QVÆSTIO LXI. De diuisione Iustitiæ in commutatiuam & distributiuam.

DEINDE considerandum est de partibus iustitiæ. Et primò, de partibus subiectiuis, quæ sunt species iustitiæ, scilicet distributiua & commutatiua. Secundo, de partibus quasi integralibus. Tertiò, de partibus quasi potentialibus, scilicet de virtutibus adiunctis.
¶ Circa primum occurrit duplex consideratio. Prima, de ipsis iustitiæ partibus. Secunda, de vitijs oppositis. Et quia restitutio videtur esse actus cōmutatiuæ commutatiuæ iustitiæ, primò considerandũ considerandum est de distinctione iustitiæ commutatiuæ & distributiuæ. Secundò de restitutione. ¶ Circa primũ primum quæruntur quatuor.

ARTICVLVS PRIMVS.Vtrùm conuenienter ponantur duæ species iustitiæ, scilicet commutatiua & distributiua.

Source
AD Primũ Primum sic proceditur.
Videtur quod inconuenienter ponantur duę duæ species iustitiæ, iustitia distributiua & commutatiua. Non enim potest esse iustitiæ species, quòd multitudini nocet, cùm iustitia ad bonum cōmune commune ordinetur. Sed distribuere bona communia in multos, nocet bono communi multitudinis: tum quia exhauriuntur opes cōmunes communes , tum etiam quia mores hominum corrumpuntur. Dicit enim Tullius in lib.
de Offic. Fit deterior qui acci pit, & ad idẽ idem semper expectandum paratior. Ergo distributio non pertinet ad aliquam iustitiæ speciem.
¶ 2 Præterea. Iustitiæ actus est reddere vnicuique quod suum est: vt suprà habitum
qō. quæstio 58. art. 11.
est. Sed in distributione non redditur alicui quod suum erat, sed de nouo appropriatur sibi id quod erat cōmune commune . Ergo hoc ad iustitiam non pertinet.
¶ 3 Præterea. Iustitia non solum est in principe, sed etiam in subditis: vt suprà habitum
est. Sed distribuere semper ad principem pertinet. Ergo distributiua non pertinet semper ad iustitiam.
¶ 4 Præterea. Distributiuum iustum est bonorum communium, vt dicitur in
5. Ethic. Sed communia pertinent ad iustitiam legalem. Ergo iustitia distributiua non est species iustitiæ particularis, sed iustitiæ legalis.
¶ 5 Præterea. Vnum & multa non diuersificant speciem virtutis. Sed iustitia commutatiua consistit in hoc, quòd aliquid redditur vni: iustitia verò distributiua in hoc quod aliquid datur multis. Ergo non sunt diuersæ species iustitiæ.
SED contra est, quod Philosophus
in 5. Ethic. ponit duas partes iustitiæ, & dicit quòd vna est directiua in distributionibus, & alia in commutationibus.
RESPONDEO dicendum, quòd sicut dictum
q. 58. artic. 8.
est, iustitia particularis ordinatur ad aliquam priuatā priuatam personam, quæ cōparatur comparatur ad cōmunitatem communitatem , sicut pars ad totum. Potest autem ad aliquam partem | duplex ordo attẽdi attendi . Vnus quidem partis ad partem, cui similis est ordo vnius priuatæ personæ ad aliā aliam . Et hunc ordinem dirigit commutatiua iustitia, quæ consistit in his quæ mutuo fiunt inter duas personas adinuicem. Alius ordo attenditur totius ad partes. Et huic ordini assimilatur ordo eius, quod est cō mune commune ad singulas personas, quem quidem ordinem dirigit iustitia distributiua, quæ est distributiua communium secundùm proportionalitatem. Et ideo duæ sunt iustitiæ species, scilicet commutatiua & distributiua.
AD primum ergo dicendum, quod sicut in largitionibus priuatarum personarum commendatur moderatio, effusio verò culpatur: ita etiā etiam in distributione communium bonorum est moderatio seruanda, in quo dirigit iustitia distributiua.
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd sicut pars & totum quodammodo sunt idem: ita id quod est totius, quodammodo est partis. Et ita cum ex bonis communibus aliquid in singulos distribuitur, quilibet aliquo modo recipit quod suum est.
AD tertium dicendum, quod actus distributionis, qui est communium bonorum, pertinet solum ad præ sidentem communibus bonis. Sed tamẽ tamen iustitia distributiua est etiam in subditis, quibus distribuitur: inquantum scilicet sunt contenti iusta distributione. Quanuis etiam distributio quandoque fiat bonorum communium, non quidem ciuitati, sed vni familiæ: quorum distri butio fieri potest autoritate alicuius priuatæ personæ.
AD quartum dicendum, quòd motus accipit speciem à termino ad quem. Et ideo ad iustitiam legalem pertinet ordinare ea, quæ sunt priuatarum personarum in bonum commune. Sed ordinare ècontrario bonum commune ad personas particulares per distributionem, est iustitiæ particularis.
AD quintum dicendum, quòd iustitia distributiua & commutatiua non solum distinguuntur secundùm vnum & multa, sed secũdùm secundum diuersam debiti rationẽ rationem . Alio enim modo debetur alicui id quod est commune, & alio modo id quod est proprium.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

COnclusio. Conuenienter ponuntur duæ species iustitiæ particulares, &c.

ARTICVLVS II.Vtrùm mediũ medium eodem modo accipiatur in iustitia distributiua, & commutatiua.

Source
AD Secundum sic proceditur.
Videtur, quòd medium eodem modo accipiatur in iustitia distributiua, & commutatiua. Vtraque enim sub iustitia particulari continetur, vt dictum
Art. præ ceden.
est. Sed in omnibus temperantiæ vel fortitudinis partibus accipitur vno modo medium. Ergo etiam eodem modo mediũ medium est accipiendum in iustitia distributiua & commutatiua.
¶ 2 Pręterea Præterea . Forma virtutis moralis in medio consistit, quod secundùm rationem determinatur. Cùm ergo vnius virtutis sit vna forma, videtur quòd in vtraque sit eodem modo medium accipiendum.
¶ 3 Præterea. In iustitia distributiua accipitur medium, attendẽdo attendendo diuersam dignitatem personarum. Sed dignitas personarum attenditur etiam in commutatiua iustitia, sicut in punitionibus. Plus enim punitur qui percutit principem, quam qui percutit priuatam personam. Ergo eodem modo accipitur medium in vtraque iustitia.
SED contra est, quod Philosophus dicit in
Li. 5. c. 3. tom. 5.
5. Ethic. quòd in iustitia distributiua accipitur mediũ medium secundùm Geometricam proportionalitatem, in commutatiua autem secundùm Arithmeticam.
RESPONDEO dicendum, quòd sicut dictum
Art. præc.
est, in distributiua iustitia datur aliquid alicui priuatæ personæ, inquantum id, quod est totius, est debitum parti. Quod quidem tanto maius est, quāto quanto ipsa pars maiorem principalitatẽ principalitatem habet in toto. Et ideo in distributiua iustitia tanto plus alicui de bonis cōmunibus communibus datur, quanto illa persona maiorem habet principalitatem in communitate. Quæ quidem principalitas in aristocratia communitate attenditur secundũ secundum virtutẽ virtutem , in olicratia secundùm diuitias: in democratia secundùm libertatem, & in alijs aliter. Et ideo in iustitia distributiua non accipitur medium secũdùm secundum æqualitatem rei ad rem, sed secundùm proportionem rerũ rerum ad personas, vt scilicet sicut vna persona excedit aliam, ita etiā etiam res, quæ datur vni personæ, excedit rẽ rem quæ datur alij. Et ideo dicit
Philosophus, quòd tale medium est secundùm geometricam proportionalitatem, in qua attenditur æquale non secundùm quantitatem, sed secundùm proportionem. Sicut si dicamus quòd sicut se habent sex ad quatuor, ita se habẽt habent tria ad duo, quia vtrobique est sesquialtera proportio, in qua maius habet totum minus, & mediam partem eius. Non autem est æqualitas excessus secundùm quantitatem, quia sex excedunt quatuor in duobus: tria vero excedunt duo in vno. Sed in commutationibus redditur aliquid alicui singulari personæ propter rem eius, quæ accepta est, vt maximè patet in emptione & vẽditione venditione , in quibus primò inuenitur ratio commutationis. Et ideo oportet adæ quare rem rei: vt quanto iste plus habet, quàm suum sit de eo quod est alterius, tantundem restituat ei, cuius est. Et sic fit æqualitas secundùm arithmeticam medietatẽ medietatem , quę quæ attenditur secundùm parem quā titatis quantitatis excessum: sicut quinque est mediũ medium inter sex & quatuor, in vnitate enim excedit & exceditur. Si ergo à principio vterque habebat quinque, & vnus eorum accepit vnum de eo quod est alterius, vnus scilicet accipiens habebit sex, & alij relinquẽtur relinquentur quatuor. Erit ergo iustitia si vterq; vterque reducatur ad mediũ medium vt accipiatur vnũ vnum ab eo qui habet | sex, & detur ei qui habet quatuor. Sic enim vterq; vterque habebit quinque, quod est medium.
AD primum ergo dicendum, quod in alijs virtutibus moralibus accipitur medium secundùm rationem: & non secundùm rem. Sed in iustitia accipitur medium rei: & ideo se cundùm diuersitatem rerum, diuersimodè medium accipitur.
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd generalis forma iustitiæ est æqualitas, in qua conuenit iustitia distributiua cum commutatiua. In vna tamen inuenitur æqualitas secundùm proportionalitatem geometricā geometricam , in alia secũdùm secundum arithmeticam.
AD tertium dicendum, quòd in actionibus & passionibus conditio personæ facit ad quantitatẽ quantitatem rei: Maior enim est iniuria, si percutiatur princeps, quàm si percutiatur priuata persona. Et ideo conditio personæ in distributiua iustitia attẽ ditur attenditur secundùm se. In commutatiua autem, secundùm quod per hoc diuersificatur res.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

COnclusio. Mediũ Medium in distributiua accipitur secundùm proportionem rerũ rerum ad personas: in commutatiua vero, secundùm æqualitatem rei ad rem. Et probatur prima pars. In distributiua iustitia debetur vnicuique tantò plus quantò talis persona habet in republica dignitatum: sed hoc est attendere proportionem rerum ad personā personam in illius medio determinando, ergo. Confirmatur testimonio Aristot. 5. Ethic. Secunda pars probatur. In commutatiua iustitia tantum debetur alicui quantum acceptum est ab illo, sed hoc ipsum est attẽdere attendere æqualitatem rei ad rem, ergo. Cōfirmatur Confirmatur eodẽ eodem testimonio Arist. 5. Ethicorum.

ARTICVLVS III.Vtrùm materia vtriusque iustitiæ sit diuersa.

Source
AD Tertium sic proceditur. Videtur quòd materia vtriusque iustitiæ non sit diuersa. Diuersitas enim materiæ facit diuersitatem virtutis, vt patet in temperātia temperantia & fortitudine. Si ergo distributiuæ iustitiæ & commutatiuæ sit diuersa materia, videtur quòd non cōtineantur contineantur sub vna virtute, scilicet sub iustitia.
¶ 2 Præterea. Distributio, quæ pertinet ad iustitiam distributiuā distributiuam , est pecuniæ vel honoris, vel aliorũ aliorum quęcunque quæcunque dispartiri possunt inter eos, qui communitate communicant: vt dicitur in
5. Ethic. quorũ quorum etiam est commutatio inter personas adinuicẽ adinuicem , quę quæ pertinet ad commutatiuam iustitiam. Ergo non est diuersa materia distributiuæ & cō mutatiuæ commutatiuæ iustitiæ.
¶ 3 Præterea. Si sit alia materia distributiuæ iustitiæ & alia materia commutatiuæ propter hoc, quod differunt specie, vbi non erit differẽtia differentia speciei, non debebit esse materiæ diuersitas. Sed Philosophus
ponit vnam speciem commutatiuæ iustitiæ, quæ tamen habet multiplicem materiā materiam . Non ergo videtur esse multiplex materia harum specierum.
IN contrarium est quod dicitur in
5. Ethic. quòd vna species iustitiæ est directiua in distributionibus & alia in commutationibus.
RESPONDEO dicendum, quòd sicut suprà dictum
est, iusti| tia est circa quasdam operationes exteriores, scilicet distributionẽ distributionem & commutationem: quæ quidẽ quidem sunt vsus quorũdam quorundam exteriorum vel rerum, vel personarũ personarum , vel etiam operum. Rerum quidem, sicut cùm aliquis vel aufert, vel restituit alteri suam rem. Personarum autẽ autem , sicut cùm aliquis in ipsam personam hominis iniuriā iniuriam facit, putà percutiendo, vel cōuitiando conuitiando , aut etiam cùm irreuerẽtiam irreuerentiam exhibet. Operum autem, sicut cum aliquis iustè ab alio exigit, vel alteri reddit aliquod opus. Si ergo accipiamus, vt materiam vtriusque iustitiæ ea, quorũ quorum operationes sunt vsus, eadem est materia distributiuæ & commutatiuæ iustitiæ. Nam & res distribui possunt à cōmuni communi in singulos, & commutari de vno in alium. Et etiam est quæ dam distributio laboriosorũ laboriosorum operũ operum & recompensatio. Si autem accipiamus vt materiam vtriusq; vtriusque iustitiæ actiones ipsas principales, quibus vtimur personis, rebus, & operibꝰ operibus : sic inuenitur vtrobiq; vtrobique alia materia. Nam distributiua iustitia est directiua distributionum. Cōmutatiua Commutatiua ve rò iustitia est directiua cōmutationũ commutationum , quæ attendi possunt inter duas personas: quarum quædam sunt inuoluntariæ, quædam verò voluntariæ. Inuoluntariæ quidem quando aliquis vtitur re alterius, vel persona, vel opere, eo inuito. Quod quidem contingit quandoq; quandoque occultè per fraudem, quādoque quandoque etiam manifestè per violentiam. Vtrunq; Vtrunque autem cōtingit contingit aut in rem, aut in personam propriam, aut in personam coniunctam. In rem quidẽ quidem , si occultè vnus rem alterius accipiat, & vocatur furtũ furtum : si autem manifestè, vocatur rapina. In personā personam autem propriam, vel quantũ quantum ad ipsam consistentiam personæ, vel quantum ad dignitatem ipsius. Si autem quantum ad consistentiam personæ, sic lęditur læditur aliquis occultè per dolosam occisionem, seu percussionem, & per veneni exhibitionẽ exhibitionem . Manifestè autem per manifestam occisionẽ occisionem , aut per incarcerationem, aut verberationem, seu membri mutilationem. Quantũ Quantum autem ad dignitatẽ dignitatem personę personæ , læditur aliquis occultè quidem per falsa testimonia, seu detractiones, quibus aliquis aufert famā famam suam, & per alia huiusmodi. Manifestè autem per accusationem in iudicio, seu per conuitij illationem. Quantum autem ad personam coniunctam læditur aliquis in vxore, vt in pluribus occultè per adulterium. In seruo autem cum aliquis seruum seducit, ita vt à domino discedat. Et hæc etiā etiam manifestè fieri possunt. Et eadẽ eadem ratio est de alijs personis coniunctis, in quas etiā etiam possunt omnibus modis iniuriæ committi, sicut & in personam principalem. Sed adulteriũ adulterium & serui seductio sunt propriæ iniuriæ circa has personas: tamẽ tamen quia seruus est possessio quæ dam, hoc refertur ad furtum.
Voluntariæ autem commutationes dicuntur quando aliquis voluntariè transfert rem suam in alterum. Et siquidem simpliciter in alterum transferat rem suam absque debito, sicut in donatione, non est | actus iustitiæ, sed liberalitatis. In tantum autem ad iustitiam, voluntaria translatio pertinet, inquātum inquantum est ibi aliquid de ratione debiti. Quod quidem cōtingit contingit multipliciter. Vno modo, quando quis transfert simpliciter rem suam in alterũ alterum pro recompensatione alterius rei, sicut accidit in venditione & emptione. Alio modo, quando aliquis tradit rem suam alteri, concedens ei vsum rei cum debito recuperandi rem. Et siquidem gratis cōcedit concedit vsum rei, vocatur vsusfructus in rebus, quæ aliquid fructificant: vel simpliciter mutuum seu accommodatum in rebus, quæ non fructificant: sicut sunt denarij, vasa, & huiusmodi. Si verò nec ipse vsus gratis conceditur, vocatur locatio & cōductio conductio . Tertio modo aliquis tradit rem suam vt recuperandam, non ratione vsus, sed vel ratione conseruationis, sicut in deposito: vel ratione obligationis, sicut cùm quis rem suam pignori obligat, seu cum aliquis pro alio fideiubet. In omnibus autem huiusmodi actionibus siue voluntatijs, siue inuoluntarijs, est eadem ratio accipiendi medium, secundùm æqualitatem recompensationis. Et ideo omnes istæ actiones ad vnam speciem iustitiæ pertinent, scilicet ad cōmutatiuam commutatiuam . Et per hoc patet responsio ad obiecta.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Eadem est materia remota vtriusque iustitiæ, videlicet, personæ, res, opera. Diuersa verò est materia proxima, videlicet, actiones quibus vtimur, rebus personis operibus. Probatur. In om nes distributiones & cōmutationes commutationes vniuntur personæ, res, opera: sed commutationes sunt inter eosdem ciues, ergo.
Secunda conclusio. Omnes commutationes siue inuoluntariæ siue voluntariæ pertinent ad vnam & eandem speciem iustitiæ, scilicet, commutatiuam. Explicat D. Diuus Tho. Thomas probatq́; probatque quoniam in omnibus commutationibus attenditur æqualitas, &c.

ARTICVLVS IIII.Vtrùm iustũ iustum sit simpliciter idẽ idem quod contrapassum.

Source
AD Quartum sic proceditur.
5. Ethic. lect. 8.
Videtur, quòd iustum sit simpliciter idem quod contrapassum. Iudicium enim diuinum est simpliciter iustũ iustum . Sed hæc est forma diuini iudicij, vt secundũ secundum quod aliquis fecit, patiatur: secundùm illud Matth. 7. In quo iudicio iudicaueritis, iudicabimini: & in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Ergo iustum est simpliciter idem quod contrapassum.
¶ 2 Præterea. In vtraque iustitiæ specie datur aliquid alicui secundùm quandam æqualitatem, in respectu quidem ad dignitatem personæ, in iustitia distributiua, quæ quidem personæ dignitas, maximè videtur attendi secundùm opera, quibus aliqui cōmunitati communitati seruiunt: in respectu autem ad rem, in qua quis damnificatus est, in iustitia cō mutatiua commutatiua . Secundùm autem vtranque æqualitatem aliquis contrapatitur secundùm quod fecit. Ergo videtur quòd iustum simpliciter sit idem quod contrapassum.
¶ 3 Præterea. Maximè videtur quòd non oporteat aliquem cōtra contra | pati, secundùm quod fecit, propter differentiam voluntarij & inuoluntarij. Qui enim inuoluntariè fecit iniuriam, minus punitur. Sed voluntarium & inuoluntarium, quæ accipiuntur ex parte nostra, non diuersificant medium iustitiæ: quod est medium rei, & non quoad nos. Ergo iustum simpliciter videtur esse idem quod contrapassum.
SED contra est, quod
Li. 5. c. 5. tom. 5.
Philosophus in 5. Ethic. probat non quodlibet iustum esse contrapassum.
RESPONDEO dicendum, quòd hoc quod dicitur contrapassum, importat ęqualem æqualem recompensationem passionis ad actionẽ actionem præ cedẽtem præcedentem . Quod quidem proprijssimè dicitur in passionibus & actionibus iniuriosis, quibus aliquis personam proximi lædit, puta si percutit, quòd repercutiatur. Et hoc quidem iustum determinatur in lege, Exod. 21. Reddet animam pro anima, oculum pro oculo, &c. & quia etiā etiam auferre rem alterius, est quoddam iniustum facere: ideo secundariò etiam in his dicitur contrapassum, prout scilicet aliquis qui damnum intulit, in re sua etiā etiam ipse damnificatur. Et hoc etiam iustũ iustum damnum continetur in lege, Exod. 22. Si quis furatus fuerit bouem, aut ouem, & occiderit vel vendiderit, quinque boues pro vno boue restituet, & quatuor oues pro vna oue. Tertiò verò transfertur nomen cō trapassi contrapassi ad voluntarias commutationes, in quibus vtriusq; vtriusque est actio & passio: sed voluntarium diminuit de ratione passionis, vt dictũ dictum est
. In omnibus autem his debet fieri secundùm rationem iustitiæ commutatiuæ recompensatio secundùm æqualitatẽ æqualitatem , vt scilicet passio recompensata sit æqualis actioni: non autem semper esset æqualis, si idẽ idem specie aliquis pateretur, quod fecit. Nam primò quidem cùm aliquis iniuriosè lædit alterius personam maiorem, maior est actio, quā quam passio eiusdem speciei quàm ipse pateretur. Et ideo ille qui percutit principem, non solùm repercutitur, sed multo grauius punitur. Similiter etiam cùm quis aliquem inuoluntarium in re sua damnificat, maior est actio, quàm esset passio si sibi sola res illa auferretur. Quia ipse qui damnificauit alium in re sua, nihil damnificaretur. Et ideo punitur in hoc, quòd multiplicius restituat: quia etiam non solum damnificauit personam priuatam, sed rempublicam, eius tutelæ securitatem infringendo. Similiter etiam nec in commutationibus voluntarijs esset semper æqualis passio, si quis daret rem suam, accipiẽs accipiens rem alterius: quia fortè res alterius est multo maior quàm sua. Et ideo oportet secundùm quandam proportionatam commensurationem adæquare passionẽ passionem actioni in commutationibus, ad quod inuẽta inuenta sunt numismata. Et sic contrapassum est commutatiuum iustum. Quod in distributiua iustitia locum non habet, quia in distributiua iustitia non attenditur æqualitas secundùm proportionem rei ad rem, vel passionis ad actionem, vnde di| citur contrapassum: sed secundùm proportionalitatem rerum ad personas, vt suprà dictum
Art. 2. huius quæst.
est.
AD primum ergo dicendum, quod illa forma diuini iudicij attenditur secundùm rationem commutatiuæ iustitiæ, prout scilicet recompensat præmia meritis, & supplicia peccatis.
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd si alicui qui communitati seruisset, retribueretur aliquid pro seruitio impenso, non esset hoc distributiuæ iustitiæ, sed commutatiuæ. In distributiua enim iustitia non attenditur æqualitas eius quod quis accipit, ad id quod ipse impendit: sed ad id quod alius accipit, secundùm modum vtriusque personæ.
AD tertium dicendum, quòd quando actio iniuriosa est voluntaria, excedit iniuria: & sic accipitur vt maior res. Vnde oportet maiorem pœnam ei recompensari, non secundùm differentiā differentiam quo ad nos, sed secundùm differentiam rei.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

COnclusio est affirmatiua. Vide Arist. lib. 5. Ethicor. cap. 5. & Caiet. hic.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

DVbium primum est circa præcedentes articulos, Vtrùm iustitiæ distributiuæ & cōmutatiuæ commutatiuæ media, & materia proxima distinguantur specie: An vero tantùm accidentaliter intra eandem speciem.
Arguitur primò. Videtur enim quòd tantùm accidentaliter. Quia ratio formalis vtriusque iustitiæ est eadem formaliter secundùm speciem, scilicet, reddere priuatæ personæ quod suum est, ergo. Cōfirmatur Confirmatur . Restituere famam & restituere diuitias distinguuntur tantùm materialiter non for maliter & specificè, ergo similiter tribuere bona communia, quod est proprium distributiuæ, & tribuere particularia quod est commutatiuæ distinguuntur tantùm materialiter.
Secundò. Iustitia commutatiua respicit quandoque dignitatem personarum sicuti & iustitia distributiua, ergo solùm differunt accidentaliter: quoniam hæc videbatur vna & potissima ratio distinctionis specificæ inter vtramq́; vtramque iustitiam: quòd altera respiciat dignitatem, alia non. Antecedens præterquam quod est D. Tho. in 3. dist. 3. quæst. 1. art. 3. quæst. 1. ad tertiũ tertium . Probatur. Iustitia cōmutatiua commutatiua præcipit maiorem compensationẽ compensationem iniuriæ illatæ faciendā faciendam esse personæ digniori. Itaque quāto quanto dignior est persona, tanto maior satisfactio illi faciẽda facienda est.
In hoc dubio Buridanus 5. Ethicorum, quæst. 7. absque vlla ratione asserit esse tantu accidẽtalem accidentalem distinctionẽ distinctionem inter vtramq́; vtramque iustitiam, Sed opposita sentẽtia sententia est expresse Arist. 5. Ethic. cap. 2. 3. & 4. & vtriusq; vtriusque scholæ Philosophicæ & Theologicæ. Probatur conclusio à priori. Primò, triplex est ordo ad alterum qui est de intrinseca ratione iustitiæ & iuris. Primus est ciuis ad rempublicam, qui est ordo partis ad totum: in quo ordine moderatur iustitia legalis, de quo non agimus in præsentia: sed de particulari. Secundus est reipublicæ ad ciues: qui est totius ad partes. Hunc moderatur iustitia distributiua. Tertius est ordo ciuis ad alterũ alterum ciuem: qui est partis ad cōpartem compartem . Sed duo postremi ordines sunt formaliter & specificè distincti, vt per se manifestum est, ergo. Secundò probatur. Ratio debiti iuris est distincta secundùm speciem, in distributiua & commutatiua, ergo. Antecedens probatur. In iustitia distributiua reperitur ratio debiti eo quòd id quod est totius, videlicet reipublicæ, debetur aliquo modo parti, scilicet, ciui. Debetur autem non tanquam illi applicatum: sed applicandum tanquā tanquam proprium. In commutatiua verò debetur aliquid ciui tanquam iam proprium & applicatum illi, & tanquā tanquam ipsiusmet ciuis & partis, ergo. Hæ sunt demonstrationes quibus vtitur D. Tho. à priori. A posteriori vero, in solutionibus argumentorum, videlicet, | ad secundum & vltimum eiusdem articuli. Confirmatur ex decisionibus articulorum secundi & tertij.
Probatur vltimo à posteriori duobus signis. Primum est. Violatio cōmutatiuæ commutatiuæ iustitiæ secundùm omnium sententiam obligat ad restitutionem, & Theologi & iurisperiti certant: & adhuc sub iudice lis est, an distributiuæ iustitiæ violatio obliget ad restitutionem. Quam quæstionẽ quæstionem nos reseruamus definiendam infra quæst. 63. Vbi agitur de acceptione personarum: quæ opponitur iustitiæ distributiuæ. Secundum signum est. Vitia opposita vtriusque iustitiæ sunt diuersa specie: distributiuę distributiuæ nanque opponitur acceptio personarum: commutatiuæ verò iniustitia, non enim habet nomen speciale, ergo &c. Ad argumenta respondetur ad primum negatur antecedens: quia illa ratio est generica. Ad cōfirmationẽ confirmationem negatur cōsequentia consequentia propter rationes assignatas.
Ad secundum primo respondetur quòd distributiua iustitia primò, & per se respicit dignitatem personarum: commutatiua verò, licet aliquando respiciat illam, videlicet, in actionibus iniuriosis: non tamen semper. Secundò respondetur, quòd distributiua iustitia formaliter & directè respicit dignitatem personarũ personarum , hoc est proportionem quā quam habet persona ad personam & ad bona cō munia communia distribuenda inter alias partes & personas. Et ita quanto plures personæ fuerint dignæ: tanto minus obueniet vnicuiq; vnicuique personæ bonorum cōmunium communium . Cæterùm cō mutatiua commutatiua tantum respicit æqualitatem. Si quando autem respicit dignitatem, hoc antecedenter & præsuppositiuè respicit, vt cō penset compenset ad æqualitatem iniuriæ. Et ita non minorem satisfactionem tenetur facere si plures personæ fuerint in republica æquè dignæ, quàm si vna tantùm esset cui iniuriam intulit. Vide Caietanum artic. 2, ad tertiũ tertium .
DVbium secundum est circa eandem distinctionem. Vtrùm sit legitima, ita vt diuisum conuertatur cum ambabus partibus diuidentibus simul sumptis disiũctim disiunctim . Et est dubiũ dubium peculiare quod mouetur propter rationem iustitiæ quæ dicitur vindicatiua. Etenim vindicatiua iustitia est: non tamẽ tamen distributiua nec cōmutatiua commutatiua , ergo. Probat̃ Probatur quantũ quantum ad priorẽ priorem partẽ partem . Vindicatiua iustitia cōpẽsat compensat iniuriā iniuriam factā factam secundũ secundum æqualitatẽ æqualitatem rei ad rem, infligit siquidem pœnā pœnam iuxta delicti quātitatẽ quantitatem . Quātũ Quantum ad secũdā secundam partẽ partem probatur. Cōmutatiua Commutatiua iustitia residet non solũ solum in Principe, verũ verum in subiectis ciuibus: sed vindicatiua iustitia solùm residet in Principe, ergo non est cōmutatiua commutatiua . In oppositũ oppositum est quod vindicatiua iustitia cōtinetur continetur sub cōmutatiua commutatiua , sicut species sub genere: sed species non cōdiuiditur condiuiditur contra genus, ergo neq; neque vindicatiua contra cōmutatiuā commutatiuam . Maior est ex D. Tho. infra quæst. 108. artic. 2. ad primũ primum . Vbi ait, punitio peccatorũ peccatorum secundũ secundum quod pertinet ad iustitiam publicā publicam , est actus iustitiæ cōmutatiuæ commutatiuæ . Et in 3. part. quæst. 85. arti. 3. ad tertiũ tertium . inquit iustitia vindicatiua respicit personā personam iudicis & sub iustitia cōmutatiua commutatiua continetur, quo loco Caieta. D. Tho. autore, asserit expressè conclusionem illam, videlicet, quod sub iustitia cōmutatiua commutatiua continetur tanquā tanquam eius species iustitia vindicatiua. Magist. Soto lib. 3. de Iustitia. quæst. 5. art. 1. ad tertiũ tertium . inquit, quod iustitia vindicatiua potest considerari duobus modis, primo quatenus ad iustitiā iustitiam publicam pertinet & refertur ad bonũ bonum commune reipublicæ: & sic est actus elicitus à cōmutatiua commutatiua iustitia, imperatur vero à legali iustitia, quæ est in Principe & illius ministris. Secundò cōsideratur consideratur respectu particularis personæ, quatenus refertur iustitia vindicatiua ad tollendum nocumentum, quod factum est parti læsę læsæ : qua cōsideratione consideratione vindicatiua iustitia non solum est in Principe, sed etiam in ciue qui affectus est iniuria: cui licitũ licitum est vindictā vindictam petere modo & ordine debitis, vt cōpensatio compensatio illi fiat. Et hac cōsideratione consideratione non est actus iustitiæ, sed actus specialis virtutis: quę quæ sumit sibi nomen iustitiæ vindicatiuæ & ad cōmutationẽ commutationem reducitur.
Probat hanc sententiam. Respublica per vltionem ęqualem æqualem crimini recuperat suum honorem, & reddit quodammodo malefactori æquale. Cæterũ Cæterum persona priuata quando vindicat, nihil omnino recipit aut recuperat, neque reddit malefactori æquale: sed ipse malefactor est qui recipit & patitur: & iudex est qui reddit æquale, ergo &c. Sed pro huius rei intelligentia notandum est, quod vindicatio siue vltio, etiam qua ratione di| stinguitur à defensione, sumitur interdum pro actu, qui est in iudice qui publica autoritate potest legitimè talem vltionẽ vltionem exequi, siue intendendo bonum reipublicæ, siue delinquentis emendationem, siue demum immunitatem ciuis læsi per iniuriam. Interdũ Interdum verò sumitur vindicatio pro vltionis à iudice exercendæ petitione. Et hac cōsideratione consideratione iste actus non solum est in iudice, sed etiā etiam in priuatis hominibus. Sic ergo difficultatẽ difficultatem decidimus.
Prima conclusio. Vindicatio secundùm quod est in iudice est actus iustitiæ cōmutatiuæ commutatiuæ , non tantũ tantum qua ratione ordinatur vindicatio ad bonũ bonum reipublicæ. Verũ Verum etiam qua ratione ordinatur ad bonũ bonum particulare ciuis, cui illata est iniuria, ad seruādam seruandam , scilicet, illius immunitatem. Probatur primo. Iudex ex iustitia cōmutatiua commutatiua , & ex officio tenetur non solum prospicere bono publico & cō muni communi , verũ verum etiam ad seruādos seruandos immunes singulos ciues, ergo non tantũ tantum in ordine ad rem publicam, sed etiam in ordine ad singulos vindicat, &c. Antecedens probatur. Quia iudex recipit non solum à republica verũ verum etiā etiam à singulis ciuibus tributa & stipendia, vt propulset iniurias singulorum ciuium.
Confirmatur. Iudex tenetur ex cōmutatiua commutatiua iustitia seruare ciues immunes à furtis: ita vt si per negligentiam iudicis fures furentur & fiant crebra latrocinia & furta in republica, teneatur iudex ad restitutionem omnium damnorũ damnorum . Ergo tenebitur ex iustitia cōmutatiua commutatiua ad compensandas quaslibet iniurias ciuibus factas.
Secunda cōclusio conclusio . Petitio vindictæ exercendæ per iudicem est actus iustitiæ cōmutatiuæ commutatiuæ in persona quæ habet famam suam alijs obligatam, si non potest alio pacto famam recuperare . v. , Verbi g. gratia, in pręlato prælato . Probatur. Talis persona tenetur ex iustitia cōmutatiua commutatiua exequi officium suum, sed non potest id exequi si infamis sit, & non petat vindictam. Ergo tenetur ex iustitia cōmutatiua commutatiua petere. Confirmatur, sicut iudex potest lege cogi ad vlciscendas iniurias ciuium ab ipsis ciuibus: ita talis persona potest lege cogi à suis subditis ad petendam vindictam & vltionem, ergo est par ratio.
Tertia conclusio petitio vindictæ exer cendæ per iudicem, in alijs priuatis personis non est actus iustitiæ: quæ dicitur Cardinalis & perfecta virtus, sed est actus cuiusdam virtutis, quæ est pars potentialis iustitiæ cardinalis & reducitur ad illam, quæ dicitur à philosophis moralibus vindicatiua iustitia. Probatur. Iustitia cardinalis respicit legale debitum, hoc est debitum ad quod persoluendum potest quis lege compelli. Sed priuata persona, de qua in conclusione loquimur, quæ, videlicet, non habet suam famā famam alijs obligatam, non potest lege compelli ad petendā petendam vindictā vindictam : sed tamen poterit cōpelli compelli ex debito honestatis & morali. Hæc est sentẽtia sententia D. Tho. infr. q. 80. & q. 108. art. 2. Et sic cōciliatur conciliatur D. Diuus Tho. Thomas cum alijs locis allegatis pro sentẽtia sententia Caietan. Caietani imò ipse D. Diuus Tho. Thomas se se cōciliat conciliat ad hunc modũ modum in allegato arti. 2. ad primũ primum . Hinc colligitur manifestè responsio ad argumentũ argumentum factum in principio. Dicimus enim quòd iustitia vindicatiua propriè loquendo non est iustitia cardinalis & perfecta quæ diuiditur in hac diuisione.
Ad argumentũ argumentum vero quo Magister Soto probat suā suam sententiā sententiam , respōdetur respondetur , deficere in multis. Etenim priuata persona, dum vindicatur, recipitæ quale iniuriæ illatæ quātum quantum licet per leges, non secus atque ipsa respublica: at in tantum deficit à ratione iustitiæ cō mutatiuæ commutatiuæ talis petitio vindictæ, inquantum deficit ratio debiti legalis. Est simile in virtute quæ dicitur gratitudo, quæ quidem licet interdum reddat pro beneficijs acceptis, nunquam tamen potest accedere ad rationem iustitiæ commutatiuæ: quia reddit æquale non ex debito legali sed morali. Vt autem bene dicit Cicero, quòd in beneficio, gratia: in iniuria, vltio nominatur. Atq; Atque adeo, qui petit vindictam, licet reddat par ei qui intulit iniuriā iniuriam , non tamen reddit per cō mutationẽ commutationem : quia non ex debito legali. Caiet. in hoc artic. 3. super D. Tho. dicit iustitiā iustitiam cō mutatiuā commutatiuam esse speciem specialissimā specialissimam , quo loco melius sentit quā quam in 3. parte loco citato.
Circa solutionem ad primũ primum in arti. 4. solet disputari. Vtrũ Vtrum iustitia cōmutatiua commutatiuam reperiatur in Deo: sed hæc quæstio pertinet ad primā primam partẽ partem quæstion. 21. arti. 1. In præsentia siquidem solum disputamus de iustitia hominum ad alios homines.
Loading...