ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm liceat pecuniam accipere mutuò sub vsura.
AD Quartum sic procedi
tur. Videtur, quòd non liceat pecuniam accipere
mutuo sub vsura. Dicit enim Apostolus ad
Roman. 1. quòd digni sunt
morte non solùm qui faciunt peccata: sed etiam qui consentiunt facientibus. Sed ille qui accipit pecuniam
mutuo sub vsuris, consentit vsurario in suo peccato, & præbet ei occasionem peccandi. Ergo etiam ipse peccat.
¶ 2 Præterea. Pro nullo commodo temporali debet aliquis alteri
quamcunque occasionem præbere
peccandi. Hoc enim pertinet ad rationem scandali actiui, quod semper est peccatum, vt suprà
dictum
est. Sed ille qui petit
mutuũ
mutuum
ab vsurario, expressè dat ei occasionem
peccandi. Ergo pro nullo commodo temporali excusatur.
¶ 3 Præterea. Non minor videtur esse necessitas quandoque deponendi pecuniam suam apud vsurarium, quàm mutuum accipiendi
ab ipso. Sed deponere pecuniam
apud vsurarium, omnino videtur
esse illicitum, sicut illicitum esset
deponere gladium apud furiosum,
vel virginem committere luxurioso, seu cibum guloso. Ergo neque
licitum est accipere mutuum ab
vsurario.
SED contra, ille qui iniuriam
patitur, non peccat,
secũdùm
secundùm
Philosophum in. 5. Ethic. Vnde iustitia
non est media inter duo vitia, vt ibidem
dicitur. Sed vsurarius peccat,
inquātum
inquantum
facit iniustitiam accipienti mutuum sub vsuris. Ergo
ille qui accipit mutuum sub vsuris,
non peccat.
RESPONDEO dicendum,
quòd inducere hominem ad peccandum nullo modo licet: vti
tamẽ
tamen
peccato alterius ad bonum, licitum
est, quia & Deus vtitur omnibus
peccatis ad aliquod
bonũ
bonum
. Ex quolibet enim malo elicit aliquod bonum, vt dicitur in
Aug. Euchir. c. 11.
tom. 3.
Enchirid. Et
ideo
August. Publicolæ quærenti, vtrùm liceret vti
iuramẽto
iuramento
eius,
qui per falsos deos iurat, in quo manifestè peccat, eis diuinam reuerentiam adhibens,
respōdet
respondet
, quòd qui
vtitur fide illius, qui per falsos deos
iurat, non ad malum, sed ad
bonũ
bonum
,
non peccato illius se sociat, quo per
dæmonia iurauit, sed pacto eius bono, quo fidem seruauit: si tamen induceret eum ad iurandum per falsos deos, peccaret. Ita etiam in proposito dicendum est, quòd nullo
modo licet inducere
aliquẽ
aliquem
ad mutuandum sub vsuris: licet tamen ab
eo, qui hoc paratus est facere, &
vsuras exercet, mutuum accipere
sub vsuris, propter aliquod
bonũ
bonum
,
quod est subuentio suæ necessitatis
vel alterius. Sicut etiam licet ei, qui
incidit in latrones, manifestare bona quæ habet, quæ, latrones
peccāt
peccant
diripiendo, ad hoc quòd non occidatur, exemplo decem
virorũ
virorum
, qui
dixerunt ad Ismael: Noli occidere
nos, quia thesauros habemus in
agro, vt dicitur
Ierem. 41.
AD primum ergo dicendum,
quòd ille qui accipit pecuniam mutuò sub vsuris,
nō
non
consentit in peccatum vsurarij, sed vtitur eo, nec
placet ei
vsurarũ
vsurarum
acceptio, sed mutuatio, quæ est bona.
AD secundum
dicendũ
dicendum
, quòd
ille, qui accipit pecuniam mutuo
sub vsuris, non dat occasionem vsurario vsuras accipiendi, sed
mutuā
di
mutuandi
. Ipse autem vsurarius sumit occasionem peccandi ex malitia cordis
sui: vnde scandalum passiuum ex
parte sua est, non autem actiuum
ex parte petentis mutuum. Nec tamen propter huiusmodi
scādalum
scandalum
passiuum debet alius à mutuo petendo desistere, si indigeat: quia huiusmodi passiuum scandalum non
prouenit ex infirmitate vel
ignorā
tia
ignorantia
, sed ex malitia.
AD tertium dicendum, quòd
si quis committeret
pecuniā
pecuniam
suam
vsurario
nō
non
habenti aliàs vnde vsuras exerceret, vel hac intentione
committeret, vt inde copiosius per
vsuram lucraretur, daret materiam
peccandi: vnde & ipse esset particeps culpæ. Si autem aliquis vsurario aliàs habenti vnde vsuras exerceat pecuniam suam committat, vt
tutius seruetur, non peccat, sed vtitur homine peccatore ad bonum.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Inducere aliquem vt
det
mutuũ
mutuum
sub vsuris peccatum est.
Secunda conclusio. Licitum est accipere
mutuũ
mutuum
sub vsuris ab eo qui paratus est dare.
COMMENTARIVS.
DVbitatur circa primam
conclusionẽ
conclusionem
.
An in aliquo casu sit licitum inducere
aliquem ad mutuandum sub vsuris.
Pro parte affirmatiua arguitur primo. Si
Petrus debeat Ioanni centum quę
nō
non
potest
aliter Ioannes recuperare, licitum erit mihi
inducere Ioannem vt mutuet illi sub vsuris; ergo &c.
Secundò. Si Ioannes. v. g. statuit occidere
Petrum, possum ego inducere Ioannem, vt
mutuet illi sub vsuris, & ita se vindicet de
illo, ergo &c. Respondetur, quòd illa propositio intelligenda est de vsura formaliter &
per se loquendo, ita vt inductio illa habeat
pro obiecto & termino mutuationem sub
vsuris. Et idcircò in illis casibus licita est talis inductio: quia non est inductio ad
vsurā
vsuram
.
Vnde ad primum respondetur, quòd tunc
nulla est vera vsura sed tantum fictitia, sed
verè est reparatio proprij boni.
Ad secundum respondetur, quòd illa inductio potius habet rationem defensionis
proximi quàm iniuriæ. Est autem licitum
monere ad minus malum hominem paratum ad maius malum, quod optimè probat
Soto lib. 6. de iust. quæst. 1. art. 5. contra Caietanum in commentario super istum articulum.
DVbitatur secundo circa
secundā
secundam
conclusionem, vtrum ab vsurario parato
exercere omnem vsuram, sit licitum petere
mutuum his verbis, da mihi mutuum sub
vsuris? Pro parte negatiua arguitur primò.
Ille actus est malus intrinsecè ex obiecto; ergo non est licitum petere ab aliquo vt illum
faciat. Secundò, quod licitum est petere licitum est velle, & desiderare vt fiat & complacere si fiat; sed non est licitum desiderare
& complacere in illo actu: ergo
neq;
neque
petere.
Tertiò. Si qua ratione esset licita illa petitio,
maximè quia ille est paratus mutuare sub
vsuris; sed sequeretur quòd eadem ratione
licitum esset petere ab homine parato ad fornicandum, vt fornicaretur cum muliere parata ad fornicandum ostendendo illi vbi habitet mulier præsertim si ipsi
petẽti
petenti
aliquod
commodum accederet. Patet sequela, quia
in isto casu neuter scandalizatur, quia erant
parati ad fornicandum. Quartò. Non est licitum petere à malefico vt soluat
maleficiũ
maleficium
arte dæmonis, etiam si ille sit paratus. Item
nō
non
est
licitũ
licitum
petere ab idolatra. Vt iuret per
falsum Deum, etiam si ille sit paratus, ergo.
Ad hoc
dubiũ
dubium
Theologi in. 3. d. 37. Dur.
quæst. 4. & Palud. quæst. 2.
tenẽt
tenent
partẽ
partem
negatiuam &
Caiet. hic & in opuscul. 17. responsionum. responsione. 14. & in quæstione de
maleficijs, & D. Antoninus in. 2. parte. tit. 1.
cap. 9. §. 14. & Conradus de contractibus
quæst. 47. & Iurisperiti. in ca. super eo de vsuris. Nauar. in Manuali ca. 17. nu. 262. & 263.
excipit tamen ipse vnum casum, quando petens fuerit in extrema necessitate, tunc enim
petens mouet
mutuātem
mutuantem
ad minus malum
quod est
licitũ
licitum
: eo
ꝙ
quod
ille à quo petit
mutuũ
mutuum
sub vsuris magis peccabit non dando quàm
dādo
dando
sub vsuris. Etenim
nō
non
dando reus est
homicidij, quod peccatum est maius, quàm
vsuræ. Sed pro parte affirmatiua sunt aliqui
Theologi moderni, inter quos fuit Magister Cano. Et aliqui citant in hanc
sentẽtiam
sententiam
Soto lib. 8. de iust. quæst. 2. art. 4. sed ille non
dicit nisi quòd est licitum recipere sub vsuris mutuum & recipere iuramentum per falsos deos ab hominibus paratis, non
autẽ
autem
petere; quin potiùs
libro. 6. de iustit. quæst. 1.
art. 5. vniuersaliter dicit non esse licitum petere ab aliquo actum quem ille non potest
exercere absque peccato.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Pars
negatiua vera est & necessaria, si petitio
illa accipiatur formaliter & per se
loquẽdo
loquendo
secundũ
secundum
significationem verborum. Et hoc
probant sufficienter argumenta facta pro
parte negatiua.
Secunda conclusio. Attentis
circunstātijs
circunstantijs
rerum & personarum, pars affirmatiua vera
est, & absque aliquo scrupulo. Et ratio est,
quia intentio petentis
nō
non
habet pro obiecto
actionem dantis mutuum sub vsuris, quatenus ab illo procedit, sed passionem ipsius recipientis mutuum sub vsuris: quæ quidem
passio bona est. Est enim sensus illorum verborum, attentis circunstantijs, da mihi
mutuũ
mutuum
; sed quia certus sum quòd non dabis nisi
sub vsuris, ego recipiam sub vsuris & patiar
hoc damnum. Et hic modus
loquẽdi
loquendi
etiam
inuenitur in sacris literis, v. g. Matth. 23. Et
vos implete mensuram
patrũ
patrum
vestrorum. Et
Ioan. 13. quod facis, fac citius. Hoc est paratus sum pati mortem & traditionem. Secundò probatur. Quia licitum est accipere
mutuum sub vsuris: ergo petitio quæ habet
illud ipsum obiectum bona est. Sed perinde
est dicere da mihi mutuum sub vsuris æquiualenter,
atq;
atque
dicere peto vt ego
recipiā
recipiam
mutuũ
mutuum
sub vsuris. Et licet Duran. & Palu. & Antoninus vbi suprà
cũ
cum
teneant partem negatiuam dicunt,
ꝙ
quod
cōmuniter
communiter
excusantur petentes
mutuũ
mutuum
sub vsuris ex negligentia vel ex
ignorantia, vel quia certi sunt,
ꝙ
quod
vsurarius
non dabit mutuum nisi sub vsuris.
AD
argumẽta
argumenta
in oppositum quatenus
militant contra secundam conclusionem respondetur. Ad primum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
obiectum petentis mutuum sub vsuris
nō
non
est intrinsecè malum, etiam si dare
mutuũ
mutuum
sub vsuris sit intrinsecè
malũ
malum
, quia obiectum
petentis non est nisi mutuum; quod
autẽ
autem
dicit, sub vsuris, permissiue dicit: sicut qui vult
potionem amaram accipere non habet pro
obiecto amaritudinem neque
cōplacet
complacet
de
amaritudine, sed de sanitate & curatione.
Secundum argumentum eandem habet solutionem. Ad tertium respondetur,
ꝙ
quod
nō
non
solum est licita illa petitio, quia vsurarius est
paratus, sed quia petens petit actum quem
alter potest exercere absque peccato, scilicet
mutuare. Cæterùm qui petit ab altero vt fornicetur, petit actum quem alter non potest
exercere sine peccato. Ad quartum respondetur, concedo antecedens & nego consequentiam, quia magus non potest exercere
illum actum absque peccato,
ꝙ
quod
si fuerit aliquis magus qui sine inuocatione dæmonis
possit soluere
maleficiũ
maleficium
vel declarando vbi
sit vt alij soluant, licitum est petere ab illo vt
soluat maleficium: vt optimè aduertit
Caietanus in quæstione de maleficis. Et fortassis
ita intelligendi sunt
Aureolus in 4. dist. 34.
&
summa Angelica in verbo superstitio, asserentes licitum esse petereà malefico, vt soluat maleficium. Obseruandum est
tamẽ
tamen
ꝙ
quod
quanuis D.
August. in epist. ad Publicolam
quæ est 154. nunquam concedat
licitũ
licitum
esse
petere tale iuramentum per falsos deos, sed
recipere: nihilominus illa petitio, iura mihi
per tuum idolum, quòd seruabis fidem, potest habere bonum sensum ex circunstantijs, scilicet, quia sic petens, certus est, quòd
ille infidelis non aliter iurabit nisi per falsum
deũ
deum
, neque aliter seruabit
fidẽ
fidem
, & intentio petentis
nō
non
fertur nisi
tantũ
tantum
ad
iuramẽtũ
iuramentum
|
quod licite fieri poterit. Permittit
autẽ
autem
quòd
ille iuret per falsum Deum propter suam
commoditatem proportionabiliter, sicut diximus de petente
mutuũ
mutuum
sub vsuris.
DVbium tertium est vtrum sit licitum
absque aliqua necessitate vel propria
commoditate, petere vel recipere
mutuũ
mutuum
sub vsuris? Arguitur primò pro parte negatiua. Nam D. Thom. dicit esse licitum cum
limitatione, scilicet propter bonum
propriũ
proprium
vel alterius, & hoc ipsum insinuat in solutione ad secundum.
Secũdò
Secundò
. Quilibet tenetur
ex charitate impedire peccatum proximi,
quotiescumq́ue potest sine proprio detrimento; sed qui petit vel recipit ad vsuras
absque aliqua propria commoditate potest
impedire peccatum proximi non petendo:
ergo tenetur non petere nec recipere. Etsi
respondeas, quòd ille vsurarius iam paratus
erat ad omnem vsuram & peccauerat; contra ille vsurarius de nouo peccat exercendo
istum actum in singulari, nam tenetur confiteri illum actum singularem, neque sufficit confiteri separatum esse ad omnem vsuram; ergo de nouo peccat, ac per
consequẽs
consequens
ego poteram illud euitare peccatum non recipiendo ad vsuras.
Ad hoc dubium
Durādus
Durandus
vbi suprà expresse tenet, quòd non alia ratione excusatur recipiens ad vsuras ne
cōmunicet
communicet
peccato alterius, nisi quia id facit propter suam vtilitatem, quæ quidem debet esse maior
quā
quam
damnum quod patitur in rependendis vsuris. Caietanus vero hic inquit, quòd
nō
non
oportet nimium vrgere conscientias
confitentiũ
confitentium
,
interrogādo
interrogando
an propter aliquam vtilitatem
receperint sub vsuris. Et dicit Caietan. quòd
nisi finis propter quem aliquis recipit sub
vsuris fuerit peccatum mortale:
nō
non
est peccatum mortale recipere sub vsuris: sed poterit esse veniale; vel quia actus est otiosus, vel
quia fortè est peccatum veniale. Neque obstat quòd D. Thom. in Responsione ad lectorem Florentinum, dicit quòd non excusatur quis à peccato petendi mutuum sub
vsuris propter maiores negotiationes exercendas: quia D. Thom. intelligendus est de
peccato veniali, quia finis ille, vt aliquis
abũ
dātiores
abundantiores
diuitias assequatur est peccatum veniale. Dicit vero Caietanus,
ꝙ
quod
si quis petit
ad vsuras vel recipit vt fornicetur,
nō
non
peccat
duo peccata, alterum fornicationis &
alterũ
alterum
quia dat
materiā
materiam
peccandi vsurario, vel non
impediendo
peccatũ
peccatum
vsuræ: sed
tantũ
tantum
peccatum fornicationis. Id ipsum tenet Soto in
lib. 6. de iust. quæst. 1. art. 5. & hanc
sententiā
sententiam
tenent plurimi ex modernis Theologis, sed
nobis probabilis videtur sententia Durandi
quæ
fundamentũ
fundamentum
habet in doctrina S. Tho.
& probant illam argumenta facta pro parte
negatiua, quæ non facilè soluuntur. Sed
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
vtilitas quæ excusat à tali peccato
nō
non
oportet vt sit maxima, v. g.
ꝙ
quod
aliquis sit
in extrema vel graui necessitate, vt possit recipere
mutuũ
mutuum
sub vsuris: sed sufficit
ꝙ
quod
sit mediocris quædam commoditas
secundũ
secundum
decentiam status cuiuslibet.
DVbium quartum est circa
solutionẽ
solutionem
D. Tho. Ad
tertiũ
tertium
vbi dicit, quòd ille
qui deponit pecunias apud
vsurariũ
vsurarium
qui non
habet aliàs quibus vsuras exerceat; vel deponit hac
intẽtione
intentione
, vt ille maiores vsuras exerceat, fit particeps culpæ illius. Dubitatur inquàm, vtrum ille qui deponit pecunias in tali casu, peccet
peccatũ
peccatum
iniustitiæ contra eos
cum quibus exercentur vsuræ? Caietanus
hic inquit
ꝙ
quod
ille qui deponit pecunias suas
apud talem
vsurariũ
vsurarium
, peccat tantùm venialiter. Et ratio eius est: quia ipse vsurarius duo
peccat peccata,
alterũ
alterum
infidelitatis, eo
ꝙ
quod
alienat depositum sine voluntate domini proprij, & in hoc venialiter peccat ex genere
suo, &
cũ
cum
hoc peccato communicat ille qui
deponit vsuras apud vsurarium, quia dat illi
materiā
materiam
infidelitatis. Alterum
peccatũ
peccatum
quod
committit vsurarius, est iniustitiæ
cōtra
contra
eos
cum quibus exercet vsuras; & in hoc peccato
nō
non
cōmunicat
communicat
qui deponit pecunias; quia
tantùm intendit custodire suas pecunias.
Cæterùm hæc sententia Caietani maximè
quantum ad secundum dictum falsa videtur
viris doctis.
Quātum
Quantum
ad
primũ
primum
dictũ
dictum
mihi
non placet: quia ratio secundi dicti, si quid
valet, probat falsum esse
primũ
primum
dictũ
dictum
. Siquidem deponens pecuniam non
intẽdit
intendit
quòd
depositarius infideliter agat, sed custodire
suam pecuniam. Probatur. Nam D.
Tho. in
solutione tertij inquit,
ꝙ
quod
ille qui deponit pecunias apud
vsurariũ
vsurarium
fit particeps culpæ vsurarij. Et certum est,
ꝙ
quod
loquitur de culpa
quā
quam
|
committit vsurarius exercendo vsuras. Sed
illud peccatum est iniustitiæ: ergo qui deponit pecunias est particeps iniustitiæ & tenetur ad restitutionem. Secundò. Qui deponit gladium apud hominem iratum
cōtra
contra
alterum cum quo occisurus est illum, peccat
peccatum homicidij, si hoc præuideat; ergo
similiter in nostro proposito. Et confirmatur. Si quis deponeret arma apud
illũ
illum
quem
videt cum his illaturum bellum iniustum,
peccat
idẽ
idem
peccatũ
peccatum
, ergo &c. Tertiò. Si quis
depositarius reddat depositum domino, volenti cum illo iniuriam alicui tertio inferre,
peccat
peccatũ
peccatum
iniustitiæ: & tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
damni subsequuti: vt
diximus suprà
quæst. 62. ar. 5. ergo multo magis peccat
cō
tra
contra
iustitiā
iustitiam
, ille qui deponit proprias pecunias apud
vsurariũ
vsurarium
paratum inferre
iniuriā
iniuriam
alicui tertio. Patet consequentia.
Nā
Nam
depositarius ille tenebatur aliàs iure naturæ reddere depositum, nisi adesset illa
circũstātia
circunstantia
; qui
vero deponit proprias pecunias nulla obligatione, sed vltro deponit,
stāte
stante
eadẽ
eadem
circũ
stantia
circumstantia
: ergo multo magis peccat. Et confirmatur. Si quis furi paratissimo ad furandum
det clauem
adulterinā
adulterinam
, fit particeps furti illius, vt patet in.
l. si pignore. §. si ferramenta.
ff. de furtis, ergo similiter in casu posito. Ad
rationem Caietani, scilicet,
ꝙ
quod
ille qui deponit pecunias id facit propter
suā
suam
cōmoditatẽ
commoditatem
quam
nō
non
tenetur amittere propter
malitiā
malitiam
vsurarij. Respondetur, quòd in illo casu tenetur amittere suam
cōmoditatem
commoditatem
, ne fiat iniuria alicui tertio, non
solũ
solum
ex charitate. Nam
hæc
nō
non
obligat sæpe numero
cũ
cum
tanto detrimento: sed tenetur ex iustitia
nō
non
dare instrumenta quibus præuidet iniuriam
faciẽdam
faciendam
esse proximo: aliàs talis iniuria est ipsi
volũ
taria
voluntaria
indirecte. Ob hæc argumenta est valde
probabilis hæc sententia: nihilominus sententia Caiet. & mihi ita videtur, dummodo qui pecunias deponit non intendat nisi
propriam commoditatem securi depositi.
AD argumenta in oppositum respondetur,
ꝙ
quod
est
differẽtia
differentia
maxima inter
mutuatariũ
mutuatarium
qui soluit vsuras, & alios quibus infertur vis. Nam mutuatarius mouetur ab intrinseco ad quærendum
mutuũ
mutuum
etiam non
obstantibus vsuris propter
suā
suam
commoditatẽ
commoditatem
, & gaudet inueniens mutuatorem
etiā
etiam
vsu
rarium: vnde non propriè anticipatur per
vim vsurarij: neque conqueritur de illo qui
peposuit pecunias apud vsurarium sicut meritò conqueritur ille, qui percutitur aut qui
spoliatur de illo dedit
gladiũ
gladium
vel ferramentum.
Cæterũ
Cæterum
S. Tho. potest intelligi,
quādo
quando
depositor
nō
non
amittit
suā
suam
cōmoditatem
commoditatem
.
Tũc
Tunc
enim videtur dare
occasionẽ
occasionem
vsurario peccandi. Hactenus de materia vsurarum.
De Censibus.
POst
quā
quam
doctrinā
doctrinam
sunt aliqui contractus
in quibus solet palliari vsura, vt est emptio & venditio ad
creditũ
creditum
: sed de hoc diximus. q. 77. art. 4. de cæteris verò contractibus dicemus statim.
DE quatuor speciebus
cōtractuũ
contractuum
agẽdũ
agendum
nobis est; in quibus solet palliari vsura, scilicet de emptione &
vẽditione
venditione
censuũ
censuum
.
Secundo de Assecurationibus. Tertio de Societatibus. Quarto de Cambijs. De primo
igitur
cōtractu
contractu
disputant doctores in 4. dist.
15. Conrad. de
cōtract
contract
. q. 79. Ioannes de Medina in quæstione speciali de censibus. Soto
lib. 6. de iust. q. 5. Couar. lib. 3. Variar. cap. 7.
Nauar. super caput
primũ
primum
. 14. q. 3. num. 16.
Nobis
autẽ
autem
circa istam
materiā
materiam
quatuor definienda sunt. Primum quid sit census.
Secũ
dum
Secundum
super
quā
quam
rem possit constitui census.
Tertium quotuplex sit census.
Quartũ
Quartum
quæ
nā
nam
cōditiones
conditiones
sint necessariæ ad iustificationem census. Circa primum nota,
ꝙ
quod
nō
non
accipimus hic nomen
cẽsus
census
pro re familiari, nec
vero pro tributo quod soluitur regibus;
sed accipitur vt significat ius
percipiẽdi
percipiendi
annuā
annuam
pensionẽ
pensionem
ex
cōtractu
contractu
emptionis &
vẽditionis
venditionis
. Vt v. g. emit Petrus à Paulo pro quatuordecim ius percipiendi ab illo vnum singulis annis: illud ius est census
secundũ
secundum
præ
sentem considerationem. De secundo verò
communis sententia est,
ꝙ
quod
census potest
cō
stitui
constitui
super re fructifera. v. g. super agro, vinea & domo. Vt si Petrus emat à Paulo ius
percipiẽdi
percipiendi
ex agro illius tres modios tritici,
vel mille dipondia singulis annis.
DVbium primum est: an super nudam
personam possit constitui census. De
qua re est differentia inter Iuristas & Theologos stando in solo iure naturali,
nā
nam
ferè
cō
munis
communis
sententia est pars negatiua,
quā
quam
in lo|
cis citatis supradicti doctores
probāt
probant
multis
argumentis. Sed partem affirmatiuam tenet
Conrad. vbi sup. q. 83. & 84. Medin. vbi sup.
Soto vbi sup. ar. 1. Maior. in. 4. dist. 15. quæst.
44. Couar. sup. num. 8.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Stando in solo iure naturali potest constitui
cẽsus
census
super
nudā
nudam
personā
personam
fructiferā
fructiferam
tamẽ
tamen
&
vtilẽ
vtilem
, vt v. g. super
artificẽ
artificem
. Probatur primò.
Nam artifex potest locare suas operas, ergo
poterit
vẽdere
vendere
ius ad illas singulis annis exhibendas. Secundò. Super
rẽ
rem
fructiferā
fructiferam
potest
cōstitui
constitui
cẽsus
census
: ergo super
personā
personam
vtilẽ
vtilem
&
fructiferā
fructiferam
. Vltimò probatur.
Nā
Nam
in quibusdam
ecclesijs
exigũtur
exiguntur
decimæ
nō
non
solũ
solum
ex fructibus terræ, sed
etiā
etiam
ex personis fructuosis, vt
habetur in. c. Apostolicæ. de decimis, ergo
etiā
etiam
cẽsus
census
potest
cōstitui
constitui
super tales personas.
Secũda
Secunda
cōclusio
conclusio
.
Stādo
Stando
in
eodẽ
eodem
iure naturali, potest
cōstitui
constitui
cẽsus
census
super nudam
personā
personam
. Ista
cōclusio
conclusio
nō
non
est
tā
tam
certa sicut prima.
Sed
ꝓbatur
probatur
.
Nā
Nam
stādo
stando
in solo iure naturę, illa
persona potest se
vẽdere
vendere
& fieri seruus: ergo
pari ratione poterit
vẽdere
cendere
ius istud ad
certũ
certum
tẽpus
tempus
.
Secũdò
Secundò
probatur. Quia nulla persona
est
tā
tam
inutilis quæ
nō
non
possit aliqua obsequia
præstare, vt comitari dominum vel assistere
illi: ergo super
quālibet
quamlibet
personā
personam
potest
cōstitui
constitui
cẽsus
census
. ¶ Tertiò. Obligatio cuiuslibet personæ
quā
quam
super se accipit ad
soluendā
soluendam
pensionẽ
pensionem
, vel
pecuniā
pecuniam
, vel
seruitutẽ
seruitutem
, ita vt illo
tẽpore
tempore
statuto
nō
non
sit sui iuris sed maneat vbi dominus voluerit,
totũ
totum
hoc pretio æstimabile
est, ergo poterit
vẽdi
vendi
, si fuerit emptor.
Cōfirmatur
Confirmatur
.
Nā
Nam
nemo est
tā
tam
pauper & nudus qui
ex industria sua
nō
non
possit eleemosynas colligere, vnde obligetur per totam
vitā
vitam
singulis
annis soluere
pẽsionẽ
pensionem
vnius
argẽti
argenti
; ergo persona illius poterit obligari ad
illā
illam
pensionẽ
pensionem
.
Ex hac
cōclusione
conclusione
sequũtur
sequuntur
tria.
Primũ
Primum
est,
censum posse
cōstitui
constitui
super incerta bona.
Secũdũ
Secundum
est, posse
cōstitui
constitui
super bona minoris
valoris
quā
quam
sit
cẽsus
census
. Tertiò. Super bona facilè peritura
nō
non
pereunte censu. Ratio
omniũ
omnium
istorũ
istorum
est,
quoniā
quoniam
cũ
cum
census possit
cōstitui
constitui
super ipsam
personā
personam
immediatè inde
supplet̃
suppletur
,
quod deficit in bonis super quæ
cōstituitur
constituitur
cẽsus
census
. Sed
cōtra
contra
istā
istam
cōclusionẽ
conclusionem
arguitur sic.
In tali
cōtractu
contractu
vẽditur
venditur
& emitur id quod re
uera
nō
non
est,
neq;
neque
in se
neq;
neque
in sua causa, ergo
talis
cōtractus
contractus
habet
effigiẽ
effigiem
vsuræ. Ad hoc
argumentũ
argumentum
respondetur primò, nego
antecedẽs
antecedens
. Quia reuera id quod emitur partim est
in se, partim est in sua causa: emitur enim ius
ad
exigendũ
exigendum
à Paulo
pensionẽ
pensionem
annuā
annuam
, vnde
obligatio reuera est in Paulo & pretio æstimabilis:
pẽsio
pensio
vero est in illo
tāquā
tamquam
in causa,
qui industria sua tenetur acquirere vnde soluat. Secundò
respōdetur
respondetur
, nego
cōsequentiā
consequentiam
,
& ratio est: quia vsura
nō
non
cōmittitur
committitur
vbi
nō
non
est
mutuũ
mutuum
: at verò in casu posito
neq;
neque
est
mutuũ
mutuum
explicitè
neq;
neque
implicitè, eo
ꝙ
quod
ipsum capitale quod est
pretiũ
pretium
nũquā
numquam
tenetur Paulus
reddere Petro, quòd si in illo
cōtractu
contractu
est aliqua iniustitia: illa tenet se ex parte
vendẽtis
vendentis
,
quia
vẽdit
vendit
id quod
nō
non
est. Sed
neq;
neque
ista iniustitia reperitur illic. Ratio est: quia scienti &
propria
spōte
sponte
volẽti
volenti
nō
non
sit iniuria: sed
emẽs
emens
censum super
nudā
nudam
personā
personam
est sciens quod
emit, & propria
spōte
sponte
vult emere: ergo nulla
fit iniuria illi. Et per hoc
respōdetur
respondetur
ad aliud
argumẽtũ
argumentum
huic simile, scilicet,
nō
non
est licitum
emere à Rege iura fictitia, ergo
neq;
neque
in casu
posito emere
cẽsum
censum
super
nudā
nudam
personam.
Respōdetur
Respondetur
enim ad
antecedẽs
antecedens
,
ꝙ
quod
si ille qui
emit iura fictitia ignorat esse fictitia;
iniuriā
iniuriam
patitur à Rege: si
autẽ
autem
sciat esse fictitia,
nullā
nullam
patitur
iniuriā
iniuriam
si vult emere
obligationẽ
obligationem
Regis ad soluendam pensionem. Atque hactenus de hoc secundo dubio.
De tertio vero
sciẽdũ
sciendum
est
ꝙ
quod
ex quadruplici capite sumitur multiplex diuisio
censuũ
censuum
,
vel ex parte modi
faciẽdi
faciendi
cōtractuum
contractuum
, & sic
alius est census reseruatiuus alius consignatiuus: reseruatiuus est,
quādo
quando
aliquis tribuit alteri sua bona
reseruādo
reseruando
sibi
aliquā
aliquam
pensionẽ
pensionem
annuā
annuam
. Sed de hoc sensu fit
mẽtio
mentio
in.
l. fin. C.
de
rerũ
rerum
permutatione.
Cōsignatiuus
Consignatiuus
census
est,
quādo
quando
aliquis retinens sua bona obligat
illa ad
soluendā
soluendam
annuā
annuam
pensionẽ
pensionem
: & iste est
frequentissimus in vsu. Secundò diuiditur
cẽsus
census
ex parte rei super qua
cōstituitur
constituitur
, & sic
alius
cẽsus
census
est realis
cōstitutus
constitutus
super re
tẽporali
temporali
: alius dicitur personalis, quia
cōstituitur
constituitur
im mediatè super
personā
personam
. Tertiò diuiditur
ex parte ipsius pensionis
soluẽdæ
soluendæ
; & sic alius
cẽsus
census
est fructuarius, quando pensio est fructus alicuius rei: alius pecuniarius quando
pensio est pecunia.
Itẽ
Item
eadẽ
eadem
consideratione
diuiditur census super quantitate pensionis,
|
vel
absolutā
absolutam
&
certā
certam
, v. g. si pensio sit decem
millia, vel
proportionabilẽ
proportionabilem
, vt si pensio sit
quinta pars fructus.
Deniq;
Denique
diuiditur census
ex parte durationis, vnde deriuantur multæ
diuisiones: alius est enim perpetuus, alius
tẽ
poralis
temporalis
.
Itẽ
Item
temporalis alius
cōstituitur
constituitur
pro
certo
tẽpore
tempore
. v. g. 20. annis: alius pro certa vita, v. g. pro vita Ioannis, qui census dicuntur
vitalitij.
Itẽ
Item
alius est census redimibilis, alius
irredimibilis. Redimibilis dicitur, quando
vẽditor
venditor
cẽsus
census
pōt
potest
dato pretio quod recipit
extinguere census: irredimibilis dicitur
quā
do
quando
hoc
nō
non
potest. ¶
Iā
Iam
verò circa
quartũ
quartum
pũ
ctũ
punctum
principale quæritur,
vtrũ
vtrum
omnes prædicti
cōtractus
contractus
sint liciti
stādo
stando
in solo iure naturæ? De qua re varię sunt
doctorũ
doctorum
sentẽtiæ
sententiæ
,
quidā
quidam
enim aiunt,
ꝙ
quod
licet aliquis possit donare censum:
nō
non
tñ
tamen
potest
vẽdere
vendere
. Huius
sentẽ
tiæ
sententiæ
est
Hẽric
Henric
.
Gādauo
Gandauo
quodl. 8. q. 22. & Arimin.
quẽ
quem
citat
Salyc. in
authẽtica
authentica
ad hæc. C.
de vsuris, & aliqui
Iurisperiti in. c. in ciuitate
de vsuris. Alij vero aiunt,
licitũ
licitum
esse vendere
cẽsum
censum
realẽ
realem
&
nō
non
personalẽ
personalem
. Alij verò
licitũ
licitum
esse
fructuariũ
fructuarium
cẽsum
censum
nō
non
autem
pecuniarũ
pecuniarium
.
Huius sententiæ dicitur esse Ancharranus.
PRO decisione sit vnica
cōclusio
conclusio
.
Stādo
Stando
in solo iure naturæ omnes
cōtractus
contractus
cẽ
suũ
censuum
prædictorũ
prædictorum
liciti sunt, si fiant iusto pretio. Probatur primo. Cuilibet
licitũ
licitum
est bona sua pretio vendere; ergo &
partẽ
partem
bonorũ
bonorum
suorũ
suorum
. Rursus, sed pars
bonorũ
bonorum
est
cẽsus
census
ille:
ergo potest
illũ
illum
vẽdere
vendere
. Secundo probatur.
Cẽsus
Census
ille habet
rationẽ
rationem
mercis pretio æstimabilis, & pecunia habet rationem pretij;
ergo iustus erit contractus vbi pecunia pro
cẽsu
censu
datur. Tertiò. Omnis res quę donari potest si
nō
non
sit spiritualis potest vendi; sed census
nō
non
est
bonũ
bonum
spirituale: ergo si potest donari potest & vendi. Quartò. Fructus terræ
sunt pretio ęstimabiles; ergo si
cẽsus
census
fructuarius est licitus erit licitus pecuniarius. Vltimò probatur ex
cōstitutionibus
constitutionibus
Martini V.
& Calixti III. quæ
habẽtur
habentur
inter
extrauagā
tes
extrauagantes
cōmunes
communes
tit. de empt. & vendit. & ex motu proprio Pij V. de censibus, quibus in locis
Pōtifices
Pontifices
approbāt
approbant
cẽsus
census
, etiam pecuniarios
quibusdā
quibusdam
cōditionibus
conditionibus
appositis.
Itẽ
Item
in
Clemẽtina
Clementina
. 1. de rebus eccl.
nō
non
alienādis
alienandis
,
cōceditur
conceditur
episcopis facultas
alienādi
alienandi
bona ecclesię,
pro
tẽpore
tempore
vitæ suę. Vnde colligimus quod
census pro certo
tẽpore
tempore
sit licitus: De qua re
erit specialis difficultas in dubio. 3. ¶
Deniq;
Denique
in legibus Hispaniæ
eadẽ
eadem
conclusio probatur, vt patet in Copilatione
legũ
legum
lib. 5. tit. 15.
&
quāuis
quamuis
in his legibus prohibeatur census
fructuarius propter speciales rationes:
tamẽ
tamen
nos loquimur stando in iure naturæ.
DVbiũ
DVbium
secundũ
secundum
est, an liceat emere
cẽ
sum
censum
cũ
cum
pacto retro
emẽdi
emendi
, vel
retrouedẽdi
retrouedendi
. v. g.
vẽdit
vendit
Petrus censum Ioanni, &
obligatur Petrus redimere censum:
tũc
tunc
dicitur
pactũ
pactum
retro
emẽdi
emendi
. Rursus. Si autem
nō
non
obligetur Petrus, sed
Ioānes
Ioannes
obligetur
iterũ
iterum
vẽdere
vendere
Petro
quādo
quando
ipse voluerit:
tũc
tunc
dicitur
pactũ
pactum
retro
vẽdẽdi
vendendi
.
Respōdetur
Respondetur
ergo ad
dubiũ
dubium
, & sit prima
cōclusio
conclusio
.
Licitũ
Licitum
est emere
cẽsum
censum
cũ
cum
pacto retrouendendi. Vt v. g. in
casu posito
licitũ
licitum
est Petro obligare
Ioannẽ
Ioannem
,
vt
quādo
quando
Petrus voluerit redimere censum
dato pretio quod recepit, teneatur Ioannes
admittere
redẽptionẽ
redemptionem
illā
illam
. Probatur
cōclusio
conclusio
.
Nā
Nam
si quæ ratio iniustitiæ esset in isto
cō
tractu
contractu
maximè vsuræ; sed ista non est, ergo.
Minor
ꝓbatur
probatur
, quia ad
rationẽ
rationem
vsuræ requiritur
mutuũ
mutuum
: sed ibi
nō
non
est ratio mutui
neq;
neque
implicita
quidẽ
quidem
, quod patet, quia ad
rationẽ
rationem
mutui pertinet, vt
mutuatariꝰ
mutuatarius
qui recipit
pecuniā
pecuniam
obligetur
illā
illam
reddere. Sed in casu posito Petrus
nō
non
obligatur reddere pecuniam,
sed relinquitur in eius
volũtate
voluntate
: ergo
nō
non
habet
rationẽ
rationem
mutuatarij.
Secũdò
Secundò
.
Quæcunq;
Quæcunque
alia res
tẽporalis
temporalis
pōt
potest
emi
cũ
cum
pacto
retrouendẽdi
retrouendendi
, vt domus & ager; ergo
cẽsus
census
.
Verũ
Verum
est
tñ
tamen
,
ꝙ
quod
cũ
cum
tali pacto
retrouẽdẽdi
retrouendendi
debet diminui de pretio
cẽsus
census
, vt v. g. si mille
æstimātur
æestimantur
pretio triginta mille
cũ
cum
tali pacto
retrouẽdẽ
di
retrouendendi
,
tũc
tunc
cũ
cum
tali pacto
nō
non
æstimabũtur
æstimabuntur
nisi quatuordecim
milliũ
millium
dipōdiorũ
dipondorium
. Et
deniq;
denique
conclusio
colligit̃
colligitur
ex
Pōtificibꝰ
Pontificibus
citatis & legibus.
Secũda
Secunda
cōclusio
conclusio
. Vsura est emere
cẽsum
censum
cũ
cum
pacto retro emendi, vt v. g. in casu posito
illicitũ
illicitum
est & vsura, obligare Petrum vt redimat
cẽsum
censum
reddẽdo
reddendo
principale
nō
non
cōputatis
computatis
singulis
pẽsionibus
pensionibus
in ipso
p̃tio
pretio
. Ista
cōclusio
conclusio
ꝓbatur
probatur
.
Nā
Nam
in tali
cōtractu
contractu
est
mutuũ
mutuum
implicite. Probatur.
Nā
Nam
Petrus obligatur reddere pretium quod accepit, & rursus reddere
aliquid amplius singulis annis; ergo est vsura
scilicet
mutuũ
mutuum
ex lucro. Sed
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
ista
cōclusio
conclusio
intelligenda est quando perso|
na Petri obligatur reddere
pretiũ
pretium
.
Cæterũ
Cæterum
si
non obligetur persona Petri, sed
tantũ
tantum
res super
quā
quam
cōstituitur
constituitur
census,
licitũ
licitum
est emere
censum cum tali pacto, vt emptor ipse posset exigere à re illa post aliquot annos pretium datum, non
cōputando
computando
annuas pensiones quas receperat. Probatur:
nā
nam
in tali casu
nulla est ratio mutui ne implicitè quidem,
quod probatur. De ratione mutui est vt mutuatarius obligetur reddere mutuum: sed in
casu isto mutuatarius
nō
non
tenetur reddere: ergo ibi non est ratio mutui, ac per
cōsequens
consequens
neq;
neque
est vsura. Confirmatur. Nam mutuatarius semper obligatur reddere mutuum in
omni euentu, sed in casu posito Petrus vendens censum non tenetur reddere
pretiũ
pretium
, si
res super qua
cōstituitur
constituitur
pereat: ergo
nō
non
habet rationem mutuatarij.
Secũdò
Secundò
probatur.
Nam aliæ res possunt vendi cum tali pacto
retro emendi. Vt v. g. emit Ioannes vineam
à Petro eo pacto vt Petrus teneatur post decennium iterum emere vineam à
Ioāne
Ioanne
eo
pretio quo
tũc
tunc
æstimanda fuerit. Ergo similiter potest vendi census cum tali pacto,
dũ
modo
dummodo
non obligetur persona reddere pretium quod recepit, sed ista exceptio intelligenda est, dummodo pretium quod datur
pro tali censu sit maius quàm esset sine tali
pacto: eo quòd
pactũ
pactum
illud est in grauamen
ipsius venditoris, alioquin posset esse iniustitia in tali contractu: eo
ꝙ
quod
pretium est minus
quā
quam
par est. Non
autẽ
autem
erit vsura, quia nulla
est ratio mutui. Et isto fortassis modo
intelligẽda
intelligenda
est
sentẽtia
sententia
Ioānis
Ioannis
de Medina in quæ
stione de
cẽsibus
censibus
, vbi tenet
licitũ
licitum
esse emere
censum
cũ
cum
pacto retro emendi,
intelligẽdus
intelligendus
est, non obligando
personā
personam
sed rem ipsam.
DVbium tertium est vnde pensandum
sit iustum pretium in censibus emendis? Respondetur & sit prima
cōclusio
conclusio
. Stando in solo iure naturali, illud est pretium iustum quod æstimatur à viris bonis & prudentibus, & quod est in vsu pro illo
tẽpore
tempore
.
Hoc probatur: quia eadem est ratio
quantũ
quantum
ad hoc sicut de alijs mercibus de quibus diximus in quæst. 77. illud esse pretium
iustũ
iustum
.
Sed est aduertendum,
ꝙ
quod
ad
æstimandũ
æstimandum
pretium iustum, oportet aduertere ad onus siue
grauamen quod suscipit venditor vel emptor. Vt v. g. si venditor obligatur vt
nũquā
numquam
redimat, debet esse maius pretium. Si autem
emptor ipse obligatur extinguere censum
redimente
vẽditore
venditore
, debet minui de pretio,
quia illud est grauamen emptoris. Et denique
attendendũ
attendendum
est si res super qua
cōstituitur
constituitur
census sit firma & tuta, sic enim pretium
debet esse maius quam si res sit minùs tuta.
Secunda conclusio.
Secundũ
Secundum
leges regni
Hispaniæ census
tẽporales
temporales
redimibiles non
possunt emi minoris quàm quatuordecim
pro vno. Patet ex lib. 5. titul. 15. lib. 6. vbi irritantur contractus aliter facti, & tabellio qui
interfuerit grauiter punitur. Sed aduertendum est circa
istā
istam
legẽm
legem
,
ꝙ
quod
quia facta est in
fauorem
vendentiũ
vendentium
non ponitur terminus
pretij versus magnitudinem sed versus paruitatem. Itaque census redimibilis iustè venditur pluris quàm quatuordecim. Secundò
aduertendũ
aduertendum
est,
ꝙ
quod
in. l. 4.
ibidẽ
ibidem
Carolus V.
reducit
cẽsus
census
fructuarios redimibiles ad pecuniarios respectu quatuordecim pro vno;
sed quia
nō
non
fecerat
legẽ
legem
vniuersalem de censibus pecuniarijs: ideò eius filius in. l. 6. fecit
talem
cōstitutionem
constitutionem
,
reducẽdo
reducendo
omnes antiquos census redimibiles qui minori pretio
fuerant
cōstituti
constituti
ad quatuordecim pro vno.
Deniq;
Denique
aduertẽdũ
aduertendum
est,
ꝙ
quod
illa lex
intelligẽda
intelligenda
est
quādo
quando
illa res super qua
cōstituitur
constituitur
census fuerit satis tuta, alioquin si res
nō
non
est satis
tuta: poterit census minori pretio emi in foro
cōscientiæ
conscientiæ
, nam fortassis in foro exteriori
non admittetur illa excusatio.
DVbium quartum est.
Vtrũ
Vtrum
sit licitum
emere
cẽsum
censum
tẽporalẽ
temporalem
pro certo
tẽpore
tempore
minori pretio
quā
quam
fuerit tota summa
singulariũ
singularium
pensionũ
pensionum
? V. g.
vtrũ
vtrum
sit
licitũ
licitum
Petro
emere mille singulis annis
soluẽda
soluenda
, pro quatuordecim millibus ad
spatiũ
spatium
20. annorum.
Pro parte negatiua est
argumentũ
argumentum
. Petrus
obligat
Ioannẽ
Ioannem
venditorem, vt intra viginti
annos reddat viginti millia pro quatuordecim quæ modo recipit, quod videtur esse
mutuũ
mutuum
implicitè & vsura. Et
cōfirmatur
confirmatur
. Si
Petrus obligaret
Ioannẽ
Ioannem
vt receptis quatuordecim modo, redderet post viginti annos
viginti millia simul, esset aperta vsura, ergo
etiā
etiam
in casu posito. Patet
cōsequẽtia
consequentia
:
nā
nam
nihil
refert quòd solutio fiat sigillatim vel simul.
Ad hoc
dubiũ
dubium
Soto lib. 6. de iust. q. 5. ar. 2.
dicit,
ꝙ
quod
si per
talẽ
talem
cōtractũ
contractum
emantur fructus
|
incerti,
quāuis
quamuis
sit spes
ꝙ
quod
sunt valituri magis
quā
quam
pretiũ
pretium
datũ
datum
, licitus est contractus: si
autẽ
autem
census sit pecuniarius & certus, & nullis expensis
recuperādus
recuperandus
: inquit,
nō
non
posse distingui à mutuo & vsura.
Oppositā
Oppositam
sententiā
sententiam
tenet
Conrad. vbi suprà. q. 80. & ratio eius est:
quia 100.
nũmi
nummi
præsentes, pluris æstimantur
quàm 100. absentes; ergo poterit aliquis emere 100. de præsenti datis 110. in spatio
quinq;
quinque
annorũ
annorum
, v. g. soluendos. Sed hæc ratio nulla
est. Quia pari modo iustificaretur omne
mutuũ
mutuum
cũ
cum
lucro. Ioannes vero de Medina
vbi suprà post
lōgā
longam
disputationẽ
disputationem
ait,
ꝙ
quod
de rigore censendi scholastico, non possumus
condemnare illum contractum: Nihilominus est suspectus de vsura.
PRO decisione sit conclusio. Licitus est
ille
cōtractus
contractus
si fiat iusto pretio. Probatur primo.
Nā
Nam
cẽsus
census
pro certo
tẽpore
tempore
licitus
est, & ex iure approbatus, vt diximus; sed
cō
muniter
communiter
ita celebratur ab omnibus, vt
pretiũ
pretium
sit minus
quā
quam
tota summa
pẽsionũ
pensionum
: ergo ita
est licitus.
Cōfirmatur
Confirmatur
.
Nā
Nam
alias stultus iudicaretur qui daret quatuordecim millia simul, pro
pẽsione
pensione
milliũ
millium
soluẽdorũ
soluendorum
singulis
annis pro spatio quatuordecim
annorũ
annorum
. Secundo
ꝓbatur
probatur
.
Cẽsus
Census
perpetuus emitur minore pretio
quā
quam
sit tota summa
pẽsionũ
pensionum
soluẽdarũ
soluendarum
. Vt v. g. si emitur
cẽsus
census
mille
dipondiorũ
dipondiorum
pro triginta millibus,
certũ
certum
est,
ꝙ
quod
trāsactis
transactis
30. annis excedit
summā
summam
pẽsionũ
pensionum
in
infinitũ
infinitum
pretiũ
pretium
datũ
datum
. Ergo multo magis licitum
erit emere
cẽsum
censum
tẽporalẽ
temporalem
ꝓ
pro
certo
tẽpore
tempore
,
minore pretio
quā
quam
sit summa
pẽsionũ
pensionum
. Patet
cōsequẽtia
consequentia
.
Nā
Nam
cẽsus
census
perpetuus pluris æstimatur ab omnibus.
Deniq;
Denique
probatur.
Nā
Nam
Petrus
emẽs
emens
talẽ
talem
censum statim abdicat à se ius
quatuordecim
milliũ
millium
dipōdiorũ
dipondiorum
, simul tribuens illa
Ioāni
Ioanni
, quod
quidẽ
quidem
ius pluris æstimatur
saltẽ
saltem
nō
non
minus
quā
quam
ius
percipiẽdi
percipiendi
singulis annis mille pro spatio viginti
annorũ
annorum
.
Et ratio est: quia multa pecunia simul, vtilior est & aptior ad
quālibet
quamlibet
negotiationẽ
negotiationem
,
quàm si sigillatim & per partes possideatur.
AD
argumẽtũ
argumentum
in
oppositũ
oppositum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
idẽ
idem
argumẽtũ
argumentum
probaret
nō
non
esse
licitũ
licitum
emere censum
perpetuũ
perpetuum
minore pretio
quā
quam
sit summa
pẽsionũ
pensionum
soluendarũ
soluendarum
.
Respō
detur
Respondetur
, ergo
ꝙ
quod
ius
recipiẽdi
recipiendi
sigillatim & paulatim. 2000.
nō
non
pluris ęstimatur
quā
quam
ius pos
sidendi simul quatuordecim millia. Ad
cō
firmationẽ
confirmationem
negatur
cōsequentia
consequentia
propter rationem dictam, & quia in illo casu obligaret
venditorẽ
venditorem
vt teneatur simul rependere quatuordecim millia & insuper sex millia.
DVbiũ
DVbium
vltimũ
vltimum
est, quæ
nā
nam
conditiones
sint necessariæ vt
cōtractus
contractus
census redimibilis sit licitus. Pro cuius explicatione
notādũ
notandum
est. Quòd sex
cōditiones
conditiones
colligebā
tur
colligebantur
ex Decretis Calixti III. & Martini V.
quæ
habẽtur
habentur
in summa
Cōciliorũ
Conciliorum
in summa
Cōcilij
Concilij
Florẽtini
Florentini
. ¶ Circa quas conditiones erat
differẽtia
differentia
inter doctores;
quidā
quidam
enim
dicebāt
dicebant
Pōtifices
Pontifices
quidẽ
quidem
definisse
cōtractus
contractus
factos
cũ
cum
illis
cōditionibus
conditionibus
licitos esse,
nō
non
tamẽ
tamen
necessarias esse
cōditiones
conditiones
illas. Alij verò
aiebāt
aiebant
omnino necessarias esse vt census
esset licitus & iustus.
Hāc
Hanc
tamẽ
tamen
differẽtiā
differentiam
diremit facilè
Pius V. in proprio motu de
cẽsibus
censibus
edito anno 1569. Vbi statuit
nouẽ
nouem
cōditiones
conditiones
esse necessarias vt
cōtractus
contractus
cẽsus
census
licitus sit. Prima
cōditio
conditio
est, vt
nō
non
cōstituatur
constituatur
nisi super re immobili & ex natura sua fructifera, & certis finibus determinata.
Secũda
Secunda
cō
ditio
conditio
est,
ꝙ
quod
nō
non
cōstituatur
constituatur
cẽsus
census
nisi numerata pecunia de præsenti
corā
coram
testibus & notario
celebrāte
celebrante
simul
cōtractũ
contractum
. Tertia
cōditio
conditio
est,
ꝙ
quod
solutiones
pẽsionũ
pensionum
nō
non
fiāt
fiant
anticipatæ.
Quarta
cōditio
conditio
est, vt
cōditiones
conditiones
& obligationes de casibus fortuitis nullæ sint. Quinta
cōditio
conditio
est,
ꝙ
quod
pactũ
pactum
auferẽs
auferens
vel
restringẽs
restringens
facultatẽ
facultatem
vẽdẽdi
vendendi
rẽ
rem
super qua
cōstituitur
constituitur
cẽsus
census
nullũ
nullum
sit, quin potiùs debitor habeat liberam
potestatẽ
potestatem
vendẽdi
vendendi
rẽ
rem
sine solutione decimæ
partis, vel aliquotæ:
dũmodo
dummodo
res illa eodem
pretio possit
vẽdi
vendi
à
dño
domino
cẽsus
census
. Sexta
cōditio
conditio
est,
ꝙ
quod
pacta omnino sint irrita quę
cōtinent
continent
,
vt si
vẽditor
venditor
cẽsus
census
fuerit morosus in solutione
pẽsionis
pensionis
,
ꝙ
quod
teneatur ad
lucrũ
lucrum
cessans & ad
cābia
cambia
& ad
pẽsiones
pensiones
. Sed hæc
cōditio
conditio
debet
intelligi
quātũ
quantum
est ex parte pacti
qđ
quod
interuenit inter
emptorẽ
emptorem
&
vẽditorẽ
venditorem
;
nā
nam
si aliàs iure
naturæ tenebatur
vẽditor
venditor
morosus ad
lucrũ
lucrum
cessans vel ad
damnũ
damnum
emergẽs
emergens
:
nō
non
excusabitur per
istā
istam
cōstitutionẽ
constitutionem
Pontificis. Septima
conditio est, quòd census semel constitutus
non augeatur
neq;
neque
minuatur super eadem
re in fauorem ipsius emptoris. Octaua conditio est, vt census pereat pereunte re super
qua constituitur & minuatur minuta re: sed
|
hoc
intelligẽdũ
intelligendum
est,
quādo
quando
ita diminuitur vt
nō
non
possit
integrũ
integrum
censum reddere.
Itẽ
Item
in
eadẽ
eadem
cōditione
conditione
statuit
Pōtifex
Pontifex
, vt
vẽditor
venditor
census possit
illũ
illum
extinguere eodem pretio quo
vendidit. ¶ Nona conditio est, vt pacta quæ
cōtinent
continent
; vt
pretiũ
pretium
census ab inuito &
inuolũ
tario
inuoluntario
exigantur, nulla sint, hoc est
ꝙ
quod
non fiat
pactũ
pactum
retro emendi nisi in casu quo ipse venditor
volẽs
volens
redimere
cẽsum
censum
admonet ante
duos
mẽses
menses
dominũ
dominum
, quibus
trāsactis
transactis
statuit
Pōtifex
Pontifex
vt dominus census intra
annũ
annum
possit
repetere censum ab inuito & inuoluntario:
quod si aliqua via ille
nō
non
potuit soluere
pretiũ
pretium
, nihilominus ei facultas maneat
redimẽ
di
redimendi
quādo
quando
potuerit: ita vt
nō
non
efficiatur perpetuus
cẽsus
census
.
Deniq;
Denique
declarat
Pōtifex
Pontifex
,
ꝙ
quod
pretiũ
pretium
semel
cōstitutũ
constitutum
nō
non
possit crescere aut minui
propter
temporũ
temporum
aut
personarũ
personarum
qualitatem.
Quas omnes
cōditiones
conditiones
Pōtifex
Pontifex
vult habere
locũ
locum
,
nō
non
solũ
solum
quādo
quando
census de nouo creatur: sed
etiā
etiam
quando,
cōstitutus
constitutus
iā
iam
de nouo
vẽ
ditur
venditur
,
dũmodo
dummodo
talis
cẽsus
census
fuerit creatus post
promulgationẽ
promulgationem
istius motus proprij. ¶ His
suppositis,
respōdetur
respondetur
vnica conclusione ad
dubiũ
dubium
. Omnes istæ
cōditiones
conditiones
sunt conformes iuri naturali, & per
cōsequẽs
consequens
obligāt
obligant
in
foro conscientiæ. Et probatur.
Nā
Nam
cōtractus
contractus
cẽsus
census
magnā
magnam
materiā
materiam
præbet
palliādi
palliandi
vsuras;
sed per istas
cōditiones
conditiones
obuiatur his
incōmodis
incommodis
, ergo
obligāt
obligant
in
cōscientia
conscientia
, & sunt conformes rectæ rationi. Item,
quāuis
quamuis
multa pacta
quæ
Pōtifex
Pontifex
irritat ibi stando in iure naturæ
essent valida, tamen si attendamus
idẽ
idem
ius naturæ, necesse erat, vt stantibus pactis illis,
pretiũ
pretium
augeretur: quia
tamẽ
tamen
nō
non
augebatur in
cō
suetudine
consuetudine
hominũ
hominum
, ideo
Pōtifex
Pontifex
merito irritat illa pacta. Et
deniq;
denique
probatur.
Nā
Nam
respublica ciuilis Christiana subdita est ecclesiasticæ
in omnibus quæ pertinent ad
salutẽ
salutem
animarũ
animarum
: sed ad
salutẽ
salutem
animarũ
animarum
expediebat (vt ait
ipse
Pōtifex
Pontifex
)
ꝙ
quod
tanto malo occurreretur: ergo tales leges
obligāt
obligant
in foro
cōsciẽtiæ
conscientiæ
.
Neq;
Neque
valet dicere,
ꝙ
quod
istæ sanctiones non sunt acceptatæ. Quia reuera in tribunalibus Regijs admittuntur & viri timoratæ
cōscientiæ
conscientiæ
ita seruant: nec aliquando fuit supplicatum ab huiusmodi constitutionibus apud ipsum Pontificem. Atque hactenus de isto dubio.
DVbium
vltimũ
vltimum
est, An
licitũ
licitum
sit venditori redimere censum pro partibus,
v. g.
reddẽdo
reddendo
medietatẽ
medietatem
pretij quod recepit,
vel
tertiā
tertiam
partem, vel
quartā
quartam
: ita vt emptor teneatur extinguere
partẽ
partem
census proportionabiliter. Pro solutione
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
in illis
sex conditionibus antiquis Calixti III. &
Martini V. tertia erat,
ꝙ
quod
in ipso
cōtractu
contractu
census expressè daretur facultas venditori redimendi censum per partes. Sed tamen huius
conditionis non meminit Pius V.
Sit igitur prima
cōclusio
conclusio
. Illa
cōditio
conditio
iam
nō
non
est necessaria in illo
cōtractu
contractu
census. Probatur.
Nā
Nam
licet Pius V.
nō
non
reuocauerit illam
expressè,
tñ
tamen
dũ
dum
cōstitueret
constitueret
omnes conditiones necessarias ad
iustificandũ
iustificandum
censum, visus
est illam quasi reuocasse, cuius
nō
non
meminit.
Secunda conclusio.
Licitũ
Licitum
erit apponere
illā
illam
cōditionem
conditionem
ex
cōtractu
contractu
census, vt venditor possit redimere censum per partes. Probatur.
Nā
Nam
illa
cōditio
conditio
non est
cōtra
contra
ius naturæ, neque prohibita lege humana, ergo, &c.
Sed
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
cum illa
cōditione
conditione
debet
minui
pretiũ
pretium
ipsius
cẽsus
census
, &
tāto
tanto
magis quanto per minutiores partes datur facultas
redimẽdi
redimendi
venditori. Ratio huius est, quia illa
cō
ditio
conditio
est ei
detrimẽtũ
detrimentum
, vt obligetur extinguere
cẽsum
censum
nō
non
recepto pretio quod semel accepit. ¶ Tertia
cōclusio
conclusio
. Si nulla fiat mentio
huius conditionis in ipso
cōtractu
contractu
census,
nō
non
tenetur emptor ex iustitia admittere
redemptionẽ
redemptionem
cẽsus
census
per partes:
nā
nam
emptor
tātũ
tantum
obligatur
emẽdo
emendo
censum
redimibilẽ
redimibilem
, retrouendere. Probatur. Ille
tantũ
tantum
obligatur retrouendere quando venditor primus voluerit; sed
hoc
pactũ
pactum
non est necessarium vt admittat
redemptionem per partes, eo
ꝙ
quod
ipse totum
pretium dedit simul quando emit censum,
& detrimentum patitur recipiendo per partes, ergo &c.
Notandum tamen est,
ꝙ
quod
si modo de facto venditor velit redimere
medietatẽ
medietatem
census, cogitur in foro exteriori emptor admittere
talẽ
talem
redemptionem: fortassis magis ex
quadam æquitate quam ex rigore iustitiæ,
vel forte quia ipsa
cōsuetudo
consuetudo
videtur obtinere vim legis. ¶ Nihilominus admissa ista
cō
suetudine
consuetudine
, sit quarta
cōclusio
conclusio
. Licitum est in
cōtractu
contrytu
census ponere expressè, vt
nō
non
possit redimi nisi totus simul:
dũmodo
dummodo
augeatur
pretiũ
pretium
. Probatur, quia ista
cōditio
conditio
nō
non
est
cōtra
contra
aliquod ius, sed potius valde
cōformis
conformis
|
iuri naturę, ergo potest apponi
cōditio
conditio
, vt
nō
non
redimatur nisi totus simul. Diximus autem,
ꝙ
quod
debet augeri
pretiũ
pretium
supposita illa
cōditione
conditione
: quia talis
cōditio
conditio
est in
fauorẽ
fauorem
ipsius emptoris vt venditor renuntiet illi
cōsuetudini
consuetudini
.
Vltima conclusio. Siue sit diues siue pauper qui
vẽdit
vendit
censum,
idẽ
idem
debet esse
pretiũ
pretium
.
Hanc
cōclusionem
conclusionem
ponimus
cōtra
contra
aliquos
modernos qui opinantur,
ꝙ
quod
si sit pauper qui
vẽdit
vendit
censum,
nō
non
debet obligari vt redimat
simul
totũ
totum
censum quando voluerit redimere: sed
ꝙ
quod
possit per partes redimere. Et ratio
illorũ
illorum
est: quia efficitur
cẽsus
census
perpetuus si
nō
non
admittitur à paupere redemptio illa per partes. Sed nobis hæc ratio per
accidẽs
accidens
videtur
esse. Probatur. Quia
pretiũ
pretium
iustũ
iustum
census redimibilis
idẽ
idem
est
cōstitutũ
constitutum
secundũ
secundum
leges, siue
sit diues siue pauper qui
vẽdit
vendit
. Et confirmatur. Nam
iustũ
iustum
pretiũ
pretium
tritici
idẽ
idem
est omnino
secundũ
secundum
leges, siue qui
vẽdit
vendit
sit pauper siue
diues, ergo simili ratione erit
idẽ
idem
pretiũ
pretium
census redimibilis. Pręterea probatur, quia cum
census ille sit redimibilis ex natura sua, poterit
cōtingere
contingere
, vt aliquis amicus pauperis redimat
illũ
illum
sibi,
atq;
atque
adeo
nũquā
numquam
efficitur mihi
perpetuus & securus. Denique, quia vel ille
cẽsus
census
constitutus est super aliqua re bona &
tuta, &
tũc
tunc
ipse pauper poterit redimere
vendẽdo
vendendo
illam: vel est
cōstituta
constituta
super re minus
tuta,
tũc
tunc
cẽsus
census
ipse minoris pretij est, vnde resarcitur in pretio dato
secundũ
secundum
leges, perpetuitas quæ per
accidẽs
accidens
cōsequi
consequi
potest, ex eo
ꝙ
quod
est pauper qui
vẽdidit
vendidit
. Hactenus
dictũ
dictum
sit
de censibus quod attinet ad
rationẽ
rationem
iustitiæ.
Cæterũ
Cæterum
ꝙ
quod
attinet ad
rationẽ
rationem
charitatis & misericordiæ, alia ratio esse poterit sæpe numero.
Nā
Nam
cōtinget
continget
quādo
quando
pauper vult vendere
censum diuiti,
ꝙ
quod
sit in tanta necessitate vt diues peccet
cōtra
contra
charitatẽ
charitatem
& misericordiam
emendo: quia tenebatur mutuare gratis ex
præcepto charitatis. Tertio loco
disputandũ
disputandum
est de
cōtractu
contractu
assecurationis, de quo est titulus expressus in iure Ciuili in. ff. & in. C. de
nautico fœnore, & in iure Canonico in. c. nauiganti. de vsuris, disputant Canonistæ. Soto
lib. 6. de iustit. q. 7. Couar. lib. 3. Variar. c. 2.
PRO cuius rei intelligentia nota primò,
ꝙ
quod
assecuratio est
pactũ
pactum
de
suscipiẽdo
suscipiendo
in
se periculo rei ad
alterũ
alterum
pertinentis, propter
pretiũ
pretium
. v. g. est negotiator
habẽs
habens
nauim onu
stam mercibus,
quā
quam
parat mittere ad Indos:
timens autem varia pericula maris, quærit
assecuratorem totius capitalis dato pretio.
Secũdo
Secundo
nota,
ꝙ
quod
huiusmodi
cōtractus
contractus
assecurationis
aliquādo
aliquando
quidẽ
quidem
verus est & realis ex
vtraq;
vtraque
parte. v. g.
quādo
quando
ille qui petit
assecurationẽ
assecurationem
habet
nauẽ
nauem
onustā
onustam
mercibus
expositā
expositam
, vel
exponẽdam
exponendam
periculo, & alter qui
assecurat habet reuera bona sufficientia ad
assecurationẽ
assecurationem
totius capitalis. Aliquando vero talis contractus est fictitius & siccus. v. g.
quando ille qui petit
assecurationẽ
assecurationem
nō
non
habet
rẽ
rem
periculo
exponendā
exponendam
, sed fingit se habere,
vel
etiā
etiam
ille qui assecurat,
nō
non
habet bona
sufficiẽtia
sufficientia
ad
assecurationẽ
assecurationem
rei periculo
exponẽ
dę
exponendę
. ¶ Sit igitur prima
cōclusio
conclusio
.
Cōtractus
Contractus
primi generis iustus est dummodo fiat iusto
pretio pro magnitudine periculi. Hęc
cōclusio
conclusio
patet ex.
l. 1. &. l. nihil. & ex. l. periculi. ff.
vbi sup. & ex. l. 1. & 2. C. vbi sup. & est
cōmunis
communis
omniũ
omnium
sententia. Et ratio est manifesta:
quia sucipere in seipso huiusmodi
periculũ
periculum
,
est pretio æstimabile, ergo
iustũ
iustum
erit pro assecuratione
pretiũ
pretium
recipere, maius vel minus
pro magnitudine periculi.
Itẽ
Item
etiā
etiam
, quia iustitia in huiusmodi
cōtractu
contractu
potest reduci ad
cōtractũ
contractum
qui dicitur depositionis, siue vadiationis, quod vulgo dicitur, apuesta, est enim
perinde talis assecuratio,
atq;
atque
si assecurator deponeret 100.
amittẽda
amittenda
, si nauis perierit,
cōtra
contra
quatuor
lucrāda
lucranda
si
nō
non
perierit. Sed
aduertendũ
aduertendum
,
ꝙ
quod
vt sit iustus
cōtractus
contractus
assecurationis, tenetur ille qui petit assecurationem explicare
specialia pericula quibus exposita est res illa,
quādo
quando
quidẽ
quidem
pericula
nō
non
sunt manifesta
omnibus, alias ipse non poterit recipere ab
assecuratore
pretiũ
pretium
nauis si pereat. v. g. si nauigauit per
aliā
aliam
viā
viam
quā
quam
nō
non
explicauit assecuratori. ¶ Secunda
cōclusio
conclusio
. Si assecurator non
habeat bona quæ fingit se habere ad
assecurādā
assecurandam
rẽ
rem
, iniustus est
cōtractus
contractus
ex parte illius,
neq;
neque
potest
pretiũ
pretium
recipere,
etiā
etiam
si nauis salua
peruenerit ad
portũ
portum
. Probatur, quia tunc ille
reuera nihil assecurat,
cũ
cum
nō
non
habeat vnde soluat
pretiũ
pretium
rei, si forte perierit: sed potius
totũ
totum
periculũ
periculum
imminet ipsi negotiatori. Quòd si
aliquis obijciat,
ꝙ
quod
etiā
etiam
assecurator subijt
periculũ
periculum
carceris & multiplicis vexationis, ergo
pro isto periculo poterit aliquid pretij recipere, si nauis salua fuerit.
Respōdetur
Respondetur
, nego
|
cōsequẽtiā
consequentiam
: quia huiusmodi
periculũ
periculum
nō
non
est
vtile in aliquo, ipsi negotiatori: sed
potiꝰ
potius
molestũ
molestum
erit vexare. Sed
tñ
tamen
quærit aliquis merito, an si ipse assecurator habeat
saltẽ
saltem
medietatẽ
medietatem
bonorũ
bonorum
quæ fingit se habere. v. g. habeat
50. millia, & fingit se habere 100. millia: an
tũc
tunc
possit recipere
medietatẽ
meditatem
pretij promissi
pro assecuratione si nauis salua fuerit. Aliqui
Theologi
dicũt
dicunt
licitũ
licitum
esse:
ꝗa
quia
ille se exponit
periculo
soluẽdi
soluendi
50. millia. Sed nobis
oppositũ
oppositum
videt̃
videtur
esse omnino
verũ
verum
. Probatur:
ꝗa
quia
talis assecurator
nō
non
alio titulo
pōt
potest
recipere
illā
illam
medietatẽ
medietatem
pretij, nisi ex vi
cōtractus
contractus
assecurationis: sed ille
cōtractus
contractus
fuit nullus &
inuolũ
tarius
inuoluntarius
ex parte petentis assecurationem: ergo
nihil potest recipere assecurator. Probo
minorẽ
minorem
: quia
petẽs
petens
assecurationẽ
assecurationem
, si sciret
impotentiā
impotentiam
assecuratoris, nullo modo faceret
contractũ
contractum
cũ
cum
eo, sed potius
cũ
cum
alio: ergo rationabiliter est
inuolũtarius
inuoluntarius
interpretatiuè: & per
cōsequens
consequens
cōtractus
contractus
est nullus.
Cōfirmatur
Confirmatur
,
quia ille assecurator per
fraudẽ
fraudem
fecit
maximā
maximam
iniuriā
iniuriam
petẽti
petenti
assecurationẽ
assecurationem
, quia ille petebat
assecurationẽ
assecurationem
totius nauis, & ipse assecurator
reliquit
eũ
eum
expositũ
expositum
periculo amittendi 50.
millia
ducatorũ
ducatorum
cōtra
contra
suā
suam
voluntatem, ergo
ex hac iniuria facta in tali contractu,
nō
non
oritur aliquod ius ipsi assecuratori, vt recipiat
medietatẽ
medietatem
pretij
cōstituti
constituti
.
Cæterũ
Cæterum
nascitur
ius petenti
assecurationẽ
assecurationem
vt possit exigere saltim 50. millia quę habet fraudulentus assecurator, si nauis perierit. Et ad
argumentũ
argumentum
contrariæ sententiæ, scilicet,
ꝙ
quod
assecurator exponit se periculo amittendi 50. millia regalia;
Respōdetur
Respondetur
nego
cōsequentiā
consequentiam
: quia ipse propria
tantũ
tantum
voluntate se exponit tali periculo,
sine
volũtate
voluntate
alterius
cōtrahẽtis
contrahentis
, qui
intẽdebat
intendebat
facere
cōtractũ
contractum
assecurationis pro toto,
nō
non
autẽ
autem
pro parte. ¶ Tertia conclusio. Qui
cũ
cum
sciente &
volẽte
volente
facit
contractũ
contractum
assecurationis nauis vacuæ, ita
atq;
atque
si esset plena pretiosis mercibus, validus est
cōtractus
contractus
, & nulla est illic iniuria. Probatur, quia
tũc
tunc
talis
cō
tractus
contractus
est
cōtractus
contractus
depositionis seu vadiationis.
Cæterũ
Cæterum
si talis
cōtractus
contractus
fiat
cũ
cum
ignorā
te
ignorante
nauim esse
vacuā
vacuam
,
quidā
quidam
dicunt,
ꝙ
quod
contractus est nullus: quia nihil est
qđ
quod
assecuretur,
&
ꝗa
quia
ipse assecurator est inuictus: si enim sciret esse
vacuā
vacuam
nauim
nō
non
faceret
talẽ
talem
contractũ
contractum
: eo
ꝙ
quod
timeret
periculũ
periculum
nauis,
ꝗa
quia
nō
non
adhi
beret̃
adhib
eretur
tāta
tanta
diligẽtia
diligentia
seruādi
seruandi
nauim
vacuā
vacuam
,
atq;
atque
si esset mercibus onusta. ¶ Vltima tamen sit
conclusio. Talis
cōtractus
contractus
est validus si
adhibeat̃
adhibeatur
tāta
tanta
diligẽtia
diligentia
in
seruāda
seruanda
vacua naui,
atq;
atque
si esset onusta mercibus. Probatur, quia tunc
nulla fit iniuria assecuratori,
neq;
neque
exponitur
maiori periculo, sed omnino est contractus
depositionis siue vaditionis.
Obseruādũ
Obseruandum
est
tamẽ
tamen
,
ꝙ
quod
quādo
quando
iste
cōtractus
contractus
fit
cũ
cum
ignorāti
ignoranti
,
& nauis
nō
non
periclitat̃
periclitatur
in toto sed in parte:
nō
non
tenebitur assecurator soluere
totũ
totum
pretiũ
pretium
nauis, sicut si esset onusta mercibus. Ratio est
euidens, quia si reuera nauis esset plena, poterit in tali casu vti ea
merciũ
mercium
parte quæ salua
facta est, ad
soluendũ
soluendum
pretiũ
pretium
pro totis mercibus: si
autẽ
autem
nauis illa omnino submersa est: tenebitur soluere
totũ
totum
pretiũ
pretium
cōstitutũ
constitutum
. ¶
Verũtamen
Verumtamen
cōtra
contra
ea quæ diximus est
vnicũ
vnicum
argumẽtũ
argumentum
, ex.
c.
nauigāti
nauiganti
. de vsuris. vbi dicit
Pō
tifex
Pontifex
nauigāti
nauiganti
vel eunti ad
nũdinas
nundinas
certā
certam
mutuās
mutuans
pecuniæ
quātitatẽ
quantitatem
ex eo
ꝙ
quod
suscipit in se
periculũ
periculum
, recepturus aliquid vltra
sortẽ
sortem
, vsurarius est, ergo non est
licitũ
licitum
pro assecuratione aliquid recipere.
Respōdet̃
Respondetur
,
ꝙ
quod
tex. intelligitur in casu, vbi reuera
nullũ
nullum
erat
periculũ
periculum
,
sed palliabatur vsura falso titulò assecurationis.
Secũdo
Secundo
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
licet esset aliquod
periculũ
periculum
,
tamẽ
tamen
illi mutuator
nō
non
solũ
solum
petebat
iustũ
iustum
lucrũ
lucrum
ex vi
cōtractus
contractus
assecurationis: sed
etiā
etiam
aliquid
ampliꝰ
amplius
ex vi
cōtractus
contractus
mutui,
ꝙ
quod
quidẽ
quidem
erat vsura palliata contractu assecurationis. ¶ Quarto loco
disserẽdũ
disserendum
est de
cōtractu
contractu
societatis. De qua re
Scholast. 4. d. 15. D.
Tho. hoc in loco art. 2. ad 5. & Caiet. ibid. &
in summ. verb. societas. & in opusc. 17.
respō
sionũ
responsionum
. resp. 5. Soto vbi sup. q. 6. & in. ff. & in
C. agetur de hac re tit. pro socio.
Itẽ
Item
in.
c. per
vestras. de donat. int. vir. & vxor.
Cōrad
Conrad
. de
cōtract
contract
. q. 92. Nauar. in Manua. c. 17. & super
cap.
primũ
primum
. 14. q. 3. Couar. li. 3. Variar. Resol.
Ante omnia nota primò, quòd societas
est
cōuentio
conuentio
siue pactum quorundam ad
negotiandum lucri gratia. Socij vero dicuntur, qui ad
negotiationẽ
negotiationem
conferunt in communi pecuniam, siue industriam & operas.
Nota secundò, quòd
cōtractus
contractus
societatis
duplex est.
Quidā
Quidam
dicitur
cōtractus
contractus
eiusdẽ
eiusdem
rationis, v. g.
quādo
quando
socij
cōmuni
communi
pecunia,
cōmuni
communi
industria,
cōmunibꝰ
communibus
diligẽtijs
diligentijs
& ministris negotiantur. Alter
cōtractus
contractus
est & di|
citur diuersæ rationis,
quādo
quando
v. g. quilibet
sociorũ
sociorum
cōfert
confert
in
cōmuni
communi
rẽ
rem
differentẽ
differentem
: vt si Petrus ponit
pecuniā
pecuniam
, Paulus
industriā
industriam
,
Ioānes
Ioannes
operas ministerij. ¶ Tertiò nota, quòd iste
cōtractus
contractus
diuersæ rationis potest adhuc dupliciter fieri, vno modo ita vt qui pecuniam
cōfert
confert
exponat
eā
eam
periculo vel lucro proportionabiliter
cũ
cum
industria alterius socij, quæ
tā
ti
tanti
æstimatur
quāti
quanti
ipsa pecunia. Altero modo ita vt qui
pecuniā
pecuniam
confert obliget
aliũ
alium
sociũ
socium
vt saluam
illā
illam
seruet. ¶ Denique nota,
ꝙ
quod
de contractu societatis
eiusdẽ
eiusdem
rationis, & de
contractu societatis diuersæ rationis priore
modo: nulla est dubitatio aut difficultas
quin licitus sit talis contractus. Sicut definitur legibus citatis: & ratio est manifesta: quia
negotiatio vt
diximus. q. 67. art. 4. licita est,
ac proinde
impertinẽs
impertinens
est, quòd illa negotiatio fiat ab vno vel duobus vel tribus, ergo si
æqualitas seruetur inter ipsos socios licitè poterunt negotiari.
DVbitatur
autẽ
autem
circa
vltimũ
vltimum
modũ
modum
societatis,
Vtrũ
Vtrum
sit licitus ille contractus,
quando socius qui
pecuniā
pecuniam
confert, obligat
alterũ
alterum
sociũ
socium
, vt seruet
eā
eam
integrā
integram
& insuper
lucrũ
lucrum
repẽdat
rependat
. ¶ Arguitur primo pro parte affirmatiua. Qui contulit
pecuniā
pecuniam
socio ad
negotiandũ
negotiandum
, poterit postea
cũ
cum
illo facere
cōtractũ
contractum
assecurationis
talẽ
talem
. v. g. Petrus ponit mille apud
Paulũ
Paulum
vt Paulus negotietur, & pręterea ipse Petrus perit à Paulo vt assecuret mille pro 30. Item petit ipse Petrus à Paulo vt
emat
lucrũ
lucrum
quòd speratur pro 100. Tunc arguitur. Ecce Petrus in casu proposito saluo
capitali quod
cōtulit
contulit
in
societatẽ
societatem
, recipit
certũ
certum
lucrũ
lucrum
ab altero socio
obligādo
obligando
eũ
eum
vt reddat, ergo pars affirmatiua vera est. Probatur
consequentia,
quoniā
quoniam
omnes
cōtractus
contractus
liciti
sunt. ¶ Secundò arguitur. Si qua ratione illa
cōtractus
contractus
esset illicitus, maximè quia Petrus
est mutuator & recepit
lucrũ
lucrum
ex mutuo: sed
nō
non
est mutuator, ergo. Probo
minorẽ
minorem
, quia
depositarius qui assecurat
depositũ
depositum
nō
non
reducit
depositũ
depositum
ad
mutuũ
mutuum
, vt habetur in. c. fina.
de deposito. Item qui assecurat
accōmodatũ
accommodatum
,
nō
non
reducit illud ad
mutuũ
mutuum
, vt habetur in
c. 1. de
cōmodato
commodato
; ergo Paul.
quādo
quando
assecurat
Petro suas pecunias, non efficitur mutuatarius: sed potius depositarius ad
negotiādum
negotiandum
.
¶ Arguitur tertiò. Esto ita quòd in tali casu
esset ratio mutui,
tamẽ
tamen
ratione lucri cessantis
poterit Petrus aliquid petere à Paulo, videtur
enim cessare
lucrũ
lucrum
ipsi Petro
dũ
dum
vendit
speratũ
speratum
lucrũ
lucrum
Paulo. ¶ Quartò arguitur. Mille
aurei expositi negotiationi pluris
æstimātur
æstimantur
quā
quam
nō
non
expositi, ergo Petrus potest exigere
à Paulo socio &
illũ
illum
obligare vt reddat
plusquā
plusquam
mille pro mille expositis negotiationi.
PRO decisione difficultatis sit prima
cō
clusio
conclusio
. Exponere
pecuniā
pecuniam
negotiationi,
obligādo
obligando
socium vt assecuret capitale & aliquod
certũ
certum
lucrum, etiam vt emat
lucrũ
lucrum
quod
speratur, vsura est & societas leonina, vt est
in prouerbio desumpto ex. l. si
nō
non
fuerit. ff.
pro socio, de quo vide Eras. Chiliada. 1. centuria. 7. adag. 88. & hæc sine dubio est
cōmunis
communis
sentẽtia
sententia
, & probatur ex. l. citata, vbi ait
Iuriscōsultus
Iurisconsultus
quod
cōtra
contra
legẽ
legem
societatis est, percipere
lucrũ
lucrum
& aufugere
damnũ
damnum
. Secundò
probatur, quia in tali
cōtractu
contractu
est verè
lucrũ
lucrum
ex mutuo;
nā
nam
in eo casu Paulus socius efficitur mutuatarius
cũ
cum
maneat dominus pecuniæ illius
absq;
absque
obligatione ad
negotiandũ
negotiandum
;
ergo cessat societas &
lucrũ
lucrum
quod exigit Petrus est ratione mutui. Et
deniq;
denique
probat̃
probatur
, quoniam alias nullus
cōtractus
contractus
damnaretur tanquam vsurarius, si approbaretur iste, do tibi
mille vt reddas 50. supra mille.
Secunda
cōclusio
conclusio
.
Cōtractus
Contractus
societatis &
cōtractus
contractus
vẽditionis
venditionis
lucri possent fieri cum
eodẽ
eodem
socio: dummodo capitale relinquatur
expositũ
expositum
periculo. Probatur, quia illic
nō
non
inuenitur aliqua inæqualitas,
neq;
neque
ratio vsuræ:
igitur vera est
cōclusio
conclusio
. Probatur
antecedẽs
antecedens
:
quia tunc seruatur proprietas
vtriusq;
vtriusque
cōtractus
contractus
, neque alter
alterũ
alterum
destruit, & rursus
lucrũ
lucrum
quòd speratur æstimabile est iusto pretio secundùm
contingentiā
contingentiam
vt sit maius vel
minus, ergo poterit designari quoddam medium in ipso pretio quod sit iustum.
Tertia conclusio. Contractus assecurationis capitalis, potest fieri cum eodem socio:
dummodo non fiant contractus venditionis lucri, & dummodo iustum
pretiũ
pretium
detur
socio pro assecuratione. Probatur
cōclusio
conclusio
,
quia iste
cōtractus
contractus
assecurationis
secundũ
secundum
se
licitus est & iustus, nisi fortè
corrũpatur
corrumpatur
ex
coniunctione ad
alterũ
alterum
contractũ
contractum
, & reducatur ad
lucrũ
lucrum
ex mutuo; sed in prædicto casu
non reducitur ad
mutuũ
mutuum
: ergo. Probo
mino| p. 639
rẽ
min
orem
, quia per
mutuũ
mutuum
ipse mutuatarius efficitur
dominus pecuniæ, & potest
eā
eam
expẽdere
expendere
in
quos velit vsus: sed Paulus socius in prædicto casu
nō
non
efficitur dominus pecunię, sed tenetur ex contractu societatis
cũ
cum
ea negotiari
incōmodum
incommodum
Petri. Secundò probatur.
Nā
Nam
Petrus exponit se periculo amittendi
pretiũ
pretium
quod dedit pro assecuratione capitalis, si fortè nullum fuerit lucrum vel minus
quā
quam
pretium assecurationis.
Quarta
cōclusio
conclusio
. Contractus assecurationis capitalis &
cōtractus
contractus
vẽditionis
venditionis
lucri possunt fieri
cũ
cum
eodem socio: dummodo
pretiũ
pretium
assecurationis sit ęquale
cũ
cum
pretio
vẽditionis
venditionis
lucri. Probatur.
Nā
Nam
tali casu illi
cōtractus
contractus
reducũtur
reducuntur
& resoluuntur in
vnũ
vnum
cōtractũ
contractum
mutui gratis. v. g. si Petrus
cōfert
confert
100. Paulo in
societatẽ
societatem
, & dat 20. pro assecuratione, & rursus recipit 20. pro lucro quod speratur, tunc
certè remanebit Petrus cum 100. quę à principio dederat
absq;
absque
aliquo lucro vel damno.
Quinta
cōclusio
conclusio
. Si
pretiũ
pretium
assecurationis
sit minus
quā
quam
pretium quod datur pro lucro
ipso quod speratur & venditur, vsura est in
tali
cōtractu
contractu
. Probatur.
Nā
Nam
Petrus in tali casu saluo capitali, obligat
Paulũ
Paulum
vt aliquid amplius reddat, ergo est
lucrũ
lucrum
ex mutuo.
Cōfirmatur
Confirmatur
.
Nā
Nam
in tali casu Paul. manet dominus
ipsius capitalis, neq; tenetur negotiari, ergo
dissoluitur
cōtractus
contractus
societatis, & manet purè
cōtractus
contractus
mutuādi
mutuandi
cũ
cum
lucro mutuatoris,
ac proinde est vsura saltem interpretatiuè.
Sexta
cōclusio
conclusio
. Si pretium assecurationis
sit maius
quā
quam
pretiũ
pretium
lucri quod speratur, vel
assecuratur, vel emitur ab altero socio: iniustus est
cōtractus
contractus
ex parte Paul.
assecurātis
assecurantis
.
Probatur, quia
tũc
tunc
Petrus recipit
certũ
certum
detrimentũ
detrimentum
absq;
absque
spe lucri, ergo
nō
non
est ęqua societas ista,
nō
non
tamẽ
tamen
est illic vsura: quia Paul. qui
facit
iniuriā
iniuriam
nō
non
est mutuator. Ex dictis sequitur, falsam esse
sententiā
sententima
Maior. in 4. d. 15. q.
48. & 49.
asserẽtis
asserentis
, omnes illos tres
cōtractus
contractus
supra dictos licitè fieri cum eodem socio, saluo capitali & lucro,
quā
quam
sententiā
sententiam
aliqui ex
modernis ad pauca respicientes sequuntur.
Itẽ
Item
sequitur, falsam esse
aliorũ
aliorum
sententiā
sententiam
qui
dicunt, per illos tres
cōtractus
contractus
dissolui
quidẽ
quidem
cōtractum
contractum
societatis, sed resurgere
aliũ
alium
contractũ
contractum
licitũ
licitum
, scilicet,
venditionẽ
venditionem
mille aureorum negotiationi
expositorũ
expositorum
pro mille &
50.
Itẽ
Item
sequit̃
sequitur
vt nobis videtur, falsam esse
sententiā
sententiam
Caiet. respons. 11. vbi sup. vbi duo asserit.
Primũ
Primum
est, quòd si à principio fiat contractus societatis
cũ
cum
pacto vt postea fiant etiam
alij duo contractus, vsura est. Et in hoc optimè dicit Caiet. Dicit secundò, quòd si à principio bona fide & liberè fiat
cōtractus
contractus
societatis, & postea socij
spōte
sponte
sua velit alios duos
cōtractus
contractus
celebrare:
licitũ
licitum
erit hoc. Ratio Caietani est, quia illi duo
cōtractus
contractus
posteriores
fieri poterant
cũ
cum
alio tertio: ergo
etiā
etiam
cum socio. Probatur
cōsequẽtia
consequentia
, quia socius qui bona fide
cōtraxit
contraxit
societatẽ
societatem
,
nō
non
debet esse peioris
cōditionis
conditionis
quā
quam
alius tertius. Nihilominus
hæc sententia falsa est. Probatur ex prima &
quinta
cōclusione
conclusione
.
Quoniā
Quoniam
siue fiant omnes
illi
cōtractus
contractus
successiuè, siue simul
cũ
cum
eodẽ
eodem
socio: semper reducuntur virtualiter illi contractus ad
cōtractũ
contractum
mutui
cũ
cum
lucro. Et ratio
est: eo quòd socius ille efficitur dominus
pecuniarũ
pecuniarum
quas alter socius contulit,
neq;
neque
tenetur amplius negotiari, sed duntaxat
cōferre
conferre
lucrũ
lucrum
alteri saluo capitali.
Verũ
Verum
est tamen vt
postea explicabimus, quòd si statim reddat
capitale
cũ
cum
aliquo pretio pro spe lucri futuri, poterit esse licitus
cōtractus
contractus
: quia tunc
nō
non
manet ratio mutui ac proinde neque vsuræ.
AD argumenta in oppositum
respōdetur
respondetur
. Ad primum
respōdetur
respondetur
, quod
etiā
etiam
si quilibet
cōtractus
contractus
seorsum licitus sit,
tamẽ
tamen
si
fiāt
fiant
simul vel successiuè cum eodem socio
dissoluuntur & relinquitur vnicus
cōtractus
contractus
mutui
cũ
cum
lucro. ¶ Ad
secundũ
secundum
respondetur,
quòd
nō
non
est
eadẽ
eadem
ratio de depositario assecurante
depositũ
depositum
, & de socio
assecurāte
assecurante
capitale & lucro: quia depositarius
nō
non
efficitur dominus depositi,
etiā
etiam
si assecuret
depositũ
depositum
: sed
tenetur seruare illud & habere in promptu
ad
voluntatẽ
voluntatem
deponentis, at vero socius qui
assecurat capitale &
lucrũ
lucrum
, efficitur dominus
pecuniarũ
pecuniarum
velut mutuatarius: neque tenetur
amplius negotiari ad
vtilitatẽ
vtilitatem
alterius socij.
Ad
tertiũ
tertium
argumentũ
argumentum
respondetur, quòd
si reuera cessat
lucrũ
lucrum
, vt in casu tertiæ
cōclusionis
conclusionis
:
cōcedimus
concedimus
licitũ
licitum
esse
vẽdere
vendere
socio
lucrũ
lucrum
quod speratur. At vero
qñ
quando
gratis assecuratur capitale, & insuper datur vel
ꝓmittit̃
promittitur
certũ
certum
lucrũ
lucrum
:
tũc
tunc
efficitur ratio mutui
cũ
cum
lucro ac
proinde erit vsura: quod
nō
non
cōtingeret
contingeret
cum
alio tertio, quia ibi
nō
non
est aliqua ratio mutui.
Ad quartum
respōdetur
respondetur
, quòd mille expositi negotiationi, pluris æstimantur quàm
mille & 50. at verò non possunt vendi
eidẽ
eidem
socio negotianti: quia tunc efficeretur ratio
mutui cum lucro. Magister
Soto lib. 6. de iustitia, quæst. 6. tenet
nostrā
nostram
sententiam
cōtra
contra
Caiet. & etiam
Accursius in. l. si
nō
non
fuerit. ff.
pro socio. Et Panor. in. c. per vestras. de donation. inter
virũ
virum
& vxorem. Et
quāuis
quamuis
Soto videatur vniuersaliter negare tres illos contractus esse licitos cum eodem socio: tamen ille
loquitur quando saluo capitali speratur certum
lucrũ
lucrum
, vnde
nō
non
est contrarius nostris tertiæ & quartæ
cōclusionibus
conclusionibus
.
Reliquũ
Reliquum
est
respōdere
respondere
ad
vnũ
vnum
argumẽtũ
argumentum
ꝙ
quod
potest fieri in
fauorẽ
fauorem
Caiet. Esto ita,
ꝙ
quod
Petrus dederit Paulo
100. in
societatẽ
societatem
bona fide à principio, & in
processu societatis ostenditur certa spes lucri
magni, v. g. 30. tunc
licitũ
licitum
erit Petro petere
à Paulo, vt si velit dissoluat statim
societatẽ
societatem
& det sibi 15. supra 100. est igitur
argumentũ
argumentum
, ergo
etiā
etiam
erit licitum vt Petrus in eodem
casu postulet statim 15. pro 30. quæ
sperātur
sperantur
pro lucro relicto capitali apud
sociũ
socium
assecurato, ergo vera est sententia Caiet.
ꝙ
quod
successiuè possunt fieri illi tres
cōtractus
contractus
cũ
cum
eodem
socio.
Respōdetur
Respondetur
,
ꝙ
quod
si sententia Caiet. intelligatur in casu proposito à principio argumenti, scilicet,
ꝙ
quod
Paulus det statim capitale
simul cum pretio lucri certo sperati vera est:
quia tunc
nō
non
est
lucrũ
lucrum
ex mutuo, imò verò
etiā
etiam
si relinquat Petrus capitale apud
sociũ
socium
,
poterit recipere aliquod
lucrũ
lucrum
pro certo lucro sperato: eo quòd cedit iuri suo
recipiẽdi
recipiendi
30. supra 100. Cæterùm quòd relinquat illa
100. apud
Paulũ
Paulum
mutuata vel assecurata: hoc
quidẽ
quidem
facit gratis, quia poterat ille statim exigere à Paulo 100. illa. Tamen si
sentẽtia
sententia
Caiet. vniuersaliter intelligatur, falsa nobis videtur propter rationes prædictas. Cuius falsitas
apparebit in casu, quo Paulus det aliquid lucri ipsi Petro vt relinquat apud
Paulũ
Paulum
capitale, tunc enim ipse Petrus erit vsurarius.
DVbitatur secundò, An sit licitus iste
cō
tractus
contractus
societatis. v. g. Petrus conferat
Paulo. 100. in
societatẽ
societatem
ea conditione, vt ex
illis 100. Petrus non possit amittere nisi quinque: sed neque lucrari nisi quinque, videtur
enim iustus contractus, quia Petrus exponit
se æquali periculo & lucro.
Sed in
oppositũ
oppositum
est,
ꝙ
quod
Petrus in eo casu
nō
non
exponit negotiationi reuera nisi tantum
quinque:
nā
nam
reliqua. 95. relinquit mutuata,
vel assecurata apud
Paulũ
Paulum
, sed moraliter loquendo quinque negotiationi exposita non
sunt apta ad lucrandum alia quinque: ergo
iniquus est contractus. Ad hoc dubium respondetur breuiter in doctrina Sot. lib. 6. de
iustit. quæst. 6. art. 2. ad secundum.
Sit ergo prima conclusio. Qui deponit
multũ
multum
pecuniæ ad
negotiandũ
negotiandum
, ea lege vt
nō
non
subeat
periculũ
periculum
nisi certę partis, non poterit
recipere ex lucro nisi
tantũ
tantum
quantũ
quantum
illi parti
secundũ
secundum
proportionẽ
proportionem
responderit, (
secundũ
secundum
inquā
inquam
proportionẽ
proportionem
quā
quam
habet ad
totũ
totum
cumulũ
cumulum
ꝙ
quod
exponitur negotiationi). V. g. Petrus subit
periculũ
periculum
in quinque, Paulus vero in 35.
est autem
lucrũ
lucrum
16. tunc Petrus reportabit
ex lucro duo: Paul. verò
ꝙ
quod
reliquum est. Ratio est manifesta, quia sicut se
habẽt
habent
. 5. quæ
exposuit Petrus ad 40. ita se habent duo ad
16. est enim proportio suboctupla.
Secunda conclusio. Si
autẽ
autem
Petrus faciat
tale
pactũ
pactum
, scilicet, si fuerit iactura tota vsque
ad quinque, sit mea tota, dummodo si
lucrũ
lucrum
fuerit vsque ad quinque sit etiam
totũ
totum
meũ
meum
,
reliquum vero tuum: licitus enim tunc poterit esse
cōtractus
contractus
: quia Petrus exponit se damno & lucro pariter similiter & Paulus, &c.
Ad argumentum pro parte negatiua conceditur
intẽtum
intentum
, nisi pactum fiat eis
cōditionibus
conditionibus
quas posuimus in istis
cōclusionibus
conclusionibus
.
DVbitatur vltimò, quomodo debeat
fieri diuisio lucri inter socios? Respondetur vnica conclusione. Debet fieri diuisio
inter socios, ita vt
vnicuiq;
vnicuique
tantum lucri eueniat,
quāta
quanta
est proportio pretij,
ꝙ
quod
contulit in
societatẽ
societatem
, ad
totũ
totum
cumulum quòd exponitur
negotiationi, & periculis eius. v. g. Petrus
cō
tulit
contulit
in
societatẽ
societatem
100. aureos, Paulus vero 50.
cum sua industria quæ
totidẽ
totidem
æstimatur, scilicet, 50. Ioannes vero
cōferat
conferat
50. sine industria; in hoc casu totus cumulus æstimatur
in 50. supra bis centum. Sit autem lucrum
50. tunc debet dari Ioanni quinta pars lucri,
scilicet 10. Petrus verò & Paul.
diuidẽt
diuident
æqualiter quod reliquum est.
Sed in oppositum est argumentum, ex.
l.
si non fuerit. ff. pro socio. vbi habetur quòd
potest esse
cōmune
commune
lucrũ
lucrum
, licet vnus socius
|
subeat
totũ
totum
periculũ
periculum
. Item
Instit. de societatibus. §. de illa. dicitur, posse
alterũ
alterum
sociũ
socium
lucri
duas partes damni vero non nisi
tertiā
tertiam
recipere. Respondetur,
ꝙ
quod
in his legibus nomine
periculi vel lucri intelligitur tantùm in ipsa
pecunia. Quod patet ex ipso
cōtextu
contextu
legis,
si
nō
non
fuerit. Vbi
Iuriscōsultus
Iurisconsultus
reddit
rationẽ
rationem
:
quia industria mercatoris solertis, plus confert in
societatẽ
societatem
quā
quam
pecunia. Sed pro maiori
intelligẽtia
intelligentia
huiusmodi partitionis lucri vel
dāni
damni
inter socios nota
ꝙ
quod
alicuius
negotiātis
negotiantis
industria tripliciter potest æstimari. Primo
modo
secũdũ
secundum
se, v. g. si socius locaret operas
suas alijs socijs pro stipendio v. g. 20. & isto
modo
nō
non
cōsideratur
consideratur
formaliter vt socius,
sed vt purè minister
cōductitius
conductitius
. Altero modo
pōt
potest
cōsiderari
considerari
industria socij in ordine
ad
lucrādũ
lucrandum
in negotiatione societatis: & sic
multo pluris æstimari solet ad
societatẽ
societatem
quā
quam
priori modo. v. g. æstimabitur vt 100. ita vt si
alius socius
cōtulerit
contulerit
100. in pecunia sit ęqualitas inter ipsos. Tertio modo considerari potest ista industria mixtim, ita vt ipse socius
postquam locauerit suas operas alijs socijs
tanquam minister ipsorum: dicat se velle
cō
ferre
conferre
stipendium suum datum vel
dandũ
dandum
in
societatem,
exponẽdo
exponendo
illud lucro vel
dāno
damno
,
Dictum igitur est de priori illo modo,
ꝙ
quod
talis socius nihil lucri, nihil damni reportaturus est respectu stipendij sui, vel industriæ:
sed respectu
aliarũ
aliarum
pecuniarũ
pecuniarum
quas ipse exponit negotiationi reportabit
lucrũ
lucrum
vel
dā
num
damnum
: secundùm proportionem
illarũ
illarum
ad totum cumulum dummodo ex illis pecunijs
soluatur
etiā
etiam
pars
stipẽdij
stipendij
,
ꝙ
quod
ipse accipit pro
ministerio;
nō
non
enim
solũ
solum
ministrat in
vtilitatẽ
vtilitatem
aliorum: sed
etiā
etiam
propriam. De
secũdo
secundo
vero modo æstimandi
industriā
industriam
, aliqui solent
ita iudicare,
ꝙ
quod
si Petrus ponit
industriā
industriam
quæ
æstimatur vt 100. ad
negotiādum
negotiandum
in societate, & Paulus ponit 100. aureos in pecunia:
ꝙ
quod
tũc
tunc
totũ
totum
quidem
lucrũ
lucrum
diuidendũ
diuidendum
erit inter
illos: at verò si fuerit
damnũ
damnum
in negotiatione
societatis, v. g, in parte pecuniæ
quā
quam
posuit
Paul. s. in 50.
tũc
tunc
ex alijs 50. quæ reliqua sunt
nihil debet reportare Petrus, etiam si totam
industriā
industriam
amiserit quæ æstimabatur vt 100.
Sed in
oppositũ
oppositum
est,
ꝙ
quod
in ipso lucro suprà
100. aureos quos posuit alter socius, debet esse æqualis ille, qui posuit
suā
suam
industriā
industriam
quæ
æstimabatur vt 100. ergo
etiā
etiam
in
dāno
damno
debet
esse æqualis: at verò si ex illis 50. quæ reliqua
sunt
quādo
quando
fit iactura
aliorũ
aliorum
50. nihil reportat qui posuit
suā
suam
industriā
industriam
:
nō
non
manet æqualis sed peioris
cōditionis
conditionis
:
siquidẽ
siquidem
ipse amittit
totā
totam
operā
operam
quæ æstimabatur vt 100. alter vero
nō
non
amitteret nisi 50. ergo de illis 50. quæ
reliqua sunt debet reportare 25. Magist.
Sot.
lib. 6. de iust. & iure. q. 6. art. 1. aliter meditatur de diuisione facienda inter socios. Ait
enim
habẽdā
habendam
esse
rationẽ
rationem
periculi cui exponitur pecunia, potius
quā
quam
ipsius
quātitatis
quantitatis
pecuniæ, v. g. confert Petrus mille aureos in
societatẽ
societatem
, Paulus verò 100. vel
industriā
industriam
quæ
æstimatur vt 100. ad
lucrādũ
lucrandum
in societate;
tũc
tunc
dicit,
ꝙ
quod
diuisio lucri debet esse æqualis inter
ipsos si mille aurei quos
cōtulit
contulit
Petrꝰ
Petrus
nō
non
sunt
magis expositi periculo
quā
quam
100. inueniret
enim ille
aliquẽ
aliquem
ꝗ
qui
assecuraret illa mille
ꝓ
pro
10.
Sed
tñ
tamen
hæc regula fallibilis est. Et ratio
euidẽs
euidens
: quia licet Petrus
nō
non
exponeretur nisi periculo vt 10. quia inueniret qui assecuraret
pro 10. tamen neq; ipse Paulus in
eadẽ
eadem
negotiatione exponitur periculo nisi pro 10. inueniret enim qui pro 10. assecuraret 100. sicut
alius inueniret qui pro 100. assecuraret mille, quapropter æqualitas in lucro debet esse
proportionalis, ita vt Paul. reportet 10.
partẽ
partem
&
nō
non
medietatẽ
medietatem
, vt dicebat Soto: quia ille ponit 400. in
societatẽ
societatem
& Paul. 1000. vbi est
eadẽ
eadem
proportio. ¶ Sed tota difficultas est,
quā
do
quando
fuerit iactura in ipsa pecunia, altero socio
nō
non
ponente nisi
industriā
industriam
quæ æstimabatur
ad
negotiādũ
negotiandum
&
lucrandũ
lucrandum
æqualiter
cũ
cum
ipsa
pecunia. Pro
vtraq;
vtraque
enim parte est optima ratio à nobis proposita. Nihilominus omnibus
pẽsatis
pensatis
,
quādo
quando
fuerit iactura in proposito casu in ipsa pecunia nihil debet reportare
de reliqua pecunia, qui posuit
solā
solam
industriā
industriam
.
Et ratio est: quia industria eius æstimabatur
æqualis
cũ
cum
pecunia ad
lucrādũ
lucrandum
, negotiando
sicut socius,
nō
non
autẽ
autem
vt minister qui locauerit operas suas,
neq;
neque
fecerat
talẽ
talem
locationis
cō
tractũ
contractum
sed merè societatis, vt ipse
cũ
cum
pura industria
impẽderet
impenderet
alterius socij pecunias in
aliqua negotiatione ad lucrandum: quapropter alter socius qui posuit pecunias totas, non debet subire maius periculum vel
detrimentum quam factum fuerit in ipsa
negotiatione de sua pecunia; Cęterum alter
|
socius qui posuit industriam tantùm, nil pretij potest exigere pro sua industria impensa: quia non locauerat illam, neque negotiatus est vt minister: si enim locaret
industriā
industriam
suam haberet titulum ad exigendum stipendium: siue contingeret lucrum siue
damnũ
damnum
:
sed tunc non æstimaretur tanti industria
illius, vt v. g. si æstimabatur vt centum in
contractu societatis: æstimaretur vt decem,
vel vt quindecim in contractu locationis. Et
si quis dicat, quòd ille non debet esse peioris
conditionis quàm minister: sed minister reportaret lucrum, etiam si fuisset in pecunia
iactura: ergo socius debet etiam reportare lucrum. Respondetur, quòd eodem argumento probaretur, quòd si facta fuerit iactura totius pecuniæ, deberet reportare lucrum qui
posuit industriam.
Dicẽdum
Dicendum
ergo est, quòd
socius conditionis melioris, est quàm minister in contractu societatis: quoniam spes lucri maioris pretiosior, est quàm certitudo lucri ministri. Confirmant hanc doctrinam
leges citatæ, in quibus assertum est, quòd potest vnus socius lucri quidem duas partes,
damni vero non nisi tertiam recipere: quia
præsupponunt quòd ille socius parum pecuniæ, scilicet, tertiam partem contulit, industriæ vero plurimum: ita vt pecunia quam
posuit simul cum sua industria æstimaretur
in duplum ad lucrandum in negotiatione,
quam pecunia alterius socij qui non posuit
industriam. Cæterum in tertio modo æstimandi industriam, manifestum est quomodo debeat fieri distributio lucri vel damni.
Etenim si fuerit lucrum, reportabit minister
ille & socius partem lucri secundùm proportionem valoris stipendij sui: si autem fuerit
iactura pecuniæ patietur etiam ille
damnũ
damnum
secundùm proportionem sui stipendij: industria vero eius nihil amplius lucri aut damni
reportabit: quàm per contractum locationis taxata fuerat. Et ex hoc amplius apparet
quòd dicebamus paulò ante. Etenim socius
ille qui non locauit industriam & operam
suam, pluris æstimaret spem maioris lucri
quam stipendium certum & iustum sui laboris: & ex hac parte iustificatur quòd admittatur ad medietatem lucri, & fortassis ad
aliquid amplius. Si autem non fuerit lucrum
ipse vult ex vi contractus eius amittere indu
striam & proprium
laborẽ
laborem
. Denique circa
omnia huiusmodi commercia & societates
hoc vniuersale principium debet obseruari,
vt vnicuique sociorum sit æqualis sua fortuna proportionabiliter cum fortuna alterius
socij, tam ad lucrum quàm ad damnum. At
vero quando res dubia fuerit, an sit ista æqualitas in aliquo contractu, vel non: tunc poterunt socij cedere iuri suo, & reputare æqualem esset contractum: quemadmodum diximus in materia de emptione & venditione, quòd si aliquis nesciens pretium rei, conueniat cum emptore ignorante etiam pretium rei, illud erit iustum pretium in quo
ipsi conuenerint, etiam si aliàs non esset iustum. Et ratio est; quia in tali contractu propter communem ignorantiam vterque se
exponit pari fortunæ. Hactenus de societatis contractibus.
De Cambijs.
VLtima disputatio est de cambijs. De
qua Theol. in. 4. dist. 15. Soto libro. 6.
de iustitia, quæst. 8. Syluest. in verb. vsura. 4.
Caietan. in opusculo de cambijs. Conradus
quæst. 99. de contractibus, Ioan. de Medina
in tract. de cambijs. Couar. in cap. nauiganti.
de vsuris, vbi vide Nauarrum.
DVbium primum est, An cambium sit
licitum? Pro cuius explicatione nota
primò, quòd cambium in præsentia accipitur particulariter, prout est negotiatio in
cōmutatione
commutatione
numismatum. Ex quo sequitur, quòd cum negotiatio fiat lucri gratia, vt
supra quæst. 77. art. 4. docet D. Thom. quòd
etiam cambium sit lucri gratia.
Secundò nota, quòd commutatio numismatum multiplex est ex parte materiæ.
Aliquando enim est inter numismata diuersarum specierum etiam physicè & naturaliter, vt quando permutantur aurei pro argenteis: aliquando vero est inter numismata
eiusdem naturæ & rationis physicæ, alterius
tamen rationis secundùm artem, vt quando
commutantur coronæ duplices pro simplicibus: Aliquando vero est permutatio inter
numismata omninò eiusdem rationis etiam
secundùm artem, sed tamen permutantur,
quia quædam pecunia est præsens loco quæ
dam vero absens.
Tertio nota, quòd pecuniæ vsus duplex
est alius per se, alius per accidens. Vsus per
se, est qui conuenit pecuniæ inquantum pecunia est, scilicet, inquantum est adinuenta
ad negotiationes. Et iste vsus est etiam duplex. Quidam qui competit pecuniæ per se
primò, scilicet, vt sit mensura rerum venalium, ad quem vsum principaliter est instituta: alius est, qui competit pecuniæ per se
secundariò, vt commutatio pecuniæ pro pecunia: & dicitur per se, quia competit pecuniæ inquantum pecunia: dicitur autem secundarius, quia per se ordinatur ad illum
vsum primarium. Solet afferri exemplum
calcei, cuius vsus per se primò est calceatio.
secundariùs vero est venditio calcei quem
vendit artifex, qui per se ordinatur ad primarium vsum. Rursus pecuniæ vsus per accidens, est qui competit ei, non inquantum
pecunia est sed ob alias causas, vt v. g. pecunia aurea datur aurifici ad deaurandum, vel
etiam potest dari alicui ad ostentationem,
vel etiam potest dari ad medicinam, item
potest dari ad securitatem pro pignore.
Sit igitur vnica conclusio. Cambium secundum se turpitudinem quandam denotat; potest tamen quanuis sit de genere male
sonantium honestari iustis de causis. Hæc
conclusio probatur, ea ratione qua D. Tho.
suprà quæst 77. art. 4. probat similem conclusionem de negotiatione: cum igitur
cā
bium
cambium
sit negotiatio, similis erit ratio de illo.
Est autem ratio D. Thom. hæc. Negotiatio
importat quoddam fomentum cupiditatis,
cui nullus est terminus, siquidem exercetur
lucri gratia. Quòd autem possit honestari
probat: quia lucrum potest ordinari, vel ad
necessitatem vitæ, vel ad bonum reipublicæ, vel ad alias causas honestas. Cæterùm à
quibusdam assignatur ratio specialis vituperandi cambium, non solum inquantum est
negotiatio, sed
etiā
etiam
ex parte differentiæ inquantum est in permutatione
numismatũ
numismatum
.
Sed nos dicimus
nullā
nullam
rationem specialem
turpitudinis inueniri in Cambio vt sic, nisi
inquātum
inquantum
est negotiatio, ad quam pertinet
quòd lucri gratia fiat, vnde hæc differentia
erit secundum magis aut minus, nisi forte dicat aliquis, quòd vituperabitur specialiter:
quia est maxima occasio pecunia ad fomen
tum cupiditatis: iuxta illud, crescit amor numi quantum ipsa pecunia crescit.
DVbium secundum est, an liceat
cōmutare
commutare
vel vendere
pecuniā
pecuniam
maiori pretio, quàm lege sit taxatam? V. g. an liceat coronam auream, quæ secundùm legem æstimatur quadringentis dipondijs, commutare pro duodecim argenteis.
Pro parte negatiua arguitur primò. Pretium legitimum consistit in indiuisibili, vt
pretium tritici; ergo nullo modo licet illud
variare. Et si respondeas, quòd pecuniæ pretium taxatur lege in ordine ad vsum primarium pecuniæ, non autem in ordine ad
secũ
darium
secundarium
, vel ad accidentarium, respectu cuius potest pluris æstimari pecunia, quàm lege taxetur contra hoc sic replico & arguitur
secundò. Quando Princeps monetam cudit, habet rationem qualitatis materiæ. v. g.
ꝙ
quod
sit aurum, vel argentum, vel æs & ita taxat pretium iustum; ergo pecunia
nũquàm
numquàm
debet esse pluris æstimanda ex parte materiæ neque commoditatum, quæ ex materia
sequuntur. Antecedens probatur.
Nā
Nam
princeps qui commutat illam pecuniam cum
republica vel particularibus, nihil
detrimẽti
detrimenti
accipit, ergo vendit illam tanti quanti æstimabilis est, etiam ratione materiæ. Tertiò
ex opposita sententia sequeretur,
ꝙ
quod
si quis
debeat duodecim argenteos satisfaciet creditori dando coronam vnam; consequens
est absurdum, & hoc esset intolerabile in republica, ergo. De hoc dubio sunt tres
sentẽ
tiæ
sententiæ
. Prima est negatiua, quam tenet Ioannes
de Medina, Soto vbi suprà, & multi alij
Theologi. Secunda sententia est
Caietani
vbi suprà capite. 6. & Syluest. vbi suprà
, quæ
sententia distinguit in hunc modum, scilicet, quòd pecuniæ pretium dupliciter potest considerari vno modo secundùm quòd
pecunia est mensura rerum venalium, qui
est vsus primarius illius: altero modo ad
alios vsus secundarios, vel accidentarios supradictos. Dicit ergo hæc sententia, quòd si
priori modo consideretur, non est licitum
eam pluris æstimari quàm lege taxetur: bene tamen si secundo modo consideretur licitum est aliquid amplius recipere ad arbitrium boni viri. Tertia sententia est quam
tenuit Cano præceptor meus, scilicet,
licitũ
licitum
|
esse commutando pecuniam non solùm
pro pecunia, sed etiam pro alijs rebus venalibus: aliquid amplius accipere pro illa
quā
quam
sit lege taxatum.
PRO decisione prima conclusio sit. Licitum est commutare vel vendere pecuniam pro alia pecunia minutiore vel diuersi metalis, maiore pretio quàm lege taxetur. Hæc conclusio non reprobatur ab autoribus secundæ sententiæ. Et probatur à nobis primò ex vsu proborum hominum satis
communi, qui commutant suas pecunias
aureas pro alijs pecunijs maiore pretio
quā
quam
lege taxentur. Secundo probatur. Nam causa augendi pretium rei venalis solet esse maius commodum quod secum affert res illa;
sed pecunia aurea ex natura sua habet maiorem commoditatem multipliciter, nam est
facilioris asportationis, valet etiam in pluribus locis, item valet ad medicandum & ad
alias commoditates, item habet maiorem securitatem; solent enim Principes inferiores
pecunias antiquare cum detrimento possessorum, quod tamen non contingit in pecunijs alijs, ergo est maioris securitatis. Tertiò. Nam moneta quæ rarior est, solet pluris
æstimari quàm lege taxetur propter necesssitatem illius ad negotiandum. Et hoc modo pecunia etiam inferioris metali, solet pluris æstimari quàm inferioris, propter necessitatem ad negotiandum, & in tali casu licitum erit pro pecunia inferioris ordinis amplius accipere quam lege taxetur. V. g. licitum erit accipere
argentũ
argentum
pro triginta duobus dipondijs.
Sed est maior difficultas in commutatione pecuniæ pro alijs rebus venalibus tunc
enim est primarius vsus pecuniæ ad quem
taxata est, ergo videtur necessarium, quòd
tunc non varietur pretium lege taxatum.
PRO cuius explicatione nota,
ꝙ
quod
cōmutationes
commutationes
pecuniæ pro alijs rebus sunt in
duplici differentia: quæ dam ad quas tenetur
homo ex antecedente iustitia: quædam vero ad quas libere procedit sine obligatione
antecedenti. Exemplum primi, quando Petrus soluit mutuum vel
mercedẽ
mercedem
operario.
Exemplum secundi,
quādo
quando
Petrus vadit ad
forum emere quæ libuerit, vbi nulla præcedit obligatio emendi
neq;
neque
vero vendendi.
Secunda
cōclusio
conclusio
. In commutationibus
primi generis, non licet pecuniam pluris
æstimari quàm lege sit taxata. Hæc est conmunis sententia & probatur, quia si in huiusmodi commutationibus non haberet locum taxatio legis esset omnino frustra.
Tertia conclusio. In commutationibus
secundi generis, licitum est pro pecunia tali
amplius accipere vel pluris illam æstimare
quàm lege taxetur. Probatur primo quia licitum est, vt etiam concedit secunda
sentẽ
tia
sententia
, emere merces viliore pretio quam
cō
muniter
communiter
valẽt
valent
, eo quòd solutio facienda est
in auro; ergo simili ratione licitum erit
stāte
stante
pretio rerum venalium, augere pretium pecuniæ: eo
ꝙ
quod
aurea sit. Patet
cōsequentia
consequentia
moraliter
loquẽdo
loquendo
eadẽ
eadem
est æqualitas
vtriusq;
vtriusque
pariis. Item probatur. Nam licitum est vt diximus in prima conclusione in commutatione pecuniæ pro pecunia, aliquid ampliùs
accipere propter
cōmoditatem
commoditatem
alterius pecuniæ; ergo cum ista commoditas sit pretio
æstimabilis, licitum erit emptori conuenire
cum venditore vt aliquid amplius accipiat
ex mercibus propter illam commoditatem
eo vel maximè quia ipse venditor libenter
acceptat hunc contractum vnde nulla fit ei
iniuria. Et confirmatur. Nam illa permutatio perinde est atque si emptor semel soluisset pretium in pecunia minùs commoda, &
postea venditor permutaret illam cum alia
pecunia emptoris magis commoda, dato
pretio & lucro.
Ad primum incontrarium respondetur
primo, quòd pretium pecuniæ taxatur in ordine ad vsum primarium, non ad secundarium & accidentarium. Secundo respondetur quatenus argumentum militat contra
aliam conclusionem,
ꝙ
quod
pecuniæ
nō
non
taxatur
pretium in ordine ad omnem vsum
primariũ
primarium
, sed in ordine ad vsum
primariũ
primarium
qui est
in
cōmutationibus
commutationibus
, quæ proueniunt ex antecedenti iustitia: non autem in alijs voluntarijs & liberis. Ex quo sequitur, quòd si aliquis semel fecerit contractum emptionis
certo pretio, nulla facta mentione de qualitate pecuniæ, non poterit postea minuere
de pretio, ex eo quòd soluit in auro, neque
venditor tenebitur acceptare & admittere
talem solutionem.
Ad
secundũ
secundum
negatur
consequẽtia
consequentia
. Quia
quanuis princeps habeat rationem qualitatis materiæ pecuniariæ ad taxandum
pretiũ
pretium
pecuniæ, & nullum detrimentum patiatur,
quin potiùs commodum accipit & lucrum:
quia reuera pecunia non habet
tantũ
tantum
pretiũ
pretium
& valorem exparte materiæ & artificij,
quā
ti
quanti
taxatur per legem, eo quòd admiscetur
aliquando metallum vilius cum excellentiori ad
expẽsas
expensas
pro ministris, & ad aliquod
tributum debitum Regi: cæterùm postea
vna pecunia cum alia comparata habet
cō
moditates
commoditates
pretio æstimabiles.
Ad tertium negatur consequentia, quia
illa solutio prouenit ex antecedente iustitia.
Sed circa ea quæ diximus
aduertẽdum
aduertendum
est,
intelligenda esse stando in solo iure naturę.
Nam per legem humanam poterit caueri
ne in aliqua prorsus permutatione æstimetur pluris pecunia quàm lege sit taxata. Et
ita Carolus V. olim pragmaticam edidit, ne
quis aureum duplum aliqua ratione permutaret nisi pro viginti duobus
argẽteis
argenteis
& duobus dipondijs;
Cæterũ
Cæterum
illa pragmatica iam
per contrarium vsum est abrogata, & antiquata.
DVbium tertium est, an in permutatione pecuniæ pro pecunia sit vera &
propria emptio & venditio? Pro quo nota,
quòd pecunia multipliciter transfertur in alterum. In emptione quidem, tanquàm pretium rei venalis. In mutuo transfertur cum
obligatione vt iterum reddatur eadem, non
in indiuiduo: sed specie.
Itẽ
Item
potest transferri
in commodato ad ostentationem & medicamen, & hoc gratis; quod si fiat propter lucrum, erit translatio locutionis. Et denique
transfertur in cambio. De hoc ergo quærimus, an sit venditio.
Pro parte negatiua arguitur primò. Pecunia est prima mensura rerum
venaliũ
venalium
: ergo
ipsa non est venalis, aliàs esset mensura sui
ipsius: & esset processus in
infinitũ
infinitum
.
Secũdò
Secundò
.
Quando vna pecunia permutatur cum altera, non est maior ratio quare vna pecunia
vẽ
datur
vendatur
potius quàm alia; ergo vel
vtraq;
vtraque
venditur quod est inconueniens, vel neutra,
quod est intentum. Ad hoc dubium respondetur, & sit prima conclusio. Quando permutatur vna pecunia pro altera secundùm
pretium vtriusque lege taxatum,
nō
non
est propriè venditio neque emptio, sed permutatio inter res eiusdem ordinis & rationis. Et
hoc probat secundum argumentum.
Secunda conclusio. Quando vna pecunia permutatur cum altera maioris commoditatis, ratione cuius datur aliquod pretium
supra illud quod lege taxatur pro pecunia:
est ibi propriè venditio illius commoditatis
quæ pretio distincto æstimatur, ita vt illud
quod amplius soluitur pro illa pecunia, non
pertineat ad pretium illius pecuniæ vt pecunia est: sed ad alias commoditates.
Ad primum argumentum respondetur,
quòd pecunia vt pecunia est non est vendibilis, sed inquantum habet maiorem commoditatem comparatione ad
aliā
aliam
pecuniā
pecuniam
.
Cæterùm non est inconueniens, quòd pecunia sit mensura pecuniæ, sicut numerus
est mensura numeri: neque est processus in
infinitum, quia peruenitur ad vnitatem. Ad
secundum respondetur, quod probat primam conclusionem.
DVbium quartum est, quot sint genera
cambiorum? Respondetur, quòd primò diuiditur cambium in cambium reale,
& fictitium, quod vulgo dicitur cambio seco,
quæ diuisio est analoga. Est enim cabium
reale, quod reuera exercetur inter realem
pecuniam ex vtraque parte, siue detur in
præsenti loco siue in alio loco promittatur
reddenda. Cambium autem fictitium est,
quando aliquis fingit se habere pecunias Romæ reddendas, quas quidem non habet, sed
vult accipere in præsenti pecunias, vt expectetur tempus solutionis ad
certũ
certum
terminũ
terminum
.
Cambium autem reale diuiditur in multas partes. Primum dicitur minutum siue
manuale, quando de manu in manum
cō
mutatur
commutatur
vna pecunia pro altera.
Secundum cambium est ratione loci, vt
quando
indigẽs
indigens
Petrus pecunijs Romæ, dat
eas Salmanticæ sub chirographo certæ fidei, cuius virtute accipiat eas Romæ. Et hoc
appellatur cambium per literas.
Tertium cambium est ratione officij,
quando mercator v. g. vel aliquis alius obligatur mutuum dare negotiatoribus, ea lege vt sibi certum lucrum consignetur.
Quartum cambium fit ratione tempo|
ris, quando aliquis accipit pecuniam mutuò redditurus illam cum lucro ratione expectatæ solutionis.
Quintum cambium est ratione monetæ, vt quando pecunia vnius prouintiæ vel
Regni permutatur cum pecunia alterius
prouintiæ vel Regni, habita ratione pretij
vtriusque pecuniæ.
Sextum cambium est ratione custodiæ,
quando campsor ex eo quòd pecuniam custodit negotiatorum, accipit aliquod
lucrũ
lucrum
quotiescumque numerat illam pecuniam
petenti.
Vltimum cambium est ratione copiæ
vel inopiæ totius pecuniæ, vt v. g. in Hispania est maior copia pecuniæ quàm in Flandria, vnde pluris æstimatur pecunia in Flandria quàm in Hispania. Vt v. g. indiget aliquis Flandriæ mille ducatis, necesse est vt in
Hispania det plusquàm mille, v. g. 50. &
hæc est æqualitas pecuniæ ratione copiæ
vel inopiæ.
DVbium primum est. An omnia ista
genera cambiorum sint licita? Pro
quo notandum est, potissimam
difficultatẽ
difficultatem
esse in 5. 6. & 7. genere cambiorum. Vnde
pro alijs cambijs sit prima conclusio. Cambium fictitium siue siccum est vsurarium.
Probatur. Nam reuera est
mutuũ
mutuum
cum lucro. Sed nota, quòd si Petrus bona fide dedit
pecunias Salmanticæ Paulo fingenti se habere illas Romæ, non peccat Petrus
tũc
tunc
: sed
tamen postea cognita veritate tenetur restituere lucrum quod accepit in quantum factus est ditior. Cæterum ratione lucri cessantis vel damni emergentis propter fictionem Pauli potest lucrum retinere.
Secunda
cōclusio
conclusio
. Cambium minutum
siue manuale licitum est cum lucro moderato secundum vsum reipublicæ. Hæc conclusio probatur, ex his quæ diximus dubio
secundo. Et extenditur conclusio etiam ad
eos qui non sunt campsores ex officio: quia
eadem est ratio
cōmoditatis
commoditatis
pecuniæ, siue
commodetur à campsore, siue à peculiari
aliquo. Quanuis Caietanus in opusculo citato cap. 1. dicat solis campsoribus ex officio licitum esse cambium minutum cum
lucro. Et ratio eius est: quoniam violare legem taxationis pecuniæ iniustum est; sed
qui non ex officio cambiant pecuniam
cum lucro, violant legem; non enim excusantur sicuti campsores ex officio, qui possunt aliquid accipere ratione officij vtilis
reipublicæ. Cæterùm hæc ratio differentiæ
manifestatur inefficax ex eodem Caietano
vbi suprà cap. 1. eo quòd pecuniæ non taxatur pretium in ordine ad vsum
secundariũ
secundarium
:
vnde propter alias commoditates maiores, quas habet vna pecunia in ordine ad
aliam, licitum erit possessori pretium accipere quicumque sit ille siue sit campsor ex
officio siue alius quicunque permutator pecuniarum.
Tertia conclusio. Cambium ratione loci, quod dicitur cambium per literas,
licitũ
licitum
est, si fiat iusto pretio. V. g. Petrus desiderat
pecunias quas habet Salmanticæ habere Romæ, tunc Paulus qui promittit se Romæ daturum virtute chirographi certæ fidei, potest pretium recipere propter hanc
commoditatem quam facit Petro. Probatur primò. Quia illa commoditas est pretio æstimabilis secundùm arbitrium prudentum virorum & timoratorum, ergo iustè potest Paulus pro illa aliquod pretium
recipere. Item, quia talis diligentia est valde
vtilis & necessaria reipublicæ ad euitanda
pericula & labores in asportanda pecunia;
ergo iustum est vt propter talem diligentiam detur pretium. Confirmatur. Licitum
est agassoni aliquod pretium accipere pro
asportanda pecunia; ergo licitum erit campsori pretium recipere in casu posito, siquidem eandem præstat vtilitatem, imo maiorem: quia campsor assecurat pecuniam à periculis omnibus, agasso vero non assecurat à
periculo fortuito.
Quarta conclusio. Cambium ratione
officij licitum est. Hæc conclusio probatur ex dictis quæstione. 78. vbi
definitũ
definitum
est,
quòd pro obligatione ad mutuandum, licitum est pretium recipere à mutuatarijs; ergo etiam pro obligatione ad cambiendum.
Quinta conclusio. Cambium ratione
temporis vsurarium est. Ista conclusio probatur: quia nihil aliud est quàm mutuum
propter lucrum. Et confirmatur. Nam hoc
cambium nihil differt à cambio sicco, nisi
quòd in cambio sicco palliatur vsura fictio|
ne quadam, at verò in isto cambio manifestè accipitur mutuum cum promissione
lucri.
DVbium sextum est. Vtrùm cambium
ratione monetæ sit licitum? Pro quo,
nota ex Soto libro. 6. de iust. quæst. 12. art. 1.
quòd pecunia quadrupliciter potest pluris
æstimari in vno loco aut tempore quàm in
alio. Primò: quia pecunia conficitur ex auro
vel argento puriori. Secundò ratione raritatis auri vel argenti. Tertiò ratione taxationis legitimæ. Quartò ratione raritatis totius
generis pecuniæ. Est ergo nostrum
dubiũ
dubium
,
an sit licitum accipere pecuniam, quæ in
vno loco pluris æstimatur, cum obligatione reddendi eandem prorsus in alio loco,
vbi minus æstimatur. Prima conclusio. Licitum est pecuniam quæ in vno loco pluris æstimatur ex eo quòd est ex auro puriori recipere, reddendam eandem in alio loco, vbi propter illam rationem non tanti
æstimatur: dummodo taxatio pecuniæ in
vtroque loco sit eadem. V. g. si
scutũ
scutum
Hispanicum sit ex auro puriori quàm scutum germanicum: nihilominus vtriusque scuti sit
eadem taxatio legitima ratione pecuniæ, licitum est vnum scutum pro alio cambire seu
permutare, non solum in diuersis locis: sed
in eodem. Probatur. Quia inter vtramque
pecuniam est æqualitas ratione mensuræ;
ergo est iustitia in permutatione. Patet consequentia. Nam pretium taxatum maximè
attenditur in ordine ad vsum primarium,
scilicet vt pecunia est mensura rerum venalium. Sed nota, quòd hæc conclusio non
tollit id quod dubio. 2. definitur, licitum esse pretium recipere propter maiorem
cō
moditatem
commoditatem
vnius pecuniæ in comparatione ad alteram; sed hîc tantùm loquimur
quantùm est ex parte permutationis pecuniæ pro pecunia, inquantum pecunia est.
Item etiam aduerte, quòd nostra conclusio videtur contraria primæ conclusioni,
quam ponit Soto vbi suprà. Sed tamen reuera non est contraria: quia ille loquitur de
permutatione pecuniæ pro alia pecunia secundùm pondus, quod vulgo dicitur,
a peso
; quòd si aliter intelligatur; nos falsam reputamus illam sententiam. Est enim ma
nifestum exemplum quod in Regno contigit. Erat enim pecunia quædam quæ vulgo dicebatur
tarja de a veynte, erant aliæ tarjæ vt ita dicam, quæ dicebantur
tarjas de a
diez, quæ quidem duplicatæ tanti æstimabantur in ratione pecuniæ sicut vna
tarja de
a veynte
tamen in ratione ponderis non
habebāt
habebant
tātũ
tantum
argenti sicut
las tarj
as de a veynte.
Sed est argumentum contra nostram
conclusionem principalem. Non est licitum commutare triticum minùs
bonũ
bonum
pro
meliori, nulla facta recompensatione, ex
parte minùs boni; ergo non erit licitum
cō
mutare
commutare
pecuniam ex metallo minùs bono,
cum pecunia melioris metalli, nisi fiat
recō
pensatio
recompensatio
. Respondetur, nego
consequentiā
consequentiam
;
quia triticum minùs bonum non tanti æstimatur in foro sicut melius; Cæterùm pecunia ex auro minùs puro, tanti æstimatur in
taxatione legitima: quanti pecunia ex auro
puriori. Secundò respondetur, quòd si triticum minus bonum tanti æstimatur in foro
quanti magis bonum, licitum erit permutare triticum cum tritico. Hoc tamen
nō
non
obstat, quominùs qui habet melius triticum,
possit illud permutare cum illo qui habet
minùs bonum triticum, exigendo aliquod
pretium propter illam
commoditatẽ
commoditatem
qua
se priuat: dummodo absit fraus & dolus
cō
tra
contra
pragmaticam. Si enim fraus adsit erit illicita permutatio propter malum
finẽ
finem
. V. g.
si Petrus erat venditurus facilè
triticũ
triticum
optimum, & eadem facilitate vendit minus
bonũ
bonum
non erit ei licitum permutare illud
cũ
cum
tritico minùs bono Pauli, exigendo ab illo
maiorem mensuram tritici; hæc enim est
fraus contra pragmaticam.
Secunda conclusio. Commutare pecuniam in vno loco vt similis vel eadem
reddatur in alio loco, vbi pluris æstimatur
in ratione pecuniæ: iniustum & iniquum
est. Vt v. g. Si Petrus det Salmanticæ Paulo
100. aureos reddendos Romæ vbi pluris
æstimantur singula scuta. v. g. tredecim argenteis, iniquum est. Probatur. Recipit Petrus amplius quàm dat; ergo est iniquus. Et
si quis contra argumentetur. Licitum est
dare frumentum Petro vt idem reddatur
vel simile in quantitate, etiam si in loco &
tẽpore
tempore
vbi redditur, pluris æstimetur, ergo
|
licitum erit exigere tot aureos permutatos,
etiamsi pluris
æstimẽtur
æstimentur
vbi reddendi sunt.
Respondetur nego consequentiam. Et ratio
differentiæ est: quia triticum semper manet
idem secundum vsum & commoditatem,
licet pretium varietur: at verò pecunia non
manet eadem secundum commoditatem
variato pretio.
Sed arguitur
secũdò
secundò
. Petrus poterat suas
pecunias asportare Romam, & ibi permutare pretio currente; ergo potest exigere à
Paulo, vt det illas Romæ in tanto numero
sicut accepit. Respondetur nego consequentiam: quia contractus permutationis pecuniæ ratione loci, non est contractus asportationis: Nam in contractu asportationis
portator non efficitur dominus pecuniæ, at
verò in contractu permutationis statim efficitur dominus pecuniæ qui recipit illam:
vnde non debet eam recipere maiori æstimatione quàm valeat in loco vbi recipit.
Exemplum est: poterat Petrus suas merces
asportare Romam soluto pretio portitori,
& ibi eas vendere pretio currente Romæ, at
verò si Salmanticæ vendat & tradat portitori non potest ab illo exigere pretium quod
Romæ currit. Ita est de pecunia permutata,
quod non debet æstimari pluris quàm valeat vbi traditur.
Tertia conclusio. Commutatam pecuniam, eandem vel similem exigere quando
Princeps auxit pretium illius iniquum est.
V. g. Petrus mutuauit Paulo 100. scuta quorum singula valebant quadringenta dipondia, postea vero contigit, vt tempore solutionis Princeps auxerit pretium scuti vsque
ad 12. argenteos, dicimus quòd tunc Petrus
non potest exigere à Paulo 100. scuta: sed
tantum 98. Ratio est, quia si exigeret 100.
plus reciperet quam dedit in ratione pecuniæ: quemadmodum si Petrus mutuasset
Paulo, fanecam tritici, & postea tempore
solutionis faneca ipsa aucta fuerit à Principe, non potest Petrus illam integram accipere, quia est aucta mensura. Ita
etiā
etiam
in casu
proposito non poterit recipere tot scuta:
quia variatum est scutum in ratione mensuræ.
Et si quis contra istam conclusionem argumentetur, licitum est Petro qui mutua
uit Paulo fanecam tritici recipere ab illo fanecam tritici immutatam, sed
valentẽ
valentem
maiore pretio quàm cùm mutuauit; ergo eadem est ratio de pecunia. Ad argumentum
negatur consequentia. Nam vt diximus
quā
do
quando
pecunia augetur, non manet eadem in
ratione pecuniæ & mensuræ: at vero etiam
si pretium tritici augeatur, manet tamen
idem triticum in ratione tritici & commoditatis & vsus illius: vnde in commutatione
tritici cum tritico, per accidens est quòd
pretium augescat vel minuatur; nisi forte is
qui permutat, obliget alium vt reddat quo
tempore cariùs valuerit, tunc enim est vsura. Sed adhuc notandum est circa eandem
conclusionem, quòd aliqui dicunt posse fieri pactum inter mutuantem, &
mutuatariũ
mutuatarium
,
vt etiam si à Principe augeatur pecunia, teneatur mutuatarius eundem numerum scutorum reddere. Sed tamen nos dicimus,
ꝙ
quod
istud pactum iniquum est & vsurarium, nisi excusetur propter æqualem fortunam
vtriusque partis; quia tam possibile est quòd
vilescat pecunia quàm quòd augescat: Aut
etiam quia ille qui mutuat pecuniam seruaturus erat illam vsque ad tempus, quo probabiliter æstimatur augenda. Sed quid erit,
si tempore mutuationis non æstimabatur
pecunia augenda vel minuenda; & postea
breuissimo tempore notabiliter augmentata est? aliqui dicunt, quòd mutuatarius tenetur non ex rigore iustitiæ sed ex quadam
æquitate, reddere totidem scuta quot accepit: maximè si qui mutuauit seruaturus erat
vsque ad illud tempus. Nobis tamen nulla
apparet ratio sufficiens ad obligandum mutuatarium sub peccato mortali, vt reddat
tot scuta quot accepit. Quemadmodum viceuersa si breui illo tempore pecunia diminuta fuisset, non tenebatur Petrus qui mutuauit contentus esse 100. scutis. Sed mutuatarius redditurus erat tot scuta donec adimpleretur numerus
dipōdiorum
dipondiorum
quibus
æstimabātur
æstimabantur
scuta
quādo
quando
illa accepit, ergo similiter si aucta fuerit pecunia non debet mutuatarius esse deterioris conditionis.
DVbium septimum est. Vtrùm quando mercator remittit venditorem ad
mensarium, vt ab eo recipiat pretium rei
venditæ, licitum sit mensario exigere pre|
tium à venditore pro numerata pecunia?
Pro cuius intelligentia notandum est, triplex esse genus negotiatorum. Sunt enim
quidam negotiatores qui dicuntur mercatores celebres, quorum officium est emere merces in Regno vel prouincia vbi est
abundantia illarum: vt iterum vendant in
alio regno vel prouincia, vbi est inopia.
Et quia isti mercatores indigebant pecunijs in varijs regnis & prouincijs, ad quas
quidem, aut non est licitum transferri propter legem, quæ vetat, vel cum magno periculo & labore transferrentur ad tam varia loca. Hinc ortum habuit secundum
genus negotiatorum, qui dicuntur campsores qui negotiantur in mera pecunia
permutantes pecuniam quam habent in
vno loco, pro pecunia reddenda in alio loco. Hinc etiam ortum habuit tertium genus negotiatorum, qui dicuntur mensarij
& vulgo
banqueros, quorum officium est
habere in deposito pecunias mercatorum
& campsorum, & rationem dati & accepti in suis libris, insuper sunt fideiussores
ipsorum.
Et notandum est, quòd isti mensarij dupliciter solent consignare pecuniam in suo
banco campsoribus & mercatoribus. Vno
modo recipientes reuera pecuniam ipsam
à campsoribus & mercatoribus. Alio modo recipientes tantum chirographa, &
cō
sequenter
consequenter
ipsi mensarij solent dupliciter
soluere debita creditoribus venientibus ad
se. Vno modo numerantes pecuniam in
præsentia, alio modo remittentes illos per
syngraphas, idest, pollices ad alios mesarios.
Deinde notandum est, quàm communis sententia, & rationi naturali consona
est, quòd isti mensarij iuste recipiunt stipendium à mercatoribus vel campsoribus
quorum pecunias custodiunt. Probatur.
Nam diligentia custodiendi, & ratio dati & accepti & fideiussio, hæc inquam
pretio sunt æstimabilia. Cæterùm quod
nam sit iustum pretium huius diligentiæ
iudicandum erit arbitrio boni viri, si non
fuerit lege taxatum.
His suppositis arguitur primo pro parte negatiua dubij propositi. ex. l. 5. titulo. 18.
libro. 5. Copilationis legum Hispaniæ. Vbi
reuocatur antiqua pragmatica in qua concedebatur mensarijs, vt ex mille numeratis acciperent quinque sibi ab illis quibus numerabant, ergo iam non est licitum.
Secundò mensarij suas operas impendunt in vtilitatem campsorum & mercatorum; ergo ab illis tantum debent pretium accipere. Et confirmatur. Nam numerare pecuniam debitam venditori pertinet ad mensarium vice & nomine illius
cuius pecunias custodit, qui tenebatur soluere & numerare pecunias; ergo ab isto tantùm debet exigi & recipi stipendium, &
non à venditore.
Tertiò. Venditor mercatori vendidit
rem cuius pretium iustum erat 1000. ergo
quando apud mensarium non datur illi integrum pretium sed minùs quinque iniuriam patitur, vel à mensario vel à mercatore vel ab vtroque.
Quartò. Si Petrus mutuasset Paulo 1000.
non satisfaciet Paulus soluendo apud mensarium illa 1000. minùs quinque, ergo neque satisfaciet venditori mercator, qui pro
re vendita pro mille remittit illum ad mensarium vbi accipiet quinque minùs.
Vltimò esto ita, quòd officium mensarij
sit etiam vtile venditoribus; tamen non est
iustum vt soli venditores soluant totum
stipendium mensarij, siquidem mensarij
sunt etiam vtiles mercatoribus & campsoribus: cuius tamen oppositum est in vsu.
Nam mercatores & campsores exigunt
interdum aliquid pretij à mensarijs propter depositam pecuniam apud illos, vel
aliquid pretio æstimabile, scilicet, vt mensarij sint fidei iussores pro maiore summa
pecuniæ, quàm recipiant. Sed in oppositum
pro parte affirmatiua est communis vsus
neggotiatorum
negotiatorum
& mensariorum. De hoc dubio est prima sententia negatiua, quæ valde
verosimilis est propter facta argumenta,
quam tenet Caietanus vbi suprà, & Nauarro super caput Nauiganti de vsuris. numero. 37. & deinceps. Altera sententia est affirmatiua, quam tenet Soto in lib. 6. quæst. 11.
art. vnico.
PRO huius dubij decisione sit prima
conclusio. Manifestum est, mensarios
excusari ab iniustitia quando cognoscunt,
|
quòd res vendita non valebat numerata
pecunia 1000. sed minus quinque. Et probatur. Nam illa quinque quæ accipit mensarius sibi, pertinent ad mercatorem non ad
venditorem.
Secunda conclusio. Non est sufficiens
titulus ad excusandum mensarium & mercatorem, quòd istæ remissiones fiant inter ipsosmet mercatores qui interdum sunt
venditores, interdum mercatores. Dicunt enim aliqui, quòd mensarius iustè recipit à venditore illa quinque, vt interdum
quando sit mercator, impendat illi suam
operam. Nos autem dicimus, quòd iste titulus deficit in multis.
Primò: quia
nō
non
est vniuersalis ad omnes
venditores. v. g. si agricola vendidit boues
& remittitur ad bancum.
Secundò deficit, quòd non semper mercator & venditor habent pecunias apud
eũ
dem
eundem
mensarium.
Tertiò, quòd non toties est aliquis mercator, quoties venditor: quæ omnia necessaria erant ad æqualitatem iustitiæ ratione huius tituli & ad hoc vt talis mensarius possit recipere illa quinque iuste à venditore.
Tertia conclusio. Verosimilis est titulus ad excusandum mensarium, quòd illorum officium est necessarium ad negotiationes emptionis & venditionis; etenim si
non esset tale officium, non possent venditores continuò recipere pecuniam numeratam: eo quòd mercatores non possent pecunias ad tam varia loca secum deferre; &
ideo quasi ex publico condicto decretum
est stipendium mensarijs soluendum etiam
à venditoribus.
Quarta conclusio. Optimus titulus qui
nobis videtur ad ex cusandum mensarios
est, quòd mensarij in rei veritate totum stipendium recipiunt à mercatoribus & campsoribus quorum pecunias custodiunt.
Nā
Nam
si quando pecuniam numerant venditoribus accipiant sibi quinque ex mille numeratis: tamen illa quinque non excipiuntur à pretio iusto debito venditoribus: sed
ex pecunia mercatorum, quia tali conditione recepit mensarius pecunias custodiendas, vt quoties numeraret mille cuiuis
petenti in nomine mercatoris: acciperet
sibi quinque. Cæterùm mensarius non tenetur examinare an iustum pretium sit rei
venditæ mille præcisè, an mille exceptis
quinque sed ipse venditor videat an mercator illa via sibi satisfaciat.
Ad argumenta incontrarium. Ad
primũ
primum
respondetur, quòd illa reuocatio Pragmaticæ non est in vsu. Secundò respondetur,
ꝙ
quod
mensarius non accipit quinque à venditore sed à mercatore: & ideo non facit contra legem.
Ad secundum argumentum & confirmationem respondetur, quòd probant quartam conclusionem. Secundò respondetur in fauorem tertiæ conclusionis quòd
officium mensarij cadit in bonum venditorum, & ideo iustum est, vt & ipsi
aliquā
aliquam
partem stipendij soluant.
Ad tertium respondetur, quòd si aliqua
iniustitia fit venditori quia non datur illi
integrum pretium, refundenda est in mercatorem, non in mensarium. Sed notandum est, quòd si venditor sit peritus in huiusmodi negotijs, non fit illi iniuria si non
reddantur mille integra, quando pretium
constitutum est soluendum à mensario,
sciebat enim ille, quòd minùs quinque recepturus esset. Si autem venditor sit simplex agricola iniuriam patitur, si mercator
non admoneat illum, quòd solutio facienda est apud mensarium vbi recipiet minùs
quinque.
Ad quartum respondetur, quòd eadem
est ratio de mutuatario, & de mercatore
quando pretium rei venditæ erant mille
præcisè. At verò si pretium rei venditæ
erāt
erant
mille quatenus soluenda à mensario, non
est eadem ratio: & ideò negatur consequentia.
Ad vltimum respondetur, quòd iuxta
quartam conclusionem totum stipendium
soluit mercator. Sed iuxta tertiam conclusionem respondetur, quòd ex illis quinque
quæ accipit mensarius de mille numeratis,
aliqua pars pertinet ad venditorem, quia
erat necessaria ad complementum iusti pretij pro re vendita, alia vero pars pertinet ad
mercatorem, quia non erat necessaria ad
complementum iusti pretij. Et ita seruatur æqualitas inter mercatorem & vendi|
torem in ordine ad mensarium. Cæterùm
ꝙ
quod
in
eodẽ
eodem
argumento insinuabatur, scilicet,
quòd mercatores & campsores exigunt pretium à mensarijs apud quos deponunt pecunias: iniquum & vsurarium videtur esse quibusdam. Sed nobis videtur quidem
iniquum, non tamen vsurarium: quia ibi
nulla est ratio mutui: siquidem mensarius
non efficitur dominus pecuniæ, sed tantum est custos paratus reddere quotiescunque depositor petierit. Est autem iniquum, quia depositor tenebatur soluere
stipendium mensario, vel saltem non grauare illum petendo ab eo pretium. Nihilominus mercatores, possunt se excusare
ab iniustitia, dicentes quòd ipsi quidem soluunt stipendium mensarijs, scilicet, quinque pro mille: sed quia hoc stipendium
est excessiuum pro ministerio illorum, defalcant (vt ita dicamus) aliquod pretium
ab illo stipendio, vel aliquid pretio æstimabile, scilicet fideiussionem; nihilominus quod superest mensarijs ex stipendio
est iustum pretium ministerij sui. Nos autem dicimus, quòd si hæc narratio vera
est, nulla mensarijs iniustitia fit. Sed vehementer suspicamur narrationem falsam
esse, & iniustitiam fieri mensarijs, quam
ipsi patiuntur vt aliam maiorem irrogent
alijs negotiatoribus & maiorem vtilitatem
capiant.
DVbium octauum est, An cambium
ratione copiæ vel inopiæ totius pecuniæ sit licitum? Pro cuius intelligentia
notandum est primò, quòd æstimatio pecuniæ inquantum pecunia est, dupliciter
potest fieri. Vno modo per legem Principis, & dicitur æstimatio legitima. v. g.
quando in Hispania scutum æstimatur quadringentis dipondijs, & hæc æstimatio dicitur legitima. Huic æstimationi superuenit alia interdum, quæ potest dici æstimatio quasi naturalis, eo
ꝙ
quod
ex natura rei sequitur, vt vbi est maior abundantia pecuniarum minùs æstimentur pecuniæ, & vbi est
minor copia magis æstimatur pecunia.
Secundò notandum est, quòd cum campsores ab vno regno in aliud cambiunt pecunias, rationem habent copiæ vel inopiæ
monetæ in illis regni. Verbi gratia, qui
numerat pecunias Metinæ, vt accipiat in
Flandria, maiorem copiam pecuniæ numerat Metinæ, quam sit recepturus Flandriæ: quia in Hispania est maior copia pecuniæ.
Tertiò notandum est, quòd in eadem
Prouincia diuersis temporibus solet esse
maior inopia totius monetæ vel copia. Vnde ibidem non semper fit æquale cambium
ad alia regna.
HIS positis arguitur primò pro parte
negatiua. In vna & eàdem prouincia non
est licitum cambium ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ diuersis temporibus: ergo neque in diuersis prouincijs eodem tempore. Antecedens explicatur. Non est licitum Petro mutuare Paulo centum scuta quando est maior pecuniæ inopia, recepturus maiorem summam pecuniæ quando fuerit maior copia monetæ in eodem
Regno. Et confirmatur. Non est licitum
mutuare frumentum quando & vbi est inopia ipsius, ea lege vt quando fuerit maior
copia
frumẽti
frumenti
, reddatur maior mensura frumenti, ergo est eadem ratio de pecunia.
Secundò. Nullus est titulus sufficiens ad
iustificanda eiusmodi cambia quæ sunt in
vsu, ergo non sunt licita. Probatur antecedens inductiuè. Nam triplex est titulus qui
assignari potest in fauorem cambiorum huiusmodi. Primus est, quòd pecuniæ absentes secundùm locum non tanti æstimantur, neque sunt tantæ vtilitatis, sicuti præ
sentes: eò vel maximè quòd sunt expositæ
periculis.
Secũdus
Secundus
titulus est ratione asportationis. Tertius titulus est ratione copiæ vel
inopiæ totius monetæ in diuersis Regnis &
locis. Sed contra
primũ
PRIMUM
titulum est prima
ratio, quòd in cambijs quæ sunt in vsu, ille
qui numerat pecuniam in Hispania, maiorem summam numerat quam sit recepturus in Flandria, vbi pecunia est absens
domino suo: ergo pecunia absens non est
minoris valoris. Item ipsi campsori pecunia absens non est minoris vtilitatis quàm
præsens, neque est exposita maiori periculo: siquidem ita negotiatur cum absenti pecunia, atque cum præsenti, neque
illam asportaturus est per itinera. Contra
secundum titulum argumentum est, quia
|
quanuis ille sit sufficiens ad recipiendum aliquid vt dictum est supra, tamen non sufficit
iustificare inuentiones cambiorum quæ in
vsu sunt. Patet primò, quia qui numerat
pecuniam vbi minor est copia, recipit amplius vbi maior est copia, ergo. Secundò.
Quia licet sit eadem via & eadem pericula ab Hispania in Flandriam, & ècontra,
tamen non est idem pretium cambiorum;
ergo ratio lucri non est asportatio: neque
asportatio est titulus sufficiens, aliàs idem
deberet esse pretium. Tertiò. Quandoque
fiunt cambia ad æquale, hoc est tanta summa pecuniæ numeratur in vno regno atque
recipienda est in alio, ergo nihil soluitur
ratione asportationis. Vnde iste titulus non
iustificat cambia. Denique cambia huiusmodi damnantur si fiant intra idem Regnum; ergo titulus asportationis non est
sufficiens. Patet consequentia, quia etiam
intra idem regnum esset sufficiens iste titulus.
Iam vero contra tertium titulum est primum argumentum. Impossibile videtur,
quòd eodem tempore sint duo iusta pretia distincta cambiorum quæ fiunt ab Hispania in Flandriam, & èconuerso: sed ita
est in vsu, quòd sunt distincta pretia: ergo
alterum est iniquum. ¶ Secundò. Si titulus
ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ iustificaret cambia in diuersis regnis, ergo
etiam in eodem regno in diuersis locis
erũt
erunt
licita hæc cambia. Patet consequentia: quia
in vno loco est maior copia totius monetæ
quam in alio eiusdem regni.
IN decisione huius quæstionis difficillimæ, quidam doctores referunt iustitiam
horum cambiorum ad primum titulum.
Ita Caietanus in opusculo de cambijs, cap. 7.
Syluest. verbo vsura. 4. quæstione. 4. Nauarro vbi supra. Alij vero referunt ad secundum titulum. Alij vero ad tertium, inter quos fuit Victoria & Soto libro. 6. de
iustitia, quæst. 12. articulo. 2. quanuis ipse
propter primum argumentum factum contra primum titulum, dicat sibi non patere
quodnam illorum cambiorum iustum sit.
PRO decisione sit prima conclusio. Licitum est commutare pauciora dipondia, numerando illa vbi est penuria totius
pecuniæ, & recipere plura vbi est copia in
alio regno. Probatur. Nam vbi est penuria
totius monetæ, pluris æstimatur ab omnibus quam vbi est copia: ergo ratione huius
æstimationis licitum erit recipere maiorem summam vbi est maior copia monetæ. Confirmatur. Licet permutare minorem mensuram frumenti in loco vbi pluris æstimatur propter inopiam frumenti
pro maiore mensura, reddenda vbi æstimatur minoris propter abundantiam: ergo
idẽ
idem
erit de pecunia.
Secundò arguitur ab effectu. Res venales vbi est minor copia pecuniæ minus valent quàm vbi est maior copia totius pecuniæ, ergo licitum erit minorem summam
pecuniæ in vno regno permutare cum maiore in alio regno. Patet consequentia, quia
effectus, seu primarius finis ad quem ordinatur pecunia, est ad emendas res venales; ergo vbi respectu huius finis pluris æstimatur pecunia, licitè permutabitur pro maiore summa pecuniæ
reddẽda
reddenda
in alio regno,
vbi minoris æstimatur in ordine ad finem
principalem.
Vltimò. Nam primus titulus & secundus non sufficiunt vt probatum est ad iustificandum cambia, ergo tertius titulus sufficiet, omnia enim damnare,
durissimũ
durissimum
est.
Secunda conclusio. Duo illa cambia de
quibus fit mentio in argumento primo contra tertium titulum, possunt iustificari etiam
si pretium sit distinctum. Probatur. Iustum
rerum pretium est illud quod æstimatur
in communi foro, sed potest contingere,
quòd æstimatio cambij fori Metinensis sit
maior à Metina in Antuerpiam, quàm æstimatio cambij celebrati Antuerpiæ ad Metinam: ergo pretia distincta poterunt esse iusta.
Secundò. Multitudo emptorum est causa vt res venales pluris æstimentur: sed contingit plures esse qui quærant cambia à Metina in Antuerpiam quam ècontra: ergo iustè celebrabuntur maiori pretio Metinæ
quàm Antuerpiæ.
AD argumenta
respōdetur
respondetur
. Ad primum
negatur consequentia, quia
lucrũ
lucrum
ex mutuo
ratione temporis expectati est vsura, non autem ratione diuersi loci. Concedimus
tamẽ
tamen
,
|
licitum esse mutuanti deducere in pactum
cum mutuatario, vt reddat plus pecuniæ
in ea quantitate quanta est necessaria ad
emendum tantam copiam rerum venalium, quantam mutuator esset empturus, si
non mutuasset pecuniam. Sed in isto casu
non est lucrum ex mutuo, sed tantùm mutuator se indemnem conseruat. Ad argumenta vero contra primum & secundum
titulum non respondetur: sed concedo illorum intentum. Ad argumentum primum
contra tertium titulum negatur antecedens
propter rationem datam in secunda conclusione. Ad secundum negatur consequentia.
Nam cambia eiusmodi prohibita sunt fieri
intra idem regnum. Vt patet in.
l. 8. titulo. 18.
lib. 5. Copilationis legum Hispaniæ. Secundo respondetur: quòd licet
nō
non
esset ista lex,
consequentia nihil valet: quia intra idem
Regnum est facilis asportatio pecuniæ de
loco in
locũ
locum
& perinde est atque si vbique
esset copia pecuniæ ad huiusmodi cambia
transigenda: & ideo nihil pretij potest accipi ratione copiæ vel inopiæ: sed tantùm ratione asportationis. Cæterùm in diuersis
Regnis regulariter loquendo non est facilis
asportatio pecuniæ: quia vel est lege prohibita, vel quia magnis exponitur periculis.
Vnde superest necessarium esse ad negotiationes in mercibus diuersorum Regnorum,
quod eiusmodi cambia
fiāt
fiant
. Dixi regulariter loquendo, quia potest
cōtingere
contingere
vt duo
regna essent inter se ita conuenientia, vt pecuniæ liberè & facilè transferrentur de regno in regnum: & tunc non essent licita eiusmodi cambia de regno in regnum: sicut
etiā
etima
viceuersa contingit, quòd in vno regno sint
duo loca vsque ad eo distincta, vt transportatio pecuniæ sit difficillima & per multas
ambages & pericula, & tunc licita erunt huiusmodi cambia ratione copiæ vel inopiæ
totius monetæ intra idem regnum: nisi fortè lege prohibeatur. Sicut v. g. potest esse
licitum cambium ab Hispania ad Indos &
èconuerso, & tamen idem regnum computatur sed propter difficultatem transferendi pecuniam & propter multam copiam
pecuniæ apud Indos licitè fiunt huiusmodi
cambia.
Plurimæ aliæ quæstiunculæ possent di
sputari circa casus particulares cambiorum:
sed omnes ex prædictis facilè soluentur. Vt
v. g. si quæratur, an quando campsor licitè
remittit venditorem, vel quemlibet alium
ad mensarium, vt ibi recipiat pecuniam
constitutam: an possit ipse campsor si nollet remittere accipere sibi,
quinq;
quinque
ex mille
numeratis? Respondetur, quòd secundùm
quartam conclusionem & titulum ibi explicatum licitum est: quia illa,
quinq;
quinque
ad illum pertinebant. Si vero titulus tertiæ conclusionis admittatur, respondetur, quòd
nō
non
licet campsori retinere sibi,
quinq;
quinque
integra:
quia pars illorum pertinebat ad venditorem, sed licitum erit retinere medietatem.
Cæterum ad alia dubia soluenda, duo principia sunt notanda. Primum est, quòd ratione temporis expectatæ solutionis non
potest aliquid accrescere campsori, bene
tamen ratione lucri verè cessantis vel damni emergentis. Ex hoc principio sequitur,
valde suspecta esse cambia quæ fiunt à Metina in Vlyssiponam secundùm æqualitatem, quod vulgò dicitur,
a ygual. Ratio est:
quia communiter ista cambia fiunt quia
campsor Castellanus expectat plus
tẽporis
temporis
quā
quam
moris est. Nam alia cambia quæ communiter siunt, non transiguntur ad æqualitatem sed pauciora dipondia dantur Vlyssiponæ quàm recipiantur Metinæ: & communiter expectatur tempus vnius mensis.
Quòd si quia dilatatur tempus hoc, cambium fiat adæquale, est vsura ex parte Castellani. Secundum principium est, quòd sicut in alijs mercibus pretium iustum iudicatur esse quod currit in communi foro,
dummodo non fiat monopolium ab ipsis
mercatoribus: ita etiam in cambijs æstimandum est pretium iustum, quod currit secluso monopolio pecuniæ ex parte
campsorũ
campsorum
.
Quapropter si aliquis campsor accipiat in
nundinis multam summam pecuniæ ad
cambium ab alijs campsoribus, reseruaturus
eā
eam
ad tempus in quo maxime necessaria
erat: non poterit cariore pretio cambire
quā
quam
futurum esset si ipse non fecisset
monopoliũ
monopolium
: at vero
propriā
propriam
pecuniā
pecuniam
poterit campsor
reseruare
cambiendā
cambiendam
pro
tẽpore
tempore
quo cariùs
cambietur. Sicut quisque potest reseruare
proprium frumentum vendendum tempo|
re quo cariùs est valiturum; non enim peccat contra iustitiam commutatiuam: poterit autem peccare in aliquo casu contra iustitiam legalem & contra charitatem patriæ propter necessitatem reipublicæ. Etenim secundùm legalem iustitiam quisque
tenetur prouidere bono communi tempore necessitatis. Et proportionabiliter dicendum est de campsoribus. Atque hactenus
de cambijs.
De Monte pietatis.
SVperest specialis disputatio de
mōte
monte
pietatis, an sit vsurarius? De qua re Caietanus edidit opusculum longum, & Ioannes
de Medina in tractatu de vsuris, & Soto libro. 6. quæstione. 1. articulo. 6. Nauarrus super caput primum. 14. quæstione. 3. nu. 46.
PRO cuius decisione notandum est primò, quòd mons pietatis est cumulus rerum vtilium, siue frumenti, siue pecuniæ,
destinatus ad subleuandas miserias pauperum per mutuum.
Secundò nota, quòd huius montis sunt
tres conditiones. Prima est, quòd qui montis curam gerunt, teneantur pauperi petenti mutuum, dare certam summam. v. g.
tres aureos, tres modios tritici soluendos intra annum. Secunda conditio, quòd pauper mutuatarius tenetur dare pignus custodiendum à ministris montis suo ipsorum
periculo, ita quòd si pauper soluerit mutuum intra tempus præfixum, teneantur
reddere integrum pignus: sin autem soluerit intra tempus, venditur pignus & soluitur
mōti
monti
debitum, &
reliquũ
reliquum
redditur pauperi. Tertia donditio, vt pauper mutuatarius teneatur vltra capitale reddere aliquam
pensionem pro singulis mensibus, non quidem ratione expectatæ solutionis, sed pro
stipendio ministrorum montis.
Tertiò notandum, quòd inter operas ministrorum huius montis, quædam sunt dignæ pretio. v. g. habere rationem dati &
accepti in libris, custodire pignora præsertim si sunt onerosa, conducere domum necessariam ad custodiam pignorum, & super
hæc omnia obligatio montis ad
mutuandũ
mutuandum
æstimabilis est pretio. Aliæ sunt operæ
ministrorũ
ministrorum
quę debet exhiberi gratis, vt actio mu
tuandi, redditio pignioris
tẽpore
tempore
solutionis.
Quartò notandum, quòd inter has operas ministrorum quædam sunt manifestæ
in commodum pauperum, v. g. obligatio
ad mutuandum, custodia pignorum; quæ
dam sunt quę videntur esse in commodum
montis vt conseruetur, & in vtilitatem ministrorum. v. g. habere rationem dati &
accepti.
Vltimò notandum est primam & secundam conditionem iustissimas esse, de quibus nulla est dubitatio. Item
manifestũ
manifestum
est,
ministros montis posse recipere
stipẽdium
stipendium
pro ministerio quod cedit in vtilitatem pauperum. Est ergo tota difficultas. An pro alijs
ministerijs. v. g. pro habenda ratione dati
& accepti, pro expensis librorum, pro custodia pignorum quæ non sunt onerosa, vt v. g.
anulus aureus: licitum sit aliquid pretij accipere ab ipsis pauperibus mutuatarijs? Pro
parte negatiua arguitur primò. Pauperes coguntur reddere stipendium ministris pro
sustentatione, quod redundat in vtilitatem
ministrorum & non pauperum: ergo iniuriam patiuntur pauperes ipsi. Patet consequentia: quia nemo tenetur dare pretium alicui pro eo quod redundat in eius vtilitatem.
Secundò. Nam & si pro diligentia custodiendi pignora onerosa, possit aliquid pretij
à pauperibus exigi, tamen pro custodia pignorum quæ non sunt onerosa: non potest
aliquid exigi à pauperibus; sed à ministris
montis indifferenter exigitur æquale pretium à quolibet paupere: ergo
iniuriā
iniuriam
faciũt
faciunt
pauperi qui deponit pignus non onerosum.
Tertiò. Maius pretium cogitur soluere
pauper qui maiori tempore retinet
mutuũ
mutuum
,
quàm qui maiori tempore, ergo ratione
temporis aliquid recipitur, & per
cōsequens
consequens
est vsura.
Vltimò. Si homo particularis segregaret
aliqua bona sua. v. g. frumentum aut pecunias ad mutuandum pauperibus, cum conditionibus supradictis montis pietatis, esset
vsurarius, ergo & ipse mons. ¶ Sed in contrarium est. Quòd multi Pontifices approbauerunt montem pietatis, v. g. Paulus II.
Sixtus IIII. Innocentius VIII. & alij
qui referuntur in
Concilio Lateranensi
Sessione 10. sub Leone 10. Et præsertim
|
ipse Leo maximè montem pietatis approbat. & in
Concilio Tridentino Sessio. 22. in
decreto de reformatione, cap. 8. & 9. annumeratur mons pietatis inter opera pietatis.
Nihilominus
Caiet. vbi supra tenet partem
negatiuam quem sequitur
Soto vbi supra.
PRO decisione huius difficultatis, est
prima conclusio. Mons pietatis
cũ
cum
omnibus conditionibus supra positis verè pius
est & iustus. Ista conclusio probatur ex expressa definitione
Concilij Lateranensis vbi
supra, vbi commemoratis opinionibus contrarijs circa montem pietatis & rationibus
opinionum, apertè & grauissimis verbis definitur, montem pietatis licitum esse &
piũ
pium
,
& prædicandum propter eius pietatem populis, etiam cum indulgentijs à sancta sede
Apostolica concessis. Et ibidem excommunicantur qui oppositum dicere præsumpserint. Sed respondent autores contrariæ sententiæ, primò, quòd non omnia acta Concilij Lateranensis sunt vsu & more ecclesiæ recepta. Sed ista responsio nulla est.
Nā
Nam
quanuis interdum constitutiones Conciliorum
non sint exequutioni demandatæ: tamen declarationes iuris naturalis vel diuini,
nō
non
sunt
annumerandæ inter constitutiones: sed inter institutiones fidei, & definitiones. Cùm
ergo in dicto Concilio ex professo declaretur, iustum esse montem pietatis cum illis
conditionibus: non pendet illa declaratio ex
vsu & more ecclesiarum. Secundò respondent, quòd ibi non approbatur absolutè
mons pietatis quantùm ad omnia capitula:
sed solum declaratur licitum esse pro obligatione ad mutuandum aliquid pretij accipere. Sed neque ista solutio satisfacit: quia
expressè ibi dicitur, licitum esse stipendium
recipere pro expensis ministrorum necessarijs ad conseruationem montis, eò vel maximè quòd pretium pro obligatione ad mutuandum sub pignore, non sufficeret ad soluendum ministerium necessarium pro
mō
tis
montis
conseruatione. Denique
respōdent
respondent
, quòd
in prædicta Decretali approbatur mons pietatis cum omnibus suis capitulis & constitutionibus: quatenus sacris Canonibus non
contrariantur. Et confirmant hanc responsionem: nam Caietanus qui interfuit illi
Cō
cilio
Concilio
optimè intellexit mentem illius Decre
ti: & tamen ipse adhibet istam solutionem
in opusculo dicto, ergo bona est explicatio;
præsertim quòd cùm Caietanus fuerit tempore Leonis X. nunquam fuit reprehensus
propter illud opusculum. Sed hæc responsio in duobus peccat. Primò, quia in illo Decreto nusquam sunt talia verba, scilicet quatenus sacris Canonibus non contrariantur;
quin potius cùm ipsæ conditiones expressè
numerentur & approbentur: declaratur,
ꝙ
quod
sacris Canonibus non contrariantur. Secundò peccat responsio ignorantia historiæ;
nā
nam
Caietanus in fine citati opusculi dicit se illud perfecisse anno 1498. at vero
Cōcilium
Concilium
Lateranense indictum est à Iulio II. anno
1512. & sessio illa 10. citata, habita est sub Leone X. anno 1515. ergo constat quòd Caietanus in suo opusculo non explicauit decretum
Cōcilij
Concilij
Lateranensis, sed illa verba quæ
ipse dicit, referenda sunt ad aliam antiquiorem decretalem, quæ non est in corpore
iuris: quin potius creditur Caietanus retractasse suam sententiam; quia cum in Concilio Lateranensi in Sessione citata interrogatum fuisset à toto Concilio, an placeret illud
decretum: responsum est ab omnibus, placere: vno excepto Hieremia Archiepiscopo
Tranensi. Cùm ergo Caietanus qui ibi aderat tanquam Magister ordinis Prædicatorum tacuisset, visus est approbasse decretum
& suam sententiam retractasse. Deinde probatur conclusio ratione naturali. Nam vt habetur
de regulis iuris in. 6. qui sentit commodum, sentire debet & onus: sed pauperes
mutuatarij soli sentiunt commodum montis: ergo ad ipsos solos pertinet sentire onus.
Præterea. Ministri propter operas necessarias ad conseruationem montis merentur
stipendium: sed qui erexit montem non tenetur de bonis suis illud conseruare, satis
enim piè egit relinquendo montem obligatum ad mutuandum pauperibus; rursus
neque respublica ad quam pertinet cura administrationis montis tenetur soluere istud
stipendium: ergo reliquum est,
ꝙ
quod
pauperes
teneantur ad soluendum stipendium
necesssariũ
necessarium
ad
cōseruationem
conseruationem
mōtis
montis
. Patet consequentia:
nā
nam
conseruatio
tantũ
tantum
cedit in vtilitatem
pauperũ
pauperum
. Et confirmatur.
Nā
Nam
qui erexit
montem
cũ
cum
illis
cōditionibus
conditionibus
, abdicauit à se
|
dominium montis & transtulit in rempublicam, vel quòd probabilius est in communitatem pauperum: & administrationem
illius reliquit in republica. Quomodolibet
ergo sit, semper tamen mons cedit in
cōmodũ
commodum
tantùm
ipsorũ
ipsorum
pauperum; ergo ad ipsos
tantum pertinet soluere
stipendiũ
stipendium
montis.
Secunda conclusio. Multo prudentius &
pius erigeretur mons, si autor illius relinqueret pensionem sufficientem pro ministris:
etiam si mons ipse non esset tam pinguis.
Hæc conclusio habetur expressè in Concilio citato, & ratione naturali patet. Quia meliùs est misericordia, subleuare miserias pauperum merè gratis, quam exigendo ab illis
aliquod pretium pro ministris, ergo &c.
AD argumenta posita in principio dubij restat respondere. Ad primum negatur antecedens. Imo omnes operæ ministrorum cedunt in vtilitatem pauperum: siquidem sunt necessariæ ad conseruationes
montis, qui totus est dedicatus & obligatus
ad mutuandum pauperibus.
Ad secundum respondetur, quòd quando aliquod pretium est legitimum, non debet variari propter conditiones indiuiduales mercis. v. g. sicut idem est pretium legitimum tritici, siue sit optimum, siue mediocre, siue commune sic etiam iustum
pretiũ
pretium
est, quod taxatum est statuto à republica
cō
firmato
confirmato
: ad administrationem montis, vt
quiuis pauper soluat recipiens mutuum pro
singulis mensibus certam summam, siue
det pignus onerosum siue non onerosum.
Ad tertium respondetur, quòd ministri
montis nihil recipiunt amplius propter expectatum tempus, sed propter suas operas
quæ maiori tempore maiorem mercedem
merentur.
Ad quartum respondetur primò nego
consequentiam: quia homo particularis retinet apud se dominium montis, & potest
cũ
cum
voluerit in alios vsus illum conuertere, vnde
ad ipsum pertinebit montem conseruare de
bonis proprijs: nam pro actione mutuandi
nihil potest recipere. Cæterum qui erexit
montem pietatis de quo loquimur, abdicauit à se dominium montis & transtulit in
communitatem pauperum, cum obligatione ad mutuandum singulis pauperibus: &
propterea administratio montis digna est
stipendio dato à pauperibus mutuatarijs. Secundo respondetur, quòd neque homo particularis esset vsurarius, si obligaret montem
ad mutuandum pauperibus in perpetuum,
retinendo sibi dominium directum dum
viueret, & transferendo dominium vtile in
vtilitatem pauperum: & sic posset recipere
moderatum pretium, sicut dictum est de
monte pietatis.
SED circa primam solutionem est dubium, An dominium montis transferatur in rempublicam, an potius in communitatem pauperum, & an sit
verũ
verum
dominium?
Ratio dubij est: quia ille dicitur dominus;
qui potest vti re in quos velit vsus: sed
neq;
neque
respublica
neq;
neque
pauperum communitas potest vti hoc monte in quos velit vsus: ergo
neutra est domina. Respondetur, quòd siue
dominium maneat in republica siue in pauperibus, non tamen dominium est perfectum & absolutum, sed limitatum voluntate antiqui domini erectoris montis. Sicut
etiam primogenitura maioricatus; est enim
filius primogenitus dominus illius: &
tamẽ
tamen
non potest in quos velit vsus expendere illa
bona. Et vxor est domina suæ dotis, &
tamẽ
tamen
non potest illam administrare viuente viro,
sed tantum ipse vir. Secundò dico, quòd dominium montis pietatis translatum est ad
communitatem pauperum: administratio
vero pertinet ad rempublicam. Et ratio huius est, quia tota montis vtilitas pertinet ad
communitatem pauperum præcisè, ergo ad
ipsam pertinet dominium potiùs quàm ad
rempublicam. Hactenus de iustitia & partibus eius subiectiuis dicta sufficiant. De reliquis verò partibus iustitiæ potentialibus in
tertio tomo dicendum erit, Deo fauente, cui
sit honor & gloria.