QVÆSTIO LXX.
De iniustitia testium.
DEINDE considerandum est
de iniustitia pertinente ad personam testis. Et circa hoc quæruntur quatuor.
ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm homo teneatur ad testimonium ferendum.
AD Primum sic procedi
Inf. art. 3.
ad
tertiũ
tertium
.
tur. Videtur quòd homo
non teneatur ad testimonium
ferendũ
ferendum
. Dicit enim August.
in quæstionibus Genes.
ꝙ
quod
Abra|
ham
dicẽs
dicens
de vxore sua: Soror mea
est, veritatem celari voluit,
nō
non
mendacium dici. Sed veritatem celando, aliquis à testificando abstinet.
Ergo non tenetur aliquis ad testificandum.
¶ 2 Præterea. Nullus tenetur
fraudulenter agere. Sed Prouerbiorum. 11. dicitur: Qui ambulat fraudulenter, reuelat arcana. qui autem
fidelis est, celat amici commissum.
Ergo non tenetur homo semper
ad testificandum, præsertim super
his, quæ sunt sibi in secreto ab amico commissa.
¶ 3 Præterea. Ad ea quæ sunt
de necessitate salutis, maximè tenentur clerici & sacerdotes. Sed clericis & sacerdotibus prohibetur ferre testimonium in causa sanguinis.
Ergo testificari non est de necessitate salutis.
SED contra est, quod August.
dicit: Qui
veritatẽ
veritatem
occultat, & qui
prodit mendacium, vterque reus
est. Ille, quia prodesse non vult: hic,
quia nocere desiderat.
RESPONDEO dicendum,
quòd in testimonio ferendo distinguendum est: quia aliquando requiritur testimonium alicuius, aliquando non requiritur. Si requiritur testimonium alicuius subditi autoritate superioris, cui in his, quæ ad iustitiam pertinent, obedire tenetur:
non est dubium, quin teneatur testimonium ferre in his in quibus se
cundùm ordinem iuris
testimoniũ
testimonium
ab eo ex igitur, puta in manifestis,
& in his de quibus infamia præcessit. Si autem exigitur ab eo testimo
nium in alijs, puta in occultis, &
de quibus infamia non præcessit,
non tenetur ad testificandum: si verò requiratur eius testimonium
nō
non
autoritate superioris, cui obedire
tenetur, tunc distinguendum est,
quia si testimonium requiratur ad
liberandum hominem, vel ab iniusta morte seu pœna quacunque,
vel à falsa infamia, vel ab aliquo
damno, tunc tenetur homo ad testificandum. Et si eius testimonium
nō
non
requiratur, tenetur facere quod
in se est, vt veritatem denuntiet alicui, qui ad hoc possit prodesse. Dicitur enim in
Psalm. 81. Eripite pauperem, & egenum de manu peccatoris liberate. Et
Prouerb. 24. Erue
eos qui ducuntur ad mortem: &
Roman. 1. dicitur: Digni sunt morte non solùm qui faciunt, sed etiam
qui consentiunt facientibus. Vbi
dicit
Gloss. Consentire, est tacere
cùm possis redarguere. Super his
verò quæ pertinent ad condemnationem alicuius,
nō
non
tenetur aliquis
ferre testimonium, nisi cum à superiori compellitur secundùm ordinem iuris. Quia si circa hoc veritas
occultetur, nulli ex hoc speciale
damnum nascitur. Vel si immineat
periculum accusatori, non est curandum, quia ipse in hoc
periculũ
periculum
sponte se ingessit. Alia autem ratio est de reo, cui periculum imminet eo nolente.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
Augustinus loquitur de occultatione veritatis in casu illo, quando
aliquis non compellitur superioris autoritate veritatem propalare,
|
& quando occultatio veritatis est
nulli specialiter damnosa.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
de illis quæ homini sunt commissa
in secreto per confessionem, nullo modo debet testimonium ferre,
quia huiusmodi non scit vt homo,
sed tanquam Dei minister, & maius est vinculum sacramenti quolibet hominis præcepto. Circa ea
verò quæ aliter homini sub secreto
committuntur,
distinguẽdum
distinguendum
est.
Quandoque enim sunt talia, quæ
statim cùm ad notitiam hominis
venerint, homo ea manifestare tenetur, putà si pertinent ad corruptionem multitudinis spiritualem
vel corporalem, vel in graue damnum alicuius personæ, vel si quid
aliud est huiusmodi, quod quis propalare tenetur vel testificando, vel
denuntiando. Et contra hoc debitum obligari non potest per secreti commissum, quia in hoc frangeret fidem, quam alteri debet. Quandoque verò sunt talia quæ quis prodere non tenetur, vnde potest obligari ex hoc, quòd sibi sub secreto
committuntur, & tunc nullo modo tenetur ea prodere,
etiā
etiam
ex præ
cepto superioris, quia seruare
fidẽ
fidem
est de iure naturali. Nihil autem potest præcipi homini contra id quod
est de iure naturali.
AD tertium dicendum, quòd
operari vel cooperari ad
occisionẽ
occisionem
hominis non competit ministris altaris, vt suprà
dictum est. Et ideo
secundùm iuris ordinem compelli
non possunt ad ferendum testimonium in causa sanguinis.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Si
secũdùm
secundùm
ordinem
iuris requiritur testimonium à proprio
iudice, tenetur ferre.
Secunda conclusio. Si requiratur contra
ordinem iuris, non tenetur testificari.
Tertia conclusio. Si testimonium sit necessarium ad liberandum hominem ab iniuria, vel damno: tenetur testificari etiam
non postulatus ab aliquo neque rogatus.
Quarta conclusio. Quando agitur tantum de condemnatione alicuius, non tenetur ferre testimonium, nisi compulsus à iudice secundùm ordinem iuris, etiam si accusatori periculum immineat.
COMMENTARIVS.
DE hac materia extant tituli de testibus
in vtroque iure, & in decreto causa 3.
& 4. per multas quæstiones. Soto libro. 5.
de iustitia, quæstione. 7. & relectione de tegen. membro. 2. quæst. 6. Nauarro in manuali, cap. 25. numero. 40. Nos vero hanc
materiam in quinque partes diuidemus. In
prima disserendum erit, quando iudex iuste interrogat testem.
DVbitatur primò ad quid teneatur testis? Pro cuius decisione sit prima
cō
clusio
conclusio
. Quando iudex procedit per
viā
viam
accusationis, aut denuntiationis:
necessariũ
necessarium
est,
quòd præcesserit ipsa accusatio, vel denuntiatio iusta in foro exteriori. Hæc est communis sententia, & probatur ex definitione
viæ accusationis, est enim via accusationis quando proceditur ab ipsa accusatione, tanquam à principio, ergo necesse est
vt præcedat accusatio. Sed tamen explicatur illa propositio. Diximus enim, quòd
præcedat accusatio in foro exteriori iusta,
quia potest contingere, vt accusatio sit iniusta in foro conscientiæ, eo quòd accusator poterat & tenebatur corrigere delinquentem, & ita prouidere bono communi:
& nihilominus illa accusatio erit iusta in foro exteriori, & iudex tenetur
illā
illam
admittere,
si accusator instat. Probatur, quia iudex est
custos boni publici, & debet procedere
secũ
dũ
secundum
ius
cōmune
commune
, ergo debet admittere & acceptare accusationem quam admittunt ipsa
|
iura. Et confirmatur. Accusator habet in foro exteriori ius ad accusandum illud, quod
probare promittit, ergo iudex debet admittere in eodem foro illam accusationem,
aliàs merito puniretur ille iudex si non admitteret talem accusationem: quia
nō
non
rectè
fecit officium suum. Et notandum est, quòd
iste est vnus de multis casibus, in quibus iudex potest interrogare testem specialiter de
ipso reo, & tamen non potest interrogare
ipsum reum, An fecerit crimen: donec iam
habeat vnum testem saltem, vel habeat indicia certa, quæ suppleant vicem vnius testis.
Sed tamen
cōtra
contra
propositionem & explicationem eius arguitur primò.
Nā
Nam
D. Tho.
dicit in artic. quod tunc iudex interrogat secundùm ordinem iuris, quando crimen est
manifestum, & quando interrogat in his in
quibus infamia præcessit: ergo non sufficit
accusatio ad
interrogandũ
interrogandum
testem iuridice,
si crimen non est notorium, vel præcessit infamia de illo. ¶ Secundò. Si iudex sciat accusatorem iniquè agere in foro
cōscientiæ
conscientiæ
accusando, tenetur illum fraternaliter corrigere seorsum, ergo non tenetur admittere statim
accusationẽ
accusationem
illā
illam
. Patet
cōsequẽtia
consequentia
. Quia
aliàs consentiret cum iniquitate accusatoris.
Ad primum respondetur, ex eodem D.
Tho. in quæst. 68. art. 1. ad tertium, vbi ait,
ꝙ
quod
non est omnino
secretũ
secretum
quod per sufficientes testes probari potest.
Notandũ
Notandum
est enim
quod
manifestũ
manifestum
habet gradus,
quorũ
quorum
vnus
est, quando aliquid potest probari, vel proponitur probandum in iudicio. Quod
autẽ
autem
dicit D. Tho. in his de quibus infamia præ
cessit, non intelligatur, vtrumque simul esse
necessariũ
necessarium
, scilicet, quod sit crimen manifestum, &
ꝙ
quod
sit infamia de illo: sed
alterũ
alterum
sufficere ad interrogandum testem. ¶ Secundò
respondetur,
ꝙ
quod
accusatio legitimè facta in foro exteriori, sufficienter infamat ipsum
reũ
reum
,
& nisi se purgauerit iuridicè de illo crimine, manebit infamatus. ¶ Ad
secundũ
secundum
respō
detur
respondetur
, concedo antecedens & nego consequentiam si accusator non corrigitur, sed
adhuc instat accusare: tunc enim iudex tenebitur acceptare accusationem, vt persona
publica, etiam si sciret testes esse falsos, &
accusatum esse innocentem: non enim attinet ad iudicem quatenus est persona publi
ca, considerare ea quæ sunt per accidens ad
iudicium publicum: quia ipse est custos iuris communis & distributor illius
secũdùm
secundùm
allegata & probata.
Secunda conclusio. Quando iudex procedit per viam inquisitionis siue generalis,
siue specialis: licitum est interrogare testem
in omnibus casibus, in quibus diximus esse
licitum interrogare reum, vt diximus in
quæstione. 69. & multo magis militant rationes & testimonia quę ibi adduximus pro
ista propositione: quanto facilius est dicere
peccatum alienum, quam proprium.
Tertia conclusio. Quando crimen vergit in detrimentum reipublicæ, vel etiam
priuatæ personæ notabiliter, & adhuc est infieri vel expectatur vt fiat: licitum est interrogare testem, vt dicat in particulari, Quis
nam sit ille reus. Probatur. Quia iudex multo magis tenetur prouidere bono communi & defendere innocentem, quam quilibet
alius particularis: sed quilibet alius tenetur
in illo casu prouidere bono communi, aut
defendere innocentem reuelando criminosum per accusationem, vel denuntiationem
si aliter non potest: ergo multo magis iudex
poterit inquirere de illo criminoso. Minor
patet ex tertia conclusione Diui Thomæ in
articulo. Sed notandum est, quòd iudex
nō
non
potest in illo casu inquirere in particulari de
Petro, vel Paulo, etiam si sciat vt persona
particularis quòd ille reus est Petrus vel Paulus. Ratio est, quia Petrus non est infamatus neque accusatus vel denuntiatus. Itaque
poterit iudex interrogare, scis in particulari
quis parat insidias ciuitati, aut intendit occidere innocentem? Quod si iudex habeat
indicia particularia contra aliquem inquantum persona particularis, ipse iudex poterit & tenebitur admonere testem seorsum
extra iudicium, vt si aliquid scit de illo particulari, quòd indicet illud in iudicio, non
autem poterit in publico iudicio interrogare de Petro, qui non est infamatus neque accusatus neque denuntiatus. Ratio huius asserti est lex charitatis quæ vnumquemque
obligat ad defensionem boni publici & innocentis.
Secundò nota, quòd crimen dupliciter
potest dici esse in fieri: Vno modo secun|
dùm se formaliter, vt v. g. cum aliquis actualiter furatur, vel inuadit hominem: Alio modo quando in suo effectu adhuc damnificatur respublica vel innocens, vt v. g. quando
quis non vult restituere quod accepit, vel
etiam ex eo, quòd ille non proditur respublica perturbatur. Dicimus ergo, quòd sufficit ad veritatem nostræ propositionis:
ꝙ
quod
crimen sit in fieri isto secundo modo. Tale
enim crimen est crimen læsæ maiestatis, vt
habetur in communi sententia Iurisperitorum super
Extrauagāte
Extrauagante
, Ad reprimendum,
quæ habetur in volumine iuris Ciuilis. Et
nota, eandem esse sententiam
communẽ
communem
de
crimine læsæ maiestatis diuinæ, vt v. g. de
hæresi, & de sacrilegijs quæ vehementer perturbant Christianam religionem. Vt si aliquis imaginem crucifixi confrigeret, aut incenderet domum sacram.
Quarta conclusio. Quando in processu
inquisitionis quæ fit iuridicè, detegitur incidenter aliud crimen ipsius rei, etiam si sit disparatum: licitum est interrogare testem de
illo crimine, & testis tenebitur respondere.
Hæc conclusio est contra Soto relectione
citata, membro. 2. quæst. 6. conclusione. 3.
casu. 4. sed asseritur à Nauarro in relectione
capitis inter verba. 11. quæst. 3. num. 676. &
est communis sententia Iurisperitorum, &
probatur ex. l. quod euitandi. C. de conditionibus ob turpem causam. &. l. penult. C. si
aduersus libertatem. & Doctores Canonistæ super cap. 2. de confessis. & cap. 2. de ordine cognitionum, vniuersaliter dicunt,
ꝙ
quod
si crimen illud quod incidenter detegitur,
est coniunctum cum alio crimine de quo
fiebat iuridica inquisitio: potest in eodem
iudicio puniri sine noua litis inchoatione:
si autem illud crimen fuerit disparatum,
non potest puniri in
eodẽ
eodem
iudicio sed poterit puniri per nouam inchoationem litis,
inquirendo de illo crimine. Et hæc sententia omnino tenenda est, & est speciale argumentum ad hoc contra Soto. Nam ipse
in relectione citata post primam conclusionem dubio. 2. tenet, quòd solum habetur
ex iure positiuo, quòd requiratur infamia
ad inquirendum contra reum per viam inquisitionis. Vnde sic arguitur. Ius positiuum
potest derogari per contrarium vsum, &
per contrariam sententiam Iurisperitorum:
sed est vsus communis & communis sententia, quòd fiat id quod dicimus in quarta
conclusione, ergo &c. Et denique sic arguitur. Etiam si teneamus, (quòd ego verum
existimo) infamiam debere præcedere ad
interrogādum
interrogandum
in particulari de aliquo reo,
secundùm quòd infamia supplet vicem accusatoris: tunc sic arguitur. Infamia eatenus necessaria est, quatenus supplet vicem
accusatoris: sed detectio criminis in iudicio,
etiam si incidenter contingat, sufficienter infamat hominem: ergo licitum erit interrogare testem.
DVbitatur secundò, an cùm crimen est
manifestum & iam transactum, neque est directè contra rempublicam neque
est crimen læsæ maiestatis: sit licitum iudici
inquirere testes, vt cognoscat reum de quo
nulla præcessit infamia. V. g. inuenitur cadauer hominis in platea, An sit licitum iudici interrogare quemlibet, scis, quisnam
occiderit hunc hominem? ita vt interrogatio sit generalis ex parte personæ, specialis
autem ex parte delicti.
Pro parte negatiua arguitur primò. In illo casu non est licitum interrogare, scis an
Petrus occiderit, ergo neque interrogare,
scis quis occiderit. Antecedens patet ex dictis in tertia conclusione.
Consequẽtia
Consequentia
probatur. Nam responsio testis debet esse specialis, ergo idem est acsi iudex interroget in
speciali.
Secundò. Iudex interrogans testem illo
modo, exponit illum periculo reuelandi reum, de quo nulla præcessit infamia,
ergo peccat, &c. Ad hoc dubium respondet Soto negatiuè in relectione citata, quæ
stione. 6. dubio. 4. post primam conclusionem, dicit tamen, quòd forte licitum est iudici interrogare de quibusdam indicijs &
circunstantijs delicti, v. g. qua hora occisus est homo, aut quibus armis, quibus
inuentis postea poterit interrogare de reo.
PRO decisione vero sit prima conclusio. Quando delictum est notorium, licitum est iudici inquirere reum generali
inquisitione ex parte personæ. Hanc tenet
Innocentius. 4. super cap. bonæ. de electione. quem sequuntur Iurisperiti. Hanc senten|
tiam tenuit D. Thomas cum esset Bacchalaureus Parisius, vt refert
Caiet. supra quæst.
69. art. 2. Tenet eam
Bartol. in. l. 2. ff. ad. l. Iuliam. de adult. & in. l. fin. ff. de quibus. quem
omnes legistæ sequuntur. Et probatur primò ex vsu communi omnium iudicum,
qui ita faciunt, qui vsus sufficit derogare legem positiuam quæ præcepit, vt non nisi
præcedente infamia inquiratur de reo, &
hoc argumentum est efficax contra Soto,
qui opinatur legem illam esse positiuam.
Contra quem etiam arguitur secundò. Licitum est iudici quærere indicia, & postea ipsum reum, ergo iam sine infamia quæritur
reus. Consequentia patet. Quia illa indicia
& circunstantiæ non magis infamant ipsum
reum, quam delictum notorium.
Tertiò. Nam alias, si iudex sciens delicta
notoria, non inquireret reos, sed expectaret
infamiam alicuius personæ: perturbaretur
pax & tranquillitas reipublicæ crebris facinoribus, nam pessimi quique auderent crimina perpetrare, ergo &c.
Quartò. Visitatoribus licitum est inquirere an subditi sciant aliqua delicta in communitate correctione digna, etiam vbi nulla præcessit infamia, ergo multo magis vbi
delictum est notorium. Hanc
conclusionẽ
conclusionem
tenet Syluest. verbo, inquisitio. §. 7. & Caiet.
opusc. 17. responsionum, respons. 5.
Secunda conclusio. Quando crimen
nō
non
est notorium, est tamen fama de illo: hunc
ordinem seruabit iudex. Primo inquiret, an
sit certum illud crimen: deinde quisnam fecit poterit interrogare in generali, sicut in
prima conclusione dictum est.
Ad primum argumentum respondetur,
nego consequentiam. Ad probationem respondetur, quòd si interrogatus sciat esse secretum quòd Petrus occidit, debet
respōdere
respondere
senescire. Neque enim iudex circa ordinem legis naturæ interrogat sed intendit
ꝙ
quod
interrogatus faciat quod debet. Iudex enim
facit suum officium pro bono communi.
Ad secundum aliqui dicunt, quòd iudex
tenetur admonere interrogatum
ꝙ
quod
nō
non
intẽ
dit
intendit
, vt reuelet quod non est
licitũ
licitum
reuelare.
Sed profectò non potest obligari iudex ex
iustitia ad
hāc
hanc
admonitionem: quia exercet
officium ministri reipub. pro bono
cōmuni
tatis
commun
itatis
. Quod si interrogatus nescit respondere, sibi imputet, eo vel maxime quòd tali periculo se exposuit homicida, vnde illud inconueniens est per
accidẽs
accidens
respectu iudicis.
DVbitatur tertiò, An testis qui se
abscō
dit
abscondit
sciens
mādatum
mandatum
citatorium dimanasse à iudice quo vocatur ad iudicium teneatur ad restitutionem detrimenti quod incurrit pars in cuius fauorem vocabatur.
Arguitur primo pro parte affirmatiua.
Quando edictum est generale præcipiens,
vt omnis qui sciuerit certum crimen manifestet illud: tunc
secũdùm
secundùm
communem sententiam, qui
nō
non
manifestat, tenetur ad restitutionem, ergo multo magis in nostro casu.
Arguitur secundò. Iudex vt persona publica iuste applicat
testimoniũ
testimonium
vnius ciuis alteri in cuius
fauorẽ
fauorem
ferendũ
ferendum
est, ergo talis ciuis tenetur ex iustitia testificari.
Arguitur tertiò. Si alicui præcipiatur,
ꝙ
quod
exhibeat
scripturā
scripturam
publicā
publicam
, & occultauerit
eam, tenetur restituere parti litiganti omnia
damna, ergo. Ob hæc argumenta Soto lib.
5. iustit. q. 7. art. 1. tenet partem affirmatiuam:
& Nauar. manual. c. 25. nu. 44. & est ferè
cō
munis
communis
sententia. Alij aiunt
ꝙ
quod
si
notificatũ
notificatum
est
testi mandatum, tenetur restituere: sin autem, non tenetur.
PRO decisione huius difficultatis sit prima
cōclusio
conclusio
. In casu posito in principio
dubij, testis qui se occultat de industria ante
notificationem mandati, peccat contra
charitatẽ
charitatem
& contra
iustitiā
iustitiam
legalem. Contra charitatem quidem, quoniam tenetur proximo
fauere absque proprio damno. Contra
iustitiā
iustitiam
verò legalem, quia tenetur
correspōdere
correspondere
ipsi reipublicæ in rebus necessarijs gubernationi, quando fuerit interrogatus: sed ille se
abscōdit
abscondit
ne hoc faciat: ergo peccat
cōtra
contra
iustitiā
iustitiam
legalem. Erit autem peccatum mortale vel veniale pro grauitate materiæ.
Secunda conclusio. Testis ex eo solum,
quòd non reddit testimonium occultando
se postquam scit mandatum promanasse à
iudice, siue etiam postquam intimatum est
illi,
nō
non
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
faciendā
faciendam
parti
in cuius
fauorẽ
fauorem
petebatur
testimoniũ
testimomium
. Ratio
potissima est: quia ille non peccat contra iustitiam commutatiuam: ergo
nō
non
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
. Antecedens probatur, quia ille
|
non tenetur ad reddendum testimonium
nisi ex charitate vel ex iustitia legali: ergo
non peccat contra iustitiam commutatiuam. Antecedens probatur. Ante mandatum iudicis non tenebatur nisi solum ex charitate reddere testimonium: sed mandatum
iudicis solum inducit obligationem iustitiæ legalis, ergo post mandatum tenebitur
solum ex charitate & ex iustitia legali.
Secundò probatur conclusio. Post mandatum iudicis si testis non testificetur, non
tenebitur restituere fisco vel iudici lucrum
quod impedit eis, quod acquisituri essent
ex condemnatione alterius partis, ergo
etiā
etiam
neque ipsi parti læsæ. Antecedens est manifestum ex his quæ diximus sup. quæst. 69.
Et probatur consequentia. Quia per mandatum iudicis per se primò & immediatè
ordinatur testis ad rempublicam, scilicet,
ad tribunal publicum, vt deseruiat illi & illi
foueat, ergo si iniuria quæ fit tribunali non
comparendo non obligat ad restitutionem,
multo minus tenebitur restituere parti respectu cuius secundariò se habet ipse testis
per mandatum iudicis.
Tertiò. Si ex iustitia commutatiua teneretur reddere testimonium in fauorem partis: sequitur quòd cum æquali damno deberet reddere. Patet consequentia. Quia
altera pars haberet ius ad meum testimonium sicut ad rem propriam, ergo secundùm regulas restituendi cum æquali detrimento debet homo reddere illud testimonium. Denique probatur ex ratione qua Diuus Thomas probat primam
cōclusionem
concluisonem
articuli, quæ quidem tantum inducit obligationem iustitiæ legalis: ait enim, quòd tenetur obedire homo superiori.
AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum nego antecedens,
sed solum erit peccatum contra iustitiam legalem & contra charitatem proximi: quemadmodum si respublica præciperet edicto
quoddam generali, vt omnes diuites singulos pauperes sustentarent, si quis diues non
sustentaret pauperem, non peccaret contra
iustitiam commutatiuam: sed tantum
cōtra
contra
legalem, & contra charitatem proximi.
Ad secundum respondetur, quòd iudex
applicat eo modo quo potest testimonium
vnius ciuis in fauorem alterius, scilicet, præ
cipiendo & obligando illum secundùm iustitiam legalem.
Ad tertium argumentum negatur consequentia. Est enim differentia, quòd scriptura est
instrumẽtum
instrumentum
publicum, ad cuius manifestationem habet ius quicunque indiget
illo testimonio: vnde qui occultat scripturam illam, aufert ius ab altero & tenebitur
restituere. Cæterum testimonium ipsius testis non subiacet nisi dominio ipsiusmet, vnde si non reddit testimonium nulli facit iniuriam contra iustitiam commutatiuam.
SED vt hoc magis explicetur est
dubiũ
dubium
quartum, An postquam testis comparet in iudicio & interrogatur iuridicè: teneatur respondere, & si non respondeat veritatem quam nouerat, an teneatur restituere?
Pro parte negatiua arguitur primo ex
secunda conclusione dubij præcedentis. Antea quam compareat in iudicio non tenetur
restituere, etiam si de industria se absconderit, ergo neque etiam existens in iudicio tenebitur ex iustitia commutatiua veritatem
manifestare. ¶ Secundò. Sæpe ex testimonio veritatis imminet periculum ipsi testi:
ergo tunc non tenebitur testificari. ¶ Tertiò.
Continget sæpe, quòd testis interrogatus iuridicè peccasset ante interrogationem si deponeret crimen alicuius, ergo neque postea tenebitur respondere. Antecedens patet. Sit enim casus quòd testis poterat per
correctionem fraternam prouidere bono
proximi & communitati, tunc sane tenebitur non reuelare crimen illud in iudicio, vt
ostendimus supra quæst. 68. art. 1. vbi diximus, quòd si denuntiet peccat & contra charitatem &
cōtra
contra
iustitiam commutatiuam.
¶ Quartò. Sit casus quòd aliquis accusauit
cum obligatione probandi duobus testibus
aliquod crimen, sed tamen reuera non habet nisi vnicum testem, tunc iudex iuridicè
interrogat testem, & ille non tenetur respondere sciens se esse vnicum testem, ergo &c.
¶ Quintò. In inquisitione generali quantum ad personam, speciali vero quantum
ad delictum notorium, iudex iustè interrogat testem, vt paulo ante diximus: & tamen
testis non tenetur respondere nisi præcesserit infamia, ergo.
Sextò. Doctores & consiliarij quos consulunt ipsi rei vt sibi prospiciant, non tenentur testificari quantum libet iudex iuridicè
inquirat & interroget etiam præcedente infamia alicuius personæ, ergo &c.
PRO decisione huius, sit prima conclusio. Testis iuridicè interrogatus non tenetur ex iustitia commutatiua manifestare
veritatem. Probatur. Quia præceptum iudicis addit præceptum obligans ex iustitia
legali subditum ad respondendum: sed antea non tenebatur ex iustitia commutatiua
respondere: ergo neque modo. Et confirmatur. Si Rex præciperet in aliqua necessitate vrgente reipublicæ, vt quilibet ciuis
proficisceretur ad bellum, ille qui non proficisceretur ad bellum non peccaret contra
iustitiam commutatiuam, nec enim teneretur restituere damnum quod sequutum
est, ex eo quòd ipse non militauit, ergo iudex non potest amplius obligare ad testificandum testem quam Rex ad militandum.
Præterea. Testis post mandatum iudicis se
abscondens de industria, non tenetur restituere, ergo neque postea in iudicio tenebitur restituere si occultat veritatem.
Secunda conclusio. Si testis respondeat
semel interrogatus iuridicè, tenetur respondere veritatem ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
. Probatur. Quia suo mendacio factum est vt innocens condemnaretur, ergo tenebitur ad
restitutionem damni. Patet consequentia.
Quia ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
tenetur vnusquisque non facere actionem ex qua sequitur damnum proximi, si tamen sine suo incommodo notabili possit vitare. Hinc sequitur ea dem ratione quòd testis in isto casu tenebitur restituere iudici vel fisco bona ad
quæ habebant ius ante sententiam, si ex eius
falso testimonio forte amittunt illa: non
tamẽ
tamen
tenebitur restituere illa bona quæ essent
lucraturi ex condemnatione rei. Ratio est,
quia ad illa non habent ius nisi mediante
cō
demnatione
condemnatione
rei: & quia testis non tenebatur ex iustitia commutatiua concurrere ad
condemnationem rei, non tenebitur restituere fisco pœnam quam reus esset soluturus: sicut etiam ipse reus non tenetur restituere illam pœnam, etiam si suo mendacio
eripuerit à condemnatione. Itaque habe
mus, magnam esse differentiam inter occultationem & silentium testis, & inter falsum
testimonium quod reddit. Per hoc enim tenetur restituere: per illud autem non tenetur, quia non peccat contra iustitiam commutatiuam. Quod enim supra diximus
quæst. 62. art. 7. quòd tenetur restituere mutus siue non manifestans: explicauimus de
non manifestante, qui tenetur ex iustitia
commutatiua, siue ex officio manifestare:
sicut est custos alicuius domus aut vineæ.
Cæterum si aliquis videat furem intrantem
in domum vicini & taceat, non tenetur loqui nisi ex charitate: vnde si tacet non tenetur restituere.
AD primum argumentum in contrarium respondetur, quòd testis
nō
non
magis tenetur manifestare veritatem constitutus in iudicio, quam antea dum esset iam
vocatus iuridicè: sed tamen tenetur si
respō
det
respondet
respondere veritatem: alioquin tenebitur restituere, si ex eius falso testimonio datum est damnum alicui. Si obijciat aliquis
ex cap. qui cum fure. de furtis. vbi dicitur,
ꝙ
quod
ille etiam est fur qui quærente possessore
nō
non
indicat. Respondetur, quòd est intelligendum quantum ad culpam quæ includitur
in peccato contrario charitati & misericordiæ: sicut explicatur etiam illud dictum Ambrosij. Pasce fame morientem, si non pauisti occidisti, hoc est imputabitur tibi ad culpam mors alterius, scilicet, contra
charitatẽ
charitatem
non contra iustitiam.
Ad secundum respondetur, quòd non tenetur testis etiam iuridicè interrogatus reddere testimonium veritatis cum notabili
damno aut periculo proprio, nisi forte bonum publicum id postulet, aut alias obligetur ex ordine charitatis subire aliquod detrimentum, ad euitandum maius
damnũ
damnum
proximi, præsertim in rebus altioris ordinis.
Quando autem teneatur: non est præsentis
loci definire, sed pertinet ad
quæstionẽ
quæstionem
. 26.
in ista parte.
Ad tertium respondetur, quòd testis si
adhuc potest corrigere fraternaliter proximum & prouidere boni communi, non tenetur respondere: imo tenetur respondere
se non scire: neque est inconueniens quòd
iudex iuridicè interroget: quia potest esse
|
bellum iustum ex vtraque parte supposita
ignorantia. Iudex autem ignorat per correctionem fraternam
sufficiẽter
sufficienter
prouideri bono communi & bono partis alterius, quæ
habet vicem actoris. Imo vero etiam si iudex sciat vt persona particularis, quòd per
correctionem fraternam potest prouideri
omni incommodo: si tamen ipse iudex fuerit postulatus ab accusatore, vel à parte contraria, vt iuridice procedat: tenetur ex officio iuridice procedere: quia per accidens se
habet scientia illius particularis de correctione fraterna, in ordine ad iudicium publicum. Et ita possumus dicere,
ꝙ
quod
adhuc iudex in illo casu ignorat in quantum iudex
est, per correctionem fraternam posse corrigi sufficienter delinquentem: quemadmodum etiam
supra diximus, quæst. 62. art. vltimo,
ꝙ
quod
non tenetur homo restituere rem
alienā
alienam
cum magno detrimento rerum eiusdem ordinis, & tamen iudex ipse tenetur cogere illum vt restituat, postulante parte contraria, vt fiat
iudiciũ
iudicium
in foro exteriori: quia
huiusmodi damnum quod patitur debitor, per accidens se habet ad considerationem iudicij.
Ad quartum respondetur,
ꝙ
quod
testis non
tenetur respondere iudicum etiam iuridice
interroganti, quando accusator non habet
nisi vnicum testem. Huius oppositum tenet
Soto lib. 5. de Iustitia. quæst. 7. art. 1. Sed probatur nostrum dictum. Illa sententia est
iniusta quæ non habet nisi vnicum testem,
ergo testis ille non tenetur respondere,
etiā
etiam
si iudex ex ignorantia vel ex præsumptione iuris iustè interroget. Diximus ex præ
sumptione iuris: quia potest contingere
ꝙ
quod
iudex sciat vt persona particularis, quod accusator non habet nisi vnicum testem: & nihilo minus tenetur interrogare: quia ex præ
sumptione iuris cuius minister est præsumitur accusator habere duos testes & legitimè
accusare: vnde compellitur ipse iudex interrogare. Cæterum si ipsemet iudex posset repellere illam accusationem citra
scandalũ
scandalum
,
teneretur non admittere: quia
vnicuiq;
vnicuique
mā
dauit
mandauit
Deus de proximo suo. Ergo tenetur
defendere reum qui patitur iniuriam, si id
potest sine detrimento boni communis.
Ad quintum. Iam diximus in præceden
tibus quòd iudex non potest interrogare de
persona in speciali, via inquisitionis, nisi prę
cesserit infamia: vnde nec testis tenebitur respondere. ¶ Ad sextum respondetur, quòd
nemo tenetur denuntiare vel testificari de
crimine quod ipsius fidei
cōmissum
commissum
est sub
secreto: nisi forte bonum commune periclitetur. Ratio huius est: quam ponit D.
Tho.
art. 1. ad 2. Quia seruare secretum commissum, est iuris naturalis. Ergo iudex non potest aliquid præcipere contra hoc ius naturale. Quando vero bonum commune periclitatur, tunc ius naturale seruandi secretum
amici, non habet locum: quia est aliud ius
vniuersalius & fortius. Quia
vnusquisq;
vnusquisque
tenetur defendere
bonũ
bonum
commune dum periclitatur. Vnde tunc etiam non interrogante iudice, tenetur homo reuelare secretum
illud particulare. Ea quæ diximus de secreto seruando, multò magis
obligāt
obligant
eos quos
consulunt homines ad salutem spiritualem
& corporalem: vt sunt Theologi & Medici
& Iurisperiti. Ratio est, quia aliàs tolleretur
de medio vniuersalissimum quoddam refugium miserorum, quod est necessarium
reipublicæ, scilicet consultatio ad medendum sibi in suis miserijs. Vnde sequitur,
ꝙ
quod
non nisi pro vitando notabili reipublicæ detrimento debent reuelare eiusmodi secretum. Theologus vero si consulitur in ordine ad sacramentum pœnitentiæ, in nullo casu potest reuelare. Nam de confessarijs nihil hic definimus. Constat enim quòd iure
diuino tenentur seruare sigillum in omni
euentu absque exceptione. Notandum denique quòd patres & filij & omnes qui sunt
in recta linea non admittuntur in iure ad testimonium contra se ipsos, etiam si veniant
voluntarij ad testificandum. Hoc habetur
expressè.
4. quæst. 3. §. Item parentes. & in. l.
parentes. C. de testibus. Præterea etiam fratres & sorores, gener & socerus, vitricus &
nouerca, priuignus & priuigna, patruus &
patruelis, auunculus vel nepos ex fratre vel
sorore admittuntur quidem vt testes contra
se inuicem, non tamen possunt compelli ad
testificandum. Hoc patet
vbi supra in. l. Iulia. ff. de testibus. & communis sententia Iurisperitorum extendit hoc ipsum ad coniuges. Ratio horum omnium fundatur in iu|
re naturali.
Nā
Nam
bonũ
bonum
patris &
bonũ
bonum
filij est
quasi
idẽ
idem
bonũ
bonum
. Vnde sicut nemo est testis
cōtra
contra
seipsum, ita nemo admittendus est testis
cōtra
contra
patrem aut
ecōuerso
econuerso
. Alij vero gradus recitati ita sunt inter se coniuncti etiam
ad bonum reipublicæ, vt nefas sit illos compellere ad
testificādum
testificandum
contra se inuicem.
Prædicta vero sunt intelligenda dummodo bonum
cōmune
commune
non periclitetur. Tunc
enim prædicti gradus tenentur testificari &
possunt
cōpelli
compelli
, si non sint alij testes. Vt v. g.
in casu hæresis, & in casu læsæ maiestatis:
præsertim cum hæc crimina sunt in fieri.
De qua re vide
capit. si audieris. 23. quæst. 5.
& Syluestrum in verb. testis. quæst. 1. atque
hactenus de secunda parte.
IN tertia parte dicendum est de teste. Dubium primum sit, an cum dubitat testis.
An iudex interroget iustè vel non, teneatur
respondere? Pro parte negatiua arguitur primo. In tali casu reus non tenetur respondere, vt diximus quæst. 69. art. 1. & 2. in prima
parte tractatus, ergo
neq;
neque
testis. ¶ Arguitur
secundo. Dubium ipsius testis potest oriri
ex varietate opinionum, & tunc non tenetur testis sequi opinionem iudicis, sed poterit sequi contrariam. Ergo non tenebitur respondere. ¶ Sed arguitur in oppositum pro
parte affirmatiua. In dubijs melior est conditio possidentis, sed iudex est in possessione præcipiendi testi, vt respondeat: ergo testis tenebitur respondere.
Quẽadmodũ
Quemadmodum
mulier quæ dubitat an iste sit suus vir, tenetur
reddere debitum petenti. Vt est
definitũ
definitum
in
c. Inquisitioni. de sent.
excō
excom
. De ista quæst.
disputat Soto in relect. citata membr. 3. q. 2.
PRO decisione sit prima conclusio. Si
in tali casu nullum detrimentum sequitur alicui ex tali testificatione, tenetur homo testificari. Probatur argumento facto
pro parte affirmatiua.
Secunda conclusio. Si ex testificatione sequatur detrimentum testi vel reo vel alicui
testium, & ex silentio testis non sequitur aliquod detrimentum alicui, tenetur non respondere: & potest dicere se nescire. Probatur. Nam in dubijs tutior pars est eligenda.
Tertia conclusio. Si ex testificatione sequatur detrimentum reo, & ex silentio sequatur æquale detrimentum actori: tunc
etiam debet tacere vel dicere se nescire. Ratio est ex illa regula iuris: cum partium iura
sunt obscura, reo potius
fauendũ
fauendum
est
quā
quam
actori. Eo vel maximè
ꝙ
quod
reus est in possessione, ergo in dubio melior erit conditio possidentis. ¶ Quarta conclusio. Si
detrimẽtum
detrimentum
quòd sequitur actori ex eo
ꝙ
quod
testis non testificatur est notabiliter grauius, quam detrimentum quod sequitur reo ex testificatione, tenebitur testis testificari in casu posito.
Vt v. g. si honor vel vita actoris periclitatur:
reus autem solum incurrit damnum rerum
temporalium. Et rursus si omnia bona temporalia actoris, quæ sunt magni momenti
pereunt: reus verò mediocrem quandam
iacturā
iacturam
facit
rerũ
rerum
tẽporaliũ
temporalium
, tenebitur testis
testificari. Ratio huius est, quia ex duobus malis minus est eligendum, vt habetur
in cap. duo mala. 13. dist. decreti ex Concil.
Toletano. 8. Et est Arist. 2. Ethic. cap. 9. Sed
aduertendum est opus esse prudentia ad iudicandum quod nam damnum est notabiliter grauius in actore quam in reo. Ex hac
quarta conclusione sequitur
corollariũ
corollarium
certissimum, quod si ex silentio testis bonum
commune periclitatur: tenetur testificari in
illo casu. ¶ Ad argumenta respondetur.
Ad primum nego
consequentiā
consequentiam
. Quia multo durius est obligare aliquem, vt dicat contra se ipsum, quàm vt dicat
cōtra
contra
alium.
Itẽ
Item
damnum quod sequitur actori ex silentio
rei potest ipse reus restituere. At verò damnum quod sequitur actori ex silentio testis,
non est in potestate eius restituere. Et propterea non est mirum
ꝙ
quod
aliquando testis teneatur respondere, quando non tenetur ipse
reus. ¶ Ad secundum respondetur,
ꝙ
quod
ita verum est,
ꝙ
quod
testis non tenetur sequi opinionem iudicis interrogantis: sed poterit sequi
non solum opinionem sibi probabiliorem,
sed etiam æquè probabilem, dummodo seruet documenta data in conclusionibus.
Ad argumentum pro parte affirmatiua
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
simili ratione potest probari
secunda & tertia conclusio. Nam & reus est
in possessione, ergo in dubio fauendum est
illi. Cæterum ad argumentum in forma
respōdetur
respondetur
nego
minorẽ
minorem
,
nō
non
enim est in possessione iudex ad
interrogādum
interrogandum
in illo casu
particulari. Soto vbi supra, plurima docu|
menta profert, vt ostendat
quādo
quando
teneatur
subditus obedire Prælato
dubitās
dubitans
an Prælatus iustè præcipiat. Sed tamen nos breuiter
præter
documẽta
documenta
data in
cōclusiōibus
conclusionibus
,
vnũ
vnum
ꝓferimus
proferimus
satis vtile.
Quotiescunq;
Quotiescunque
subditus
præcipitur facere aliquid in cuius exercitio
se habet vt
instrumẽtalis
instrumentalis
causa in ordine ad
effectũ
effectum
principalis agentis, tenetur obedire:
etiam si dubitet,
ꝙ
quod
prælatus iustè præcipiat.
Vt verbi gratia, miles qui dubitat an bellum
sit
iustũ
iustum
vt procedit à Rege, tenetur nihilominus militare, si præcipitur à Rege vt militet: quia ad officium militan di non pertinet examinare causas iustitiæ belli: hoc enim est principalis agentis. Quapropter si
miles non est certus, quòd bellum est iniustum, tenetur militare. At vero testis est causa principalis testificandi in ordine ad condemnationem rei vel absolutionem. Vnde
ad illum pertinet examinare, an procedatur iuridice vel non. Et in casu dubij debet
sequi documenta data. Aliud exemplum est
huius doctrinæ. Prædicator est causa principalis prædicandi. Vnde si prælatus præcipiat illi, vt prædicet aliquam doctrinam de
qua prædicator dubitat, an sit doctrina sana:
tenetur non prædicare. At vero præco bene
potest clamare edictum, etiam si dubitet,
an sit sana doctrina vel non. Quia ad officium illius non pertinet examinare an sit
doctrina sana vel non.
DVbium secundum est. An testis qui
scit se non iuridice interrogari, possit
sine mendacio & sine peccato respondere
& iurare, se nescire, non vidisse, &c. Ad hoc
facilis est responsio ex his quæ dicta sunt.
quæst. 69. de reo interrogato contra ordinem iuris. ¶ Sit igitur conclusio. Omnia
quæ licita sunt reo interrogato contra ordinem iuris, licita sunt etiam testi,
præterquā
præterquam
quòd reo licitum est cedere iuri suo & respondere quòd fecit crimen, etiam interrogatus contra ordinem iuris. Sed hoc
nō
non
erit
licitum testi interrogato contra ordinem iuris: quia non est in eius arbitrio positum cedere iuri alieno: atque hactenus de tertia parte sufficiat.
DVbium est in quarta parte, An quando per iniuriam factam reo vel testi,
venit crimen in notitiam iudicis publice, li
ceat iudici vltra procedere vsque ad condem nationem. ¶ Pro parte negatiua est vnicum argumentum ex regula iuris, scilicet
ex iniuria non nascitur ius. Ergo iudex non
habet ius ad procedendum vltra ex iniuria
facta. ¶ Pro parte affirmatiua est aliud argumentum. Ad bonum reipublicæ pertinet
vt delicta semel publicata in iudicio,
puniā
tur
puniantur
. Ergo etiam si ab aliquo iniuriosè publicata sint, puniri debent. De ista quæstione
multi multa dicunt.
PRO decisione nota primò,
ꝙ
quod
iudex potest dupliciter considerari. Vno modo
vt persona particularis. Alio modo vt minister reipublicę fungens ipsius autoritate. Secundo nota, quòd iniuria potest fieri vel à
iudice vel ab alio. Tertio nota, quòd iniuria
potest fieri vel in ipso foro exteriori, quia
est contra leges considerabiles in illo foro.
Altero modo potest fieri in foro conscientiæ: quia est contra leges diuinas non considerabiles in foro exteriori.
Sit ergo prima conclusio.
Quotiescunq;
Quotiescunque
iudex scit ex iniuria, quomodo libet facta alicui, procedi contra ipsum, tenetur
inquantũ
inquantum
persona particularis impedire processum
fieri, si id potest sine scandalo non frangendo leges iudicis, aut contraueniendo iuri alterius partis. Probatur prima pars. Quia iudex eo quòd iudex est, non deobligatur à
lege communi singulis hominibus, scilicet,
quia Deus
vnicuiq;
vnicuique
mandauit de proximo
suo. Ergo vbi poterit sine aliquo
impedimẽ
to
impedimento
& inconuenienti, tenebitur defendere innocentem. Secunda pars probatur. Nam bonum
cōmune
commune
præferendum est bono particulari: ergo debet procedere iudex secundum allegata & probata, si aliter non potest
defendere
reũ
reum
. Tertia pars probatur. Nam
non sunt facienda mala, vt inde
eueniāt
eueniant
bona, ergo non est facienda iniuria vni parti,
vt altera ab illa eripiatur.
Secunda
cōclusio
conclusio
. In republica Christiana si iudex sciat iniuriam factam esse reo, ex
reuelatione confessionis sacramentalis, &
hoc posse probari in iudicio, tunc iudex
nō
non
potest vltra procedere: sed tenetur omnia
acta reponere. Probatur ista
cōclusio
conclusio
. Quia
maius
scādalum
scandalum
est & magis perniciosum,
vt ex tali fundamento sacrilego vltra proce|
datur, quàm ex eo quòd reus
nō
non
puniatur.
Arcerentur enim homines à sacramento
cō
fessionis
confessionis
, si illa via licitum esset iudicibus
cō
demnare
condemnare
peccatores. Item est alia ratio.
Nā
Nam
id quod confessarius scit in confessione, cognoscit secretissimè loco Dei, sed per ea
quæ solus Deus scit, non potest
cōdemnari
condemnari
aliquis in iudicio. Ergo
neq;
neque
per ea quæ confessarius scit. ¶ Tertia
cōclusio
conclusio
. Si iudex vt
persona publica
iniuriā
iniuriam
facit reo vel testi, scilicet, quia non procedit iuridice & hac via
accipit cognitionem alicuius criminis, tenetur
nō
non
vltra procedere: sed debet reponere
omnia acta ab actione iniuriosa. Hæc
cōclusio
conclusio
habetur
in ca. qualiter &
quādo
quando
. 1. de actionib. Vbi Innocent. III. multis rationibus ostendit, ita
faciendũ
faciendum
esse.
Quarũ
Quarum
vna
est, quia ex his quæ inordinatè sunt acta,
nō
non
potest ordinabiliter agi. Vide
Soto in relect.
citata membr. 3. q. 1. conclu. 5. qui quidem tenet istam
sententiā
sententiam
. Sed ait grauem
iniuriā
iniuriam
necessariā
necessariam
esse, vt iudex teneatur reponere
acta. Sed tamen rationes Innoc. III. probant quam libet iniuriam, quæ sit peccatum
mortale, sufficere, vt vltra non procedat iudex. Alij vero Theologi moderni
dicũt
dicunt
,
ꝙ
quod
etiā
etiam
si iniuria grauis sit facta à iudice, tamen
si crimen est enorme quod
manifestatũ
manifestum
est
in iudicio, potest & tenetur iudex vltra procedere ad vitandum
scādalum
scandalum
reipublicæ,
Soto vbi supra ait,
ꝙ
quod
forte ita
licitũ
licitum
est. Nobis tamen
oppositũ
oppositum
videtur certum. Ratio
est, quia non est
licitũ
licitum
occidere
innocẽtem
innocentem
pro salute totius reipublicæ, sed ille reus est
innocens, qui
nō
non
probatur legitimè esse nocens. Ergo non debet occidi ad vitandum
scandalũ
scnadlum
illud. Alij vero dicunt
ꝙ
quod
postquā
postquam
sua
cōfessione
confessione
reus
cōuincitur
conuincitur
esse nocens,
etiā
etiam
si
cōfessio
confessio
sit iniustè extorta per tormenta: potest iudex procedere propter
bonũ
bonum
rei
publicæ. Sed
tamẽ
tamen
ista
sentẽtia
sententia
mihi
nō
non
placet, quia confessio
cōuincens
conuincens
in iudicio debet esse legitima & voluntaria &
nequaquā
nequaquam
per vim extorta.
Quẽadmodũ
Quemadmodum
si latro
minā
do
minando
mortẽ
mortem
alicui, nisi dederit pecunias,
nō
non
accipit
dominiũ
dominium
pecuniarũ
pecuniarum
:
etiā
etiam
si alius dederit, sed tenetur restituere: ita etiam iudex, qui
per
iniquā
iniquam
cōminationem
comminationem
tormentorũ
tormentorum
aut
etiā
etiam
per ipsa
tormẽta
tormenta
extorquet iniquè
confessionẽ
confessionem
,
nō
non
acquirit aliquod ius ex illa con
fessione
cōtra
contra
ipsum
reũ
reum
, sed debet reponere omnia acta &
cōstituere
constituere
reum in sua immunitate, sicut erat ante
iniuriā
iniuriam
factā
factam
. Quia
profecto est maius
scandalũ
scandalum
& magis perniciosum reipublicæ, vt iudex autoritate publica abutens,
iniuriā
iniuriam
faciat in iudicio, quàm
ꝙ
quod
reus per iniquitatem
cōfessus
confessus
dimittatur.
Alij vero
dicũt
dicunt
ꝙ
quod
cũ
cum
ordo iuridice
ꝓcedẽdi
procedendi
sit ex legibus humanis, possunt istæ leges
per
cōtrariũ
contrarium
vsum reuocari: præsertim in
cō
modũ
commodum
ipsius reipublicæ. ¶ Ad hoc
tamẽ
tamen
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
iste
nō
non
est vsus sed abusus iudi
cũ
cum
peruersorũ
peruersorum
. Deinde
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
est
cō
tra
contra
ius naturæ, vt quis
cōdemnetur
condemnetur
sine
sciẽ
tia
scientia
publica legitimè habita, hoc est
absq;
absque
iniuria facta ipsi reo à republica vel à ministro illius. Ex quo sequitur
ꝙ
quod
si
ꝓcessus
processus
fiat
per
viā
viam
inquisitionis, necesse est vt præcedat
infamia iure naturæ, vt supra ostendimus. Si
autẽ
autem
fiat
ꝓcessus
processus
per
viā
viam
accusatiōis
accusationis
, necesse
est vt ad sint duo testes ad
cōdemnationem
condemnationem
rei vel semiplena
ꝓbatio
probatio
ad
interrogationẽ
interrogationem
&
tormentũ
tormentum
: &
quāuis
quamuis
leges humanæ multa
disponāt
disponant
circa huiusmodi
ꝓcessus
processus
, tamen
quædā
quædam
illarũ
illarum
nihil aliud sunt quàm explicationes iuris naturalis: & facere
cōtra
contra
illas, est
perinde atque frangere ius naturæ.
Quarta
cōclusio
conclusio
.
Quādo
Quando
iudex vt persona priuata, scilicet extra actus iudiciarios, facit
iniuriā
iniuriam
reo, v. g. dando
pecuniā
pecuniam
testibus
falsis, vnde
factũ
factum
est vt
secundũ
secundum
allegata &
ꝓbata
probata
reus sit
cōdemnādus
condemnandus
,
tũc
tunc
iudex tenetur omnibus medijs vti ad
liberandũ
liberandum
reum,
etiā
etiam
cũ
cum
periculo proprio, proportionato tamen respectu
detrimẽti
detrimenti
, quod patietur reus
si iudicetur
secundũ
secundum
allegata & probata. Dicimus
autẽ
autem
cũ
cum
proportionato periculo: quia
non tenetur iudex
cũ
cum
detrimẽto
detrimento
bonorũ
bonorum
altioris ordinis, restituere reo bona inferiora.
V. g.
cũ
cum
periculo vitæ aut honoris, non tenetur restituere bona
tẽporalia
temporalia
. Sed
tamẽ
tamen
tenebitur
cũ
cum
æquali periculo. Probatur ista conclusio sic explicata ex regulis restitutionis.
Nā
Nam
qui facit
iniuriā
iniuriam
, tenetur
cũ
cum
æquali periculo satisfacere. Sed tamen est
aduertendũ
aduertendum
,
ꝙ
quod
si iudex
nō
non
potest aliquo modo restituere damnum quod fecit, vel
nō
non
potest sedare
scandalũ
scandalum
reipublicæ: bene potest sine peccato iudicare
secundũ
secundum
allegata & probata. Ratio est quia
iudicādo
iudicando
secundum allegata &
|
probata facit
officiũ
officium
reipublicę, ergo ex hac
parte
nō
non
peccat, licet maneat obnoxius restitutioni faciendæ totius damni quod patitur
ꝓximus
proximus
ex eo
ꝙ
quod
per
præteritā
præteritam
iniuriā
iniuriam
damnificatus est. ¶ Quinta
cōclusio
conclusio
.
Quādo
Quando
iudex scit
ꝙ
quod
reus patitur
iniuriā
iniuriam
ab aliquo in
foro exteriori, & in ipso processu iudiciali,
siue qui facit
iniuriā
iniuriam
sit officialis reipublicæ,
siue
nō
non
debet facere quod in se est
inquantũ
inquantum
est iudex, vt in iudicio manifestetur iniuria
quæ fit reo,
neq;
neque
vltra procedatur. Hæc conclusio probatur.
Nā
Nam
iudex est custos iudicij
ex officio proprio, ergo ad
eũ
eum
pertinet prouidere, ne quis in iudicio patiatur iniuriam.
Vnde tenebitur ad
restitutionẽ
restitutionem
si in hac parte fuerit
negligẽs
negligens
. Ad
argumentũ
argumentum
cōtra
contra
partẽ
partem
negatiuā
negatiuam
quatenus militat
cōtra
contra
quartam
cōclusionem
conclusionem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
ex iniuria
nō
non
nascitur ius, sic intelligitur:
ꝙ
quod
is qui facit
iniuriā
iniuriam
nō
non
acquirit sibi ius contra
iniuriatũ
iniuriatum
. Non
ergo iudex post
iniuriā
iniuriam
factā
factam
extra
iudiciũ
iudicium
cōtra
contra
reũ
reum
, acquir it sibi ius
inquantũ
inquantum
est persona particularis, sed potius reipublicæ, & sibi vt ministro illius. Quo fit vt
nullũ
nullum
emolumentũ
emolumentum
sibi possit accipere ex bonis
condẽ
nati
condemnati
.
Cæterũ
Cæterum
bene potest accidere, vt ex iniuria
quā
quam
quis facit vni,
acquirat̃
acquiratur
ius ab alio.
Vt v. g. si quis promittat Petro pecunias, vt
occidat
Paulũ
Paulum
: si Petrus occidit
illũ
illum
acquirit
ius ad illas. Similiter si quis accipit pecunias
vt sit falsus testis, acquirit ius ad illas ex falso
testimonio. Si
autẽ
autem
accipiat illas vt sit verus
testis,
nō
non
acquirit
dominiũ
dominium
vt habetur in
ca.
nō
non
sanè. 14. q. 5. ¶ Ad
argumentũ
argumentum
pro parte
affirmatiua, quatenus militat
cōtra
contra
secundā
secundam
& tertiam
conclusionẽ
conclusionem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
magis
pertinet ad
bonũ
bonum
reipublicæ, vt nullus condemnetur ex reuelatione sacramentalis confessionis, aut
cōtra
contra
ordinẽ
ordinem
iuris naturalis ab
ipso iudice publicè prætermissum quàm
ꝙ
quod
delicta sic cognita puniantur. Et hactenus
de quarta parte. In quinta vero parte explicandum est quando teneatur testis non vocatus ex charitate testificari.
DVbitatur primò, An in causis ciuilibus in quibus agitur de bonis
tẽporalibus
temporalibus
teneatur testis etiam
nō
non
vocatus ex charitate testificari propter
cōmodũ
commodum
temporale proximi? ¶ Pro parte negatiua arguitur
primò. Testis
nō
non
vocatus
nō
non
tenetur testifi
cari nisi ex charitate: sed ad opera charitatis:
nemo tenetur nisi in graui necessitate proximi: ergo
nō
non
semper tenebitur in casu posito
testificari. Probatur
cōsequetia
consequentia
. Quia sæpe
cōtingit
contingit
, vt proximus maneat diues amisso
bono aliquo
tẽporali
temporali
.
Secũdo
Secundo
, testis
volũtarius
voluntarius
vt in
plurimũ
plurimum
incurrit aliquod
damnũ
damnum
,
cōciliat
conciliat
enim
odiũ
odium
aut inimicitias
aliquorũ
aliquorum
.
Ergo
nō
non
tenebitur cum tanto
detrimẽto
detrimento
testificari. Tertio, ad opera charitatis maximè
obligant̃
obligantur
sacerdotes &
Ep̃i
Episcopi
, sed isti sunt priuilegiati à ferendo testimonio. Ergo
nō
non
est
opus charitatis testificari
aliquẽ
aliquem
nō
non
vocatũ
vocatum
.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Quoties proximus graue
detrimentũ
detrimentum
paritur
in rebus
tẽporalibus
temporalibus
, tenetur homo vltro testificari, nisi excusetur aliqua rationabili causa. Ista
cōclusio
conclusio
asseritur à D.
Tho. in arti. &
probatur testimonijs ab ipso adductis. Sed
est
notandũ
notandum
,
ꝙ
quod
alia necessitas requiritur in
proximo, vt quis teneatur dare illi eleemosynam: & alia requiritur vt quis teneatur defendere bona quæ iam habet. Ad hoc enim
nō
non
necesse est,
ꝙ
quod
ꝓximus
proximus
sit pauper & egestate prematur: sed sufficit
ꝙ
quod
mediocri quadam
diligẽtia
diligentia
possit
illũ
illum
eripere ne patiatur
detrimentum in bonis quæ iam habet. Ad illud autem aliud necesse est, quod egestate
prematur. Ratio est, quia ad
dandũ
dandum
eleemosynam debeo auferre de proprijs bonis: non
autẽ
autem
ad
testificandũ
testificandum
. ¶ Secunda conclusio.
Quando homo testimonio huiusmodi vltroneo incurrit aliquod
detrimentũ
detrimentum
notabile,
nō
non
tenetur testificari. Probatur, quia
etiā
etiam
vocatus testis
nō
non
tenetur cum tali detrimento testificari, ergo multo minus
nō
non
vocatus.
Sed nota quòd
detrimentũ
detrimentum
illud
iudicandũ
iudicandum
est esse notabile per
cōparationẽ
comparationem
& proportionem ad
detrimentũ
detrimentum
, quod patietur proximus si testis
nō
non
testificetur. Vnde sequitur,
quòd si proximus est in periculo amittendi
totam
substantiā
substantiam
, tenebitur testis
cũ
cum
aliquali
detrimento
suorũ
suorum
bonorũ
bonorum
temporaliũ
temporalium
testificari: non tamen
cũ
cum
periculo vitæ vel honoris: quæ proportio iudicanda semper est ex
regula ordinis charitatis. Vnde patet ad primum &
secundũ
secundum
argumentũ
argumentum
. ¶ Ad tertium
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
Episcopi & sacerdotes etiam
si sint priuilegiati, vt patet
in. l.
neq;
neque
honore.
C. de episc. & cleri. & in. c.
quanquā
quanquam
. 14. q. 2.
|
tamen
cũ
cum
opus fuerit
illorũ
illorum
testimoniũ
testimonium
, tenentur ex charitate testificari: dummodo sacerdotes id faciant de licentia sui episcopi.
DVbium
secundũ
secundum
est. An in causis criminalibus teneatur quis testificari vltro. Prima conclusio. Quando
testimoniũ
testimonium
est necessarium ad
liberādum
liberandum
innocentem
aut eum qui iniustè patitur, tenetur homo
vltro testificari. Ista
cōclufio
conclusio
est Diui Tho.
&
ꝓbatur
probatur
eisdem rationibus à fortiori, quibus probata fuit prima conclusio dubij præ
cedentis. Sed intelligenda est conclusio
si homo potest testificari
absq;
absque
periculo suo
notabili: quod quidem periculum iudicandum est secundum prudentiam & regulas
ordinis charitatis esse notabile vel non.
Secunda conclusio. Etiam si homo sciat,
ꝙ
quod
ex testimonio suo cum defendit innocentem, condemnabitur iniquus accusator aut
falsus testis, tenetur nihilominus testificari.
Probatur ista conclusio. Nam
ꝙ
quod
in illo casu
iniquus accusator
cōdemnetur
condemnetur
, est effectus
per
accidẽs
accidens
defensionis
innocẽtis
innocentis
. Ergo propter illum effectum per accidens, non tollitur obligatio defendendi
innocentẽ
innocentem
. Quod
si quis contra obijciat: quòd si ipsemet innocens
nō
non
tenetur se defendere cum periculo
vitæ aggressoris. Ergo
neq;
neque
testis tenebitur
illum defendere cum tanto periculo. Negatur
cōsequentia
consequentia
. Quia ipse innocens potest
cedere iuri suo propter actum excellentissimum patientiæ. At vero testis
nō
non
potest cedere iuri alieno (ad quod defendendum obligatur ex charitate) propter effectum
illũ
illum
per
accidens consequutum. Sed quæritur. An testis manebit irregularis si accusator occiditur. Respondetur,
ꝙ
quod
si ille fuit testis directè
vel indirectè de crimine accusatoris, manebit irregularis: quia fuit testis in causa sanguinis. Si
autẽ
autem
suo testimonio nihil aliud fecit,
quàm ostendere innocentiam falsò accusati, non manebit irregularis: sicut neque ille
de quo supra diximus in materia de homicidio, qui clamat vt defendatur pater suus,
non manet irregularis: etiam si occidatur
aggressor ab alijs qui tulerunt auxilium defensionis. Ratio istorum est. Quia ad incurrendam irregularitatem, necesse est vt amittatur mansuetudo ecclesiastica. Hæc autem
non amittitur nisi quando aliquis vel consu
lit vel exhortatur vel quomodolibet concurrit directè vt causa moralis ad
occisionẽ
occisionem
alicuius, vel propria operatione truculenta occidit aliquem, etiam si sit defendendo
alium. ¶ Tertia conclusio. Quando accusator accusat ex præcepto. Vt v. g. quia tenetur defendere innocentem, aut
rempublicā
rempublicam
.
Tunc etiam testis tenetur vltro se offerre ad
testificandum. Probatur quia quæ ratio obligationis obligat accusatorem ad
accusandũ
accusandum
,
multò magis obligabit testem, quantò cum
minori periculo potest testificari quàm accusator accusare. Hæc conclusio asseritur &
explicatur hic à Caietano. Sed aliqui excipiunt ab hac vniuersali,
quādo
quando
accusator accusat in propria causa, etiam si teneatur ex præ
cepto accusare, dicunt
ꝙ
quod
testis non tenetur
vltro testificari. Ratio illorum est, quia tunc
accusator habet rationem aggressoris
nō
non
defensoris. Sed tamen nobis nulla ratione videtur hæc exceptio facienda. Quia in tali casu
non sua sponte aggreditur accusator ipsum
reum, sed ex obligatione præcepti: vt defendat suum honorem aut vitam. Quapropter
accusatio illius habet
rationẽ
rationem
defensionis potius quàm aggressionis. Sed tamen
intelligẽ
da
intelligenda
est
cōclusio
conclusio
, quando re ipsa accusator tenebatur accusare seclusa omni ignorantia
etiam inuincibili. Alias enim si obligatio accusandi oritur in accusatore ex conscientia
erronea, non tenebitur testis testificari: nisi
habeat eandem ignorantiam.
Quarta conclusio.
Quādo
Quando
accusator
nō
non
tenetur accusare: & tamen licitum est illi accusare: non tenetur testis vltrò se offerre ad
testificandum. Hæc
cōclusio
conclusio
est D.
Tho. in
artic. Vbi inquit,
ꝙ
quod
cum agitur de
condẽnatione
condemnatione
alicuius: nemo tenetur vltro testificari, etiam si periculum immineat accusatori.
Et ratio D. Thom. est. Quia ipse accusator
sponte se introduxit in hoc periculum: reus
autem etiam inuitus patitur. Ergo in tali casu licitum est fauere ipsi reo non testificando. Item est alia ratio. Quia antequam accusator accusaret, non tenebatur testis reuelare
crimen proximi. Ergo nec post
accusationẽ
accusationem
tenebitur vltro testificari. Patet consequentia: quia ipse accusator est omnino voluntarius aggressor. Ergo sua accusatione
nō
non
obligat
testẽ
testem
ad testificandum: sicut non obligat
|
ad
aggrediendũ
aggrediendum
. Ista
cōclusio
conclusio
est intelligenda, nisi forte testis promiserit accusatori se
testificaturum: aut honor accusatoris sit magni momenti in ordine ad
rempublicā
rempublicam
:
tũc
tunc
enim tenetur testis reddere
testimoniũ
testimomium
partim ex fidelitate, si promisit: partim ex charitate & pietate patriæ. ¶ Quinta conclusio.
In eodem casu quando accusator licitè accusat, licitum etiam erit testi reddere
testimoniũ
testimonium
etiam si non sit vocatus à iudice. Probatur, quia eadem ratio quæ
licitā
licitam
facit
accusationẽ
accusationem
, faciet licitam
testificationẽ
testificationem
. Est enim
accusatio odiosior quam testificatio. Ista
cō
clusio
conclusio
est intelligenda per se
loquẽdo
loquendo
& absolutè
quantũ
quantum
est ex parte testificandi & accusandi.
Cæterũ
Cæterum
possunt esse aliquæ circunstantię quæ obligent testem tacere,
etiā
etiam
si accusator licitè accuset. Vt v. g. si testis iurauerit se non
testificaturũ
testificaturum
: nisi quando teneatur
testificari. Item si reus accusatus sit coniunctus testi aliqua necessitudine amicitiæ: ita
vt videatur ingratus, si
cũ
cum
posset non testificari contra
amicũ
amicum
, testificatus est. ¶ Vltimo
in isto articulo. Nota circa
solutionẽ
solutionem
ad
secũ
dum
secundum
, vbi docet D. Tho.
ꝙ
quod
iure naturæ tenemur seruare secreta:
ꝙ
quod
non est
peccatũ
peccatum
mortale ex genere suo reuelare secretum. Ratio
est, quia reuelare
secretũ
secretum
tantũ
tantum
est per se loquendo contra
virtutẽ
virtutem
fidelitatis,
cōtra
contra
quā
quam
nunquā
nunquam
peccatur mortaliter: nisi simul
adiũ
gatur
adiungatur
alterius speciei
obiectũ
obiectum
morale.
Quẽ
admodũ
Quemadmodum
veracitas
nunquā
nunquam
obligat ad mortale, nisi per hoc quod qui mentitur, frangit
etiam præceptum alterius virtutis.
ARTICVLVS II.
¶ Vtrùm sufficiat duorum vel
trium testimonium.
AD
Secundũ
Secundum
sic proceditur. Videtur
ꝙ
quod
non sufficiat duorum vel trium
testimoniũ
testimomium
. Iudicium enim certitudinem requirit. Sed non habetur certitudo veritatis per
dictũ
dictum
duorũ
duorum
testiũ
testium
. Legitur enim 3. Reg. 21.
ꝙ
quod
Naboth ad
dictũ
dictum
duorũ
duorum
testium falsò
condemnatus est: ergo duorum vel
trium testimonium non sufficit.
¶ 2 Præterea. Testimonium ad
hoc,
ꝙ
quod
sit credibile debet esse concors. Sed
plerunq;
plerunque
duorũ
duorum
vel trium
testimoniũ
testimonium
in aliquo discordat: ergo non est efficax ad veritatem in
iudicio probandam.
¶ 3 Præterea
,
Secũda
Secunda
quæstione quinta dicitur: Pręsul non damnetur, nisi septuaginta duobus testibus: presbyter
autẽ
autem
Cardinalis nisi
quadraginta quatuor testibus non
deponatur, diaconus Cardinalis vrbis Romæ nisi viginti octo testibus non condemnabitur, subdiaconus, acolytus, exorcista, lector, ostiarius, nisi cum septem testibus non
condemnabitur. Sed magis est periculosum peccatum eius, qui in maiori dignitate constitutus est, & ita
minus est tolerandum. Ergo nec in
aliorũ
aliorum
condemnatione sufficit duorum vel trium testimonium.
SED contra est,
ꝙ
quod
dicitur Deuter. 17. In ore duorum vel trium
testiũ
testium
peribit qui interficietur. Et infrà 19. In ore duorum vel trium testium stabit omne verbum.
RESPONDEO dicendum,
quòd secundum
Philosophum in
1.
Ethicorum, Certitudo non est
similiter quærenda in omni materia. In actibus enim humanis, super
quibus
constituũtur
constituuntur
iudicia, & exiguntur testimonia, non potest haberi certitudo demonstratiua, eò
ꝙ
quod
sunt circa contingentia & variabilia. Et ideo sufficit probabilis certitudo, quæ vt in pluribus veritatem
attingat, & si in paucioribus à veri|
tate deficiat. Est autem probabile,
quod magis veritatem
cōtineat
contineat
dictum
multorũ
multorum
, quàm
dictũ
dictum
vnius.
Et ideo cùm reus sit vnus, qui negat, sed multi testes asserunt idem
cum actore, rationabiliter institutum est de iure diuino & humano,
quòd dicto testium stetur. Omnis
autem multitudo in tribus
cōprehenditur
comprehenditur
, scilicet principio, medio
& fine. Vnde secundum
Philosophum in 1.
de Cælo: Omne
totũ
totum
in tribus ponimus. Ternarius quidem constituitur asserentium, cùm
duo testes conueniunt cum actore. Et ideo requiritur binarius testium, vel ad maiorem
certitudinẽ
certitudinem
,
vt si ternarius, qui est multitudo
perfecta in ipsis testibus. Vnde &
Eccles. 4. dicitur: Funiculus triplex
difficilè rumpitur.
Augustinus autem super illud Iohan. 8. Duorum
hominum testimonium verum est,
dicit quòd in hoc est trinitas secundum mysterium commendata, in
qua est perpetua firmitas veritatis.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
quantacunque multitudo testium
determinaretur, posset quandoque
testimonium esse
iniquũ
iniquum
, cùm scriptum sit
Exod. 23. Ne sequaris turbam ad faciendum malum: nec tamen, quia non potest in talibus infallibilis certitudo haberi, debet negligi certitudo, quę probabiliter haberi potest per duos vel tres testes,
vt
dictum est.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
discordia testium in aliquibus principalibus circunstantijs, quæ
variāt
variant
substantiam facti (puta in tempo
re, vel in loco, vel in personis, de
quibus principaliter agitur) aufert
efficaciam testimonij, quia si discordant in talibus, videntur singulares
esse in suis testimonijs, & de diuersis factis loqui. Puta si vnus dicat
hoc factum esse tali tempore, vel
loco, alius alio tempore vel loco,
non videntur de eodem facto loqui. Non tamen præiudicatur testimonio, si vnus dicat se non recordari, & alius asserat determinatum
tempus vel locum. Et si in talibus
omnino discordauerint testes actoris & rei, si sint æquales numero &
pares dignitate, statur pro reo, quia
facilior debet esse iudex ad absoluendum, quàm ad
condemnandũ
condemnandum
,
nisi fortè in causis fauorabilibus, sicut est causa libertatis & huiusmodi. Si verò testes eiusdem partis dissenserint, debet iudex ex motu sui
animi percipere cui parti sit standum, vel ex numero testium, vel ex
dignitate eorum, vel ex fauorabilitate causæ, vel ex conditione negotij & dictorum. Multò autem magis testimonium vnius repellitur, si
sibiipsi dissideat, interrogatus de visu & scientia, non autem si dissideat, interrogatus de opinione &
fama, quia potest secundum diuersa visa & audita, diuersimodè motus esse ad respondendum. Si verò
sit discordia testimonij in aliquibus circunstantijs non pertinentibus ad
substantiā
substantiam
facti, puta si tempus fuerit nubilosum vel serenum,
vel si domus fuerit picta aut non,
aut aliquid huiusmodi, talis discordia
nō
non
præiudicat testimonio: quia
|
homines non
consueuerũt
conseruerunt
circa talia
multũ
multum
solicitari, vnde facilè à memoria elabuntur. Quinimò aliqua
discordia in talibus facit
testimoniũ
testimonium
credibilius, vt
Chrysost. dicit
super Matth. quia si in omnibus
cō
cordarent
concordarent
, etiam in minimis, viderentur ex condicto eundem sermonem proferre, quod
tamẽ
tamen
prudẽtiæ
prudentiæ
iudicis relinquitur discernendum.
AD tertium dicendum, quòd illud locum habet specialiter in episcopis, presbyteris, diaconis, & clericis ecclesiæ Romanæ, propter eius
dignitatem. Et hoc triplici ratione.
Primò quidem, quia in ea tales institui debent, quorum sanctitati plus
credatur, quàm multis testibus. Secundò, quia homines qui habent de
alijs iudicare, sæpè propter iustitiam
multos aduersarios habent. Vnde
non est passim credendum testibus
contra eos, nisi magna multitudo
conueniat. Tertiò, quia ex condemnatione alicuius eorum derogaretur in opinione hominum dignitati illius Ecclesiæ & autoritati, quod
est periculosius, quàm in ea tolerare aliquem peccatorem, nisi valde
publicum, & manifestum, de quo
graue scandalum oriretur.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Rationabiliter institutum est iure diuino & humano
ꝙ
quod
dicto
testiũ
testium
stetur in iudicio. ¶ Secunda conclusio.
Requiritur binarius testium, vel ad
maiorẽ
maiorem
certitudinem ternarius.
COMMENTARIVS.
DVbitatur in hoc articulo, An iure naturæ vel diuino requirantur vel
sufficiāt
sufficiant
duo vel tres testes in iudicio. Pro parte negatiua arguitur primò.
Nā
Nam
in. l. omnium. C. de
testamentis, dicitur:
ꝙ
quod
est sufficiens vnius exi
miæ autoritatis
testimoniũ
testimonium
. Vt v. g. Imperatoris. Et confirmatur ex
cōmuni
communi
vsu
iudicũ
iudicum
,
qui solo testimonio custodis montium condemnant cædentes ligna in syluis vetitis.
Secundò arguitur ex. c. paruulos. &. c.
cũ
cum
itaque. de
cōsecratione
consecratione
. dist. 4. vbi à Greg. 4.
& à Leone. 1. diffinitur paruulos à parentum
cura subtractos baptizandos esse nisi aliquis
testetur esse iam baptizatos. Ecce vnius testimonium sufficit vt non baptizentur paruuli.
Tertiò. In multis causis exigitur iure Ciuili & Canonico & Regio maior numerus
testiũ
testium
quā
quam
binarius & ternarius, ergo iure naturæ
nō
non
sufficit iste numerus. Consequentia patet, quia lex humana
nō
non
potest derogare iuri
naturali.
Antecedẽs
Antecedens
probatur ex. c. præsul. &
ca. nulla. 2. q. 4.
quorũ
quorum
canonũ
canonum
dicta refert D.
Tho. in art. 3. & assignat
triplicẽ
triplicem
rationẽ
rationem
illorũ
illorum
Decretorũ
Decretorum
in solutione ad
tertiũ
tertium
. Item
etiā
etiam
in. l. hac
cōsultissima
consultissima
. C. de testam. Et Instit.
eod. tit. §. sed
cũ
cum
paulatim. & in. l. 1. & 2. tit. 1.
Part. 6. & in. l. 3. Taur.
exigũtur
exiguntur
septẽ
septem
testes in
testamento obsignato, ergo iure naturæ non
sufficiunt duo vel tres. Et
cōfirmatur
confirmatur
. Nam
Alex. 3. in. c.
cũ
cum
esses. de testam. videtur reprobare prædictas leges,
tamẽ
tamen
ipse
cōcludit
concludit
tandem,
ꝙ
quod
testamenta quæ parochiani cum suo
presbytero, & alijs duabus vel tribus personis idoneis fecerit in extrema voluntate, firma esse decernimus. Ecce ipsemet
Alexāder
Alexander
ponit tres testes esse necessarios ad
firmitatẽ
firmitatem
testamenti signati, ergo
nō
non
sufficiunt iure naturæ duo vel tres. ¶ Quartò. D. Tho. in art.
ait, rationabiliter
institutũ
institutum
esse iure diuino &
humano, ergo
nō
non
est iure naturæ necessarius
binarius
testiũ
testium
. Patet
cōsequẽtia
consequentia
. Quia quod
iure naturæ
necessariũ
necessarium
est
nō
non
est institutum
aliqua lege, sed potius inditum & insitum.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
.
Quā
do
Quando
nō
non
agitur de
cōdemnatione
condemnatione
alicuius,
sufficit vnus testis: vt iudex disponat de aliquibus negotijs. Ratio est: quia quilibet præ
sumitur verax quandiu
nō
non
probatur
mẽdax
mendax
,
ergo vbi
nō
non
est
periculũ
periculum
alicuius tertij potest
acceptari vnius testimonium. Et isto modo
dantur in Hispania prouisiones
quædā
quædam
quæ
dicuntur, Reales. ¶ Secunda conclusio. In
causis leuibus etiam si agatur de condemnatione alterius, sufficit vnus testis:
quādo
quando
ita expedit bono
cōmuni
communi
. Et si aliquis obijcit, ergo
|
etiam in causis grauibus sufficiet vnus testis,
quando ita expedit bono communi.
Respō
detur
Respondetur
, quòd non potest expedire bono communi, sed potius esset perturbatio boni communis, si in causis grauibus sufficeret vnus
testis. Nemo enim posset in republica esse tutus.
Tertia conclusio. In causis grauibus quando agitur de condemnatione alicuius: iure
naturæ requiritur binarius testium. Probatur ista conclusio. Nam ratio D. Thomæ est
naturalis discursus & demonstratio moralis
ex principio euidenti, ergo iure naturæ constat conclusio. Item etiam in dubio ratione
naturali constat, quòd melior est conditio
possidentis: sed vno teste aiente & reo negante, res dubia est, ergo reus non debet condemnari, quia est in possessione bonorum
suorum. Item etiam iure & ratione naturali
constat, quòd sicut potestas condemnandi
debet esse publica: ita scientia & cognitio facti debet esse manifesta. Sed vbi vnus affirmat & alius negat, res obscura est, ergo non
potest aliquis per talem cognitionem condemnari iure naturæ.
Quarta conclusio. Iure naturæ sufficiunt
duo testes ad
cōdemnationem
condemnationem
alicuius. Ista
conclusio probatur primò à posteriori, quia
multæ respublicæ bene institutæ condemnant reos ad mortem duobus testibus, ergo
iure naturæ non requiritur maior numerus.
Consequentia patet. Nam alias tales respublicæ peccarent contra ius naturæ. Antecedens probatur ex Deuteron. 17. In ore duorum vel trium peribit qui interficietur. Item
cap. 19. In ore duorum vel trium
testiũ
testium
stat
omne verbum, ergo non est contra ius naturæ. Sed valde notandum est quod dicit D.
Thomas in. 1. 2. quæst. 94. art. 5. ad tertium,
quòd dupliciter aliquid dicitur esse de iure
naturæ. Vno modo quia ad hoc natura inclinat, vt non esse faciendam iniuriam alicui.
Alio modo quia natura circa
contrariũ
contrarium
illius
nihil determinat. Vt v. g. dicimus quòd iure naturæ omnis homo est liber: & quòd iure naturæ omnia sunt communia: quia ius naturę non determinauit quòd ista bona essent
particularia huius: vel quod aliquis esset captiuus: sed hæc iure
gẽtium
gentium
introducta sunt.
Dicimus ergo ad propositum,
ꝙ
quod
hæc quar
ta conclusio intelligenda est hoc
secũdo
secundo
modo: sed tertia conclusio primo modo.
Quinta conclusio. In. l. noua nihil
statutũ
statutum
est iure diuino circa numerum testium præ
ter id quod erat de lege naturæ. Probatur ex
cōmuni
communi
proloquio Theologorum, quòd in
lege gratiæ nullum est præceptum diuinum
superadditum naturæ, præter præcepta virtutum Theologicarum & consequentia ad
illa quæ pertinent ad esse gratiæ. Vt v. g. præ
ceptum de inuocanda diuina misericordia,
& præceptum pœnitentiæ virtutis & humilitatis: quæ omnia præcepta semper fuerunt
& in lege naturali & in lege veteri necessaria
ad salutem æternam, quatenus in illis legibus participabatur lex gratiæ. Cæterum specialia præcepta legis gratiæ hoc
tẽpore
tempore
quando iam explicata est, sunt præcepta de sacramentis: quæ Christus instituit. De qua re vide D. Thom. quæst. 108. vbi sup. vbi dicit,
ꝙ
quod
lex noua in exterioribus illa solum præcipere debuit, per quę in gratiam introducimur,
ergo circa
numerũ
numerum
testium
nullũ
nullum
præceptũ
præceptum
instituit. Ex quo sequitur,
ꝙ
quod
cùm Matth. 18.
& Ioan. 8. & 2. Corin. 13. fit mentio de sufficientia duorum vel trium
testiũ
testium
testimonij,
non est pręceptum nouum diuinum: sed est
confirmatio iuris naturalis: sicut
etiā
etiam
in alijs
fecit Christus Matth. 5. Ego autem dico vobis, omnis qui viderit mulierem ad
cōcupiscẽdũ
concupiscendum
eam,
iā
iam
mœchatus est
eā
eam
in corde suo.
Et
tamẽ
tamen
hoc de iure naturali erat
præceptũ
præceptum
.
Ad primum argumentum respondetur,
ꝙ
quod
in fauorem vltimæ voluntatis statuit illa
lex, vt si Imperatori quis dixerit se relinquere hæredem talem: valeat testimonium Imperatoris pro toto numero testium. Sed
notā
dum
notandum
est, quòd ibi non agitur de condemnatione alicuius. Et si aliquando agatur de condemnatione circa hæreditatem, tamen illa
condemnatio est circa bona temporalia: circa quæ ipsa respublica habet plenariam potestatem, respectu boni publici. Et quia reputatur esse
bonũ
bonum
publicũ
publicum
ꝙ
quod
Princeps sit
tātæ
tantæ
autoritatis circa
testamentũ
testamentum
confirmādũ
confirmandum
, ideo
ipsa respublica transfert dominium hæreditatis in quem Imperator dixerit transferendum esse secundùm voluntatem testatoris. Ad confirmationem respondetur, quòd
talis condemnatio si fiat in re leui licita erit:
|
vt diximus in secunda
cōclusione
conclusione
:
nō
non
autem
in re graui, vt diximus in tertia conclusione.
Ad
secundũ
secundum
respondetur,
ꝙ
quod
in illis capitibus
nō
non
agitur de
cōdemnatione
condemnatione
alicuius: sed
agitur de causa pia & religiosa, ne fiat rebaptizatio. Et propterea sufficiet vnus testis fide dignus, qui dicat
puerũ
puerum
iā
iam
esse
baptizatũ
baptizatum
.
Ad
tertiũ
tertium
iam patet ex notabili circa quartam
cōclusionem
conclusionem
. Potest enim lex humana
addere ad
numerũ
numerum
testiũ
testium
qui sufficiebat iure
naturæ
cōsiderando
considerando
ius naturæ illo secundo
modo. Ad
cōfirmationẽ
confirmationem
vero ex Alexan. 3.
quatenus aduersatur solutioni huic respondent aliqui:
ꝙ
quod
ibi
Pōtifex
Pontifex
loquitur de legatis
pijs, quæ ecclesijs relinquuntur, ad quod
legatũ
legatum
nō
non
requiruntur tot testes
etiā
etiam
secũdùm
secundùm
leges ciuiles. Sed tamen ista solutio non valet,
quia in. c. citato
nō
non
statuit Pontifex duos vel
tres testes: sed
cũ
cum
parocho duos vel tres testes.
At vero in legatis pijs
sufficiũt
sufficiunt
duo vel tres testes: vt patet in. c. relatum. de testamentis. vbi
nulla fit
mẽtio
mentio
parochi.
Respōdetur
Respondetur
ergo secundo
cũ
cum
multis Iurisperitis, & Cano lib. 6.
de locis. c. 8.
ꝙ
quod
Alex. 3. ferebat leges subditis
sibi in foro ciuili. Respondebat enim
Ep̃o
Episcopo
Ostiensi. Vnde in suis dictionibus noluit seruari leges Cæsareas: sed
tamẽ
tamen
neq;
neque
abrogauit
illas in toto populo Christiano. Et si quis
cō
tra
contra
obijciat,
ꝙ
quod
ibi dicit
Pōtifex
Pontifex
alienum esse
à diuina lege & à
sanctorũ
sanctorum
Patrũ
Patrum
institutis, &
à generali ecclesiæ consuetudine: vt requiratur
tātus
tantus
numerus
testiũ
testium
, & quod propterea
dixit
præscriptā
præscriptam
cōsuetudinẽ
consuetudinem
improbamus.
Respondetur
ꝙ
quod
alienũ
alienum
non significat ibi
idẽ
idem
quod
contrariũ
contrarium
. Sed significat
nō
non
necessariò
conforme legi diuinæ.
Diuinā
Diuinam
autem legem
appellat, quod scriptum erat Leuit. 17. & 19.
quod fuit quasi explicatio legis naturæ. Tertiò
respōdetur
respondetur
, quòd Alexan. solum statuit,
quòd
nō
non
vniuersaliter habet verum, quòd in
omni testamento
etiā
etiam
quo ad legata secularia, requirantur quinque vel septem testes.
Nā
Nam
in villulis
nō
non
potest haberi facile tantus
numerus
testiũ
testium
, & ita sufficit ibi præsentia parochi
cũ
cum
duabus personis fidedignis. Et hoc
vbique seruatur etiam
secundũ
secundum
leges ciuiles.
Ad quartum negatur
cōsequentia
consequentia
. Quia
quædam instituuntur legibus humanis,
etiā
etiam
si iure naturæ constent apud sapientes, vt
cō
clusiones
conclusiones
deductæ per
bonā
bonam
consequentiā
consequentiam
:
eo quòd talis consequentia non est vsque
adeo euidens omnibus, vt non indigeat adiuuari statutis humanis.
DVbium secundum est, An licitum sit
iudici per tormenta veritatem exigere à reo & testibus: &, An tale testimonium
valeat ad condemnationem. Pro parte negatiua arguitur primò. Nemo potest condemnari in re graui, nisi duobus testibus: sed torquere hominem cruciatibus est res grauissima, ergo nemo potest condemnari ad tormenta, per semiplenam
probationẽ
probationem
, quæ fit
vnico teste & indicijs. Et confirmatur. Nam
si sunt duo testes per quos conuincitur reus,
iniqua est excruciatio per tormenta, ergo
nullo modo licita est. Probatur antecedens.
Nam tormenta ordinantur ad
inquirendũ
inquirendum
veritatem criminis, ergo vbi iam constat de
veritate perperam adhibentur tormenta.
Secũdò
Secundò
. Testis
nō
non
est in culpa, ergo nullo modo est
torquẽdus
torquendus
.
Cōfirmatur
Confirmatur
. Multi
eligũt
eligunt
potius falsum
testimoniũ
testimonium
cōtra
contra
se dicere:
quā
quam
pati cruciatus immanissimos. Tertiò,
alij sunt qui metu mortis patiuntur cruciatus, potius quam veritatem
cōfiteantur
confiteantur
, ergo
medium istud est incertum neque conueniens ad iudicium. De hoc dubio Ludouicus Viuas in commentarijs super Augustinum in lib. 19. de Ciuitate cap. 6. negat licita
esse tormenta.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Erroneum est, aut certè valde temerarium
in fide negare tormenta esse licita. Probatur,
quia aliàs iniqua essent omnia tribunalia Ecclesiæ catholicæ etiam Ecclesiastica, in quibus est vsus tormentorum ad inquirendam
veritatem. ¶ Secundò probatur ex
Eusebio
Papa in epistola ad episcopos Galliæ: & habetur in cap. illi qui. 5. quæst. 5. vbi expressissimè approbat tormenta. Item etiam
Gregorius. 7. in regula in contemplatione. de regulis iuris. Supponens tanquam rem certissimam tormenta esse licita, ait, quòd in ipso
causæ initio non sunt adhibenda tormenta.
¶ Tertio probatur ex D.
Ambrosio in lib. de
Cain & Abel. & ex D.
Hieron. tom. 1. epistolarum, epistol. ad Innocen. & ex D. August.
vbi supra, & ex communi sententia Theologorum & Iurisperitorum. Et sunt tituli in
corpore iuris de quæstionibus, hoc est tor|
mentis. Et ex
Arist. in Rhetoricis ad Alexandrum. c. 14. Et ex Cicer. in lib. de Partitione
Oratoria. ¶ Secunda conclusio. Quando iudex intelligit expedire ad bonum commune, vt aliquod
crimẽ
crimen
statim puniatur: potest
adhibere tormenta ad torquendum reum:
etiam duobus testibus
cōuictũ
conuictum
. Pro cuius intelligentia nota, quòd reis crimina confessis
negatur appellatio: alijs vero etiam
cōuictis
conuictis
per testes, conceditur appellatio. Vt patet in
l. 2. C. quorum appellationes
nō
non
recipiũtur
recipiuntur
.
Dicimus ergo in ista conclusione, quod iudex prudenter in casu prædicto, quia est
periculũ
periculum
in mora propter appellationem adhibet tormenta, vt reus confessus
nō
non
possit appellare. Probatur ergo conclusio. Iudex habet ius ad torquendum hominem reum
cũ
cum
necesse fuerit ad
bonũ
bonum
commune vt etiam
reus ipse confiteatur: sed in illo casu necessaria est eius confessio ad
bonũ
bonum
commune, ergo licitum erit iudici illum torquere: neque
iniuriā
iniuriam
facit illi impediendo hac via appellationem, quia ille iniustè appellat, &
cũ
cum
damno boni publici. ¶ Tertia conclusio.
Nō
Non
est
licitum torquere reum
etiā
etiam
conuictum testibus, quando ipse affert nouas probationes &
legitimas ad reprobandum processum. Probatur.
Nā
Nam
tunc iustissime appellat reus à iudicis sententia, ergo iudex iniquè agit impediendo appellationem eius per tormenta.
Quarta conclusio. Testis nunquam torquendus est, nisi in
quantũ
quantum
habet
rationẽ
rationem
rei.
Vt v. g. si aliqui testantur Petrum interfuisse
alicui negotio, & posse testificari:
tũc
tunc
Petrus
nisi voluerit testificari poterit torqueri: vt dicat
veritatẽ
veritatem
, quia merito præsumitur ex malitia nolle testificari. Hanc conclusionem probat
secundũ
secundum
argumentũ
argumentum
, scilicet, quòd testis
inquantũ
inquantum
testis non debet torqueri, quia vt
sic, non habet
culpā
culpam
.
Cęterũ
Cęterum
quantum ad huiusmodi tormenta iudices debent attendere
leges sibi præscriptas, & ita non peccabunt.
AD argumenta in
contrariũ
contrarium
respondetur. Ad primum
respōdetur
respondetur
, distingo
maiorem: aut per
sententiā
sententiam
diffinitiuā
diffinitiuam
, & sic
concedo: aut per sententiam
inquisitiuā
inquisitiuam
veritatis: & ita nego maiorem.
Nā
Nam
sufficit vnus
testis cum accusatore ad
interrogādum
interrogandum
reũ
reum
,
& si opus fuerit ad torquendum illum. Ad
cōfirmationem
confirmationem
respōdetur
respondetur
, nego
cōsequen
tiam
conseq
uentiam
. Et ratio est, quia aliquando
cōfessio
confessio
rei
est necessaria bono
cōmuni
communi
: vt diximus in
secunda conclusione. ¶ Ad secundum patet
ex quarta conclusione. ¶ Ad
tertiũ
tertium
nego consequentiam: quia in humanis iudicijs
nō
non
potest haberi tanta certitudo sicut in scientijs.
Neq;
Neque
propterea negligi debet certitudo quę
potest haberi per testes & per tormenta:
quado
quando
opus fuerit. Sed superest soluere
vnũ
vnum
argumentũ
argumentum
contra secundam conclusionem:
quia Iurisconsulti Paulus & Marcellus in. l.
edictis. ff. de quæstionibus. & Eusebius vbi
supra, aiunt tormenta esse adhibenda ad
exquirendā
exquirendam
veritatem, quæ
nondũ
nondum
est propalata, ergo vbi iam est manifesta per testes, iniquè agitur torquendo ipsum reum. Propter
hoc
argumentũ
argumentum
aliqui Iurisperiti negant secundam
conclusionẽ
conclusionem
. Sed tamen respondetur ad
argumentũ
argumentum
, quòd Iurisperiti & Pontifex intelligunt regulariter
loquẽdo
loquendo
. At vero
vbi ad bonum commune expedierit: vt cito
reus puniatur, prudenter facit iudex
adhibẽ
do
adhibendo
tormenta, ne post confessionem rei ante
tormenta, locum habeat appellatio.
DVbitatur tertiò circa solutionem ad secundum de
cōcordia
concordia
testiũ
testium
, An requiratur concordia
testiũ
testium
circa
factũ
factum
singulare,
vt reus condemnetur. Pro parte affirmatiua
arguitur primò. Iudicium debet esse circa factu singulare, ergo testes
debẽt
debent
testificari de
eodem facto singulari. Sed pro parte negatiua arguitur. Concordia
testiũ
testium
circa
factũ
factum
singulare eatenus requiritur, quatenus crimen
fiat
manifestũ
manifestum
sufficiẽter
sufficienter
: sed
nō
non
minus, imo
magis aliquando manifestatur crimen per
plures testes circa actus singulares,
quā
quam
per
duos circa
vnũ
vnum
actũ
actum
singularem, ergo. Probatur minor. Quia duo testes circa
idẽ
idem
factum
facilius possunt ex
cōdicto
condicto
falso conuenire,
quā
quam
sex testes loco distantes & inuicem incogniti circa singulos actus criminosos
eiusdẽ
eiusdem
speciei.
Caiet. in
cōment
comment
. super istum artic. dicit primò, quòd regulariter loquendo
requirũtur
requiruntur
duo testes circa idem
factũ
factum
ad
cōdemnādum
condemnandum
reum. Secundò dicit, quòd inter religiosos sufficiet ad
cōdemnandum
condemnandum
aliquẽ
aliquem
de
furto, quòd multi testes singulares singula
furta testificentur. Ratio huius est. Quia licet hoc non sit secundùm iuris rigorem: tamen quia in religione proceditur non tam
|
ad puniendum
quā
quam
ad salutem animæ & regularis obseruantiæ fauorem, ideo tolerabile
videtur, vt talis probabilitas sufficiat ad certitudinem inter eos qui mortui sunt mundo.
Tertiò dicit,
ꝙ
quod
ipse reus
nō
non
tenetur acceptare talem
sententiā
sententiam
, & propterea
procedẽdũ
procedendum
erit per tormenta religiosa, vt exquiratur ab
illo veritas.
Soto lib. 5. de iust. q. 7. art. 2. videtur cum Caiet. sentire. Sed dicit ille
vnũ
vnum
singulare,
ꝙ
quod
illi testes singulares sufficient ad inquirendum. Sed hoc
intelligendũ
intelligendum
est si proceditur per viam accusationis vel denuntiationis. Alioquin si
nō
non
præcessit infamia, non
poterit procedi per viam inquisitionis.
PRO decisione sit prima conclusio. Primum dictum Caiet. verissimum est, &
probatur
argumẽto
argumento
facto pro parte affirmatiua, & ex vsu
cōmuni
communi
omniũ
omnium
tribunalium.
Secunda conclusio. In
quibusdā
quibusdam
criminibus specialiter perniciosis reipublicæ, circa
quorũ
quorum
probationẽ
probationem
ex natura facti
nō
non
possunt
moraliter
loquẽdo
loquendo
inueniri duo testes circa
idem
factũ
factum
: iusta esset lex quæ statueret sufficere testes singulares in maiori
tamẽ
tamen
numero, quàm binario vel ternario. V. g. in vitio
Sodomiæ aut Simoniæ vel vsuræ, & multo
magis in crimine hæresis. Hæc
cōclusio
conclusio
probatur argumento pro parte negatiua. Probatur
etiā
etiam
, quia necesse est huiusmodi crimina
perniciosa
aliquādo
aliquando
puniri: sed moraliter est
impossibile inueniri duos
cōtestes
contestes
eiusdem
facti, ergo sufficiunt singulares, maximè si
multitudine supplent quod deficit de contestatione circa idem
factũ
factum
. Sed notandum,
ꝙ
quod
circa hanc quæst. est magna
cōcertatio
concertatio
inter
Iurisperitos. Vide Couar. li. 3. Variar. c. 3. nu.
5. vbi
cōcludit
concludit
iustā
iustam
esse legem. & tit. 2. lib. 8.
ordin. Regal. ad puniendum
vsurariũ
vsurarium
ob crimen vsuræ in
cōmuni
communi
admittũtur
admittuntur
testes singulares. Sed ille dicit
nō
non
satis esse ad
cōdemnandũ
condemnandum
illum de aliqua vsura certæ
cuiusdā
cuiusdam
quantitatis. Dicit
etiā
etiam
ꝙ
quod
si testes sint in multo
numero, erit sufficiens
testimoniũ
testimonium
illorũ
illorum
: &
ad hoc citat Bald. & alios. Anton. Gomez. tomo. 3. de delict. c. 12. nu. 12. inquit
sequẽs
sequens
Baldum & alios,
ꝙ
quod
testes singulares
sufficiũt
sufficiunt
ad
probandũ
probandum
aliquem esse
hæreticũ
hæreticum
, etiam si singuli testificentur distinctas hæreses. Idem dicit Hippolytus consil. 7. nu. 27. Nobis
tamẽ
tamen
Theologis sufficit,
nō
non
esse semper
necessariā
necessariam
exactissimā
exactissimam
copiam
testiũ
testium
circa
factũ
factum
singulare. Imo vero
neq;
neque
concordiā
concordiam
circa actum
singularem,
quādo
quando
agitur de crimine vel de
positione aliqua in
cōmuni
communi
. Tunc enim certam fidem facient singulares testes quod attinet ad iudicium maxime fauente lege.
Ad argumentum pro parte affirmatiua
quatenus facit
cōtra
contra
secundam
conclusionẽ
conclusionem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
aliquando potest aliquis condemnari, quia probatur reus in aliqua specie
delicti,
etiā
etiam
si non probetur in singulari Item
etiam quanuis
nō
non
sint duo testes vnius actus
singularis: sed tamen illud
factũ
factum
singulare cuius est vnus testis oculatus, sufficienter
cōfirmatur
confirmatur
multitudine
testiũ
testium
circa alios actus singulares. ¶ Ad argumentum pro parte negatiua quatenus est
cōtra
contra
primā
primam
cōclusionem
conclusionem
respondetur,
ꝙ
quod
quanuis sit aliquando
licitũ
licitum
quod in secunda conclusione dicitur, tamen
est quasi exceptio
quædā
quædam
à regula vniuersali &
cōmuni
communi
iure: quæ fieri
nō
non
debet, nisi magna ex causa & fauente lege vel supremo legislatore.
Cæterũ
Cæterum
furta, homicidia, bene possunt ex natura rei pluribus testibus probari,
& sufficienter prouidetur bono
cōmuni
communi
, si
quando
cōprobantur
comprobantur
ista delicta duobus testibus, puniantur, vt cæteri
timorẽ
timorem
habeam.
Denique nota in hoc articulo secundum
dictum Caietani: quòd religiosus possit condemnari de furto per testes singulares, intelligendum esse, non per
sententiā
sententiam
absolutam,
sed per conditionalem si ipse velit acceptare
sententiam. Sin autem, poterit torqueri: & si
negauerit manebit liber à pœna furti.
ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm alicuius testimonium sit
absque eius culpa repellendum.
AD Tertium sic proceditur. Videtur, quòd alicuius testimonium
nō
non
sit repellendum, nisi propter culpam.
Quibusdam enim in pœnam infligitur, quòd ad testimonium non
admittantur, sicut patet in his qui
infamia notantur. Sed pœna non
est inferenda nisi pro culpa. Ergo
|
videtur quòd nullius testimonium
debeat repelli, nisi propter culpam.
¶ 2 Præterea. De quolibet præsumendum est bonum, nisi appareat
contrarium. Sed ad bonitatem hominis pertinet, quòd
verũ
verum
testimonium dicat. Cùm ergo non possit
constare de contrario nisi propter
aliquam culpam, videtur quòd nullius
testimoniũ
testimonium
debeat repelli nisi
propter culpam.
¶ 3 Præterea. Ad ea quæ sunt de
necessitate salutis, nullus redditur
non idoneus nisi propter
peccatũ
peccatum
.
Sed testificari veritatem est de necessitate salutis, vt suprà
dictum
est: ergo nullus debet excludi à testificando nisi propter culpam.
SED contra est, quod
Gregor.
dicit, & habetur
2. quæst. 4. Qui à
seruis suis accusatus est episcopus,
sciendum est quòd minimè audiri
debuerunt.
RESPONDEO dicendum,
quòd testimonium sicut
dictum
est, non habet infallibilem
certitudinẽ
certitudinem
, sed probabilem. Et ideo quicquid est quod probabilitatem afferat in contrarium, reddit
testimoniũ
testimonium
inefficax. Redditur autem probabile, quòd aliquis in veritate testificanda non sit firmus, quandoque
quidem propter culpam, sicut infideles & infames, item illi qui publico crimine rei sunt, qui nec accusare possunt. Quandoque autem absque culpa, & hoc est vel ex defectu
rationis (sicut patet in pueris, amentibus & mulieribus) vel ex affectu
(sicut patet de inimicis & personis
coniunctis & domesticis) vel etiam
ex exteriori conditione, sicut sunt
pauperes, serui, & illi, quibus imperari potest, de quibus probabile est
quòd de facili possunt induci ad testimonium ferendum contra veritatem. Et sic patet, quòd
testimoniũ
testimonium
alicuius repellitur, & propter culpam & absque culpa.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
repellere aliquem à testimonio, magis pertinet ad cautelam falsi testimonij
vitādi
vitandi
quàm ad pœnam. Vnde ratio non sequitur.
AD secundum dicendum, quòd
de quolibet præsumendum est bonum, nisi appareat
contrariũ
contrarium
, dummodo non vergat in periculum alterius, quia tunc est adhibenda cautela, vt non de facili vnicuique credatur, secundùm illud 1. Ioann. 4.
Nolite credere omni spiritui.
AD tertium dicendum, quòd testificari est de necessitate salutis,
supposita testis idoneitate & ordine iuris. Vnde nihil prohibet, aliquos excusari à testimonio ferendo, si non reputentur idonei secundùm iura.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est. Iure aliquorum testimonium repellitur, aliquando quidem
cum culpa, aliquando sine culpa.
COMMENTARIVS.
DVbitatur, An licitum sit reo obijcere
crimen testi ad repellendum eius testimonium. Pro cuius decisione sit prima
conclusio. Obijcere testi crimen falsum
nũ
quam
nunquam
est licitum. Ista conclusio patet, quia
mentiri est intrinsecè malum, ergo nunquam est licitum. An vero aliquando sit
tantũ
tantum
peccatũ
peccatum
veniale dicemus dubio secundo.
Secunda conclusio. Obijcere testi
crimō
crimen
|
verum, quando hoc non conducit ad
repellendũ
repellendum
eius testimonium, semper est
peccatũ
peccatum
cōtra
contra
charitatem & iustitiam. Ratio est, quia
talis obiectio habet rationem vindictæ tantùm, & non defensionis.
Tertia conclusio. Quando testis falsum
testificatur: licitum est obijcere illi vera crimina ad refutandum eius testimonium, siue
crimina sint publica siue secreta. Probatur
conclusio. Nam talis obiectio habet propriè
rationem defensionis
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ: quemadmodum quando quis
occidit hominem cum moderamine inculpatæ tutelæ in sui
defensionẽ
defensionem
. Ex quo sequitur, quòd ista conclusio habet etiam verum
quando testis ex ignorantia inuincibili dicit
falsum testimonium contra me: eo
ꝙ
quod
licitũ
licitum
est me defendere ab inuasore qui ex
ignorā
tia
ignorantia
inuincibili me inuadit.
Quarta conclusio. Idipsum etiam est licitum,
quādo
quando
testis dicit testimonium verum
contra me: sed tamen contra ordinem iuris
vel in foro exteriori vel in foro conscientiæ.
Probatur. Nam ille testis dicendo verum facit mihi iniuriam, ergo licitum est me defendere. Sed quæret aliquis, An sit licitum in eodem casu dicere testi, quod dicit falsum vel
mentitur. Quidam moderni dicunt licitum
esse vtrumque, eo quòd distinguunt dupliciter dici falsum, & dupliciter aliquem mentiri. Vno modo speculatiuè: alio modo practicè. Speculatiuè quidem, quando aliquis dicit contra mentem speculatiuam aliter
quā
quam
est à parte rei. Practicè vero, quando dicit
aliquid contra mentem practicam veram,
quæ dictabat
nō
non
esse aliquid
dicendũ
dicendum
: etiam
si esset verum speculatiuum. Dicunt ergo
ꝙ
quod
in casu posito testis ille dicit falsum practicè, & mentitur practicè. Alij vero dicunt,
quòd ille testis in casu posito dicit falsum,
scilicet practicè: sed nullo modo mentitur.
Nos autem breuiter dicimus, quòd eadem
est ratio dicendi falsum & mentiendi quantum ad hoc, quòd sicut falsum dicitur practicè & speculatiuè: ita etiam mendacium.
Sed dicimus quòd siue ista distinctio sit vera siue non, nunquam erit peccatum mortale dicere testi in casu posito quòd dicit
falsum & mentitur: dummodo verbum
mentitur non significet iniuriam specialem,
vt apud Hispanos. Tunc enim erit peccatum mortale: si sufficienter refutetur testimonium iniqui testis, dicendo illi: non ita
est, falsum dicis: & dicatur illi, mentiris.
Quinta conclusio. Licitum est obijcere
testibus verum testificantibus etiam secundum ordinem iuris vera crimina etiam occulta, si tamen probari possunt, & probata
testem refutare. Probatur. Quia iure conceditur reo illa obiectio, vt se defendat, ergo licita est.
Secundò. Ille testis non tenebatur testificari. Si timebat obiectionem illam sibi opponendam, tum quoniam eius testimonium erat inutile, tum etiam quoniam cum
tāto
tanto
detrimento sui honoris, non tenebatur
testificari, ergo sibi imputet si talis obiectio
sibi fiat ab ipso reo defendente se iuridicè.
Tertiò. Reus in tali casu non tenetur respondere iudici suum crimen, ergo pari ratione poterit refutare testem. Antecedens
probatur. Quia interrogatio iudicis ad ipsum reum facta, non est legitima, nisi ex
falsa præsumptione, scilicet, quòd iudex
putat testes esse legitimos. Notandum tamen est, quòd non pro quolibet
detrimẽto
detrimento
quod reus patitur, licitum erit illi quodlibet
crimen etiam infame obijcere testi, sed seruato ordine charitatis intelligenda est conclusio quinta.
DVbium secundum est, An semper sit
mortale peccatum obijcere falsum testimonium testificanti falsum crimen, vel
testificanti contra ordinem iuris. Pro parte affirmatiua arguitur primò. Peccatum
mortale est reddere malum pro malo, maledictum pro maledicto. Et confirmatur.
Peccatum mortale est repercutere eum qui
percussit, & cessat iam à percussione, ergo
erit peccatum mortale dicere falsum
crimẽ
crimen
aduersus criminatorem. Secundò.
Peccatũ
Peccatum
mortale est omne
mendaciũ
mendacium
perniciosum:
sed illud mendacium est tale, ergo &c.
Soto
lib. 5. de iustit. quæst. 7. art. 3. ait mendacium
esse perniciosum, obijcere falsum crimen
testi. Sed tamen non satis se explicat, an
cum testis iniuriam facit reo sit licitum aut
saltem non sit mortale obijcere illi falsum
crimen. Quin potius videtur loqui in casu quando testis facit suum officium: &
|
aduocati nihilominus obijciunt ei falsa crimina fictitia.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Moraliter loquendo & de facto semper
est peccatum mortale obijcere falsum crimen testi. Probatur, quia vel talis obiectio
potest probari vel non potest. Si non potest
probari, est nullius momenti, neque habet
rationem defensionis, ergo est mortale peccatum, siquidem læditur proximus absque
causa. Rursus si potest probari: hoc erit falsis
testibus periurantibus ergo erit peccatum
mortale illos adducere ad probationem.
Secunda conclusio. Verosimilis est sententia, quæ ait, quòd per se loquendo est peccatum mortale & contra iustitiam obijcere
falsum crimen iniquo testi. Probatur argumentis factis pro parte affirmatiua.
Tertia conclusio. Nobis verosimilior est
sententia, quæ ait, quòd per se
loquẽdo
loquendo
, hoc
est seclusis alijs
circũstantijs
circunstanijs
, est solum peccatum veniale mendacij obijcere crimen
falsum testi iniquo, quando talis obiectio
prodest ad refutandum eius testimonium.
Probatur ista conclusio. Qui occideret inuasorem à quo non potest se defendere nisi
mentiendo contra illum: non peccaret mortaliter, ergo neque in nostro casu.
Secundò. In casu posito reus potest negare testimonium testis, etiam si accusetur de
vero crimine. Et quanuis secundum sententiam quorundam reus mentiatur, tamen
nō
non
peccat contra iustitiam. Tunc ergo sic arguitur. Perin de est imponere falsum crimen testi, & negare quod dicit esse verum: sed negando non peccat contra iustitiam, ergo neque imponendo crimen falsum.
Tertiò probatur. Imponere falsum crimen alicui, eatenus est peccatum mortale
quatenus proximo nocumentum infertur
contra iustitiam, non quia falsum dicitur: vt
docet D. Thom. in art. 4. ergo si licitum est
absque peccato veniali obijcere verum crimen testi quantumlibet secretum: non erit
peccatum mortale obijcere falsum. Patet
cō
sequentia
consequentia
. Quia illæ duæ obiectiones non
differunt nisi per verum & falsum: quæ differentia solum facit peccatum veniale. Confirmatur. Quia reus habet ius defendendi se
etiam cum destructione famæ ipsius testis,
reuelando
crimẽ
crimen
secretum, ergo si destruat
imponendo falsum, nihil amplius nocet: sed
solum mentitur.
Ad primum argumentum in
cōtrarium
contrarium
respondetur, quòd reddere malum pro malo importat rationem vindictæ. Vnde qui se
defendendo cum moderamine inculpatæ
tutelæ, infert nocumentum proximo, non
reddit malum pro malo. Ad
confirmationẽ
confirmationem
respondetur, nego consequentiam.
Nā
Nam
qui
percussit & fugit, iam cessat ab inferenda iniuria. Vnde non esset defensio repercutere
illum: sed vindicta. At vero qui testificatur,
tandiu iniuriam facit: quandiu iudicis sententia pendet. Vnde non est eadem ratio.
Ad secundum nego antecedens. Nam nocumentum non est perniciosum, quando
non est contra iustitiam aut charitatem: sed
erit mendacium officiosum, cum sit ad defensionem propriam ordinatum.
ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm falsum testimonium semper sit peccatum mortale.
AD Quartum sic proceditur. Videtur, quòd falsum
testimonium non semper
sit peccatum mortale. Contingit
enim aliquem falsum testimonium
ferre ex ignorantia facti, & talis ignorantia excusat à peccato mortali. Ergo testimonium falsum non
semper est peccatum mortale.
¶ 2 Præterea. Mendacium quod
alicui prodest, & nulli nocet, est officiosum, quod non est peccatum
mortale. Sed quandoque in falso testimonio est tale mendacium, puta
cũ
cum
aliquis falsum
testimoniũ
testimonium
perhibet, vt aliquem à morte liberet, vel
ab iniusta
sentẽtia
sententia
, quę
intẽtatur
intentatur
per
aliquos falsos testes vel per iudicis
peruersitatem: ergo tale falsum
testimoniũ
testimonium
, non est
peccatũ
peccatum
mortale.
¶ 3 Præterea.
Iuramentũ
Iuramentum
à teste
requiritur, vt timeat peccare mortaliter
peierando
periurando
. Hoc autem non
esset necessarium, si ipsum falsum
testimonium esset peccatum mortale. Ergo falsum testimonium non
semper est peccatum mortale.
SED
cōtra
contra
est, quod dicitur Prouerb. 19. Falsus testis non erit impunitus.
RESPONDEO dicendum,
quòd falsum
testimoniũ
testimonium
habet triplicem deformitatem. Vno modo
ex periurio, quia testes non admittuntur nisi iurati, & ex hoc semper
est peccatum mortale. Alio modo
ex violatione iustitiæ, & hoc modo
est peccatum mortale in suo genere, sicut & quælibet iniustitia. Et
ideo in præcepto decalogi sub hac
forma interdicitur falsum testimonium, cùm dicitur Exod. 20. Non
loqueris contra proximum
tuũ
tuum
falsum testimonium. Non enim contra aliquem facit, qui eum ab iniuria facienda impedit, sed solùm qui
ei suam iustitiam tollit. Tertiò ex
ipsa falsitate, secundum quod omne mendacium est peccatum, & ex
hoc non habet falsum
testimoniũ
testimonium
,
ꝙ
quod
semper sit peccatum mortale.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
in testimonio ferendo
nō
non
debet homo pro certo asserere, quasi sciens,
id de quo certus non est, sed
dubiũ
dubium
debet sub dubio proferre, & id de
quo certus est
ꝓ
pro
certo asserere. Sed
quia
cōtingit
contingit
ex habilitate humanę
memoriæ,
ꝙ
quod
reputat se homo
qñ
q́;
quisque
certum esse de eo quod falsum est,
si aliquis cum debita solicitudine
recogitans, æstimet se certum esse
de eo quod falsum est, non peccat
mortaliter, hoc asserens, quia non
dicit falsum testimonium per se &
ex intentione, sed per accidens
cō
tra
contra
id quod intendit.
AD secundum dicendum, quòd
iniustum iudicium non est
iudiciũ
iudicium
.
Et ideo ex vi iudicij falsum testimonium in iniusto iudicio prolatum,
ad iniustitiam impediendam, non
habet rationem peccati mortalis,
sed solum ex iuramento violato.
AD tertium
dicendũ
dicendum
, quòd homines maximè abhorrent peccata,
quæ sunt contra Deum, quasi grauissima, inter quæ est periurium.
Non autem ita abhorrent peccata
quæ sunt
cōtra
contra
proximum. Et ideo
ad maiorem certitudinem testimonij, requiritur testis iuramentum.
SVMMA ARTICVLI.
PRima
cōclusio
conclusio
. Falsum
testimoniũ
testimonium
ex
parte
iuramẽti
iuramenti
semper est
peccatũ
peccatum
mortale. ¶
Secũda
Secunda
cōclusio
conclusio
. Falsum
testimoniũ
testimonium
ex parte violatæ iustitiæ est
peccatũ
peccatum
mortale ex suo genere. ¶ Tertia
cōclusio
conclusio
. Falsum
testimoniũ
testimonium
non est
peccatũ
peccatum
mortale ex falsitate. ¶ Quarta conclusio ad
primũ
primum
. Testis
pro certo debet asserere id de quo certus
est, & sub dubio id de quo dubitat. ¶ Quinta conclusio ibidem. Si aliquis cum debita
solicitudine recogitans, existimet se certum
esse de eo quod falsum est, non peccat mortaliter illud asserens. Potuisset certè S. Tho.
addere nec venialiter. ¶ Sexta conclusio ad
secundum. Falsum testimonium in iniusto
iudicio prolatum ad iniustitiam impediendam, non habet rationem peccati mortalis:
sed solum ex iuramento violato.
COMMENTARIVS.
CIrca primam & secundam conclusionem. Notandum quomodo S. Tho.
Primam conclusionem simpliciter & vni|
uersaliter asseruit. Secundam vero cum illo
addito, scilicet, ex suo genere: sicut quælibet
alia in iustitia. Vbi planè insinuatur falsum
testimonium etiam in iudicio posse peccatum veniale esse ex paruitate materiæ: contra
Caietanum supra quæstione 69, art. 2. Et
id ipsum confirmatur ex sexta conclusione posita.
Circa quintam conclusionem. Notandum, quòd ille qui ex ignorantia inuincibili
dixit falsum testimonium, non tenetur ad
aliquam restitutionem
faciendā
faciendam
parti damnificatæ ex eius testimonio, etiam si postea
reperiat se falsum dixisse. Ratio est, quia ille
non tenetur ratione rei acceptæ: supponimus enim quod nihil lucratus est ex falso testimonio. Neque etiam tenetur ratione iniustæ acceptionis vel iniuriosæ actionis, ergo &c. Sed notandum, quòd tenetur ille testis reuocare dictum suum si per suam reuocationem potest prodesse proximo suo, &
si ipse non patitur notabile detrimentum.
Vt verbi gratia, si propterea incidat in infamiam: ratio huius est, quia cum ille non
teneatur ex iustitia restituere, tenetur reuocare suum testimonium ex charitate, sicut & alij tenentur ad opera charitatis sine
notabili suo detrimento. Vide Caietanum
hic, & Iurisperitos in capit. præterea. de teste cogendo.
DVbium est, an testis possit pretium accipere pro testimonio ferendo. De
hoc dictum est supra quæstione 62. artic. 5.
ad secundum. Sed hic per modum documenti tres erunt conclusiones.
Prima conclusio. Non licet pro testimonio pretium recipere: bene tamen expensas pro testimonij labore. Ita dicit Augustinus epist. 54. Et habetur 14. quæstione 5. capit. non sanè.
Secunda conclusio. Quando datio pretij est illicita ex vtraq́ue parte. Verbi gratia, quando datur pro falso testimonio, tunc
neutri datur actio in iudicio, vel repetitio.
Sed nihilominus non est obligatio ad restituendum in eo qui accepit.
Tertia conclusio. Quando quis recipit
pretium, vt ferat
testimoniũ
testimonium
verum, quod
tenebatur proferre ex iustitia legali vel commutatiua, v. g. si recipiat pretium ne dicat
falsum testimonium, conceditur repetitio
in foro exteriori ei qui dedit: non tamen
quando ex sola charitatè tenebatur testificari. Tunc enim nec dabitur actio in iudicio
ad repetendum pretium, neque ipse tenebitur in foro conscientiæ restituere.
Vltima conclusio. Quando aliquis accipit
pretiũ
pretium
ab aliquo ne dicat falsum
crimẽ
crimen
contra eundem, tenebitur ante iudicis condemnationem ad restitutionem in foro conscientiæ: si autem accepit pretium ab vno,
ne dicat falsum crimen contra alium, non
tenebitur restituere in foro conscientiæ ante iudicis sententiam. Ratio huius differentiæ est. Quia quando accipit pretium ab eodem contra quem vult falso testificari, non
acquirit dominium ex eo quòd tenebatur
ex iustitia commutatiua non dicere falsum
testimonium contra illum. At vero quando
accipit pretium ab aliquo tertio, nullam facit illi iniuriam, neque debet illi ex iustitia
commutatiua non dicere falsum testimonium contra alterum. Quapropter potest
illi vendere ex pacto, quòd non faciat iniuriam alteri. De
cōclusionibus
conclusionibus
prædictis multa sunt certa iure naturæ: alia vero iure humano, sed quoniam non est præsentis loci
disputatio supersedemus ab illarum ampliatione.