PRAEAMBVLVM DE DOMINIO AD QVÆSTIONEM SEXAGESIMAM SECVNDAM.
ANTEQVAM tractatum valde necessarium
de restitutione aggrediamur, necesse est, vt de dominio prius disseramus.
Etenim in diffinitione restitutionis ponitur
dominiũ
dominium
. Vt patet ex articulo primo huius quæ
stionis. Et quidem Diuus Thomas agit de
dominio infra quæst. 66. artic. 1. & 2. breuiter quidem, & occasione tractatus de furto.
Item etiam alia consideratione agit de dominio in prima parte quæst. 96. per totam,
scilicet, quatenus primo homini competebat vniuersale dominium. Doctores Theologi agunt de dominio in. 4. sent. distin. 15.
Iuris periti, Instituta de rerum diuisione. &
ff. de acquirendo rerum dominio, & acquirenda rerum diuisione. & in titulo de vsu
& vsufructus. Et Gerson tractatu de potestate ecclesiastica consideratione 13. & in libr.
de vita spirituali lect. 3. Item quidam Conradus presbyter. in lib. de contractibus. tractatu. 1. & Ioan. de Medina in tractatu de restitutione. quæst. 1. Magister Soto libr. 4. de
Iustitia. statim in principio.
Quinque quæstiones principales sunt
hîc à nobis disserendæ.
Quæstio prima quidnam sit
dominium?
PRO cuius intelligentia ante omnia operæpretium est obseruare id quod attinet ad quid nominis dominij. Est enim
vocabulum Latinum quod sæpè inuenitur
in Sacris literis & prophanis: quanuis non
sit vocabulum Ciceronianum: sed pro dominio vtitur hoc vocabulo mancipium &
hoc vocabulo nexus. Vt patet libro. 7. epistolarum ad Atticum, vbi ait: Attice scribis
te esse proprium mancipio & nexu: meum
autem esse vsu & fructu. Ecce vbi Cicero
statuit idem esse dominium quod nos dicimus mancipium & nexus. Item mancipa
re apud Lucam idem est, quòd transferre dominium, & mancipatio idem quod
translatio dominij.
Secundo notandum est dominij vocabulum dupliciter vsurpari. Vno modo in
ampla quadam significatione, quatenus dicit ordinem & respectum ad rem quomodocunque possessam vel habitam siue superiorem siue inferiorem: siue res illa sit pars
naturalis nobis, siue pars possessionis vel hæ
reditatis, siue sit aliquod bonum commune, siue priuatum, & in hac ampla significatione dicuntur Reges dominari rebus publicis, & ciues dicuntur dominari vijs publicis & fluminibus ac montibus. Patres etiam isto modo dicuntur dominari filijs,
imo etiam seruus hac significatione habet
quodam dominium erga herum suum, scilicet, ius vt sustentetur ab illo: & filij habent
hoc ius erga parentes: & ciues habent ius incedendi per viam publicam. Secundo modo accipitur
dominiũ
dominium
magis strictè & propriè, prout dicit ordinem & rationem iuris
ad rem inferiorem quæ ordinatur ad commodum illius qui dicitur dominus. Hoc
modo Arist. lib. 5. Ethicorum cap. 6. distinxit ius dominatiuum siue herile ab omnibus alijs speciebus iuris. Et dixit quod
solũ
solum
ius, quod habet herus respectu serui, est dominatiuum. In hac acceptione Reges non
sunt domini regnorum: neque parentes filiorum. Reges enim gubernare debent rem
publicam propter
bonũ
bonum
ipsius reipublicæ:
& patres educare filios propter
filiorũ
filiorum
commodum. At herus habet ius ordinandi seruum ad proprium
commodũ
commodum
ipsius heri.
Quapropter Cicero eos qui
dominātur
dominantur
rerum publicarum appellat Tyrannos. Et in
hac doctrina principum magistri & pædagogi deberent eos educare.
Iam vero dicendum est de diffinitione
quid rei. Necesse est autem duplicem definitionem assignare iuxta duplicem acceptionem dominij præfatam. Prima sit
do| p. 116
miniũ
domi
nium
est facultas propria vtendi re in omnes vsus lege permissos. Altera definitio addit supra dictam hæc verba, referendo rem
ipsam in proprium commodum. In istis definitionibus ponitur facultas
tanquā
tanquam
genus:
& est idem quod potestas legitima & iuridica quæ secundum leges & iura habetur.
Propria verò ponitur tanquam differentia
quæ distinguit
dominiũ
dominium
à possessione: quia
aliquis potest habere possessionem & non
proprietatem nec dominium vtendi re in
omnes vsus: ponitur, vt distinguatur dominium ab vsufructu. Quia in eo qui
solũ
solum
habet
vsumfructũ
vsumfructum
, non est potestas ad
vtendũ
vtendum
substantia rei propriè loquendo: quia non
potest alienari ab vsufructuario. Cæterùm,
lege permissos, non ponitur ad aliquid excludendum quod per priores particulas
nō
non
sit exclusum. Nam vsus qui
nō
non
est lege permissus, non est vsus, sed abusus: & facultas
ad vsum non permissum lege, non dicitur
ꝓpriè
proprie
facultas, quæ debet esse iuridica, imo
nec est potestas moraliter loquendo. Nam
moraliter loquendo, id possumus quod iure possumus. Ponitur ergo illa particula (lege permissos) explicationis gratia potius
quàm necessitatis. Cæterùm quod in posteriori definitione additur (referendo rem in
proprium commodum) necessarium fuit,
vt distingueretur dominium strictè dictum
à dominio in ampla significatione.
Nā
Nam
dominium strictè dictum, est ius tantum respectu rerum inferiorum ipsi domino
. v.
, Verbi
g.
gratia,
respectu serui, vineæ, & domus: quæ sunt
propter dominum.
Deinde
aduertendũ
aduertendum
est quod iuxta præ
dictam duplicem acceptionem & definitionem dominij, poterunt reconciliari doctores disserentes de dominio. Quidam enim considerantes dominium in priori acceptione: definiunt illud priori modo. Alij
verò, inter quos est Magister Soto vbi supra, definiunt posteriori modo. Nobis tamen necessarium visum fuit, vtranque acceptionem & definitionem proponere. Et ratio est quia dominium vt pertinet ad præ
sentem disputationem de restitutione, non
solum accipitur strictè, sed etiam generali
& ampla significatione secundùm quam accipitur in definitione restitutionis. Quie
nim læsit alterum in re cuius erat dominus
secundum amplam significationem dominij: tenetur nihilominus illi restituere.
Cō
parantur
Comparantur
itaque istæ duæ definitiones inter
se, sicut superius & inferius, quasi homo &
animal. Sed contra vtramque definitionem
arguitur. Primo de bonis primogenituræ, quæ Hispanè dicitur (mayorazgo) primogenitus est dominus illorum
bonorũ
bonorum
.
Et tamen non habet facultatem expendendi in omnes vsus, ergo &c.
Cōfirmatur
Confirmatur
. Pupillus quandiu sub tutoribus est: est verus
dominus hæreditatis, & non habet facultatem expendendi aliqua bona per seipsum:
iuxta illud ad Galatas 4. Nihil differt à seruo, cum sit dominus omnium.
Secundò arguitur. Qui habent Ecclesiastica beneficia, quales sunt parochi & Episcopi, habent dominium beneficiorum, &
non possunt vendere beneficia, neque super illis ponere
pensionẽ
pensionem
aut censum, ergo.
Ad primum argumentum, non desunt
qui negent primogenitos esse veros dominos: sed solum esse aiunt vsufructuarios
primogeniturę
primogenituræ
. Opposita tamen sententia
tenenda est. Et ratio est manifesta, quia illa
bona habent aliquem verum dominum,
non enim sunt Regis vel communitatis, sed
non est alius qui possit assignari nisi primogenitus, ergo. Confirmatur. Quia si quis illa bona retineat, tenetur restituere ipsi primogenito, ergo est verè dominus.
Ad duo argumenta ergo
respōdetur
respondetur
. Ad
primum, quod primogenitus & pupillus
habent verum dominium, tamen impeditum lege iustissima & conuenientissima
ad conseruationem Reipublicæ in splendore & potentia.
Ad secundum respondetur eodem modo pro nunc, etenim lege diuina impeditur
emptio vel venditio
beneficiorũ
beneficiorum
ecclesiasticorum. Cæterùm, An præter vitium simoniæ, quod committitur cum quis intendit
vendere beneficium, sit etiam translatio beneficij impedita iure diuino & naturali, an
solũ
solum
Ecclesiastico: disputatio est inter Theologos, cuius definitio
nō
non
est præsentis loci.
Vtraq;
Vtraque
tamen pars est probabilis, vt in altero tractatu de partibus potentialibus iustitiæ, vita comite ostendemus.
Deinde explicanda à nobis consequenter sunt quædam vocabula: quæ magnam
habent cum dominio coniunctionem &
affinitatem. Verbi gratia, titulus, possessio,
vsus, & vsusfructus. Titulus quidem est
principium & veluti causa efficiens moralis dominij. Verbi gratia. Electio est titulus
principatus vel episcopatus &c. Emptio verò est titulus dominij rei emptæ: possessio
est detentio voluntaria. Vel si vis definitionem formalem, est ius quod causatur ex detentione voluntaria per actum corporalem
iuris adminiculo
interueniẽte
interueniente
. Voluntaria,
quoniam per liberum
arbitriũ
arbitrium
homo possidet. Sed quia voluntas nisi manifestetur exterius,
eon
non
sufficit ad possessionem, propterea additur, per actum corporalem explicatiuum voluntatis. Quemadmodum in possessione domus acquirenda solent homines
claudere & recludere fores. Postrema particula distinguit possessionem ab iniquis detentionibus. Fur enim & latro non
dicũtur
dicuntur
possidere quæ detinent. Quapropter à iuris
peritis vocantur, Detentores. Deinde vsusfructus & vsus accipiuntur propriè. Et hoc
modo
dicũtur
dicuntur
de illis rebus quæ vnico actu
& vsu consumuntur: cuiusmodi sunt omnia comestibilia & potabilia. Et sic diffinitur vsus
ꝙ
quod
sit ius alienis rebus vtendi salua
earũ
earum
substantia. Vsusfructus verò definitur
ꝙ
quod
sit ius alienis rebus fruendi, salua eorum substantia.
V.
Verbi
g.
gratia,
si quis habet facultatem à vero
domino vescendi vuis ex vinea eius, non
potest vendere vuas: sed tantùm frui. Si tamen accipiamus, vsum & vsumfructum generali acceptione indifferens est ad res illas
siue vsu consumantur siue non.
His præiactis.
Dubiũ
Dubium
est solenne non
solũ
solum
inter Scholasticos, sed etiam inter summos
Pōtifices
Pontifices
,
vtrũ
vtrum
vsus distinguatur à dominio.
Ita videlicet, vt vsus possit esse apud vnum,
& dominium apud alterum. In qua re habemus decretum Nicolai. in capit. exit qui seminat. de verborum significatione. libro. 6.
Vbi contendit dominium & vsum res esse
distinctas, ac proinde quòd fratres Minores
Diui Francisci (ait) habent verum vsum rerum, non tamen dominium: sed dominium
illarum rerum, quibus vtuntur, residere apud summum Pontificem, etiam vsu con
sumptibilium, vt potabilium. Ac proinde
quotidie sunt conuiuæ summi Pontificis apud quem est dominium. Huic decisioni
subscribit Clemens V. in Clementina. exiui de paradiso. de verborum significatione.
Contrarium videtur sentire Ioann. XXII.
in extrauaganti. Ad conditorem. de verborum significatione. Et quòd fratres Minores habent in communi dominium rerum
quibus vtuntur. Item in extrauaganti. Quia
quorundam. Eidem ait, Quòd si quis contra id definire ausus fuerit, tanquam contumax Romanæ Ecclesiæ habeatur. Et propterea Diuus Thomas quæst. 78. articulo. 1.
Idem videtur sentire, scilicet, quòd vsus
nō
non
distinguitur à dominio in ijs quæ vsu consumuntur. Idem sentit Syluester in verbo,
dominium §. tertio. Ratione vero arguitur: pro ista sententia vsus est ius vtendi rebus, salua earum substantia, sed impossibile
est, quòd aliquis vtatur rebus quæ vnico actu consumuntur, salua illarum substantia,
ergo saltim in huiusmodi non distinguitur
vsus à dominio. Et confirmatur. Quoniam
actus dominij in huiusmodi rebus est consumptio ipsarum, ergo vsus illarum non distinguitur à dominio.
Pro huius difficultatis intelligentia notandum est, quod vsus rerum vsu consumptibilium potest dupliciter
cōsiderari
considerari
. Vno
modo per modum habitus, & est ius vtendi huiusmodi rebus: & ita diffinitur apud
Iuris peritos. Altero modo, vt est actus vtendire. Et iste dicitur vsus facti: alter verò dicitur iuris vsus. Notandum est secundo,
ꝙ
quod
huiusmodi res vsu consumptibiles duplicem possunt habere vsum. Alterum proprium ipsarum rerum ex natura sua: sicut
panis ex natura sua ordinatur vt comedatur, vinum vt bibatur. Alter vsus potest esse
aduentitius & quasi extraneus: ad quem
ordinātur
ordinantur
istæ res ex beneplacito hominum.
Verbi gratia. Si quis vtatur pecunia ad
ostẽ
tationem
ostentationem
. Similiter etiam comestibilia, &
alia huiusmodi possunt ad istum finem ordinari.
His ita
cōstitutis
constitutis
sit prima conclusio. Manifestum est, quòd vsus rei quæ non consumitur vsu distinguitur à dominio. Verbi
gratia. Vsus domus locatæ est apud
Petrũ
Petrum
,
|
dominium verò est apud Paulum. Sic
etiā
etiam
vsus quo res consumptibilis non consumitur, distinguitur à dominio: quia ostentatio est vsus rei: & tamen ostentatione non
consumitur panis nec vinum nec carnes. Et
ideo huiusmodi vsus potest distingui à dominio. Atqui in hac conclusione non est
difficultas.
Secunda conclusio. Vsus rerum, quæ vsu
proprio consumptibiles sunt, at vero vsu extraneo non consumuntur: constat etiam,
quòd distinguitur à dominio
hęc
hæc
etiam est
manifesta.
Tertia conclusio. Vsus proprius in habitu, qui dicitur vsus iuris, distinguitur à dominio. Verbi gratia. Si Petrus concedat Paulo,
vt possit vesci cum voluerit, fructibus vineæ suæ, certè dominium manet apud Petrum etiam fructuum, ius autem vtendi illis manet apud Paulum. Probatur primò.
Quoniam Deuteronomij capit. 23. Concedebatur vnicuique facultas ingrediendi vineam, & vescendi vuis: & tamen
dominiũ
dominium
vuarum erat apud dominum vineæ. Similiter in Actibus Apostolorum legimus capit. 2. quòd erant illis omnia communia &
distribuebatur vnicuiq́ue prout cuiq́ue opus erat: & tamen dominium illarum rerum non erat penes singulos fideles. Item
§. minus. Instituta. de vsu & habitatione.
dicitur, quòd potest quis habere vsum olerum & florum pomerij, non tamen habere dominium vt possit eas vendere & alienare. Deinde probatur eadem conclusio.
Dominiũ
Dominium
est ius siue facultas propria vtendi re in omnem vsum: at vero vsus habitualis siue vsus iuris proprius istarum rerum
nō
non
est facultas vtendi illis in omnem vsum,
ergo distinguitur à dominio.
Præterea in extrema necessitate omnia
sunt communia, etiam istæ res vsu consumptibiles, imo istæ maximè, & tamen
nō
non
sunt
communia quantum ad dominium: aliâs
diues, qui non facit eleemosynam pauperi
in extrema necessitate constituto, teneretur ad restitutionem. Quod est contra communem sententiam
Theologorũ
Theologorum
supra quæ
stione 32. qui asserunt, quòd solùm tenetur
ex charitate & misericordia dare illam eleemosynam. Denique singuli religiosi
nō
non
ha
bent dominium rerum & habent vsum cibi & potus, ergo distinguitur à dominio.
Deinde sit quarta
cōclusio
conclusio
. Vsus facti siue
vsus in actu in istis rebus vsu
cōsumptibilibus
consumptibilibus
multò magis distinguitur à dominio,
quàm vsus in habitu siue vsus iuris: non tamen distinguitur à dominio impropriè dicto, quod alias dicitur dominium actuale.
Pro cuius intelligentia est notandum,
quòd quemadmodum distinximus vsum
in habitualem & actualem: ita solet distingui dominium, in habituale & actuale taliter vt habituale sit facultas illa propria vtendi rebus, actuale vero
dominiũ
dominium
iudicatur
ipsum exercitium dominij. Sed est maxima differentia: quoniam vsus propriè est
in actu ipso: in habitu verò impropriè & secundum quid. Dominium autem vice versa, nam in actu non est propriè dominium:
in habitu vero est propriè dominium, quoniam est ipsa facultas siue potestas essentialiter. At vero dominium in actu potius est
effectus dominij, quàm ipsum dominium.
Probatur igitur prima pars conclusionis,
quoniam dominium per se loquendo est
facultas. Vsus in habitu etiam est facultas:
sed vsus in actu non est facultas, ergo multo magis distat à dominio propriè dicto.
Secunda vero pars conclusionis probatur,
quoniam dominium in actu nihil aliud est
quàm effectus & vsus dominij siue exerceatur à proprio domino siue ab habente licentiam ab illo. Ergo vsus actualis istarum
rerum non distinguitur à dominio impropriè dicto. Per hanc doctrinam possunt
conciliari dicta Pontificum locis citatis. Ita
vt Ioannes XXII. intelligatur iuxta secundam partem huius conclusionis. Alij vero
Pontifices intelligantur iuxta priorem partem, & iuxta alias conclusiones.
Ex dictis sequuntur tria corollaria. Primum est, quòd fratres Minoritæ etiam in
communi non habent dominium rerum
etiam illarum, quæ vsu consumuntur: sed
habent vsum iuris & vsum facti omnium
rerum quæ vsu illis conceduntur. Etsi quæ
ras, vbi nam est dominium istarum rerum? Respondetur, quòd illarum dominium est, vel apud summum Pontificem,
vel apud illos qui elargiuntur fratribus illas
|
tales res in eleemosynam, vel dicatur, quòd
est apud rempublicam donantem. Aliqui
distinguunt dupliciter. Dicunt enim quòd
fratres minores tantum habent vsum facti. Item aiunt, quòd dominium vsu consumptibilium rerum est apud summum
Pontificem. Ita vt quotidie sint conuiuæ
illius. At vero pecuniarum dominium, dicunt quòd est apud illos qui largiti sunt illas. Sed tamen istæ duæ differentiæ & distinctiones non bene à nobis intelliguntur.
Primò quidem, quia vsus iuris non repugnat paupertati
Euangelicę
Euangelicæ
siue in particulari siue in communi. Probatur: nam singuli fratres aliarum religionum sunt verè
& propriè Euangelici pauperes non minus
quam fratres Minores, & tamen isti habent
vsum rerum, non solum facti, sed etiam iuris. Ergo quòd communitas fratrum Minorum habeat vsum iuris etiam per modum
habitus, non repugnat paupertati illorum.
Similiter non bene intelligitur distinctio
pecuniarum ab alijs rebus vsu consumptibilibus. Nam qua ratione cibi & potus dominium est apud Pontificem erit etiam &
pecuniarum, & rursus qua ratione dominium pecuniarum dicitur manere apud
eum qui elargitus est: erit etiam dominium
cibi & potus, donec consumantur. Quapropter nos non admittimus istas distinctiones. Sed vniuersaliter dicimus ipsos habere vsum iuris & facti: dominium autem
esse vel apud Pontificem, vel apud rempublicam vel apud largitorem: ita quod
non est necessarium,
ꝙ
quod
illa
Minorũ
Minorum
cōmuuitas
communitas
habet aliquod
dominiũ
dominium
propriè
dictũ
dictum
.
Secundum corollarium est, quòd non ea
ratione negandum est esse dominium in
ordine Minorum, quia non possint vendere res quæ sibi conceduntur. Probatur, nam
quilibet religiosi aliarum religionum de facultate Prælati possunt vendere & donare
res sibi concessas ad quemlibet vsum, & tamen non propterea sunt domini, ergo neque
cōmunitas
communitas
fratrum Minorum erit domina illarum rerum, etiam si possit eas vendere vel donare de facultate vel summi
Pontificis, vel dominorum qui res illas concesserunt. Et quanuis illi non dicant expressè quod fratres possint vendere: dicunt
tamen interpretatiuè. Deinde probatur,
quia pauper qui est in extrema necessitate
habet vsum omnium rerum ad supplendam illam: ita vt possit vendere & donare,
& tamen non est dominus ipsarum rerum,
ergo similiter potest esse eadem facultas in
fratribus Minoribus. Ratio huius veritatis
est, quia tam Prælati ipsius religionis, quàm
tota communitas censentur merè dispensatores de voluntate dominorum, qui res illas concesserunt. Et quia facultas expendendi illa bona non est propria ipsius religionis: propterea non censetur esse ibi dominium, magis quàm in dispensatore famulo alicuius domini: qui liberam habet facultatem expendendi bona illius.
Tertium corollarium. Nullus religiosus cuiusuis religionis potest vendere vel
alienare, quæ sibi
cōceduntur
conceduntur
ad vsum,
etiā
etiam
comestibilia
absq;
absque
licentia Prælati expressa
vel interpretatia ad iudicium boni viri.
Ad argumenta posita in principio patet
ex doctrina conclusionum. Ad autoritatem
Diui Thomæ, respondetur quòd loquitur
de distinctione dominij & vsus quantum
ad hoc quòd seorsum non est pretio æstimabile dominium rerum quæ vnico actu
& vsu consumuntur.
DVbitatur iam
cōsequenter
consequenter
in hac
quę
stione
quæstione
de subiecto dominij, quod
nā
nam
sit proprium subiectum dominij. Gerson
& alij iuniores, vt refert Soto in lib. 4. de Iustitia & iure. quæst. 1. artic. 2. tenent quòd
bruta inter se inuicem dominantur. Et probant argumento ducto à gruibus, & à leone, quæ quidem animalia videntur exercere dominatum erga alia: leo siquidem fortissimus bestiarum, qui communiter dicitur; Rex animantium. Idipsum probatur ex
Genes. cap. 1. vbi herbæ signantur in pabulum bestiarum, ac subinde illarum habent
dominium. Alij vero distinguunt de dominio, quòd aliud sit naturale puta à natura
inductũ
inductum
. Aliud vero regale. Et primum
dominium constituunt in animalibus. Secundum vero in sola creatura rationali. Potest probari hæc opinio. Nam vt patet ex
præcedentibus bruta habent suas leges naturæ, ergo
habẽt
habent
facultatem vtendi aliquibus
rebus in vsus permissos à tali lege.
Nihilominus pro huius intelligentia supponendum est, quòd subiectum est duplex, aliud inhæsionis aliud vero denominationis. Verbi gratia. Crispitudo solis capillis inhæret: at vero denominat totum
hominem. Similiter solet distingui subiectum duplex: aliud totale vt compositum
corporeum, aliud verò subiectum, vt quo,
qualiter à Metaphysicis quantitas appellatur subiectum accidentium corporalium.
Secundò, nota ex Diuo
Thoma de potentia quæstione. 7. artic. 1. ad quartum. quòd
dominium importat tria. Primo
potentiā
potentiam
coerciuam subditorum. Secundò ordinem
ipsius dominij ad sibi subditos: qui ordo
cō
sequitur
consequitur
ad potentiam prædictam. Tertiò
connotat rationem termini ipsorum subditorum ad dominum, quatenus relatiuè consistunt in respiciendo se inuicem.
Sit prima conclusio. Solus Deus est propriè perfectissimus Dominus earum quibus vtitur rerum. Probatur, quia solus ipse
est creator & gubernator
omniũ
omnium
, ergo &c.
Etenim quatenus creator est dominus totius entitatis & cuiusuis actionis: & quatenus gubernator habet dirigere omnia ad
finem. Vnde qua ratione creator est, omnia sibi subijcit: & qua ratione gubernator
subijcit illa sibi tanquam vltimo fini. Vnde constituitur hoc discrimen inter dominium Dei & hominum: quòd homo non
est dominus naturæ, sed
dũtaxat
dumtaxat
vsus. Deus
autem & naturæ & vsus. Hinc est,
ꝙ
quod
Deus
dicitur solus Dominus, non tantum quia
Antonomaticè dominus est, sed quia solus ipse dominus est naturæ rerum. Qua ratione in scriptura solet dici non solum dominus, sed dominator Isaiæ 3. & 10.
Secunda conclusio. Angelus etiam est
subiectum dominij. Probatur, quia angelus intellectualis est & liber, ergo dominus
earum actionum quæ subduntur propriè
eius libertati. Vnde maximè dicitur sui
compos. Quòd si quæras,
vtrũ
vtrum
angelus habeat dominium aliquarum rerum corporalium? Respondetur negatiuè, quia nullibi legimus dominium istud esse traditum
angelis, & ratio congruit, quia angelus caret corpore, ergo incongruenter dominaretur creaturæ corporali. Quod si aliquan
do legimus in scriptura angelis fuisse traditam
potestatẽ
potestatem
vtendi rebus corporeis. Apocalyp. 7. Quibus datum est nocere terræ, &
mari, intelligendum est de vsu ministeriali
&
tanquā
tanquam
exequentes mandatum domini,
Quod innuitur ibi, Nolite, &c. Sic
etiā
etiam
mouent cælestia corpora. Sed contra hanc conclusionem arguitur. Nam angelus per naturam habet potestatem vtendi his rebus corporeis in quoscunque vsus lege permissos,
ergo verè est dominus. Antecedens patet,
quia habet virtutem naturalem transmutandi res istas, ergo multo magis illis conceditur vsus. Secundo, homo est dominus istarum rerum corporalium: quia conditus est
ad imaginem & similitudinem Dei, vt
cō
muniter
communiter
docent sancti, sed angelus potiori
iure conditus est ad similitudinem Dei, ergo erit dominus sicut homo. Minor probatur. Quia angelus non solum imago dicitur, sed signaculum similitudinis Dei.
Ad primum argumentum respondetur,
quòd angelus solum habet vsum istarum rerum corporalium applicando actiua passiuis, non autem immediatè transmutando
res istas inferiores. Vnde D. Tho. 1. par.
quę
stione
quæstione
. 110. artic. 2. contra Platonem & Auicennam concludit
ꝙ
quod
solum composita corporalia sunt immediata causa transmutationis formalis istarum rerum, aut etiam Deus
qui est eminenter omnia etiam corporalia,
nec sufficit
ꝙ
quod
angelus operetur vt potestas
superior gubernatiua potestatis inferioris.
Nam vt respondet D. Tho. ibi arti. 1. est solum potestas ministerialis.
Ad secundum respondetur. Primo
ꝙ
quod
potius inde sequitur oppositum, quia illo loco
Deus
volũtariè
voluntarie
tradidit dominium rerum
corporalium homini. Quare si angelus futurus esset dominus earundem rerum dispensatione diuina illud fieret. Secundo respondetur,
ꝙ
quod
non solum tribuitur
dominiũ
dominium
homini quia imago Dei, sed etiam quia
cō
ditus
conditus
ad similitudinem eius. Quod importat nomen ipsum, scilicet, ad imaginem &
similitudinem: per imaginem enim anima
designatur. Et in eo quod ait, ad similitudinem, significatur ipsum corpus. Vt intelligit
Diuus Ambrosius de fide Orthodoxa
cap. 8. Diuus Basilius aduersus Eunomium
|
lib. 2. Gregor. Nazianz. serm. de Epiphania.
Tertia conclusio. Solus homo est
subiectũ
subiectum
dominij propriè inter creaturas corporales. Hanc conclusionem probat Soto vbi
supra quinque rationibus quibus alias duas
superaddimus. Prima est, quia ius & iustum
solum reperiuntur in brutis metaphoricè
& non propriè, ergo dominium verum &
proprium non erit in illis. Consequentia patet, quia dominium idem est quod ius aut
facultas vtendi re. Secundò. Nam si alia animantia iure naturæ haberent
dominiũ
dominium
proprium istarum rerum, iniustè subijceretur
dominio hominis: quod est contra illud
Psalm. 8. Omnia subiecisti sub pedibus, &c.
& Genes. 1. Dominamini piscibus maris &
bestijs terræ. Nihil tamen inconuenit concedere dominium improprium in brutis
sicut
cōcedimus
concedimus
ius aut
iustũ
iustum
secundũ
secundum
quid.
Quarta conclusio. Inter homines nullus
est qui non sit subiectum capax dominij
propriè in quacunque sit ætate seu statu &
conditione. Probatur. Quia
dominiũ
dominium
competit homini eo quòd rationalis est, hoc autem omni homini conuenit, ergo quòd sit
subiectum capax dominij. Maior ab omnibus admittitur. Ex quo sequitur primò,
ꝙ
quod
pueri nondum vtentes ratione possunt habere verum dominium: quod non solum
constat ex legibus ciuilibus, sed etiam ex
D. Paul. ad Galat. 4.
Quāto
Quanto
tempore hæres
paruulus est nihil differt à seruo
cũ
cum
sit dominus omnium. Secundò sequitur
ꝙ
quod
amentes etiam possunt verum dominium habere
proprium. Quod patet, quia iure hæreditario succedunt parentibus. Verum est
tamẽ
tamen
quòd amentes quibusdam dominijs iustè
priuantur: quia illa instituta sunt in bonum
Reipublicæ, cui non pussunt consulere carentes ratione. Tertiò sequitur, quòd amentia superueniens iuri in re & dominio acquisito non priuat ipso facto tali dominio,
amentem, etiam si amentia fuerit perpetua.
v.
Verbi
g.
gratia,
si quis electus Rex, aut institutus Episcopus postmodum incidat in amentiam:
Rex & Episcopus manet. Verum est
tamẽ
tamen
,
quòd illa dementia est sufficiens ratio vt deponatur amens. Quare Caietanus opusculo de potestate Papæ cap. vltimo. inter causas depositionis Pontificis, vltimam refert,
si incidat in amentiam. Tunc inquit deponendus est. Quartò sequitur ex his quòd
dominium non consistit in vsu rationis aut
libertatis actuali vel habituali: sed in natura
rationali cui tribuitur. Ex quo etiam sequitur, quòd in definitione dominij facultas
vtendi quæ ibi ponitur non importat habilitatem aut potentiam vsus proximam, sed
potentiam radicalem. Quòd si obijcias
cō
tra
contra
, quia religiosi non sunt capaces dominij: & tamen habent rationalem naturam;
Respōdetur
Respondetur
,
ꝙ
quod
ipsi abdicauerunt
volũtariè
voluntarie
potestatẽ
potestatem
: & ius dominij:
habẽt
habent
tamẽ
tamen
radicalem
potestatẽ
potestatem
: vt si
mutẽt
mutent
statũ
statum
sint domini.
v.
Verbi
g.
gratia,
si fiant episcopi: erunt domini, vt
quidā
quidam
opinantur. Hactenus de subiecto totali.
De subiecto vero formali sit quinta conclusio. Subiectum quo aut ratio subiecti ipsius dominij, est intellectus simul & voluntas libera. Probatur. Nam facultas vtendi re
in quoscunque vsus lege permissos radicatur simul in intellectu & voluntate libera,
ergo. Antecedens patet, quia homo non dicitur sui compos neque vtens aliqua re, nisi
quatenus est intelligens & liberè volens.
Quod colligitur ex D. Tho. 1. 2. q. 1. art. 1. &
2. & quæst. 16. per totam. Quod si quæras
in qua istarum potentiarum
potissimũ
potissimum
radicetur dominium? probabile est
ꝙ
quod
in intellectu: quia illa est potentia præstantior & dirigens voluntatem. Mea tamen sententia, potissimùm radicatur dominium in libertate
voluntatis: quia in ipsa completur facultas
vtendi rebus nobis subiectis. Vnde D. Tho.
sequutus Damascenum. 1. 2. quæst. 1. artic. 1.
potissimum reducit dominium hominis in
liberum arbitrium. Vbi acutè Caietanus notat, quòd actiones intellectus præuenientes
voluntatem, licet sint hominis secundùm
quòd homo,
nō
non
tamen sunt hominis secundùm quod dominus suarum actionum.
Sexta conclusio. Subiectum inhæsionis
dominij totale in nobis, mihi verosimile
est, quòd sit anima rationalis vt coniuncta
corpori: subiectum autem totale denominationis erit ipsum
cōpositum
compositum
. Prima pars
huius conclusionis probatur primò, quia
dominium est ius & facultas operatiua
secũdũ
secundum
rationem &
volũtatem
voluntatem
, ergo ibi subiectatur. Probatur consequentia, quia facultas
|
intellectus & voluntatis inhæret vel voluntati vel intellectui, aut animæ. Vt patet in
habitibus qui dicuntur animæ facultates.
Et confirmatur. Dominium quod habet
homo suarum actionum, subiectatur in anima, ergo quodlibet dominium.
Cōsequentia
Consequentia
patet à paritate rationis. Antecedens verò probatur. Nam tale dominium non potest esse accidens corporale: alias actiones
spirituales animæ, quarum dominatur homo, subderentur accidenti corporis sibi inferioris. Secundò. Dominium est accidens
conueniens homini secundùm propriam
dignitatem qua distinguitur ab alijs animantibus, ergo illud est perfectio animæ:
ac subinde animæ inhæret. Sed contra.
Nā
Nam
sequeretur quòd anima separata retineret
dominium, quod habebat in corpore, quod
est absurdum. Respondetur negando sequelam: quia ea facultas, vt dixi in conclusione, solum competit animæ vt coniuncta
corpori. Quod si huius rationem exigas:
ea est, quia dominium importat facultatem vsus rei in propriam vtilitatem. Hanc
autem non potest habere anima separata
ab istis rebus corporalibus. Et secundò, quia
vsus dominij est secundùm leges, & qui
exercetur medijs contractibus externis, vt
venditione, emptione, aut alienatione: quæ
nullatenus possunt conuenire animæ separatæ. Et tertiò, quia anima separata non habet proportionem cum his rebus externis,
vt de angelo diximus.
Vltima conclusio. Dominium hoc non
est relatio inhærens animæ: sed quædam
perfectio absoluta. Hoc dico contra quosdam tenentes dominium formaliter consistere in relatione. Imo quòd sit respectus
rationis.
Cōtra
Contra
quos arguitur primò. Quia
facultas vtendi re in quoscunque vsus, &c.
non est relatio formaliter: sed potestas absoluta ordinata ad actus reales. In hoc autem
consistit ratio formalis dominij: siquidem
est eius definitio, ergo non in relatione
consistit. Secundò, dominium est ius: ius
autem non est formaliter relatio, quia est
obiectum iustitiæ: & insuper, quia est virtus executiua agentis. Tertiò, quia dominium est perfectio animæ, & hominis dignitas, ergo non est relatio formaliter. Sed
est argumentum. Nam
Aristot.
Aristoteles
constituit
dominium in prædicamento relationis, dicens, quòd totum esse domini est ad seruum. Similiter Diuus Thomas de potentia, quæstione. 10. vbi supra dicit, quòd dominium formaliter importat præter
potentiā
potentiam
, relationem
quandā
quandam
ad subditos. Quod
confirmatur, quia dominium in Deo secundùm sententiam Theologorum formaliter est relatio, imo respectus rationis. Respondetur nihilominus, quòd Aristoteles
ibi solùm apponit exempla, vt explicet naturam relatiuorum, non verô determinat
illa exempla in relatione formaliter contineri: alioquin scientia & scibile & caput in
relatione consisterent. Et ad Diuum Thomam respondetur, quòd se explicat, cùm
dicit quòd dominium importat
potẽtiam
potentiam
,
& ad ipsam consequitur relatio. Ad confirmationem respondetur, quòd licet dominium in Deo dicat respectum rationis: in
nobis tamen est perfectio realis. Quemadmodum creator & gubernator in Deo de
formali dicunt respectum rationis: in nobis autem gubernator & productor, formaliter important aliquid absolutum & reale.
Ad argumenta Gersonis in principio dubij
facile patet solutio.
DVbium est aliud circa hoc ipsum;
Vtrùm solus intellectus & voluntas
sint radix totalis dominij, an vero requiratur aliquid superadditum talibus potentijs, vt scientia fides aut charitas? Pars affirmatiua probatur. Nam Genesis 1. quando Deus concessit dominium omnium rerum primo parenti. Antea benedictionem
illi contulit, quæ designabat aliquid superadditum pertinens ad ordinem gratiæ,
ergo iste est titulus dominij, quod statim
illi contulit. Circa hoc dubium fuit error
Vualdensium, qui dicebantur pauperes de
Lugduno. Dicebant enim quòd charitas
& gratia sunt quæ constituunt hominem
dominum rerum omnium. Hos sequitur
Vvitcleph: & eam sententiam tenuit
Armachanus libro. 10. de quæstionibus Armenorum capit. 2. & 4. Fuit secundus error &
Hostiensis in cap. super his. de voto & voti redemptione qui dicit, quòd titulus dominij est fides supernaturalis. Ter|
tia sententia est
Gersonis
cōsideratione
consdieratione
13.
& Conradi lib. 1. de contractibus cap. 2. Isti
tenent, gratiam & charitatem conferre homini dominium, qua sublata, homo non habet dominium rerum externarum. Et vocant hoc dominium gratificatiuum.
PRO decisione huius difficultatis sit
prima conclusio. Error est manifestus
ponere charitatem & gratiam conferre dominium ciuile rerum externarum. Definitur hæc conclusio contra Vvitcleph Concilio Constantiensi Sessione. 8. articulo. 8.
& 15. de qua vide Doctores quos adducit
Vvaldensis in suo doctrinali antiquæ fidei,
capit. 81. Quod autem non sit dominium
gratificatiuum, vt ponebant Gerson &
Cō
radus
Conradus
, licet
nō
non
sit certum secundùm fidem,
mihi tamen videtur sententia affinis sententiæ Vvitcleph: siquidem dominium aliquando constituunt propter charitatem.
Præterea. Nam sequeretur, quòd si homo
non sciret se habere charitatem, non posset vti isto dominio: ac subinde sicut impossibile est cognoscere se esse in gratia,
ita impossibile est cognoscere huiusmodi
dominium, & per consequens homo non
posset habere iustum & liberum vsum rerum: cum non sit certus an sint propriæ.
Secunda conclusio. Multò minus fides
confert dominium rerum corporalium.
Hæc sententia est omnium
doctorũ
doctorum
Theologorum & Iurisperitorum, excepto Hostiensi. Probatur. Nam tunc omnes Christiani & singuli haberent dominium omnium rerum externarum. Siquidem omnes habent fidem: & ita indiscriminatim
quilibet posset vti rebus possessis ab alio
domino. Secundo sequeretur, quòd nullus
infidelis haberet verum dominium: quandoquidem non habet titulum fidei veræ:
& sic non essent Regna ante fidei susceptionem, contra illud Matth. 22. Reddite quæ
sunt Cæsaris Cæsari, & quæ Dei Deo.
Ad argumentum quod erat Armachani respondetur, quòd illa benedictio non
erat collatio alicuius doni supernaturalis:
quia etiam reliqua
animātia
animantia
benedicta sunt
à domino: & præterea, sequeretur quòd si
conferretur homini dominium ex tali benedictione, quòd etiam post peccatum ha
beret totum illud dominium. Nam peccatum non tollit dominium, vide Magistrum
Victoriam in relect. 1. de Indis. p. 1. & Caietan. infra quæstione. 66. Hæc de subiecto dominij, & de prima parte tractatus dicta sufficiant.
¶ Secunda Quæstio seu disputatio de dominio
cōtinet
continet
duas partes. Jn prima dicemus quotuplex sit dominium. In secunda
verò dicetur quænam sit materia dominij.
CIrca primam partem est prima conclusio. Dominium sequentibus diuisionibus ab origine repetitis diuidendum
est. Prima sit dominium aliud
diuinũ
diuinum
aliud
humanum. Diuinum dominium in præ
sentia non dicitur id quod est in Deo tanquam in subiecto: quoniam de hoc egimus
in præcedenti quæstione. Neque pertinet
ad nos: sed dicitur in præsentia dominium
diuinum ab autore Deo, quod Deus concessit homini. Contra verò ius humanum
dicitur id quod homo homini concessit.
Diuisum itaque huius diuisionis est dominium hominis.
Secunda diuisio est, qua diuiditur ius
diuinum seu dominium diuinum in dominium quod pertinet ad naturæ ordinem, &
dominium quod pertinet ad gratiæ ordinem. Exemplum primi est erga res naturales
. v.
, Verbi
g.
gratia,
erga elementa, terram, fruges.
Exemplum secundi in dominio quod habemus ad gloriam per gratiam & per sacramenta.
Tertia diuisio est in qua subdiuiditur rursus dominium diuinum pertinens ad naturæ ordinem in dominium naturale & dominium quod ex placito diuino superaddito naturæ habetur. Dominium naturale est
illud quod non
solũ
solum
habetur erga res naturales, verùm habetur erga res naturales per
inclinationẽ
inclinationem
naturę
naturæ
: quale est
dominiũ
dominium
erga
elementa.
Dominiũ
Dominium
verò quod habetur ex
placito diuino superaddito naturæ est illud
quod licet sit erga res naturales,
nō
non
tamẽ
tamen
ex
|
inclinatione naturæ. Exemplum est in dominio quod habuit Saul & Dauid in regno
Israelitico.
Quarta diuisio in qua diuiditur dominium diuinum pertinens ad ordinem gratiæ, quod erat secundum membrum secundæ diuisionis, in dominium quod est connaturale ipsi gratiæ, & sequitur ad naturam
illius in omni tempore & statu. Exemplum
est in dominio quod habet homo ad beatitudinem per
idẽ
idem
, & per præcepta fidei, spei,
& charitatis: & in dominium quod habetur ex placito & institutione diuina superadditum gratiæ, cuiusmodi est dominium
iurisdictionis spiritualis, quod habet Summus Pontifex in tota ecclesia, quodque est
dominium monarchiæ ex placito Christi
superaddito gratiæ. Exemplum item est in
dominio quod homo habet ad beatitudinem per præcepta sacramentorum, quæ
sunt superaddita gratiæ ex placito Christi.
Et hoc secundum dominium dicitur dominium positiuum: quod superuenit gratiæ
per positionem & institutionem diuinam.
Hactenus diuisimus dominium diuinum.
Quinta diuisio est dominij humani in
dominium erga res spirituales & coniunctas gratiæ, & erga res naturales corporales.
Exemplũ
Exemplum
primi est in dominio Episcopatus, Decanatus, parochiæ, & aliorum beneficiorum spiritualium, quod dominium
confert Summus Pontifex alijs hominibus.
Exemplum secundi est in dominio Regis
& in dominio cuiuslibet alterius ciuis.
Vltimò. Dominium erga res temporales, corporales & naturales, diuiditur in dominium quod ex iure gentium habet ortum, & in dominium quod habet ortum
ex iure ciuili. Exemplum primi sit in dominio quod habet homo erga seruum bello captum. Exemplum secundi. In dominio quod habet ciuis substantiæ suæ respectu legum & iuxta leges Regni. Probatur
modo has omnes diuisiones esse legitimas:
tum quia videre licet in illis omnibus conditiones quas Dialectici & Metaphysici tribuunt bonis diuisionibus, tum maximè
quoniam dominium, vt ostendimus quæ
stione
præcedẽti
præcedenti
, est idem quod ius formaliter loquendo. Ius autem vt ostendimus
supra quæstione. 57. articulo. 5. 2. & 3. his
diuisionibus diuiditur formaliter loquendo & exactè & perfectè, ergo dominium
formaliter loquendo eisdem diuisionibus
est diuidendum.
Sequitur secundum corollarium. Perperam & sine arte Gerson, Conradus & alij
iuniores, quos reprehendit Magister
Soto libro. 4. de iustitia, quæstione. 2. artic. 1.
multiplicant innumeras species dominij sine arte. Nam multiplicatio specierum desumenda est à ratione formali, sed isti autores multiplicant species dominij per obiecta materialia ipsius dominij, ergo perperam & sine arte multiplicant. Secundum
corollarium multò commodior & aptior
est
hęc
hæc
diuisio à nobis assignata, quàm diuisio assignata à Magistro
Soto loco citato.
Diuisio enim illius est: dominium est quadruplex, scilicet, naturale, diuinum, humanum, quod oritur ex iure gentium, & humanum quod oritur ex iure ciuili. Probatur modo nostrum corollarium ostendendo commoditatem quæ est in nostra diuisione, & incommoda
quę
quæ
sequuntur ex diuisione illius. Prima est. Nam ipse distinguit ius diuinum à iure naturali, cùm tamen omne dominium naturale sit diuinum, scilicet, à Deo, vt autor est naturæ.
Sed videtur Magister Soto excusari ab hac
incommoditate: quoniam inquit, quòd
omne dominium diuinum est positiuum
dominium, quod non conuenit homini
ex debito suæ naturæ, sed est ei superadditum diuinitus, & hoc distinguit contra naturale. Sed contra hanc excusationem est
argumentum. Tota illa ratio, quam Magister tribuit dominio diuino positiuo, est
communis dominio diuino spirituali, &
connaturali gratiæ: cuiusmodi est dominium quod habemus per fidei & charitatis præcepta: sed tale dominium citra dubium distinguendum est à dominio quod
habetur per institutionem diuinam superadditam, non solum naturæ, verùm & gratiæ: quod proprie loquendo dicendum
est positiuum, ergo non excusatur ab incommoditate maxima. ¶ Secunda commoditas in nostra diuisione &
incōmoditas
incommoditas
in
diuisione Magistri est. Nos etenim
sequẽdo
sequendo
|
nostram diuisionem faciliùs & commodiùs reducemus ad artem diuidendi illas
innumeras species: quas multiplicant memorati autores, ergo nostra diuisio est melior. Probatur antecedens. Nam Magister
Soto reducit dominium quod habuit
Adā
Adam
ad vescendum pomis ligni vitæ, quod illi
autores vocabant originale, ad dominium
diuinum positiuum. Item dominium beatificum, vt est dominium absoluendi, imo
dominium quod habuit Dauid in
Regnũ
Regnum
Israeliticum, reducit ad dominium diuinum positiuum: cùm tamen reuera dominium illud Adæ pertineat ad ordinem naturæ: quemadmodum dominium quod
habet homo in nostro statu præsenti ad vescendum pomis arborum quarumcunque.
Rursus dominium beatificum per præcepta fidei alterius rationis est, vt iam nos aduertimus, à dominio quod habemus ad beatitudinem per præcepta sacramentorum.
Ac demum dominium Regium quod habuit Dauid, per se loquendo non pertinet
ad ordinem supernaturalem: sed ad naturæ ordinem, sicut potentia visiua restituta cæco per miraculum per se loquendo naturalis potentia est: quanuis per accidens habeat modum supernaturalem. Esset
lōgum
longum
alias multiplicare commoditates.
Arguitur tamen contra huius conclusionis doctrinam. Genera dominiorum
nō
non
differunt ratione autoris: sed omnia conueniunt in vno & eodem autore, ergo.
Antecedens probatur. Omnia in vniuersum iura & dominia siue naturalia siue supernaturalia sunt à Deo autore, ergo. Propter hoc argumentum Magister Soto in 4.
libro de iustitia, quæstione. 2. articulo. 1. ait,
dominia non differre ratione autoris: sed
ex eo potius quòd naturale dominium est
naturæ debitum, diuinum verò est superadditum naturæ nostræ. Cæterum nostra
sententia est asserenda: tum quoniam ius,
quod est de ratione dominij, multiplicatur & distinguitur formaliter in ratione autoris: tum etiam quoniam Magister Soto
non distinguit per suam illam rationem dominium humanum à naturali: siquidem
dominium humanum, secundùm naturam est, idest non naturæ superadditum.
Ad argumentum facile
respōdetur
respondetur
. Omnia dominia esse à Deo autore, qui est primo & per se dominus, sed non eodem ordine & modo. Diuinum siquidem dominium siue naturale siue supernaturale, est
à Deo immediatè. Cæterum humanum
dominium siue pertineat ad res supernaturales siue ad naturales, est à Deo mediatè
per hominis placitum & voluntatem. Rursus dominium diuinum aliud quidem est
à Deo, vt autor est naturæ, aliud vero ab
eodem Deo, vt autor est gratiæ. Hactenus
de prima parte quæstionis huius.
PRo
secũda
secunda
parte sit prima
cōclusio
conclusio
vniuersalis. Cunctæ res naturales homini
inferiores, sunt materia dominij nostri, siue iure naturali siue humano: res verò supernaturales sunt etiam materia dominij
nostri iure diuino supernaturali, & iure
humano pertinenti ad res spirituales. Hæc
conclusio non aliter probatur in præsenti
quàm exemplis allatis ex præcedenti diuisione. Naturæ iure dominatur homo cæ
lo, elementis, bestijs, &c. Humano vero
iure appropriatæ sunt vel applicatæ his vel
illis hominibus in particulari. Vt Hispanis
Hispania: & singulis ciuibus sua prædia.
Item
dominiũ
dominium
supernaturale habet homo
quatenus habet ius per opera meritoria ad
beatitudinem. Et habet ius similiter ex dominio humano concesso per Pontificem
quicunque episcopus ad
gubernandā
gubernandam
suam
diœcesim.
Sed circa hanc conclusionem superest
disputatio magis in particulari, quænam
res naturales & spirituales sint aut possint
esse materia dominij? Vtrùm homo ipse, &
libertas & vita & fama & honor, ac demum bona ipsa spiritualia.
Circa hanc disputationem sit tertia con
clusio
quantũ
quantum
ad libertatem. Seruitus vnius
hominis siue naturalis siue legalis potest
esse iusta & sancta. Itaque vnus homo potest iustè alteri dominari dominio naturali & legali. Pro huius conclusionis intelligentia,
notādũ
notandum
est quod seruitus est duplex: altera naturalis, altera legalis. Naturalis
est cùm vnus homo propter
inopiā
inopiam
&
defectũ
defectum
rationis seipsum gubernare non potest,
is enim naturæ lege subiectus est alteri ho|
mini qui consilio valeat ad eum
gubernandũ
gubernandum
: sicuti pars sensitiua in homine subiecta
est lege naturæ rationi. Verum est tamen
quòd inter huiusmodi homines rationis inopes sunt gradus. Alij siquidem sunt amentes omnino & rationis expertes: qualis natio fortè non est inuenta, sed falso à nonnullis existimatum est, Indorum esse eiusmodi
nationem. Alij vero ita sunt ratione inopes,
vt quanuis non sint amentes, habeant
tamẽ
tamen
mores ferinos. Vt qui vescantur humanis
carnibus impunè, innocentes interficiunt.
Eiusmodi sunt apud Indos quidam qui dicuntur Canibales. Et hi secundùm aliquos
possunt iustè debellari. De qua re à me latè
disputatum est
supra quæstione. 10. super
artic. 10. dubio quarto. Cæterum non possunt in perpetuam seruitutem more mancipiorum redigi. Demum alij sunt, qui habent secundas prudentiæ partes, vt videlicet qui apti sunt vt regantur ab alijs, quanuis non habeant primas partes prudentiæ,
scilicet, vt per se sapiant & seipsos
gubernẽt
gubernent
.
Omnes igitur hi seruire poterunt seruitute
naturali. Verum est tamen, quòd ista seruitus naturalis in rigore & proprietate non est
appellanda seruitus. Quia seruitus propriè
significat carentiam libertatis: qui autem
seruiunt istam seruitutem, sunt omnino liberi. Tum etiam quia seruitus propriè loquendo significat malum &
incommodũ
incommodum
eius qui seruit, bonum autem & incommodum eius qui dominatur, siquidem seruus
quicquid est domini est. Qui autem seruiunt istam seruitutem naturalem, non propter dominorum commodum, sed propter suum commodum seruiunt. Et eadem
ratione dominium naturale, quod respondet isti seruituti, non est propriè dicendum
dominium, nisi in generali quadam significatione & ampla acceptione. Altera seruitus est legalis, hoc est, quòd per legem introducta est. Titulus autem legitimus, quo
introducitur ista lex, est duplex. Alter quidem emptionis & venditionis: potest siquidem vnus homo seipsum alteri vendere:
imo quandoque pater filium potest vendere. Alter titulus est introductus iure belli.
Siquidem ij, qui bello capiuntur, iure gentium serui fiunt eorum qui eos ceperunt.
Imo inde serui appellati sunt: quia cum iustè possent interfici, seruantur tamen. Probatur conclusio quantum ad primam partem de seruitute naturali. Primò in sacris literis commendatur Melchisedech, qui erat
Rex Salem: commendatur Ioseph præfectus toti AEgypto. Et in Deuteron. Summus sacerdos constitutus est à Deo iudex
vitæ & mortis: & præcipitur filijs Israel: vt
si velint aliquando eligere Regem, non eligant alienigenam, quinimo & ipse Deus
complures iudices & Reges illis præfecit,
vsque ad Christi tempora, quando iam per
tyrannidem Romani Hebræis dominabantur. Diuus Paulus item
1. ad Timoth. 2. ad
Titum. 3. Et D. Petr. 1. canonica. 2.
dominiũ
dominium
Regium approbant. Secundò probatur ratione. In statu innocentiæ, si perseuerasser,
vxores viris: filij parentibus: plebeij principibus parerent hac seruitute & seruirent: vt
ostendit D.
Thom. 1. parte, quæst. 96. art. 4.
ergo multo magis in statu naturæ lapsæ, vbi
maior est rationis defectus. Confirmatur.
Inter angelos alij alijs dominantur, superiores videlicet inferioribus, ergo multo
magis inter homines oportet, vt alij alijs dominentur. Quantum ad secundam partem
patet
eadẽ
eadem
conclusio ex sacris literis.
Exodi
21. Leuitic. 25. approbatur seruitus legalis.
D. Paul. item 1. Corin. 7. Coloss. 6. Titum. 3.
1. ad Timoth. 6. & D. Petr. vbi supra,
eandẽ
eandem
seruitutem approbat. Approbatur item eadem seruitus multorum Conciliorum &
Pontificum decisionibus quas Gratianus cogit
in vnum 12. quæst. 2. & in distin. 1. cap.
ius gentium, quod desumitur ex
Isidoro libro. 7. Etymologiarum cap. 6. vbi dicitur
captiuitas introducta iure gentium est. Probatur item eadem conclusio multorum Regum & Cæsarum constitutionibus.
Cæsarum constitutiones habentur titulo de statu
personarum, & titulo de iustitia & iure. ff.
& Instit. de iure naturali gentium & ciuili.
Regum verò constitutiones habentur in legibus cuiuscunque Regni.
Sed aduertendum est quòd inter Christianos nunquam ista seruitus potest superuenire Euangelio: & ita videtur receptum
quasi iure gentium inter ipsos Christianos.
Sed hinc ego excipio apostatas desertores
|
totius Christianæ religionis. Hi enim iure
belli, mea sententia, serui fiunt capientium:
quanuis Euangelium & baptismum antea
susceperint. Et similiter excipiuntur iure
communi, quod habetur in
cap. ita quorundam. Et in cap. ad liberandam terram sanctam. de Iudæis. Illi qui merces prohibitas
Sarracenis deferunt, & qui in piratarum
Sarracenorum nauibus cupiditatis gratia
versantur, etiam si Christiani sint. Vide
quę
quæ
dixi in
nostris commentarijs supra quæstio
ne. 40. dubio. 12.
Sit quarta conclusio. Solus Deus est dominus vitæ hominis: respublica autem est
custos vitæ ciuium: vnus quilibet autem
ciuis est tutor & custos vitæ propriæ. Idem
intelligendum de membris corporis & salute & alijs pertinentibus ad naturæ bona.
Explicatur conclusio. Sicut fieri potest,
ꝙ
quod
aliquis habeat dominium, rerum pertinentium ad bona fortunæ: vt sunt agri, domus,
& alius habeat vsum, & vsumfructum: ita
intelligendum est, quòd Deus sibi retinuerit dominium vitæ nostræ, membrorum,
& salutis: nobis verò concessit vsum & custodiam. Hæc conclusio est Diui Thomæ
infra quæst. 64. art. 5. ad primum, secundum
& tertium. Et quæst. 57. art. 3. ad secundum.
Caiet. infra quæst. 73. ar. 2. & quæst. 150. art.
2. circa fin. & quæst. 154. art. 6. Et Magistri
Victoriæ in relectione de homicidio num.
23. quanuis solet citari tanquam autor oppositæ sententiæ, vt videtur insinuare ibi in citata relectione.
Probatur modo prima pars. Vita hominis regitur per liberum Dei arbitrium antecedens ipsam vitam: at eadem vita nostra
antecedit dominium nostrum
tanquā
tanquam
fundamentum & origo illius, ergo solus Deus
est dominus vitæ nostræ.
Secundò probatur. Vita nostra in præ
sentia aut sumitur pro anima qua ratione
informat corpus: aut certè pro operatione
animæ vegetatiuæ, quæ necessaria est ad
detinendam animam in corpore: sed tam
coniunctio
animę
animæ
cum corpore, quàm operatio
animę
animæ
vegetatiuæ
nō
non
pẽdet
pendet
à libero arbitrio humano, sed à solo diuino, ergo &c.
Tertiò. Ingressus in hanc vitam & transitus ex hac vita in aliam pendet ex solo ar
bitrio diuino, ergo solus Deus est dominus
vitæ. Antecedens probatur. Solus Deus potest etiam innocentes pro voluntate sua interficere: nemo vero hominum potest quacunque de causa sibi mortem inferre, neque
respublica innocentes interficere, ergo solus Deus est dominus vitæ, quia dominus
potest vti re in vsus alios consumendo
rem ipsam.
Vltimò. Si fieri posset, quòd is qui infert
iniuriam alteri in vita aut in membris, restitueret eam iniuriam reparando vitam aut
membra, non posset vllo pacto qui læsus
erat remittere restitutionem magis, quàm
cùm habet ipsam vitam aut membra non
conseruare illa, ergo certissimum argumentum est, non esse hominem dominum vitæ
aut membrorum.
Secunda pars probatur. Qui interficit ciuem iniuriam infert & reipublicæ & ciui.
Rursus ciuis qui sibi ipsi mortem intulit, iniuriam fecit reipublicæ, ergo ipse non est
dominus sed custos.
Vltimò probatur. Respublica
nō
non
potest
ciuis cuiuscunque vitam periculo exponere nisi pro salute ipsius reipublicæ: neque ciuis item potest periculo propriam
vitā
vitam
exponere nisi pro virtute colenda.
v.
Verbi
g.
gratia,
pro
amico, pro patria: ergo respublica habet
ius custodiendi vitam ciuium, sicut &
ipsi ciues & non absolutum dominium: &
nota quòd sat est ad hoc, vt homini sit facienda restitutio cum læditur in eadem vita, quòd habeat tutelam & custodiam vitæ
ad vsum illius.
Iam verò
ꝙ
quod
attinet ad
famā
famam
& honorem:
sit quinta
cōclusio
conclusio
. Homo est dominus propriæ famæ & honoris. Hæc
cōclusio
conclusio
est D.
Tho. infra quæstione. 73. articulo. 4. ad primum. & Magistri Soto libro. 4. de iustitia.
quæstione. 6. articulo. 4. libro. 5. de iustitia,
quæstio. 10. art. 2. & in relect. de ratione tegendi & detegendi secretum, memb. 1. q. 3.
& asseritur
cōtra
contra
Caiet. infra. q. 73. art. 2. & in
summa, verbo, Detractio. Probatur autem
ratione. Homo est dominus eorum quæ
per arbitrij facultatem regit & gubernat, sed
famam & honorem homo gubernat per arbitrij facultatem, vt
D.
Diuus
Thom.
Thomas
asserit loco
allegato, ergo est dominus famæ.
Secundò. Interdum homo iustè & sanctè
patitur propriæ famæ detrimentum, imo
perdit seipsum & infamat, ergo est dominus famæ, quia idcirco denegabamus homini propriæ vitæ dominium, quoniam nulla
de causa poterat sibi mortem inferre, ergo
si propriam famam ipse potest perdere, est
dominus illius.
Antecedẽs
Antecedens
probatur. Si quispiam commiserit aliquod occultum
crimẽ
crimen
propter quod alius innocens torquetur: potest iustè reus & nocens seipsum prodere,
vt eruat innocentem à morte, ergo ipse seipsum infamat. Sed contra hanc conclusionem est
argumẽtum
argumentum
Caietani. Fama cuiuscunque ciuis est bonum reipublicæ & communitatis, ergo non ciuis, sed respublica est
domina famæ cuiuscunque ciuis. Miror
nō
non
animaduertisse virum aliàs eruditissimum,
quòd ista ratio pariter procedat ad probandum, quòd ciuis quicunque
nō
non
sit dominus
diuitiarum. Respondetur ergo ad argumentum, quòd fama ciuis est quidem
bonũ
bonum
reipublicæ: quemadmodum bonum partis est
bonum totius, & debitum subinde ipsi reipublicæ per iustitiam legalem. Cæterùm fama cuiuscunque ciuis est ipsiusmet ciuis
tā
quam
tamquam
bonum
propriũ
proprium
ipsiusmet partis, ac
subinde debitum illi ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
.
Sexta conclusio. Homo est dominus bonorum spiritualium. Pro cuius intelligentia
notandum est spiritualia bona esse in duplici differentia. Quædam externa, quæ non
faciunt ipsum habentem bonum. Cuiusmodi sunt iurisdictiones ecclesiasticæ ad determinandas causas spirituales: & similiter beneficia spiritualia, iura scilicet ad percipiendas decimas, pro officijs ecclesiasticis. Vt parochia, Episcopatus, Decanatus, &c. Alia vero bona sunt interna: quæ faciunt subiectum
bonum. Vt gratia & virtutes infusæ. De bonis primi generis probatur conclusio. Episcopus & parochus potest abalienare à se iurisdictionem ecclesiasticam omnem, quam
habet & iura ad percipiendas decimas, si
nō
non
vendendo, certè resignando in fauorem alicuius, & donando, ergo est dominus, &c.
Cæterum aduertendum est, quòd cum dicitur Episcopus dominus beneficij spiritualis: dicitur dominus illius beneficij, quod sibi secundùm iura retinet & possidet vt epi
scopatus. Similiter Pontifex summus sui
Pontificatus, Decanus decanati. Non tamen est censendus dominus eorum beneficiorum, quæ secundùm iura tenetur distribuere: sic summus Pontifex
nō
non
est dominus Episcopatus Salmantini, Episcopus autem Salmantinus est dominus sui episcopatus, non autem decanatus, aut parochiæ,
quam distribuit. De secundi generis bonis
probatur
cōclusio
conclusio
. Primo, homo per facultatem liberi arbitrij (Deo auxiliante) per peculiare quoddam auxilium comparat sibi à
Deo gratiam & reliquas virtutes infusas, ergo est dominus illarum.
Secundò. Si homo non esset dominus
gratiæ & charitatis, sequeretur quòd cum
peccat peccatum furti, aut quodlibet aliud
peccatum, committeret geminum peccatum: vnum furti
cōtra
contra
proximum: alterum
iniustitiæ contra propriam animam & contra Deum quia aufert vitam spiritualem: &
infert mortem, sicut si seipsum occideret,
quod est falsum & contra omnium sententiam. Confirmatur. Si quis dum occidit proximum, consequenter occideret seipsum, citra dubium committeret geminum peccatum: alterum contra proximum: alterum
contra charitatem propriam, ergo ad eundem modum esset in præsentia, si homo
non esset dominus horum bonorum spiritualium, committeret semper duo peccata.
Vltimò probatur. Sequeretur ex opposita sententia, quòd qui peccaret mortaliter,
teneretur continuo ad pœnitendum sub
præcepto: quod est falsum, vt ostenditur latius in materia de pœnitentia, ergo. Sequela
probatur.
Præceptũ
Præceptum
restituendi aliena obligat statim, vt docet D. Tho. art. 8. quæst. 62.
ergo si gratia & reliquæ virtutes infusæ sunt
alienæ; continuo tenebimur, postquam eas
per iniuriam læserimus, restituere.
Libet in hoc loco contemplari diuinam
charitatem, vita siquidem nostram, vt paulò antea dicebamus, retinuit sibi tanquam
verus dominus: vt nos iam vitam nostram,
non quasi humanam, sed quasi rem
diuinā
diuinam
procuraremus veluti depositarij & custodes illius. Contra verò, gratiam & reliquas
virtutes infusas, quæ sunt ordinis diuini, nobis concessit tanquam veris dominis: vt sic
|
exæquaret humana diuinis, & vt tandem
amicorum omnia essent communia, hominis scilicet & Dei. Sed quomodo fieri debeat restitutio, quando læditur homo in huiusmodi bonis siue diuinis siue humanis, dicendum erit
infra quæst. 62. artic. 2. Hîc autem aduertendum est
nō
non
esse certum quod
asserit Magister
Soto lib. 4. de Iustitia. quæ
stione. 2. arti. 3. post tertiam conclusionem,
scilicet, quòd nunquam Deus vsus fuerit absoluta potestate, quam habet erga vitam humanam. Oppositum enim colligo ex
Deutero. 20. & Iosue 6. Vbi legimus Deum præ
cepisse filijs Israel, vt interficerent etiam innocentes quarundam gentium
habitātium
habitantium
in terra promissionis, quod præceptum impleuerunt filij Israel. item
lib. 1. Regum capit. 15. Præcepit Dominus Sauli, vt interficeret omnes Amalechitas etiam paruulos.
Et
4. lib. Regum cap. 9. Præcepit Iehu, vt interficeret omnem
domũ
domum
Achab Regis, in
cuius familia verosimile est fuisse aliquos
paruulos innocentes. Et denique innocentem Iob percussit Dominus licet ministerio Satanæ in omnibus bonis & eius filios
interfecit. Ex quibus omnibus videtur colligi, quòd sæpè Dominus vsus fuerit absoluta potestate sua erga
vitā
vitam
&
salutẽ
salutem
hominũ
hominum
.
Quæstio III.
De rerum diuisione.
ANTE omnia pro huius quæstionis
intelligentia aduertendum est, quòd
ea quæ possunt diuidi & proprijs dominis
adiudicari, sunt in triplici differentia. Quæ
dam enim sunt principatus & iurisdictiones, quædam vero sunt personæ ipsæ: sicut
in matrimonio vterque coniux alterius corporis
potestatẽ
potestatem
accipit. Alia sunt possessiones & diuitiæ,
quę
quæ
appellari solent res prout
distinguuntur à personis. Verum est
tamẽ
tamen
quòd etiam serui quanuis personæ sint, tamen in hoc tertio rerum genere continentur: propterea quòd sunt partes possessionis
& ad vendendum, & ad emendum habiles.
Venduntur enim & emuntur.
Prima conclusio. Dominium esse cœpit
simul cum homine: rerum autem diuisio
non fuisset facta, si status innocentiæ perseuerasset, sed cœpit rerum diuisio post peccatum quando cœperunt homines multiplicari. Prima pars huius conclusionis probatur: quoniam ratione liberi arbitrij debetur
homini dominium. Inde enim factus est
homo totius vniuersi dominus, sed primi
parentes creati sunt cum libero arbitrio, ergo &c. Altera pars conclusionis est communis sententia
Theologorũ
Theologorum
: sed diximus
in illa particulariter de
rerũ
rerum
diuisione, quoniam personarum & iurisdictionum diuisio fuisset in statu innocentiæ. De qua re vide D. Tho. 1. parte, quæst. 96. artic. 3. & 4.
Tertia denique pars conclusionis colligitur ex Genes. cap. 4. Vbi dicitur, quòd Abel
pastor ouium obtulit Deo sacrificium de
optimis primogenitis gregis sui. Ergo iam
habebat rerum diuisionem propriam & distinctam à possessionibus Caim fratris sui.
Secunda conclusio. Iurisdictiones omnes iam de facto applicatæ sunt proprijs dominis, personæ vero applicantur quantum
ad ius coniugij & consensum vtriusque coniugis. Ex quo etiam sequitur applicatio filiorum
quātum
quantum
ad ius patrium. Res autem
non omnes sunt de facto applicatæ. Hæc
cō
clusio
conclusio
, non tam probatione quàm explicatione indiget. In prima parte conclusionis
intendimus, quod nemo hominum est in
vniuersum qui non sit subditus alicui Principi, præter ipsos supremos Principes: qui
soli Deo subijciuntur, iuxta illud Prouerb.
cap. 21. Cor Regis in manu Domini sicut
diuisiones aquarum. Secunda pars conclusionis manifesta est ex ipsa ratione matrimonij requirentis consensum viri & fœminæ. Tertia
deniq;
denique
pars manifestatur exemplis. Siquidem flumina & montes & feræ
syluestres & aues non sunt vniuersaliter applicatæ: ita vt ius piscandi & venandi sit prohibitum. De qua re copiosius dicemus suo
loco quæstione 62.
Tertia conclusio. Licita est rerum diuisio & appropriatio, non solum pro laicis, verùm etiam pro ecclesiasticis & religiosis secundum illorum professionem. Hæc conclusio est contra quosdam Philosophos, scilicet, Platonem & Socratem: vt patet apud
Platonem in
Tymęo
Tymæo
, qui aiebat omnia esse
|
debere communia, etiam vxores. Est etiam
contra quosdam hæreticorum vocatos apostolicos, qui negabant esse licitum
propriũ
proprium
aliquid possidere. Vt refert
Augu. in lib. de
hæresibus ad Quod vult deum cap. 40. Et
lib. 2. de gratia Christi cap. 11. & epistol. 106.
ait Pelagium in eodem fuisse errore. Hos sequuti sunt aliqui, qui dicebantur Pseudoapostoli, vt refert
Alphonsus de Castro lib. 2.
de hæresibus. in verbo, apostolus hæresi. 2.
Alij verò hæretici fuerunt negantes licitum
esse ecclesiasticis viris quidquam tanquam
proprium possidere. Quorum meminit
Diuus
August. libr. 2. de hæresibus capit. 50.
Hos sequuti sunt postea Ioannes Hus, &
Vvitcleff, & Lutherus, & Rex Angliæ Henricus Octauus: quorum iussu Germaniæ &
Anglicanæ Ecclesiæ bonis suis sunt spoliatæ. Nostra tamen conclusio vniuersalis confessio est Ecclesiæ catholicæ. Et probatur.
Nam ab antiquo Patriarchæ, & amici Dei
Reges & ciues Israelitici populi semper
possederunt
propriũ
proprium
. Cæterùm post Christi etiam aduentum nulla vnquam fuit necessitas ad salutem, vt qui
cōuerterentur
conuerteretur
ad
fidem, abijcerent diuitias. Vt
cōstat
constat
ex Actibus apostolicis, & Epistolis Pauli. Quinimo & Christus Dominus in communi collegio Apostolorum aliquid possedisse videtur. Quoniam Iudas loculos habens ea quæ
mittebantur portabat. Hæc etiam conclusio definita est contra Pelagianos in concilio Palæstino, & contra Vuitcleph,
in concilio Constantiensi, quæst. 8. Errore 10. & 36.
& 39. In
cōcil.
concilio
item Tridentino in Decreto
de regularib. sess. 25. ca. 3. vbi
cōcedit
concedit
sancta
synodus, omnibus monasterijs tam
virorũ
virorum
,
quàm mulierum etiam mendicantium, exceptis domibus Sancti Francisci, quòd bona immobilia possideant.
Gratianus
deniq;
denique
.
1. 2. quæst. 1. & 2. 3. & 4. colligit in vnum,
multa Conciliorum &
Pontificũ
Pontificum
& Sanctorum patrum testimonia, quibus probat licitum esse ecclesiasticis proprium possidere.
Videatur Diuus
Thomas infra quæst. 66.
articulo. 2. & Thomas Vvaldensis libro. 3.
doctrinalis antiquæ fidei capit. 81. & Ioannes de Medina libr. de restitutione. quæstio
ne prima. dub. 1. & Alphonsum à Castro,
in verbo, Ecclesia. hæresi. 4. & in verbo, pau
pertas. hæresi. 2. Soto libro. 4. de Iustitia.
quæstione. 3. Vide Aristot. lib. secundo. Politicorum. à principio, & deinceps per multa capita disserentem contra Socratem &
Platonem. Et Aristotelem sequuti sunt omnes philosophi Peripatetici. Rationes autem pro ista conclusione sunt petendæ à Diuo Thoma, & cæteris autoribus locis allegatis: & nos dicemus pro conclusione sequenti, quæ quidem talis est.
Quarta conclusio. Iure positiuo humano introducta est iurisdictionum & rerum
diuisio: iure gentium quidem in communi:
iure autem ciuili in particulari. Explicatur
hæc
cōclusio
conclusio
quantum ad secundam & tertiam partem. Quia iure gentium introductum est, vt iurisdictiones & res non sint
cōmunes
communes
omnibus: sed ius ciuile supra hoc
ius addidit, quòd hæc respublica sit huius
principis, illa illius, Hispania Philippi, Gallia sui Regis, &
ꝙ
quod
hic ager sit huius ciuis, ille alterius. Prima pars probatur. Iure
naturę
naturæ
res omnes erant communes. Similiter iurisdictiones & principatus nemini erant adiudicati & applicati, ergo solum ius positiuum applicuit.
Secundo ea quæ iure naturæ constituta
sunt: per se bona sunt, & illis opposita per se
mala: sed iurisdictionum, & rerum appropriatio & diuisio non sunt per se bona nec
communio per se mala, ergo non iure naturæ, sed positiuo humano introducta sunt.
Secunda pars probatur. Rerum diuisio
& appropriatio sequitur ex his principijs:
Pacem esse retinendam in rebus publicis,
agros esse colendos, per
consequentiā
consequentiam
quanuis non euidentem: vsque adeò tamen apparentem & probabilem, vt nemo sit hominum qui eam negare possit. Ergo pertinet
ad ius gentium. Consequentia ista simul
cum antecedente patet ex dictis supra quæ
stione 57. artic. 2. & 5.
Tertia pars asseritur à Diuo
Augustino
tract. 6. super Ioannem, cuius verba allegat
Diuus
Thomas infra quæst. 66. artic. 2. Ratione vero probatur. Ius ciuile illud est,
quod sibi quisque populus vel ciuitas constituit colligens illud ex principijs naturalibus, sed per consequentiam tantùm probabilem, non necessariam: sed iurisdictionum
|
&
rerũ
rerum
diuisio in particulari est huiusmodi,
nec enim
admodũ
admodum
necessarium erat, quod
hic Rex huic reipublicæ, ille verò alteri
præficeretur: aut quòd hic ager huic homini, ille vero alteri applicaretur, ergo &c.
Confirmatur ex
lege. 1. ff. de constitutionibus principum. Vbi dicitur quòd respublica & ciuitas quælibet transtulit in Principem omnem suam potestatem. Vltimo
probatur. Quoniam, vt ostendemus
quæ
stione. 5. de dominio. Per ius ciuile transferuntur quandoq́ue dominia inuitis dominis: quandoq́ue vero etiam volentibus dominis prohibentur transferri, ergo &c.
Sed
cōtra
contra
tertiam conclusionem, ac subinde contra quartam arguitur primò. Quia
Lucæ 14. inquit Christus qui non renuntiat omnibus quæ possidet,
nō
non
potest meus
esse discipulus: sed esse discipulum Christi
nihil aliud est, quàm esse bonum Christianum, Ergo Christianus bonus non potest
esse dominus. Respondetur hunc locum habere duplicem intelligentiam. Prima est, si
intelligatur de renuntiatione per affectionem prauam, & inordinatam erga res temporales per
quā
quam
anteponitur Christo possessio & hæreditas. Secunda est, quòd intelligatur de his qui profitentur Euangelicam
perfectionem. De monachis videlicet, quibus non licet aliquid proprium in particulari possidere. Sed prior intelligentia videtur magis germana & consona his quæ paulò ante præmiserat Christus, si quis venit ad
me & non oderit patrem & matrem filios
& vxorem adhuc & animam suam, non potest meus esse discipulus. Quæ verba intelligenda sunt necessariò de amore prauo &
inordinato. ¶ Secundò arguitur, ex testimonio D. Thom. infra quæst. 66. artic. 1. dicentis, res exteriores subiacere humanæ potestati, quantùm ad vsum, soli autem diuinæ
potestati,
quantũ
quantum
ad
naturā
naturam
. Hinc arguitur
ex eo quod dictum est supra,
ꝙ
quod
homo non
est dominus vitæ
suę
suæ
quia licet habeat illius
vsum & custodiam, non tamen potest eam
sibi tollere. Sed D. Tho. dicit
ꝙ
quod
rerum omnium
exteriorũ
exteriorum
tantùm habet homo vsum
& non potest naturam mutare, ergo.
Respō
detur
Respondetur
Diuum Tho. solùm velle quòd solus
Deus potest
naturā
naturam
rerum exteriorum om
nibus modis mutare, creando & in nihilum
redigendo. Sed homo nihilominus potest
in multos vsus, in omnes quidem lege permissos vti rebus externis: ita vt si animatæ
sint possit eis vitam auferre: quod
dominiũ
dominium
non habet supra propriam vitam.
Quæstio IIII.
De peculiari quorundam
dominio.
ANTE disputationem hanc, vtrùm
aliquis homo sit totius orbis dominus & Rex. Duo fundamenta præiacienda
sunt. Primum est. Nullus omnino princeps
est dominus
secũdùm
secundum
proprietatem bonorum, quæ applicata sunt ciuibus. Hoc asseritur ab omnibus Theologis,
philosophisq;
philosophisque
& Iuris peritis, vno excepto Hostiensi,
quẽ
quem
reprehendit meritò Magister
Soto libro. 4.
de Iustitia. quæst. 4. art. 1. conclus. 1. Asseritur etiam
iure Regio Hispaniensi. partitione. 2. tit. 1. lege 2. & 3. Ratione verò probatur. Princeps is dicitur, qui
rempublicā
rempublicam
gubernat propter ipsius reipublicæ commodum &
vtilitatẽ
vtilitatem
: Contrà verò Tyrannus in
gubernatione, is diffinitur qui oblitus commodorum reipublicæ ad suum
cōmodum
commodum
& vtilitatem gerit
principatũ
principatum
. Ergo
nō
non
erit
legitimus Rex qui sibi appropriat bona
subditorũ
subditorum
. Sed arguitur contra hoc fundamentum. Nam
libro. 1. Reg. cap. 8. Præcepit Dominus Samueli, vt exponeret populo Israelitico volenti creare sibi Regem, ius Regis
eligendi. Illud autem ius est,
ꝙ
quod
vxores, filios
& filias, ciuium substantias, & fortunas
eorũ
eorum
conuerteret in proprium
cōmodum
commodum
ipsius
Regis. Respondeo primò: Regem illa omnia posse cum id expedierit bono publico. Respondetur secundò. In eo loco voluisse
dominũ
dominum
quodāmodo
quodammodo
auocare populum
Israeliticũ
Israeliticum
à proposito creandi Regem
sibi, & idcirco exposuit illis Tyrannidem
Regiam,
quā
quam
solebant, vt in
plurimũ
plurimum
Reges
exercere, erga ciues subiectos: & hoc appellauit ius Regis qui regnaturus erat super
eos. Ius inquam, quod sibi
statuebāt
statuebant
tyrannicè. Secundum
fundamentũ
fundamentum
. Potestas ciuilis
ad gubernandam
rempublicā
rempublicam
habetur ex iu|
re diuino naturali. Hoc asseritur
in allegata
partitione Hispanici iuris. lege. 2. & 4. cum
sequentib. habetur etiam apud
Aristotelem
1. Politic. cap. 25. Vide
Victoriam nostrum
in relectio. de potestate ciuili. & Soto supra
quæst. 4. artic. 1. conclus. 2. Item reuocanda
sunt in memoriam, quæ nos
supra diximus
quæst. 2. huius tractatus, dum ageremus de
seruitute naturali. Sed probatur ratione naturali. Respublica ciuilis non potest consistere in societate nisi sit potestas in illa superior apud vnum vel plures: sed homo
iure naturali est animal sociabile quòd in republica & societate degere debet, ergo eodem iure debet respublica eligere gubernatorem. Secundo probatur. Iure naturali diuino necessaria est potestas in republica ad
puniendos reos: sed talis potestas
nō
non
potest
esse priuata singulorum, sed necessario debet esse publica, ergo. Minor probatur. Præ
cepto quinto Decalogi prohibetur hominis occisio autoritate priuata, nisi in sui defensionem vel proximi. Ad puniendum ergo reos necessaria est autoritas publica quæ
homicidas iudicet & puniat. Vltimo probatur. Multitudo sine ordine constare non potest, imo necesse est ibi ad sit perturbatio &
cōfusio
confusio
. Respublica verò
quædā
quædam
multitudo
est, ergo constare
nō
non
potest sine ordine inferioris & superioris.
Cōfirmatur
Confirmatur
exẽplis
exemplis
.
Nā
Nam
in vniuerso toto diuersis rerum gradibus
cō
posito
composito
præest Deus tanquam Princeps &
Dux totius vniuersi. Item in Microcosmo
idest, minori mundo qui est homo, sunt diuersi gradus & ordines
potentiarũ
potentiarum
quibus
omnibus perficitur ratio tanquam Dux quinimo inter angelos & inter beatos est ordo
inferioris & superioris. Ergo naturalis ratio
dictat in republica esse necessarium talem
ordinem. ¶ Contra
fundamẽtum
fundamentum
arguitur.
Respublica constituit sibi Regem in quem
transfert suam potestatem: aut si mauult plures optimates consules, in quos transfert
suā
suam
potestatem, ergo talis potestas iure humano habetur non diuino. Respondetur nego
consequentiam. Quoniam respublica tenetur creare vel vnum vel plures, qui eam gubernent, iure diuino naturali, non positiuo
gentium vel ciuili. Non itaque pendet ex
beneplacito reipublicæ creare ciuilem po
testatem, sed iure naturæ tenetur. Cum autem creat talem gubernatorem vel gubernatores, transfert in illum vel illos suam potestatem. Quæ quidem potestas, cum in ipsa
republica existat diuino naturaliq́ue iure,
necesse est vt eodem iure sit in rege constituto. Neque enim fingere licet duas supremas potestates: alteram in Rege, alteram in
republica. Sed vna est tantùm, quam ipsa
respublica in Regem transtulit, propterea
quòd sic non solum melius gubernaretur,
imò aliter gubernari
nō
non
posset, nec vera gubernatio esset.
IAM vero latiùs dicendum est de peculiari quorundam dominio vniuersi. Nimirum de dominio Christi, & summi Pontificis, & Imperatoris. ¶ Et quidem quantum
ad Christi dominium attinet, quoniam variæ sunt opiniones, visum est pro
vtraq;
vtraque
parte argumenta proponere: deinde nostram
meditationem circa hanc
cōtrouersiam
controuersiam
adiungere.
DVbitatur ergo primò. An Christus
habuerit dominium temporale huius mundi. Pro parte affirmatiua videtur
esse Diuus
Thomas in opusculo 20. de regimine principum. libro. 3. cap. 12. 13. & 14.
Vbi expressè ait, quòd Christus
secundũ
secundum
humanitatem fuit monarcha & habuit omnem potestatem in cælo & in terra: &
ꝙ
quod
eius monarchia successit Romanis, & excessit omnes monarchias ex triplici parte.
Scilicet ex dominij vniuersalitate, & ex annorum quantitate, & ex dignitate dominij.
Et
ibidem dicit, capit. 13. quòd Augustus
Cæsar gerebat vices dominij Christi Domini post eius natiuitatem annos quatuor
decim. Et
capit. 14. assignat Diuus Thomas rationes, quare Christus Dominus,
cũ
cum
habuerit tale
dominiũ
dominium
, in tanta humilitate
& paupertate viuere elegerit. Ergo Diuus
Tho.
Thomas
planè sentit
ꝙ
quod
Christus non
solũ
solum
spirituale dominium, sed etiam temporale huius mundi habuerit. Confirmatur, quia
in
3. par. quæst. 59. artic. 4. ad primum. ait,
ꝙ
quod
iudiciaria potestas consequitur regiam dignitatem: Christus autem quanuis esset
Rex constitutus à Deo: non tamen in terris
viuens regnum terrenum administrare voluit. Similiter etiam
iudiciariā
iudiciariam
potestatem
|
exercere noluit supra res temporales, qui venerat homines ad diuinas transferre. Hæc
S.
Sanctus
Tho.
Thomas
videtur ergo expressè sentire, quòd
Christus fuerit verè Rex & dominus temporalis: quanuis noluerit vti illa potestate.
Deinde D.
Tho. in eadem. 3. par. q. 13. arti. 2.
& ad 1. intendit tribuere
animę
animæ
Christi omnem
potestatẽ
potestatem
, quæ possibilis est dari creaturæ
absq;
absque
implicatione
cōtradictionis
contradictionis
. Sed
quod Christus Dominus
talẽ
talem
habuerit potestatem non implicat
contradictionẽ
contradictionem
,
neq;
neque
est aliquod inconueniens. Ergo pertinet ad
dignitatem Christi,
ꝙ
quod
habeat tale
dominiũ
dominium
,
talemq́;
talemque
potestatem. Confirmatur,
quoniā
quoniam
habere temporale dominium supra
totũ
totum
orbem, est quædam perfectio, quæ conuenire
potest creaturæ. Ergo non est deneganda
Christo domino.
Antecedẽs
Antecedens
ꝓbatur
probatur
. Quia
huiusmodi temporale dominium includit
potestatem ad gubernandos subditos, & ad
condendas leges, quibus homines abstrahuntur à malis & ad virtutis opera diriguntur. Per talem etiam potestatem redduntur
bonis præmia & malis supplicia: ergo conueniens est,
ꝙ
quod
Christus dominus talem habuerit potestatem.
Secundo arguitur. Ex testimonijs Sacrarum literarum quæ plurima sunt, in quibus
videtur affirmari tale dominium &
regnũ
regnum
attribuendum esse Christo.
v.
Verbi
g.
gratia,
Psalm. 2. Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem
tuam & possessionem
tuā
tuam
terminos terræ.
&
Psal. 71. Dominabitur à mari
vsq;
vsque
ad mare, & à flumine
vsq;
vsque
ad terminos orbis terrarum. Et
Zachariæ. 9. Ecce Rex tuus venit tibi, &
dominiũ
dominium
eius à mari
vsq;
vsque
ad mare. Et
Matth. 28. Data est mihi omnis potestas in
cælo & in terra. At verò, si non habet
dominiũ
dominium
tẽporale
temporale
, non est data ei omnis potestas
in terra.
Et Ioan. 13. Sciens quia omnia dedit
ei pater in manus.
Lucæ. 10. Omnia mihi
tradita sunt à patre meo. Et ad
Hebr. 1.
Quẽ
Quem
cōstituit
constituit
hæredem
vniuersorũ
vniuersorum
. Et
Apocal. 1.
Princeps
regũ
regum
terræ asseritur. &
cap. 19. dicitur,
ꝙ
quod
habebat
scriptũ
scriptum
in vestimento & in
fœmore. Rex
regũ
regum
& Dominus
dominantiũ
dominantium
. Vbi significatur in eo
ꝙ
quod
dicitur in vestimento & in fœmore, quod
regnũ
regnum
illius
nō
non
solùm
cōpetebat
competebat
ei
secundũ
secundum
diuinitatẽ
diuinitatem
, sed
etiā
etiam
secundũ
secundum
humanitatẽ
humanitatem
: & quod non
solũ
solum
erat spirituale
dominiũ
dominium
, sed
etiā
etiam
temporale.
Cōfirmatur
Confirmatur
,
quoniā
quoniam
aliâs Christus
nō
non
diceretur propriè Rex
secundũ
secundum
quod homo, sed
solũ
solum
metaphoricè: sicut dicitur pastor
ouiũ
ouium
.
Probatur sequela. Quoniam nomine Regis
intelligimus
ꝓpriè
proprie
loquẽtes
loquentes
Regem
tẽporalem
temporalem
qualis fuit Salomon:
semperq́;
semperque
in Sacris
literis
quotiescũq;
quotiescumque
nomẽ
nomem
Regis tribuitur homini, accipitur
ꝓ
pro
Rege
tẽporali
temporali
. Ergo
pręiudicamus
præiudicamus
dignitati Christi, si negemus esse
etiā
etiam
Regem
tẽporalẽ
temporalem
. ¶ Tertiò arguitur ratione.
Quoniā
Quoniam
omnes Theologi
cōcedunt
concedunt
quod Christus fuit
dñs
dominus
temporalis
quantũ
quantum
attinet ad
necessitatẽ
necessitatem
&
ordinẽ
ordinem
& sinem
spiritualẽ
spiritualem
propter
quẽ
quem
Christus principaliter
venit, sed omnia
tẽporalia
temporalia
facta sunt
ꝓpter
propter
finem
hũc
hunc
spiritualẽ
spiritualem
& super
naturalẽ
naturalem
: ergo
Christus dominabatur in omnibus
tẽporalibus
temporalibus
. Minor patet, quia totus ordo naturæ
est factus à Deo propter
ordinẽ
ordinem
gratiæ. Confirmatur, ex doctrina S.
Tho. 2. 2. q. 40. art. 2.
Vbi ait omnis persona vel ars, vel virtus, ad
quam pertinet finis, habet disponere de ijs
quæ sunt ad
finẽ
finem
, vbi
ponderandũ
ponderandum
est quod
dicit omnis persona ad quam pertinet finis.
Ergo
cũ
cum
Christus in
quantũ
qunatum
homo sit persona ad
quā
quam
pertinet finis:
cũ
cum
sit constitutus à
Deo rerum
omniũ
omnium
dux iudex & Pontifex
habens plenam potestatem dirigendi homines in
vltimũ
vltimum
finem: sequitur,
ꝙ
quod
ipse sit dominus rerum
omniũ
omnium
temporaliũ
temporalum
, siquidem
omnes creatæ sunt à Deo propter finem
vltimũ
vltimum
. ¶ Quarto arguitur, ex D.
Bernardo
lib. 3. de
cōsideratiōe
consideratione
ad
Eugeniũ
Eugenium
Papā
Papam
, cui
dicit: dispensatio tibi credita est, non data
possessio, non tu ille, de quo ait propheta,
Et erit omnis terra possessio eius: Christus
hic est, qui possessionem sibi vendicat, & iure creationis & merito redemptionis, &
dono patris. Vbi Diuus Bernardus tres titulos dominij amplissimi in Christo numerauit. Primus est creationis, de quo non
est nostra disputatio. Alter est titulus redemptionis: quem
Abulensis super Matth.
cap. 25. q. 307.
cōfirmat
confirmat
ex illo ad
Rom. 14.
Mortuus est & resurrexit, vt
viuorũ
viuorum
& mortuorum dominetur. Eo
ꝙ
quod
morte & resurrectione sua & mortuos & viuos redemit.
Cō
firmatur
Confirmatur
, quia titulo
redẽptionis
redemptionis
sumus serui Christi: at verò quicquid seruus acquirit
|
dño
domino
suo acquirit, vt habetur in.
l. placet. ff. de
acquir. hæred. & l. etiam inuitis. de acquirendo rerum dominio. Ergo omnia nostra
tẽ
poralia
temporalia
Christi sunt tanquam domini. Tertius titulus est ex dono patris qui in superioribus explicatus est, & confirmatus ex illo
Hebr. cap. 2. Quem constituit
hæredẽ
hæredem
vniuersorum. Et
Lucæ 11. Omnia mihi tradita sunt à Patre meo.
Quinto arguitur. Omnes fere Theologi
concedunt Christum futurum regem omnium & dominum in æternitate, maximè
post diem iudicij: sed
secundũ
secundum
doctrinā
doctrinam
Sancti Thomæ, omnia quæ Christus nunc habet & habiturus erat, habuit etiam in vtero
virginis, præter illa quæ repugnabant conditioni viatoris & mortalitati corporis, sed habere talem potestatem & tale
dominiũ
dominium
nō
non
repugnabat, ergo ex tunc habuit,
quāuis
quamuis
noluerit habere vsum illius potestatis & dominij. Cui
cōsonat
consonat
illud ad Galat. cap. 4. Quanto tempore hæres paruulus est nihil differt
à seruo cum sit dominus omnium. Sic ergo
Christus Dominus potuit habere quidem
temporale dominium huius mundi, non tamen vsum: quia ita expediebat ad
redẽptionem
redemptionem
humani generis, quod Christus se gereret vt pauper & humilis in terra
dũ
dum
mortalem vitam agebat. His & alijs rationibus
confirmāt
confirmant
hāc
hanc
affirmatiuam partem ij quibus placet
Christũ
Christum
habuisse temporale dominium & regnum huius seculi
inquātum
inquantum
homo: quia hoc ad dignitatem eius pertinere arbitrantur.
Deniq;
Denique
pro hac parte fit argumentum ex perfectissimo sacerdotio Christi, ad cuius perfectionem videtur pertinere potestas regia
tẽporalis
temporalis
. Et probatur, quia
finis sacerdotij est superior quam potestatis
regiæ temporalis, ergo cùm in Christo fuerit
perfectissimũ
perfectissimum
Sacerdotium, necesse est,
ꝙ
quod
habuerit in se omnem
potestatẽ
potestatem
temporalẽ
temporalem
regnādi
regnandi
&
dominādi
dominandi
.
Quemadmodũ
Quemadmodum
ad
artificẽ
artificem
artis
architectonicę
architectonicæ
pertinet principari & imperare inferioribus, & eos gubernare: vt attulimus ex S. Tho. sup. q. 40. art. 2.
PRO altera vero parte sunt argumenta
magni momenti. Arguitur enim primo pro parte negatiua autoritatibus Sacrarum literarum &
Sanctorũ
Sanctorum
patrum: deinde
argumẽtabimur
argumentabimur
rationibus Theologicis.
Primò quidem se offert testimonium
Ieremiæ c. 22. Vbi post regem
Iechoniā
Iechoniam
nullum iam amplius regem de semine Dauid,
qui temporaliter regnaret, futurum esse præ
dicitur, his verbis. Hæc dicit Dominus. Scribe virum istum sterilem, qui in diebus suis
non prosperabitur, nec enim erit de semine
eius vir qui sedeat super solium Dauid &
potestatem habeat vltra in Iuda. Ergo Christus non fuit Rex temporalis huius mundi,
alioquin etiam esset rex temporalis super solium Dauid & super Iudam. Est aliud testimonium
Ioannis 18. Vbi dixit Christus Pilato. Regnum meum non est de hoc mundo, si ex hoc mundo esset regnum meum
ministri mei vtiq́ue decertarent, vt non traderer Iudæis. Nunc autem regnum meum
non est hinc. Nec valet respondere quòd
illud testimonium intelligendum est ita,
ꝙ
quod
Christus non habuerit nec habere voluerit
vsum & exercitium regis temporalis. Hoc
enim
cōstabat
constabat
tunc Pilato, cum pauperem
vitam duceret Christus. Rogabat ergo Pilatus an haberet ius regni, vt Cæsari posset
cō
tradicere
contradicere
: cui respondit Christus, regnum
meum non est de hoc mundo. Deinde quotienscunque in Sacris literis fit mentio de regno Christi semper adiungitur aliquid quo
intelligamus spiritualitatem regni illius &
æternitatem: non ergo temporaliter & seculariter regnandi in hoc seculo accepit
potestatẽ
potestatem
Christus. Antecedens inductiuè patet.
Primò quidem
Zachariæ. 9. dicitur, Ecce
rex tuus venit tibi Iustus & Saluator ipse
pauper & ascendens super asinam. Vbi non
solum vsum regni, sed etiam dominium &
proprietatem rerum denegari videtur Christo.
Itẽ
Item
in eo quod dicit Iustus & Saluator:
satis explicatur spiritualitas regni Messiæ.
Præterea
Psalmo. 2. Ego autem constitutus
sum rex ab eo super Sion montem
sanctũ
sanctum
eius prædicans
præceptũ
præceptum
eius. Quibus verbis insinuatur qualitas
regię
regiæ
potestatis Christi. Videlicet, ad prædicandum spirituale forum Dei. Similiter & illud
Matth. 28. Data
est mihi omnis potestas in cælo & in terra.
Determinatur per illud quod sequitur, euntes ergo in mundum vniuersum prædicate
Euangeliũ
Euangelium
omni creaturæ. Baptizantes eos,
&c. Vbi particula illa, ergo, denotat explica|
tionem qualitatis regni & potestatis Christi: alioquin non esset consentanea illatio,
dum inferretur ex regno & potestate temporali, potestas prædicandi ac baptizandi
Apostolis collata. Item
Luc. 19. Benedictus
qui venit Rex, Osanna. Id est salua nos. Vbi
salus spiritualis non temporale iudicium expectabatur à rege Christo. Præterea
Ieremiæ 23. Regnauit rex &
sapiẽs
sapiens
erit & faciet
iudicium & iustitiam in terra. Sed vt intelligatur quale iudicium facturus erat in terra: subiungitur. In illa die saluabitur Iuda, &
Israel habitabit considenter, & hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus iustus
noster. Quod testimonium non potest intelligi de salute temporali regni Iuda. Constat enim illud
nō
non
fuisse reparatum per aduentum Christi. Amplius
Isaiæ 9. Super solium Dauid, & super
regnũ
regnum
eius sedebit in
æternum, vt confirmet & corroboret illud
amodo
vsq;
usque
in sempiternum. Quæ sessio,
quæ confirmatio & corroboratio intelligi
non potest secularis & temporalis: sed omnino spiritualis. Similiter
Psalm. 44. Intende prospere procede & regna, & statim ratio & modus regnandi describitur, dum inquit, propter veritatem &
mansuetudinẽ
mansuetudinem
&
iustitiam & deducet te mirabiliter dextera
tua. Vbi
officiũ
officium
Christi in prædicatione veritatis, in exemplo mansuetudinis, in virtute
redemptionis, quæ nomine iustitiæ intelligenda est, describitur. Præterea quo modo
verificabitur quod inquit
Paulus 2. Corint.
8. Qui cum diues esset pro nobis egenus factus est. Si Christus fuit dominus temporalis totius mundi? Non enim fuisset verè pauper nec egenus, sed ditissimus
omniũ
omnium
hominum. Et
deniq;
denique
quo modo verum erit:
ꝙ
quod
vulpes foueas
habẽt
habent
& volucres cæli nidos:
filius autem hominis non habet vbi caput
suum reclinet? Habebat
siquidẽ
siquidem
vitæ
tẽporalis
temporalis
cōmoditates
commoditates
supra omnes Reges
etiā
etiam
si
nollet vti illis possessionibus.
Iam vero si
Sanctorũ
Sanctorum
Patrũ
Patrum
intelligentiā
intelligentiam
sacrarũ
sacrarum
literarum requiramus, omnes illi videntur parti negatiuæ adhærere. Principio
D. August. lib. 17. de ciui. cap. 7. ait
ꝙ
quod
populi
Israel
personā
personam
figuratè gerebat Saul, qui populus
regnũ
regnum
fuerat amissurus, Christo Iesu
Dño
Domino
nostro per nouum
Testamentũ
Testamentum
, non
carnaliter sed spiritualiter regnaturo. Item
idem August. tractatu 115. super Ioannem
exblicans
explicans
illud Psalmi 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion
montẽ
montem
Sanctum eius, inquit, Sion illa, & mons ille,
nō
non
sunt de hoc mundo. Quod est regum eius,
nisi credentes in eum? Et iterum dabo tibi
gentes hæreditatem tuam, quas possideas
ad earum salutem, & quæ tibi fructificent
spiritualia.
Ambrosius etiam apertè lib. 3. in Lucam
cap. penulti. Negat
regnũ
regnum
Christi fuisse temporale, quale fuit Dauid vel Roboam vel
Iechoniæ. Ait enim, Ipsum regem
secũdum
secundum
honorem seculi non accipimus Christum.
Quomodo ergo dictum est: de fructu ventris tui ponam super sedem tuam? Quomodo etiam
dictũ
dictum
est, Dabit illi Dominus
Deus sedem Dauid patris eius & regnabit
in domo Iacob in
æternũ
æternum
? Non seculari honore regnauit Christus. Et paulò post,
exponẽs
exponens
illud Psal. 88. Thronus eius sicut dies
cæli, inquit, non vtique hunc
thronũ
thronum
Salomon sedit, non Roboam, non Iechonias. Et
deniq;
denique
ait, Qui dicit regnum meum
nō
non
est
de hoc mundo: ostendit esse supra
mundũ
mundum
.
Ita & regnum eius erat & non erat in seculo, sed supra seculum erat.
Diuus
Hieronymus lib. 4. super
Ieremiā
Ieremiam
cap. 22. explicans illud, Scribe virum istum
sterilem, inter alia multa dicit,
ꝙ
quod
regnum
Christi non erat terrenum & breue, sed perpetuum & cæleste. Diuus etiam
Gregorius
homil. 8. super
euāgelia
euangelia
, Non
solũ
solum
regnum
mundi, sed & dominium rerum habuisse
Christũ
Christum
secũdum
secundum
humanā
humanam
naturam negat.
Ait enim non in parentum domo, sed in via
nascitur: vt profectò ostenderet, quia per humanitatem
quā
quam
assumpserat quasi in alieno
nascebatur. Alienum non
secundũ
secundum
potestatem dico, sed
secũdũ
secundum
nostram
naturā
naturam
. Nam
de potestate eius scriptum est, in propria venit.
Athanasius præterea tom. 3. in oratione
de Sanctissima Deipara prope finem ait, Rimantur hæretici & se se inuicem adhortantes, & affectuosè quærunt, an acceperit
thronũ
thronum
Dauid patris sui, & regnauerit in domo
Iacob in æternum. Et paulò post. Ergo accipiens
thronũ
thronum
Dauid, transtulit illum & dedit Sanctis
Christianorũ
Christianorum
regibus, vt conuer
|
teret eos ad
domũ
doimum
Iacob: qua tradita in opprobrium & direptionem regnabit in Christianis in
æternũ
æternum
. Siquidem genitus ex virgine, vt consummatis omnibus, quæ ad negotium mortis & crucis
pertinebāt
pertinebant
, post resurrectionem ad suos dicebat, Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Et
quā
doquidem
quandoquidem
ipse rex est, qui natus est ex virgine, idemq́ue ac dominus & Deus, ea propter & mater quæ eum genuit & regina &
domina & Deipara propriè & verè censetur. Hæc Athanasius. Vbi considera, quomodo regnum Christi non temporale sed spirituale affirmet
secũdum
secundum
humanitatem. At
vero dominij rationem vniuersalem diuinitati tribuit. Et propterea ipsam Dei genitricem reginam & dominam appellat. Constat autem, quod virgo mater non fuit temporaliter regina vel domina: sentit ergo Athanasius
ꝙ
quod
ex vnione hypostatica erat ille
homo
Dñs
Dominus
omniũ
omnium
.
Chrysost.
itẽ
item
homil. 6.
super. c. 2. Matth. sic ait, Quo
nā
nam
pacto Magi ex stella illa
Iudæorũ
Iudæorum
regem
illũ
illum
esse
didicerũt
didicerunt
:
cũ
cum
certè
nō
non
istius regni iste sit rex, sed
vilem
hāc
hanc
prorsus vitam egit ac pauperem?
Basil. quoque
quẽ
quem
refert D. Tho. in catena
aurea. Lucæ. c. 1. explicans illud: regnabit in
domo Iacob, ait. Non in materiali sede Dauid Dominus sedebit, translato Iudaico regno ad Herodem, sed sedem appellat Dauid, in qua residet dominus, indissolubile regnum. Denique omnes patres antiqui explicantes illud
Lucæ. 1. Dabit eit Dominus
sedem Dauid, vniuersi
negāt
negant
temporale regnum Christo competere: & omnino asserunt rationem regni Christi spiritualem &
æternā
æternam
fuisse. ¶ Tertio loco rationibus
agendũ
agendum
est, Prima
itaq;
itaque
ratio & potissima mihi
est, quæ tali fundamento innititur.
Quoniā
Quoniam
Christus
Dñs
Dominus
assumpsit
humanitatẽ
humanitatem
talibus
conditionibus exornatam & affectam qualibus conueniebat exornari & affici ad finem
intentũ
intentum
per incarnationis mysterium.
Finis
autẽ
autem
fuit, vt Christus
Dñs
Dominus
plenus gratiæ & veritatis esset caput influens in
mẽbra
membra
veritatẽ
veritatem
&
gratiā
gratiam
. Et
quidẽ
quidem
ꝙ
quod
attinet ad
veritatẽ
veritatem
, oportebat
illũ
illum
esse
perfectissimũ
perfectissimum
caput.
Et idcirco assumpsit
animā
animam
beatā
beatam
lumineq́;
lumineque
gloriæ
illustratā
illustratam
, tam eximiè, vt in illo crescere non oporteret. Fuit
itaq;
itaque
testis ocula
tus veritatis: & ad hoc venit in
mũdum
mundum
vt
testimoniũ
testimonium
perhiberet veritati & prædicaret
nobis forum Dei &
beneplacitũ
beneplacitum
eius circa
media necessaria ad salutem
hominũ
hominum
à nobis credenda &
faciẽda
facienda
. Deinde venit Christus vt exemplo suo nobis viam ad salutem
ostenderet, non solum
necessariā
necessariam
, sed etiam
eius perfectionis quæ in
cōsilio
consilio
est semitam
demōstraret
demonstraret
. Cùm igitur, qui venit facere
& docere, dixerit: Si vis perfectus esse, vade
& vende omnia quæ habes, & sequere me,
consequens est,
ꝙ
quod
Christus Dominus temporale dominium, aut regnum non
assumcpserit
assumpserit
. Alioquin
Euangelicā
Euangelicam
perfectionem
exemplo suo non docuisset. Confirmatur,
quoniā
quoniam
perfecta paupertas non solum consistit, imo
nō
non
consistit in abdicando omnino
vsu rerum, sed consistit in abdicando dominio
ipsarũ
ipsarum
, id quod religiosi
faciũt
faciunt
: qui quidem,
quāuis
quamuis
multis rebus vtantur,
tamẽ
tamen
nullius
dominiũ
dominium
habẽt
habent
singuli. Ergo cùm ipse
Christus
exemplũ
exemplum
euangelicæ paupertatis
se ipsum proposuerit
incōueniẽs
inconueniens
videretur,
ꝙ
quod
ipse
secundũ
secundum
humanitatẽ
humanitatem
temporaliter rerum
omniũ
omnium
dominiũ
dominium
& regnum haberet,
quanuis paucis vteretur ad vitæ sustentationem. ¶ Secunda ratio est.
Quāuis
Quamuis
ex gloria
animæ Christi quasi naturaliter
cōsequeretur
consequeretur
corporis gloria, tamen immortalis Deus
assumpsit mortalem
humanitatẽ
humanitatem
, eo
ꝙ
quod
sic
expediebat, tum ad
exemplũ
exemplum
patiẽtiæ
patientiæ
, tum
ad
redemptionẽ
redemptionem
humani generis per
mortẽ
mortem
& crucem
suā
suam
. Ita
etiā
etiam
fuit
cōuenientissimũ
conuenientissimum
,
vt
dñs
dominus
& rex vniuersi assumeret
naturā
naturam
humanam
absq;
absque
dominio & regia potestate
tẽ
porali
temporali
huius mundi,
quāuis
quamuis
hæc dignitas videretur ad decorem &
ornatũ
ornatum
naturæ humanæ pertinere: nisi
Chr̃s
Christus
venisset seipsum
totius perfectionis
exemplũ
exemplum
proponere.
Cũ
Cum
igitur ista carentia dominij & regni
tẽporalis
temporalis
nō
non
deroget plenitudini
gratię
gratiæ
& veritatis
& adiuuet ad
perfectionẽ
perfectionem
exemplaris nobis
propositi ad
imitandũ
imitandum
,
cōueniẽtissimũ
conuenientissimum
est,
ꝙ
quod
Christus qui aliâs
secundũ
secundum
diuinitatẽ
diuinitatem
&
propter
gratiā
gratiam
vnionis est
vniuersorũ
vniuersorum
dñs
dominus
,
sit verè & propriè simul pauper in hoc temporali seculo, in quo
exemplũ
exemplum
discipulis dare venit. Huic doctrinæ
cōsonat
consonat
quod Apostolus dicit, qui cum esset diues pro nobis
egenus factus est. Sic enim locutus esse vi|
detur, ac si diceret, qui cum esset immortalis, pro nobis mortalis factus est, videlicet,
cum esset immortalis secundùm diuinitatem, factus est mortalis secundùm humanitatem. Sic etiam cum esset diues secundùm
diuinitatem & virtute vnionis, tamen simul
factus est verè pauper
secũdũ
secundum
humanitatẽ
humanitatem
.
Tertia ratio. Christus
nunquā
nunquam
vsus est illa potestate regia & dominatiua, ergo frustra assumpsisset talem potestatem, frustra
enim est potentia
quę
quæ
in
actũ
actum
nō
non
reducitur.
Quòd si quis respondeat,
ꝙ
quod
etiā
etiam
assumpsit
potentiam ridendi licet
nunquā
nunquam
riserit:
Cō
tra
Contra
est,
ꝙ
quod
potentia ridendi pertinet ad veritatem & integritatem humanæ naturæ, neque esset perfectus homo nisi omnes
naturę
naturæ
humanæ proprias potentias haberet: noluit
autem ridere, quia venerat prædicare pœnitentiam, & beatitudinem lugentibus.
Quarta ratio. Si Christus esset
cōstitutus
constitutus
Rex & iudex temporalis teneretur
consequẽter
consequenter
gubernare
mundũ
mundum
in temporalibus
secundùm leges naturales & humanas, sed
nihil tale gessit, nec ministros creauit qui
ius dicerent, imò
tyrannidẽ
tyrannidem
permisit
multorũ
multorum
regũ
regum
, ergo
nō
non
habuit tale
officiũ
officium
& potestatem
talẽ
talem
, alioqui
nō
non
esset bonus rex temporalis & iudex. Confirmatur hæc ratio.
Christus
Dñs
Dominus
respōdit
respondit
cuidam dicenti sibi,
Dic fratri meo vt diuidat
mecũ
mecum
hæreditatẽ
hæreditatem
,
Respōdit
Respondit
, homo quis me
cōstituit
constituit
iudicem
super vos. Vbi Christus
Dñs
Dominus
visus est negare se
constitutũ
constitutum
iudicẽ
iudicem
litiũ
litium
temporaliũ
temporalium
, alioquin ad
illũ
illum
pertineret lites
cōponere
componere
. Nec
valet dicere quod noluit vti illa potestate:
ipse enim
nō
non
dixit, Nolo de vobis iudicare,
sed dixit, Quis me
cōstituit
constituit
iudicem super
vos? quasi negans se iudicem constitutum
super temporalia vt seculariter iudicaret.
In hac controuersia viri doctissimi ac
pijssimi inter Theologos modernos & antiquiores diuisi sunt,
quibusdā
quibusdam
illorũ
illorum
negantibus,
quibusdā
quibusdam
asserentibus
Christũ
Christum
esse
Regẽ
Regem
&
Dñm
Dominum
&
iudicẽ
iudicem
temporaliũ
temporalium
,
quibusdā
quibusdam
verò
dicẽtibus
dicentibus
vtranq;
vtranque
opinionẽ
opinionem
esse probabilem. Sed
alterā
alteram
probabiliorẽ
probabiliorem
, sunt
etiā
etiam
qui
alterā
alteram
partem amplectentes,
alterā
alteram
erroris
vel temeritatis nota inurere audeant.
PRO decisione huius
cōtrouersiæ
controuersiæ
notandũ
notandum
est primò,
ꝙ
quod
in discursu huius di
sputationis noluimus distinguere triplicem
quæstionem, videlicet, An Christus fuerit
Rex
tẽporalis
temporalis
, An fuerit Dominus temporalis, An fuerit iudex temporalis: quoniam
profectò quòd attinet ad præsentem difficultatem, eadem est ratio arbitrandi.
Notandũ
Notandum
est
secũdò
secundo
,
ꝙ
quod
de Christo possumus loqui in hac disputatione dupliciter.
Vno modo
inquantũ
inquantum
est Deus. Altero modo
inquantũ
inquantum
est homo.
Siquidẽ
Siquidem
loquamur
de illo ratione personæ diuinæ,
cōstat
constat
secundũ
secundum
fidem
catholicā
catholicam
illũ
illum
esse
Regẽ
Regem
&
Dñm
Dominum
& iudicem totius vniuersi & omnium quæ
sunt in illo. Etenim sicut filius Dei est verè
homo passibilis & mortalis: ita ille homo
est verè Deus & creator
omniũ
omnium
, &
Dñs
Dominus
&
Rex & iudex
angelorũ
angelorum
&
hominũ
hominum
. Itaque
Christus
nō
non
solũ
solum
inquantũ
inquantum
Deus: sed etiam
inquantum hic homo, est verè Rex &
Dñs
Dominus
omniũ
omnium
.
Nā
Nam
dictio illa,
inquantũ
inquantum
, reduplicat
personę
personæ
rationem &
nō
non
tantũ
tantum
naturā
naturam
humanā
humanam
. De hoc nulla est
cōtrouersia
controuersia
. Si
autẽ
autem
loquamur de Christo
secundũ
secundum
ea quæ sibi
cō
ueniũt
conueniunt
ratione humanæ naturæ assumptæ:
adhuc distinguere debemus.
Quædā
Quædam
enim
sunt propria &
cōmunia
communia
omnibus hominibus, vt
v.
Verbi
g.
gratia,
esse risibilem, habere
intellectũ
intellectum
& voluntatem: & similia.
Quædā
Quædam
vero sunt
propria illius naturæ humanæ singularis.
v.
Verbi
g
gratia
. Quòd Christus conceptus de Spiritu
sancto & natus ex Maria Virgine fuerit,
secundũ
secundum
humanā
humanam
naturā
naturam
sibi
cōpetit
competit
.
Nũc
Nunc
igitur non loquimur priore modo de Christo
inquātũ
inquantum
est homo: Sic enim quilibet homo
esset Rex &
Dñs
Dominus
, si particula,
inquantũ
inquantum
reduplicaret aut specificaret
rationẽ
rationem
cōmunẽ
communem
hominis. At verò si loquamur de Christo posteriori modo,
inquantũ
inquantum
homo est, ita vt dictio illa,
inquantũ
inquantum
, accipiatur specificatiuè:
hoc est designatiuè, scilicet, determinando
naturā
naturam
singularẽ
singularem
vbi est illa proprietas. Vt
v.
Verbi
g.
gratia,
si dicamus,
Christũ
Christum
esse
albũ
album
,
inquantũ
inquantum
est homo, designamus,
albedinẽ
albedinem
subiectari
formaliter in eius humana natura. Sic ergo
nũc
nunc
quærimus, An Christus
secundũ
secundum
ꝙ
quod
homo, fuerit Rex
tẽporalis
temporalis
&
Dñs
Dominus
temporalis
vniuersi, vel alicuius regni, ita vt
dominiũ
dominium
formaliter subiectaretur in natura eius humana. Hoc igitur modo loquentes, statuimus
sequẽtes
sequentes
cōclusiones
conclusiones
attẽtione
attentione
dignas.
Prima conclusio. Christus non fuit Rex
tẽporalis
temporalis
specialiter Israelitici populi. Hanc
cōclusionem
conclusionem
pono
cōtra
contra
Iudæos vel Iudaizantes, qui volunt
Messiā
Messiam
iure hæreditario,
quia
descẽderet
descenderet
ex Dauid Rege
fnturũ
futurum
esse
legitimũ
legitimum
Regẽ
Regem
temporalẽ
temporalem
illius populi, &
ꝙ
quod
peius est, temporaliter
regnaturũ
regnaturum
. Et
quidẽ
quidem
quod iure hæreditario
regnũ
regnum
Israel temporale obtineret nulla ratione aut testimonio confirmari potest, sed qua facilitate dicitur, eadem negari potest. Imo vero oppositum videtur esse certum, quoniam alias
Beata Virgo mater eius fuisset Regina illius
populi, siquidem Christus non alio titulo
temporali poterat regnum Israel hæreditare. Quanuis ergo quidam Theologi probabiliter opinentur Christum fuisse Regem
& dominum temporalem etiam illius populi, nemo tamen Theologi nomine dinus asserit hæreditario titulo regnum illud
obtinuisse: sed ex generali
cōmissione
commissione
Dei
& traditione potestatis regiæ & dominatiuæ fuisse Regem & dominum affirmant.
Secunda conclusio. Vtraque sententia videlicet affirmans vel negans
Christũ
Christum
fuisse
Regem & dominum temporalem vniuersi secundùm quòd homo ex commissione & traditione Patris potest salua fide, sustineri, & absque periculo sanæ doctrinæ.
Probatur. Quoniam viri doctissimi & catholici vtranuis sententiam sequuntur. Partem quidem negatiuam nostris temporibus tenuit Magister Franciscus à Victoria,
vt patet in relectione prima de potestate ecclesiæ quæst. 5. numero. 15. & Soto libro. 4.
de iustitia & iure quæst. 4. art. 1. quos sequuti sunt multi alij. Partem vero affirmatiuam
tenet Burgensis super caput primum Matthæi. Quam
etiā
etiam
fuit secutus Magister Cano præceptor meus. Quam amplectuntur
multi alij nostris temporibus, &
quidā
quidam
minus bene considerantes oppositam sententiam periculosam putant. Rationes verò &
argumenta vtriusque factionis abundè satis
proposita sunt à nobis. Cæterùm vtraque
opinio competenter respondet argumentis
& testimonijs quæ pro altera afferuntur: vt
amplius in sequentibus patebit.
Tertia conclusio. Mihi sanè probabilior
est
ābsolutè
absolutè
loquendo & in sensu in quo di
ximus disputanda quæstio, pars negatiua.
Probatur. Quoniam rationes, quæ pro illa
fiunt non tam facilè soluuntur, quàm oppositæ. Et profectò magis consolatorium videtur & magis excitatiuum amoris, & magis
decens benignitatem & humanitatem Dei,
vt assumeret veram paupertatem simul
cũ
cum
mortali natura, & non solum se gereret vt
pauper non vtens Regia potestate & temporali dominio, sed esset verè pauper: siquidem hoc possibile neque indecens sed
maximè decens ad finem humanæ redemptionis, & exemplum Euangelicæ perfectionis erat.
Quarta conclusio. Christus secundùm
quòd homo habuit instrumentalem
potestatẽ
potestatem
dominij vniuersalis circa omnia temporalia. Hæc conclusio non repugnat tertiæ. Quod sic explico. Decernunt Theologi humanitatem Christi
potestatẽ
potestatem
habuisse instrumentalem ad facienda miracula
ad efficiendam gratiam iustificantem & ad
alios effectus supernaturales, respectu quorum solus Deus potest esse principalis causa efficiens. Ratio ergo quæ me mouet, vt
talem potestatem dominij asseram Christo
conuenire, non est quia non potuit habere
talem
potestatẽ
potestatem
vt causa principalis & multo perfectiùs quam habent Reges terræ: sed
quia sic expediebat ad finem incarnationis
& Ecclesiæ & regni spiritualis gubernationem. Cum enim finis gubernationis Regni
spiritualis sit simpliciter vltimus finis, necesse est, vt qui præest regno spirituali habeat potestatem supra temporalia inquantum opus fuerit ad finem spiritualem consequendum qui est vltimus simpliciter. Et
quia sæpe impediri vel molestari poterat
ecclesiastica gubernatio per
temporalẽ
temporalem
potestatem: expediebat, vt ipse Christus haberet
instrumẽtalem
instrumentalem
potestatem dominij
fundatā
fundatam
tum in gratia vnionis, tum in ipso fine
aduentus Christi.
Hāc
Hanc
ministerialẽ
ministerialem
potestatẽ
potestatem
etiam tradidit vicario suo Summo
Pōtifici
Pontifici
in terris ad huiusmodi impedimenta tollenda vel alia conuenientia exercenda ad
finem spiritualem & animarum salutem.
Hac potestate forte vsus est Christus quando misit dæmones in gregem porcorum
qui in mare sunt præcipitati. Hac etiam vi|
detur vsus
quādo
quando
facto flagello de funiculo
eiecit cathedras
vendentiũ
vendentium
& mensas
nũmulariorũ
nummulariorum
subuertit. Hac
etiā
etiam
vsus videtur Petrus
quādo
quando
verbo occidit
Ananiā
Ananiam
&
Saphirā
Saphiram
. Hac vtitur
Sũmus
Summus
Pōtifex
Pontifex
quando circa
contractũ
contractum
matrimonialem
irritandũ
irritandum
vel
ratũ
ratum
faciendũ
faciendum
leges
cōdit
condit
. Quanuis enim iste
cōtractus
contractus
, stando in solo iure naturæ ciuilibus legibus subijci poterat: tamen, quia iste
cōtractus
contractus
inter baptizatos est sacramentum
nouæ legis, idcirco
Sũmus
Summus
Pontifex conditiones talibus
cōtractibus
contractibus
ratificādis
ratificandis
vel irritandis sibi reseruat, & causas matrimoniales
facit ecclesiasticas. Imo vero in ordine ad
cōscientias
conscientias
fideliũ
fidelium
circa
contractũ
contractum
censuum
leges tulit, vt patet in Motu proprio Pij V.
Eadā
Eadam
potestate vtitur
Sũmus
Summus
Pōtifex
Pontifex
, quando
principẽ
principem
vel Regem
hæreticũ
hæreticum
vel
schismaticũ
schismaticum
punit temporaliter, priuando illum
etiā
etiam
regno.
Talẽ
Talem
igitur
potestatẽ
potestatem
tribùimus
Christo excellentiori modo vt capiti,
quoniā
quoniam
eius humanitas etiam in vita mortali
instrumentũ
instrumentum
coniunctum erat verbo diuino
per quod fiunt omnia quæ
cōueniunt
conueniunt
ad
salutẽ
salutem
hominum. Quanta verò sit differentia
inter potestatem
principalẽ
principalem
& instrumentalem
manifestũ
manifestum
est.
Quoniā
Quoniam
potestas quæ se
habet vt causa principalis ad iudicandum
vel ad dominandum, est potestas ordinaria
ad quam pertinet in omni euentu exercere
officium iudicis aut domini. Potestas verò
instrumentalis exercetur in quibusdam casibus in ordine ad finem superiorem, neque proportionatum tali potestati. Quòd
si quis obijciat sic contra prædictam doctrinam. Sequeretur, quòd Christo Domino
inquantum est homo non competeret aliqua potestas etiam spiritualis tanquam causæ principali, sed solum tanquam instrumentali. Probatur sequela. Quoniam respectu finis supernaturalis solus Deus videtur esse principalis causa effectiua gratiæ &
gloriæ. Respondetur, negando sequelam.
Et ratio est, quia quanuis in genere causæ
efficientis ad modum causæ physicæ solus
Deus dicatur & sit principalis causa gratiæ
& gloriæ: tamen in genere causæ moralis,
qualis est causa meritoria, Christus etiam
est causa principalis gratiæ. Sic ergo Christus habet potestatem iudiciariam ad iudi
candum bonos & malos in ordine ad
finẽ
finem
spiritualem. Accepit enim à Patre hanc vniuersalem potestatem, iuxta illud
Ioan. ca. 5.
Pater
nō
non
iudicat quenquam, sed omne iudicium dedit filio, & potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Hoc est
neminem iudicat Pater, nisi mediante iudicio filij hominis. Est itaque Christus Rex &
Dominus & gubernator & iudex inquantum homo vt causa principalis respectu spiritualium & æternorum & vltimi finis. At
verò respectu temporalis & secularis gubernationis & potestatis & dominij sicut nec
vsum accepit vniuersalem, ita nec ius
earũ
earum
rerum in se habere, idest, in sua humana natura, dignatus est, vt nos eius paupertate diuites efficeret. Hic modus noster dicendi
medius videtur esse inter duas opiniones
extremas. Neque enim omnino conceditur
Christo dominium temporale & seculare
vniuersi inquantum est homo, neque omnino negatur. Sed quodammodo conceditur: &
quodāmodo
quodammodo
negatur. Negatur quidem tale dominium & potestatem talem
esse in Christo formaliter tanquam in causa principali quatenus est homo,
cōceditur
conceditur
autem instrumentale dominium, & instrumentalis potestas in illo quatenus homo
est: quia hoc expediebat ad
finẽ
finem
Saluatoris
& iudicis mundi. Hac via forsan poterimus
conciliare oppositas sententias, & respondere argumentis quæ pro vtraque parte à principio proposita sunt. Et quoniam diximus,
vtranque
opinionẽ
opinionem
esse
probabilẽ
probabilem
,
vtriusq;
vtriusque
opinionis argumenta dissoluenda sunt.
AD argumenta pro parte affirmatiua.
Ad primum argumentum pro parte
affirmatiua quod desumptum est ex autoritate & testimonijs
S.
Sancti
Tho.
Thomae
respondetur. Ad
primum quidem testimonium
ex opusculo. 20. Fateor,
ꝙ
quod
Theologi Thomistæ
magnā
magnam
occasionem
habuerũt
habuerunt
opinandi
partẽ
partem
affirmatiuā
affirmatiuam
fuisse
sentẽtia
setentia
D.
Diui
Tho
Thomae
.
Cōparat
Comparat
enim illic
monarchiā
monarchiam
Christi
præcedẽtibus
præcedentibus
monarchijs.
Quarũ
Quarum
prima fuit
Assyriorũ
Assyriorum
,
quæ durauit per 1240. annos, vt ait
Aug. lib.
4. de Ciuit. Secunda fuit Medorum & Persarum: quæ perstitit annos 233. Tertia fuit
Græcorum, quæ cœpit in Alexandro & in
eo finita fuit duodecim annis. Quarta fuit
|
Romanorũ
Romanorum
notissima monarchia.
Quintā
Quintam
monarchiam ponit
D.
Diuus
Thom.
Thomas
fuisse Christi, qui post Resurrectionem
suā
suam
dixit, Data
est mihi omnis potestas, &c. ergo sicut illæ
quatuor fuere temporales & circa temporalem gubernationem, ita etiam oportet
ꝙ
quod
Christi monarchia sit temporalis: & quod
in illo inquantum homo est, sit potestas gubernandi temporaliter res temporales huius seculi. Nihilominus
D.
Diuus
Tho.
Thomas
bonam habet intelligentiam nec repugnantem intentioni eius in illo opusculo,
neq;
neque
parti negatiuæ. Etenim monarchia Christi quanuis sit
vniuersalissima respectu omnium
hominũ
hominum
, ita vt in
cęlo
cælo
& in terra, &
viuorũ
viuorum
& mortuorum dominetur: tamen eius dominium
& potestas non respiciebat per se secularem
gubernationẽ
gubernationem
circa res temporales & lites
seculares huius seculi componendas. Dixi
ꝙ
quod
non respiciebat per se huiusmodi res: intelligens
ꝙ
quod
nō
non
respiciebat
tanquā
tanquam
obiectum
neq;
neque
primarium neque secundarium per se
loquendo:
nō
non
tamen
negādum
negandum
est quod respiciat omnes actiones hominum quatenus
in illis est ratio boni vel mali in ordine ad
vltimum iudicium Christi ad reddendum
vnicuique secundùm opera eius in ordine
ad finem æternum bonum vel
malũ
malum
. Cæterùm quia monarchia Christi
inquantũ
inquantum
homo temporaliter cœpit in eius natiuitate &
temporaliter procedit in hoc seculo per vicarios illius summos Pontifices potest dici
tẽporalis
temporalis
. Peregrinatur enim Ecclesia temporaliter in hoc seculo: nec alia monarchia
est in mundo. Non autem est temporalis &
secularis monarchia quasi de rebus omnibus temporalibus & secularibus in hoc seculo
cōponendis
componendis
se se exerceat, & ad hoc officium respectum per se habeat. Fuit itaque
monarchia Christi alterius ordinis quam
aliorum principum præcedentium
monarchię
monarchiæ
. Quoniam Christi monarchia ad æternam pacem & tranquillitatem dirigebatur:
aliorũ
aliorum
vero principum monarchiæ ad temporalem pacem & temporalem
reipublicę
reipublicæ
tranquillitatem respiciebant &
prouidebāt
prouidebant
:
imò ad
suā
suam
vanam
gloriā
gloriam
omnia referebant.
Et
ꝙ
quod
hæc ita se habeant, patet ex triplici excellentia monarchiæ Christi, scilicet, ex dominij vniuersalitate, ex
annorũ
annorum
quantitate
seu potius æternitate, & ex dignitate dominij. Quia nimirum est spirituale & ad
finẽ
finem
spiritualem
ordinatũ
ordinatum
. Quòd autem in illo
opusculo dicit
D.
Diuus
Tho.
Thomas
quòd Augustus Cæ
sar, nato Christo, fuit eius vices gerens dum
fecit, vt describeretur vniuersus orbis: hoc
magis fauet parti negatiuæ. Constat enim
ꝙ
quod
Cæsar Augustus neque diuina reuelatione
neque ex
cōmissione
commissione
Christi nati tale edictum protulit. Sed potius, sicut ibidem dicit
D.
Diuus
Tho.
Thomas
quemadmodum Caiphas prophetauit nesciens quid diceret, ita etiam Augustus nesciens quid faceret, significauit monarchiam Christi recens nati vniuersalem
futuram. Hoc autem non est esse propriè
substitutũ
substitutum
& vicarium monarchiæ Christi:
erat enim tyrannus Augustus. Sed sicut Caiphas
nō
non
fuit propriè & verè propheta, quanuis materialiter protulit
prophetiā
prophetiam
: ita Augustus potest dici vicarius & substitutus
Christi monarchæ, cui mundum adunabat
ignorans ipse quid faceret.
Ad testimonium S.
Thomæ ex 3. parte,
respondetur negando consequentiam. Sed
solum colligitur, quòd si Christus voluisset
temporaliter iudicare res humanas, potuisset quidem illud facere, si hoc expediret ad
finẽ
finem
iudiciariæ potestatis eius,
quę
quæ
erat vniuersalior: sed quia
nō
non
expediebat ad finem
illum, imo verò impediebat, propter rationem quam ibidem assignat
D.
Diuus
Tho.
Thomas
noluit
extendere vniuersalem illam &
iudiciariā
iudiciariam
potestatem ad temporaliter iudicandum.
Cæterum cùm expedierit, non solum ipse
Christus, sed & vicarius eius in terris habet
talem potestatem plenissimam sed ministerialem, vt iam explicatum est à nobis. Sed
nota
ꝙ
quod
D.
Diuus
Tho.
Thomas
duo dicit illic. Alterum est
ꝙ
quod
Christus constitutus est Rex à Deo.
Alterũ
Alterum
est
ꝙ
quod
habuit potestatem
iudiciariā
iudiciariam
. Dico
ergo
ꝙ
quod
ratio Regis
cōuenit
conuenit
Christo primo
ex vnione hypostatica. Secundo ex
cōmissione
commissione
respectu spiritualium &
æternorũ
æternorum
per
se & formaliter,
cōsequenter
consequenter
verò & ministerialiter respectu temporalium prout expediret ad finem spiritualem. Et hoc non
destruit veram paupertatem. Cæterum iudiciaria potestas quantum libet vniuersalis
etiam respectu temporalium non confert
dominium temporalium. ¶ Ad aliud testi|
monium ex quo desumebatur ratio ex verbis Diui
Thomæ in. 3. parte, respondetur,
quod sicut gloria corporis Christi esset perfectio Christi, &
tamẽ
tamen
noluit
illā
illam
assumere
statim: quia hoc non expediebat ad finem
redemptoris, ita non assumpsit temporale
dominiũ
dominium
formale rerum temporalium omnium; vt esset verè & propriè pauper: vt merito & exemplo paupertatis suæ nos diuites
essemus in rebus spiritualibus dum paupertatem amplectimur. Cæterum accepit
illā
illam
potestatem ministerialem, sicut ad
faciẽda
facienda
miracula. Ad confirmationem vltimam ex
dictis patet.
Ad secundum
argumentũ
argumentur
respondetur,
ꝙ
quod
omnia illa testimonia intelligenda sunt
de regno spirituali Christi, & de vniuersali
eius dominio in ordine ad finem
spiritualẽ
spiritualem
,
& æternum
regnũ
regnum
illius secundùm quod regnabit in
æternũ
æternum
, quod consummabitur in
die iudicij. Tunc enim, vt inquit Apostolus
1. Corin. 15. & Hebr. 2. Omnia erunt subiecta sub pedibus eius:
nũc
nunc
autem necdum videmus omnia subiecta. Ad
confirmationẽ
confirmationem
respondetur,
ꝙ
quod
si de proprietate huius nominis, Rex, agitur, non minus propriè dicitur Rex in spiritualibus regens &
gubernās
gubernans
& imperans & præmians & puniens quam
in temporalibus. Cæterum
etiā
etiam
si
nomẽ
nomem
Regis frequentissime in sacris literis significet
potestatem respectu temporalis Regni huius seculi, tamen inde
nō
non
sequitur,
ꝙ
quod
regnũ
regnum
spirituale non sit propriè regnum. Etenim
Rex, vt ait S. Tho. Psal. 2. dicitur, cui
cōmittitur
committitur
vniuersalis gubernatio.
Cũ
Cum
ergo non sit
cōmissa
commissa
vniuersalis gubernatio circa temporalia, fuerit autem
cōmissa
commissa
circa spiritualia,
sequitur
ꝙ
quod
fuit
cōstitutus
constitutus
à Deo rex in spiritualibus
tantũ
tantum
. Sed quia in spiritualibus nullus homo futurus erat Rex & dominus vniuersalis præter Christum, non mirum est, si
vt in plurimùm nomine Regis
intelligātur
intelligantur
huius seculi principes. Sed illud speciale testimonium Matth. 28. Data est mihi omnis
potestas specialiter explicandum est. Hieronymus illic ait, vt qui antea regnabat in cæ
lo: per fidem credentium regnet in terris.
Ecce de spirituali regno intelligit. Item S.
Tho. 3. p. q. 13. art. 2. ad primum, sic ait. Dicitur autem sibi omnis potestas data, ratione
vnionis per
quā
quam
factũ
factum
est, vt homo esset omnipotens. Ecce de qua potestate loquitur.
Ad tertium argumentum & eius confirmationem negantur consequentiæ. Et est
instantia manifesta. Quoniam ars equestris
& ars nauigatiua versantur circa fines
artiũ
artium
frænefactiuæ & nauifactiuæ: & tamen non
pertinet ad illas artes architectonicas ars faciendi frænum vel nauim: sed solum dirigere inferiores artes ad finem suum. Ad hunc
modum potestas Christi regia se habet vt
ars architectonica respectu aliorum principum terræ: dirigit enim eos ad finem beatitudinis prædicatione exemplo & redemptione, minatur etiam nisi obedierint, quòd
puniet in æternum. Non autem pertinet ad
potestatem Christi habere formaliter ius
ad gubernationem secularem instar aliorum principum terræ: & temporaliter se
huiusmodi se exercendi vel tale officium
respicere tanquam effectum sibi proportionatum & proprium. Sed per eminentiam
ad hoc potestatem habuit, vt
cũ
cum
opus fuisset illa vteretur.
Ad quartum & quintum argumentum
respondetur, quòd verba Diui Bernardi &
assertum Theologorum optimè intelliguntur de dominio & regno Christi æterno.
Hoc enim quantum ad ius & potestatem
ab
instāti
instanti
incarnationis datum est Christo:
Quanuis manifestationem eius & exercitium plenum huiusmodi dominij & potestatis meruerit Christus per humilitatem
& passionem & mortem crucis, iuxta illud
Apostoli
ad Philip. cap. 2. Humiliauit semetipsum Dominus noster Iesus Christus
factus obediens vsque ad mortem, mortem
autem crucis, propter quod & Deus exaltauit
illũ
illum
, & donauit illi
nomẽ
nomem
quod est super
omne
nomẽ
nomem
, vt in nomine Iesu omne genuflectatur, cælestium, terrestrium, & infernorum, & omnis lingua confiteatur quia
Dominus Iesus Christus in gloria est Dei
Patris. Ecce quomodo potestas & ius dominij iam ab incarnatione inerat Christo: &
nihilominus
exercitiũ
exercititum
omnino plenum
nō
non
assumpsit
vsq;
vsque
in
diẽ
diem
iudicij:
quāuis
quamuis
interim
paulatim & per
incremẽta
incrementa
vtatur suo dominio & Regia potestate.
Tẽporalẽ
Temporalem
vero
potestatẽ
potestatem
tẽporaliter
temporaliter
& seculariter
gubernādi
gubernandi
&
|
temporaliter dominandi circa bona temporalia non est dignatus assumere, sicut neque exercere per suam humanam naturam
nisi in casibus particularibus quando expediret ad spiritualem gubernationem suæ superioris reipublicæ spiritualis. Quam potestatem etiam suo vicario in terris contulit.
Et per hoc patet ad alia testimonia.
IAM verò, quoniam oppositam sententiam probabilem reputauimus, ad argumenta partis negatiuæ
respōdere
respondere
operæ pretium erit. Ad primum testimonium respondetur, quod probat neminem iure hæreditario se disse postea super regnum Iechoniæ:
non autem inde conuincitur, quod Christus vniuersali titulo ex
cōmissione
commissione
Patris
non habuerit Regiam potestatem temporalem super omnem gentem & regnum.
Ad alterum testimonium ex cap. Ioan.
ca. 18. respondetur illud esse intelligendum
quantum ad exercitium Regiæ potestatis
in hoc mundo: nunquam enim illam exercere intendebat. Et hoc sufficiebat ad pacandum animum Pilati qui zelabat Cæsaris potestatem. Ac si diceret Christus, Regnum
meum non est de hoc mundo sicut tu existimas, vel interrogas.
Ad alia vero testimonia respondetur,
quòd quanuis in illis asseratur spiritualitas
Regni Christi, non tamen negatur temporalis potestas temporaliter regnandi & dominandi: quanuis non esset regnaturus nec
dominaturus.
Ad Sanctorum Patrum testimonia respondetur, quòd quanuis illa multum videantur fauere parti negatiuæ, tamen non
conuincunt quòd Christus non habuerit talem potestatem: sed quòd illa vsus non fuerit. Ad primam rationem quæ facta est pro
parte negatiua, respondetur,
ꝙ
quod
tenentes partem affirmatiuam, aiunt quòd illa conuenientia ad finem incarnationis etiam consequuntur ex eo quòd Christus
nō
non
fuerit vsus
illa potestate Regia & iure dominandi.
Ad secundam rationem respondetur
ꝙ
quod
Christus dominus sufficientissimum exemplum dedit paupertatis, dum noluit vti potestate dominandi quam habebat. Vitium
enim aut virtus circa diuitias
nō
non
in illarum
dominio, sed in illarum vsu consistit. Sed
quia rerum dominium solicitudinis nimiæ
imperfectis hominibus causa est. Idcircò
consilium est euangelicum renuntiare omnibus quæ possidemus homines non solùm
quantum ad vsum, sed etiam quantùm ad
dominium. Cæterum episcopi sunt in statu
perfectiori, quàm religiosi, & tamen dominium habent rerum temporalium: imo probabilis sententia est, quòd quando religiosus assumitur ad episcopatum efficitur dominus rerum temporalium: & non solùm
est dispensator, vt tenet Diuus Thomas 2. 2.
quæstione. 175. artic. 8. Christus autem nulla ratione periclitabatur ex eo quod haberet dominium rerum temporalium: sed potius hoc pertinebat ad ornatum & dignitatem ipsius inquantum homo: & idcirco
exemplum paupertatis dedit in abstinendo ab vsu, non in carendo potestate & iure dominij.
Ad tertiam rationem respondetur, quòd
sicut Christus Dominus habebat omnem
scientiam & artem practicam, & tamen
non vtebatur omni habitu practico, pingendo vel fabricando aliquid, & tamen illi habitus non reputabantur superflui, quia pertinebant ad ornatum animæ & dignitatem
eius, eo quod non decebat, quod aliquis
homo posset aliquid operari, quod
nō
non
posset Christus: ita etiam non decebat vt aliquis homo haberet potestatem & dominium alicuius rei, qualem potestatem non
haberet Christus. Verum est tamen, quòd
tenentes partem negatiuam dicemus sufficere, quod Christus haberet potestatem &
rationem dominij instrumentalem, vt iam
explicatum est. Etenim nemo concedet,
quòd si vir habet potestatem & dominium
circa corpus vxoris, quòd Christus inquantum homo haberet similem potestatem
formalem.
Ad quartam &
vltimā
vltimam
rationem responderi potest,
ꝙ
quod
quemadmodum ipse Deus,
cum sit rerum omnium dominus, permittit tamen multam tyrannidem & plurimas
iniustitias propter maius
bonũ
bonum
: ita
etiā
etiam
Christus intelligens & videns voluntatem Dei,
permisit & permittit
principũ
principum
terræ
iniquā
iniquam
gubernationem & tyrannidem prout ipse
Pater vult,
ꝙ
quod
permittat, donec veniat dies
|
iudicij, vbi erit iudex bonorum &
malorũ
malorum
,
& deinceps in æternum omnibus dominabitur: tribuens vnicuique secundùm opera
eius, vt in omnibus glorificetur Deus per lesum Christum; cui est gloria & imperium
in sempiterna secula, Amen.
DVbitatur secundò, Vtrùm Summus
Pontifex habeat dominium temporale supra totum orbem. Arguitur primò
pro parte affirmatiua. Probabile est vt diximus, quòd Christus Dominus habuit tale
dominium, ergo & quòd Summus Pontifex. Probatur consequentia, quia Christus
Dominus tribuit Petro tanquam suo vicario potestatem, quam ipse habuit ad pascendas oues, quas commisit Petro & successoribus eius. Et confirmatur ex illo Ioann. 20.
quod dixit Dominus post resurrectionem
suam Apostolis, Pax vobis, sicut misit me
Pater, & ego mitto vos. Sed Pater ipsum
Christum misit
cũ
cum
potestate dominij temporalis supra totum orbem, ergo Christus
eadem potestate misit Apostolos, maximè
Petrum: & per consequens Summum Pontificem Petri successorem & Vicarium ipsius Christi.
Arguitur
secũdò
secundo
. Nam sicut habetur ex
Innocentio III. in cap. solitæ. de maioritate & obedientia. Tanta est inter sacerdotalem & regiam dignitatem differentia, quanta est inter Solem & Lunam. Sacerdotalis
itaque dignitas comparatur Soli: Regia vero Lunæ: sed Sol præest omnibus corporalibus, ergo & Pontificia dignitas omnibus
secularibus, & per consequens Summus
Pō
tifex
Pontifex
est dominus temporalis. Confirmatur
primò. Nam sæpe habetur in iure quod Regia potestas est subiecta Pontificiæ, & hoc
etiam habetur in eod. cap.
solitę
solitæ
. Et. d. 10. Decreti per plura capita. Vide præsertim cap.
lege Imperatoris. & cap. constitutiones. &
cap. suscipitis. &. d. 96.
etiā
etiam
multa capita. Præ
sertim cap. si Imperator. cum quatuor cap.
sequent. Confirmatur secundo ex Bonif. 8.
In extrauag. vnam sanctam Ecclesiam. de
maiorit. & obedien. vbi definitur
ꝙ
quod
omnes
Christi fideles de necessitate salutis sunt subiecti Romano
Pōtifici
Pontifici
. Et insuper ait, Vtrunque gladium & materiale & spirituale esse
in potestate Ecclesiæ. Item etiam D. Tho.
in fine lib. 2. Sententiarum, in expositione
literæ Magistri in solutione ad quartum, inquit, quòd Summus Pontifex qui est vicarius Christi ex eius traditione vtriusque potestatis tenet apicem.
Arguitur tertiò. Nam Summus
Pōtifex
Pontifex
imperat omnibus alijs potestatibus temporalibus, ergo habet dominium supra illas.
Consequentia videtur bona, & antecedens
patet. Tum ex testimonijs adductis in
secũ
do
secundo
argumento cum suis confirmationibus.
Tum etiam quia Summus Pontifex habet
potestatem quæ respicit finem
principalẽ
principalem
,
scilicet, spiritualem ad quem omnia temporalia ordinantur. In omnibus autem artibus
& potestatibus ordinatis hoc videmus,
ꝙ
quod
illa quæ respicit finem principalem imperat alijs quæ sunt ad finem. Sicut militaris
frænefactiuæ & potestas Ducis exercitus
potestati aliorum ministrorum
inferiorũ
inferiorum
.
Et hoc etiam docet Arist. 8. Ethicor. cap. 2.
Confirmatur.
Quoniā
Quoniam
quando alicui committitur aliqua potestas. Datur etiam ei autoritas supra omnia illa quæ sunt necessaria
ad illum finem consequendum, ad quem
datur talis potestas. Ad finem autem spiritualem nempe ad salutem animarum ad
quam data est potestas Summo Pontifici,
necessarium est quòd habeat potestatem supra omnes potestates inferiores, aliàs enim
non posset eos compellere in ordine ad dictum finem spiritualem, quando id expedierit, ergo habet talem potestatem.
Quartò. Synagoga habuit dominium
temporale supra totum orbem, ergo ipsum
habet Ecclesia & Summus Pontifex. Consequentia videtur bona. Nam Ecclesia &
Summus Pontifex maiorem habet & præ
stantiorem potestatem quam Synagoga &
illius Summus sacerdos. Antecedens autem
probatur ex
cap. 1. Threnor. vbi Synagoga
dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum. In contrarium est quòd licet demus
ꝙ
quod
Christus habuerit
dominiũ
dominium
temporale supra
totũ
totum
orbem,
nō
non
tamẽ
tamen
est vsus illa
potestate, vt patet ex dubio
præcedẽti
præcedenti
, ergo
frustra tribuitur Vicario eius.
Quidā
Quidam
ex Iuristis tenent
Summũ
Summum
Pontificem esse dominum totius orbis
etiā
etiam
in temporalibus.
Hāc
Hanc
sententiam tenuit
Innocentius &
Hostiẽsis
Hostiensis
|
super cap. quod super his. de voto & voti redemptione. Item etiam Panorm. & Archidiaconus. Item etiam gloss. super extrauagantem citatam Bonifacij VIII. Eosdem
sequuntur aliqui ex Summistis. Hanc sententiam tenet Summa Angelica in verbo
infidelitas, Et eandem videtur sequi Syluester in eodem verbo infidelitas quæst. 7. &
in verbo Papa quæst. 7. 10. & 11. & in verbo
legitimus quæst. 4. Eandem sententiam tenuit D. Antoninus in. 3. par. quæst. 8. cap. 5.
& alij etiam quos citant prædicti Doctores.
Theologi autem communiter tenent sententiam oppositam. Quorum aliquos infra
citabimus.
PRO solutione aduertendum est primò, quòd in præsenti
tātùm
tantum
quærimus
de dominio temporali. Nam de potestate
spirituali quantum habeat diximus latissimè in nostris commentarijs supra quæst. 1.
art. 10. & quæst. 10. super art. 8. Et in 4. in materia de clauibus solet tractari de hac potestate. Secundò est
aduertẽdum
aduertendum
, quod Summum Pontificem habere dominium temporale supra totum orbem, potest intelligi
dupliciter. Vno modo directè & per se in
ordine ad finem temporalem. Alio modo
indirectè & veluti per accidens in ordine
ad finem spiritualem.
Sit prima conclusio. Loquendo per se &
directè in ordine ad finem temporalem,
non habet Summus Pontifex dominium
temporale supra totum orbem. Istam sententiam tenent
Cardinalis à Turrecremata
lib. 2. summ. de ecclesia cap. 113. cum tribus sequentibus, vbi dicit plura quæ pertinent ad hanc difficultatem. Eandem tenet
Caietanus infra in quæst. 66. super art. 8. &
colligitur etiam ex doctrina Diui Thomæ
ibidem in solutione ad
secũdum
secundum
.
Magister
Franciscus à Victoria tenet eandem sententiam in Relectione. 1. de potestate ecclesiæ,
maximè num. 8. quæst. 5. Vide ibidem à numer. 1. vsque ad 14. inclusiuè. Vide eundem
in Relectione. 1. de Indis num. 27. Et Magister Fr. Dominicus Soto tenet eam lib. 4.
de Iustitia & iure quæst. 4. art. 1. Et probatur primo ista sententia. Nam non est censendus habere per se directè Summus Pontifex ea, quæ Christus inter dixit omnibus
Apostolis. Sed dominium temporale in ordine ad finem temporalem interdixit Christus omnibus Apostolis, ergo non competit vicario Christi. Maior videtur nota: nam
Christus potestatem quam dedit Summo
Pontifici, contulit in beato Petro. Et minor
probatur ex illo
Matth. 20. Scitis quia Principes gentium dominantur eorum, & qui
maiores sunt potestatem
exercẽt
exercent
inter eos:
non ita erit inter vos. Sed quicunque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister,
& quicunque voluerit inter vos primus esse erit vester seruus: sicut filius hominis non
venit ministrari, sed ministrare, & dare animam suam, &c. Idem habetur
Lucæ. 22.
Secundò probatur ex D.
Bernardo in lib. 2.
de
cōsideratione
consideratione
ad Eugenium Papam, vbi
loquens cum
eodẽ
eodem
Pontifice inquit, Quid
tibi amplius dimisit Sanctus Apostolus,
Quod habeo inquit, tibi do. Quid illud?
Vnum scio non est aurum neque
argentũ
argentum
,
Cùm ipse dicat: argentum & aurum
nō
non
est
mihi. Et infra. Neque enim ille Sanctus Petrus tibi dare, quod
nō
non
habuit, potuit. Quod
habuit dedit, solicitudinem super
ecclesiā
ecclesiam
,
nunquid dominationem? Tertiò probatur
ex pluribus iuribus: quæ habentur in
Decreto dist. 10. Præsertim cap. quoniam. vbi Cyprianus Pontifex inquit, Iuliano Imperatori. Quòd mediator Dei & hominum Christus Iesus. Sicut discreuit vtranque potestatem, & Pontificiam & Imperatoriam, vt
Christiani Imperatores pro vita æterna
Pō
tificibus
Pontificibus
indigerent, & Pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum, imperialibus legibus vterentur. Ecce constituuntur diuersæ potestates & Pontificia &
Imperialis. Ita vt neque Imperialis possit
quæ Pontificis sunt: neque èconuerso. Vide
in
dist. 96. cap. cum ad verum. vbi Nicolaus
Pontifex statuit, ne Imperator iura Pontificia neque Pontifex iura Imperatoria vsurpet: & notandum maximè est verbum vsurpet. Vide
in Decretalibus in titulo, Qui filij
sint legitimi. cap. causam. quod est Alexandri III. & ibi decernitur,
ꝙ
quod
de causa ciuili
inter laicos non cognoscit ecclesia. Vide
in
titul. de appellationibus, cap. si duobus. vbi
idem Pontifex
in. §. denique. inquit, quod à
ciuili iudice, qui non est de temporali iuris|
dictione Ecclesiæ, non appellatur ad
Papā
Papam
.
Si autem summus Pontifex haberet prædictum
dominiũ
dominium
temporale supra totum orbem in rei veritate posset intromittere se in
ea quæ sunt Imperatoris, & cognoscere de
causa ciuili inter laicos: posset insuper appellari ad ipsum à ciuili iudice: quorum tamen
oppositũ
oppositum
decernitur in prædictis capitibus. Quartò probatur. Nam si Summus
Pontifex haberet prædictum dominium, illud haberet iure diuino. Sed hoc non, ergo
&c. Maior patet. Nam non habet iure naturali aut humano, vt
cōstat
constat
. Minor verò probatur. Nam si iure diuino id haberet, constaret ex Sacris literis, aut ex traditione. Ex sacris autem literis id non colligitur: quin potius oppositum: vt constat ex autoritatibus,
quæ adduximus in primo argumento pro
ista conclusione. Ex traditione autem
nō
non
habetur. Nam in ecclesia non est talis traditio.
Aduertendum tamen circa hanc conclusionem, quòd non modo Summus Pontifex
non habet dominium temporale supra totum orbem in ordine ad finem
temporalẽ
temporalem
:
verùm etiam neque habet dominium aliquod temporale directè ex traditione Christi. Habet tamen verum dominium temporale directè super ea bona temporalia, quæ
contulerunt Ecclesiæ Principes Christiani,
vt Constantinus & alij. Quòd autem ex traditione Christi non habeat huiusmodi dominium, probant argumenta facta. Quod
vero illud habeat super bona temporalia
collata Ecclesiæ à Principibus Christianis,
patet.
Nā
Nam
donatio facta à Principibus Christianis fuit vera donatio conferens
verũ
verum
dominium temporale ipsi Ecclesiæ, etiam in
ordine ad finem temporalem. Et hoc patet
in Constantini Imperatoris donatione facta Syluestro Pontifici. De qua habetur
in
cap. Constantinus. 96. dist. & in cap.
futurā
futuram
.
12. quæst. 1. Et idem patet in donationibus
aliorum Principum factis Ecclesiæ. Et hinc
sumitur quintum argumentum pro nostra
conclusione. Nam si summus Pontifex haberet dominium vniuersale supra totum orbem, de quo loquuti sumus in prima
cōclusione
conclusione
, sequeretur: quòd donatio facta
Ecclesię
Ecclesiæ
per Principes non esset vera donatio,
sed restitutio. Consequens tamen est falsum
ergo. Sextò probatur eadem conclusio.
Nā
Nam
ex opposita
sentẽtia
sententia
sequeretur
ꝙ
quod
Summus
Pontifex esset vniuersalis Rex & Imperator totius orbis. Consequens tamen est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam
habere prædictum dominium
propriũ
proprium
est
Regis seu Imperatoris vniuersalis. Minor
verò probatur. Nam hoc est inauditum in
ecclesia. Imo & Christus Dominus id videtur prohibuisse locis citatis
Matth. 20. & Lucæ 22. Et rursus
in cap. cum ad verum citato. dist. 96. Disponitur ne Pontifex iura aut
nomen Imperatoris sibi vsurper. Id ipsum
colligitur
ex cap. citato. Quoniam dist. 10.
Septimò probatur. Ex opposita
sentẽtia
sententia
etiā
etiam
sequeretur, quòd Summus Pontifex posset
pro sua voluntate in ordine ad finem
temporalẽ
temporalem
statuere leges in vniuerso orbe: posset etiam pro suo libito abrogare omnium
aliorum Principum leges. Hoc autem est
falsum & contra communem sententiam.
Vltimò probatur eadem conclusio. Nam si
Summus Pontifex haberet dominium temporale directè in ordine ad finem temporalem supra totum orbem, sequeretur, quòd
etiam quilibet Episcopus haberet idem dominium in sua diœcesi. Consequens est falsum, ergo. Minor patet ex communi sententia, nullus enim illud concedit. Sequela tamen probatur. Nam tantam
potestatẽ
potestatem
proportionabiliter habet quilibet Episcopus in
suo episcopatu iure diuino: quantam habet
Summus Pontifex in tota Ecclesia, quanuis
habeat illam subordinatam Pontifici.
Secunda conclusio. Summus Pontifex
habet dominium temporale instrumentale & indirectè supra totum orbem videlicet
in ordine ad finem spiritualem. Hanc conclusionem tenent Doctores citati pro præ
cedenti conclusione: quanuis illi non vtantur illa voce, instrumentale, quæ dictio nobis placet: quia verè exprimit rationem
dominādi
dominandi
non esse formalem vt in causa principali respectu temporalium. Hanc
probāt
probant
argumenta facta à principio si quid
probāt
probant
.
Et vlterius probatur primo. Nam vt
cōstat
constat
ex pluribus capitibus iuris in ordine ad
finẽ
finem
spiritualem potest Summus Pontifex antiquos Reges & Imperatores deponere, &
nouos constituere, ergo. Consequentia vi|
detur bona. Et antecedens patet. Nam Zacharias Romanus Pontifex Regem Francorum, eo quòd tantæ potestati esset inutilis à Regno deposuit: & Pipinum qui fuit
Caroli Magni Imperatoris pater in eius locum substituit, & omnes Francigenas à iuramento fidelitatis absoluit. Vt habetur
in
capit. alius. 15. quæst. 6. Præterea Innocentius Quartus, Regi Portugaliæ qui prodigus & dilapidator erat, & ecclesias, monasteria pia loca, & personas ecclesiasticas, viduas, pupillos & orphanos grauabat, & grauari sinebat, dedisse adiutorem, & illi administrationem Regni interdixisse, legitur. Vt
patet ex
capit. grandi. de supplenda negligentia prælatorum. libro. 6. Præterea Summus Pontifex
Imperiũ
Imperium
Romanum à Græ
cis transtulit in Romanos: & ius ac potestatem eligendi Imperatorem certis Principibus contulit. Vt patet
in capit. venerabilem.
de electione, & electi potestate. De qua vide Syluestrum in verbo, electio. quæst. 4.
& 5. Multò magis verificatur conclusio, si
Reges seculares sunt hæretici vel schismatici. Secundò probatur. Nam ea quæ sunt necessaria ad exercendum officium commissum, simul committuntur & conferuntur
cum ipsomet officio, sed ad exercendam
spiritualem potestatem datam Summo
Pō
tifici
Pontifici
vt Christi vicario necessarium est,
ꝙ
quod
habeat prædictum
dominiũ
dominium
supra totum
orbem, ergo. Maior habetur ex
capit. 1. de
officio & potestate iudicis delegati. Et minor probatur. Nam si non haberet prædictum dominium, non posset impedientibus suam potestatem & iurisdictionem resistere per bellum, nec posset etiam contradicentes temporaliter punire. Quod tamen
est falsum imo & contra fidem. Probatur,
constat enim ex multis iuribus, quòd potest
Summus Pontifex statuere leges circa temporalia: & similiter leges ciuiles
aliorũ
aliorum
Principum abrogare, quando viderit id expedire, in ordine ad spirituale bonum Ecclesiæ
& fidelium. Et hoc etiam patet, ex ipsomet
vsu antiquæ Ecclesiæ, ergo. Plura alia argumenta pro hac conclusione vide apud
Cardinalem à Turrecremata lib. 1. Summæ de
ecclesia. capit. 90. Vbi agit de eminentia potestatis spiritualis supra
secularẽ
secularem
. Et in
libr. 2.
cap. 114. Vbi tractat qualiter Romano Pontifici iure sui principatus competat habere
iurisdictionem temporalem in toto orbe
Christiano. Denique tam
in eodem capit.
114. quam in præcedenti, & duobus
sequẽ
tibus
sequentibus
multa reperientur egregia, quæ conducunt ad prædictas conclusiones probandas. ¶ Ad omnia argumenta respondetur,
ꝙ
quod
probant secundam conclusionem. Quatenus autem militant contra primam: respondetur ad primum argumentum. Primò dicitur quòd adhuc est in opinione, An Christus dominus habuerit dominium temporale supra
totũ
totum
orbem, vt constat ex dictis dubio præcedenti. Veruntamen concesso antecedenti: negatur consequentia. Vt enim
diximus in superioribus. quæst. 1. super arti. 10.
& quæst. 10. super art. 8. Non omnem potestatem quam Christus habuit, etiam
inquā
tum
inquantum
homo communicauit Summo Pontifici. Nam potestatem excellentiæ, quam habuit in sacramentis non
cōmunicauit
communicauit
Summo Pontifici. Vt docet Diuus
Tho. 3. parte
quæst. 64. artic. 4. ad primum. licet potuisset
communicare si voluisset: vt docet Diuus
Thomas in eodem articulo. Vide de hac re
Magistrum
Soto in. 4. dist. 1 quæst. 5. artic. 4.
dubio vltimo. ¶ Ad confirmationem dicitur quòd Pater misit filium non ad exequendum dominium temporale, sed spirituale.
Et ita misit Christus suos Apostolos. Et sic
possunt verificari verba illa
Ioan. 20. Etiam
si non contulerit dominium temporale suis
Apostolis. Præterea dicimus, quòd si illa
autoritas
auctoritas
aliquid probaret, non tantum conuinceret Beatum Petrum habuisse dominium
temporale supra totum orbem, verùm
etiā
etiam
& reliquos Apostolos, quod tamen falsissimum est.
Ad secundum
argumentũ
argumentum
, cum suis confirmationibus dicendum,
ꝙ
quod
omnia illa iura
loquuntur de potestate, & dominio in ordine ad spiritualia cum opus fuerit
illā
illam
exercere: vt patet manifestè intuenti ipsa iura. Et
ita in illo capit. solito. ad probandam potestatem
Sũmi
Summi
Pontificis, adijcitur illud
Ioannis 20. Pasce oues meas. Et illud etiam
Matthæi 16. Quodcunque ligaueris super
terram, &c. Quæ quidem loca loquuntur
de potestate spirituali in ordine ad finem
|
spiritualem. Eodem modo
intelligẽdus
intelligendus
est
Diuus Thomas, & quòd hoc modo intelligatur, manifestè colligitur ex verbis paulò
ante præcedentibus. Inquit enim quòd secularis potestas est sub spirituali,
inquātum
inquantum
est
à Deo subiecta, scilicet, In his quæ ad salutem animæ pertinent.
Ad tertium. Cum sua confirmatione satis patet per præcedentia. Ad quartum
argumentũ
argumentum
, antecedens negatur ad
probationẽ
probationem
dicitur,
ꝙ
quod
synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum: quia aliquæ gentes & prouinciæ erant illis subiectæ
licet non omnes. Præterea dicebatur Princeps & domina gentium propter religionis & legis nobilitatem supra omnes leges
& religiones omnium nationum. Et hæc dicta sufficiant de temporali potestate Summi Pontificis. Neque enim sedes Apostolica indiget nostro mendacio: quæ vera &
propria potestate abundat ad omnia quæ ad
spiritualem finem necessaria sunt. Nam qui
volunt assentatione quadam Summis Pontificibus
dominiũ
dominium
temporale directè & formaliter tribuere supra totum orbem: odiosam regibus terræ fidelibus & infidelibus sedem Apostolicam efficiunt.
DVbitatur tertio. Vtrùm Imperator habeat dominium temporale supra totum orbem. ¶ Primo arguitur pro parte
affirmatiua. Nam in spiritualibus est vnus
Summus Pontifex qui præ est toti Ecclesiæ,
ergo in temporalibus debet esse vnus Imperator, qui præ sit toti orbi. Antecedens secundum fidem tenendum est, vt constat ex
his quæ diximus supra quæstione. 1. artic. 10.
Consequentia autem videtur tenere ex paritate rationis.
Secundo arguitur. Octauianus Augustus
Cæsar, qui præerat Imperio Romano quando natus est Christus, habuit
dominiũ
dominium
temporale supra totum orbem, ergo &c. Consequentia videtur nota: nam cæteri Imperatores maximè Christiani non debent esse deterioris
cōditionis
conditionis
quàm Augustus, qui erat
Gentilis.
Antecedẽs
Antecedens
autem probatur primo,
ex illo Lucæ 2. Exijt edictum à Cæsare Augusto, vt describeretur vniuersus orbis. Secundo probatur ex D. Tho. in illo opuscul.
20. de regimine Principum lib. 3. ca. 13. Vbi
inquit, quod Christus verus erat
mũdi
mundi
Dominus, & Monarcha cuius vices gerebat
Augustus, licet
nō
non
intelligeret, ergo si Christus Dominus habuit dominium temporale totius vniuersi, ita & Augustus eius vices
gerens. Confirmatur. Nam Tyberius Cæ
sar qui Augusto successit, qui quidem præ
erat Imperio Romano quando Christus
passus est, etiam habuit dominium temporale supra totum orbem: siquidem habuit
dominium supra Iudæos, vt patet ex eo
ꝙ
quod
dixit Dominus Matth. 22. & Lucæ 20. Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt
Dei Deo.
Tertiò arguitur, ex Diuo Hieronymo
in Epistola ad Rusticum monachum, de
viuendi forma. Et referuntur eius verba. 7.
quæstione. 1. capit. in apibus. Vbi inquit,
quòd in apibus vnus dux est, grues vnam
sequuntur ordine literato, vnus & imperator. Confirmatur, ex l. precatio. ff. ad legem
Rhodiam, vbi habetur, quòd Antoninus
Imperator dixit, Ego
mũdi
mundi
dominus sum.
Quartò. Adam fuit vniuersalis dominus totius vniuersi, quod quidem videtur
colligi ex illo Genesis. 1. Faciamus hominem ad imaginem, & similitudinem nostram. Vt præsit piscibus maris & volatilibus cæli. Et infra, Crescite & multiplicamini & replete terram, & subijcite eam. Et
similiter videtur dicendum de Noe: & hoc
apparet colligi ex capit. 8. Genes. Vbi habetur quòd dixit Dominus Noe & filijs eius.
Ingredimini super terram. Crescite & multiplicamini super eam. Illis autem alij successerunt, ergo maximè Romani Imperatores, & per consequens habent dominium
vniuersale totius orbis.
Quintò. Optimus modus gubernandi
est per
monarchiā
monarchiam
vniuersalem, ergo eam
instituit dominus. Et per consequens eam
habet Imperator. Nam videtur quòd non
possit alius excogitari vniuersalior rex. Antecedens videtur Aristotel. 3. Politicorum.
Et id docet expressè Diuus Thomas in opusculo citato de regimine principum. lib.
& capit. 2. Consequentia autem probatur.
Nam Deus qui omnia in sapientia facit, vt
habetur Psalmo 103. Optimum modum
gubernandi instituisse censendus est.
Vltimò arguitur. Nam Imperator communiter appellatur orbis dominus. Et ita
in
cap. futuram, 1. 2. quæst. 1. dicitur
ꝙ
quod
Imperatores Romani tenebant totius orbis monarchiam, ergo. &c.
In contrarium est lex cunctos populos.
C. de summa Trinitate, & fide Catholica.
Vbi limites Romani Imperatoris
circũscribuntur
circunscribuntur
, cum dicitur à Romano Imperatore
cunctos populos, quos clementiæ nostræ regit Imperium.
De hac difficultate agit Magister à Victoria in relectione de Indis nu. 24. & 25. &
Magister Soto lib. 4. de Iustitia & iure. q. 4.
arti. 2. Qui
ꝓ
pro
vtraq;
vtraque
parte
adducũt
adducunt
autores.
Pro parte affirmatiua Hostiensem,
Ioannẽ
Ioannem
Andr.
Andream,
Bartol.
Bartolum,
Bald.
Baldum
& alios doctores ex Italia. Et Bartolus adeò certam existimat hanc
sententiam, vt dicat
ꝙ
quod
forte incurret hæresim, qui eam negauerit. Et præcipuè ad hoc
mouetur propter autoritatem adductam in
secundo argumento ex Lucæ ca. 2. Pro parte autem negatiua adducunt Fabrum & Vltramontanos. Et istam sententiam
prędicti
prædicti
autores tanquam certam tuentur & est
cō
munis
communis
inter Theologos, & quia prædicti
Magistri latè eam probant nos breuiter definiemus in hoc loco.
Sit vnica conclusio. Imperator non habet dominium temporale supra totum orbem. Dicimus temporale, quoniam de spirituali certius est quàm vt indigeat probatione. Illud enim solum Summo Pontifici
competit iuxta ea quæ diximus quæst. 1. artic. 10. Et intelligimus conclusionem de dominio temporalis iurisdictionis. Nam si loquamur de dominio temporali proprietatis rerum adhuc est certiùs, vt optime probat Magister Soto libr. 4. de Iustitia & iure.
quæst. 4. artic. 1. Probatur conclusio sic explicata primò. Nam si haberet dominium
temporale supra totum orbem, omnes Reges terræ essent ei subiecti in temporalibus
tanquam superiori & vniuersali domino.
Hoc
autẽ
autem
est falsum, ergo. Sequela videtur
manifesta. Nam ex eo
ꝙ
quod
Rex Catholicus
Philippus Secundus habet
dominiũ
dominium
supra
omnia sua Regna, omnes qui habitant huiusmodi regiones sunt ei subiecti in temporalibus. Minor verò probatur ex capit. cum
per venerabilem. qui filij sint legitimi. Vbi
inquit Innocentius III.
ꝙ
quod
Rex superiorem
in temporalibus
nō
non
recognoscit. Vnde obiter collige veram esse nostram sententiam
in dubio præcedenti.
Secũdò
Secundo
probatur. Si Imperator haberet
dominium temporale supra totum orbem:
vel haberet iure naturali vel iure diuino vel
humano, sed nullo
istorũ
istorum
, ergo. Consequentia est manifesta & maior patet à sufficienti
diuisione. Minor verò probatur
ꝙ
quod
non naturali. Nam hoc iure omnes nascuntur liberi, neque est aliquod dominium iure naturali præter id quod habent parentes super filios & maritus supra vxorem. Vt docet Diuus Thomas. 1. parte quæst. 22. arti. 1. ad secundum. Et quæst. 96. artic. 4. Confirmatur
quia vt docet idem D. Tho. in 2. 2.
quęst
quæst
. 10.
arti. 10. Dominium & prælatio inducta sunt
iure positiuo: quod verò
nō
non
iure diuino
ꝓ
batur
probatur
quoniam nullibi id legimus, sicuti legimus de Saule & Dauide habuisse regnum
à Deo vt constat lib. i. Regum.
ꝙ
quod
verè
nō
non
iure
human
humano
.
Porobatur
Probatur
. Quia si illud haberet
cōpeteret
competeret
ei, vel autoritate legis, & hoc
nō
non
:
quia nulla talis extat lex. Etsi extaret maximè quia facta esset ab Imperatoribus, & licet facta esset, non haberet vim obligandi:
quia ante talem legem Imperator non haberet iurisdictionem: lex autem facta à non
habente iurisdictionem non habet vim obligandi. Aut Imperator haberet legitima successione, aut donatione aut permutatione,
aut emptione, aut iusto bello, vel alio titulo. Nullum autem istorum dici potest, ergo
nō
non
habet tale
dominiũ
dominium
. Multa alia possemus afferre pro hac
cōclusione
conclusione
, sed
nō
non
existimo in re certa opus esse pluribus.
Vnum tamen aduertendum est,
ꝙ
quod
licet
Imperator non habeat dominium temporale supra totum orbem: nihilominus est superior quantum ad aliquid omnibus Principibus Christianis. Est enim fidei
ꝓtector
protector
ab Ecclesia designatus: & propterea coronatur à Summo Pontifice. Vnde in ordine ad
exaltationem fidei & Ecclesiæ & protectionem potest conuocare Principes Christianos contra inimicos Ecclesiæ. Veruntamen
Rex
Hispanię
Hispaniæ
exemptus est ab imperatore.
Et hodie est maximus protector Ecclesiæ.
Ad primum argumentum negatur consequentia. Ad probationem dicitur,
nō
non
esse
eandem rationem, Nam in spiritualibus
cō
uenit
conuenit
vnum esse totius Ecclesiæ Summum
Pōtificem
Pontificem
: iuxta ea quæ
diximus supra quæ
stione. 1. artic. 10. & cum Christus Dominus, cuius Vicarius est Summus Pontifex,
sit vniuersalis Redemptor & vnicus Rex
regni cælorum, & caput vnicum Ecclesiæ
per totum orbem diffusæ, & infinita sua virtute omnia disponat: potest per
vnicũ
vnicum
vicariũ
vicarium
totum regere orbem. Eo vel maximè
ꝙ
quod
sub vno pastore alios inferiores prælatos ei
subordinatos constituit. Veruntamen Reges accipiunt potestatem à republica. Et ita
non est necessarium, quòd ab vno totus orbis dependeat: quin potius nec totus orbis
potest vnum vniuersalem dominum eligere. Non enim potest
cōuenire
conuenire
ad huiusmodi electionem. Et licet posset conuenire,
non expediret ad bonam vniuersi gubernationem talem eligere vniuersalem dominum. Vt enim docet
Aristotel. 7. Politicorum capit. 4. Respublica non eo est melior, quia maior. Sed talis debet esse & tanta sub vno Principe: quanta ipse potest commodè gubernare. Vnus autem Princeps
nō
non
potest temporalibus commodè gubernare totum vniuersum. Quare potentes Reges deberent aduertere, quòd non minor
est virtus, quàm quærere parta tueri.
Ad secundum argumentum negatur antecedens. Ad primam probationem primo
dicitur, quòd Euangelista non approbauit
illud edictum: quin potius videtur condemnasse. Nam ad hoc apparet
Euangelistā
Euangelistam
retulisse illam historiam, vt ostenderet non
Augustum, qui tunc Romano Imperio
præerat, sed Christum, qui tunc nascebatur
esse Domnium vniuersi. Secundo dicitur,
quòd nomine vniuersi orbis, non intelligitur in illo loco totus mundus:
quoniā
quoniam
multæ erant tunc prouintiæ, quæ non erant subiectæ Imperio Romano. Sed vniuersus orbis sumitur ibi pro magna parte orbis. Ad
quam Romani peruenerant. Vide expositores Euangelistarum super eadem loca,
qui plura adducunt testimonia
scripturę
scripturæ
ad
ostendendum hanc esse legitimam ipsius
loci
explicationẽ
explicationem
. Et ad hoc deseruit illud
quod habetur. Genes. 41. cum dicitur: Omnis terra venit in AEgyptum: intelligitur
id est bona pars
terrę
terræ
. &
Genes. etiam secundo dicitur de Eua, quòd erat mater cunctorum viuentium, quod tamen non extenditur ad irrationalia & insensibilia.
Ad secundam
probationẽ
probationem
. Si teneamus
Christum dominum non habuisse
dominiũ
dominium
temporale supra
totũ
totum
orbem, eo modo
quo explicauimus dubio præcedenti, facile
potest responderi, quòd Diuus Thomas intelligitur,
ꝙ
quod
Augustus gerebat vices Christi, quatenus eius potestas temporalis erat
subiecta spirituali Christi & illius ministra.
Quemadmodum etiam & potestates
etiā
etiam
Regiæ dicuntur ministræ Pontificum. Veruntamen etiam tenendo alteram sententiam,
ꝙ
quod
Christus Dominus habuit dominium temporale supra totum orbem. Respondetur
ꝙ
quod
D.
Diuus
Tho.
Thomas
intelligit.
ꝙ
quod
Augustus
gerebat vices Christi, etiam
quantũ
quantum
ad dominium temporale, non quidem supra totum orbem sed supra
magnā
magnam
illius partem:
nempe super totam illius partem quæ subiecta erat Imperio Romano.
Quemadmodũ
Quemadmodum
etiam solemus dicere,
ꝙ
quod
gubernator constitutus à Rege super aliquam prouinciam,
gerit illius vices. Non quidem supra omnia
regna subiecta ipsimet Regi: sed super illam
prouintiam, super quam constitutus est. Veruntamen Augustus non erat, vt iam diximus, propriè Vicarius institutus à Christo,
sed permissus à Deo, vt nesciens quid faceret, prodesset monarchiæ Christi.
Ad confirmationem pariter negatur Tyberium habuisse dominium temporale supra totum orbem. Et ad probationem dicitur
ꝙ
quod
licet daremus simpliciter & absolutè
Tyberium habuisse dominium supra Iudæos & de iure, non inde consequeretur,
ꝙ
quod
habuisset dominium supra totum orbem.
Secundò dicitur, quòd Iudæi non erant subiecti Imperio Romano de iure, sed de facto. Gens enim Iudæorum libera erat à dominio cuiuscunque alienigenæ. Imo & in
lege prohibitum erat, vt Iudæi haberent dominum alienigenam, vt patet ex illo
Deuteronom. 17. Eum constitues, scilicet, Regem: quem dominus Deus tuus elegerit de
numero fratrum tuorum: non poteris alte|
rius gentis hominem Regem facere, qui
non sit frater tuus. Cum ergo Christus dominus in illis locis iubet dari Cæsari, quod
ipsius erat, non approbat, vt ait Magister Soto, dominium Cæsaris, sed volens se eximere à calumnijs Iudæorum, ius tantum naturæ retulit. Ac si diceret, Si quid debetis Cæ
sari, soluite. Sed primùm Deo quod illi debitum est reddite. Præterea possumus dicere quòd ideo Christus iussit reddenda esse
Cæsari quæ illius erant: quoniam, vt inquit
Nicolaus de Lyra super verba Matth. 22. citata, Iudæi iurauerant Romanis fidelitatem
se seruaturos, & tributa reddituros à tempore
Pōmpei
Pompei
, qui fecerat Iudæam
tributariā
tributariam
.
Et ita propter reuerentiam iuramenti illa iubebat reddi. Sed prior solutio est melior.
Ad tertium argumentum respondetur,
quòd Diuus Hieronymus minime intendit, quòd sit vnus Imperator qui habeat dominium supra totum vniuersum, sed quòd
vnius reipublicæ debet esse vnus Rex, & totius Christianismi vnus Imperator, sicut
vnius albearis est vna Apis ductrix aliarum. Et vnius congregationis gruum est
vna, quæ alias ducit. Sicut autem
nō
non
est vna
apis omnium apum ductrix. Ita
neq;
neque
vnus
Imperator totius orbis dominus. Ad confirmationem respondetur, quòd Antoninus
Imperator, illud dixit arroganter, & ita inde
nullum sumitur argumentum.
Ad quartum respondetur, quòd Adam
& Noe fuerunt domini orbis quando ipsi
soli erant in
mũdo
mundo
: continuò
autẽ
autem
diuiserũt
diuiserunt
filijs terras, vel filij eorum conuenerunt ex
communi consensu, vt vnusquisque suam
partem occuparet, vel alio modo facta est
diuisio rerum inter eos.
Ad quintum argumentum respondetur,
quòd optimus modus gubernandi, non est
per monarchiam vniuersalem totius mundi: neque id docet
Aristot.
Aristoteles
aut Diuus Thomas, sed eam gubernationem dicunt esse
optimam quæ fit per vnum circa
vnā
vnam
multitudinem, non quæ fit per plures.
Intelligũ
tur
Intelliguntur
autem de ea multitudine quæ potest
cō
modè
commode
per vnum gubernari. Vt enim dicebamus ad primum ex
Arist.
Aristotele
respublica non
eo melior, quò maior.
Ad vltimum argumentum
respōdetur
respondetur
,
quòd Imperator, non ideo dicitur orbis dominus, quia totius vniuersi sit dominus, sed
quia dominatur magnæ parti mundi inter
Christianos Principes habens quandam ex
officio eminentiam.
Disputatio Quinta.
De translatione Dominiorum.
ANTE omnia definire oportet, quid
sit translatio dominij, & quæ
nā
nam
sint
huius
trāslationis
translationis
causæ. Deinde circa ipsas
causas sunt examinandæ grauissimæ quæ
stiones. ¶ Dominij ergo translatio nihil aliud est, quàm transmissio rei ab eo qui legitimè possidet in alterum qui incipit de nouo esse dominus eius. Apertissima est definitio ex supra dictis: sed explicatur assignando
causas huius translationis: quæ sunt tres. Prima voluntas diuina quæ declaratur nobis
aut iure diuino naturali. (Deus enim manifestat nobis quædam vt autor est naturæ)
aut certè per particularem
reuelationẽ
reuelationem
quæ
expressè facta sit ad manifestandam Dei voluntatem. Sic
trāstulit
transtulit
Deus regnum à Chananæis in filios Israel: à Saule in Dauidem.
Ratio huius rei est. Quoniam cùm Deus sit
vniuersorum dominus, poterit
volũtate
voluntate
sua
quando illi placuerit, dominia transferre. Et
quidem hæc prima causa
parũ
parum
facessit nobis negotij, quoniam supra id quod manifestissimum est ex naturæ iure, requirit expressam Dei reuelationem. Quæ si constet
transfertur dominium, si autem non constet talis expressa reuelatio, nunquam censendum est dominium transferri per hanc
causam. Secunda causa est voluntas domini possidentis. Etenim cùm homo sit Dominus per
facultatẽ
facultatem
arbitrij, potest per eandem facultatem per
quā
quam
res possidet,
easdẽ
easdem
alienare vt habetur.
Instituta. de rerum diuisio. §. traditione. Et ex. l. quam: §. literæ. ff. de
acquiren. rerum dominio. Eo vel maximè
quòd rei possessæ vsus, est venditio, donatio, aut
deniq;
denique
abalienatio rei. Tertia causa
est voluntas legislatoris & Principis transferentis res ciuium in alios dominos. Declaratur autem nobis
hęc
hæc
voluntas Principis aut
legibus editis, aut pronuntiatis sententijs.
|
Ratio huius rei est. Quoniam cùm homo
sit natura sua animal sociale & politicum,
eodem naturæ iure necesse est, sit subiectus
legibus & sententijs Principis, quæ ordinantur ad bonum reipublicæ in qua degit homo & vitam agit. Rursus cùm Principi liceat malefactores & reos propter bonum
Reipublicæ etiam vita mulctare: multò magis licebit propter bonum ipsius Reipublicæ spoliare ciues, omnibus suis fortunis &
bonis. Hoc autem efficit voluntas Principis
vno duorum modorum. Primus est cohibendo voluntatem veri domini, ne transferat etiam si velit, dominium in
alterũ
alterum
. Quo
pacto impediuit ne pupillus abalienet bona sua reddendo ipsum pupillum inhabilem (aut quod in idem reducitur) reddendo alterum cum quo fit contractus, inhabilem ad recipiendum. Vt patet in lege de simonia. Vbi is qui recipit pretium, est inhabilis ad recipiendum. Secundus modus est
transferendo, velit nolit verus rei dominus,
dominium in alium possessorem. Vt patet
in lege præscriptionis. de his omnibus agendum est per singula.
DVbium primum est. Circa secundam
causam, vtrum per solam interiorem
voluntatem possit homo transferre dominium suæ rei in alterum. Aliquis
. v.
, Verbi
g.
gratia,
intra
se cogitans promittit Petro sine verbis domum: Rogamus num iste teneatur Petro
patefacere illam suam promissionem interiorem: etsi Petrus acceptet, donare illi domum. Neque dubitamus in præsentia, cùm
tantum interius propositum habetur, &
nō
non
promissum: tunc enim certum est nullam
esse obligationem; sed tota
cōtrouersia
controuersia
est,
quando interius
ꝓmittimus
promittimus
vel donamus.
Videtur autem, quòd tunc transfertur dominium, & fit obligatio. ¶ Primò arguitur.
Homo est dominus rerum suarum per facultatem arbitrij, ergo per eandem
solā
solam
sine
exteriori signo transfert dominium.
Confirmatur. Vocalis oratio tantùm habet
ꝙ
quod
sit signum & declaratio interioris orationis, sed si exterius quis proferat
ꝓmissionem
promissionis
, obligabit: ergo
signũ
signum
erat,
ꝙ
quod
ꝓmissio
promissio
interior obligauerat antea. ¶ Secundò arguitur. Interior promissio
absq;
absque
vllo exteriori
signo Deo facta, obligat secundum ius reli
gionis, quæ est inter Deum & homines, ergo facta homini obligat
secũdum
secundum
ius, quod
est vnius hominis ad alterum.
Cōfirmatur
Confirmatur
,
talis promissio homini facta si iuramento
confirmetur transfert ius &
dominiũ
dominium
,
obligatq́;
obligatque
in conscientia. Ergo si citra iuramentum fiat. Probatur consequentia. Iuramentum promissorium tunc obligat
tantũ
tantum
,
quā
do
quando
promissio aliâs obligabat, & erat valida.
Vltimò arguitur. Promissio explicata
verbis sed absenti facta, obligat in conscientia, & transfert dominium. Ergo & interior,
quoniam in oratione ad absentem non magis conferunt verba, quàm sola cogitatio interior. ¶ In hoc dubio Magister
Soto lib. 4.
de Iustitia. quæst. 5. arti. 1. ad primum. Et copiosiùs lib. 8. quæst. 2. artic. 1. asserit tria. Primum citra
controuersiā
controuersiam
vllam, promissionem mentalem non obligare in
cōscientia
conscientia
:
neque transferre dominium, nisi verbis declaretur.
Exemplũ
Exemplum
est in matrimonio: vbi
per solum consensum mentalem
nō
non
transfertur dominium corporis: nisi declaretur
signis talis consensus. Idem est in alijs contractibus mutuis. Secundum est, promissionem non mutuam, quæ signis non explicatur, non obligare in exteriori foro
neq;
neque
trāsferre
transferre
dominium. Tertium stando in mero
iure
naturę
naturæ
, problema est, an promissio ista
simplex non mutua obliget in conscientia,
si non exprimatur signis. Et quidem duo dicta primum & secundum certissima sunt.
Sed circa tertium dictum. Sit nobis conclusio. Citra dubium videtur asserenda pars negatiua, videlicet, Promissio interior verbis
non explicata non obligat in conscientia neque transfert dominium. Hæc videtur colligi ex Sacris literis.
Prouerb. 6. vbi promissionis
vinculũ
vinculum
& obligatio vocibus tribuitur.
Illaqueatus es (inquit sapiens) verbis oris tui,
& captus proprijs sermonibus. Hæc videtur
esse sententia communis doctis & indoctis
hominibus. Inter doctos est D.
Thom. infra
quæst. 88. arti. 1. Indocti vero & vulgus solent affirmare: verba ligant homines. Ratione vero probatur. Homo non refertur & ordinatur ad alterum hominem per solam cogitationem internam & conceptam, sed per
signa sensibilia externa, inter quæ
primatũ
primatum
obtinent voces: sed in translatione dominij,
|
ordinatur is qui dominium transfert ad alterum in quem transfert dominium, ergo.
Secundò. Promissio mutua nisi explicetur
externis signis non transfert dominium, vt
omnes consentiunt, ergo nec promissio
nō
non
mutua: quoniam promissio mutua in hoc
tantùm differt à non mutua, quòd mutua
est obligationis reciproca ex vtraque parte,
at non mutua ex altera parte tantùm, ergo si
in mutua promissione neutra pars tenetur
suam mentalem cogitationem alteri explicare, vt videat an altera pars acceptet: neque
in non mutua tenebitur.
Ad primum respondetur, non tantùm
per internam promissionem voluntariam
transferri dominium: sed per eam ordinatam ad alterum, politicè & sensibiliter. Ad
confirmationem respondetur, quòd sicut
voces sunt per se signa instrumentaria & vicaria ipsorum conceptuum ad significandas alijs hominibus eas res, quas conceptus
ipsi repræsentant habenti, ita sunt per se instrumenta quædam obligatoria erga alios
homines:
quāuis
quamuis
absque illis inducatur obligatio religionis erga Deum. Et per hæc patet ad secundum negando consequentiam:
quia Deus intuetur cor. Ad
cōfirmationem
confirmationem
similiter negatur consequentia. Ad probationem dicitur, iuramentum inducere obligationem quando promissio erat licita, licet non obligatoria. Et idcirco quanuis promissio interior verbis non explicetur, licita
est, quòd si iuramento confirmetur, obligatoria est: quanuis aliàs non obligaret. Simile
est si latro per vim & metum extorqueat
promissionem iuramento confirmatam, citra dubium is qui iurauit propter reuerentiam diuini nominis, tenetur adimplere promissum: talis enim promissio licita erat,
quā
uis
quamuis
non esset obligatoria sine iuramento: de
qua re copiosius dicetur infra quæst. 89. Ad
tertium dicemus dubio sequenti.
DVbitatur secundò, Vtrùm promissio
signis externis aut verbis declarata,
sed absenti facta, transferat dominium. Videtur vera pars negatiua. Primum in. l. 1. ff.
de pollicitationibus. dicitur, quòd pollicitatio non semper obligat. Pollicitatio vero
apud Iurisperitos nihil aliud est quàm promissio facta absenti. Rursus in. l. iuris gen
tium. ff. de pactis. §. igitur. nuda pactio obligationem non parit.
Arguitur secundo. Ex
cōclusione
conclusione
præcedentis dubij, & illius rationibus, quæ omnes
videntur procedere pariter in promissione
absenti facta.
Quoniā
Quoniam
quemadmodum ad
præsentes,
nō
non
refertur homo per solum
internũ
internum
cōsensum
consensum
, sed necesse est superaddantur verba, ita & ad absentes non refertur per
verba sed per scripturam.
Tertiò arguitur
cōtendendo
contendendo
ꝙ
quod
etiā
etiam
promissio, quæ fit absenti coram testibus, non
obliget & transferat dominium. Testes non
inducunt obligationem vllam, sed
solũ
solum
testificantur eam obligationem quæ oritur ex
cōtractu
contractu
, cui testes adsunt: sed vt
ostẽdimus
ostendimus
,
in promissione ista,
quādo
quando
testes
nō
non
adsunt,
nulla est obligatio, ergo
etiā
etiam
si coram testibus fiat nulla erit obligatio. Item si talis promissio
trāsferret
transferret
dominiũ
dominium
, sequeretur
ꝙ
quod
qui
eā
eam
facit, teneretur indicare
illā
illam
absenti cui facta est, vt si ille velit
acceptā
acceptam
habere, & tunc
qui
ꝓmisit
promisit
tenebitur
dominiũ
dominium
rei tradere:
quod
durũ
durum
videtur, &
cōtra
contra
cōmunẽ
communem
vsum.
In oppositum est, quòd ratio naturalis dictat vt promissa impleantur, fides seruetur:
alioquin, is qui promisit perfidus & infidelis censetur, ergo
cũ
cum
talis promissio sit absolutè dicenda promissio,
seruāda
seruanda
est. Confirmatur ex. l. 1. ff. de pactis. vbi Vlpianus asserit antecedens argumenti huius, & in. c. 1. &
in. c. qualiter. de pactis. dicitur studiose
agendũ
agendum
est vt ea quæ promittuntur opere compleantur, ac demum in capit. iuramenti. 22.
quæst. 5. ex D. Chrysost. dicitur inter simplicem fidelium loquelam & iuramentum
nullam esse debere distantiam. In hoc dubio Sotus lib. 4. de Iustitia. vbi sup. idem videtur sentire de promissione quæ verbis explicatur absenti facta, quod de promissione
interna. Item turba non solum
hominũ
hominum
vulgarium,
verumetiā
verumetiam
Theologorum, non videtur vllam
obligationẽ
obligationem
saltem iustitiæ ponere in tali promissione.
PRO huius dubij intelligentia nota primò, quòd vinculum seu obligatio orta
ex promissione est duplex. Altera est quæ
pertinet ad virtutem veracitatis seu fidei seruandæ, de qua disputat
D.
Diuus
Tho.
Thomas
copiosè infra quæst. 109.
quā
quam
obligationem, qui
nō
non
ser|
uat dicetur perfidus & infidelis, & mendax.
Altera obligatio pertinet ad virtutem iustitiæ, quoniam per promissionem vt statuimus, transferuntur dominia rerum. Hanc
obligationem qui violat iniustus erit. Et
de hac obligatione disputatur in præsentia
potissimum.
Secundò nota, quòd promissio externis signis facta & declarata, quæ sola & omnis illa habet veram & propriam rationem
promissionis, est duplex. Altera formata solennitate, vt vocato tabellione, adhibitis testibus cum subscriptione promittentis, &c.
Alia verò promissio est pura ab istis solennitatibus. De priori promissione non dubium, quin
etiā
etiam
si absenti fiat, transferat
dominiũ
dominium
. De secunda verò promissione suppono in præsentia tanquam rem meo iudicio certam,
ꝙ
quod
si præsenti fiat, obligat transferre dominium. Quam quæstionem disputant interpretes D. Tho. infra. q. 88. art. 1.
& 3. ad primum. Quinimo ex definitione
huius nostri dubij, sequitur à fortiori ista
sententia quam modo supponimus. Tota
igitur controuersia in præsentia est de promissione externis signis declarata, sed in absentia eius cui promissio fit.
Prima conclusio. Si attendamus merum
ius Cæsareum aut merum naturæ ius, promissio etiam verbis declarata facta in alterius absentia, non transfert dominium, neque obligat ex iustitia. Hanc conclusionem
concedimus libenter argumentis factis pro
parte negatiua huius dubij.
Secunda conclusio. Si attendamus
eadẽ
eadem
iura, ac multò magis Ius canonicum Pontificium, aut denique ius Regium Hispaniense, citra dubium talis promissio obligat ex
virtute fidelitatis, & veracitatis: ita vt qui
eā
eam
non seruauerit sit mendax & fide fragus.
Hanc concedimus argumento in
oppositũ
oppositum
simul & confirmationi eius.
Sed quantùm attinet ad Hispaniense ius,
sit nobis tertia conclusio. Apud Hispanos,
qui vtuntur legibus & foro Castellæ, promissio quæ in iudicio externo probari potest, si appareat animo obligandi fidem facta, obligat ex iustitia, & transfert
dominiũ
dominium
etiā
etiam
in animæ foro. Dixi in conclusione qui
vtuntur legibus Castellæ, vt excipiam inde
Aragonios, Valentinos, Cathalanos, & Lusitanos, qui vtuntur suis legibus. Ista conclusio colligitur
ex lib. 1. fori Castellani, tit. 11.
De los pleytos que deuen valer, o no.
Sed expresse habetur ista
cōclusio
conclusio
sancita
in lib. 3.
de ordinationibus Regijs, tit. 8.
De las excepciones que se ponen en el juyzio, la ley. 3. vbi
expresse Alfonsus XI. Compluti statuit
eā
eam
legem, quòd omnis promissio seu contractus qui verè probari potuerit, obliget
etiāsi
etiamsi
inter absentes fiat. Neque possit excipere, is,
qui promisit, quòd facta sit ea promissio sine solennitate aut inter absentes. Et in hac
re debent multum Castellani Regi Alfonso, qui voluit quòd fides data à Castellanis
seruaretur inuiolabiliter, quicquid Cæsares
statuerint in re hac de iure communi. Sed
exposcit
prędicta
prædicta
lex duo, vt talis promissio
obliget. Primum est quod in iudicio probari possit. Deinde quòd appareat facta animo obligandi fidem: & hoc item probandum est iuridice. Primum requiritur, quoniam testes gerunt vicem partis absentis cui
facta est promissio: & loco illius acceptant
promissionem, quousque absens refutauerit promissionem factam. Nisi malumus,
quòd Rex ipse acceptet promissionem per
legem suam. Requirit autem testes, tum ne
falsò quis mentiretur, & diceret promissionem sibi factam in absentia, tum maximè
quoniam voluit Rex vt fides data coram
Hispanis, nullo pacto violaretur. Secundum requiritur, quoniam promissio simplex, quæ non præsumitur fieri animo obligandi fidem, non est reuera promissio. Et
sic patet responsio ad tertium argumentum, quod procedebat contra istam tertiam conclusionem. Etenim testes non inducunt iure naturæ nouam obligationem,
sed iure Hispaniensi requiritur propter causas dictas. Ac demum respondetur ad vltimum argumentum, nec enim necesse fuerat, quòd promissio in absentia facta indicaretur absenti: sed
tātùm
tantum
, quòd post quam
semel indicata fuerit, si petierit dominium,
reddatur. Hoc enim cautum est in. l. prædicta,
qnę
quæ
obligat in
cōscientia
conscientia
. Quod verò leges iustæ ciuiles
trāsferant
transferant
dominiũ
dominium
etiā
etiam
in
foro interiori
animę
animæ
: patet
sup. q. 3. huius tractatus: scilicet, in causa tertia translationis
|
dominiorũ
dominiorum
, quæ tertia causa copiosius deinceps explicanda est à nobis.
Pro huius itaque tertiæ causæ explicatione notandum est primo, quod hæc tertia
causa quanuis primo aspectu videatur pugnare cum præcedenti, etenim si homo iure naturæ, vt dictum est in præcedenti causa, per
voluntatẽ
voluntatem
propriam
trāsferre
transferre
potest
dominiũ
dominium
suarũ
suarum
rerũ
rerum
: videbatur nullo pacto
fieri posse quod per
voluntatẽ
voluntatem
Principis, &
per legem impediretur à tali
trāslatione
translatione
, ac
multo magis videbitur fieri
nō
non
posse
ꝙ
quod
etiā
etiam
inuito domino lex transferret
dominiũ
dominium
rerum suarum. Cæterùm hæc quæ apparet
pugnantia & contra dictio, nulla est re vera,
quoniam homo considerari potest, vt pars
est reipublicæ, & vt ordinatur ad
bonũ
bonum
ipsius reipublicæ, ad quod proinde bonum refertur per voluntatem publicam & vniuersalem ipsius Principis procurantis bonum
commune ex officio, quæ inclinatio & ordinatio est secundùm naturam hominis:
quā
uis
quamuis
posterior sit magis secundùm eius naturam, ac subinde cum ad bonum commune
expedit, vt proprius appetitus, & propria
voluntas hominis cohibeatur, hæc ipsa cohibitio & impeditio magis est homini naturalis quàm translatio dominij per propriam voluntatem. Simile est in natura. Lapis enim naturali inclinatione fertur per grauitatem in locum inferiorem propter incolumitatem & consistentiam sui. Multò
tamen maiori inclinatione naturali fertur,
propter bonum commune in locum superiorem cum opus est ad supplendum vacuum. Idem est in parte integrali totius, vt
in manu, quæ multò maiori inclinatione
fertur etiam cum sui dispendio ad conseruandum totum, quàm ad conseruandam
seipsam. Secundo loco notandæ sunt duæ
regulæ. Prima est. Is cui secundùm legem
siue Pontificiam, siue ciuilem iuris communis Cæsaream, siue iuris Regij peculiaris cuiusque Prouinciæ & Regni, tribuitur dominium alicuius rei, est censendus in foro
conscientiæ legitimus dominus talis rei. Secunda est præcedentis appendix & corollaria. Omnis sententia quæ in foro exteriori
tribuit dominium, eadem in foro conscientiæ interiori tribuit dominium: nisi senten
tia pœnalis sit, aut nisi fundetur in falsa præ
sumptione. Excipitur quidem sententia pœ
nalis, quoniam pœnam nemo tenetur subire ante iudicis condemnationem. Sententia vero iusta, in foro exteriori, quæ pœnalis non est, non modo obligat post
cōdemnationem
condemnationem
iudicis, & post
pronũtiationem
pronuntiationem
:
sed
etiā
etiam
antequam pronuntiaretur, obligabat etiam in
cōscientia
conscientia
. Excipitur rursus sententia fundata in falsa præsumptione: quoniam hæc nec ante nec post illius pronuntiationem reuera obligat. Dicitur
autẽ
autem
fundari in falsa præsumptione, quando pronuntiatur iuxta testimonia testium falso testificantium: aut certè pronuntiatur per ignorantiam iudicis. Notandum est tertio,
has regulas pati tres limitationes. Prima est
quando lex est permissiua non præceptiua.
Exemplum est in. l. de venditione, quæ negat decepto infra dimidium, actionem in iudicio. Etenim citra dubium, qui decipit infra dimidium non est dominus illius summæ, in qua decipit: etiam si lex permittat ei
dominium: & iudex pronunciet
sentẽtiam
sententiam
pro illo. Secunda moderatio est, quando leges decernunt in contractibus, in quibus
cō
cedunt
concedunt
repetitionem, & restitutionem in
integrum. Etenim tunc ante iudicis sententiam licite possidet is, à quo lex concessit repetitionem. Post sententiam verò tenetur
restituere & desinit esse dominus. Exemplum est in legibus quæ de ludo
decernũt
decernunt
.
Tertia limitatio est quando leges decernunt in contractibus, quos annullat propter
defectũ
defectum
solennitatis essentialis in iure. Tunc
enim is, in cuius fauorem contractus est celebratus, ante iudicis sententiam est verus
dominus: postea verò desinit esse dominus,
& tenetur restituere. Exemplum est in eo,
qui est dominus per testamentum, cui deficit solennitas essentialis iuris: de quibus omnibus dicendum est deinceps per singula.
Nunc enim exempla in
cōmuni
communi
ponimus.
Ex his sequitur
corollariũ
corollarium
.
Prudẽs
Prudens
Theologus debet ante omnia
cōsulere
consulere
in hac parte Iurisperitos, qui
dāt
dant
operā
operam
sciẽtię
scientiæ
iuris
cō
munis
communis
, & particularis
cuiusq;
cuiusque
regni.
Postquā
Postquam
autem eos
cōsuluerit
consuluerit
& sciuerit leges de illa
re, super quam consulit: debet postmodum
ipse iudicare, sitne talis lex permissiua, an
|
præceptiua, an verò pœnalis: & denique an
habeat alias exceptiones de quibus egimus.
His præmissis
disputādum
disputandum
est in præsentia
primũ
primum
de legibus, quæ impediunt translationem dominij:
neq;
neque
certè de omnibus,
sed de his tantùm de quibus est controuersia inter viros doctissimos. Et deinde de legibus quæ transferunt dominium inuito domino. Sed circa
primā
primam
partem sunt tres disputationes principales. Prima de legibus
quæ
decernũt
decernunt
circa filios illegitimos. Secunda de legibus quæ
decernũt
decernunt
in ludo. Tertia
de legibus quæ
decernũt
decernunt
in
cōtractibus
contractibus
, quibus deficit aliqua iuris solennitas essentialis.
Prima disputatio sit de legibus quæ impediunt translationem dominij in filios illegitimos. Pro cuius intelligentia animaduertendum est,
ꝙ
quod
filij illegitimi sunt in duplici
differentia. Quidam, qui geniti sunt ex carnali copula, quæ accedente fornicantium
consensu, poterat esse
cōiugalis
coniugalis
& matrimonialis nullo obstante legis impedimento.
v.
Verbi
g.
gratia,
qui geniti sunt ex soluto & soluta, nec
consanguineis, neque affinibus. Alij qui geniti sunt ex concubitu, qui non poterat esse
matrimonialis,
etiā
etiam
accedente consensu fornicantium propter aliquod
impedimẽtum
impedimentum
iuris, quod irritat matrimonium.
v.
Verbi
g.
gratia,
propter impedimentum religionis, aut consanguinitatis, aut affinitatis. Primæ classis illegitimi filij dicuntur vulgò naturales. Secundæ
vero dicendi sunt à nobis in præsentia geniti ex damnato concubitu, & simplici vocabulo dicentur spurij. Et quidem de primæ
classis illegitimis filijs non est in præsentia
controuersia: sed tota est de filijs spurijs, seu
genitis ex damnato concubitu.
ET est quæstio difficilis. Vtrùm leges
quæ sanciunt non esse transferendum
dominium, in tales filios illegitimos, sic
adeo impediant
trāslationem
translationem
, vt si de facto
translatio fiat, facta non teneat, neque ipsi filij comparent dominium.
Primò arguitur. Quòd talis translatio facta contra leges teneat. Et primò. Leges pœ
nales non obligant in conscientia neque impediunt dominij translationem sic, vt facta
non teneat ante iudicis sententiam, & condemnationem. Sed leges quæ in hac materia decernunt contra filios illegitimos sunt
pœnales punientes crimen incontinentiæ,
seu impudicitiæ parentum in filijs, ergo &c.
Secundò arguitur. Leges, quæ prohibent
translationem dominij, per contractus, quibus defuit essentialis solennitas iuris,
nō
non
impediunt translationem, sic adeò vt factum
non teneat: sed multò vrgentiùs & efficacius prohibent istæ leges translationem dominij per tales contractus, quàm leges quæ
decernunt contra filios illegitimos. Ergo si
illę
illæ
, neque istæ impediunt. Maior, ostendetur à nobis infra disputatione tertia
tanquā
tanquam
probabilior sententia. Minor autem probatur ex tenore legum. Siquidem illæ leges tales contractus dicunt nullos &
habẽdos
habendos
pro
infectis. Cæterùm leges prohibentes donationes faciendas filijs illegitimis, non continent tam odiosa verba, neque dicunt eas donationes esse nullas, aut habendas pro infectis, ergo. Tertiò, leges saltem illæ quæ loquuntur circa filios illegitimos secularium:
tantùm prohibent tales filios esse parentum
hæredes. Ergo parentes illorum possunt extra testamentum sine peccato vllo donare
filijs, siue per donationem inter viuos, siue
cum moriuntur, bona sua. Rursus ex eodem
antecedenti colligitur, ergo si de facto per
testamentũ
testamentum
talibus filijs aliquid donetur, donatio facta tenebit. Antecedens probatur.
Quoniam in toto iure communi non reperitur aliqua prohibitio translationis dominij extra testamentum, imo vero
neq;
neque
iure
Regio Hispaniensi, quoniam in tali iure nihil arctius & odiosius inuenitur & definitur quàm quod habetur lib. 3. titul. 15. Partita. 4. Et lib. 3. Fori regalis tit. 6.
De las herencias, en la ley primera.
In quibus locis solùm
habetur
ꝙ
quod
non possint tales filij iure hæreditario succedere in bona parentum.
Vltimò arguitur, sequeretur ex opposita
sententia,
ꝙ
quod
si parens institueret bonorum
suorum hæredem
amicũ
amicum
, aliquem fidum:
qui præstiterit parenti fidem de restituenda
hæreditate filio spurio, teneatur talis hæres
ante iudicis
cōdemnationem
condemnationem
reddere filio
illa bona.
Cōsequens
Consequens
videtur durum, ergo.
Sequela probatur. Tale fidei
cōmissum
commissum
dirigitur omnino in filium incapacem &
inhabilẽ
inhabilem
iuxta
oppositā
oppositam
sententiā
sententiam
ad
suscipiendũ
suscipiendum
dominiũ
dominium
, ergo is cuius fidei
cōmissa
commissa
est talis
|
hæreditas tenebitur non filio, sed fisco eam
reddere. In hoc dubio grauissimo est prima
sententia extrema, quorundam qui propter
duo prima argumenta asserunt, quòd omnino talis donatio siue per testamentum siue extra testamentum fiat, quanuis sit contra leges, facta tamen teneat.
Secunda sententia est extrema aliorum
asserentium, quòd talis donatio facta non
teneat quocunque pacto fiat.
Tertia est
aliorũ
aliorunt
qui mediant inter istas
duas sententias, distinguentes inter filios illegitimos secularium ex vna parte, & filios
illegitimos clericorum seu religiosorum ex
altera. Et in filijs illegitimis secularium concedunt, quòd facta donatio tenet propter argumentum, tertium, quod nos fecimus. In
filijs autem clericorum, & religiosorum, dicunt, quòd talis donatio facta non tenet.
Magister Soto, quem
sequũtur
sequuntur
multi Thomistæ tenet istam sententiam lib. 4. de iustitia, quæst. 5. art. 1. ad quartum.
Prima conclusio. Parentes & possunt &
debent iure naturali diuino, alere filios
etiā
etiam
genitos ex damnato concubitu. Probatur
primo ex cap. cum haberet. de eo qui duxit
in matrimonium, quam polluit per adulterium, vbi Clemens III. præcipit, quòd parentes necessaria
subministrẽt
subministrent
filijs ex damnato coitu genitis, secundùm quòd eis suppetunt facultates. Item Regia Hispaniensis
lex decima inter Taurenses, permittit parentibus alimentorum titulo donare filijs istis
illegitimis quintam partem bonorum suorum. Et quanuis Constantinus Imperator
& Iustinianus legibus editis, dixerint tales
filios
nō
non
esse alendos, vt patet
ex authentico
ex amplexu. C. de incestuosis nuptijs. & §.
finali. l. vnica in authentico, quibus modis
naturales efficiantur: tamen reuera, istæ leges seuerissimæ sunt & minus piæ: & idcirco merito reuocatæ sunt, tum per ius Pontificium, tum etiam per ius Hispaniense. Ratione vero probatur conclusio. Pater tam
communicat naturam filijs illegitimis
quā
quam
legitimis: sed educare filios &
cōseruare
conseruare
in
illis naturam semel communicatam est iuris diuini, & naturalis, ergo. Conclusio hæc
intelligenda est sic vt parentes quidam minus potentes faciant satis obligationi iuris
naturalis, si eiusmodi filijs ea præstent alimenta, quæ necessaria sunt in naturæ subsidium. Alij possunt multò ampliora alimenta præstare, attenta facultate census patrij &
substantiæ, & qualitate filiorum. Vt si filius
vir probus euaserit, dederit literis operam,
insigniri cupiat, & ornari ornamentis Licenciati, vel Doctoris aut Magistri, &c. Aut certè si dederit militiæ
operā
operam
, vel sit Dux belli,
&c. Et quidem in secularium filijs
hāc
hanc
summam videtur taxasse prædicta lex Taurensis, ita tamen vt si ea quinta bonorum pars
non sit sufficiens pro alimentis quæ requiruntur ad vitam istam conseruandam: superaddendum sit aliquid,
naturę
naturæ
iure,
supra
istam quintam partem. Si
autẽ
autem
quinta pars,
vsque adeo sit ampla, vt excedat eam summam quæ filiorum dignitati, & qualitati
cō
uenit
conuenit
, nullo pacto diminuetur. Dixi tamen
in secularium filijs, quoniam lex Taurensis
nona, quanuis concedat matri, quòd ex testamento designet filio ex damnato concubitu progenito, quintam bonorum partem,
excipit tamen inde filios clericorum, & religiosorum: in quibus vult seruari legem Soriæ seu Numantiæ editam à Rege Ioanne
Primo, qui strictè nimium & odiosè loquitur de his filijs. Quibus quidem filijs clericorum poterunt parentes præstare alimenta necessaria pro qualitate filiorum. Si
autẽ
autem
quinta pars excedat qualitatem filiorum,
nō
non
poterunt eam præstare.
Secunda conclusio. Iure Cæsareo & iure
Regio Hispaniensi antiquo filius ex damnato concubitu susceptus, inhabilis & incapax
est ad
suscipiendũ
suscipiendum
aliquid à parentibus, siue
ex testamento siue per
donationẽ
donationem
quālibet
quamlibet
inter viuos &
contractũ
contractum
quemcunque.
Hęc
Hæc
conclusio probatur primo in Authentico,
quibus modis naturales
efficiũtur
efficiuntur
. §. fin. sic
habetur. Omnis qui ex complexibus aut nefarijs, aut incestuosis, aut damnatis processerit,
neq;
neque
naturalis nominabitur,
neq;
neque
alẽdus
alendus
est à parentibus. Similia verba habentur i
n
Authen. ex complexu. C. de incest. nuptijs.
Vbi dicitur ex complexu nefario, aut incestuoso aut damnato liberi
neq;
neque
naturales nominandi sunt, sed substantiæ paternæ beneficio indigni vt à patre alantur. Item
in Authentico licet. C. de naturalibus liberis. in
|
postremis verbis dicitur. Sed qui ex damnato sunt coitu omni prorsus beneficio excludantur. Deinde iure Regio Hispaniensi
in
l. 10. tit. 3. part. 6. in vniuersum prohibetur
patribus, ne
aliquā
aliquam
donationem filijs spurijs
saciāt
saciant
. Et concedit filijs legitimis aut fratribus patris aut auis, vt intra duos
mẽses
menses
, possint eam donationem sibi reuocare. Illis autem non existentibus aut certè negligentibus applicat fisco Regis id quod donatum
erat. Deinde.
l. 1. tit. 6. de las herencias. & lib.
3. fori prohibetur ne filij spurij (de quibus loquimur) hæreditario iure succedere possint patri. &.
l. 3. tit. 5. part. 4. prohibetur, ne
tales filij patri vel matri, vel auo aut auiæ
aut consanguineis descendentibus, eodem
iure hæreditario succedere possint.
Deniq;
Denique
speciatim de clericorum filijs decernitur
libro. 1. in ordinationibus Regijs, tit. 3. & lib.
5. tit. 3. l. 2. ne filij clericorum habeant bona
aut parentum aut consanguineorum neque
per testamentum neque per donationem,
neque per venditionem. Quam
legẽ
legem
Ioanna Caroli V. Cæsaris mater extendit in allegata
lege. 9. Taurensi ad filios religiosorum
& monialium.
Secundo probatur conclusio. Iurisperiti,
quorum in hac parte non est mediocris
autoritas
auctoritas
, in legum interpretatione,
intelligũt
intelligunt
legibus supra allegatis fieri omnino inhabiles & incapaces istos filios ad
comparandũ
comparandum
dominium bonorum parentum
suorũ
suorum
per
testamentum siue extra testamentum, ergo
ita intelligendæ sunt leges. Antecedens probatur, allegando vnum nostri temporis Episcopum
doctissimũ
doctissimum
Segobiensem Couarruuias in epitome supra. 4. Decret. par. 2. ca. 8.
conclusione. 1. nu. 3. 7. & 8. qui ita sentit.
Vltimò arguitur, pro hac conclusione
speciatim contra opinionem illam
mediā
mediam
,
quam retulimus in principio. Illa opinio
asserit
ꝙ
quod
clericorum filij &
religiosorũ
religiosorum
sunt
omnino inhabiles eo
ꝙ
quod
in ordinationibus
Regijs supra allegatis dicitur.
Ni ayan ni puedan auer, sed multo significantiora sunt verba allegata à nobis superius ex iure
Cęsareo
Cæsareo
ad
inhabilitandũ
inhabilitandum
filios illegitimos
etiā
etiam
seculariũ
secularium
, ergo
nō
non
est
distinguẽdũ
distinguendum
. Minor patet
ex illis verbis iuris Cæsarei supra allegatis.
Hinc sequitur
corollariũ
corollarium
inter illas duas
sentẽtias
sententias
, verisimilior est quæ asserit omnes
filios spurios, non posse de facto suscipere
bona à parentibus per testamentum. Consequentia patet ex argumento modo facto.
Et quanuis
M.
Magister
Soto sequutus fuerit
illā
illam
mediam sententiam, non modo in lib. allegato
superius, sed etiam in. 4. Sententiarum dist.
41. quæst. vnica, art. 4. non tamen est mirum
quòd in re, quæ pertinebat ad ius
Cæsareũ
Cæsareum
,
& Regium errauerit, neque consulens ipsum ius, neque ipsos Iurisperitos.
Secundum corollarium manifestum est
peccare mortaliter tam parentes
quā
quam
filios,
qui
cōtra
contra
legũ
legum
tenorem, quæ in hac materia
decernũt
decernunt
, aliquid
donāt
donant
vel suscipiunt. Hoc
corollarium habet
verũ
verum
in omni sententia.
Agunt enim in materia graui
cōtra
contra
leges iustas & sanctas, quod est peccatum mortale.
Tertia
cōclusio
conclusio
. Iure nouo Regio Hispaniensi filius ex damnato coitu susceptus potest matri succedere
etiā
etiam
ex testamento sine
vllo peccato, modo
tamẽ
tamen
mater propter
cō
cubitũ
concubitum
illum
nō
non
incurrerit pœnam mortis,
aut
nō
non
susceperit illum ex patre clerico, aut
religioso. Vt si mater soluta susceperit
filiũ
filium
ex
cōiugato
coniugato
viro, potest eum instituere hæ
redem
bonorũ
bonorum
suorũ
suorum
. Hæc
cōclusio
conclusio
quo ad
omnes suas partes expressè definitur à Regina Ioanna in allegata. l. 9. Taur.
Estq́;
Estque
hæc
cōclusio
conclusio
exceptio
quædā
quædam
, & moderatio
prę
cedẽtis
præcedentis
cōclusiōis
conclusionis
. Ob
quā
quam
causam in
præcedẽti
præcedenti
nos adiecimus illud
verbũ
verbum
(de iure antiquo)
idẽ
idem
est, de los demas
pariẽtes
parientes
de la madre.
Quarta conclusio. Ante iudicis sententiam filius spurius qui contra tenorem
legũ
legum
prædictarum quidpiam susceperit: tenetur
illud restituere donatori, aut si is, defunctus
fuerit, hæredibus illius succedentibus ab intestato siue ex
testamẽto
testamento
succedẽtibus
succedentibus
. Post
iudicis verò
sententiā
sententiam
tenetur illud restituere fisco. Prima pars probatur. Filius spurius
inhabilis sit & incapax, vt patet ex
pręcedẽ
tibus
præcedentibus
, ad ea bona
suscipiẽda
suscipienda
, ergo tenetur ante iudicis
sententiā
sententiam
illa restituere: sed verus
dominus illorum
bonorũ
bonorum
est, qui illa donauit: & eo defuncto illius hæres, ergo illis
est facienda restitutio. Consequentia patet,
quoniam donator
nō
non
fit inhabilis per donationem quam fecit ad dominium illorum
bonorum quæ donauit, sed tantùm puni|
tur per legem pœnalem vt priuetur à iudice dominio illorum, nec hæredes illius
fiũt
fiunt
inhabiles per vllam legem. Propter peccatum tamen illius, qui succedunt
puniũtur
puniuntur
,
vt priuentur à iudice hæreditate
illorũ
illorum
bonorum. Ergo ante iudicis
sentẽtiam
sententiam
illis est
facienda restitutio. Secunda pars probatur.
Leges iustæ & sanctæ, potuerunt punire
eũ
eum
qui talia bona donauit, vt priuaretur hærede, qui ei aliàs secundum leges succederet.
Si autem viueret, priuaretur dominio
bonorũ
bonorum
quæ donauit; sed lex pœnalis iusta obligat in conscientia post iudicis sententiam,
ergo. Maior explicatur. Nam qui donauit
talia bona filio spurio commisit crimen inobedientiæ, contra legem quæ prohibuit talem donationem.
Quinta conclusio. Princeps secularis potest legitimos efficere filios spurios, etiam
filios clericorum
quātum
quantum
ad successionem
hæreditariam, & donationem aliam quancumq́ue in bonis paternis seu patrimonialibus, siue ex redditibus Ecclesiasticis acquisitis. Probatur ex principijs iuris. Res per
quas causas nascitur per easdem dissoluitur,
& cessante causa, cessat effectus. Hinc arguitur. Impedimentum seu inhabilitas filij spurij ad bona paterna suscipienda (
quæcumq;
quæcumque
illa sint) tota oritur ex Principis placito, ergo per idem Principis placitum potest dissolui. Secundò. Omnis Princeps potest in
suis legibus dispensare, sed leges quæ inhabiles faciunt filios spurios ad suscipienda bona paterna, sunt leges ciuiles Principum secularium & nulla est Pontificia, ergo.
Ad primum respondetur, leges istas inhabiles & incapaces facere filios spurios: &
idcirco obligare ante iudicis sententiam, eo
modo quo explicauimus.
Ad secundum respondetur pro nunc, negando consequentiam, quoniam leges illæ
non faciunt inhabiles, eos in quorum fauorem fiunt contractus minus solennes. Sed
de hac re copiosiùs dicetur infra in disputatione tertia huius quæstionis quintæ.
Ad tertium respondetur antecedens esse
falsum, vt copiosè ostendimus legibus allegatis pro secunda conclusione.
Ad quartum respondebitur dubio sequenti.
DVbitatur consequenter, Vtrùm hæ
res institutus, præstita fide de reddenda hæreditate filio spurio, sit verus hæres &
comparet dominium illorum bonorum,
& teneatur in conscientia reddere illa bona
hæreditaria filio spurio. Eadem est difficultas de donatario extra testamentum, qui data fide de reddendis bonis, quæ illi donantur filio spurio, accipit ea dona, contra tenorem legum, quæ in hac re decernunt.
Neq;
Neque
dubitamus in
pręsentia
præsentia
, quin hi omnes peccent mortaliter: sed quod quærimus est,
Vtrùm tales comparent dominium, & teneantur filijs spurijs donare illa bona.
Arguitur primo. Videtur quòd iste talis
non sit verus hæres neque verus dominus.
Primum in. l. prædonis. ff. de petitione hæ
reditatis. Dicitur quòd talis hæres sit censendus
prędonis
prædonis
loco: & priuatur proinde hæ
reditate, quæ applicatur fisco, qua etiam priuatur. l. ita fidei. ff. de iure fisci. & in. l. in tacitis. & in. l. Lucius. §. finali. ff. de legat. 1.
Secundò arguitur. Sequeretur,
ꝙ
quod
si talis
fideicommissarius esset verus hæres, posset
sibi retinere hæreditatem: & non teneretur
ante iudicis sententiam alicui reddere. Consequens est falsum: quia ille talis non comparat
dominiũ
dominium
absolutum, sed sub fide reddendi alteri, scilicet filio spurio. Rursus probatur quòd non teneatur reddere filio. Primò. Ille tantum tenetur (si qua ratione tenetur) ratione fidei datæ & promissi: Omnis
autem promissio contra leges facta
nō
non
obligat, ergo. Et confirmatur. Tale fideicommissum dirigitur in filium incapacem &
inhabilem, vt ostendimus in præcedenti
dubio, ergo &c.
In hoc dubio est prima sententia
asserẽs
asserens
hunc non esse verum hæredem: & non modo non teneri, verùm nec posse illa bona
reddere filio spurio.
Secunda sententia est asserens hunc esse
verum
hęredem
hæredem
&
dominũ
dominum
. Sed hoc supposito, autores huius
sententię
sententiæ
variant circa
obligationem ad reddendam
hęreditatem
hæreditatem
spurio. Quidam enim aiunt, non teneri ad
reddendam
hęreditatem
hæreditatem
filio spurio. Alij
verò asserunt teneri quidem, non ex iustitia, sed ex fidelitate tantùm. Alij demum asserunt teneri ex iustitia.
Tertia sententia est media distinguens
inter filios secularium spurios ex vna parte,
& filios clericorum religiosorum & monialium ex altera parte. Et concedit, quòd
filijs spurijs secularium potest sine peccato
præstari fides de restituenda hæreditate illis: & teneri iure naturæ hæredem sic institutum ad seruandam fidem. In filijs autem
clericorum religiosorum monialium esse
peccatum mortale præstare talem fidem,
nec hæredem esse verum dominum
illorũ
illorum
bonorum: neque posse illa reddere filio spurio. Hæc sententia media est Magistri
Soto
in allegatis locis lib. 4. de iustitia, & libro. 4.
Sententiarum.
PRO decisione sit prima conclusio. Hæ
res institutus à parentibus non præstita
fide de reddenda hæreditate filijs spurijs,
quanuis parentes certam fiduciam
cōceperint
conceperint
ꝙ
quod
reddet filio spurio, & ob
hāc
hanc
causam
quæsierint amicum fidum; Ille talis est verus hæres & dominus illorum
bonorũ
bonorum
. Neque in conscientia tenetur reddere illa bona
hæreditaria filio spurio. Probatur prima
pars iuxta leges omnes, talis amicus potest
scribi hæres non minus quam aliquis ignotus: quòd autem testator speret certò amicum benefacturum filijs spurijs illius, non
aduersatur alicui legi, imò est maximè
consonũ
consonum
iuri naturæ, &
ꝙ
quod
illud speret, & quòd
ob eam causam instituat eum hæredem, ergo ille est verus hæres. Secunda pars probatur. Talis hæres est legitimus & absolutus
dominus illorum bonorum, nulla omnino
præstita fide neque apposita conditione,
sed legitimus & absolutus hæres non tenetur donare bona hæreditaria, ergo nec ille
tenebitur reddere hæreditatem.
Secunda conclusio. Nihilominus hæres
iste tenetur ex iustitia alere filios spurios testatoris: imo ex gratitudine tenetur ad alia
multa obsequia & beneficia impendenda,
& nonnunquam sub pœna peccati. Probatur prima pars. Omnis obligatio ex iustitia
qua tenebatur testator simul cum hæreditarijs bonis descendit ad hæredem, sed parentes ex iustitia, imo multò maiori vinculo
quam ex iustitia, videlicet, ex pietate, tenentur alere filios spurios, ergo. ¶ Secunda pars
probatur. Is qui accipit beneficium tenetur
ex gratitudine ad rependendum aliquid, &
nonnunquā
nonnunquam
omissio huius rei est
peccatũ
peccatum
mortale, sed iste hæres suscipit illud à testatore, ergo. Explicatur antecedens.
Quoniā
Quoniam
ad gratitudinem pertinet,
cũ
cum
fœnore
etiā
etiam
,
remetiri beneficia, imo ordo charitatis exposcit sub pœna peccati mortalis: vt beneficus anteponatur ei à quo
nullũ
nullum
suscepimus
beneficium. Quinimo vix potest omnino
iste hæres filijs spurijs
nullũ
nullum
impendere
beneficiũ
beneficium
, absque eo
ꝙ
quod
paruipendat & despiciat in animo suo, testatorem beneficum &
illius beneficium: quod est formaliter loquendo peccatum mortale ingratitudinis.
Tertia conclusio. Hæres institutus, præ
stita fide de
donāda
donanda
hæreditate filio spurio,
est verus hæres & dominus
illorũ
illorum
bonorũ
bonorum
.
Probatur. Nulla est omnino lex inter eas
quæ in hac materia relatæ sunt, quæ
talẽ
talem
hæ
redem inhabilem faciat ad
suscipiendũ
suscipiendum
dominium, sed tantum in pœnam præstitæ fidei contra legem, priuant eum, & mulctant
hæreditate. Sed leges pœnales non
obligāt
obligant
in conscientia ante iudicis sententiam, ergo
ille est verus dominus quousque per iudicis
sententiam spolietur dominio. Simile est in
legibus quæ prohibent aliquem ludum:
quę
quæ
tamen non tollunt quin reuera per talem ludum transferatur dominium,
quāuis
quamuis
in pœ
nam criminis commisi contra leges, concedant ei qui amisit pecunias, restitutionem
earum intra tempus certum.
Quarta conclusio. Talis hæres tenetur
ex fidelitate, simul & ex iustitia reddere hæ
reditatem filio spurio. Probatur. Ex fidelitate talis hæres sine peccato potest reddere illa bona hæreditaria filio spurio: sed ille dedit
fidẽ
fidem
de reddendis illis bonis spurio, ergo
tenetur ex fidelitate. Antecedens probatur.
Ille est verus dominus, vt ostendimus tertia
cōclusione
conclusione
. Neque lege vlla prohibetur
donare illa bona filio spurio, ergo. Probatur
autem quòd ex iustitia teneatur. Primo ad
hominẽ
hominem
,
cōtra
contra
eos qui
dicũt
dicunt
teneri ex fidelitate
tātũ
tantum
, sed sub peccato mortali. Virtus fidelitatis in materia
quātũlibet
quamtumlibet
graui,
nũquā
nunquam
obligat sub peccato mortali nisi admisceatur
trāsgressio
transgressio
alicuius alterius virtutis, ergo
si talis hæres solum tenetur ex fidelitate, impossibile est,
ꝙ
quod
teneatur sub peccato mor|
tali. Antecedens probatur.
Quoniā
Quoniam
virtus
quę
quæ
ex genere suo
tātũ
tantum
obligat sub pœna venialis peccati, in quacunque materia obligat tantum sub veniali: sed fidelitas tantùm
obligat ex genere suo sub veniali peccato,
ergo. Confirmatur. Mendacium siue iocosum siue officiosum quantum libet graue illud sit, nisi perniciosum simul existat contra iustitiam: nunquam est peccatum mortale, ergo nec infidelitas quæcunque.
Secundo probatur ostensiuè. Promissio
secundùm probabilem sententiam, si liberalis sit & simplex, non obligat in conscientia ex iustitia. Promissio verò quæ non est
simplex neque liberalis, sed conditionata
quædam pactio in pretium alicuius alterius
rei facta, citra dubium obligat ex iustitia.
Sed hæres iste promisit non simplici promissione sed conditionata in pretium promissionis hæreditariæ, ergo. Hinc sequitur
corollarium, si iste fideicommissarius non
reddiderit spurio bona: hæredes qui illi fideicommissario succedunt, tenentur ea bona filio spurio reddere ex iustitia. Corollarium est manifestum. Quoniam obligatio
& iustitia simul transit ad hæredes cum bonis hæreditarijs.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum respondetur, leges illas pœnales esse, neque obligare ante
iudicis sententiam. Ad argumentum secundum, quo quidem Episcopus Segouiensis
conuincitur in loco allegato numer. 9. Respondetur, primò, quòd si hæres iste non teneretur ad reddenda illa bona filio spurio
eo quòd promissio fuit facta contra leges:
certe teneretur ad non reddendum & non
donandum. Etenim quo casu promissio facta contra leges non obligat, eadem lex,
cō
tra
contra
quam facta est promissio obligat, vt non
impleatur. Et sic talis hæres sine peccato
nō
non
posset reddere illa bona filio spurio, quod
est falsum. Ideo dicimus secundò, quòd promissio facta contra leges, duplex potest intelligi. Primò quando materia ipsius promissionis seu res promissa est
cōtra
contra
legem:
& talis promissio citra dubium, non obligat. Imo lex obligat quòd talis promissio
non impleatur. Vt si quis promittat mentiri, aut non ieiunare contra legem ecclesia
sticam. Secundò dicitur promissio facta
cō
tra
contra
legem, eo tantùm, quia ipse actus promittendi contra legem est: & tum temporis
talis promissio obligat, siue Deo fiat, siue
homini. Vt si quis ex animi vana gloria promittat religionem: aut si quis scorto in pretium corporis promittat pecuniam.
Et sic ad tertium respondetur negando
sequelam, & dicimus, quòd tenetur restituere filio spurio. Filius enim spurius est inhabilis ad suscipiendum bona ex donatione
parentum, vel testamento nominatus hæ
res, non tamen ex donatione hæredis, cuius
fideicommisit pater illa bona.
Secunda disputatio esse poterat de legibus quæ
definiũt
definiunt
circa ludos: de qua re, multa diximus supra in nostro priore tomo. q.
32. art. 7. ad secundum. vbi abundè satis hæc
difficultas dissoluitur. Quapropter illuc recurrendum est.
Tertia disputatio principalis est de legibus quæ irritos faciunt contractus propter
defectum alicuius
solẽnitatis
solemnitatis
essentialis, vel
cæremoniæ,
Vtrũ
Vtrum
tales leges
impediāt
impediant
translationẽ
translationem
dominij per huiusmodi
cōtractus
contractus
.
PRO cuius explicatione notandum est,
eiusmodi contractus dupliciter posse
esse irritos & nullos. Vno modo absolutè &
simpliciter & propter defectum personæ
cōtrahentis
contrahentis
: vt si pupillus vendat aut emat,
&c. de quibus contractibus nulla est controuersia, certum enim est:
ꝙ
quod
in illis nullum
transfertur dominium. Secundo modo
cō
tractus
contractus
fit cassus & irritus à iure, propter defectum alicuius cæremoniæ & solennitatis,
quam ius præscribit tali
cōtractui
contractui
: & de his
contractibus est tota nostra controuersia, &
disputatio.
V.
Verbi
g.
gratia,
in testamento, quod fit in
scriptis, requiritur testium subscriptio, & testatoris: requiruntur etiam sigillatio & aliæ
cæremoniæ iure ciuili & communi. Vt habetur in. l. hac consultissima. C. de testamentis. Iure etiam Regio Hispaniensi, quod habetur
in part. 6. in. l. 1. & 2. tit. 1. idem requiritur. Vltra quæ omnia
lex. 3. Taurina, requirit tabellionem qui subscribat proprio nomine & signo illam obligationem seu testamentum: licet remittat testium sigilla. Testamentum hoc dicitur testamentum in
scriptis, à nostris vero,
testamento cerrado.
|
Vt habet
prędicta
prædicta
lex Taurensis. Testamentum verò nuncupatiuum, quod à nostris dicitur,
abierto, secundum ius commune requirit totidem numero testes: septem videlicet. vt habetur in
allegata. l. hac consultissima. Cæterum iure Regio, requirit tantùm
vt fiat coram tabellione & tribus testibus.
Quòd si non possit haberi tabellionis copia: fieri debet coram quinque testibus. Si
autem tot numero testes haberi
nō
non
possint;
debet, vt minimum, fieri coram tribus testibus. Hoc sancitum est in.
l. 1. titul. 2. lib. 5. in
ordinationibus Regijs. Et sic declaratum
est
in allegata. l. Taurina. Ecce
solẽnitatem
solemnitatem
,
quam ius ciuile exposcit in testamentis: sic
adeò vt si deficiat hæc solennitas, testamentum sit irritum, & habeatur pro infecto.
DVbitatur. Vtrùm hæres institutus per
testamentũ
testamentum
cui deficit solennitas ista
essentialis: factum tamen ex libera & spontanea testantis voluntate coram duobus tantùm testibus, sit verus dominus & hæres illorum bonorum: an vero succedat in illa
bona tanquam verus dominus hæres ab intestato. Est exemplum. Iure communi Pontificio in alienandis rebus Ecclesiasticis, præ
scripta est hæc solennitas: vt abalienatio illa fiat tribus tractatibus. Est igitur etiam dubium, vtrum si abalienatio rei Ecclesiasticæ per venditionem aut per quencumq́ue
alium contractum fiat, prætermissa hac solennitate, ex libera tamen voluntate ipsius
Ecclesiæ & capituli abalienantis: talis abalienatio transferat dominium in alterum cum
quo contraxit.
Primò arguitur. Videtur enim quòd re
vera transferatur dominium. Nam solennitas hæc solum requiritur in contractibus, vt
obuietur fraudibus & dolis, qui in talibus
contractibus committi solent plerumq́ue:
sed quando constat manifestè voluntas eorum qui contractus huiusmodi faciunt,
etiā
etiam
si prætermissa sit solennitas illa, cessat ista ratio obuiandi fraudibus & dolis. Ergo cessat
iuris dispositio: quia cessante causa cessat
effectus. ca. cùm cessante. de appellationib.
Et capit. et si Christus. de iure iurando. Confirmatur. Lex diuina & naturalis cessat, cùm
illius finis & ratio cessat: vt manifestum est
in. l. de corripiendo fratre, quæ non obligat
cùm non speratur salus fratris, qui est finis
legis. Ergo multò magis lex positiua cessabit, cessante illius ratione.
Secundò arguitur. Lex & sententia iudicis quæ fundatur in falsa præsumptione,
nō
non
habet locum in foro conscientiæ: quando illa præsumptio cessat, sed in contractu minus solenni, cum manifesta est voluntas
cō
trahentium
contrahentium
, omnis abest præsumptio falsa,
ergo. ¶ Tertiò arguitur. Contractus huiusmodi minus solennes, reuera inducunt obligationem iuris naturalis: sed ius ciuile non
potest abrogare ius naturæ, ergo &c. Maior
probatur. Quoniam qui talem contractum
faciunt per liberam suam
volũtatem
voluntatem
, etiam
declaratam coram testibus, obligant seipsos
inuicem.
Vltimò arguitur. De facto, & reipsa multi sunt, qui possident res Ecclesiasticas, vno
tantũ
tantum
tractatu abalienatas. Multi item sunt
qui possident iure hæreditario amplissimas
fortunas & diuitias per testamentum minus
solenne. At hos omnes spoliare suis bonis
ante
omnẽ
omnem
iudicis
sententiā
sententiam
durissimũ
durissimum
est.
In oppositum est, quòd lex iusta ciuilis,
seu Canonica in foro conscientiæ impedit
translationem dominij, ita vt translatio facta non teneat: sed leges quæ irritos & nullos faciunt contractus propter defectum solennitatis essentialis, impediunt translationem dominij, & annullant illam, ergo. Minor patet, quoniam decernunt tales leges
hos contractus habendos esse pro infectis
& irritis. ¶ Confirmatur in exemplo posito.
Testamentum minus solenne, non tribuit
maius ius hæredi, qui per tale testamentum
instituitur: quam si testator decederet intestatus. At si testator intestatus decederet, citra dubium talis hæres nullum haberet ius
ad illa bona: sed succederet in defuncti hæ
reditatem hæres ab intestato, ergo. Maior
probatur, quoniam tale testamentum iure
habetur pro infecto.
Secundò arguitur, sententia iudicis quæ
non fundatur in falsa
pręsumptione
præsumptione
, obligat in conscientia & confert ius & dominium, imo obligat reuera in conscientia antequam pronuntiaretur, vt nos declarauimus in principio huius
quęstionis
quæstionis
de dominiorum
trāslatione
translatione
: sed iudex, etiam si sciat
|
eos qui faciunt eiusmodi contractus minùs
solẽnes
solemnes
, facere liberè & spontè etiam cessante omni fraude & dolo consensisse in eos
contractus. Nihilominus tamen pronuntiabit eos esse irritos & nullos, & non conferre
dominium. Ergo reuera non conferunt. Minor patet, ex vsu iudicum in omnibus tribunalibus.
Tertiò arguitur. Electio quæ est nulla
propter defectum solennitatis
prætermissę
prætermissæ
,
quanuis facta sit ex libero consensu eorum
ad quos electio pertinebat, non confert ius
in conscientia ipsi electo. Item
matrimoniũ
matrimonium
contractum ex libero consensu contrahentium, sed absque
solẽnitate
solennitate
essentiali: quam
præscripsit Concilium Tridentinum, Sessione 24. in Decreto, de reformatione matrimonij, reuera nullum est, neque confert
dominium corporum inter sic contrahentes, vt si fiat absque parocho & duobus testibus. Ergo idem dicendum est in omnibus
alijs contractibus.
Quartò arguitur. Si herus præscribat
œconomo formam & modum, quem seruare debet in contractibus, quos heri nomine celebraturus est, annullans & cassans
cō
tractus
contractus
quos illo modo prætermisso fecerit:
citra dubium tales contractus facti, prætermissa forma heri, non conferunt ius. Sed
respublica habet potestatem ad præscribendum ciuibus formas & modos quos seruare debent in celebrandis contractibus, non
minùs quàm herus respectu serui & œconomi, ergo.
Vltimò arguitur. Leges quæ decernunt
irritas facientes donationes filijs illegitimis
impediunt omnino translationem dominij, vt nos docuimus supra: sed multo significantiora verba habentur in legibus quæ irritos faciunt contractus propter defectum
solennitatis, quàm in illis, quæ definiunt circa filios illegitimos, vt patet,
quoniā
quoniam
in præ
senti proposito, tales leges expressè dicunt
esse contractus nullos haberiq́ue pro infectis, leges verò aliæ de filijs illegitimis nihil
tale dicunt, ergo &c.
In hac difficili controuersia autores ferè
omnes
secātur
secantur
in duas partes extremas propter argumenta vsque adeo contraria & opposita quæ proposuimus. Nam propter ar
gumenta priore loco posita, est
sentẽtia
sententia
asserens,
ꝙ
quod
omnis contractus, qui est iure naturæ validus, etiam si iure ciuili irritetur, confert dominium in foro conscientiæ. In hac
sententia sunt innumeri Iurisperiti. Innocentius cap. quod sicut. de electione. Panormitanus cap. quia plerique. nu. 28. de immunitate ecclesiarum. Et capit. 1. de in integrum
restitutione. Hos sequuntur Ancharranus,
Antonius de Butrio, Bartolus, Iason, Felinus, Decius, Alciatus, & alij quos refert Episcopus Segobiensis cap. cùm esses. de testamentis. nu. 5. Et in relectione regulæ peccatum. part. 2. §. 4. & Menchaca libr. 2. de successionum creatione & progressu. §. 3. Illatione 23. Inter Theologos sunt in
eadẽ
eadem
sententia Syluester verbo. hæreditas. quæst. 7.
& verbo, testamentum. 1. quæst. 5. verbo,
alienatio. §. 13. Adrianus quodlibeto. 6. arti.
1. conclusione. 2. illatione. 2. Altera sententia
extrema ex diametro huic opposita negat
per huiusmodi contractus irritos iure ciuili,
quantũlibet
quantumlibet
aliâs validos iure naturæ transferri dominium. Et conuincuntur argumentis
secũdo
secundo
loco positis. In hac sententia sunt
inter Iurisperitos Baldus. C. de sacrosanctis
ecclesijs. repetitione legis primæ, Alexander & Imola in. l. nemo potest. ff. de legatis.
1. Fortunius in tractatu de vltimo fine. illatione. 35. quos sequitur Couarrub. in locis citatis. Et denique hæc sententia est Iurisperitis communis. In hac sententia, inter Theologos dicitur fuisse M. Frater Melchior Cano. quem sequuntur multi ex interpretibus
Diui Thomæ. ¶ Sunt quidam, qui mediam
viam sequuntur inter has extremas sententias asserentes,
ꝙ
quod
prima sententia habet locum quando is, in cuius fauorem lex ciuilis
irritum facit contractum, non dubitat de voluntate illius, qui per talem contractum etiam minus solenne voluit transferre dominium, Secunda vero sententia habet locum,
quando talis voluntas est dubia. Hoc vult
allegatus autor Hispanus Menchaca, vbi supra. Illatione 24.
PRO decisione huius difficultatis. Sit
prima conclusio. Ille in cuius fauorem
lex irritum facit
cōtractum
contractum
, potest propter
defectum solennitatis iustè agere coram iudice contra talem contractum & petere de|
clarationem, quòd talis contractus sit irritus & nullus. Imò in vniuersum potest perinde se habere, ac si talis contractus,
nunquā
nunquam
factus fuisset, exceptis pijs causis.
Exemplũ
Exemplum
est. In testamento minus solenni hæres abintestato succedens potest iustè petere
corā
coram
iudice, vt declaret tale testamentum
irritũ
irritum
,
& nullum, & quòd adiudicet sibi hæreditatem defuncti: nec tenetur legata adimplere, nisi legata sint pia: quoniam legatum in
causis pijs habet priuilegium in hoc particulari. Ista conclusio est contra
Panormitanũ
Panormitanum
& illius sequaces, qui volebant peccare mortaliter talem hæredem, & teneri ad restitutionem illorum bonorum: si ageret contra
testamentum. Sed ista conclusio probatur
manifestè argumentis secundo loco factis
in hoc dubio. Quam
etiā
etiam
probat Soto multis argumentis vbi supra. Quorum
primũ
primum
est. Contractus quilibet validus iure naturæ & iure positiuo iuste & sancte potest impugnari interdum, videlicet,
quandō
quando
lex
cō
cedit
concedit
in integrum restitutionem, ergo multo magis contractus, qui licet iure naturæ
alias validus sit, iure tamen ciuili irritus est.
Antecedens probatur. Contractus ludi iure
naturæ & ciuili validus est: tamen iuste in
foro exteriori petitur
corā
coram
iudice rescisio,
& reuocatio talis contractus infra tempus à
lege
pręscriptum
præscriptum
. Idem est in vniuersis alijs
contractibus, de quibus agitur in titulo de
in integrum restitutione.
Cōfirmatur
Confirmatur
. Contractus validus, vtroque iure naturæ & ciuili, quando reuocatur per in integrum restitutionem, rescinditur de nouo is
cōtractus
contractus
,
qui antea validus erat. At contractus qui iure naturæ irritus est: non rescinditur à iudice, sed declaratur irritus & nullus, ergo præ
dictus hæres licite petit rescindi vel declarari nullum esse talem contractum vel testamentum.
Secundò arguitur. Sequeretur quòd tutor pupilli succedentis ab intestato ei qui
condidit testamentum minus solenne, citra
culpā
culpam
vllam suam esset perplexus, idest
dubius omninò quidnam faceret, & quidquid ageret malè ageret. Quod non est asserendum, ergo. Sequela patet. Si talis tutor
coram iudice petat bona illa sua pupillo,
peccat mortaliter iuxta oppositam senten
tiam, si non petat, postea iudex præcipit, vt
ille reddat suo pupillo totam illam defuncti hæreditatem: quam negligentia tutoris
pupillus amisit, cùm haberet ius ad illam.
Secunda conclusio. Qui possidet per
cō
tractum
contractum
minus solennem, iustè possidet,
quousque à iudice spolietur, nec tenetur indicare vitium talis contractus alteri parti.
v.
Verbi
g.
gratia,
in exemplo posito, hæres institutus per
testamentum minùs solenne iustè adit hæ
reditatem & possidet defuncti bona antequam spolietur à iudice: & potest reticere
vitium testamenti, neque tenetur reuelare
hæredi ab intestato tale vitium. Prima pars
huius conclusionis probatur. Leges positiuæ in toto aut in parte obligant, quatenus
aut in toto aut in parte
recipiũtur
recipiuntur
per vsum:
sed leges ciuiles, positiuæ siue Pontificiæ,
quæ irritos faciunt contractus minùs solennes, non sunt receptæ per
communẽ
communem
vsum
sapientum, quantum ad hoc vt spolietur ante iudicis sententiam, qui per talem contractum possidet, ergo reuera ille iustè possidet. Confirmatur. Hominum sapientum
declaratio plurimùm valet ad
obligationẽ
obligationem
per leges inducendam, aut certe
tollẽdam
tolllendam
,
sed inter viros sapientes innumeri ferè sunt,
qui asserant eum qui sic possidet iuste possidere, ergo reuera iuste possidet. Secundò
probatur. In dubijs melior est possidentis
conditio, ergo in tanta opinionum varietate, quanta est in præsenti controuersia, inclinandum est in fauorem possidentis: & dicendum quòd iustè possidet. Secunda pars
probatur. Ille, vt ostensum est in priori parte, iuste possidet: & rursus nec tenetur ex
charitate cum tanto detrimento proprio,
commodum alterius procurare, nec ex iustitia: cùm non sit illius tutor vel custos, ergo non tenetur.
Ex hac parte sequitur corollarium. Hæ
res institutus per testamentum minus solenne, si tutor sit pupilli succedentis ab intestato, tenetur ex iustitia contra seipsum agere pro pupillo suo. Patet, quoniam tutor tenetur ex iustitia procurare pupilli commodum. Quapropter consultissimum erit, vt
talis hæres institutus non acceptet tutelam,
aut si acceptauerat repudiet eam.
Tertia conclusio, qua respondetur ad
|
quæstionem per huiusmodi contractus, iure irritos propter defectum solenitatis essentialis, transfertur quidem
dominiũ
dominium
: sed infirmum & reuocabile. Hæc colligitur manifestè ex duabus præcedentibus: siquidem in
secunda dictum est eum qui possidet, per
huiusmodi contractus, iustè possidere. Vnde manifestè sequitur,
ꝙ
quod
habeat dominium
antequam à iudice spolietur. In prima vero
conclusione dictum est,
ꝙ
quod
altera pars in cuius fauorem lex fecit irritos tales
cōtractus
contractus
,
potest coram iudice contra talem contractum agere, & spoliare eum, qui possidebat
bonis suis per iudicis sententiam. Ergo tale
dominiũ
dominium
infirmum erat. Quò circa nostra
hæc sententia est media inter illas duas sententias relatas.
Cōcedimus
Concedimus
siquidem primæ
sententiæ,
ꝙ
quod
per tales contractus transfertur
dominium: negamusque id esse firmum, &
irreuocabile, contra eandem primam
sentẽ
tiam
sententiam
. Secundæ verò sententiæ concedimus
illud dominium esse infirmum & reuocabile. Ex dictis sequitur primum
corollariũ
corollarium
.
Tutior est in conscientia, is, qui prætendit
contractum minus solennem esse irritum
vel irritandum, quàm is qui possidet per talem contractum. Vt verbi gratia, hæres ab
intestato, tutior est in conscientia, quàm hæ
res institutus per
testamentũ
testamentum
minus solenne. Hoc patet manifeste.
Quoniā
Quoniam
ius illius,
qui possidet per talem contractum est reuocabile per actionem alterius qui prætendit
tales contractus esse irritos.
Secundũ
Secundum
corollarium. Si is, qui possidet per
contractũ
contractum
minus solennem, dum altera pars in iudicio agit contra talem contractum, occultet contractum, adducat testes falsos, aut denique
fraude aliqua vtatur: amittit dominium illorum bonorum: & tenetur ad restitutionem
faciendam alteri parti, ante omnem iudicis
sentẽtiam
sententiam
. Probatur. Altera pars habebat ius
in conscientia, ad ea bona petenda coram iudice: is autem qui possidebat per talem
contractũ
contractum
impediuit per iniquitatem ius illius.
Ergo verum est corollarium, saltem quantum ad hoc
ꝙ
quod
tenetur restituere.
Quarta conclusio. Duos
cōtractus
contractus
excipimus, in quibus si solennitas essentialis iuris desit, nullum transfertur dominium, neque firmum, neque infirmum, neque re
uocabile,
neq;
neque
irreuocabile. Primus est matrimonium: in quo citra dubium, verum habet hæc exceptio: Vt insinuabamus in argumento tertio pro
secũda
secunda
sententia huius
cō
tractus
contractus
. Exceptionis ratio est. Quoniam matrimonium in hoc distinguitur ab vniuersis alijs contractibus,
ꝙ
quod
matrimonium natura sua est irreuocabile & indissolubile: reliqui verò
cōtractus
contractus
reuocari possunt: ac subinde matrimonij contractus aut
nullũ
nullum
omnino transfert dominium, aut si transfert, est
irreuocabile & firmum. Alter
cōtractus
contractus
est
electio, quæ si iure sit irrita, verosimilius est
ꝙ
quod
nullum transferat in electum
dominiũ
dominium
:
neque electus potest illam acceptare. Ratio
huius exceptionis est.
Quoniā
Quoniam
per electionem confertur electo iurisdictio spiritualis,
quę
quæ
est res maximè grauis: at rem
vsq;
vsque
adeo
magni momenti, non est tutum concedere,
ꝙ
quod
transferatur per
contractũ
contractum
irritum ab ecclesia. Et idcirco viri
sapiẽtes
sapientes
, qui in reliquis
contractibus concesserunt rerum transferri
dominium: illud omnino
formidabāt
formidabant
asserere in electionibus. Verum est
ꝙ
quod
Panormitanus, & alij Iurisperiti
eũ
eum
sequuti idipsum
concedunt de electione, quod de alijs contractibus. Sed verosimilior est multo nostra
sententia & tutior.
Reliquum est, vt respondeamus ad argumenta vtriusque partis extremæ. Ad argumenta primæ partis patet, quatenus
procedũt
procedunt
,
cōtra
contra
primā
primam
conclusionem &
cōtra
contra
tertiam & quartam: respondetur enim legem
non cessare cessante fine in particulari: sed
tantùm, quando cessat in vniuersali finis. At
quanuis in vno, aut altero contractu minus
solenni, cessent fraudes, manet tamen finis
legis in vniuersali, scilicet, obuiare fraudibus:
ꝙ
quod
si talis solennitas prætermittatur sæ
pissimè committerentur in huiusmodi contractibus. ¶ Ad confirmationem respondetur finem correctionis
fraternę
fraternæ
, esse bonum
particulare fratris: & idcirco
quādo
quando
tale particulare bonum cessat, cessat
præceptũ
præceptum
correctionis. Cæterùm legis facientis irritos
cō
tractus
contractus
minùs solennes, finis est bonum publicum, quod proinde constare potest,
etiā
etiam
si cesset
bonũ
bonum
huius aut illius in particulari.
Ad
secũdum
secundum
respondetur leges istas (de
quibus modo loquimur, & sententias iudi|
cum, quæ nihil aliud sunt quàm applicationes quædam legis ad
particularẽ
particularem
casum,
nō
non
fundari in falsa præsumptione. Et idcirco etiam si constet de voluntate eius, qui fecit talem contractum minus solennem: decreuit
lex talem contractum esse irritum. Declarat etiam iudicis sententia legis decretum,
eo
ꝙ
quod
quanuis modo constet de veritate: sæ
pius contingit
ꝙ
quod
voluntas talis est coacta.
Ad tertium respondetur ius naturæ non
determinare formam contractus sed hoc
determinat ius positiuum, quod quidem in
transferendis dominijs autoritate legislatoris habet potius rationem boni communis,
quàm boni particularis ipsius proprij domini facientis tales contractus.
Ad vltimum respondetur nostram sententiam esse piam & clementem: & idcirco
tribuimus
dominiũ
dominium
licet debile ijs, qui possident quousque spolientur à iudice.
Ad argumenta
secũdæ
secundæ
sentẽtiæ
sententiæ
qua parte procedunt contra secundam &
tertiā
tertiam
conclusionem respondetur. Ad primum & ad
secundum dicimus, leges quæ in hac parte
decernunt, solùm velle (vt vsus & consensio
sapientum declarauit)
ꝙ
quod
quando sit, qui petat tales contractus esse irritos: declarentur
reuera irriti: & pronuntietur sententia in illius fauorem. Ad tertium respondetur iuxta
ea, quæ dicta sunt in quarta conclusione. Ad
quartum verò respondetur esse maximum
discrimen inter œconomum cui herus præ
scripsit formam celebrandi
cōtractus
contractus
declarando irritos, qui alio pacto celebrarentur,
& ciuem cui lex præscripsit eandem
formā
formam
.
Quoniam œconomus non est dominus illorum
bonorũ
bonorum
, quæ abalienat per tales contractus, sed
dominiũ
dominium
est penes herum. Cæ
terùm ciuis est verus
dñs
dominus
bonorum quæ abalienat per eiusmodi contractus, & non est
dñs
dominus
ipse legislator, Princeps, aut respublica.
Ad
vltimũ
vltimum
respondetur leges irritas
faciẽ
tes
facientes
donationes, factas filijs illegitimis, efficere inhabiles ipsos filios illegitimos, & incapaces ad habendum dominium: leges verò
de quibus loquimur, non id efficere, quod
colligimus, primò ex vsu & declaratione virorum sapientum, qui aliter has leges interpretati sunt. Secundò ex sermone & verbis
ipsarum legum. Etenim in illis sermo est ad
ipsos filios illegitimos indignos eos dicens,
omni beneficio, & substantia paterna. At in
his alijs sermo refertur, ad ipsos contractus,
non ad personas, quibuscum fiunt contractus ipsi. Ac
deniq;
denique
hoc colligimus ex eo
ꝙ
quod
in illis legibus punitur crimen non præsumptum, sed reuera, perpetratum (incontinentiæ, videlicet aut adulterij) quod est in
parẽ
tibus
parentibus
filiorum, qui sunt illegitimi. In præsentibus vero legibus proceditur ex præsumptione fraudum quæ in talibus
cōtractibus
contractibus
ferè semper solent
cōmitti
committi
. Et idcirco leges
illæ multo magis odiosæ sunt & molestæ si
lijs illegitimis, quàm istæ illis personis quibuscum fiunt tales contractus. Hactenus dictum sit de tertia disputatione, & de illis legibus in vniuersum quæ impediunt translationem dominij
nō
non
volente proprio domino.
Quarta & vltima disputatio est de illis legibus, quæ transferunt rerum
dominiũ
dominium
etiā
etiam
inuitis proprijs dominis. Quæ leges sunt illæ, quæ
ferũtur
feruntur
de
præscriptiōe
præscriptione
, & de vsucapione. De qua materia
extāt
extant
tituli in
vtroq;
vtroque
iure ciuili & Pontificio: quibus locis tractatur de hac re à Iurisperitis. In regula etiam,
possessor. Item in regulis iuris. in. 6. & in Decreto. 16. quæst. 3. A Theologis vero in. 4. distin. 15. A Diuo Tho. in quodlibeto. 12. art.
25. ab Adriano IIII. in materia de restitutione. quæst. de
pręscriptione
præscriptione
. A Summistis
verbo, præscriptio. & verbo, vsucapio.
Exordium autem sit à Notione vocabulorum. Præscriptio itaque, præter alias significationes Ciceronianas & Latinas, quas
habet, significat idem,
ꝙ
quod
exceptio: similiter
præscribere, id quod exceptionem agenti
seu petenti opponere. In qua significatione
vsi sunt his vocabulis Latini autores. Cicero
sæpius.
Quintilianus lib. 7.
Institutionũ
Institutionum
oratoriæ artis. Iurisconsulti in titulis de præscriptionibus. Cæterum varij vtriusque interpretes vtuntur hoc vocabulo, in alia significatione. Vt videlicet significent, ius siue dominium acquisitum ex possessione, confecto tempore legibus definito. Et hac significatione vsi sunt Summi Pontifices in Sacris
Canonibus. Cæterum hoc vocabulum vsucapio, verbum Ciceronianum est: & significat etiam dominium, siue ius acquisitum ex
rei possessione, confecto tempore legibus
|
definito. Sed iuris vtriusque interpretes voluerunt, esse distinctionem inter vsucapionem, & præscriptionem. Quòd vsucapio
sit tantum circa mobilia bona, & sit triennalis: præscriptio autem, sit circa immobilia
bona, & requirat longius
tẽpus
tempus
, quàm triennium. Nobis autem Theologis pro quiete
consciẽtiæ
conscientiæ
incũbit
incumbit
disputare, vtrum præscriptio, siue vsucapio & in vniuersum possessio rei cuiusque alienæ post
confectũ
confectum
tempus legibus statutum, conferat dominium
possessori, etiam si post illud tempus sciat
rem illam fuisse alienam. Videtur
ꝙ
quod
quælibet possessio exacto illo tempore conferat
dominium.
Primò arguitur, ex. l. si quis. §. 1. &. l. cùm
notissimi. C. de præscriptionib. Vbi sancitur
triginta vel quadraginta annorum
præscriptionẽ
præscriptionem
, etiam cum mala fide procedere. Id
ipsum definitum est in. l. Regia. 21. titul. 29.
Partita. 3. Sed dicet quis has leges iam fuisse
abrogatas & antiquatas à Summis Pontificibus. Ab Alexandro III. in cap. vigilanti. de
præscriptionibus. Ab Innocentio III. in
cō
cilio
concilio
Lateranensi. Et refertur in ca. finali. eodem titul. à Bonifacio VIII. in regula possessor, de regu. iur. Contra
hāc
hanc
dispositionẽ
dispositionem
.
Secundò arguitur. Post editas has leges
Pontificias Carolus Quintus Catholicus
Rex Hispaniæ in
cōuentu
conuentu
Madritio Anno
ꝙ
quod
Dñi
Domini
1528. Petitione 157. edidit legem,
mercedes à famulis & seruientibus exigi
nō
non
valeant post triennium ab eo die, quo à famulitio cessarunt, nisi intra id triennium stipendium illud petijsse probauerint. Ecce
Rex Catholicus approbat præscriptionem
solo triennio, quæ absque mala fide rarissimè constitui potest. Similia sunt multa statuta in alijs Regnis & plerisque ciuitatibus.
Quinimo vt ius Pontificium iuri Pontificio opponamus, in cap. 1. de præscriptionibus. conceditur Episcopo, vt triennio, partem
alienę
alienæ
diœcesis quam scit esse alienam,
præscribat. Simile quid habetur in Concilio
Mileuitano. cap. 24. & refertur 16. quæst. 3.
in cap. placuit. Confirmatur. Respublica ciuilis per se perfecta est, ergo leges illius non
possunt antiquari per aliam potestatem. In
oppositum est
ꝙ
quod
fundamentũ
fundamentum
præscriptionis bona fides est, vt allegato. capit. habetur,
ergo si possessor etiam post transactum tempus legibus definitum habeat malam fidem
& conscientiam rei alienæ, corruit ipsa præ
scriptio, & non confert ius. ¶ Secundo arguitur: triplex finis potest esse legum, quæ de
præscriptione seu vsucapione latæ sunt. Primus ne dominia rerum sint incerta. Secundus vt exterminentur lites. Tertius denique
vt puniatur negligentia & socordia proprij
domini in procurandis bonis suis & repetendis: sed propter nullum horum finium
potest conferri dominium in foro conscientiæ, ergo tales leges non
cōferunt
conferunt
dominiũ
dominium
.
Probatur minor. Primus & secundus finis
tantum
procedũt
procedunt
in exteriori foro. Etenim
in foro interiori facile est vt
quisq;
quisque
nō
non
possideat quod
nō
non
est suum. Item dominia sunt
certa in foro interiori. Tertius vero finis
nō
non
est sufficiens causa, vt priuetur quis re sua
.
,
quoniam talis negligentia in repetendis proprijs bonis
nō
non
est digna tanta pœna. Et rursus quando digna esset tanta pœna, saltem se
queretur,
ꝙ
quod
præscriptio seu vsucapio non
conferret ius in conscientia, quando verus
dominus non fuisset negligens in inquirendis bonis suis, ergo.
Vltimò arguitur. Leges quæ denegant
actiones in foro exteriori, decepto intra dimidiam iusti pretij in rei venditione, non
conferunt in conscientia ius & dominium.
Vt ostendemus infra quæst. 77. ergo neque
leges de præscriptione: quoniam finis tam
harum quàm
illarũ
illarum
legũ
legum
est minuere lites.
IN hoc dubio est prima sententia,
asserẽs
asserens
leges illas seculares, quæ concedunt malæ fidei possessori ius & dominium,
nō
non
esse
antiquatas, & abrogatas, imo verò
nō
non
posse
abrogari à
Pōtificibus
Pontificibus
. Sic habet
glossa in allegata regula. Eam etiam refert
glossa in allegato cap. finali. de præscriptionibus. Et
nō
nulli
nonnulli
Iurisperiti: quanuis non adeo communiter, tamen quantum ad aliquas actiones
sequũtur
sequuntur
hanc sententiam. Quos refert
Couarruu. in relect. super regul. possessor. part.
2. §. 11. ¶ Secunda
sentẽtia
sententia
est
Adriani quodlibeto. 6. artic. 3. dicentis illas leges seculares
esse iustas, non tamen conferre ius in conscientia rei possessæ: sed tantum denegare
actionem vero domino, vt post exactum illud tempus lege
definitũ
definitum
, posset res suas pe|
tere à possessore coram iudice:
exemplũ
exemplum
est
in legibus quas paulò antea dicebamus denegare actionem decepto intra dimidium.
Altero modo inuenitur sententia eiusdem
Adriani in. 4. in. q. de præscriptione
dicẽtis
dicentis
,
prædictas leges habere
locũ
locum
in conscientia,
quādo
quando
possessor, licet habeat
sciẽtiā
scientiam
se possidere
alienũ
alienum
, tamen ex aliqua iusta causa
nō
non
restituit, & verus
dñs
dominus
est negligens in repetenda re sua. Sed abrogatæ, inquit, sunt illæ
leges à Summis Pontificibus: quoties is, qui
possidet
nō
non
excusatur, à restituendo ex aliqua iusta causa, & verus
dñs
dominus
non est negligens in repetendo. Hanc
sententiā
sententiam
, sequuntur multi
iurisperitorũ
iurisperitorum
, quos refert
Couarruu. vbi supra. ¶ Tertia sententia est
quorundā
quorundam
asserentiũ
asserentium
,
nō
non
modo leges illas seculares,
verũ
verum
etiā
etiam
Pontificias
quę
quae
cōcedunt
concedunt
possessori bonæ fidei
cũ
cum
reliquis conditionibus possessionem:
nō
non
tamen ferre ius in
cōscientia
conscientia
.
Ita tenent multi Iurisperiti: quos refert
Syluester verb. præscriptio. 1. §. 13. & Couar. 3.
par. relect. allegatæ. §. 2. Hos sequitur
summa Rosella in verb. præscriptio.
PRO decisione sit prima conclusio. Merito Summi Pontifices abrogarunt leges illas, quæ concedebant
dominiũ
dominium
possessori malæ fidei tanquam iniquas, & contra
ius naturæ. Explicatur conclusio. Non modo volumus dicere,
ꝙ
quod
nunquam istæ leges
ante abrogationem contulerint ius & dominium: verùm etiam quòd erant iniquæ
quā
tùm
quantum
ad hoc quòd negabant, actionem petendi vero domino contra possessorem malæ fidei. Probatur
cōclusio
conclusio
. Ratione desumpta ex Innocentio III. in allegato loco cap.
finali. Omnis constitutio quæ sine peccato
mortali obseruari non potest,
derogāda
deroganda
est:
sed supradictæ leges non poterant sine peccato mortali obseruari, ergo. Probatur
tamẽ
tamen
à nobis Minor, ostendendo eas leges, esse
iniquas, ac subinde non posse sine mortali
obseruari. Primò. Tota æquitas legis desumitur ex bono publico, &
cōmuni
communi
ad quod
lex ordinatur: sed illæ constitutiones erant
in
magnā
magnam
perniciem boni publici. Etenim
quisque præsumeret occupare res alienas, si
posset: vt post aliquod tempus haberet dominium illarum, & à iudice defenderetur
contra verum dominum. Secundo proba
tur minor, lex quæ fouet mortalia peccata,
non potest sine mortali obseruari: sed istæ
leges fouebant mortalia peccata, videlicet,
possidere contra
cōscientiam
conscientiam
propriā
propriam
rem
alienam, ergo. Vltimò probatur illa minor.
Contra ius naturæ est
ꝙ
quod
fur eo
ꝙ
quod
est in mora restituendi comparet sibi dominium circa rem
furtiuā
furtiuam
, aut quòd ea de causa defendatur à iudice in possessione: sed hæ leges
seculares concedebant furibus dominia ob
istam causam & defendebant eos in possessione, ergo iniquæ erant.
Secunda conclusio. Præscriptio seu vsucapio perfecta illis conditionibus, quas ius
Pontificium exposcit, confert verum ius &
dominiũ
dominium
in conscientia rei
possessę
possessæ
, etiam si
post transactum tempus legibus definitum,
sciat rem illam fuisse
alienā
alienam
. Conclusio hæc
asseritur à Iurisperitis omnibus ferè, in allegatis locis: & à Theologis. Et probatur ratione manifesta. Leges
iustę
iustæ
& sanctæ, sicut
impedire possunt translationem dominij in
alios, inuitis proprijs dominis: ita possunt
transferre dominia in alios inuitis proprijs
dominis, quando expedierit ad bonum
cō
mune
commune
: sed expedit maximè ad bonum commune, vt præscriptio seu vsucapio perfecta
iuxta leges Pontificias, conferant verum ius
in conscientia, ergo. Minor patet ex finibus
harum legum, quorum vnus & potissimus
est, ne rerum dominia tanto tempore maneant incerta:
quoniā
quoniam
aliàs illi qui possident
res negligerent illas, & non curarent timentes, ne quando & post longum tempus, veri
domini eas
repeterẽt
repeterent
. De hoc fine proximo
& potissimo agitur in.
l. 1. ff. de vsucapionib.
& in cap. vigilanti. citato. & 16. q. 3. §. potest.
Secundus item finis, scilicet minuere lites,
non est parum vtilis bono publico, de quo
fine Cicero in oratione pro Cæcina inquit:
Vsucapio est finis solicitudinis ac periculi litium. ¶ Ad argumenta vero primo loco posita,
quę
quæ
procedunt contra primam conclusionem respondetur. Et quidem ad primum responsum est ibidem. Ad replicam
verò seu instantiam positam in secundo argumento ex. l. Caroli Quinti.
Respōdetur
Respondetur
,
illa lege non concedi dominium stipendij
illis dominis, qui non soluerint toto
triẽnio
triennio
si habuerint malam fidem: sed
cōcedit
concedit
duo.
|
Alterum est, quòd in casu dubio
pronũtianda
pronuntianda
est
sentẽtia
sententia
pro dominis contra famulos
transacto triennio. Alterum est, quòd
cũ
cum
fuerit res certa quòd dominus mala fide possederit, non continuo sit parata executio contra illum: sed admittatur ad
probationẽ
probationem
. Ita
intelligit legem
Couar. sup. par. 2. §. 11. sed
melius respondetur, quòd non datur actio
in iudicio famulis. Ad capitulum vero primum de præscriptionibus respondetur, legem illam, non concedere Episcopo dominium illius partis alienæ diœcesis propriè
loquendo, titulo præscriptionis: sed potius
in pœnam culpæ proprij Episcopi: qui toto
illo triennio neglexit procurare filios suos
nouiter conuersos ad fidem. Et in huius delicti pœnam priuatur illo dominio, & confertur illud dominium & iurisdictio Ecclesiastica, ei qui conuertit infideles ad fidem.
Lex autem de præscriptione
nō
non
respicit potissimum culpam proprij domini,
neq;
neque
infert illi pœnam vt ostendimus cum ageremus de fine legis huius. Ad
cōfirmationem
confirmationem
respondetur rempublicam ciuilem esse quidem secundum se & in ordine ad suum
finẽ
finem
perfectam, cæterùm subijci omnino reipublicæ spirituali in ordine ad spiritualem finem. Et idcirco cùm contra spiritualem
finẽ
finem
aliquid statuit ciuilis potestas, potest tale statutum abrogari ab spirituali principe. Imo
potest Princeps spiritualis, si expediat bono
spirituali, Principes ipsos seculares & legislatores antiquos deponere, & nouos creare.
Ad argumenta vero secundæ partis quæ
procedunt contra secundam conclusionem
respondetur. Ad primum respondetur: post
exactum tempus ad
præscribẽdum
præscribendum
legibus
definitum, iam esse certam
scientiā
scientiam
in possessore habente conditiones legis ad præscribendum,
ꝙ
quod
talis res possessa, sit propria,
etiā
etiam
si certò sciat,
ꝙ
quod
olim fuerit aliena. Non secus
atq;
atque
is qui emit rem aliquam, quanuis certò
sciat eam rem fuisse
alienā
alienam
ante
emptionẽ
emptionem
:
post
emptionẽ
emptionem
verò certò scit esse
propriā
propriam
,
sed tempore ipso (quod legibus requiritur,
ad
præscribendũ
præscribendum
) decurrente: requiritur ea
scientia & bona fides in possessore, vt scilicet, non sciat eam esse alienam. Ad
secundũ
secundum
respōdetur
respondetur
ꝙ
quod
primus finis sine dubio habet
locum & in foro exteriori & in interiori.
Secundus verò finis, quanuis in exteriori
tā
tum
tantum
foro procedat, quantùm ad litium decrementum & diminutionem: tamen confert ius in
cōscientia
conscientia
. Etenim pax in interiori foro, & est magnum bonum
publicũ
publicum
: ac
subinde lex quæ respicit talem finem, iusta
est &
cōferre
conferre
potest ius in foro interiori
cō
scientię
conscientiæ
. ¶ Tertius vero finis est
nimiũ
nimium
remotus & parum aut certè nullo pacto intentus
à lege, sed permissus
tantũ
tantum
: & idcirco siue verus
dñs
dominus
negligens fuerit, siue diligens, in re
sua inquirenda, possessor habens legis conditiones præscribit seu vsucapit
illā
illam
. Ad tertium copiose
respōdebimus
respondebimus
. q. 67. pro
nũc
nunc
verò
respōdeo
respondeo
negādo
negando
cōsequentiā
consequentiam
:
quoniā
quoniam
leges illæ de venditione latæ sunt
tantũ
tantum
permissiuè. Leges autem de præscriptione, sunt
præceptiuæ. Leges autem præceptiuæ
differũt
differunt
à permissiuis, quia illæ
cōferũt
conferunt
ius in
cō
scientia
conscientia
, istæ verò non. Sed argumentabitur
quispiā
quispiam
ex hisce dictis
cōtra
contra
primā
primam
cōclusionẽ
conclusionem
. Leges illæ de venditione iustè
potuerũt
potuerunt
permittere,
ꝙ
quod
nō
non
daretur actio in foro exteriori decepto intra
dimidiũ
dimidium
cōtra
contra
eũ
eum
qui deceperat. Ergo leges ciuiles iustè potuerunt
permittere,
ꝙ
quod
vero
dño
domino
non daretur actio
contra
possessorẽ
possessorem
malæ fidei, post
transactũ
transactum
tẽpus
tempus
legibus
præstitũ
præstitum
. Ad hoc
respōdeo
respondeo
negando
cōsequentiā
consequentiam
:
quoniā
quoniam
in deceptione citra dimidium fuit voluntarius aliquo pacto
deceptus,
neq;
neque
datur occasio per leges illas
ad
decipiendũ
decipiendum
,
neq;
neque
ad alienas res occupandum.
Cæterũ
Cæterum
in malæ fidei possessore verus
dñs
dominus
nō
non
est voluntarius vllo pacto: & per leges permittentes ne daretur actio in foro exteriori, dabatur fomentum, & occasio magna ad occupandas res alienas & possidendas per iniquitatem.
DVbiũ
DVbium
aliud est
cōsequens
consequens
pro intelligentia
secũdæ
secundæ
cōclusionis
conclusionis
in
præcedẽ
ti
præcedenti
dubio, quæ
nā
nam
sint requisitæ
cōditiones
conditiones
ad
perfectā
perfectam
iure humano præscriptionem. Pro
cuius dubij intelligentia, sit
cōclusio
conclusio
vnica.
Quatuor sunt numero
cōditiones
conditiones
requisitę
requisitæ
ad
præscribendũ
præscribendum
iure
Pōtificio
Pontificio
. Prima
cōditio
conditio
est. Vera & propria possessio rei præscribendæ. Propter huius
cōditionis
conditionis
defectum
monachus
nō
non
potest rem
aliquā
aliquam
præscribere:
quoniā
quoniam
non potest habere
possessionẽ
possessionem
&
proprietatem illius. Item laici non possunt
|
præscribere rem aliquam spiritualem. Secunda conditio est continuatio huius possessionis toto tempore legibus præstituto.
Itaq;
Itaque
si tempus illud interrumpatur in possidendo non præscribit possessor. Tertia conditio est bona fides, hoc est, conscientia
ꝙ
quod
illa res quam possidet
nō
non
sit aliena. Etenim
fides in præsentia accipitur pro existimatione, qua quis existimat rem aliquam quam
possidet esse propriam: quæ tertia conditio
magni momenti est in præsentia, & explicanda inferius copiosius. Quarta conditio
est titulus ad possidendum. Potest autem titulus iste esse triplex, naturalis, aut legitimus, aut denique lege præsumptus. Naturalis titulus est ille qui positus est in ipsa
rerũ
rerum
natura, & veritate rei. Legitimus titulus est
ille, qui si consulamus leges, dominium
cō
fert
confert
: quanuis reuera præsupponat aliquid
falsum. Denique titulus lege præsumptus
est ille, vt nomen præ se fert, qui lege præsumitur, iudicis sententia.
V.
Verbi
g.
gratia,
qui innititur
rei veritati & veræ testium depositioni, &
iuris scientiæ. Cæterùm iudicis
sentẽtia
sententia
quæ
fertur secundùm allegata & probata iuxta
leges ipsas, sed fundata in falsa præsumptione, in falsa videlicet testium depositione:
est titulus legitimus: quoniam est
secũdùm
secundum
leges lata & contraria sententia est etiam
illegitima sententia. Sententia denique iudicis, quæ non est lata secundùm allegata &
probata, sed omnino contra leges, est titulus
lege præsumptus. Etenim lex præsumit sententiam iudicis, quanuis aliàs iniqua sit, esse
iustam, imo præcipit eam mandari executioni, quandiu non reuocatur per superiorem. Ex his sequitur primò, quomodo distingui possent inter se se titulus naturalis &
legitimus ex vna parte: & bona fides ex altera. Etenim si quispiam per sententiam iuxta
allegata & probata pronuntiatam, sed quæ
innititur falsæ testium depositioni, possidet rem aliquam, sciens tamen vitium illud falsæ depositionis testium, citra dubium titulo legitimo possidebit, tamen nullo pacto bona fide. Contra verò si possideat per sententiam iniquam, tamen quam
ipse opinatur æquam: possidet manifestè
bona fide: non tamen possidet titulo legitimo lege naturali. Rursus datur bona fides
sine titulo in eo, qui possidet rem triginta
annis vel quadraginta inani titulo: per
quẽ
quem
res ad eum peruenerit & in eo est. Item qui
existimat rem quam possidet sibi donatam
à vero domino aut legatam, cùm tamen reuera donata aut legata non fuerit. Item filius, qui succedit in bona paterna iure hæ
reditario, credit tamen illa bona esse patris
tantum propter testimonium patris:
bonā
bonam
fidem habet sine titulo. Sed tam circa conclusionem, quàm circa hoc corollarium
nota, bonam fidem esse multo magis necessariam ad
pręscribendum
præscribendum
, quàm
titulũ
titulum
:
vsque adeo vt sæpius detur præscriptio sine
titulo,
nunquā
nunquam
tamen sine bona fide. Exemplum est in
pręscriptione
præscriptione
triginta vel quadraginta annorum. & in
cap. placuit. §. potest. 16. quæstio. 3. Exemplum aliud est in
præscriptione immemoriali, & in præscriptione centenaria contra Romanam Ecclesiam. De quibus legantur Iurisperiti in locis
allegatis. Titulus ergo requiritur semper,
tantùm in præscriptionibus vsitati temporis decem aut viginti annorum.
Sequitur secundo,
ꝙ
quod
hæres latronis, qui
bona fide succedit in defuncti
hæreditatẽ
hæreditatem
,
non habet titulum aliquem ad præscribendum. Hoc
corollariũ
corollarium
est contra
M.
Magistrum
Soto in
allegato loco.
Cæterũ
Cæterum
est res
cōstitutissima
constitutissima
in iure, &
cōmunis
communis
apud
vtriusq;
vtriusque
Iurisperitos, & certum est
ꝙ
quod
non habet titulum naturalem. Quòd vero non habeat titulum
etiā
etiam
lege
pręsumptum
præsumptum
, probatur. Leges de præ
scriptione expresse asserunt
eũ
eum
non esse titulum
aliquẽ
aliquem
, ergo
nō
non
est titulus lege
pręsumptus
præsumptus
. Antecedens probatur in.
l.
cũ
cum
hæres. ff.
de diuersis
temporũ
temporum
præscriptionibus. & in
l. vltima. C.
corā
coram
de vsucapionib. Verum est
tamen
ꝙ
quod
talis
hęres
hæres
spatio triginta vel quadraginta annorum, poterit res has legitimè
pręscribere
præscribere
,
quoniā
quoniam
vt paulo antea dicebamus, ad
pręscriptionẽ
præscriptionem
istā
istam
longissimi temporis non requiritur titulus: & hoc habetur
vt probabilior opinio apud Iurisperitos. Sequitur tertiò,
ꝙ
quod
qui emit à latrone
rẽ
rem
furtiuā
furtiuam
similiter
nō
non
habet
titulũ
titulum
ad
pręscribẽdũ
præscribendum
, neque reuera
pręscribit
præscribit
vsitato
tẽpore
tempore
sed
solũ
solum
pręscriptione
præscriptione
longissimi
tẽporis
temporis
triginta
vel quadraginta annorum: hoc habetur
in
§. quod autem. & §. furtiuæ. Instituta de vsu|
capionibus. vbi dicitur furtiuæ res, & quæ
vi possessæ sunt, etiam si
lōgo
longo
tempore possessæ fuerint, vsucapi non possunt, sed intelligendum est hoc de vsucapione vsitati temporis, nam de ea quæ longissimi temporis
est
contrariũ
contrarium
colligitur ex.
l. omnes. C. de
præscriptione triginta vel quadraginta
annorũ
annorum
. & ex. l. si aliena. ff. de vsucapionibus.
Hoc item corollarium est contra
Sotũ
Sotum
vbi
supra. Cæterum tam hæres latronis, quàm
qui ab illo rem quampiam emit, si bona fide possideant, præscribunt &
vsucapiũt
vsucapiunt
, fructus rei possessæ
etiā
etiam
vsitato tempore. Hoc
habetur in.
l. bonæ fidei. ff. de acquirendo rerum dominio. vbi dicitur. Illi qui non possunt vsucapere propter rei vitium, fructus
suos faciunt. Idem habetur in.
l. si aliena. §.
Scæuola. ff. de vsucapionibus. Itaque si pater furatus est vrbem aliquam: filius hæres
illius non potest præscribere
vrbẽ
vrbem
, nisi spatio longissimi temporis. Cæterum fructus
vrbis vsitato tempore vsucapit. Vide
Syluestrum verb. præscriptio. 1. & 2. §. 8. & 12. &
Couar. in allegata relectione. par. 2. §. 9.
DVbium vltimum est pro intelligentia præcedentium. Vtrùm bona fides
necessaria ad præscribendum patiatur
secũ
secum
hæsitationem &
dubiũ
dubium
. Videtur vera pars
affirmatiua. Primo ex cap. vltim. de præscriptionibus. Ex quo loco desumimus geminam argumentationem. Alteram quidem
ex conclusione ipsa, & ex ratione illius. Pontifex siquidem ibi definit necessariam esse
bonam fidem ad præscribendum, & non
sufficere malam: quoniam possidere mala
fide est peccatum mortale. Tunc sic. Qui
possidet rem aliquam cum hæsitatione &
dubio sit ne propria, sed eo animo vt quando sciuerit esse alienam, donet eam vero domino, non peccat mortaliter: quoniam melior est possidentis conditio, ergo ille talis
habet bonam fidem necessariam ad
pręscribendum
præscribendum
simul cum dubio. Item argumentum desumimus ex corollario quod Pontifex colligit in eodem cap. Oportet vt qui
præscribit nulla temporis parte habeat conscientiam rei alienæ. Tunc sic. Qui dubitat
sit ne res quam possidet aliena, non habet
conscientiam rei alienæ, ergo ille talis habet
bonam fidem. Probatur antecedens. Du
bium seu hæsitatio non est assensus, aut dissensus in alteram partem, ergo non habet
conscientiam rei alienæ.
In oppositum est: Quia qui cum dubio
& hæsitatione possidet rem tanquam propriam, peccat mortaliter: ergo cum dubio
non potest habere bonam fidem ad præ
scribendum. Antecedens probatur. Exponit se ille talis periculo retinendi rem alienam, quanuis habeat animum reddendi illam vero domino cum sciuerit esse
alienā
alienam
.
At vero qui amat periculum peribit in illo,
Ecclesiast. 3.
In hoc dubio est prima
sentẽtia
sententia
quorundam asserentium quòd dubium istud non
tollit bonam fidem. Ita asserit gloss. in cap.
finali de præscriptionibus. & cap. si diligenti. eodem titulo.
& Panormitanus, quem sequuntur multi Iurisperiti, est in eadem sententia.
Secunda sententia est Adriani in materia de restitutione, quæst. de præscriptione
in. 4. Sententiarum: & in quodlibeto. 2. dicentis, eum qui habet dubium sit ne res propria, non posse sine peccato mortali possidere illam tanquam propriam, ac subinde nec
præscribere posse: debere tamen seruare illam vero domino, & adhibere diligentiam
ad eum inquirendum. Quòd si hoc faciat,
præscribit etiam cum dubio illo. Adriani ratio est, quoniam si possideat tanquam proprium peccat mortaliter: vt dicebamus in
argumento in oppositum. Si autem seruat
eam vero domino non peccat mortaliter.
Tertia sententia est media inter has extremas. Eum qui dubitat posse
quidẽ
quidem
possidere illam rem tanquam propriam, debere
tamẽ
tamen
pro qualitate dubij partem restituere,
aut illi, cuius dubitat sit ne res illa, aut certè
pauperibus, si post factam diligentiam verum dominum non inuenerit: si manet dubius adhuc post diligentiam factam. Cæterum inquit, quòd eiusmodi dubium interrumpit præscriptionem. ¶ Quarta
sentẽtia
sententia
item media inter has sententias explicatur
sequentibus
cōclusionibus
conclusionibus
. Prima
cōclusio
conclusio
.
Qui dubitat probabiliter, An res sit aliena,
non habet
bonā
bonam
fidẽ
fidem
. Probatur primo, quia
dubiũ
dubium
verisimile & probabile est
mediũ
medium
inter
bonā
bonam
, &
malā
malam
fidẽ
fidem
, sicut
pallidũ
pallidum
est me|
dium, inter album, & nigrum. Probatur secundò, quòd non sit bona fides ex.
l. 48. ff.
de acquir. rerum domin. vbi dicitur, Bonæ
fidei, & indubiæ possessor. En distinguitur
manifeste bona fides contra dubiam.
Secũ
do
Secundo
probatur. Bona fides in vniuersis alijs
materijs
nō
non
patitur secum hæsitationem &
dubium, ergo nec in ista materia. Antecedens probatur inductione. Si quis dubitet,
An hodiernus dies sit dies ieiunij
nō
non
habet
bonam fidem, vt vescatur carnibus. Etenim
si cum illa hæsitatione vesceretur carnibus,
peccaret mortaliter: si autem
cũ
cum
bona fide
illis vescatur
nō
non
peccat mortaliter. Idem est
in vniuersis alijs. Quartò. Si dubium esset
bona fides, sufficeret ad
incipiendā
incipiendam
præscriptionem: at hoc consequens est falsum iuxta omnium tam Iurisperitorum,
quā
quam
Theologorum sententiam, ergo & antecedens.
Secunda conclusio. Qui
cũ
cum
dubio verisimili, sit ne res propria vel aliena possidet,
adhibet autem diligentiam ad
inquirendā
inquirendam
veritatem rei: si
dubiũ
dubium
sit æquale pro
vtraq;
vtraque
parte, iustè possidet rem totam integram. Si
vero dubium
nō
non
sit æquale, sed inclinet magis in alterius fauorem, tenetur qui possidet
pro qualitate dubij
partẽ
partem
restituere. Prima
pars probatur ex regulis iuris vulgatis. In pari delicto & causa melior est possidentis
cō
ditio
conditio
.
Cũ
Cum
iura
partiũ
partium
sunt obscura, reo fauendum est potiùs quam actori. Secundò probatur. Si iudex per
sententiā
sententiam
applicaret
illā
illam
rem totam possessori, ille iuste
totā
totam
possideret: quanuis adhuc maneret dubium speculatiuum æquale pro vtraque parte, ergo.
Cō
sequentia
Consequentia
probatur,
quoniā
quoniam
iudicis sententia quæ non fundatur in falsa præsumptione,
nō
non
magis confert ius in
cōscientia
conscientia
postquam pronuntiata est, quàm antea. Secunda pars probatur. In tali casu
nō
non
est par causa possidentis & non possidentis, sed melior
non possidentis, ergo non est mirum quòd
tunc faueamus magis non possidenti.
Secũ
dò
Secundo
probatur. Si dubium illud ita attenuaretur pro parte illius qui possidet, vt nulla maneret verisimilitudo pro illius parte, sine
dubio ille teneretur restituere totam rem
integram alteri, ergo quando attenuatur in
illo gradu, vt videlicet, quanuis aliqua sit verisimilitudo pro illius qui possidet parte, est
tamen maior pro alterius parte, tenebitur
pro rata portione aliquid alteri refundere
vel restituere.
Tertia conclusio. Post adhibitam sufficientem diligentiam ad inquirendum
verũ
verum
rei dominum, is qui possidet inchoat præ
scriptionem ab eo temporis puncto quo
eā
eam
diligẽtiam
diligentiam
adhibuit: etiamsi adhuc maneat
dubius speculatiuè. Probatur primò. Ad inchoandam præscriptionem, sufficit simul
cum possessione & reliquis conditionibus
bona fides humana. Sed post
adhibitā
adhibitam
sufficientem
diligẽtiam
diligentiam
possessor iste habet bonam fidem humanam, ergo incipit præscribere ab eo puncto temporis. Probatur minor. Ille possessor est certus practicè & moraliter, quòd illa res est propria, ergo habet
bonam fidem humanam. Antecedens probatur, quoniam in moralibus non est efflagitandum mathematicum iustum. Secundo probatur conclusio. Ex fine legum quæ
sunt de præscriptione latæ, qui finis frustraretur certè, nisi is possessor præscriberet.
Quod sic probatur. Finis legum, quæ de
præscriptione latæ sunt, est ne rerum dominia incerta sint longo tempore: at nisi hic
possessor præscriberet: perpetuò rei illius
quam possidet, dominium maneret incertum, ergo &c. Minor probatur. Siquidem
possessor ille cum eodem dubio, transfunderet rem illam in suos hæredes, & illius
hę
redes
hæredes
in suos. Tertio probatur. Si iudex per
sententiam applicaret rem illam possidenti
sine dubio à tempore pronuntiatæ
sentẽtiæ
sententiæ
possessor inchoaret præscriptionem,
etiāsi
etiamsi
adhuc maneret dubius speculatiuè: sed ad
quietandam conscientiam & bonam fidem
habendam, tam sufficit diligentia adhibita,
quàm iudicis sententia, ergo.
Quarta conclusio. Dubium verisimile
& probabile antequam adhibita sit
sufficiẽs
sufficiens
diligentia, non sufficit ad inchoandam præ
scriptionem: Cæterum si superueniat præ
scriptioni, quæ bona fide inchoata erat, non
interrumpit illam. Prima pars est communis concessio omnium Theologorum &
Iurisperitorum, & ex capitulis requirentibus
bonā
bonam
fidẽ
fidem
ad
præscribendũ
præscribendum
patet.
Secũ
da
Secunda
pars est
cōis
communis
omnibus Iurisperitis quos
refert & sequitur
Syluester, verbo, præscri|
ptio. 2. §. 3. & copiosiùs hoc disserit
Episcopus Segouiensis par. 2. §. 7. in regula possessor. Quanuis hæc pars sit contra Adrianum
& Soto & alios Theologos. Probatur
autẽ
autem
hæc pars. De facto in exteriori foro pronuntiaretur sententia pro eo possessore qui bona fide incepisset præscriptionem quanuis
postea dubitaret: sed sententia in foro exteriori pronuntiata quæ non innititur falsæ
præsumptioni confert ius in conscientia, ergo præscribit. Maior patet, quoniam omnes
Iurisperiti sunt in ea sententia, quòd ille præ
scribat, Iurisperiti autem sunt iudices pronuntiantes sententiam in foro exteriori.
Cō
firmatur
Confirmatur
, sententia quæ in foro exteriori iuxta omnium Iurisperitorum sententiam pronuntiatur, non est iniusta. Alioquin semper
tribunal exterius erraret, sententiam
pronũ
tiando
pronuntiando
in huiusmodi causa, ergo talis sententia confert ius. Secundò probatur hæc pars
argumento in principio huius dubij facto
pro parte affirmatiua ex cap. fin. de præscriptionibus. Et confirmatur ex
cap. si virgo.
34. quæst. 2. ex regul. 2. de regulis iuris. in 6.
quæ sic habet: possessor
malę
malæ
fidei tempore
non præscribit. In his siquidem capitulis ad
inchoandam præscriptionem exigitur bona fides. Cæterùm ad eam
continendā
continendam
tantùm, exigitur, quòd absit mala fides & scientia rei alienæ: qui vero dubitat sit ne res sua,
non habet malam fidem, vt ostendimus
cō
clusione
conclusione
. 1. Vltimò probatur hæc
eadẽ
eadem
pars
ex
cap. inquisitioni. & ex cap. dominus. de
secundis nuptijs. vbi fœmina quæ nupsit secundo viro bona fide, priore viuo, iubetur
reddere debitum secundo viro, etiam si dubium postea superuenerit, ergo multo magis in nostro casu, qui sic dubitat poterit
cō
tinuare
continuare
præscriptionem: si adhibet sufficientem diligentiam.
Sed contra hanc
cōclusionem
conclusionem
arguitur.
Per litis contestationem in exteriori foro
interrumpitur præscriptio bona fide inchoata, sed litis contestatio solum facit conscientiam dubiam, ergo dubium solum sufficit
ad interrumpendam præscriptionem. Repondetur ad hoc, in casu isto non interrumpi præscriptionem propter solum dubium,
quod oritur ex litis contestatione, hoc est,
ex petitione veri domini: sed quia iura so
lum volunt fauere possessori pacifico. Cæterum quando dubium aliunde oritur: possessor est pacificus, ac subinde præscribit.
Ad argumenta vero partis affirmatiuæ, quatenus aduersantur secundæ conclusioni, &
primæ parti conclusionis vltimæ: patet ex
ipsis conclusionibus. Respondetur enim
Pontificem in hoc capite vocare peccatum
mortale, siue eam conscientiam quæ formaliter peccatum est & mala fides, siue certè
eam quæ causaret peccatum mortale: nisi
adhibeatur diligentia ad inquirendum verum dominum. Et hæc posterior non est
sufficiens ad incipiendam præscriptionem,
bene tamen ad continuandam. Vt indicæ
(quantum videtur aperte) ipse Pontifex in
corollario quod inde infert. Ad argumentum in oppositum respondetur, nulli omnino periculo peccati exponere seipsum, qui
cum dubio verisimili iuxta definita in nostris conclusionibus possidet rem alienam,
etiam tanquam propriam. Hæc dicta sint
de materia de Dominio.