter
ad argumenta proposita breuiter respondendum est.
Ad primum respondetur. Quòd omnes
actus, qui versantur ex natura sua circa formale obiectum alicuius virtutis, dicuntur
actus proprij & eliciti ab illa virtute
vbicũq;
vbicunque
resideat illa & illi. Ita dicimus
cōfessionem
confessionem
fidei exteriorem esse actum fidei proprium
& elicitum ab illa: vt explicatum est supra
in quæst. 3. artic. 1. Similiter oratio ad ipsum
Deum est in intellectu, & tamen dicitur actus elicitus à virtute religionis quæ est in
voluntate. Similiter admonitio fraterna,
quanuis sit actus intellectualis est tamen elicitus à misericordia quæ est in voluntate.
Ad eundem igitur modum non est mirum
quòd iudicium sit actus elicitus à iustitia
quæ est in voluntate quanuis illud sit in intellectu. Quoniam ex natura sua iudicium
ordinatur ad finem proprium ipsius iustitiæ. Caietanus autem super hunc articulum
tenet operationes exteriores iustitiæ
nō
non
esse
elicitas ab ipsa iustitia. Idem videtur sentire
de iudicio,
ꝙ
quod
non sit actus elicitus à iustitia.
Nobis tamen iuxta doctrinam D. Tho.
non videtur
necessariũ
necessarium
quod omnis actus
qui dicitur proprius alicuius virtutis, sit in
eadem potentia cum virtute. Sed sufficit,
ꝙ
quod
secundum se ordinetur ad finem virtutis.
Nam propterea D. Tho. vbi supra quæst. 3.
asseruit confessionem exteriorem fidei esse
actum proprium fidei. Et non loquitur solum de actu imperato, alias enim sequeretur quòd actus temperantiæ diceretur actus
proprius charitatis, siquidem imperatur ab
illa. Aliquid ergo specialius est in confessione exteriori fidei ad hoc,
ꝙ
quod
dicatur actus
proprius ipsius fidei. Videlicet, quòd pertinet ad perfectionem & integritatem actus
fidei, quæ est in hominibus: vt protestatio
fidei sit non solùm in intellectu, sed etiam
in confessione exteriori. Et per hoc patet
ad secundum argumentum. Dicimus enim
quòd operatio exterior iustitiæ, qualis est
solutio debiti, est actus elicitus ab ipsa virtute iustitiæ. Quòd autem D. Tho. ait in primo articulo, quòd illa potentia est
subiectũ
subiectum
virtutis, à cuius potentiæ actu rectificantur
virtutes: intelligendum est de actu principali & primario ipsius virtutis, non autem de
alijs actibus secundarijs, qui tantum ex natura sua ordinantur ad
propriũ
proprium
finem virtutis.
Ad tertium iam diximus, quòd non est
præsentis loci omnino distinguere: qua ratione temperantia & fortitudo differant à
iustitia ex parte subiecti. Nunc autem breuiter respondetur, quòd voluntas non est
determinata ex natura sua ad quodlibet bo|
num rationis, nisi sit
propriũ
proprium
. Dicitur enim
amabile quidem bonum: vnicuique autem
proprium. Propterea igitur indiget voluntas speciali habitu determinante ipsam, vt
promptè & delectabiliter operetur bonum
rationis quod est ad
alterũ
alterum
. At vero ad temperantiæ & fortitudinis bonum agendum
tota difficultas est in appetitu sensitiuo. Et
idcirco in illo solum ponuntur istæ duæ virtutes, fortitudo & temperantia. Ad primam
confirmationem negatur minor. Imo
volũ
tas
voluntas
ex natura sua ad bonum rationis, quod
est ad alterum non est determinata. Ad secundam respondetur, quòd potius illud simile potest fauere nobis: quia quanuis materia prima sit ex natura sua determinata ad
formam
substātialem
substantialem
vt sic: non est tamen
determinata ad quamlibet formam specificam & indiuidualem: sed necesse est, quòd
determinetur ab agente mediantibus dispositionibus materialibus. Sic etiam voluntas
est determinata ex natura sua ad bonum rationis in communi: verum vel apparens bonum: & tamen ad bonum proprium non
ponimus aliquas dispositiones & habitus
determinantes: sed sufficit quòd respectu
proprij boni & veri secundum rationem auferatur difficultas quæ est in appetitu sensitiuo, vt statim voluntas inueniat se facilem
& promptam ad operationes temperantiæ
& fortitudinis. Ad operationes verò iustitiæ necesse habet determinari per habitum,
vt promptè & delectabiliter operetur, sicut
oportet.
ARTICVLVS V.
¶ Vtrùm iustitia sit virtus generalis.
AD Quintum sic proceditur.
Videtur quòd iustitia
non sit virtus generalis.
Iustitia enim condiuiditur alijs virtutibus, vt patet
Sapien. 8. Sobrietatem & iustitiam docet, prudentiam & virtutem. Sed generale
nō
non
condiuiditur, seu connumeratur
speciebus sub illo generali
cōtẽtis
contentis
:
ergo iustitia
nō
non
est virtus generalis.
¶ 2 Præterea. Sicut iustitia ponitur virtus cardinalis: ita etiam
temperantia & fortitudo. Sed temperantia vel fortitudo non ponitur
virtus generalis: ergo neque iustitia debet aliquo modo poni virtus
generalis.
¶ 3 Præterea. Iustitia est semper
ad alterum: vt suprà
dictum est.
Sed peccatum, quod est in proximum, non potest esse peccatum generale: sed diuiditur contra peccatum, quo peccat homo contra seipsum: ergo etiam neque iustitia est
virtus generalis.
SED contra est, quod
Lib. 5. ca.
1.
&
2. tomo. 5.
Philosophus dicit in. 5. Ethicorum, quòd
iustitia est omnis virtus.
RESPONDEO dicendum,
quòd iustitia, sicut dictum est
, ordinat hominem in comparatione
ad alium. Quod quidem potest esse
dupliciter. Vno modo ad alium singulariter consideratum: alio modo
ad alium in communi, secundum
scilicet quod ille, qui seruit alicui
communitati: seruit omnibus hominibus qui sub communitate illa
continentur. Ad vtrunque ergo se
potest habere iustitia
secundũ
secundum
propriam rationem. Manifestum est
autem, quòd omnes qui sub communitate aliqua continentur, comparantur ad communitatem sicut
partes ad totum. Pars autem id
quod est, totius est: vnde & quodlibet bonum partis est ordinabile in
bonum totius. Secundum hoc ergo bonum cuiuslibet virtutis siue
ordinantis aliquem hominem ad
|
seipsum, siue ordinantis ipsum ad
aliquas alias personas singulares, est
referibile ad bonum commune, ad
quod ordinat iustitia. Et
secũdùm
secundum
hoc actus omnium virtutum possunt ad iustitiam pertinere, secundùm quod ordinat hominem ad
bonum commune. Et quantum ad
hoc, iustitia dicitur virtus generalis. Et quia ad legem pertinet ordinare in bonum commune, vt supra
habitum est, inde est quòd talis
iustitia prædicto modo generalis,
dicitur iustitia legalis: quia scilicet
per eam homo concordat legi
ordināti
ordinanti
actus omnium virtutum in
bonum commune.
AD primum ergo dicendum,
quòd iustitia condiuiditur seu connumeratur alijs virtutibus, non inquantum est generalis, sed inquantum est specialis virtus: vt infra
Art. 7.
&
12. huius quæst.
dicetur.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
temperantia & fortitudo sunt in
appetitu sensitiuo, id est, in concupiscibili & irascibili. Huiusmodi
autem vires sunt appetitiuæ quorundam bonorum particularium,
sicut & sensus est particularium cognoscitiuus. Sed iustitia est sicut in
subiecto in appetitu intellectiuo,
qui potest esse vniuersalis boni, cuius intellectus est apprehensiuus.
Et ideo iustitia magis potest esse virtus generalis, quàm temperantia
vel fortitudo.
AD tertium
dicendũ
dicendum
, quòd illa
quæ sunt ad seipsum, sunt ordinabilia ad alterum: præcipuè
quātum
quantum
ad bonum commune. Vnde & iu
stitia legalis secundùm quod ordinat ad bonum commune, potest dici virtus generalis. Et eadem ratione iniustitia potest dici peccatum
commune. Vnde dicitur 1. Ioan. 3.
quòd omne
peccatũ
peccatum
est iniquitas.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Iustitia dicitur virtus
generalis secundùm quòd ordinat hominem ad bonum commune.
Secunda conclusio. Eadem iustitia dicitur merito iustitia legalis quatenus per eam
homo concordat legi ordinanti actus virtutum ad bonum commune.
ARTICVLVS VI.
¶ Vtrùm iustitia, secundùm quod
est generalis, sit idem per essentiam cum omni virtute.
AD Sextum sic proceditur.
Videtur quòd iustitia
secundùm quod est generalis, sit idem per essentiam
cũ
cum
omni virtute. Dicit enim
Philosoph.
in 5. Ethicor. quòd virtus & iustitia legalis est eadem omni virtuti:
esse autem non est idem. Sed illa
quæ differunt solùm secundùm esse, vel secundùm rationem,
nō
non
differunt secundùm essentiam: ergo
iustitia est idem secundùm essentiam cum omni virtute.
¶ 2 Præterea. Omnis virtus,
quę
quae
non est idem per essentiam
cũ
cum
omni virtute, est pars virtutis. Sed iustitia prædicta, vt ibidem
Eodẽ
Eodem
lib.
& cap. tomo. 5.
Philosophus dicit: non est pars virtutis,
sed tota virtus: ergo prædicta iustitia est
idẽ
idem
essentialiter cum omni virtute.
¶ 3 Præterea. Per hoc quòd aliqua virtus ordinat actum suum ad
altiorem finem, non diuersificatur
secundùm essentiam habitus: sicut
idem est essentialiter habitus temperantiæ, etiam si actus eius ordinetur ad bonum diuinum. Sed ad
iustitiā
iustitiam
legalem pertinet, quòd actus
omnium virtutum ordinentur ad
altiorem finem, idest, ad
bonũ
bonum
commune multitudinis: quod præeminet bono vnius singularis personæ:
ergo videtur quòd iustitia legalis
essentialiter sit omnis virtus.
¶ 4 Præterea. Omne
bonũ
bonum
partis, ordinabile est ad bonum totius.
Vnde si non ordinetur in illud, videtur esse vanum & frustra. Sed illud quod est secundùm virtutem,
non potest esse huiusmodi. Ergo videtur quòd nullus actus possit esse
alicuius virtutis, qui non pertineat
ad iustitiam generalem, quæ ordinat in bonum commune. Et sic videtur quòd iustitia generalis sit
idẽ
idem
in essentia cum omni virtute.
SED
cōtra
contra
est, quod dicit
Philosophus in 5. Ethic. quòd multi in
proprijs
quidẽ
quidem
possunt virtute vti:
in his autem quæ ad alterum sunt,
non possunt. Et in
3.
Politic. dicit, quòd non est simpliciter eadem
virtus boni viri, & boni ciuis. Sed
virtus boni ciuis est iustitia generalis, per quam aliquis ordinatur
ad bonum commune: ergo non est
eadem iustitia generalis cum virtute communi, sed vna potest sine
alia haberi.
RESPONDEO dicendum,
quòd generale dicitur aliquid du
pliciter: vno modo per prædicationem, sicut animal est generale ad
hominem & equum, & alia huiusmodi. Et hoc modo generale oportet quòd sit idem essentialiter cum
his, ad quæ est generale: quia genus
pertinet ad essentiam speciei, & cadit in diffinitione eius. Alio modo
dicitur aliquid generale secundùm
virtutem sicut causa vniuersalis est
generalis ad omnes suos effectus,
vt sol ad omnia corpora, quæ illuminantur vel immutantur per virtutem ipsius. Et hoc modo generale non oportet quòd sit idem in essentia cum his, ad quæ est generale:
quia non est eadem essentia causæ
& effectus. Hoc autem modo secundùm
prædicta, iustitia legalis
dicitur esse virtus generalis, inquantum scilicet ordinat actus aliarum
virtutum ad suum finem: quod est
mouere per imperium omnes alias
virtutes. Sicut enim charitas potest dici virtus generalis, inquantum ordinat actus omnium virtutum ad bonum diuinum: ita etiam
iustitia legalis, inquantum ordinat
actus omnium virtutum ad
bonũ
bonum
commune. Sicut ergo charitas
quę
quae
respicit bonum diuinum vt proprium obiectum, est quædam specialis virtus secundùm suam essentiam: ita etiam iustitia legalis est
quædam specialis virtus secundùm
suam essentiam, secundùm quod
respicit commune bonum vt proprium obiectum. Et sic est in principe principaliter & quasi architectonicè: in subditis autem secundariò & quasi administratiuè. Po|
test tamen quælibet virtus secundùm quod à prædicta virtute, speciali quidem in essentia, generali
autem secundùm virtutem, ordinatur ad bonum commune, dici iustitia legalis. Et hoc modo loquendi iustitia legalis est idem in essentia cum omni virtute, differt
autẽ
autem
ratione. Et hoc modo loquitur Philosophus. Vnde patet responsio ad
Primum & Secundum.
AD tertium dicendum, quòd
etiā
etiam
illa ratio secundùm hunc modum procedit de iustitia legali, secundùm quod virtus imperata à iustitia legali, iustitia legalis dicitur.
AD quartum dicendum, quòd
quælibet virtus secundùm
propriā
propriam
rationẽ
rationem
ordinat
actũ
actum
suum ad proprium finem illius virtutis. Quòd
autem ordinetur ad vlteriorem finem siue semper, siue aliquando, hoc non habet ex propria ratione, sed oportet esse aliam superiorem virtutem, à qua in illum
finem ordinetur. Et sic oportet esse vnam virtutem superiorem quæ
ordinet omnes virtutes in bonum
commune, quæ est iustitia legalis: & est alia per essentiam ab omni virtute.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Iustitia generalis seu
legalis,
quę
quae
respicit bonum commune
vt proprium obiectum, est specialis virtus
distincta secundùm essentiam ab omnibus
alijs virtutibus.
Secunda conclusio. Huiusmodi iustitia legalis residet principaliter & quasi architectonicè in Principe: in subditis vero
residet secundario & administratiuè. Iustitia legalis quodammodo potest dici ea
dem per essentiam cum omnibus virtutibus, distincta tamen secundùm rationem.
ARTICVLVS VII.
¶ Vtrùm sit aliqua iustitia particularis præter iustitiam generalem.
AD Septimum sic proceditur.
Videtur quòd non
sit aliqua iustitia particularis præter iustitiam generalem. In
virtutibus enim nihil est
superfluũ
superfluum
,
sicut nec in natura. Sed iustitia generalis sufficienter ordinat hominem circa omnia quæ ad alterum
sunt. Ergo non est necessaria aliqua
iustitia particularis.
¶ 2 Præterea. Vnum & multa
non diuersificant speciem virtutis.
Sed iustitia legalis ordinat
hominẽ
hominem
ad
alterũ
alterum
secundùm ea quæ ad multitudinem pertinent, vt ex
prædictis patet. Ergo non est alia species
iustitiæ quæ ordinet hominem ad
alterũ
alterum
in his quæ pertinent ad
vnā
vnam
singularem personam.
¶ 3 Præterea. Inter vnam singularem personam & multitudinem
ciuitatis, media est multitudo domestica. Si ergo est iustitia alia particularis per comparationem ad vnam personam præter iustitiam generalem, pari ratione debet esse
alia iustitia œconomica, quæ ordinet hominem ad bonum commune vnius familiæ: quod quidem
non dicitur. Ergo nec aliqua particularis iustitia est præter iustitiam
legalem.
SED contra est quod
Chrysost. super illud Matth. 5. Beati qui
|
esuriunt & sitiunt iustitiam, dicit:
Iustitiam autem dicit vel vniuersalem virtutem, vel
particularẽ
particularem
auaritiæ contrariam.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut
dictum est, Iustitia legalis non est essentialiter omnis virtus, sed oportet præter iustitiam legalem, quæ ordinat hominem immediatè ad bonum commune, esse
alias virtutes, quæ immediatè ordinant hominem circa particularia
bona: quæ quidem possunt esse vel
ad seipsum, vel ad alteram singularem personam. Sicut ergo præter
iustitiam legalem oportet esse aliquas virtutes particulares, quæ ordinant hominem in seipso, putà
temperantiam & fortitudinem: ita
etiam præter iustitiam
legalẽ
legalem
oportet esse particularem quandam iustitiam, quæ ordinet hominem circa ea, quæ sunt ad alteram singularem personam.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
iustitia legalis sufficienter quidem
ordinat hominem in his, quæ sunt
ad alterum: quantum ad commune quidem bonum, immediatè;
quantum autem ad
bonũ
bonum
vnius singularis personæ, mediatè. Et ideò
oportet esse aliquam particularem
iustitiam, quæ immediatè ordinet
hominem ad bonum alterius singularis personæ.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
bonum commune ciuitatis, & bonum singulare vnius personæ non
differunt solùm secundùm
multũ
multum
& paucum, sed secundùm formalem differentiam. Alia enim est ra
tio boni communis & boni singularis, sicut alia est ratio totius & partis. Et ideo
Philosophus in 1. Polit.
dicit: quòd non bene dicunt qui dicunt ciuitatem, & domum, & alia
huiusmodi differre solum multitudine & paucitate, & non specie.
AD tertium
dicẽdum
dicendum
, quòd domestica multitudo secundùm
Philosophum in 1.
Politic. distinguitur secundùm tres coniugationes,
scilicet vxoris & viri, patris & filij,
domini & serui: quarum personarum vna est quasi aliquid alterius.
Et ideo ad huiusmodi personas
nō
non
est simpliciter iustitia, sed quædam
iustitiæ species, scilicet œconomica, vt dicitur in
5.
Ethicorum.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio vnica. Præter iustitiam legalem oportet esse
particularẽ
particularem
quandam iustitiam quæ ordinet hominem ad alteram singularem personam immediate.
COMMENTARIVS.
MENS Diui Thomæ in his tribus articulis ea est, vt ostendat an iustitia
sit genus, & an sit tam extensa quam est virtus humana. An potius sit genus subalternum, & simul species virtutis humanæ. Possumus autem doctrinam præcedentium articulorum ad tria documenta redigere.
Primum documentum sit. Iustitia generalis seu legalis dicitur generalis secundùm
influentiam & causalitatem, non tamen secundùm prædicationem.
Secundum documentum est. Huiusmodi iustitia non est genus quod cum humana virtute conuertatur. Sed est species virtutis distincta secundùm essentiam à reliquis virtutibus, sicut charitas est species distincta virtutis: quanuis sit virtus generalissima secundùm influentiam.
Tertium documentum sit. Iustitia in
communi considerata diuiditur in iusti|
tiam generalem seu legalem, & in iustitiam particularem, sicut genus proximum
in suas species.
Pro maiori intelligentia horum documentorum quatuor sunt à nobis disserenda. Primo quidem, quomodo iustitia generalis seu legalis habeat propriam &
perfectā
perfectam
rationem iustitiæ. Secundò, quomodo sit
eadem per essentiam cum omnibus virtutibus. Tertiò. Constituemus seriem quasi
prædicamentalem specierum iustitiæ, &
dubitabimus de bonitate diuisionis. Quartò & vltimo disseremus de iustitia legali.
An diuidatur & quomodo diuidatur.
DVbitatur ergo primò, Vtrùm iustitia
generalis habeat
verā
veram
perfectamq́;
perfectamque
rationẽ
rationem
iustitiæ. ¶ Arguitur primò pro parte
negatiua. Iustitia generalis non magis retinet rationem iustitiæ quam liberalitas: sed
liberalitas non habet perfectam rationem
iustitiæ, ergo neque iustitia legalis. Probatur maior,
quoniā
quoniam
liberalitas propterea non
habet veram & perfectam rationem iustitiæ, quia deficit à propria ratione debiti, siquidem liberalis ex proprijs bonis
nō
non
aliàs
debitis tribuit alteri: sed similiter iustitia legalis tribuit communitati ex proprijs ipsius
tribuentis bonis
. v.
, Verbi
g.
gratia,
quando ciuis pro bono
publico exponit periculo fortunas suas propriosq́ue labores &
etiā
etiam
vitam si oportuerit, ergo eadem est vtriusque ratio.
Arguitur secundo. Vera & propria ratio
iustitiæ consistit in hoc, quòd sit virtus reddens alteri ius suum: sed iustitia legalis non
reddit alteri quod suum est, ergo, &c. Probatur minor. Qui peccat contra iustitiam
legalem non tenetur ad restitutionem, ergo non aufert à republica quod illius est. Et
confirmatur. Quoniam qui peccat contra
iustitiam commutatiuam, tenetur ad restitutionem. Imò ille qui peccat contra iustitiam distributiuam tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
,
vt postea videbitur. At vero qui peccat contra iustitiam legalem non tenetur aliquid
restituere
. v.
, Verbi
g.
gratia,
Ciues qui non tribuunt eleemosynam in communibus necessitatibus,
existente mandato Principis præcipientis
quòd omnes ciues diuites contribuant talibus necessitatibus, peccant contra iustitiam legalem, vt ait D. Thom. infra quæst.
118. artic. 3. & 4. ergo deficit illi propria ratio debiti iustitiæ.
Arguitur tertiò. Iustitia legalis ordinat
bona singulorum ciuium ad bonum commune tanquam bona partium ad bonum
totius: sed inter partes & totum non est perfecta ratio iustitiæ, vt patet ex dictis in artic.
vltim. quæst. præced. & in artic. 2. præsentis
quæst. ergo iustitia legalis non est perfecta
iustitia. Probatur maior ex D. Thom. art. 5.
Denique arguitur. Pietas est virtus per
quam reddimus patriæ & reipublicæ atque
parentibus debitum ius: sed pietas non est
perfecta iustitia, ergo neque iustitia legalis.
Maior probatur ex D. Thom. infra quæst.
101. art. 1. & quæst. 102. art. 3. Et etiam ex
Tullio lib. de somno Scipionis, & lib. 2. de
Inuentione. Consequentia vero probatur,
quia vtriusque eadem est ratio.
Sed pro altera parte arguitur primò. Iustitia legalis est
præstātior
præstantior
quā
quam
particularis:
sed particularis est propriè & perfectè iustitia, ergo legalis. Maior est D. Tho. in art. 12.
Arguitur secundò. Si iustitia legalis non
esset propriè iustitia: pari ratione neque distributiua esset perfectè iustitia.
Consequẽs
Consequens
tamen falsum est, quoniam aliàs sola iustitia commutatiua esset propriè iustitia: & sic
non essent species iustitiæ. Sequela vero probatur. Quoniam iustitia distributiua ordinat commune bonum ad bonum singulorum ciuium: sicut viceuersa iustitia legalis
ordinat bonum singulorum ad commune
bonum: ergo
eadẽ
eadem
est vtriusque ratio quantum ad perfectionem iustitiæ. Probatur consequentia. Quoniam quando ex vna parte
ad alterum extremum, non est perfecta iustitia neque etiam ex parte illius extremi ad
illam partem non est perfecta iustitia. Vt
patet in hoc exemplo. Nam si filij ad
patrẽ
patrem
& serui ad dominum non est perfecta iustitia: neque etiam erit perfecta patris ad
filiũ
filium
neque domini ad seruum.
PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Iustitia legalis non habet tam
exactam rationem iustitiæ sicut iustitia particularis ex parte cuiusdam conditionis,
quę
quae
ad iustitiam requiritur, scilicet, quòd sit ad
alterum. In hac enim conditione excedit
iustitia particularis ipsam legalem.
Hanc conclusionem probat tertium &
quartum argumentum eorum quæ proposita sunt pro parte negatiua. Quoniam profecto ratio alterius, non est tam exacta inter
ciuem & rempublicam sicut inter duos ciues. Quapropter ex hac parte perfectior potest dici iustitia particularis quam legalis.
Nihilominus sit secunda conclusio. Iustitia legalis absolutè loquendo habet perfectiorem rationem iustitiæ quam iustitia
particularis. Quemadmodum dicimus
ꝙ
quod
mathematicæ sunt perfectiores alijs scientijs quo ad claritatem: & nihilominus simpliciter & absolute loquendo multo perfectior est metaphysica propter dignitatem
obiecti. Probatur primò conclusio. Quoniam iustitia legalis comparata particulari excedit in ratione debiti. Cæterum in ratione æqualitatis, & in ratione ad alterum,
habet quantum satis est ad propriam rationem iustitiæ, ergo simpliciter & absolute
loquendo est perfectior. Probatur consequentia. Quia ratio debiti est potissima conditio iustitiæ. Quod autem ex alijs duabus
conditionibus habeat quantum satis est ad
rationem iustitiæ propriam; Probatur ex
D. Thom. art. 5. vbi ait esse ad alterum contingit dupliciter, scilicet, ad alterum singulariter consideratum, & ad alterum in communi. Ad vtrunque autem ait se potest habere iustitia secundùm propriam rationem
iustitiæ: atque ita diuisit iustitiam legalem à
particulari. Cæterùm ratio æqualitatis propriè & perfectè inuenitur in iustitia legali:
siquidem per illam reddit homo quantum
debet reddere reipublicæ
secũdùm
secundum
legem.
Præterea D. Thom. in artic. 7. ad secundum
& tertium intendit ostendere propriam &
perfectam rationem iustitiæ inueniri in iustitia legali. Ait enim in solutione ad secundum, quòd bonum commune ciuitatis &
bonum singulare vnius personæ non differunt tantum secundùm multum &
paucũ
paucum
:
sed secundùm differentiam formalem. Vbi
dat intelligere quòd obiectum iustitiæ legalis & obiectum iustitiæ particularis habent
suas differentias specificas contrahentes genus iustitiæ. Item D. Thom. in solutione ad
tertium
argumẽtum
argumentum
intendit docere, quòd
iustitia legalis est propriè iustitia: & quòd
non est eadem ratio de iustitia œconomica quæ non est simpliciter iustitia. Præterea
D. Thom. diuisit tractatum istum de iustitia in duas partes. In prima agit de iustitia
perfecta & de speciebus illius
vsq;
vsque
ad quæ
stionem 79. In secunda vero parte à quæ
stione 80. & deinceps agit de partibus iustitiæ imperfectis, ergo iustitia legalis: de qua
agitur in priori parte, est perfectè iustitia.
Deinde Arist. 5. Ethicor. cap. 1. & 2. multa
prædicat de iustitia legali, cum quibus non
stat illam non esse propriè & perfectè iustitiam. Eandem conclusionem probant illa
duo argumenta quæ pro altera parte sunt
proposita. Et denique probatur conclusio.
Quoniam ius circa quod versatur iustitia
legalis est propriè ius, ergo ipsa iustitia est
propriè & perfectè iustitia. Probatur antecedens. Quoniam ius illud habet immediatum ordinem ad bonum commune in ratione debiti, ergo est perfectum ius, & multò magis quam illud quod versatur inter
duos ciues particulares.
AD argumenta vero in oppositum respondetur. Ad primum quidem
distinguẽdum
distinguendum
est duplex debitum, aliud morale aliud legale. Legale quidem illud est
ad quod soluendum tenetur aliquis ipsa lege. Morale autem accipimus non prout significat vniuersaliter omne illud quod ad
mores hominum pertinet. Sic enim debitum morale est etiam legale, sed debitum
morale specialiter dicimus illud ad quod
reddendum tenetur aliquis ex morum honestate. Prioris generis debitum, simpliciter
est debitum, & tale est quòd inuenitur in
iustitia legali: siquidem ciues possunt compelli à iudice ad reddendum tale ius reipublicæ. Cæterum morale debitum est duplex. Aliud quod necessario seruandum
est ad morum honestatem, & si nulla lege præcipiatur à republica. Aliud est commodum & vtile ad seruandam morum
honestatem. Prioris generis debitum inuenitur in gratitudine, secundi generis
debitũ
debitum
in liberalitate & magnificentia quod non
est simpliciter debitum sed
secũdùm
secundum
quid,
& per hoc patet ad primum.
Ad
secundũ
secundum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
iustitia legalis
tribuit reipublicæ
debitũ
debitum
& qui illam violat
|
tollit ius &
debitũ
debitum
à republica,
nō
non
tamen tenetur restituere nisi aliquando interueni at
læsio iustitiæ commutatiuæ: & ratio est,
quia illud debitum nondum est appropriatum reipublicæ, sed adhuc est accommodatum ipsi ciui. Aliquando vero admiscetur ratio iustitiæ commutatiuæ vt in principe & ministris reipublicæ qui tenentur
ex officio prospicere bonum reipublicæ.
Et isti tenentur ad restitutionem si illorum
negligentia vel malitia aliquod damnum
emergit & cessat bonum & lucrum reipublicæ. Et ratio est, quia huiusmodi ministri
tenẽtur
tenentur
ex contractu & promisso prouidere bonum commune sub promisso fidelitatis. Similiter tenentur ad restitutionem qui vsurpant bona iam fisco appropriata ab ipsismet solutoribus: etiam si antea non tenerentur ex iustitia commutatiua appropriare illa.
Ad tertium respondetur, quòd partes
quæ sunt separatæ ab ipso toto sunt in duplici differentia. Quædam quæ necessario, idest, non liberè habent ordinem ad totum & dependent ab illo sicut filius qui habet necessarium ordinem ad patrem velit
nolit, & seruus ad
dominũ
dominum
, inter huiusmodi
partes & totum non potest esse iustum perfectum. Aliæ vero sunt partes quæ voluntariè & libere habent ordinem ad totum ipsum: sicut ciues habent ordinem ad rempublicam, qui absque iniuria reipublicæ possunt transmigrare ab illa in alteram vel in
alterum regnum. Dicimus ergo quòd inter
huiusmodi partes & totum bene potest esse
exactè & perfectè iustitia, siue legalis, siue
commutatiua siue distributiua.
Ad vltimum respondetur cum D. Tho.
infra quæst. 101. art. 3. ad 3. quòd patria potest considerari dupliciter. Vno modo qua
ratione est principium natiuitatis nostræ.
Et hoc modo colimus patriam virtute pietatis. Sicut enim filij à parentibus
depẽdent
dependent
:
ita nos ab illa. Et eadem virtute pietatis
quisque debitum cultum reddit. Et isto modo non est perfecta ratio iustitiæ inter ciues
& patriam, patrem & filium: sed imperfecta. Semper enim manemus debitores &
ad patriam & ad patrem. Alio modo consideratur patria, vt est quædam respublica &
locus habitationis multorum ciuium sub
vno principe, cui per accidens est quôd sit
principium natiuitatis eorum. Dicimus ergo quòd isto modo respicitur patria à iustitia legali, cuius commune bonum est
proprium obiectum illius: & isto modo est propria & perfecta ratio iustitiæ inter ciues & patriam, quatenus quædam respublica est.
AD argumenta vero quæ in fauorem
partis affirmatiuæ proposita sunt: respondendum est quatenus militant contra
primam conclusionem. Ad primum aliqui dicunt iustitiam legalem esse præstantiorem virtutem, non autem perfectiorem
iustitiā
iustitiam
quàm sit iustitia particularis. Quemadmodum D.
Thom. 1. 2. quæst. 66. art. 3.
ait, quòd ratio virtutis magis competit virtutibus moralibus quàm intellectualibus:
eo quòd morales tribuunt vsum & facultatem boni operis: quod non competit virtutibus intellectualibus. At verò in specie &
ex parte obiecti præstantiores sunt virtutes intellectuales. Ad eundem
modũ
modum
aiunt
philosophandum esse de iustitia legali &
particulari: quòd iustitia legalis sit perfectior virtus, sed non perfectior iustitia quam
particularis. Et iste modus dicendi non caret sua probabilitate. Et adijciunt rationem, quoniam in rebus respectiuis, quales sunt virtutes, aliunde sumitur ratio generis, aliunde speciei. Genus quidem ab
intrinseco ex parte modi. Species vero ab
extrinseco ex parte obiecti. At vero res absolutæ, vt aiunt ipsi, omnino ab intrinseco sumunt rationem generis & speciei. Verumtamen probabilior sententia nobis videtur, quòd iustitia legalis non solum sit
perfectior virtus, verumetiam perfectior
iustitia quam particularis. Neque enim bene potest intelligi quomodo absolute loquendo maior perfectio competat generi si species de qua prædicatur sit imperfectior alia specie, quæ ad inuicem
comparātur
comparantur
sub illo genere. Imo verò absolute loquendo, maior perfectio generis attenditur
quatenus per
differẽtiā
differentiam
perfectiorẽ
perfectiorem
cōtrahitur
contrahitur
. Et hoc verificatur tam in genere
substā
tiæ
substantiæ
quā
quam
in genere qualitatis
etiā
etiam
respectiuis
qualitatibus
. v.
, Verbi
g.
gratia,
Homo absolutè loquendo
|
perfectius animal est quam leo: quia differentia specifica qua contrahitur animal ad
speciem hominis, perfectior est. Similiter
albedo est perfectissimus color propter differentiam specificam determinantem genus. Deinde metaphysica absolutè est perfectior scientia quam mathematicæ: quanuis
istæ quo ad modum procedendi clariorem
habeant, & maiorem perfectionem quam
metaphysica: tamen quia metaphysica versatur circa nobilius obiectum dicitur simpliciter perfectissima omnium naturalium
scientiarum. Ad hunc ergo modum cum
ad inuicem comparantur iustitia legalis &
particularis sub hoc genere, iustitia, non bene intelligitur quomodo absolute loquendo legalis sit perfectior virtus, & quòd differentia specifica contrahens genus virtutis
ad iustitiam legalem non sit perfectior,
quā
quam
differentia specifica iustitiæ particularis. Neque doctrina D. Thom. allegata supra contradicit nobis: imo iuuat, quia ille ex parte
obiecti contemplatur nobilitatem virtutis.
Nos autem intendimus
cōsequenter
consequenter
quòd
obiectum iustitiæ legalis est perfectius obiecto iustitiæ particularis. Dicendum ergo est
ad argumentum, quòd secundùm quid perfectior est iustitia particularis, quam legalis, scilicet, ex parte vnius conditionis iustitiæ, videlicet quòd sit ad alterum. Est enim
iustitia particularis magis ad alterum
quā
quam
legalis.
Ad secundum argumentum negatur
ꝙ
quod
iustitia legalis non sit perfectè iustitia sicut
distributiua. Vtraque enim, vt explicatum
est, sufficienter est ad alterum, quantum attinet ad
verā
veram
& propriam
rationẽ
rationem
iustitiæ.
DVbitatur secundò, Vtrùm iustitia legalis distinguatur secundùm
essentiā
essentiam
ab alijs virtutibus. Arguitur primo pro parte negatiua ex testimonijs Arist. 5. Ethicor.
cap. 1. quæ refert D. Thom. art. 6. in 1. & 2.
argumento. Neque solutio D. Thom. videtur satisfacere, scilicet, quòd iustitia legalis
dicatur ab Aristotele esse eadem per essentiam cum reliquis virtutibus: quia iustitia legalis imperat & ordinat, aliæ vero virtutes
suscipiunt eius imperium. Contra quam solutionem replicatur. Imperans & imperatum, mouens & motum secundùm Arist.
lib. 7. & 8. Physicor. distinguuntur inter se,
ergo non est bona ratio, dicere quòd iustitia legalis est eadem per
essentiā
essentiam
cũ
cum
reliquis
virtutibus: quia illa est imperans & aliæ imperantur. Imo contrarium videtur colligi,
scilicet, quod distinguatur ab alijs virtutibus. Deinde Aristotel. in Moralibus, vt ipse
pollicetur. 5. Ethicor. Oportet loqui apertè
absque inuolucris verborum &
sententiarũ
sententiarum
:
sed ille ait apertè iustitiam legalem esse
idẽ
idem
secundum essentiam cum reliquis virtutibus, ergo absque aliqua metaphora in proprio sensu est
intelligẽdus
intelligendus
. Item ipse. 3. Ethicorum cap. 6. tribuit fortitudini secundum
se quòd versetur circa pericula mortis propter bonum commune. Et libro. 4. capit. 2.
tribuit magnificentiæ
ꝙ
quod
versetur circa magnos sumptus propter bonum commune.
Ergo iustitia legalis quæ respicit tanquam
proprium obiectum bonum
cōmune
commune
eadem erit cum magnificentia, & fortitudine
secundum essentiam. Id ipsum videtur docere D. Tho. 1. 2. quæst. 60. art. 3. ad 2.
Arguitur secundo ratione. Omnis virtus
secundum se est ordinata & determinata ad
bonum commune, ergo non opus est ponere specialem virtutem iustitiam legalem: vt
ordinet actus virtutum ad bonum commune. Antecedens probatur, tum quia omnis
virtus est perfectio habentis, quæ ordinatur ad bonum commune, sicut bonum partis ad bonum totius: tum etiam quia omnis virtus inclinat ad operationem suam
cũ
cum
omnibus circunstantijs debitis actui virtutis, scilicet, vt actus exerceatur
quādo
quando
& vbi
& quomodo & quantum oportet propter
bonum finem. Est autem bonum commune finis virtutum, ergo ex natura sua habet
quælibet virtus ad
bonũ
bonum
cōmune
commune
ordinari.
Arguitur tertiò. Omnis virtus secundùm
se & ex natura sua est actus iustitiæ,
nō
non
iustitiæ particularis, ergo iustitiæ legalis. Maior
probatur. Quia omnis actus virtutis ex natura sua est meritorius, sed omnis actus meritorius est actus cui debetur præmium à
gubernatore communi, ergo ordinatur ad
bonum commune. Et confirmatur ex
Matthæi. 7. Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus. Et ponit exemplum. Cum ergo facis eleemosynam, &c.
|
Tu autem cum ieiunas. Ergo eleemosyna
& ieiunium sunt actus iustitiæ.
Quarto arguitur & vltimo. Omnis virtus distincta secundum essentiam à reliquis
virtutibus, habet actum distinctum ab actibus aliarum virtutum: sed iustitia legalis
non habet huiusmodi actum distinctum, si
quidem semper versatur circa aliarum virtutum actus, referendo illos in bonum commune, ergo non est virtus distincta secundum essentiam ab alijs,
De hac difficultate Buridanus lib. 5. Ethicorum quæst. 4. & alij sentiunt iustitiam legalem essè idem per essentiam cum omni
virtute. Et allegatur Eustachius lib. 5. Ethic.
capit. 1. & afferunt simile ad explicandam
hanc sententiam. Etenim sanitas non distinguitur
secũdum
secundum
essentiam ab ipsis humoribus proportionatis. Ad
hũc
hunc
modum aiunt
iustitiam legalem non distingui à reliquis
virtutibus. Est enim iustitia ista quasi quæ
dam sanitas animæ, quæ consurgit ex consonantia omnium virtutum.
Nihilominus opposita sententia multò
probabilior est &
cōformior
conformior
doctrinæ
Aristotel. 5. Ethic. cap. 1. & 2. Vbi ait iustitiam
legalem præstantiorem esse alijs virtutibus.
Quod quidem verificari non posset nisi distingueretur per essentiam ab illis. Et iterum ait. Sæpè contingere homines esse bene affectos erga priuatum bonum alterius:
non tamen erga publicum bonum. Et horsum affert dictum Biantis philosophi. Magistratus virum indicat. Et ob hanc rationem distinguit iustitiam legalem, quæ versatur circa bona & commoda publica à iustitia particulari. Et præterea ex ipsis rationibus formalibus obiectorum distinguit
vtrā
q́ue
vtramque
iustitiam. Item
lib. 3. Politicorum cap.
10. ait non esse eandem virtutem boni viri
& boni ciuis, & quòd iustitia legalis est virtus boni ciuis. Quæ omnia verificari non
possunt, si iustitia legalis est idem
secundũ
secundum
essentiam cum reliquis virtutibus moralibus. Huius sententiæ videtur quibusdam
esse Diuum
Chrysostomum, homil. 15. super Matth. in illis verbis, Beati qui esuriunt,
& sitiunt iustitiam. Vbi ait:
quā
quam
verò iustitiam? Vtiq́ue rationalem, quæ ex aduerso
auaritiæ opponitur. Et paulo inferiùs super
illud, Beati qui persecutionem patiuntur
propter iustitiam: Inquit, pro virtute & pietate & defensione cæterorum: solent quippè iustitiam omnem prorsus animi appellare virtutem. Hæc Chrysostomus. Cuius
testimonium citat Diuus
Thomas in art. 7.
in argumento in contra. Et in priori loco testimonij intelligit iustitiam particularem:
in secunda parte, intelligit iustitiam legalem. Sed profecto verba Chrysostomi non
multum vrgent. Imo vero videntur fauere
sententiæ quæ asserit iustitiam legalem
nō
non
distingui ab alijs, cum inquit, solent quippe
iustitiam omnem animi appellare virtutem. Nisi fortè quis velit aliter construere
verba Chrysostomi. Vt sit sensus, solent
quippe iustitiam omnem, id est communem & vniuersalem, appellare virtutem.
Scilicet virtutem quandam. Nostra tamen
sententia est Diui
Thomæ art. 6. & 7. & 1. 2.
quæst. 66. art. 3. ad secundum argumentum.
& sequuntur illam plurimi Theologorum
doctissimi. Ratio autem Diui Thomæ in
articulo vehementer comprobat istam
veritatẽ
veritatem
.
Deniq;
Denique
probatur optima ratione. Prudentia monastica
quę
quae
versatur circa agibile
proprium & particulare,
quę
quae
distinguitur secundum
essentiā
essentiam
à prudentia politica, quæ
versatur erga agibile politicum & commune ciuitatis, ergo virtutes quæ versantur erga particularia bona ex parte voluntatis distinguuntur à iustitia & virtute, quæ versatur circa publicum & commune bonum.
Antecedens est expressè
Arist. lib. 6. Ethicorum capi. 8. & Diui Thomæ supra quæst.
45. art. 11. & quæst. 50. art. 1. Consequentia
vero probatur, quoniam iustitia legalis correspondet ex parte voluntatis prudentiæ politicæ quæ est in intellectu. Vtraq́ue enim
versatur erga bonum commune. Prudentia quidem dirigendo: iustitia vero agendo
& actum eliciendo. Et confirmatur, quia facilius multiplicantur & distinguuntur virtutes quæ sunt in potentijs appetitiuis, quàm
quæ sunt in intellectu, sed prudentia cum
sit in intellectu distinguitur alia circa priuata bona, alia circa bona publica: quæ distinctio specifica iudicatur ab omnibus moralibus philosophis, ergo multo magis iustitia multiplicabitur & distinguetur, cùm sit
|
in voluntate circa bonum particulare & bonum commune. Maior manifesta est, quoniam vnica tantum prudentia monastica
versatur circa omne agibile proprium: cum
tamen circa idem agibile proprium multiplicentur plurimæ virtutes in potentijs appetitiuis.
Ad argumenta in oppositum respondetur. Et primò ad testimonia Arist. quæ adducit D. Thom. ipsemet optimè respondet.
Ad replicam verò dicitur quòd mens Diui
Thom. non est docere, quòd simpliciter loquendo iustitia legalis sit eadem per essentiam cum reliquis virtutibus: sed intendit id
quod nos in tertia
cōclusione
conclusione
ipsius notauimus, scilicet, quòd iustitia legalis quodammodo potest dici eadem
cũ
cum
alijs: propterea
quòd in illis est impressio à iustitia legali
per quam ordinantur ad bonum commune. Volumus itaq́ue dicere, quòd actus cuiuslibet virtutis potest quodammodo dici
actus iustitiæ legalis propter illam ordinationem passiuam, qua ordinatur ad bonum
commune. Et ita voluit Aristoteli satisfacere D. Thomas. Cæterùm ille habitus iustitiæ legalis, quem posuimus in prima
cōclusione
conclusione
distingui,
nunquā
nunquam
est dicendus idem
per essentiam cum alijs virtutibus: neque
actus proprius qui elicitur ab illo, erit actus
alterius virtutis. Ad id quod obijciebamus,
quia Aristot. deberet loqui clarè & apertè
in moralibus, respondetur:
ꝙ
quod
moraliter loquendo satis apertum est,
ꝙ
quod
minister accipiat nomen eius cuius minister est. Ita ipsæ
virtutes morales accipiunt nomen iustitiæ
legalis, quatenus illi ministrant ordinatæ ab
illa ad bonum commune. Ad alia testimonia respondetur,
ꝙ
quod
referri ad bonum commune non competit magnificentiæ & fortitudini formaliter ex propria ratione specifica: sed quatenus ordinantur à iustitia legali ad bonum
cōmune
commune
, quod est proprium
obiectum illius. Quemadmodum eisdem
virtutibus non competit referri in bonum
commune ex propria ipsarum ratione: sed
quatenus à charitate referuntur in illud
bonũ
bonum
diuinũ
diuinum
quod est
propriũ
proprium
illius
obiectũ
obiectum
.
Ad testimonium D. Tho. respondetur,
quòd ipse ibi satis se explicat. Ait enim,
ꝙ
quod
virtus quæ à iustitia legali imperatur etiam
iustitiæ nomen accipit. Et sic illa virtus à iustitia legali in ista acceptione
nō
non
differt nisi
tantum ratione.
Ad secundum respondetur,
ꝙ
quod
quanuis
omnes virtutes habeant ex natura sua aptitudinem vt possint referri & ordinari ad bonum commune: tamen nunquam
ordinā
tur
ordinantur
nisi, vt subsunt imperio legalis iustitiæ.
Cæterùm ille finis competit virtutibus non
ex propria specie, sed ex motione superioris virtutis, quæ est iustitia legalis.
Ad tertium respondetur,
ꝙ
quod
actus cuiuslibet virtutis potest dupliciter accipi. Vno
modo vt ordinatur ad bonum particulare,
quod est obiectum proprium cuiuslibet virtutis. Alio modo vt est opus debitum secundum legem, quæ lata est de actione virtutis, videlicet, quatenus est actus ciuis, qui est
pars communitatis. Siquidem priori modo
considerentur isti actus: nondum intelligitur esse meritum. Sed cum posteriori modo considerantur iam intelliguntur vt ordinantur ad bonum commune. Ac proinde
qui est præses communitatis tribuit præ
mium studiosè operanti: quatenus à iustitia legali permouetur ad operandum. Ad
confirmationem iam patet ex dictis, quomodo eleemosyna & ieiunium potest dici
actus iustitiæ legalis.
Ad vltimum nego minorem. Imo iustitia legalis habet actum proprium & realiter distinctum ab actibus aliarum
virtutũ
virtutum
.
Quod si vt in plurimum actus ille inueniatur coniunctus cum actu imperato alterius
virtutis: hoc non tollit distinctionem virtutis. Quemadmodum actus prudentiæ vix
poterit inueniri nisi circa
materiā
materiam
aliarum
virtutum moralium, & tamen constat esse
virtutem distinctam secundum essentiam
ab illis. Verum est tamen, quòd potest esse
actus iustitiæ legalis in quodam actuali proposito obseruandi legem in omnibus propter bonum commune, vbi nullus actus alterius præter
prudentiā
prudentiam
exercetur virtutis.
DVbitatur tertio circa diuisionem iustitiæ. Sed antequam dubitationem proponamus, operæ pretium est obseruare ordinem quem habet iustitia legalis ad reliquas iustitiæ partes. Quem ordinem ostendemus partientes iustitiam in communi in
|
omnes suas partes. Est enim prima diuisio
iustitiæ analoga. Alia est enim iustitia vera
& propria: Alia metaphorica & similitudinaria, qualis est eiusdem ad seipsum & inter partes eiusdem suppositi. Quæ quidem
iustitia in præsenti consideratione seorsum
relinquenda est. Agendum est autem nobis
de iustitia, prout est ad alterum
cōstituens
constituens
æqualitatem. Et hæc rursus diuiditur in iustitiam cardinalem & perfectam: & in iustitiam adiunctam cardinali
imperfectā
imperfectam
. Cardinalis & perfecta iustitia est, quæ versatur
circa ius perfectum. Cardinali vero adiuncta est, quæ versatur circa ius imperfectum
habens
modũ
modum
cardinalis virtutis: deficiens
tamen ab illius perfectione. Huiusmodi est
religio & pietas, de quibus agit Diuus
Tho.
à quæst. 80. & deinceps. Tertio diuiditur
iustitia cardinalis in
iustitiā
iustitiam
generalem seu
legalem, & in iustitiam particularem. De legali quidem diximus hactenus quid sit, &
quodnam sit eius obiectum. Particularem
vero iustitiam D.
Thom. diuidit infra quæ
stione 61. art. 1. Legalem vero nos intendimus diuidere in dubio sequenti. Sed prius
necesse est examinare secundam diuisionem. Arguitur enim contra illam. Perfectum & imperfectum non multiplicant speciem rerum, ergo illa diuisio non est generis in diuersas species. Respondetur distinguo antecedens. Si enim perfectio sit de intrinseca ratione rei, quæ dicitur perfecta: &
imperfectio sit de intrinseca ratione rei
quę
quæ
dicitur imperfecta: nego antecedens. Si autem perfectio vel imperfectio non sit de intrinseca ratione rei quæ dicitur perfecta vel
imperfecta: verum est
antecedẽs
antecedens
: sed nihil
probat contra nos, quoniam in illa diuisione perfectio quæ ponitur in definitione virtutis cardinalis seu iustitiæ cardinalis est de
intrinseca ratione ipsius. Impressio verò est
de intrinseca ratione virtutis
quę
quæ
dicitur cardinali
adiũcta
adiuncta
. Non quia in ratione virtutis
sit imperfecta: sed quia in ratione iustitiæ
deficit in aliquo necessario ad perfectam rationem iustitiæ cardinalis. Est exemplum
ad explicandam istam doctrinam. Visio
beatifica & fides sunt in genere cognitionis supernaturalis tanquam perfectum &
imperfectum: sed tamen quia perfectio est
de intrinseca ratione visionis beatificæ, &
imperfectio est de intrinseca ratione cognitionis fidei, differunt isti duo actus
plusquā
plusquam
specie.
Secundo arguitur contra eandem diuisionem. Liberalitas & affabilitas sunt partes
potentiales iustitiæ cardinalis. Et tamen
nō
non
sunt propriè & verè iustitiæ, ergo secunda
diuisio analoga est: sicut & prima, aut certè
membrum diuisum non est iustitia vera &
propria. Respondetur, quòd nos non asserimus omnem partem potentialem iustitiæ
cardinalis esse verè & propriè iustitiam: sed
veram & propriam iustitiam diuidimus in
cardinalem & in cardinali adiunctam.
Itaq́;
Itaque
ea pars iustitiæ cardinalis, quæ respicit veram rationem debiti legalis, deficit autem,
quia non potest æquale reddere, hæc est vera & propria iustitia: quanuis sit imperfecta
qualis est religio & pietas. Illæ autem partes potentiales iustitiæ, quæ deficiunt à perfecta ratione iustitiæ, propterea quòd non
retinent rationem debiti legalis: non habent veram rationem & propriam iustitiæ.
Huius differentiæ ratio à priori potest assignari. Nam inter illa tria quæ sæpè diximus necessaria ad rationem iuris, videlicet,
quòd sit ad alterum, item quòd importet
rationem debiti: & denique rationem
ęqualitatis
æqualitatis
. Defectus primæ conditionis constituit iustitiam metaphoricam: defectus vero secundæ constituit rationem iustitiæ tantum partis potentialis. Defectus
deniq;
denique
tertiæ constituit rationem imperfectæ iustitiæ, sed veram & propriam.
Tertio arguitur contra eandem diuisionem &
cōtra
contra
tertiam. Religio & pietas sunt
excellentiores quam iustitia particularis,
imo religio post virtutes Theologales primum dignitatis locum tenet: vt docet Diuus
Thomas infra quæst. 81. artic. 6. Ergo
sunt perfectiores iustitiæ: quam iustitia particularis & iustitia legalis. Respondetur religionem & pietatem esse persectiores virtutes, quàm iustitia particularis: imo vero
religionem esse præstantiorem virtutem,
quam omnis iustitia legalis: tamen
nō
non
sunt
præstantiores in ratione iustitiæ. Hæc solutio conformis est doctrinæ quam protulimus in hoc articulo, dubio primo, circa fi|
nem in solutione cuiusdam primi argumenti. Nec tamen est contraria secundæ solutioni quam illic assignauimus. Vbi diximus
ꝙ
quod
nō
non
bene intelligitur
ꝙ
quod
iustitia legalis sit perfectior virtus quam virtus particularis, &
ꝙ
quod
non sit perfectior iustitia. Etenim ibi loquebamur de duabus speciebus
iustitię
iustitiæ
perfectis. At vero religio & pietas non sunt species perfectæ iustitiæ. Vnde non inconuenit,
ꝙ
quod
sint perfectiores virtutes etiam in sua
specie, non autem perfectiores iustitiæ
quā
quam
legalis & particularis.
DVbitatur vltimò. Vtrum iustitia legalis sit species subalterna vel atoma.
Videtur, quod sit atoma species. Primo
quoniam charitas est vna species atoma,
cuius actus &
officiũ
officium
est referre omnes actus aliarum virtutum in
bonũ
bonum
diuinũ
diuinum
, ergo
similiter iustitia legalis cuius
officiũ
officium
est referre omnes actus virtutum in bonum commune, quod est illius proprium obiectum,
erit vna species atoma virtutis. Hoc exemplo vtitur Diuus Thom. artic. 6. vt explicet
nobis rationem iustitiæ legalis.
Secũdo
Secundo
arguitur.
Nō
Non
possumus nos imaginari, nisi duas diuisiones iustitiæ legalis.
Prior quidem in qua constituatur quædam
species
iustitię
iustitiæ
legalis:
quę
quæ
dicitur Epicheia.
Altera in qua diuidatur iustitia legalis tanquam genus in species, videlicet in
iustitiā
iustitiam
legalem quæ residet in Principe architectonicè, & in iustitiam legalem: quæ residet in
ministris vel subditis Principi administratiuè: sicut dixit Diuus Thomas artic. 6. conclusione secunda. sed neutra istarum diuisionum est generis in species, ergo est species atoma. Probatur minor quantum ad
priorem diuisionem. Nam Epicheia est
tantum pars potentialis iustitiæ, non subieua, ergo
nō
non
est species iustitiæ. Probatur antecedens, quia D. Tho. disserit de Epicheia
nō
non
in hac priori parte tractatus, de iustitia,
sed in posteriori parte, scilicet, in
quęst
quæst
. 120.
post tractatum
omniũ
omnium
partium
potentialiũ
potentialium
iustitiæ. Probatur eadem minor,
quantũ
quantum
ad
secũdā
secundam
diuisionẽ
diuisionem
. Idem formaliter est obiectum (scilicet bonum
cōmune
commune
) respectu iustitiæ legalis quæ est in Principe, & quæ est
in subditis, ergo eadem est virtus specifica
legalis. Sed pro alia parte est Arist. 5. Ethic.
cap. 10. Vbi constituit vnam partem iustitiæ legalis Epicheiam: quæ latinè dicitur
æqualitas. Item Diuus Tho. loco citato, art.
secundo. ad primum docet hoc ipsum.
Secundo arguitur, & probatur, quòd iustitia legalis quæ est in Principe distinguatur specie à iustitia legali, quæ est in ciue.
Quoniam prudentia principalis siue monarchica quæ residet in Principe seu Monarcha distinguitur specie à prudentia politica & monastica, quæ est in ciuibus, vt docet D. Tho. supra
quęst
quæst
. 50. art. 2. & Arist. 6.
Ethicorum cap. 8. sed iustitia legalis in ipso
Principe correspondet ex parte voluntatis
prudentiæ quæ est in intellectu Principis:
iustitia vero legalis quæ residet in ipsis ciuibus, correspondet etiam ex parte voluntatis
prudentiæ politicæ quæ est in intellectibus
ipsorum, ergo sicut ipsæ prudentiæ distinguuntur specie, ita ipsæ iustitiæ legales debent distingui specie. Et confirmatur
quoniā
quoniam
iam diximus supra dub. 2. faciliùs multiplicantur & distinguuntur virtutes morales ex parte appetitus quàm ex parte intellectus, sed ex parte intellectus distinguuntur specie prudentia regnatiua & prudentia politica, ergo
iustitię
iustitiæ
correspondentes illis distinguuntur specie.
Denique arguitur. Virtus Architectonica distinguitur specie à virtute vsuali &
administratiua, sed iustitia legalis quæ est
in Principe habet se vt virtus Architectonica secundum, quòd est in Principe: secundum autem, quòd est in ciuibus se habet vt
administratiua & vsualis, vt docet Diuus
Thomas artic. 6. ergo differunt specie.
PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Iustitia legalis generaliter dicta
diuiditur
primũ
primum
in
Epicheiam, & in iustitiam legalem strictè
dictā
dictam
. Pro intelligentia
huius conclusionis. Notandum est,
ꝙ
quod
lex à
qua denominatur iustitia legalis, duplicem
finem habet. Alterum intrinsecum & immediatum, quem immediatè respicit ipse
legislator. Alterum
extrinsecũ
extrinsecum
&
mediatũ
meidatum
sed magis
principalẽ
principalem
: quem principaliter respicit ipse legislator. Sit exemplum. Est lex
de non aperiendis portis ciuitatis tempore belli: ne hostes
ciuitatẽ
ciuitatem
occupẽt
occupent
: finis immediatus & intrinsecus huius legis est ille,
|
quem verba immediatè præ se ferunt, ne
hostes in ciuitatem irruant. Finis vero remotus, sed magis principalis est salus & incolumis status reipublicæ. Iustitia igitur legalis in ampla & generali acceptione, respicit vtrumq́ue finem indifferenter. Et secundum hanc considerationem accipitur à nobis in præsenti, tanquam genus quod diuiditur in
Epicheiam siue æquitatem, & iustitiam legalem strictè dictam: quæ quidem
respicit tantum finem proximum legis.
Epicheia verò seu æquitas respicit
tanquā
tanquam
proprium obiectum finem remotum, sed magis intentum à legislatore. Et hinc est,
ꝙ
quod
iustitia legalis attendit ipsa verba legalia sicut
scripta sunt: æquitas verò prætermissis verbis ipsius legis aliquando sequitur legem secundum id quod postulat iustitiæ ratio &
communis vtilitas. Accommodatur autem
nomen iustitiæ legalis propter
penuriā
penuriam
nominum
iustitię
iustitiæ
illi quæ respicit verba legis.
Quemadmodum diuidit Arist. dispositionem in habitum & dispositionem: ita vt nomen generis approprietur speciei imperfectiori. Conclusio itaque ad hunc modum
explicata habetur ex
Arist. & D. Tho. locis
citatis in primo argumento eorum, quæ fecimus pro parte affirmatiua. Item habetur
apud
Arist. lib. 1. Rhetorices. ca. 11. & lib. 2.
magnorum moralium cap. 1. Probatur autem conclusio præter argumenta. Primò
quoniā
quoniam
vt docet D.
Tho. in. q. 51. art. 3. & 4.
synesis &
Gnomi sunt diuersæ virtutes partes potentiales prudentiæ. Nam
synesis iudicat de rebus agendis
secundũ
secundum
regulas
cō
munes
communes
.
Gnomi verò iudicat de eisdem rebus præter regulas communes: per altiora
quædam & vniuersaliora principia: sed iustitia legalis strictè dicta correspondet ex
parte voluntatis iudicio
synesis secundum
communes regulas. AEquitas verò correspondet iudicio
Gnomi præter regulas
cō
munes
communes
per altiora principia & vniuersaliorem finem, ergo distinguuntur specie.
Secundo arguitur. Obiectum iustitiæ legalis specialiter dictæ & obiectum æquitatis distinguuntur formaliter: ergo ipsæ virtutes sunt distinctæ specie. Probatur antecedens, quia regula & regulatum mensura &
mensuratũ
mensuratum
in ratione obiecti virtutis distin
guuntur formaliter: sed obiectum æquitatis
est ratio & mensura obiecti legalis specialiter
dictę
dictæ
iustitiæ: ergo distinguuntur formaliter ista obiecta. Minor explicatur in exemplo posito in illa lege de
nō
non
aperiendis portis ciuitatis tempore belli. Vbi manifestum
est, quòd salus ciuitatis &
trāquillitas
tranquillitas
reipublicæ status est regula & mensura, per
quā
quam
debemus metiri, an illo tempore hostes debeant arceri, an introduci intra ciuitatem, si
speratur victoria ex ingressu illorum. Vltimo probatur conclusio. Obiectum æquitatis habet peculiarem difficultatem quandam supra obiectum iustitiæ legalis specialiter dictæ: ergo requiritur specialis virtus
ad vincendam illam difficultatem. Antecedens probatur experientia. Videmus enim
sæpè homines alias doctos Iurisque peritos
& zelum legis habentes: & tamen
vsq;
vsque
adeo
scrupulosè hærent verbis & literis ipsius legis: vt nulla ratione etiam vtiliori ad
bonũ
bonum
commune permoueantur, vt attendant legislatoris intentum. Hinc est quòd
Paulus
Iurisconsultus ait: lege si seruum. ff. de verborum obligationibus. Dicit enim citans
Celsum dicentem: quòd in eo genere quæ
stionis in quo agitur de bono, & æquo: plerumq́ue sub authoritate iuris scientiæ periculosè erratur. Vide Diuum
Thom. infra
quæst. 60. artic. 5. ad secundum
argumentũ
argumentum
.
Vbi refert aliud dictum Iurisconsulti huic
simile. Item
Cicero in Oratione pro Cecina, inquit quoties aliqui in iudicio habent
causam pro bono & æquo: si contrà, literis
& verbis, & vt dici solet, summo contenditur iure: solent huiusmodi iniquitati
ęqui
æqui
&
boni nomen dignitatemq́ue opponere: &
dicere, Iurisconsultorum authoritati non
oportere obedire.
Arist. etiam vbi supra ca.
13. Rhetoricorum inquit. Arbitrium eligi,
vt
pręualeat
præualeat
bonum &
ęquum
æquum
:
quoniā
quoniam
in
foro & apud iudicis tribunal magis
pręstat
præstat
iustum legale. Hinc etiam illud
Prouerbiũ
Prouerbium
ortum habuit,
summũ
summum
ius summa iniuria.
Etenim summum ius in hoc prouerbio
nō
non
accipitur pro eo quod est rigor & seueritas
iuris: nunquam enim iuris rigor est iniuria.
Sed summum ius idem est, acsi diceretur
summitas
atq;
atque
superficies iuris, quod est id
quod verba & literæ legis sonant. Contin|
git sæpè, quòd intus lateat summa iniuria.
Tunc autem maximè à vero iure disceditur & fit summa iniuria: cùm iudex hæ
ret literis & verbis legis: & non attendit voluntatem & beneplacitum legislatoris. Cæ
terùm iustitia legalis specialiter dicta ita ad
hæret literis verbisque legis, vt parata sit &
subordinata limitari per beneplacitum &
voluntatem legislatoris secundum æquitatem iustitiæ. Et idcirco
Paulus Iurisconsultus. ff. de regulis iuris. asserit hanc regulam
in omnibus quidem, maximè tamen in iure, scilicet, æquitatem
spectādam
spectandam
esse. Et ob
hanc causam ascripsit sibi æquitas hoc nomen, quod videtur genericum omni iustitiæ, scilicet per Antonomasiam & excellentiam quandam: eo
ꝙ
quod
iustitia legalis strictè
dicta si
cōparetur
comparetur
cum æquitate ipsa, quasi
seorsum illi opposita, est iniquitas. Omnis
enim æquitas quæ in illa inuenitur debet
esse subordinata virtuti æquitatis: quæ sic dicitur per excellentiam.
Secunda
cōclusio
conclusio
. Iustitia legalis eadem
& vna est secundum speciem atomam in
principe & subditis. Probatur quia est idem
obiectum formale iustitiæ legalis quæ est
in Principe & subditis. Probatur
antecedẽs
antecedens
.
Princeps per æquitatem procurat bonum
commune præter leges communes, similiter per
iustitiā
iustitiam
legalem strictè procurat bonum
cōmune
commune
per communes regulas: sed
hoc ipsum efficiunt subditi per æquitatem
& per iustitiam legalem strictè
dictā
dictam
, ergo
idem est obiectum formale
vtriusq;
vtriusque
. Hanc
conclusionem probant argumenta facta in
principio huius dubij
ꝓ
per
parte negatiua, sed
necesse est ad illa respondere quatenus militant contra primam conclusionem.
Ad primum respondetur negando consequentiam. Obiectum enim charitatis est
vnũ
vnum
& idem formaliter
secundũ
secundum
speciem,
neque particularis difficultas est in referendis actibus virtutis omnis in bonum diuinum, præter illam quæ est in diligendo
Deum. Cæterum vt iam ostendimus obiectum iustitiæ legalis variatur secundum speciem & formalem rationem obiecti respectu iustitiæ legalis quæ dicitur æquitas, &
respectu iustitiæ legalis specialiter dictæ.
Item maior difficultas est in procurando
bono communi præter regulas
cōmunes
communes
,
quàm in procurando illo per communes
regulas & leges. Quapropter non est eadem ratio de charitate & iustitia legali.
Ad secundum argumentum respondetur, quantum ad priorem partem: quòd Diuus Thom. in tractatu de æquitate seu Epicheia seruauit ordinem & naturæ & disciplinæ. Naturæ quidem, quoniam processit
ab imperfectioribus iustitijs ad æquitatem
quæ omnium perfectissima est. Disciplinæ
verò,
quoniā
quoniam
prius egit de illis iustitijs, quæ
attendunt communes regulas & leges. Reposuit tamen in vltimum locum æquitatem, quæ
pręter
præter
communes regulas iustum
operatur, corrigens opera aliarum
virtutũ
virtutum
iustitiæ. Altera pars argumenti probat
secũ
dam
secundam
conclusionem
neq;
neque
obstat primæ. Similiter non est soluendum primum argumentum in oppositum: fauet enim primæ
conclusioni. Neque obstat secundæ.
Ad secundum verò in oppositum respondetur quatenus militat contra
secundā
secundam
conclusionẽ
conclusionem
. Faciliùs quidem multiplicari virtutes vt in plurimum in voluntate, quàm in
intellectu:
quoniā
quoniam
intellectus simplicior &
perfectior potentia est, quam ipsa
volũtas
voluntas
.
Ea vero quæ in inferioribus dispersa sunt, solent adunari in superioribus. Cæterum interdum contingit oppositum, videlicet,
ꝙ
quod
in intellectu
multiplicẽtur
multiplicentur
lumina, per quæ
res illustrantur & perficiuntur: & ex parte
voluntatis non multiplicetur inclinatio &
propensio ad res ipsas. Exempli gratia in intellectu sunt duo habitus circa prima principia. Alter qui dicitur intellectus circa speculabilia principia. Alter vero qui dicitur synderesis circa principia practica & moralia.
Ex parte vero
volũtatis
voluntatis
neque sunt duo habitus, imo neque vnus respectu boni connaturalis quod ostenditur per illa diuersa lumina: sed ipsa voluntas absque habitu super
addito, est
propẽsa
propensa
& inclinata in huiusmodi bonum: imò voluntas est ipsa propensio
& inclinatio. Item est aliud exemplum. Ex
parte intellectus est alius habitus circa prima principia & alius circa conclusiones in
speculabilibus: & tamen ex parte voluntatis
vnus & idem habitus virtutis est circa media eligibilia & circa finem virtutis.
V.
Verbi
g.
gratia,
|
Vnus habitus temperantiæ facit bonam intentionem circa illam materiam, & bonam
electionem
mediorũ
mediorum
ad finem intentum:
cum tamen in intellectu etiam in practicis
sint quatuor habitus siue virtutes ad operationem virtutis temperantiæ & cuiuslibet;
scilicet Eubulia & Synesis & Gnomi & prudentia. Ad istum modum dicimus in
prę
senti
præsenti
,
ꝙ
quod
cum distinctione prudentiæ in monasticam & politicam, potest esse identitas
secundum essentiam iustitiæ legalis in subditis & Principe.
Ad vltimum negatur minor. Propriè loquendo: non enim iustitia legalis in Principe est Architectonica
secũdũ
secundum
naturā
naturam
suam,
nec respicit
secundũ
secundum
naturā
naturam
suam nisi eundem
finẽ
finem
quẽ
quae
respicit iustitia legalis in subditis, scilicet
bonũ
bonum
cōmune
commune
. Virtus
autẽ
autem
Architectonica, idest superintendens ex natura sua debet habere vniuersaliorem finem.
Verum est tamen
ꝙ
quod
dicit D. Tho. in arti. 6.
Iustitia legalis prout residet in Principe est
quasi Architectonica
quoniā
quoniam
licet ipsa
secũ
dũ
secundum
se non magis habeat Imperare in Principe
quā
quam
in subditis: tamen ratione subiecti,
quod est ipse Princeps, deseruit magis ad
imperiũ
imperium
:
quā
quam
prout est in subditis,
quorũ
quorum
est
obedire Principi ad procurandum bonum
cōmune
commune
. Imo vero ad eundem
modũ
modum
omnis virtus quæ residet in Principe
pōt
potest
quodāmodo
quodammodo
dici Architectonica: quæ vero residet in subditis vsualis & quasi administratiua. Et ratio est quoniam Princeps imperat
omnes actus aliarum virtutum quatenus à
iustitia legali ordinantur ad bonum publicum. Subditi vero exequuntur huiusmodi
actus de quibus imperat Princeps propter
eundem finem boni publici.
ARTICVLVS VIII.
¶ Vtrùm iustitia particularis habeat specialem materiam.
AD Octauum sic proceditur.
Videt̃
Videtur
ꝙ
quod
iustitia particularis non habeat materiam specialem. Quia super illud
Gen. 2. Fluuius quartus ipse est Eu
phrates, dicit
Glos. Euphrates frugifer interpretatur, nec dicitur
cō
tra
contra
quos vadat: quia iustitia ad omnes animæ partes pertinet. Hoc
autẽ
autem
non esset, si haberet
materiā
materiam
specialẽ
specialem
: quia quælibet materia specialis ad aliquam specialem
potentiā
potentiam
pertinet. Ergo iustitia particularis
non habet materiam specialem.
¶ 2 Præterea,
August. dicit in libro 83.
quæstio.
ꝙ
quod
quatuor sunt
animæ virtutes, quibus in hac vita
spiritualiter viuitur, scilicet temperantia, prudentia, fortitudo, &
iustitia: & dicit
ꝙ
quod
quarta est iustitia,
quæ per omnes diffunditur. Ergo
iustitia particularis quæ est vna de
quatuor
virtutibꝰ
virtutibus
cardinalibus,
nō
non
habet specialem materiam.
¶ 3 Præterea. Iustitia dirigit hominem
sufficiẽter
sufficienter
in his, quæ sunt
ad
alterũ
alterum
. Sed per omnia quæ sunt
huius vitæ, homo potest ordinari
ad
alterũ
alterum
: ergo materia iustitiæ est
generalis & non specialis.
SED contra est,
ꝙ
quod
Philosophus
in 5. Ethicor. ponit iustitiam
particularẽ
particularem
circa ea specialiter, quæ pertinent ad
communicationẽ
communicationem
vitæ.
RESPONDEO dicendum,
quòd omnia
quęcunque
quæcunque
rectificari
possunt per rationem, sunt materia
virtutis moralis, quæ diffinitur per
rationem rectam: vt patet per
Philosophum in 2.
Lib. 2. ca.
2.
&
6. tomo. 5.
Ethic. Possunt autem per rationem rectificari & interiores animæ passiones, & exteriores actiones, & res exteriores,
quæ in vsum hominis veniunt: sed
tamen per exteriores actiones &
per exteriores res, quibus sibi
inui| p. 56
cẽ
inu
icem
homines
cōmunicare
communicare
possunt,
attenditur ordinatio vnius hominis ad alterum: secundum
autẽ
autem
interiores passiones
cōsideratur
consideratur
rectificatio hominis in seipso. Et ideo
cùm iustitia ordinetur ad alterum,
non est circa totam materiam virtutis moralis, sed solum circa exteriores actiones & res
secundũ
secundum
quā
dam
quandam
rationem obiecti specialem:
prout scilicet secundum eas vnus
homo alteri coordinatur.
AD primum ergo
dicẽdum
dicendum
,
ꝙ
quod
iustitia pertinet quidem essentialiter ad vnam partem animæ, in qua
est sicut in subiecto, scilicet ad voluntatem, quæ quidem mouet per
suum imperium omnes alias animæ partes. Et sic iustitia non directè, sed quasi per quandam redundantiam ad omnes alias animæ partes pertinet.
AD
secũdum
secundum
dicendum, quòd
sicut suprà
dictum est, virtutes cardinales dupliciter accipintur. Vno
modo, secundum quod sunt speciales virtutes habentes determinatas materias: alio modo, secundum quod significant quosdam generales modos virtutis: & hoc modo loquitur ibi
Augustinus: dicit enim quòd prudentia est cognitio rerum appetendarum &
fugiẽ
darum
fugiendarum
. Temperantia est refrenatio cupiditatis ab his quæ temporaliter delectant. Fortitudo est firmitas animi aduersus ea, quæ temporaliter molesta sunt. Iustitia est quæ
per cæteras diffunditur, dilectio
Dei &
ꝓximi
proximi
, quæ scilicet est
cōmunis
communis
radix totius ordinis ad
alterũ
alterum
.
AD tertium dicendum, quòd
passiones interiores, quæ sunt pars
materię
materiæ
moralis, secundum se non
ordinantur ad alterum, quod pertinet ad specialem rationem
iustitię
iustitiæ
,
sed earum effectus sunt ad
alterũ
alterum
ordinabiles, scilicet operationes exteriores. Vnde non sequitur quòd
materia iustitiæ sit generalis.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio vnica affirmatiua. Iustitia
solum est circa actiones exteriores, &
res secundum quandam obiecti rationem
specialem, scilicet, prout
secundũ
secundum
illas vnus
homo ordinatur ad alium.
ARTICVLVS IX.
¶
Vtrũ
Vtrum
iustitia sit circa paßiones.
AD nonum sic proceditur.
Videtur, quòd iustitia sit
circa
passiōes
passiones
. Dicit enim
Philosoph. in 2.
Ethic. quòd circa
voluptates & tristitias est moralis
virtus. Voluptas autem, id est, delectatio, & tristitia sunt passiones
quædā
quædam
, vt suprà
habitum est cùm
de passionibus ageretur: ergo iustitia cùm sit virtus moralis, erit circa
passiones.
¶ 2 Præterea. Per iustitiam rectificantur operationes, quæ sunt ad
alterum. Sed operationes huiusmodi rectificari
nō
non
possunt nisi passiones sint rectificatæ: quia ex inordinatione passionum prouenit inordinatio in
prędictis
prædictis
operationibus.
Propter concupiscentiam enim venereorum
ꝓceditur
proceditur
ad
adulteriũ
adulterium
.
Et propter
superfluũ
superfluum
amorẽ
amorem
pecuniæ proceditur ad
furtũ
furtum
: ergo oportet,
ꝙ
quod
iustitia sit circa passiones.
¶ 3 Præterea. Sicut iustitia particularis est ad alterum: ita etiam &
iustitia legalis. Sed iustitia legalis
est circa passiones: alioquin non se
extẽderet
extenderet
ad omnes virtutes, quarum quædam sunt manifestè circa passiones: ergo iustitia est circa
passiones.
SED contra est, quod
Philosophus dicit in
5. Ethic. quòd est circa operationes.
RESPONDEO dicendum,
quòd huius quæstionis veritas ex
duobus apparet. Primò quidem ex
ipso subiecto iustitiæ, quod est voluntas: cuius motus vel actus non
sunt passiones, vt suprà
habitum
est, sed solùm motus appetitus sensitiui passiones dicuntur. Et ideo
iustitia non est circa passiones: sicut temperantia & fortitudo, quæ
sunt irascibilis & concupiscibilis,
sunt circa passiones. Alio modo ex
parte materiæ: quia iustitia est circa
ea quæ sunt ad alterum, non autem
per passiones interiores immediatè, ad alterum ordinamur, & ideo
iustitia circa passiones non est.
AD primum ergo dicendum,
quòd non quælibet virtus moralis
est circa voluptates & tristitias, sicut circa materiam: nam fortitudo
est circa timores & audacias. Sed
omnis virtus moralis ordinatur ad
delectationem & tristitiam, sicut
ad quosdam fines consequentes:
quia, vt
Philosoph. dicit in 7. Ethicor.
Delectatio & tristitia est finis
principalis, ad quem respicientes
vnumquodque, hoc quidem malum, hoc quidem bonum dicimus.
Et hoc modo pertinent etiam ad
iustitiam, quia non est iustus qui
nō
non
gaudet iustis operationibus, vt dici
tur in
1. Ethicorum.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
operationes exteriores mediæ sunt
quodammodo inter res exteriores, quæ sunt earum materia: & inter passiones interiores, quæ sunt
earum principia. Contingit autem
quandoque esse defectum in vno
eorum sine hoc, quòd sit defectus
in alio. Sicut si aliquis surripiat rem
alterius non cupiditate habendi,
sed voluntate nocendi. Vel èconuerso, si aliquis alterius rem concupiscat, quam tamen surripere
nō
non
velit. Rectificatio ergo operationum, secundùm quod ad exteriora terminantur, pertinet ad iustitiam. Sed rectificatio earum secundùm quod à passionibus oriuntur,
pertinet ad alias virtutes morales,
quę
quæ
sunt circa passiones. Vnde surreptionem alienæ rei iustitia impedit, inquantum est contra æqualitatem in exterioribus constituendam. Liberalitas verò inquantum
procedit ab immoderata concupiscentia diuitiarum. Sed quia operationes exteriores non habent speciem ab interioribus passionibus,
sed magis à rebus exterioribus, sicut ex obiectis: ideo per se loquendo, operationes exteriores magis
sunt materia iustitiæ, quàm
aliarũ
aliarum
virtutum moralium.
AD tertium dicendum, quòd
bonum commune est finis singularum personarum in communitate
existentium, sicut bonum totius
|
finis est cuiuslibet partium.
Bonũ
Bonum
autem vnius personæ singularis
nō
non
est finis alterius. Et ideo iustitia legalis, quæ ordinatur ad
bonũ
bonum
commune, magis se potest extendere
ad interiores passiones, quibus homo aliqualiter disponitur in seipso,
quàm iustitia particularis, quæ ordinatur ad bonum alterius singularis
personæ:
quāuis
quamuis
iustitia legalis principalius se extendat ad alias virtutes quantum ad exteriores operationes earum, inquantum scilicet
præcipit lex, fortis opera facere, &
quæ temperati, & quæ mansueti,
vt dicitur in
5. Ethic.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio est negatiua. ¶ Secunda conclusio in solutione ad primum.
Omnis virtus moralis ordinatur ad delectationem & tristitiam sicut ad quosdam fines
consequendos. ¶ Tertia conclusio in solutione ad secundum. Rectificatio operationum, secundùm quod ad exteriorem
materiā
materiam
ordinantur pertinet ad iustitiam: sed
secundũ
secundum
quod à passionibus oriuntur, pertinet ad alias virtutes morales, quæ fiunt &
versantur circa passiones. ¶ Vltima conclusio ad
tertiũ
tertium
. Iustitia legalis magis se potest
extendere ad passiones,
quā
quam
iustitia particularis: sed simpliciter loquendo non est circa
passiones, sed circa operationes. Intentio D.
Thom. in his duobus articulis est inquirere
differentiā
differentiam
iustitiæ quæ desumitur per ordinem ad actionem illius: quæ est reddere alteri ius
suũ
suum
, & per ordinem ad
obiectũ
obiectum
quod
est ipsum ius quod alteri tribuitur. Actus autem omnis versatur circa
materiā
materiam
aliquam,
quæ dicitur materia circa
quā
quam
, quæ quidem
eadẽ
eadem
est cum obiecto secundùm rem: sed tamen actio virtutis imponit ipsi materiæ circa quam versatur, formam:
cōstituens
constituens
in illa
medium quod est obiectum formale quod
operatur virtus.
Quemadmodũ
Quemadmodum
faber lignarius respicit secundùm artem
suā
suam
lignũ
lignum
tan
quam
materiā
materiam
circa quam versatur eius ars.
At vero quatenus imprimit figuram in ipso
ligno, intelligitur ratio obiecti in ligno operato ab arte. In his
itaq;
itaque
duobus articulis agit
D. Tho. de materia circa
quā
quam
versatur iustitia. Pro
quorũ
quorum
intelligentia
notandũ
notandum
est primò,
ꝙ
quod
hæc vocabula operatio & passio significatione
quadā
quadam
ampla dicuntur de omnibus actionibus & passionibus, siue sint voluntatis siue appetitus sensitiui, siue potentiæ
exteriores executiuæ. At vero
quoniā
quoniam
actio
appetitus sensitiui fit quadam cum alteratione physica organi in quo subiectatur appetitus:
accōmodatum
accomodatum
est hoc nomen passio,
vt significet tantum actiones appetitus sensitiui. Reliquæ vero actiones voluntatis &
potentiarum exteriorum retinent nomen
operationis. Imo
quoniā
quoniam
per passiones bene
vel male disponitur homo in ordine ad seipsum: At vero per operationes disponitur
bene vel male in ordine ad aliud, ideo est in
vsu loquendi
philosophorũ
philosophorum
moralium, vt
illæ tantum actiones voluntatis & potentiæ
exteriores dicantur operationes, per quas
homo ordinatur ad alterum:
nō
non
autem illæ
quæ ordinantur ad seipsum: etiam si sint sine passione. Notandum est secundo. Iustitiam legalem aliquo modo
nō
non
appropriare
& determinare sibi
materiā
materiam
specialem sed
vniuersalẽ
vniuersalem
aliarũ
aliarum
virtutum. De qua iustitia
potest intelligi testimonium illud glossæ
quod citat D.
Thom. art. 8. argum. 1. Quod
quidem est D.
Aug. lib. 2. de Genes. contra
Manich. c. 10. Intelligi
etiā
etiam
potest alterum
testimoniũ
testimonium
quod citatur
ibidẽ
ibidem
argum. 2. ex
Aug. lib. 83. quæst. q. 61. siquidem de legali
iustitia maxime
verificātur
verificantur
illa testimonia:
quanuis D. Tho. aliter soluat illa
argumẽta
argumenta
.
Asserit etiam D.
Tho. hanc explicationem
articuli. 9. ad tertium. Et ratio eius est manifesta. Quoniam iustitia legalis ordinat ciues & bona ipsorum ad bonum publicum
tanquam bona partium ad bonum totius, &
tanquam medium ad finem. Passiones
autẽ
autem
redactæ ad
mediũ
medium
rationis sunt bona
ipsorũ
ipsorum
ciuium, ergo eas etiam ordinat iustitia legalis ad bonum publicum. Notandum est tertiò, quòd si velimus valde propriè & formaliter loqui, iustitia legalis versatur tantum circa operationes &
nō
non
circa passiones.
|
Hæc doctrina videtur D.
Tho. art. 9. ad tertium. vbi inquit, quòd principalius iustitia
legalis versatur circa operationes etiam illarum virtutum, quæ respiciunt passiones,
v.
verbi
g.
gratia,
fortitudo, vt à iustitia legali imperatur,
principaliter respicit exteriorem actionem
scilicet aggressionem in bello aut etiam
fugā
fugam
ipsam quatenus expedit bono publico.
Idipsum insinuauerat D.
Tho. in solutione
ad tertium:
nō
non
enim dixit absolute iustitiam
legalem respicere passiones tanquam
materiā
materiam
, sed loquitur
cōparatiue
comparatiue
, scilicet
ꝙ
quod
magis
est circa passiones
quā
quam
iustitia particularis.
ARTICVLVS X.
¶ Vtrùm medium iustitiæ sit medium rei.
AD Decimum sic proceditur.
Videtur quòd
mediũ
medium
iustitiæ non sit
mediũ
medium
rei.
ratio
Ratio
enim generis saluatur in omnibus speciebus. Sed virtus moralis in
2. Ethic.
diffinitur esse habitus electiuus in medietate existens
determinata ratione quo ad nos: ergo & in iustitia est medium rationis, & non rei.
¶ 2 Præterea. In his, quæ simpliciter sunt bona, non est accipere superfluum & diminutum, & per
cō
sequens
consequens
nec
mediũ
medium
: sicut patet de
virtutibus, vt dicitur in
2. Ethic.
Sed iustitia est circa simpliciter bona, vt dicitur in
5. Ethic. ergo in iustitia non est medium rei.
¶ 3 Præterea. In alijs virtutibus
ideo dicitur esse medium rationis
& non rei, quia diuersimodè accipitur per comparationem ad diuersas personas: quia quod vni est multum, alteri est parum, vt dicitur in
2. Ethic.
sed hoc
etiā
etiam
obseruatur
in iustitia. Non enim eadem pœna
punitur, qui percutit principem, &
qui percutit priuatam personam:
ergo etiam iustitia non habet medium rei, sed medium rationis.
SED contra est, quod
Philosophus in 2. Ethic.
assignat
mediũ
medium
iustitiæ,
secũdùm
secundum
proportionalitatẽ
proportionalitatem
arithmeticā
arithmeticam
: quod est
mediũ
medium
rei.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut suprà
dictum est, aliæ
virtutes morales principaliter consistunt circa passiones,
quarũ
quarum
rectificatio non attenditur nisi
secundũ
secundum
comparationem ad ipsum
hominẽ
hominem
, cuius sunt passiones: secundùm
scilicet quod irascitur & concupiscit prout debet
secũdùm
secundum
diuersas
circunstantias. Et ideo medium talium virtutum
nō
non
accipitur secundùm
proportionẽ
proportionem
vnius rei ad alteram, sed solùm
secundũ
secundum
comparationẽ
comparationem
ad ipsum virtuosum. Et propter hoc in ipsis est
mediũ
medium
solum secundum
rationẽ
rationem
, quo ad nos. Sed
materia iustitiæ est exterior operatio, secundùm quod ipsa vel res cuius est vsus,
debitā
debitam
proportionẽ
proportionem
habet ad aliam personam. Et ideo
mediũ
medium
iustitiæ consistit in
quadā
quadam
proportionis æqualitate rei exterioris
ad
personā
personam
exteriorem. Æquale
autẽ
autem
est realiter
mediũ
medium
inter maius &
minus, vt dicitur in
10. Metaph.
vnde iustitia habet medium rei.
AD primum ergo dicendum,
quòd hoc medium rei est etiam medium rationis: & ideo in iustitia saluatur ratio virtutis moralis.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
bonum simpliciter, dupliciter dicitur: vno modo, quod est omnibus
|
modis bonum: sicut virtutes sunt
bonæ. Et sic in his quæ sunt bona
simpliciter, non est accipere
mediũ
medium
& extrema. Alio modo dicitur aliquid simpliciter bonum: quia est
absolutè bonum, scilicet
secũdùm
secundum
suam naturam
cōsideratum
consideratum
: quanuis per abusum possit fieri malum:
sicut patet de diuitijs & honoribus. Et in talibus potest accipi
superfluũ
superfluum
diminutũ
diminutuum
&
mediũ
medium
,
quantũ
quantum
ad homines, qui possunt eis vti
bene, vel male. Et sic circa simpliciter bona dicitur esse iustitia.
AD tertium dicendum, quòd
iniuria illata, aliam proportionem
habet ad principem, &
aliā
aliam
ad personam priuatam. Et ideo oportet
aliter adæquare vtranque iniuriam
per vindictam: quod pertinet ad diuersitatem rei, & non solum ad diuersitatem rationis.
COMMENTARIVS.
DVbitatur circa istos duos articulos;
Vtrùm iustitia saltim particularis versetur tantum circa operationes, An vero simul circa passiones. Hæc dubitatio habet
aliam annexam, scilicet, An iustitia sit tantum in voluntate subiectiuè, an vero simul
etiam sit in appetitu sensitiuo.
Vtriusqne
Vtriusque
dubitationis eadem est solutio. Si enim iustitia versatur tantum circa operationes, erit
tantum in voluntate subiectiuè, si
autẽ
autem
versatur simul circa passiones, erit simul in appetitu sensitiuo.
Arguitur ergo primò, & probatur, quòd
iustitia versetur simul & circa operationes,
& circa passiones, & quòd sit in voluntate
& in appetitu sensitiuo. Misericordia versatur simul circa operationes & passiones, &
simul est
involũtate
involuntate
& in appetitu sensitiuo,
vt
ostẽdimus
ostendimus
. 2. 2. q. 30. ar. 3. dub. 2. ergo & iustitia saltim particularis versabitur circa operationes & passiones, & erit in voluntate &
in appetitu sensitiuo. Probatur
cōsequentia
consequentia
.
Quia sicut iustitia est ad
alterũ
alterum
: ita
etiā
etiam
misericordia est ad subleuandam miseriam alterius. Quòd si misericordia nihilominus
moderatur passiones appetitus sensitiui, scilicet compassionem & duritiem erga miseriam alienam, sequitur quòd iustitia etiam
moderetur passionem appetitus sensitiui,
scilicet, nimiam cupiditatem rerum temporalium quæ impedit nequis reddat alteri
quod debet, aut quòd non promptè & delectabiliter reddat. Confirmatur, quoniam liberalitas, quæ etiam est ad alterum, versatur
simul circa operationes & passiones: vt docet D. Tho. in solutione ad secundum
argumentũ
argumentum
art. 9. ergo
eadẽ
eadem
erit ratio de iustitia.
Arguitur secundò. Virtutes quæ sunt in
appetitu sensitiuo tanquam in subiecto, quales sunt fortitudo & temperantia, versantur
simul erga operationes & passiones, ergo iustitia. Antecedens probatur. Quoniam potissimus actus fortitudinis &
temperātiæ
temperantiæ
est
electio voluntatis, iuxta doctrinam Arist. 6.
Ethic. c. 2. Virtus enim moralis quæcunque,
est essentialiter habitus electiuus: ipsa
autẽ
autem
electio principaliter est actus voluntatis elicitus: quanuis sit quædam electio participata in appetitu sensitiuo, sed hæc est minus
principalis vtpotè deriuata ab electione voluntatis, igitur fortitudo & temperantia versantur circa operationes. Hoc argumento
non solum impugnatur conclusio art. 9. sed
etiam ratio prima illius.
Arguitur tertiò. Et probatur,
ꝙ
quod
saltim iustitia legalis versetur circa operationes &
passiones, & sit subiectiuè consequenter in
voluntate & in appetitu sensitiuo. Nam D.
Tho. in solutione ad tertium, tribuit iustitiæ
legali
ꝙ
quod
versetur circa passiones,
quāuis
quamuis
minus principaliter. Hoc enim
nō
non
obstat quominus ponatur aliquis habitus in appetitu
sensitiuo: sicut ponitur habitus misericordiæ & habitus liberalitatis in appetitu sensitiuo: quanuis istæ virtutes principaliter ordinentur ad alterum. In hac quæst. Buridanus
5. Ethic. q. 1.
cōtrarius
contrarius
est doctrinæ D. Tho.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Iustitia etiam particularis versatur
tātum
tantum
erga operationes, & consequenter
tantũ
tantum
est in
voluntate subiectiuè. Hæc est expressa sententia
Philosophi. 5. Ethic. c. 1. & 2. & est do|
ctrina D.
Tho. 1. 2. q. 60. art. 2. & 3. vbi vniuersaliter de iustitia hanc conclusionem docet. Intelligenda est autem conclusio
ꝙ
quod
iustitia per seipsam respicit tantum operationes circa alterum tanquam propriam materiam circa quam versatur. Cum hoc tamen
stat in veritate, quòd aliqua iustitia respiciat
passiones indirecte, mediantibus alijs virtutibus moderandas.
Secunda
cōclusio
conclusio
. Iustitia siue legalis siue particularis
tantũ
tantum
residet in voluntate
tanquā
tanquam
in subiecto. Probatur, quia
tantũ
tantum
per se
respicit operationes.
Nō
Non
autẽ
autem
versatur circa
passiones appetitus sensitiui, ergo
tātum
tantum
est
in voluntate subiectiue. Antecedens
ostẽditur
ostenditur
à D. Tho. in art. 8. & 9. Et ratio est, quia
virtus in ea
tantũ
tantum
potẽtia
potentia
collocatur
tanquā
tanquam
in subiecto, cuius actus moderatur. De hac
cōclusione
conclusione
vide quæ supra dicta sunt art. 4.
Ad primum argumentum respondetur
negando
consequentiā
consequentiam
. Et ratio discriminis
est: quoniam humana misericordia per se
respicit simul & operationes & passiones,
scilicet, &
bonũ
bonum
alienum & proprium. Bonum quidem alienum: quatenus ordinatur homo per illam ad
subleuandā
subleuandam
alienam
miseriam: bonum autem
propriũ
proprium
habentis,
quatenus ordinatur circa
compassionẽ
compassionem
quæ
est in appetitu sensitiuo. Definitur enim misericordia
ꝙ
quod
sit
cōpassio
compassio
alienæ miseriæ ad
subleuandam illam. Et idcirco postulat virtus misericordiæ humanæ duos habitus partiales ad sui perfectionem.
Alterũ
Alterum
in voluntate respectu boni alieni, Alterum in appetitu sensitiuo respectu boni proprij. Dicimus
autem misericordiam humanam: quoniam
misericordia absolutè & secundùm se reperitur propriè in Deo: in quo
tamẽ
tamen
nulla est
passio nisi metaphoricè. Eodem modo dicendum est de humana liberalitate:
ꝙ
quod
includit duos habitus: Alterum in ordine ad
bonũ
bonum
alienũ
alienum
in voluntate:
Alterũ
Alterum
ad
temperandā
temperandam
passionẽ
passionem
auaritię
auaritiæ
in appetitu sensitiuo. At
vero iustitia humana
tantũ
tantum
per se respicit
bonũ
bonum
alienũ
alienum
: si
autẽ
autem
aliquis propter
auaritiā
auaritiam
impeditur à reddendo debito vel à reddendo
delectabiliter vt requirit virtus: tunc pertinebit ad
aliā
aliam
virtutem moderari talem
passionẽ
passionem
, scilicet, ad
liberalitatẽ
liberalitatem
.
Quemadmodũ
Quemadmodum
si iudex impeditur à recta sententia ferenda
propter passionem fornicationis, tunc pertinet ad virtutem castitatis auferre illud impedimentum, sunt enim virtutes connexæ &
ad inuicem operas suas impendunt.
Ad
secundũ
secundum
respōdetur
respondetur
electionẽ
electionem
volũtatis
voluntatis
elicitā
elicitam
à virtute
temperātię
temperantiæ
& fortitudinis
nō
non
dici
operationẽ
operationem
eo modo quo in præsenti vtimur nomine operationis: quoniam electio
volnutatis
voluntatis
elicita ab illis virtutibus tota
refertur & ordinatur ad
bonũ
bonum
ipsius hominis
habẽtis
habentis
per
moderationẽ
moderationem
passionũ
passionum
.
Quā
uis
Quamuis
enim istæ virtutes sint
tātũ
tantum
subiectiuè in
appetitu,
tamẽ
tamen
ipsa electio
volũtatis
voluntatis
prōpta
prompta
& delectabilis circa
talẽ
talem
materiā
materiam
esse
nō
non
pōt
potest
nisi proficiscatur à virtutibus existentibus
in appetitu sensitiuo. Et
quāuis
quamuis
sint in potentia inferiori subiectiuè, nihilominus possunt
elicere actum electionis talem in voluntate.
Quoniā
Quoniam
ipsæ virtutes à dictamine prudentiæ quæ est in intellectu, vel sunt acquisitæ
vel
operātur
operantur
ponuntq́;
ponuntque
in exercitio suas operationes. Quapropter in virtute illius possunt elicere
actũ
actum
in
volũtate
voluntate
quantũ
quantum
ad
modũ
modum
virtutis,
quemadmodũ
quemadmodum
dicũt
dicunt
Philosophi
ꝙ
quod
phātasmata
phantasmata
illuminata ab
agẽti
agenti
intellectu
producũt
producunt
speciem
intelligibilẽ
intelligibilem
in intellectu
possibili. In
pręsenti
præsenti
igitur dicimus
ꝙ
quod
operationẽ
operationem
solũ
solum
accipimus vt significet
illā
illam
actionẽ
actionem
quæ ordinatur perfectè ad bonum alterius. Quapropter ipsamet electio quæ est à
iustitia
nō
non
dicitur operatio
neq;
neque
materia circa
quā
quam
operatur iustitia. Etenim materia circa
quā
quam
illa dicitur, in qua actio virtutis imprimit
formā
formam
&
modũ
modum
suũ
suum
. Ipsa igitur electio
iustitię
iustitiæ
nō
non
potest esse materia circa
quā
quam
operat̃
operatur
iustitia: sed debet esse operatio exterior
vel aliqua res exterior, sic enim perpetuo
D. Tho. in assignando
materiā
materiam
iustitiæ dicit
ꝙ
quod
sunt operationes exteriores & res
ipsę
ipsaæ
.
Ad vltimum respondetur. Iustitiam legalem
nō
non
versari per se circa passiones. Ad
cō
firmationẽ
confirmationem
negatur antecedens. Accipimus
enim medium rei,
nō
non
prout dicitur
trāscendentalis
transcendentalis
res, sed prout distinguitur à passionibus personæ
secundũ
secundum
quod in ordine ad
ipsum
moderādæ
moderandæ
sunt.
Cæterũ
Cæterum
quod
ibidẽ
ibidem
obijcitur de fortitudine & temperantiæ virtute non obstat, quoniam fortitudo & temperantia
nō
non
versantur immediatè nisi circa
passiones quarum obiectum est delectabile
|
gustus vel tactus vel respectu fortitudinis
timor vel audacia quatenus moderantur sicut oportet, quòd autem ipse miles dexterè
pugnet, pertinet ad artem & membrorum
agilitatem & fortitudinem naturalem. Et
per hoc patet ad secundam
confirmationẽ
confirmationem
.
Etenim iustitia imperat in illo casu quòd talis operatio pugnæ fiat secundùm quod alteri debitum est: fortitudo vero non aliter
concurrit quam moderando passiones timoris & audaciæ.
ARTICVLVS XI.
¶ Vtrùm actus iustitiæ sit reddere
vnicuique quod suum est.
AD Vndecimum sic proceditur.
Videtur quòd actus
iustitiæ
nō
non
sit reddere vnicuique quod suum est.
August.
enim 14. de Trinit. attribuit iustitiæ subuenire miseris. Sed in subueniendo miseris non tribuimus
eis quæ sunt eorum, sed magis quæ
sunt nostra: ergo iustitiæ actus non
est tribuere
vnicuiq;
vnicuique
quod
suũ
suum
est.
¶ 2 Præterea.
Tullius in libro de
Offic.
dicit, quòd beneficentia,
(quam benignitatem vel liberalitatem appellare licet) ad iustitiam
pertinet. Sed liberalitatis est de proprio dare alicui, non de eo quod est
eius: ergo iustitiæ actus
nō
non
est reddere vnicuique quod suum est.
¶ 3 Præterea. Ad iustitiam pertinet,
nō
non
solũ
solum
res dispensare debito
modo, sed etiam iniuriosas actiones cohibere, putà homicidia, adulteria, & alia huiusmodi. Sed reddere quod suum est, videtur solum
ad dispensationem rerum pertinere. Ergo non sufficienter per hoc
notificatur actus iustitiæ, quòd di
citur, actus eius esse reddere vnicuique quod suum est.
SED contra est quod
Ambros.
dicit
in 1. de Offic. Iustitia est
quę
quæ
vnicuique quod suum est tribuit,
alienum non vendicat, vtilitatem
propriam negligit, vt communem
æquitatem custodiat.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut
Art. 9.
&
10. huius quæst.
dictum est, materia iustitiæ est operatio exteriorum
secũ
dùm
secundum
quod ipsa vel res, qua per eam
vtimur, proportionatur alteri personæ, ad quam per iustitiam ordinamur. Hoc autem dicitur esse
suũ
suum
vnicuique personæ, quod ei secundùm proportionis æqualitatem debetur. Et ideo proprius actus iustitiæ nihil aliud est,
quā
quam
reddere vnicuique quod suum est.
AD primum ergo dicendum,
quòd iustitiæ, cùm sit virtus cardinalis, quædam aliæ virtutes, secundariæ adiunguntur: sicut misericordia, liberalitas, & aliæ huiusmodi
virtutes, vt infrà
patebit. Et ideo
subuenire miseris, quod pertinet
ad
misericordiā
misericordiam
, siue pietatem, &
liberaliter benefacere, quod pertinet ad liberalitatem, per quandam
reductionem attribuitur iustitiæ sicut principali virtuti. Et per hoc patet responsio ad Secundum.
AD tertium
dicẽdum
dicendum
, quòd sicut
Philosophus
dicit
in 5. Ethic.
Omne superfluum in his quæ ad iustitiam pertinent, lucrum, extenso nomine, vocatur: sicut & omne
quod minus est, vocatur damnum.
Et hoc ideo, quia iustitia prius est
exercita, & communius exercita|
tur in voluntarijs commutationibus rerum, putà emptione & venditione, in quibus propriè hæc nomina dicuntur. Et exinde deriuantur hæc nomina ad omnia, circa
quæ potest esse iustitia. Et eadem ratio est de hoc, quod est reddere vnicuique quod suum est.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est affirmatiua. Nota breuiter in hoc articulo, quòd actus iustitiæ qui dicitur esse reddere vnicuique quod
suum est: dupliciter potest
cōtingere
contingere
. Vno
modo vt id quod redditur alteri, sit proprium illius & in eius dominio
numeratũ
numeratum
.
v.
Verbi
g.
gratia,
quando ego reddo Petro equum,
quẽ
quem
mihi accommodauerat. Altero modo contingit, ita vt id quod redditur ante redditionem ipsam non erat proprium eius cui redditur neque in eius dominio numeratum:
sed
tātum
tantum
ille habebat ius vt ego redderem
illi, & mea operatione reddendi & tribuendi efficerem proprium illius.
v.
Verbi
g.
gratia,
cùm ego
reddo mercenario mercedem suam pro labore diei, vel restituo tot pecunias quot mutuo acceperam. Conclusio igitur
artic.
articuli
vtroque modo verificatur.
Nō
Non
enim opus est vt
id quod alteri redditur per actum iustitiæ,
sit proprium eius cui redditur ante redditionem: sed sufficit vt mea redditione, ad
quam ius habet, fiat proprium illius. Pro intelligentia huius articuli reuocentur in memoriam quæ diximus artic. 1. huius quæ
stionis, & 5. & 6.
ARTICVLVS XII.
¶ Vtrùm iustitia præmineat inter omnes virtutes morales.
AD Duodecimum sic proceditur.
Videtur
ꝙ
quod
iustitia non præemineat inter
omnes virtutes morales. Ad iustitiam enim pertinet, reddere alteri
quod suum est. Ad liberalitatem
autem pertinet de proprio dare,
quod virtuosius est. Ergo liberalitas est maior virtus, quàm iustitia.
¶ 2 Præterea. Nihil ornatur nisi
per aliquid dignius se. Sed magnanimitas est
ornamẽtum
ornamentum
& iustitiæ
& omnium virtutum: vt dicitur
in
4. Ethicor.
Ergo magnanimitas
est nobilior quàm iustitia.
¶ 3
Pręterea
Præterea
. Virtus est circa difficile &
bonũ
bonum
, vt
dicit̃
dicitur
in 2. Ethic.
Sed fortitudo est circa magis difficilia quàm iustitia, id est, circa pericula mortis, vt dicitur
in 3. Ethic.
Ergo fortitudo est nobilior iustitia.
SED contra est, quod
Tullius
dicit
in 1. de Officijs. In iustitia
virtutis splendor est maximus, ex
qua boni viri nominantur.
RESPONDEO dicendum,
quòd si loquamur de iustitia legali,
manifestum est quòd ipsa est
pręclarior
præclarior
inter omnes virtutes morales,
inquātum
inquantum
bonum commune præ
eminet bono singulari vnius personæ. Et secundùm hoc
Philosoph.
in 5. Ethic. dicit: quòd præclarissima virtutum videtur esse iustitia,
& neque est Hesperus, neque Lucifer ita admirabilis. Sed
etiā
etiam
si loquamur de iustitia particulari,
pręcellit
præcellit
inter alias virtutes morales duplici
ratione. Quarum prima potest sumi ex parte subiecti: quia scilicet
est in nobiliori parte animæ, id est,
in appetitu rationali, scilicet, in voluntate, alijs virtutibus moralibus
existentibus in appetitu sensitiuo,
ad quem pertinent passiones, quæ
sunt materia aliarum virtutum moralium. Secunda ratio sumitur ex
parte obiecti. Nam aliæ virtutes
|
laudantur solùm secundùm
bonũ
bonum
ipsius virtuosi. Iustitia autem laudatur, secundùm quod virtuosus ad
alium bene se habet. Et sic iustitia
quodammodo est bonum alterius,
vt dicitur
in 5. Ethicor. Et propter
hoc
Philosophus dicit
in 1. Rhetoric. Necesse est maximas virtutes
esse eas,
quę
quæ
sunt alijs
honestissimę
honestissimæ
:
siquidem est virtus potentia benefactiua. Propter hoc & fortes & iustos maximè honorant,
quoniā
quoniam
fortitudo est vtilis alijs in bello, iustitia autem & in bello & in pace.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
liberalitas, etsi de suo det: tamen
hoc facit, inquantum in hoc considerat propriæ virtutis bonum. Iustitia autem dat alteri quod suum
est, quasi considerans bonum commune. Et propterea iustitia obseruatur ad omnes: liberalitas autem
ad omnes se extendere non potest.
Et iterum liberalitas, quæ de suo
dat, supra
iustitiā
iustitiam
fundatur, per
quā
quam
vnicuiq;
vnicuique
quod suum est, tribuitur.
AD secundum dicendum, quòd
magnanimitas quando superuenit
iustitiæ, auget eius bonitatem: quæ
tamen sine iustitia nec virtutis rationem haberet.
AD tertium
dicendũ
dicendum
, quòd fortitudo, etsi consistat circa difficiliora,
nō
non
tamen est circa meliora, cùm
sit solùm in bello vtilis: iustitia autem & in pace & in bello, sicut
dictum est.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Manifestum est quòd
iustitia legalis est præclarior inter omnes virtutes morales. Ratio est, quia bonum
commune est eius proprium obiectum.
Secunda conclusio. Iustitia etiam particularis est præclarior inter alias virtutes morales. Ratio est, quia est in nobiliori subiecto, & habet nobilius obiectum.
COMMENTARIVS.
IN præcedentibus articulis tradidit nobis
D. Tho. absolutam iustitiæ
cognitionẽ
cognitionem
:
in hoc autem articulo
cōparatiuam
comparatiuam
. Comparatur autem iustitia vniuersis alijs virtutibus in 1. 2. quæst. 66. artic. 3. Vbi diffinitur
quòd virtutes intellectuales præstant simpliciter loquendo omnibus moralibus: ac
proinde prudentia, quæ ratione subiecti, inter intellectuales numeratur, excellentior
est quam aliæ virtutes morales: ac proinde
in præsenti solum comparat D. Tho. iustitiam cum virtutibus moralibus præter prudentiam. Nos autem non ita vniuersaliter
disputabimus de excellentia virtutis iustitiæ, comparando illam cum alijs virtutibus
moralibus: sed solum cum misericordia.
Huius instituti duplex est ratio. Prima, quoniam non potest haberi exacta notitia & cognitio comparatiua duorum extremorum,
nisi prius habeatur absoluta singulorum. At
vero hactenus non est habita absoluta cognitio nisi misericordiæ, supra in quæst. 30.
Secunda ratio est. Quoniam D. Tho. sæpe
de decem virtutibus quærit eandem quæ
stionem, An sint excellentiores reliquis. In
hac 2. 2. supra in quæst. 30. de misericordia.
De iustitia vero in præsenti artic. De religione autem infra quæstio. 81. De obedientia
quæst. 104. De liberalitate quæst. 117. De
fortitudine in quæst. 123. De Patientia in
quæst. 136. de Temperantia quæst. 141. De
Virginitate quæst. 152. Et denique de Humilitate quæst. 161.
DVbitatur breuiter, Vtrùm iustitia sit
præstantior quam misericordia. Arguitur primo pro parte negatiua. Nam D.
Tho.
supra quæst. 30. art. 4. ait, misericordiam esse præstantiorem omnibus virtutibus, quæ
ordinantur ad proximum.
Secundò. Actus misericordiæ est multo
potior & potentior quàm actus iustitiæ. Ergo ipsa virtus. Probatur antecedens. Actus
misericordiæ est supplere & leuare
miseriā
miseriam
|
proximi, actus autem iustitiæ est reddere
proximo quod suum est: sed leuare & supplere defectus aliorum est potentioris agentis, ergo actus misericordiæ est præstantior
actu iustitiæ quæ potest esse inter æquales.
Tertiò. Leuare omnem miseriam spiritualem non solum à personis priuatis, sed
etiam à
cōmunitate
communitate
pertinet ad actum misericordiæ, sed iste actus est diuinissimus &
præstantissimus, quo nullus maior excogitari potest. Ergo misericordia inter omnes
virtutes præstantissima est à toto genere.
Ad hoc dubium respondetur primo, ex
doctrina Caietani super istum articulum,
quòd cum misericordia, vt dictum est includat duos habitus. Alterum qui residet in
appetitu sensitiuo, & versatur circa passiones. Alterum qui existir in voluntate & versatur circa operationes exteriores supplentes miseriam alienam: prior quidem habitus est imperfectior quàm habitus iustitiæ.
Et hoc probat D. Thom. in hoc artic. 12. Posterior vero habitus est multo præstabilior
virtute iustitiæ. Et hoc probant argumenta
facta in hoc dubio. Neque Diuus Tho. sibi
contrarius est, quoniam in præsenti articulo, dicit iustitiam præstare omnibus virtutibus moralibus: loquitur enim de virtutibus
moralibus, quæ communiter inter morales
numerantur. At vero misericordia in posteriori illa consideratione magis videtur pertinere ad virtutem Theologicam charitatis
quam ad virtutem moralem. Nam idcirco
Diuus Tho. disseruit de misericordia in tractatu de charitate, ergo ibi non considerauit
illā
illam
vt virtutem moralem, sic enim reseruasser illum tractatum ad considerationem
de partibus potentialibus iustitiæ. Respondetur secundo, & fortassis melius ex doctrina Diui Tho. artic. 11. ad primum. quòd misericordia humana est virtus adiuncta iustitiæ. Vnde comparatio hæc non fit nisi cum
alijs virtutibus quæ non sunt ipsi iustitiæ adiunctæ. Nec mirum est, quòd virtus adiuncta cardinali virtuti sit potior virtus simpliciter quam ipsa cardinalis, vt patet de religione
quę
quæ
potissima est post virtutes Theologicas, vt docet Diuus Tho. infra
quęst
quæst
. 81.
Versatur enim circa cultum Dei. Ad
hũc
hunc
ergo modum dicimus, quòd misericordia hu
mana quanuis sit adiuncta virtuti cardinali
est potior virtus quam illa, vt probant argumenta facta. Respondetur tertio, quòd
quā
uis
quamuis
misericordia
secundũ
secundum
se in tota sua generalitate & plenitudine possit supplere omnem miseriam alienam etiam totius mundi. Tamen humana misericordia quam in
præsenti comparamus cum humana iustitia non est efficax tanti boni quod consideratur tanquam obiectum plenarium misericordiæ in communi, vt etiam includit diuinam misericordiam: quinimo multum deficit humana misericordia ab efficacia exequendi actum perfectum circa suum obiectum. At vero iustitia etiam humana perfectè operatur circa suum
obiectũ
obiectum
: facit enim
perfectè æqualitatem circa illud, & propterea simpliciter loquendo humana iustitia perfectior est quam humana misericordia: quæ doctrina multum consonat cum
doctrina Diui Thomæ arti. 11. ad primum
& secundum argumentum.