QVÆSTIO LXIX.
De rei seu accusati iniustitia.
DEINDE considerandum est
de peccatis, quæ sunt contra
iustitiam ex parte rei. ¶ Et circa
hoc quæruntur quatuor.
DE ista materia agitur in iure in titulo
de accusationibus. Et in titul. de quæ
stionibus. Et in titul. de confessis. Et Theologi in quarto distin. 19. Summistæ in verbo, Inquisitio. & in verbo, confessio criminalis. Soto in relect. citata, membro. 2. quæ
stione. 6. & in lib. 5. de Iustitia. quæst. 6.
ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm absque peccato mortali
poßit accusatus veritatem negare, per
quā
quam
condemnaretur.
AD Primum sic proce
ditur. Videtur, quòd
absque peccato mortali possit accusatus veritatem negare, per
quā
quam
condẽnaretur
condemnaretur
. Dicit enim
Chrysostomus. Non tibi dico vt te prodas in publicum,
neq;
neque
apud alium
accuses: sed si veritatem confiteretur in iudicio accusatus, seipsum
ꝓderet
proderet
, & accusaret.
Nō
Non
ergo tenetur
veritatẽ
veritatem
dicere, & ita
nō
non
peccat
mortaliter, si in iudicio mentiatur.
¶ 2 Præterea. Sicut mendacium
officiosum est, quando aliquis mentitur, vt alium à morte liberet: ita
mendacium officiosum esse videtur, quando aliquis mentitur, vt se
liberet à morte: quia plus sibi tenetur, quàm alteri. Mendacium
autẽ
autem
officiosum non ponitur esse peccatum mortale, sed veniale. Ergo si ac
cusatus veritatem in iudicio neget,
vt se à morte liberet, non peccat
mortaliter.
¶ 3 Præterea. Omne peccatum
mortale est contra charitatem, vt
supra
dictum est. Sed quòd accusatus
mẽtiatur
mentiatur
, excusando se à peccato sibi imposito, non contrariatur charitati, neque quantum ad dilectionem Dei, neque quantum ad
dilectionem proximi. Ergo huiusmodi mendacium non est
peccatũ
peccatum
mortale.
SED contra. Omne quod est
cō
trarium
contrarium
diuinæ gloriæ, est
peccatũ
peccatum
mortale: quia ex præcepto tenemur omnia in gloriam Dei facere,
vt patet 1. ad Corinth. 10. Sed quòd
reus id quod contra se est, confiteatur, pertinet ad gloriam Dei, vt patet per illud quod Iosue dixit ad
Acham, Fili mi da gloriam Domino Deo Israel, & confitere atque
iudica mihi quid feceris: ne abscondas: vt habetur Iosue. 7. Ergo mentiri ad excusandum peccatum, est
peccatum mortale.
RESPONDEO dicendum,
quòd quicunque facit contra debitum iustitiæ, mortaliter peccat, sicut supra
qō
quaestio
. 59. articulo. 4.
dictum est. Pertinet autem ad debitum iustitiæ quòd aliquis obediat suo superiori in his,
ad quæ ius prælationis se extendit.
Iudex autem, vt suprà
qō
quaestio
. 67. articulo. 1.
dictum est,
superior est respectu eius qui iudicatur. Et ideo ex debito tenetur accusatus iudici veritatem exponere,
quam ab eo secundum formam iuris exigit. Et ideo si confiteri noluerit
veritatẽ
veritatem
, quam dicere tenetur,
|
vel si eam mendaciter negauerit,
mortaliter peccat. Si verò iudex
hoc exquirat, quod non potest, secundum ordinem iuris
nō
non
tenetur
ei accusatus respondere. Sed potest
vel per appellationem, vel aliter licitè subterfugere: mendacium tamen dicere non licet.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
quando aliquis
secũdum
secundum
ordinem
iuris à iudice interrogatur,
nō
non
ipse
se prodit: sed ab alio proditur, dum
ei necessitas respondendi imponitur per eum, cui obedire tenetur.
AD secundum dicendum, quòd
mentiri ad liberandum aliquem à
morte cum iniuria alterius, non est
mẽdacium
mendacium
simpliciter officiosum,
sed habet aliquid de pernicioso admixtum. Cùm autem aliquis mentitur in iudicio ad
excusationẽ
excusationem
sui,
iniuriam facit ei, cui obedire tenetur, dum sibi denegat quod ei debet, scilicet
confessionẽ
confessionem
veritatis.
AD tertium dicendum, quòd ille, qui mentitur in iudicio, se excusando, facit & contra dilectionem
Dei, cuius est iudicium: & contra
dilectionem proximi, tum ex parte iudicis, cui debitum negat: tum
ex parte accusatoris, qui punitur, si
in probatione deficiat. Vnde & in
Psalmo 140. dicitur. Ne declines
cor meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis.
Vbi dicit Gloss. Hæc est consuetudo
impudentiũ
impudentium
, vt deprehensi, per
aliqua falsa se excusent. Et
Lib. 22. capit. 13. in princ.
Gregorius 22. Moral. exponens illud
Iob
31. Si abscondi quasi homo peccatum meum, dicit: Vsitatum huma
ni generis vitium est, &
labẽdo
labendo
peccatum committere, & commissum
negando abscondere, &
cōuictum
conuictum
defendendo multiplicare.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Quando accusatus interrogatur
secundũ
secundum
ordinem iuris, peccat mortaliter si veritatem non fateatur.
¶ Secunda
cōclusio
conclusio
. Si iudex exquirit quod
non potest, secundum ordinem iuris, accusatus non tenetur respondere. ¶ Tertia conclusio. In tali casu accusatus poterit per appellationem subterfugere vel alio modo veritatem occultare: nunquam tamen mendacium dicere.
ARTICVLVS II.
¶ Vtrùm accusato liceat calumniosè se defendere.
AD
Secũdum
Secundum
sic procedi
tur. Videtur,
ꝙ
quod
accusato
liceat
calũniosè
calumniosè
se defendere. Quia
secũdum
secundum
iura ciuilia in
causa sanguinis licitum est cuilibet
aduersarium suum
corrũpere
corrumpere
. Sed
hoc maximè est calumniosè se defendere. Ergo non peccat accusatus in causa sanguinis, si calumniosè se defendat.
¶ 2 Præterea. Accusator
cũ
cum
accusato colludens, pœnam recipit à legibus constitutam, vt habetur
.
2.
quæst. 3. Non autem imponitur pœ
na accusato per hoc,
ꝙ
quod
cum accusatore colludit. Ergo videtur
ꝙ
quod
liceat
accusato calumniosè se defendere.
¶ 3 Præterea. Prouer. 14. dicitur:
Sapiens timet & declinat à malo:
stultus autem transilit & confidit.
Sed illud quod fit per
sapientiā
sapientiam
,
nō
non
est
peccatũ
peccatum
. Ergo si aliquis qualitercunque se liberet à malo,
nō
non
peccat.
SED contra est, quod etiam in
causa criminali iuramentum de
calũnia
calumnia
est
præstandũ
præstandum
, vt habetur
extra, de iuramento
calũniæ
calumniæ
, inhærentes. Quod non esset, si
calũnio
calumnio
sè se
defendere liceret. Ergo
nō
non
est
licitũ
licitum
accusato calumniosè se defendere.
RESPONDEO dicendum,
quòd aliud est veritatem tacere, aliud est falsitatem proponere. Quorum primum in aliquo casu licet;
non enim aliquis tenetur omnem
veritatem confiteri, sed illam
solũ
solum
,
quam ab eo potest, & debet requirere iudex secundum ordinem iuris: puta cum præcessit infamia super aliquo crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerunt, vel
etiā
etiam
cùm præcessit probatio semiplena.
Falsitatem
tamẽ
tamen
proponere in nullo casu licet alicui. Ad id
autẽ
autem
quod
licitum est, potest aliquis procedere, vel per vias licitas & fini intento
accōmodas
accommodas
, quod pertinet ad prudentiam: vel per aliquas vias illicitas & proposito fini incongruas,
quod pertinet ad astutiam, quæ
exercetur per fraudem & dolum,
vt ex suprà
dictis patet. Quorum
primum est laudabile, secundum
verò, vitiosum. Sic ergo reo qui accusatur, licet se defendere veritatem occultando, quam confiteri
non tenetur per aliquos
conueniẽ
tes
conuenientes
modos: puta quòd non respondeat, ad quæ respondere non tenetur: hoc autem non est calumniosè
se defendere, sed magis prudenter
cuadere. Non autem licet ei vel falsitatem dicere, vel veritatem tacere, quam confiteri tenetur. Neque
etiam aliquam fraudem vel dolum
adhibere, quia fraus & dolus vim
mendacij habent. Et hoc est calumniosè se defendere.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
multa secundum leges humanas
impunita relinquuntur: quæ secundum diuinum iudicium sunt peccata. Sicut patet in simplici fornicatione: quia lex humana non exigit ab homine omnimodam virtutem, quæ paucorum est, & non potest inueniri in tanta multitudine
populi, quantum lex humana habet necesse sustinere. Quod autem
aliquis
nō
non
velit aliquod peccatum
committere, vt mortem corporalem euadat, cuius periculum in causa sanguinis imminet reo, est perfectæ virtutis: quia omnium terribilium maximè terribile est mors,
vt dicitur in
3.
Ethicorũ
Ethicorum
. Et ideo
si reus in causa sanguinis corrumpat aduersarium suum, peccat quidem inducendo eum ad illicitum:
Non autem huic peccato lex ciuilis adhibet pœnam: & pro tanto licitum esse dicitur.
AD secundum dicendum, quòd
accusator, si colludat eum reo, qui
noxius est, pœnam incurrit: ex quo
patet quòd peccat. Vnde cùm inducere aliquem ad peccandum, sit
peccatum, vel qualitercunque peccati participem esse, cum Apostolus dicat dignos morte eos, qui peccantibus consentiunt: manifestum
est quòd etiam reus peccat, cum
aduersario colludendo,
nō
non
tamẽ
tamen
secũdum
secundum
leges humanas imponitur
sibi pœna,
ꝓpter
propter
rationẽ
rationem
iā
iam
In
soltione
solutione
ad 1.
dictā
dictam
.
AD tertium dicendum, quòd sapiens non abscondit se calumniosè, sed prudenter.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Etiam si accusatus
interrogetur contra ordinem iuris, non
licet ei fraudem & dolum adhibere. Ratio
est, quia hoc pertinet ad mendacium.
Secunda conclusio. Tunc iudex procedit secundum ordinem iuris, quando præ
cesserit infamia super crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerint: vel præcesserit semiplena probatio.
COMMENTARIVS.
CIrca materiam horum articulorum texendus est nobis tractatus de modo
procedendi iudicum licito vel illicito ad interrogandum reum. Et similiter de modo
defensionis ipsius rei. Et diuidetur iste tractatus in quinque partes. Prima pars erit de
his quæ fieri debent, vt iudex procedat
secũ
dum
secundum
ordinem iuris. Pro cuius explicatione
sit primum
fundamẽtum
fundamentum
. Via accusationis
vel denuntiationis tunc iustè procedit iudex, quando præcessit semiplena probatio,
vel indicia manifesta. Explicatur hoc fundamentum. Dicitur semiplena probatio testimonium vnius testis omni exceptione superioris. Item dicimus indicia in numero plurali: quia rarò sufficit vnum indicium, nisi
sit sufficientissimum & vrgentissimum. Diximus etiam expressa & manifesta: quia debent esse euidentia tam respectu criminis,
quam respectu personæ. Item debent esse
nota iuridicè, hoc est scripta in processu &
notificata ipsi reo: ita vt constet illi,
ꝙ
quod
talia
indicia sunt sufficienter probata contra ipsum: alias non tenebitur respondere, neque
credere iudici dicenti,
ꝙ
quod
habet
cōtra
contra
illum
indicia manifesta. Hoc fundamentum sic
explicatum est communis sententia Theologorum & Iurisperitorum in locis citatis.
Vide Caietanum hic in artic. 2. Et Innocen.
Quartum ca. 2. de confessis. ¶
Secundũ
Secundum
fundamentum sit
ꝙ
quod
inquisitio generalis omnino potest fieri à iudice, nulla præcedente infamia, nulla probatione, nullis indicijs præ
cedentibus. Pro cuius explicatione nota,
ꝙ
quod
inquisitio quædam est omnino generalis,
quando, scilicet, non quęrit iudex de aliquo
delicto in particulari, vel de aliqua persona
in particulari, sed tantum in communi. An
sint delicta in aliqua communitate vel republica. Alia est particularis inquisitio omnino, seu specialis. Quando scilicet quærit iudex an Petrus sit adulter? An occiderit Paulum? Alia est inquisitio mixta. Quando scilicet, iudex quærit de persona in particulari
& de delicto in
cōmuni
communi
. An Petrus sit criminosus? vel
è
ex
contra, de delicto in particulari
& de persona in
cōmuni
communi
. Vt v. g. An istum
hominem quis occiderit, sciatur? Dicimus
ergo quòd de primi generis inquisitione intelligitur hoc fundamentum, & habetur expressè
in cap. relata. & cap. placuit. 1. q. 1. &
in cap. 1. de officio ordinarij. Et vsus
cōmunis
communis
iudicum tam ecclesiasticorum quàm secularium confirmat
fundamentũ
fundamentum
positum.
DVbitatur primò. An quando iudex
procedit per viam inquisitionis omnino specialis vel mixtæ, particularis tamen
ex parte personæ: sit necessarium, vt præ
cesserit infamia, vel clamorosa insinuatio
contra illum
reũ
reum
qui interrogatur. Pro parte negatiua arguitur primo.
Ex D. Greg. in
libro. 5. epist. Epistola 30. & habetur
5. quæ
stione. 1. cap. quidam maligni. Vbi pręcepit
Grego. sub
excōmunicationis
excommunicationis
pœna, vt qui
libellum
infamatoriũ
infamatorium
fecerat, se proderet.
Cum tamen re vera ille esset occultus. Ergo
non requiritur infamia præcedens. Et confirmatur. Nam
D. Tho. in art. 2. inquit, sufficere ad interrogandum &
inquirendũ
inquirendum
semiplenam probationem, vel indicia vel infamiam. Ergo non est necessarium, vt præcedat infamia. Et confirmatur secundo. Nam
Bartolus in. l. 2. ff. ad leg. Iuliam. de adult. &
supra extrauag. ad
reprimendũ
reprimendum
numerat septem casus, in quibus licitum est inquirere
speciali inquisitione absque infamia vel clamorosa insinuatione, vel indicijs vel probatione. Quos casus refert
Soto in relect. de ratione tegendi, membro. 2. q. 6. concl. 3. & Iurisperiti sequuntur
Bart. in c. inquisitioni. &
ca. qualiter & quando. el. 2. de accusationib.
¶ Arguitur
secũdo
secundo
. Reus
cōuictus
conuictus
potest interrogari de socijs de quibus nulla est infamia, vt habet vsus
omniũ
omnium
iudicũ
iudicum
secularium
ergo. ¶ Tertiò. Reus infamis de vno delicto
|
& conuictus, potest interrogari de alijs delictis, de quibus non est infamis, ergo &c.
¶ Quartò.
Quādo
Quando
delictũ
delictum
est
publicũ
publicum
. v. g.
si appareat cadauer hominis occisi in foro,
tunc iudex licitè interrogat
quẽlibet
quemlibet
occurrentem, an sciat quis occiderit
illũ
illum
hominẽ
hominem
:
& tunc forte occurrit ipse reus, ergo non requiritur infamia, vt interrogetur ipse reus.
Et
cōfirmatur
confirmatur
.
Nā
Nam
in visitationibus generalibus iustè
ꝓceditur
proceditur
à visitatore ad
inquirẽdũ
inquirendum
crimina in particulari, aliàs inutilis esset visitatio, ergo nulla
præcedẽs
præcedens
infamia
requirit̃
requiritur
.
PRO decisione sit prima conclusio. Ad
interrogandũ
interrogandum
reũ
reum
de quouis delicto per
viā
viam
inquisitionis, qui neque est denunciatus,
nec accusatus, necessariò requiritur infamia
vel clamorosa insinuatio. Pro cuius explicatione nota, quòd infamia est rumor de crimine
cōtra
contra
aliquem, ortus non à maledicis
& malignis, sed à probis & honestis viris: qui
sparsus est per maiorem
partẽ
partem
vniuersitatis,
aut viciniæ aut collegij vbi aliquis
cōmoratur
commoratur
. Hæc diffinitio habetur in capit. citatis de
accusationibus.
Cæterũ
Cæterum
arbitrio prudentis relinquitur
iudicandũ
iudicandum
, quando rumor ille sit
dicendus sparsus. Item etiam clamorosa insinuatio à quibusdam censetur esse idem
cũ
cum
infamia: vt à Soto vbi sup. & ab Innoc. & Panor mit. in. c. qualiter. vbi sup. Alij verò
dicũt
dicunt
infamiā
infamiam
differre à clamorosa insinuatione,
ꝙ
quod
infamia debeat esse scripta & probata coram iudice. Ita dicit Aretius in. c. inquisitionis. & in. c. qualiter. vbi sup. In quibus capitulis Innoc. 3. definit
nostrā
nostram
cōclusionẽ
conclusionem
, &
etiā
etiam
in. c.
cũ
cum
oporteat.
ibidẽ
ibidem
. Et probatur ratione.
Iudex non potest procedere contra aliquos
sine accusatore vel supplente
vicẽ
vicem
accusatoris: sed secundùm iura sola infamia supplet
vicẽ
vicem
accusatoris ad inquirendum, ergo, &c.
Maior est demonstrata in quæst. 67.
Itẽ
Item
probatur. Magis nocet reipublicæ, qui occulta
delicta reuelat,
quā
quam
prosit ille qui punit iam
reuelata.
Nā
Nam
qui reuelat, destruit honorem
ciuiũ
ciuium
& profert in publicum malum exemplum: per punitionem autem omnia hæc
incōmoda
incommoda
non omnino reparantur, ergo vbi
iam infamia non clamat contra aliquem,
nō
non
est
inquirendũ
inquirendum
contra illum: nisi forte iam
sit accusatus vel denunciatus coram iudice.
Hæc
cōclusio
conclusio
est contra gloss. in. c. 2. de ac
cusationibus, in. 6. Decretal. & contra Ioan.
Andr. in. c. olim. de accusat. & contra Alciat.
vbi supra. qui dicunt contra religiosos posse
procedi à suis prælatis sine infamia. Videtur
etiam esse contra Soto lib. 5. de iustit. quæst.
6. art. 2. & in relect. citata. q. 6. conclus. 3. vbi
videtur asserere sufficere indicia sine infamia ad interrogandum ipsum reum. Et Caietanus videtur hic idipsum dicere. Nihilominus nostra conclusio absque aliqua exceptione vera est. Et ostenditur ex diffinitione
Innocent. in. c. inquisitionis, iam citato, vbi
inquit, quòd etiam tres testes iurati & oculati non sufficiunt ad inquirendum contra aliquem: quia non præcesserat infamia, ergo
multo minus sufficiet semiplena probatio
vel indicia absque infamia ad
procedẽdum
procedendum
per viam puræ inquisitionis. Fortassis
autẽ
autem
prædicti doctores intelligendi sunt quando
aliquis inquiritur vt testis. Tunc enim aliquando tenebitur ipse testis respondere:
quando non tenebitur ipse reus: vt dicemus
quæst. sequenti.
Secunda conclusio. Quando reus iustè
interrogatur de aliquo crimine, non propterea statim interrogatur de complicibus, nisi
quando ille aliàs tenebatur denunciare de
illis propter bonum reipublicæ, vel illi
etiā
etiam
laborant infamia. Ista conclusio definita est
in cap. 1. de confessis. & cap. veniens. de testibus. & 15. quæst. 3. in. c. nemini. & in. l. fina.
C. de accusationibus. & asseritur à Caiet. hic
in opusculo. 17. quæstionum. respons. 5. & à
Soto vbi supra. Et ratione probatur. Nam inquisitio non potest fieri contra aliquem, nisi
qui laborat infamia: sed complices non laborant infamia, ergo non potest fieri inquisitio contra illos. ¶ Tertia conclusio. Reus interrogatus de vno crimine, &
cōuictus
conuictus
quā
tumlibet
quantumlibet
graui,
nō
non
potest interrogari de alio
de quo non est infamatus. Ista conclusio est
D. Tho. quæst. seq. ar. 1. & Caiet. & Soto vbi
sup. & Adria. quodlib. 11. q. 1. Et probatur ratione sumpta ex capitulis citatis, in quibus
exigitur infamia ad inquirendum reum in
particulari de aliquo crimine: sed in casu posito reus non est infamatus de alio crimine,
ergo, &c. Confirmatur. Nam aliàs de quolibet crimine posset interrogari. v. g. latro
posset interrogari, An sit hæreticus.
Secundò. Iudicia occulta non subiacent hominum iudicio sed Dei, ergo de illis non est
aliquis inquirendus, si non sit infamatus. Ista
conclusio habet duas exceptiones. Vna est,
quando aliud delictum est coniunctum realiter & manifestè cum illo, de quo est conuictus aut infamatus. V. g. inuenitur cadauer
hominis occisi & spoliati, poterit tunc reus
qui conuictus est & infamatus de occisione,
interrogari etiam an ipse spoliauerit illum.
Hæc conclusio sic explicata est contra
Paludanum in. 4. dist. 19. quæst. 4. circa finem. &
contra Syluest. verbo, inquisitio. 1. quæst. 3.
par. 4. & quæst. 4. par. 2. ¶ Denique nota,
ꝙ
quod
ea quæ diximus de inquisitione omnino
speciali, verificantur etiam de inquisitione
mixta, quando ex parte personæ est particularis. Nam tunc eadem est ratio atque de inquisitione omnino particulari.
Cæterũ
Cæterum
quā
do
quando
inquisitio fuerit mixta, ita vt ex parte personę fuerit generalis, tunc quia
nō
non
interrogatur reus vt reus est, sed vt testis: pertinet ista
disputatio ad
quæst.
sequentẽ
sequentem
septuagesimā
septuagesimam
.
AD argumenta respondetur. Ad
primũ
primum
respōdetur
respondetur
quantũ
quantum
attinet ad testimonium D. Greg. dicemus quæst.
sequẽti
sequenti
, quia
pertinet ad
inquisitionẽ
inquisitionem
generalem ex parte
personæ. Ad D. Tho.
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
numerauit disiunctiuè omnia quæ sufficere possunt
ad
interrogandũ
interrogandum
reum: non tamen voluit
ꝙ
quod
ad quamlibet
viā
viam
procedẽdi
procedendi
, quodlibet
illorũ
illorum
sufficeret, sed aliter & aliter secundùm
variũ
varium
modum procedendi, vt distinximus in
ipsis conclusionibus. Ad
Bartolũ
Bartolum
vero & sequaces dicemus quæst. 70.
Nā
Nam
casus illi quos
excipiunt potius pertinent ad
interrogandũ
interrogandum
testem
quā
quam
reum: vel
etiā
etiam
quando est
euidẽ
tia
euidentia
patrati sceleris. Tunc enim
etiā
etiam
nos fatemur,
ꝙ
quod
reus potest puniri absque interrogatione.
Nā
Nam
illa euidentia supplet vices non
solũ
solum
accusatoris, sed
etiā
etiam
totius processus. Nos
autem modo disputamus
quādo
quando
necesse est
interrogare ipsum reum, vt post confessionem
suā
suam
puniatur. ¶ Ad
secundũ
secundum
argumentũm
argumentum
patet ex secunda conclusione. Sed quia
interdũ
interdum
reus interrogatur de complicibus vt
testis: dicemus latius quæst.
sequẽti
sequenti
. ¶ Ad tertium patet ex tertia
cōclusione
conclusione
. ¶ Ad
quartũ
quartum
vero & confirmationem dicemus quæst.
sequẽti
sequenti
, quia illæ interrogationes
fiũt
fiunt
testibus.
DVbium secundum huic
aunexũ
annexum
est,
an cum iudex dubitat procedat ne iuste vel iniuste ad
inquirendũ
inquirendum
, possit interrogare reum, & an ipse reus in eodem dubio
teneatur respondere? Probatur pars affirmatiua. Princeps iustè præcipit seruare suas leges, etiam si sit dubium, An sint iustæ vel iniustæ, ergo & iudex iustè præcipit, vt sibi
obediatur interroganti, etiam si sit dubium,
An iustè interroget vel non? ¶ Secundò. Testis in tali casu aliquando tenetur
respōdere
respondere
,
vt
ostẽdetur
ostendetur
quæst. sequen. ergo, &c. ¶ Tertiò. Miles tenetur quando
dubiũ
dubium
est, an bellum sit iustum vel
iniustũ
iniustum
, obedire Principi
& bellare, ergo
etiā
etiam
quilibet homo reipublicæ, siue testis sit seu reus tenebitur in dubio
respondere iudici interroganti.
Ad hoc dubium
respōdetur
respondetur
& sit prima
conclusio. In casu posito non licet iudici interrogare: neque reus tenetur respondere.
Probatur ista secunda pars. In dubijs melior
est conditio possidentis, sed reus possidet honorem, vitam, &c. ergo in dubio non cedere
iuri suo. Probatur vero prima pars. Omnis
homo præsumitur bonus
antequā
antequam
probetur
malus: sed
antequā
antequam
iudex ostendat reo se iuridicè interrogare, adhuc præsumitur reus
bonus omnino, ergo iudex non potest
illũ
illum
interrogare
tanquā
tanquam
suspectum de crimine.
Item probatur. Nam si reus, vt diximus non
tenetur
respōdere
respondere
, ergo neque iudex potest
illum interrogare cogendo eum. Probatur
consequentia.
Nā
Nam
alias daretur
bellũ
bellum
iustum
ex vtraque parte. Ista ratio
nō
non
omnino conuincit, quia supposita
ignorātia
ignorantia
aliqua, bene
potest esse bellum iustum ex vtraque parte.
Vnde sit secunda conclusio. Quando iudex dubitat, An possit interrogare vel non:
&, an teneatur interrogare vel non, tunc si
ex altera parte imminet periculum iniustitiæ contra reum, & ex altera
periculũ
periculum
contra
rempublicam: debet deponere
dubiũ
dubium
, & inclinare in
fauorẽ
fauorem
reipublicæ. Probatur, quia
iudex est custos boni publici ex officio, ergo in dubio debet potius fauere reipublicæ
quam reo. Et confirmatur. Quia in dubijs
tutior pars est
eligẽda
eligenda
, sed in illo casu tutior
pars est cauere periculum reipublicæ, ergo
poterit
reũ
reum
interrogare. ¶ Tertia conclusio.
In eodem casu reus
nō
non
tenebitur
respōdere
respondere
.
|
Ratio est, quia in dubijs melior est conditio
possidentis.
Itẽ
Item
si qua ratione teneretur reus
respondere, esset propter periculum quod
instat reipublicæ, sed huic periculo ipse reus
aliter potest prouidere, scilicet, cessando à
malo quod est in eius voluntate positum, ergo non tenebitur respondere.
AD argumenta in
cōtrariũ
contrarium
respōdetur
respondetur
.
Ad
primũ
primum
respōdetur
respondetur
nego
cōsequentiā
consequentiam
. Et ratio discriminis est: quia dum reus interrogatur à iudice, agitur de ipsius delicto,
&
cōsequẽter
consequenter
de capite de honore vel de re
familiari, quę bona ille iuste possidet, donec
iuridicè spolietur. Et ideo
licitũ
licitum
est illi tacere & defendere
suā
suam
possessionem in dubio.
Itẽ
Item
est alia ratio. Quia pertinet ad
bonũ
bonum
reipublicæ vt leges
principũ
principum
seruẽtur
seruentur
,
etiā
etiam
si
dubiũ
dubium
sit de
illarũ
illarum
iustitia.
Cæterũ
Cæterum
non pertinet
ad
bonũ
bonum
reipublicæ,
ꝙ
quod
præcepto particulari
iudicis obediatur à reo,
quādo
quando
dubium est,
an interroget iuridicè. ¶ Ad secundum nego consequentiam. Nam testis in aliquo casu non potest aliter prouidere bono reipublicæ, nisi respondendo. Reus autem poterit
prouidere aliter, scilicet, cessando à malo.
Cæterum si bonum commune non periclitatur, vel testis potest aliter prouidere, scilicet per correctionem fraternam: tunc in casu dubij non tenebitur respondere.
Ad tertium negatur consequentia. Et ratio discriminis est, quia miles est tantum
instrumẽtalis
instrumentalis
causa, sicut minister executiuus
iustitiæ, qui dicitur,
el verdugo. At vero testis & reus non est causa instrumentalis sed
principalis in genere moris ad
faciendũ
faciendum
processum. Vnde ad illos pertinet operari secundùm propriam formam moralem, scilicet,
per
iudiciũ
iudicium
de ipsa causa, An sit licita vel illicita. Hęc sententia est contra Palud. vbi sup.
IN secunda parte tractatus agemus de reo
dum legitimè interrogatur. Dubium primum est, An teneatur respondere quando
ex ipsius confessione est occidendus. ¶ Pro
parte negatiua arguitur primò. Omnia peccata quæ sunt contra iustitiam possunt fieri
venialia ex paruitate materiæ: sed reus non
respondendo, parum nocet reipublicæ aut
iudici, ergo
nō
non
tenetur
respōdere
respondere
, saltem sub
peccato mortali. Secundò. Fateri veritatem
cum periculo vitæ est actus heroicus, ergo
non quilibet debet ad hoc obligari, ergo leges humanæ
nō
non
debent neque possunt obligare ad
dicendũ
dicendum
veritatem
cũ
cum
periculo vitę.
Tertiò sequeretur ex opposita sententia,
ꝙ
quod
reus qui negauit veritatem coram iudice interrogante iuridicè, non esset absoluendus
in foro conscientiæ, nisi
iterũ
iterum
cōpareret
compareret
corā
coram
iudice, & diceret
veritatẽ
veritatem
. Probatur sequela.
Quia ille permanet in peccato mortali
quā
diu
quandiu
nō
non
respondet,
cũ
cum
sit tempus
respōdendi
respondendi
.
PRO decisione quæstionis sit prima
cō
clusio
conclusio
. In casu posito tenetur reus
respōdere
respondere
veritatẽ
veritatem
. Hæc est
cōmunis
communis
sentẽtia
sententia
.
Et ratio est. Quia respublica habet potestatem ad punienda crimina secundùm leges:
sed est necessarium ad talem punitionem,
vt possit obligare
reũ
reum
iuridicè interrogatum
ad
respōdendũ
respondendum
veritatem, ergo &c. aliàs potestas illa vana esset & inefficax. ¶ Secunda
cōclusio
conclusio
.
Nō
Non
respōdere
respondere
iudici, vel falsum dicere
etiā
etiam
iuridicè
interrogāti
interroganti
potest esse
peccatũ
peccatum
veniale ex leuitate materie: dummodo
nō
non
interueniat
iuramentũ
iuramentum
. Hæc
cōclusio
conclusio
est
contra
Caiet. hic, & in verbo, confessio,
cōditione
conditione
. 4. qui tenet vniuersaliter,
ꝙ
quod
omne
mẽ
daciũ
mendacium
in iudicio tam exteriori quam in foro
cōscientiæ
conscientiæ
est
peccatũ
peccatum
mortale,
etiā
etiam
circa illa
ad quæ reus
nō
non
tenetur
respōdere
respondere
: sed si
respōdet
respondet
debet dicere
veritatẽ
veritatem
sub pœna peccati mortalis. Ratio Caiet. est, quia sicut
mẽ
daciũ
mendacium
sub iuramento semper est peccatum
mortale propter honorem diuini nominis,
sicque materia grauis est: ita
mẽdaciũ
mendacium
si
cōsideretur
consideretur
vt est in iudicio, grauis materia est,
semperq́;
semperque
iudex tenet
locũ
locum
Dei: maxime in
sacramẽto
sacramento
cōfessionis
confessionis
.
Syluest.
etiā
etiam
in verbo,
mẽdaciũ
mendacium
. §. 3. tenet fere
eandẽ
eandem
sententiā
sententiam
. Sed
limitat
illā
illam
de
mẽdacio
mendacio
circa ea ad quæ quis
tenetur
respōdere
respondere
. Et citat
Duran. in
hāc
hanc
sententiā
sententiam
. Sed certè
Durand. in 4. d. 38. q. 2. nihil
amplius dicit quòd hic D.
Tho. ar. 1. ad 3. scilicet,
mendaciũ
mendacium
in iudicio,
quantũ
quantum
est ex parte obiecti est
peccatũ
peccatum
mortale. Sic enim est
intelligendus D. Tho. Sed nostra conclusio
est
cōmunis
communis
aliorũ
aliorum
sententia. De qua re vide
Soto relect. de ratione tegendi. q. 7. Et probatur
cōclusio
conclusio
. Mendacium in iudicio, immediatè est contra
iustitiā
iustitiam
vel contra
religionẽ
religionem
:
sed in vitijs contra iustitiam aut religionem
potest inueniri leuis materia, vt patet si
|
aliquis furatur
etiā
etiam
à loco sacro
rẽ
rem
parui momenti, aut si quis consecrando prætermittat
particulā
particulam
, enim, ergo
nō
non
eo ipso
ꝙ
quod
est
mẽdaciũ
mendacium
in iudicio, erit
peccatũ
peccatum
mortale.
Neq;
Neque
est
eadẽ
eadem
ratio de mendacio sub
iuramẽto
iuramento
: quia
iuramentũ
iuramentum
habet
specialẽ
specialem
rationẽ
rationem
, scilicet,
ꝙ
quod
affertur Deus ipse vt testis & autor mendacij, quod est
grauissimũ
grauissimum
delictũ
delictum
cōtra
contra
honorẽ
honorem
diuinũ
diuinum
. Hæc
autẽ
autem
ratio non inuenitur vniuersaliter in alijs peccatis
cōtra
contra
religionẽ
religionem
: sed
tota deformitas alicuius mendacij
etiā
etiam
in
cō
fessione
confessione
refunditur in ipsum
cōfitentẽ
confitentem
,
neq;
neque
ipsum
sacramentũ
sacramentum
grauiter violatur. Quia
ille qui in re leui mentitur, ministrat aliàs
sufficientẽ
sufficientem
materiā
materiam
sacramento,
dicẽdo
dicendo
alia
peccata.
Notandũ
Notandum
est tamen,
ꝙ
quod
grauitas aut
leuitas materiæ in iudicijs ex duplici capite
potest pensari. Primò
quidẽ
quidem
& per se ex parte iuris quod habet iudex ad
interrogādum
interrogandum
.
Si enim iudex tenetur illo iure sub pœna
peccati mortalis ad interrogandum aliquid,
quicquid illud sit, tenebitur
etiā
etiam
reus sub pœ
na peccati mortalis
respōdere
respondere
veritatẽ
veritatem
. Si autem iudex licitè
quidẽ
quidem
interrogat, sed non tenebatur interrogare: quia
nō
non
multũ
multum
pertinebat ad causam talis interrogatio:
tũc
tunc
reus
nō
non
tenebitur
respōdere
respondere
veritatẽ
veritatem
sub pœna peccati mortalis. Hinc sequitur
vnũ
vnum
corollariũ
corollarium
,
ꝙ
quod
religiosus tenetur
respōdere
respondere
visitatori sub
pœna peccati mortalis
interrogāti
interroganti
de obseruantia
cæremoniarũ
cæremoniarum
: quia ipse visitator tenetur sub pœna peccati mortalis inquirere de
huiusmodi cæremonijs,
etiā
etiam
si quilibet religiosus, in particulari
nō
non
peccet venialiter
frā
gendo
frangendo
silentiũ
silentium
. Ex alia parte potest
cōsiderari
considerari
grauitas aut leuitas materiæ
mẽdacij
mendacij
in iudicio,
tanquā
tanquam
ex
circũstantia
circunstantia
, scilicet, ex iniuria quam patitur ipse accusator aut testis, qui
iuridicè vel accusabat vel testificabatur.
Tertia
cōclusio
conclusio
. Qui iuridicè interrogatus
nō
non
respondet
veritatẽ
veritatem
,
nō
non
est
absoluẽdus
absoluendus
sacramẽtaliter
sacramentaliter
quādiu
quandiu
manet in iudicio: nisi
prius
cōfiteatur
confiteatur
veritatem iudici. Ratio est,
quia ille permanet in peccato
quādiu
quandiu
interrogatur &
nō
non
respondet, sed quandiu
nō
non
fertur
sentẽtia
sententia
absolutionis interrogatur virtualiter, & est tempus respondendi, ergo est in
peccato mortali
quādiu
quandiu
nō
non
respōdet
respondet
.
Notandũ
Notandum
est tamen,
ꝙ
quod
si
postquā
postquam
reus negauit
veritatẽ
veritatem
corā
coram
iudice, postea tamen si ex eo
ꝙ
quod
con
fiteatur
illā
illam
, incurrat in
nouā
nouam
pœnā
pœnam
cōuictus
conuictus
de noua culpa periurij,
nō
non
tenebitur iterum
cōfiteri
confiteri
veritatem. Ratio est, quia in illo casu
ille se prodit tanquam reum de noua culpa,
quod nemo tenetur facere. Si
autẽ
autem
nō
non
incurrit
nouā
nouam
pœnam
quā
quam
antea incurreret, tenebitur
cōfiteri
confiteri
veritatem
quā
quam
negauit. Et hoc
ipsum dicemus de teste qui noluit testificari veritatem,
cũ
cum
teneretur, scilicet,
ꝙ
quod
tenetur
illā
illam
testificari quandiu pendet sententia, nisi
ex eo sequatur illi noua pœna.
Itẽ
Item
est
notandũ
notandum
,
ꝙ
quod
id quod dicimus in tertia
cōclusione
conclusione
,
multò magis
verificandũ
verificandum
est, quando iam
reus est condemnatus aliàs conuictus per testes: tunc enim nisi
cōfiteatur
confiteatur
veritatem,
cō
demnat
condemnat
ipse suo silentio iudicem, vel testes
tanquā
tanquam
iniquos. ¶ Quarta
cōclusio
conclusio
.
Postquā
Postquam
semel reus per
sententiā
sententiam
est absolutus, ex eo
ꝙ
quod
ipse negauit
veritatẽ
veritatem
quam tenebatur confiteri:
nō
non
tenetur vltra
cōparere
comparere
coram iudice, & dicere
veritatẽ
veritatem
. Ratio est, quia ille
tantũ
tantum
violauit
iustitiā
iustitiam
legalẽ
legalem
, ergo
nō
non
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
prodendo seipsum. Notandum
est tamen circa
istā
istam
conclusionẽ
conclusionem
,
ꝙ
quod
si pars
cō
traria
contraria
læsa est ex delicto de quo accusabatur
reus: & ex eius negatione maius
incōmodũ
incommodum
incurrit: tunc tenebitur reus ad
restitutionẽ
restitutionem
totius
dāni
damni
respectu partis contrariæ, scilicet,
ad
restitutionẽ
restitutionem
expẽsarũ
expresarum
quas fecit in
ꝓsecutione
prosecutione
litis. Ratio est, quia respectu partis
cō
trariæ
contrariæ
peccat reus
cōtra
contra
iustitiā
iustitiam
cōmutatiuā
commutatiuam
.
Ad
primũ
primum
in
contrariũ
contrarium
respōdetur
respondetur
, nego
minorem.
Nā
Nam
est grauis materia, quando iudex tenetur interrogare reum, & ita peccat
mortaliter reus negando veritatem. ¶ Ad
secundũ
secundum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
quādo
quando
actus heroicus
cadit sub
cōcilio
concilio
, non quilibet tenetur ad
illũ
illum
exercendũ
exercendum
: at quando opus
heroicũ
heroicum
cadit
sub præcepto, vt v. g.
martyriũ
martyrium
tempore necessitatis, quilibet tenetur illud pati.
Cæterũ
Cæterum
illa obligatio dicendi veritatem in illo casu,
non oritur ex lege humana, sed ex lege naturali & diuina: quia talis confessio necessaria
est ad bonum commune. ¶ Ad tertium patet ex tertia & quarta conclusione.
DVbium secundum est, An reus qui iuridicè interrogatus negauit
veritatẽ
veritatem
,
vnde
factũ
factum
est,
ꝙ
quod
iudex eum absolueret: teneatur ad
restitutionẽ
restitutionem
illius pœnæ pecuniariæ quæ reddenda erat fisco. Vt v. g. an hære|
ticus in illo casu teneatur bona sua tradere
fisco? Pro parte affirmatiua arguitur primo
ex.
c. fin. de iniurijs & damno dato. vbi dicitur, si tua culpa damnum datum est aut iniuria irrogata, iure te super his satisfacere oportet. Sed in casu dicto ex culpa rei datum est
damnum ipsi fisco, ergo tenetur ad satisfactionem. Secundò. Si quis per mendacium
aut fraudem impediat, ne aliquis faciat eleemosynam pauperi, tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
faciendam pauperi, ergo etiam in casu posito, reus qui per mendacium impediuit lucrum quod obueniret fisco: tenebitur ad restitutionem faciendam fisco. Tertiò. Si ex
negatione iniqua rei sequitur aliquod
nocumentũ
nocumentum
iudici, vel accusatori, vel testi in bonis quæ antea habebat, vt v. g. si incurrunt
infamiā
infamiam
vel amittunt bona temporalia quæ
habebant, tenetur reus ad restitutionem illius nocumenti, ergo eadem ratio est quando amittunt lucrum quod erant acquisituri,
si reus diceret veritatem. Quartò. Hæres institutus per testamentum minus solenne, si
requiratur in iudicio iuridicè vt dicat veritatem & neget illam, tenebitur ad restituenda
bona testatoris hæredi succedenti ab intestato, ergo etiam reus qui negat veritatem in
casu posito, tenebitur restituere fisco. Patet
consequentia. Quia vterque videtur peccare immediatè contra iustitiam legalem: eo
quòd non dicit veritatem in iudicio, & ex
consequenti contra iustitiam commutatiuam: quia ex eius negatione sequitur alteri
damnum. Quintò. Testis qui in casu posito
iuuaret reum, teneretur ad restitutionem faciendam fisco: ergo multo magis ipse reus
qui est causa principalis. Vltimò. Leges pœ
nales obligant in conscientia ad soluendam
pœnā
pœnam
pecuniariā
pecuniariam
post
cōdemnationẽ
condemnationem
, ergo
qui per iniquitatem impedit condemnationem, tenebitur ad restitutionem illius pœnę
ipsi fisco
faciendā
faciendam
. De hoc dubio extat
sentẽ
tia
sententia
M.
Soto lib. 1. de iustit. & iure. q. 6. ar. 6. ante quintam
cōclusionem
conclusionem
, vbi expressè tenet
partem affirmatiuam.
PRO decisione quæstionis est prima
cō
clusio
conclusio
. Pars negatiua est multo probabilior. Probatur primò. Lex pœnalis respicit
per se primò, & immediatè
punitionẽ
punitionem
criminis,
cōsequenter
consequenter
vero & per accidens
cōmo
dũ
comm
odum
accusatoris & fisci, quod sequitur ex condemnatione criminis, ergo vbi crimen non
cōdemnatur
condemnatur
,
nō
non
tenebitur reus ad
restitutionẽ
restitutionem
illius pœnæ. Confirmatur. Reus qui per
legem pœnalem
solũ
solum
obligatur ad sustinendam
pœnā
pœnam
quæ infligitur in vltionem criminis de quo
cōuincitur
conuincitur
&
cōdemnatur
condemnatur
, nulla
ratione tenetur ante
condemnationẽ
condemnationem
soluere
pœnā
pœnam
illā
illam
pecuniariam,
anteaquā
antequam
cōdemnetur
condemnetur
, ergo non tenetur. Secundò. Reus negando veritatem in casu posito,
solũ
solum
peccat
contra
iustitiā
iustitiam
legalem: ergo ad
nullā
nullam
restitutionem tenetur. Probatur antecedens. Quia
si
nō
non
esset lex pœnalis illa pecuniaria, solum
peccaret
cōtra
contra
iustitiā
iustitiam
legalem, ergo & modo
etiā
etiam
posita lege. Probatur consequentia.
Quia lex pœnalis non obligat nouo vinculo virtutis ipsum reum ad
dicendā
dicendam
veritatẽ
veritatem
.
Tertiò. Ex opposita sententia sequitur, quòd
ipsemet reus sit executor suæ pœnæ, quod
certe
durissimũ
durissimum
est: vt nullo postulante reddat omnia bona suo fisco. Item sequeretur
quod beneficiatus negans
veritatẽ
veritatem
in iudicio
interrogatus iuridice, propter quod spoliandus esset beneficio: teneretur postea renuntiare beneficio.
AD argumenta in contrarium
respōdetur
respondetur
. Ad primum respondetur,
ꝙ
quod
nō
non
tenetur reus respondere
veritatẽ
veritatem
vt fiscus non
amittat
lucrũ
lucrum
, sed ex debito iustitiæ legalis.
Vnde
nō
non
oritur obligatio ad restitutionem:
quia non sua culpa damnum datum est nisi
per accidens. ¶ Ad secundum negatur
cōsequentia
consequentia
.
Differẽtia
Differentia
enim est: quia ille qui impedit eleemosynam pauperi fieri per mendacium, peccat
cōtra
contra
iustitiā
iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
:
& ideo tenetur ad
restitutionẽ
resitutionem
damni, quod
sequitur ex actione iniuriosa. ¶ Ad tertium
fortassis posset negari antecedens, eo
ꝙ
quod
illa
nocumenta per
accidẽs
accidens
sequũtur
sequuntur
ad negationem rei. Sed melius
respōdetur
respondetur
,
cōcedo
concedo
antecedens: eo
ꝙ
quod
reuera
vnusquisq;
vnusquisque
tenetur ex
iustitia commutatiua, vitare actionem ad
quā
quam
nō
non
habet ius, si ex illa sequatur aliquod
nocumentum proximo. Vt v. g. si ex verbo
iocoso video sequi homicidium: teneor
nō
non
dicere illud
verbũ
verbum
, alioquin ero homicida.
Ita in casu
argumẽti
argumenti
, reus præuidens vel præ
uidere debens,
ꝙ
quod
ex sua negatione iniqua sequitur
nocumentũ
nocumentum
iudici, vel accusatori in
|
bonis ad quæ
habebāt
habebant
ius: tenetur ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
euitare negationem
iniquā
iniquam
. Igitur ad argumentum in forma negatur
cōsequentia
consequentia
. Differentia est: quia reus
nō
non
tenetur
ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
dare sua bona fisco
antequā
antequam
condemnetur: at vero tenetur ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
,
nō
non
auferre quæ fiscus habet.
Ad quartum negatur
cōsequentia
consequentia
. Quia
hæres institutus testamento minus solenni,
negando in iudicio iuridice interrogatus:
peccat contra
iustitiā
iustitiam
commutatiuam
cōtrariæ
contrariæ
partis, eo
ꝙ
quod
hæres ab intestato habet ius
immediatè ad bona testatoris, petenda in iudicio ab eo, qui successit per testamentum
minus solenne.
Ad quintum
respōdetur
respondetur
primo, nego antecedens. Non enim tenetur testis ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
dicere crimen ipsius rei, sed solum ex legali.
Cæterũ
Cæterum
si ex falso testimonio
illius, damnificetur altera pars in iure quod
postulat, vel iudex accipiat
nocumẽtum
nocumentum
in
bonis quæ possidet, vel
etiā
etiam
accusator: tenebitur tunc testis ad restitutionem: quia
iā
iam
peccat contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
, sicut ipse
reus: non
autẽ
autem
tenebitur ad
restituendā
restituendam
pœ
nam ad quam condemnaretur ipse reus si
diceret veritatem. Secundò respondetur, nego
cōsequentiam
consequentiam
: quia reus respectu pœnæ
punitiuæ, passiuè se habet: testis vero in officio suo habet se actiuè testificando: quapropter suo mendacio impedit ne fiscus
lucrũ
lucrum
acquirat. Sed
tamẽ
tamen
prima solutio multo melior est: alias sequeretur
ꝙ
quod
si reus testem rogauit, vt eum iuuaret testimonio suo: teneretur ad eandem restitutionem.
Ad sextum respondetur negando consequentiam. Quia impedimentum quod præ
stat reus non est contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
, sed tantum contra
iustitiā
iustitiam
legalẽ
legalem
, vt supra ostensum est. Hactenus de
secũda
secunda
parte.
In tertia parte dicendum est, quomodo
reus se geret quando interrogatur
cōtra
contra
ordinẽ
ordinem
iuris. Pro cuius explicatione
supponẽda
supponenda
sunt fundamenta certissima. Primum fundamentum est,
ꝙ
quod
reus in tali casu
nō
non
tenetur
respondere. Secundum est, si respondeat
licitũ
licitum
est illi vti ratione amphibologica in vno
sensu: licet iudex accipiat
eā
eam
in altero sensu:
neq;
neque
hoc est fallere
iudicẽ
iudicem
, sed
tantũ
tantum
permittere, vt iudex fallatur: quia non tenetur reus
explicare amphibologiam. Tertium fundamentum est,
cũ
cum
iudex interrogat
cōtra
contra
ordinem iuris, siue reum siue testem, an sciat aliquid: licitum est
respōdere
respondere
, nescio, & iurare
quod nescit: etiam si secreto cognouerit. Ratio huius fundamenti est: quia iam apud omnes receptum est, vt illud dicamus nos nescire quod secreto nouimus. Et habet hoc
dictũ
dictum
fundamentũ
fundamentum
in
Euāgelio
Euangelio
Marci 17. De
die illo nemo scit
neq;
neque
filius hominis: quod
intelligitur vt reuelet. Soto vbi supra dicit,
ꝙ
quod
ratio huius locutionis est, quia scientia ordinatur ad dicendum, vnde infert,
ꝙ
quod
potest respondere non memini, quia memoria ordinatur etiam ad dicendum: sed non potest dicere non vidi, quia visio
nō
non
ordinatur ad
dicẽdũ
dicendum
, sed potest dicere
nō
non
audiui, quia auditio ordinatur ad
dicendũ
dicendum
. Sed
quantũ
quantum
pōderis
ponderis
habeat ista ratio,
nō
non
est facile intelligere.
DVbitatur ergo his suppositis, An cum
reus interrogatur contra
ordinẽ
ordinem
iuris,
An fecerit aliquod
delictũ
delictum
, quod reuera fecit:
licitũ
licitum
sit illi
respōdere
respondere
, non feci. Pro parte
negatiua arguitur primò. Si reus
respōdeat
respondeat
ego feci, ego occidi, dicit
verũ
verum
, ergo si dicit
ego non feci, dicit falsum. Patet
cōsequẽtia
consequentia
:
quia sunt
cōtradictoriæ
contradictoriæ
. Secundò. Si respondet non ita est diceret falsum: ergo si dicit
nō
non
feci dicit falsum. Patet
cōsequẽtia
consequentia
: quia sunt
æquiualentes. Tertiò. Si extra
iudiciũ
iudicium
diceret ille, ego non occidi, falsum diceret, ergo
etiā
etiam
in iudicio. Patet consequentia, quia non
mutat illa propositio
suā
suam
significationẽ
significationem
per
hoc
ꝙ
quod
dicatur in iudicio. Quartò. Si licitum
esset respon dere illo modo, sequeretur
vanā
vanam
esse
admonitionẽ
admonitionem
doctorũ
doctorum
admonentiũ
admonentium
,
nō
non
esse licitum
mẽtiri
mentiri
,
cũ
cum
sic interrogatur reus.
Sequela probatur: quia ille non potest mentiri.
Nā
Nam
si aliquo modo posset, maxime
dicẽ
do
dicendo
, Non feci, non occidi, ergo si isto modo
non mentitur, vanum est admonere illi ne
mentiatur. De hoc dubio solet citari Scotus
ꝙ
quod
nō
non
solũ
solum
in iudicio, sed
etiā
etiam
extra
iudiciũ
iudicium
licitũ
licitum
est adulteræ si interrogetur à marito, an
cōmiserit
commiserit
adulterium,
respōdere
respondere
nō
non
cōmisi
commisi
.
Sed
tamẽ
tamen
hæc
sentẽtia
sententia
nō
non
inuenietur in
Scoto, ille
nanque
namque
in. 4. d. 15. q. 4. membro. 3. dicit,
ꝙ
quod
saltem in iudicio
licitũ
licitum
esset quantum
videtur, respondere illo modo: sed tandem
concludit, quòd qui ita respondet debet pœ
|
nitere in communi & in confuso, si forte fuerit culpa illa mortalis & grauis.
Soto in relectione citata, membro. 2. quæst. 7. inquit,
ꝙ
quod
si reus præstito iuramento in communi de
dicenda veritate ad omnia quæ fuerit interrogatus, postea interrogetur de aliquo particulari contra ordinem iuris: quod tunc poterit sine periculo respondere, Non feci, licet venialiter peccat mentiendo. Ratio est,
quia iuramentum præstitum in communi,
erat intelligendum de illis quæ iuridice esset
interrogādus
interrogandus
. Secundò dicit, quòd si reus
interrogetur præstito iuramento in particulari de dicenda veritate, an occiderit vel non
occiderit: non potest respondere, non occidi, erit enim periurus. Eandem sententiam
tenet
lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & dicit,
oppositam sententiam nullo modo esse sustentabilem.
PRO decisione sit prima conclusio. Probabilissima sententia est, quòd reus interrogatus contra ordinem iuris, potest respondere sine mendacio & sine periurio,
Non feci, non occidi. Hanc sententiam tenet expressè
Adrianus in. 4. in quæst. de sigillo confessionis, & putat esse communem
sententiam, & fortassis illo tempore ita erat.
Videtur etiam esse sententia
Caietani in opusculo. 17. responsionum, respons. 5. vbi expressè dicit, quòd interrogatus contra ordinem iuris an habeat complices, potest
respō
dere
respondere
, Non habeo, ergo similiter potest
respōdere
respondere
,
nō
non
feci. Hanc
etiā
etiam
sententiā
sententiam
docuit
in hac schola Salmantina Peña. Hanc etiam
tenent multi nostris temporibus, pro cuius probatione multa possent dici. Sed
tamẽ
tamen
arguitur primò. Si reus in casu posito diceret in
hũc
hunc
modum, Ego subditus tuæ interrogationi iuridice, non occidi hominem diceret verum: sed eundem sensum facit si
tũc
tunc
dicat, ego non occidi, ergo diceret verum.
Cōsequentia
Consequentia
est manifesta, & probatur maior: quia illa propositio est negatiua de subiecto non supponente. Minor verò probatur.
Quando in aliqua propositione possunt intelligi & suppleri aliquæ particulæ ex
circũ
stantia
circunstantia
loci & temporis &
personarũ
personarum
, idem
est, quòd ponantur expressè illæ particulæ
in propositione, vel quod non
ponātur
ponantur
quā
tum
quantum
attinet ad veritatem vel falsitatem pro
positionis: sed in casu posito omnes illæ particulæ intelliguntur ex circunstantia
personarũ
personarum
, ergo vera est illa propositio, Ego non
feci. Maior explicatur, & probatur. Si aliquis
venditor publicè frumenti, vendiderit iam
totum frumentum quod erat venditurus, reseruato sibi necessario, & veniat ad
illũ
illum
emptor frumenti interrogans illum, An habeat
frumentum, verissime respondet,
nō
non
habeo
frumentum, etiam sub iuramento: quia sane
ex circunstantia personarum intelligitur ad
vendendum. Sic ergo in nostro proposito,
Venit iudex in figura personæ publicæ, interrogaturus ex parte reipublicæ secundùm
legem aliquem vt reum, vel vt testem de aliquo crimine: poterit ergo respondere reus,
si non iuridicè interrogatur: non feci, non
commisi crimen: quia intelligitur ex circunstantia personæ, Non
cōmisi
commisi
crimen de quo
tu interrogas vt persona publica secundùm
leges, vel aliter potest verificari propositio,
ex circunstantia personæ respondentis, scilicet, ego subditus tuæ interrogationi iuridice,
Nō
Non
occidi hominem. Præterea probatur
illa maior, scilicet,
ꝙ
quod
ex circunstantijs suppleantur aliquæ dictiones in locutione.
Nā
Nam
Christus Dominus
Matth. 9. dixit, Non est
mortua puella sed dormit: & tamen reuera
puella illa erat defuncta per separationem
animæ à corpore. Quod ergo dicit Dominus, Non est mortua, intelligitur scilicet respectu meæ potestatis atque voluntatis respectu cuius perinde se habet atque si
nō
non
esset mortua & dormiret, quæ omnia supplentur in illa locutione ex circunstantia personæ Christi, qui vocatus erat ad suscitandam
puellam. Pręterea probatur conclusio principalis. Iuramentum pręstitum de dicenda
veritate ad omnia interrogata,
intelligendũ
intelligendum
est ad omnia interrogata iuridice: ergo
etiā
etiam
iuramentum pręstitum de dicenda veritate
circa aliquod negotium particulare intelligendum est quantum ad iuridicam interrogationem. Item probatur conclusio. Quando iudex sciens aliquem esse innocentem
condemnat illum quia probatur nocens
secũdùm
secundùm
allegata & probata, vere fert sententiam, dicendo, Condemno istum
homicidā
homicidam
vt occidatur, quia certè intelligitur ex
circũ
stantijs
circunstantijs
,
Cōdemno
Condemno
istũ
istum
homicidā
homicidam
secũdùm
secundùm
|
allegata & probata: ergo pari modo in casu
nostro verificatur nostra
cōclusio
conclusio
. Item est
aliud exemplum optimum. Quando aliquis iam est confessus in foro conscientiæ
homicidium quod fecit, & postea in alia
cō
fessione
confessione
interrogatur à confessore, An commiserit homicidium, verè respondet, ego
non commisi homicidium, quia intelligitur
ex
circũstantijs
circunstantijs
, quod pertineat ad tuum forum modo. Cæterum si idem confessor interrogaret illum extra
sacramẽtum
sacramentum
, An occiderit aliquem hominem, certè mentiretur si diceret non occidi, quia tunc ex circunstantijs, non possunt intelligi illæ particulæ.
Ex dictis sequitur, quòd si aliquis occidit hominem defendendo se cum moderamine,
& interrogetur iuridicè à iudice, An occiderit illum hominem, potest
respōdere
respondere
etiam
cum iuramento, non occidi hominem
istũ
istum
:
quia ex circunstantia etiam negotij de quo
agitur, intelligitur de occisione criminosa:
nam iudex non interrogat neque interrogare potest, nisi de crimine. Sed quid si adhuc
iudex instet interrogare, An reus fecerit delictum secretum, quid possit dicere siue iuridice siue non iuridicè interrogatus?
Respondetur & sit secunda
cōclusio
conclusio
. Nihilominus respondere poterit ipse reus,
Nō
Non
feci. Ratio est. Quia semper intelliguntur
dictæ particulæ ex circunstantijs. Confirmatur ista doctrina ex D. Thom. 2. 2. quæst. 89.
art. 7. ad quartum. vbi ait, quòd quando non
est eadem intentio iurantis & eius cui fit iuramentum, si fuerit dolus ex parte iurantis,
iuramentum debet seruari secundùm intentionem eius cui præstatur, si autem non sit
dolus ex parte iurantis: tunc iuramentum
debet seruari secundùm intentionem ipsius
iurantis. Et nota obiter, quòd ista doctrina
Diui Thomæ intelligitur, quando verba iurantis sunt amphibologica, ita vt possint accipi secundùm intentionem vtriusque partis, vel ex vi verborum, vel ex
circunstātijs
circunstantijs
.
Nunc ergo sic arguitur ex doctrina D. Tho
mæ. In casu proposito non est dolus ex parte iurantis, sed potius ex parte iudicis qui
cō
tra
contra
ordinem iuris, sub specie potestatis publicæ vult exigere crimen, & condemnare
cō
tra
contra
intentionem legis, ergo qui iurat
nō
non
tenetur verificare iuramentum secundùm inten
tionem iudicis, sed sufficit verificare secundùm
propriā
propriam
intentionem, supposito quòd
verba ipsa possunt accipi in illo sensu ex circunstantijs.
AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum
respōdetur
respondetur
, distinguo
antecedẽs
antecedens
. Nam si illa propositio, Ego
occidi, accipiatur in eodem sensu ex parte
subiecti, sicut accipitur negatiua, scilicet,
cũ
cum
eadem restrictione, ego subditus tuæ interrogationi, falsa est. Nam est affirmatiua de
subiecto non supponente: si
autẽ
autem
accipiatur
talis propositio in alio sensu, ita vt
subiectũ
subiectum
illud stet sine restrictione, vera est
ꝓpositio
propositio
affirmatiua: sed non est contradictoria negatiuæ: quia non seruatur eadem restrictio.
Ad
secundũ
secundum
negatur antecedens, quamquam Soto, tanquam verissimum supponat
illud vbi supra. Ratio est, quia dicere, non
ita est, habet hunc sensum ex circunstantijs
personarum, scilicet, Non ita est quod ego
subditus tuæ interrogationi occidi.
Ad tertium respondetur nego
cōsequentiam
consequentiam
. Ratio est, quia extra iudicium
nō
non
sunt
illæ circunstantiæ quæ sunt in iudicio ad verificandum illam propositionem
negatiuā
negatiuam
.
Ad quartum respondetur, quòd prudenter D. Tho. & doctores admonent, vt reus
non mentiatur in iudicio: quia est magna
occasio mentiendi ex timore pœnæ: sed simul admonet, vt vtatur amphibologica locutione, quæ possit verificari secundùm
suā
suam
mentem. Nos ergo in fauorem
innocentiũ
innocentium
,
ostendimus modum verissimum, quomodo possit reus negare quod interrogatur
cō
tra
contra
ordinem iuris. Cæterum quomodo possit mentiri si velit facile est explicare, scilicet, si habeat intentionem accipiendi subiectum absolute sine restrictione: tunc enim
falsa est propositio, Ego non occidi. Iam vero ex definitis dubio præcedenti, erit facilis
& breuis solutio ad secundum dubium.
DVbium secundum est, an reus qui interrogatur
cōtra
contra
ordinem iuris, & negat se fecisse crimen: teneatur ad restitutionem famæ accusatoris, qui ex negatione rei
infamatur? Pro parte affirmatiua est argumentum. Non est licitum reddere malum
pro malo, ergo
etiā
etiam
si accusator faciat mihi
iniuriam, non erit mihi licitum obijcere illi
|
peccatum criminatoris. Et confirmatur. Secundum opinionem illorum qui dicunt,
ꝙ
quod
reus mentitur si respondeat, ego
nō
non
feci. Est
argumentum. Ille per mendacium aufert
famam proximi, ergo tenetur restituere.
Ad hoc dubium,
Scotus in 4. dist. 15. quæst.
4. artic. 3. Inquit, quòd tenetur reus restituere famam accusatori, non tamen reuocando quod dixerat, sed dicendo sic. Non habeatis accusatorem pro calumniatore, putabat enim se posse probare & deceptus est.
Hanc sententiam sequitur
Ioannes de Basolis in eadem dist. quæst. 2. & Gabriel quæst.
16. & Diuus Antoninus in 2. part. titul. 2. capit. 2. §. tertio. Sed
Caiet. in 2. 2. quæst. 62. artic. 2. inquit, quòd si infamia accusatoris sequuta est ex eo, quòd reus negauit mendaciter crimen sibi impositio: tenetur ad restitutionem: si autem sequuta est ex eo, quod
reus, dixit neque nego, neque concedo probet ille: non tenetur ad restitutionem: sed
Syluester in verb. restitutio. 3. §. tertio. tenet
absolute partem negatiuam, quam sententiam sequitur
Soto libr. 4. de Iustitia. quæst.
2. artic. 3. & Ricardus in 4. dist. 15. arti. 5. quæ
stione. 3. quanquam communiter probetur
contraria sententia à Magistro Soto, & Caietano, & hæc sententia est ferè communis & probatur secundum nostrum
modũ
modum
dicendi in dubio præcedenti. Quia ille reus
non mentitur negando, ergo defendit se
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ.
Secũdo
Secundo
probatur etiam secundum opinionem illorum
qui tenent quod
mẽtitur
mentitur
, vt Soto: quia illud
mendacium non est contra iustitiam in ordine ad accusatorem, respectu cuius non tenetur reus concedere, sed potest se defendere. Et confirmatur, si quis non posset effugere manus inuasoris, nisi dicendo vnum mendacium, non erit homicida, etiam si
mediā
te
mediante
mendacio occiderit hominem: quia ille
habebat ius ad defensionem suam, mendacium autem ex sua natura non est contra iustitiam, nisi quando homo tenetur ex iustitia dicere veritatem. Cuius oppositum supponimus in casu. Vltimò, modus ille respondendi Scoti & Caietani, potius est confiteri
crimen proprium, quam euadere accusationem iniquam. ¶ Ad argumentum in oppositum
respōdetur
respondetur
, quòd reus non reddit ma
lum pro malo, sed iustè se defendit: per accidens autem sequitur infamia iniusti accusatoris, sicut sequitur mors iniqui inuasoris,
ex defensione mea. Et hactenus de tertia
parte. ¶ In quarta vero parte,
disputāda
disputanda
erat
quæstio. An iudex qui per iniuriam extorsit confessionem à reo, possit procedere ad
illius punitionem. Sed quia similis quæstio
tractabitur de teste in quæstione sequenti,
simul definietur ista.
ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm reo liceat iudicium per
appellationem declinare.
AD Tertium sic proceditur. Videtur, quòd reo
nō
non
liceat iudicium declinare
per
appellationẽ
appellationem
. Dicit enim Apostolus Rom. 13. Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit.
Sed reus
appellādo
appellando
, recusat subijci
potestati superiori, scilicet iudici.
Ergo peccat.
¶ 2 Præterea. Maius est
vinculũ
vinculum
ordinariæ potestatis, quàm propriæ
electionis. Sed sicut legitur
2. q. 6. capit. â iudicibus.
2. quæ
stione 6. A iudicibus quos communis consensus elegerit, non liceat
prouocare. Ergo multo minus licet
appellare à iudicibus ordinarijs.
¶ 3 Præterea. Illud quod semel
est licitum, semper est licitum. Sed
non est licitum appellare post decimum diem, neque tertio super eodem. Ergo videtur quòd appellatio
non sit secundum se licita.
SED
cōtra
contra
est, quòd Paulus
Cæ
sarẽ
Cæsarem
appellauit, vt habetur Act. 25.
RESPONDEO dicendum,
quòd duplici de causa contingit aliquem appellare. Vno quidem modo, confidentia iustæ causæ: quia vi|
delicet iniustè à iudice grauatur. Et
sic licitum est appellare. Hoc enim
est prudenter euadere. Vnde
2.
quæst. 6. dicitur: Omnis oppressus,
liberè sacerdotum, si voluerit, appellet iudicium, & à nullo prohibeatur. Alio modo aliquis appellat
causa afferendæ moræ, ne contra
eum iusta sententia proferatur. Et
hoc est calumniosè se defendere:
quod est illicitum, sicut
dictum
est. Facit enim iniuriam & iudici,
cuius officium impedit: & aduersario suo, cuius iustitiam quantum
potest perturbat. Et ideo sicut dicitur
2. quæst. 6. omni modo puniendus est, cuius appellatio iniusta pronuntiatur.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
potestati inferiori intantum aliquis
subijci debet, inquantum ordinem
superioris seruat, à quo si exorbitauerit, ei subijci non oportet: puta si
aliud iusserit
Procōsul
Proconsul
, & aliud Imperator, vt patet per
Gloss. Roma.
13. Cùm autem iudex aliquem iniustè grauat, quantum ad hoc relinquit ordinem superioris potestatis,
secundum quam necessitas sibi iustè iudicandi imponitur. Et ideo licitum est ei, qui contra
iustitiā
iustitiam
grauatur, ad directionem superioris
potestatis recurrere, appellando vel
ante sententiam, vel post. Et quia
non præsumitur esse rectitudo, vbi
vera fides non est, ideo non licet catholico ad infidelem iudicem appellare, secundum illud
2. quæst. 6.
2. q. 6. cap. catholicus.
Catholicus qui causam suam siue
iustam, siue iniustam ad iudicium
alterius fidei iudicis prouocauerit,
excommunicetur. Nam & Apostolus arguit eos, qui iudicio contendebant apud infideles.
AD secundum dicendum, quòd
ex proprio defectu vel negligentia
procedit, quòd aliquis sua sponte se
alterius iudicio subijciat, de cuius
iustitia non confidit. Leuis etiam
animi esse videtur, vt non permaneat in eo quod semel approbauit.
Et ideo rationabiliter denegatur
subsidium appellationis à iudicibus arbitrarijs, qui non habent potestatem, nisi ex consensu litigantium. Sed potestas iudicis ordinarii non dependet ex consensu illius, qui eius iudicio subditur, sed
ex auctoritate Regis & principis,
qui eum instituit. Et ideo contra eius iniustum grauamen lex tribuit
appellationis subsidium. Ita quòd
etiam si sit simul ordinarius & arbitrarius iudex, potest ab eo appellari: quia videtur ordinaria potestas
occasio fuisse, quòd arbiter eligeretur, nec debet ad defectum imputari eius, qui consensit in eum sicut
in arbitrum, non vt in eum, quem
princeps iudicem
ordinariũ
ordinarium
dedit.
AD tertium dicendum, quòd
æquitas iuris ita subuenit vni parti,
quòd altera non grauetur. Et ideo
tempus decem dierum
cōcessit
concessit
ad
appellandum, quod sufficiens æstimauit ad deliberandum, an expediat appellare. Si verò non esset determinatum tempus, in quo appellare liceret, semper certitudo iudicij remaneret in suspenso: & ita
pars altera damnificaretur. Ideo autem non est concessum vt tertiò ali|
quis appellet super eodem: quia
nō
non
est probabile, totiens iudices à recto iudicio declinare.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Licitum est appellare ex confidentia iustæ causæ, quando
aliquis grauatur à iudice. ¶ Secunda conclusio. Non est licitum appellare causa afferendæ moræ, ne contra ipsum sententia iusta
proferatur.
COMMENTARIVS.
COnclusiones huius articuli habentur
expressè. 2. quæst. 6. De materia huius
articuli, extant tituli in
vtroq;
vtroque
iure, de appellationibus, & Summistæ etiam tractant in
verbo, appellatio. Nobis tamen pro foro
cō
scientiæ
conscientiæ
pauca sufficient. Primò. Nota, differentiam esse inter appellationem & supplicationem: quòd appellatio est ad
superiorẽ
superiorem
iudicem, supplicatio vero est ad eundem iudicem qui tulit sententiam: quæ quidem licita est, etiam si sententia fuerit iusta,
quoniā
quoniam
finis illius est, vt iterum videatur causa, si forte sit locus misericordiæ aut mitigationis.
Secundò. Nota, quòd licitum est appellare
à sententia iusta secundum allegata & probata, quando reus habet nouam iuris aut facti probationem, quam non potuit in tempore coram iudice inferiore proponere. Ratio huius est, quia iste appellat, ex confidentia iustæ causæ, neque impedit officium iudicis neque perturbat iustitiam aduersarij.
Tertiò. Nota, quòd qui appellat à sententia
inferioris iudicis, quæ omni ex parte scitur
esse iusta: peccat contra iustitiam
commutatiuā
commutatiuam
contra iudicem ipsum, cuius
officiũ
officium
impedit, &
cōtra
contra
partẽ
partem
contrariā
contrariam
cuius officium perturbat: & tenebitur ad
restitutionẽ
resitutionem
totius damni quod patitur, & ipse iudex, &
pars contraria. Pœnam autem quadrupli,
quę habetur in cap. omnino. 2. quæstione. 6.
non tenetur soluere, nisi condemnatus de
iniusta appellatione.
DVbium est. An condemnatus à iudice inferiore secundum quandam opinionem probabilem circa ius, sciat quòd
iudex superior habet oppositam
opinionẽ
opinionem
:
an scit licitum appellare illum. Pro parte ne
gatiua est argumentum. Quia sic appellans
imponit falsum crimen inferiori iudici, scilicet quod fecerit sibi iniuriam: ergo non est
licitum. Ad hoc dubium, aliqui respondent
vniuersaliter, quod non est licitum. Sed nobis aliter videtur respondendum & sit prima conclusio. Si opinio quam sequutus est
iudex inferior est minus probabilis, licitum
est appellare. Ratio est: quia iudex inferior
tenetur sequi opinionem probabiliorem circa ius, vt ostendimus supra. q. 63. artic. 3. Secundò probatur. Etiam supposita opinione
illorum qui tenent, quòd iudex licitè potest
sequi opinionem probabilem, relicta probabiliore. Arguitur sic. Reus in tali casu appellat ex confidentia iustæ causæ, neque imponit falsum crimen iudici inferiori, sed tantum obijcit quod sequutus est opinionem
minus probabilem circa ius, & quod vult
hoc examinare in superiori tribunali. Item
non perturbat iustitiam partis contrarię, sed
intendit, vt sua iustitia fiat clarior.
Secunda conclusio. Si iudex inferior iudicet
secũdum
secundum
opinionem probabiliorem,
& hoc constet ipsi condemnato, non est ei
licitum appellare. Ratio est, quia iniuriam
facit iudice qui rectissimè fecit suum officium, & perturbat iustitiam alterius partis.
Tertia conclusio. Si opiniones circa ius
fuerint æquè probabiles, & nullus sit in possessione, poterit tunc condemnatus appellare superiorem iudicem. Primo, quia poterit allegare se pati iniuriam, nam in tali casu sententia iusta erat vt diuideretur substantia de qua litigabatur, vt nos probauimus
supra quæstione 63. artic. 3. Item poterit allegare absque iniuria iudicis, quod iudex tulit sententiam sibi contrariam, secundum
quandam opinionem iuris quam reputat
falsam, & quòd intendit vt hoc examinetur
à superiori tribunali. Notandum est etiam,
quòd populares litigantes, bona fide appellant quando sequuntur sententiam sui aduocati: quia illi non tenentur scire subtilitates
iuris. ¶ Denique notandum est, religiosis
omnibus inter dictam esse appellationem à
suis prælatis iure communi, vt patet in
cap.
ad nostram. & in capit. reprehensibilis. & capit. cum speciali. de appellationibus. Sed tamen singuli religiosi seruabunt suas consti|
tutiones. Ratio autem quare iure communi denegata sit appellatio religiosis, sumitur ex bono communi religionis, quod
consistit in quadam simplicitate obedientiæ & tranquillitate: eo vel maximè, quòd
religiosi in sua professione renunciant iuri
appellandi, sicut renuntiant possessionibus:
relinquitur tamen illis locus querelæ.
ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm liceat condemnato ad
mortem se defendere, si poßit.
AD Quartum sic proceditur. Videtur, quòd liceat
condemnato ad mortem
se defendere, si possit. Illud enim
ad quod natura inclinat, semper
est licitum, quasi de iure naturali existens. Sed naturæ inclinatio
est ad resistendum corrumpentibus, non solùm in hominibus & animalibus: sed etiam in insensibilibus rebus. Ergo licet reo condemnato resistere, si potest, ne tradatur in mortem.
¶ 2 Præterea. Sicut aliquis
sentẽ
tiam
sententiam
mortis contra se latam subterfugit resistendo, ita etiam fugiendo. Sed licitum esse videtur, quòd
aliquis se à morte per fugam liberet: secundum illud Eccles. 9. Longè esto ab homine potestatem habente occidendi, & non viuificandi. Ergo etiam licitum est reo
resistere.
¶ 3 Præterea. Prouerbiorum 24.
dicitur: Erue eos qui ducuntur ad
mortem, & eos qui trahuntur ad
interitum, liberare ne cesses. Sed
plus tenetur aliquis sibi, quàm alteri. Ergo licitum est, quòd aliquis
condemnatus, seipsum defendat,
ne in mortem tradatur.
SED contra est, quod dicit Apostolus Rom. 13. Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit: & ipse
sibi damnationem acquirit. Sed
cō
demnatus
condemnatus
, se defendendo, potestati resistit, quantum ad hoc, in quo
est diuinitus instituta ad vindictam
malefactorum, laudem verò bonorum. Ergo peccat se defendendo.
RESPONDEO dicendum,
quòd aliquis damnatur ad mortem
dupliciter. Vno modo iustè: & sic
non licet condemnato se defendere. Licitum enim est iudici eum resistentem impugnare. Vnde relinquitur, quòd ex parte eius sit bellum iniustum. Vnde indubitanter
peccat. Alio modo condemnatur
aliquis iniustè, & tale iudicium simile est violentiæ latronum: secundum illud Ezechielis 22. Principes
eius in medio illius quasi lupi rapientes prædam, ad effundendum
sanguinem. Et ideo sicut licet resistere latronibus: ita licet resistere
in tali casu malis principibus, nisi
fortè propter
scādalum
scandalum
vitandum,
cùm ex hoc aliqua grauis turbatio
timeretur.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
ideo homini data est ratio, vt ea, ad
quæ natura inclinat, non passim,
sed
secundũ
secundum
rationis ordinem exequatur. Et ideo non quælibet defensio fui est licita, sed solum quæ
fit cum debito moderamine.
AD secundum dicendum, quòd
nullus ita condemnatur, quòd ipse
sibi inferat mortem, sed quòd ipse
mortem patiatur. Et ideo non te|
netur facere id, vnde mors sequatur: quod est manere in loco, vnde ducatur ad mortem. Tenetur
tamen non resistere agenti, quin
patiatur quod iustum est eum pati.
Sicut etiam si aliquis sit condemnatus, vt fame moriatur, non peccat,
si cibum sibi occultè ministratum
sumat: quia non sumere, esset seipsum occidere.
AD tertium
dicendũ
dicendum
, quòd per
illud dictum Sapientis non inducitur aliquis ad liberandum alium à
morte contra ordinem iustitiæ, vnde nec seipsum contra iustitiam resistendo aliquis debet liberare à
morte.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Si sententia est iusta
non est licitum se defendere. Probatur.
Nam alias daretur bellum iustum ex vtraque parte. ¶ Secunda conclusio. Si sententia sit iniusta, licitum est se defendere, nisi
graue scandalum sequeretur in republica.
Ratio est, quia iure naturæ, vnicuique datum est, vim vi repellere.
COMMENTARIVS.
DVbitatur circa istas conclusiones, An
innocens damnatus ad mortem per
sententiam secundum allegata & probata
iustam, possit se ipsum defendere? ¶ Pro
parte negatiua arguitur primo. Talis sententia est iusta: sed secundum doctrinam Diui
Thomæ in prima conclusione, quando sententia est iusta nemo potest se defendere: ergo, &c. ¶ Secundò. Iudex sciens innocentiam damnati per scientiam particularem,
potest, imo tenetur exequi sententiam datam: ergo innocens non potest se defendere. Patet consequentia: quia alias dabitur
bellum iustum ex vtraque parte seclusa omni ignorantia. ¶ Tertiò. Si innocens ille defendendo se, percutiat
iudicẽ
iudicem
, postea punietur, etiam si constet de illius innocentia, ergo. ¶ Quartò. In tali defensione, semper
est scandalum & perturbatio reipublicæ: er
go nunquam est licita talis defensio. ¶ Pro
parte vero affirmatiua arguitur primo. Diuus Thom. dicit in secunda conclusione,
ꝙ
quod
quando sententia est iniusta, licitum est se
defendere: sed in tali casu sententia secundum rem est iniusta, quia fundatur in falsa
præsumptione: ergo &c. ¶ Secundò. Licitum est vnicuique innocenti se defendere,
etiam ab altero innocente, qui per ignorantiam inuadit: ergo in illo casu licitum erit
innocenti condemnato se defendere à iudice, etiam innocenti. ¶ Tertio. Innocentes
qui sunt in ciuitate, quæ bello iusto impetitur: possunt se defendere ab illis, qui iustè
pugnant: ergo etiam in casu posito. ¶ Quartò. Si iudex sciat innocentiam damnati, tenetur adhibere omnem diligentiam ad liberandum illum secluso scandalo: ergo vbi
non fuerit scandalum, iudex poterit dissimulare, & tenebitur, & non impugnare innocentem: aliàs erit bellum
iniustũ
iniustum
ex parte iudicis. ¶ Ad hoc dubium respondet Soto libr. 5. de Iustitia. quæst. 6. artic. 4. negatiuè, sed Victoria præceptor eiusdem, tenet
partem affirmatiuam.
PRO decisione, sit prima conclusio. Nomine iniustæ sententiæ intelligit Diuus
Thomas, sententiam quæ profertur contra
ordinem iuris. Probatur, quia comparat illam violentiæ latronum, sententia autem
quæ profertur secundum allegata & probata, non potest comparari violentiæ
latronũ
latronum
,
etiam si detur contra innocentes. Vnde relinquitur, quòd nomine sententiæ iustæ, in
prima conclusione, intelligit
sententiā
sententiam
quæ
profertur secundum allegata & probata, siue detur contra innocentem, siue contra
nocentem.
Secunda conclusio. Damnatus innocens
potest per se loquendo se defendere in casu
dubij propositi. Probatur, quia talis sententia nulla est in foro conscientiæ, neque confert verum ius accusatori aut iudici, vt habet communis opinio: ergo per se loquendo poterit condemnatus ille se defendere,
nisi obstet aliqua circunstantia boni vel mali publici. Secundò. Si per talem sententiam
ille innocens esset condemnatus pœna pecuniaria, poterit adhibere omnem industriam, ne soluat pecunias, & abscondere
|
bona sua: ergo in casu vbi agitur de periculo vitæ, poterit se defendere. Et confirmatur, quia si semel soluerit illas pecunias, &
postea constiterit de illius Innocentia: tenebitur Fiscus restituere illi bona sua
absq;
absque
noua sententia: ergo prior sententia nulla
fuit, ac per consequens poterit se defendere. Tertiò, sententia excommunicationis,
quæ profertur secundum allegata & probata, fundatur tamen in falsa præsumptione,
non obligat in foro conscientiæ, & sic excommunicatus poterit se gerere vt non excommunicatus secluso scandalo, ergo. Eadem est ratio in casu posito. Ex quo sequitur corollarium, quod ille innocens poterit occidere iudicem in sui defensione, secluso scandalo: si vero fuerit scandalum, erit
graue peccatum defendere se per vim, &
quia semper est eiusmodi scandalum, quando aliquis se defendit in casu proposito:
ideo Diuus Thomas non apposuit illam
exceptionem in prima conclusione, sed apposuit illam in secunda conclusione: quia
in illo casu multoties non erit scandalum
defendere se ab iniquo iudice & tyranno.
Ad argumenta in contrarium. Ad primum distinguo maiorem: sententia illa est
iusta secundum allegata & probata, quatenus fundatur in falsa præsumptione, concedo: sed secundum rem nego. Et ad minorem respondetur, quòd Diuus Thomas loquutus est vniuersaliter, comprehendendo
etiam sententiam iustam secundum allegata & probata: quia semper aut fere est scandalum, si quis se defendat contra huiusmodi sententiam.
Ad secundum, nego antecedens. Si iudex poterit sine scandalo sententiam
nō
non
exequi: tunc enim erit bellum iniustum ex parte iudicis.
Ad tertium. Concedo antecedens, quia
præsumitur culpa saltem scandali: sed negatur consequentia: quia vt habetur in regula, Sine culpa, de regulis iuris in sexto. licitè potest aliquis puniri sine culpa, non tamen sine causa.
Ad quartum respondetur, quòd quando fuerit scandalum, non erit licitum se defendere.
Ad argumenta pro parte affirmatiua,
cō
cedimus
conce
dimus
intentum, quatenus probant nostram secundam conclusionem. Sed tamen
circa solutionem ad secundum, disputat Caietanus quæstionem circa condemnatum
ad mortem, an possit fugere? Et circa condemnatum ad potionem veneni, an teneatur illam sumere: & an
cōdemnatus
condemnatus
ad mortem famis, possit licitè comedere.
Nos autem per propositiones dicemus
ad singula. Prima propositio. Licitum est
cuilibet fugere de carcere: etiam si ex fuga
illius sequatur aliquod damnum custodibus carceris. Ratio est: quia illud damnum
est effectus per accidens & præter intentionem fugientis, cum ipse vtatur iure suo.
Secunda propositio. Non est licitum fugere de carcere impugnando custodes. Ratio est, quia hoc esset repugnare iustitiæ legali in suis ministris.
Tertia propositio. Licitum est fugere de
carcere rumpendo vincula & parietes. Ratio est, quia sic fugiens non facit vim alicui,
eo quòd vis non fit nisi creaturæ rationali.
Vnde quemadmodum damnatus ad bestias, potest feram occidere: ita etiam detentus in carcere poterit rumpere carcerem,
absque illatione violentiæ. Ista conclusio
est contra Gandauum quodlibeto. 9. art. 25.
Dicunt tamen Caietanus, & Soto, quòd ita
fugiens tenebitur ad restitutionem damni
in carcere illati: sed certè si ille erat condemnatus ad mortem, vel ad abscisionem
membri, non tenetur ad aliquam restitutionem: quia erat in extrema necessitate: in
qua omnia sunt communia, sicut non teneretur ad restitutionem equi quem fugiendo occidit.
Quarta propositio. Licitum est consulere incarcerato vt fugiat, & dare illi ad hoc
industriam & instrumenta quibus carcerem frangat. Excipit Caietanus eos quibus incumbit ex officio & statu tueri publicam potestatem, vt sunt ministri iustitiæ, & in republica viri senatores. Ratio Caietani pro ista conclusione est: quia nullus
prohibetur à cooperatione actus qui licitus est alteri, nisi per accidens ratione status
aut officij: sicut non est licitum clerico cooperari ad causam sanguinis iustam. Et si
quis obijciat contra Caietanum, quòd pari
|
ratione sequeretur, licitum esse rumpere carcerem, vt incarceratus fugiat: negat consequentiam. Nam dicit magnam esse differentiam, quod aliquis intus existens rumpat carcerem, vel quod aliquis extra existens rumpat domum carceris. Quia iste offendit publicam potestatem immediatè: ille autem
vtitur iure fugiendi, & per accidens rumpit
carcerem. Hanc sententiam quantum ad secundam partem, scilicet, quòd est licitum
dare instrumenta incarcerato, reijcit
Soto libro. 5. de Iustitia. quæst. 6. artic. 4. Dicit nanque quod quanuis sit licitum consulere: tamen non est licitum dare illi instrumenta:
quia non est licitum rumpere carcerem
cũ
cum
illo: ergo neque instrumenta præstare.
Nauarro in Manuali capit. 25. numer. 38. refert
vtranque opinionem, & dicit opinionem
Caietani esse tolerabilem ex æquitate quadam: sed opinionem Soti esse veriorem secundum iuris rigorem. Et ratio illius est,
quia ab omnibus iudicantur peccare infringentes carcerem vt parent viam fugientibus: ergo etiam dantes ad hoc instrumenta.
Sed ex hoc statim sequitur, quod etiam peccant dantes consilium & industriam. Patet
consequentia: quia magis influunt in effectum dantes
cōsilium
consilium
& industriam: quam
dantes instrumenta. Quamobrem, nobis
verior est sententia. Caietani: sed eius ratio
indiget expositione. Notandum ergo primo, quòd licet quædam opera si per se intenta sunt, siue vt finis, siue vt medium ad finem sint illicita: efficiuntur licita, quia sunt
effectus per accidens alicuius bonæ actionis. Vt verbi gratia, occidere hominem est
illicitum vt intentum per se, nisi ab autoritate publica: at vero si quis occidit hominem, exercens defensionem suam cum moderamine inculpatæ tutelæ: non est illicitum. Similiter si quis fugiens feram, incurrit in hominem & præcipitat illum, non est
homicida: quia exercet operationem fugiendi ad quam habebat ius: vnde præcipitatio fuit effectus per accidens sequutus ex
fuga. Si quis autem in eodem casu videns
amicum fugientem præcipitaret eundem
hominem, vt pararet amico viam: esset homicida, quia immediatè exercet operationem illicitam. ¶ Secundo notandum, quòd
aliquando effectus ille qui est per accidens
respectu operantis actionem sibi licitam efficitur per se intentus respectu alterius, qui
intendit adiuuare ad illam actionem: vt in
exemplo secundo immediatè posito. Ratio
est, quia ista fuga in illo casu est tantum operatio vnius fugientis, vnde respectu illius,
tantum est effectus per accidens, præcipitatio hominis.
Tertio notandum, non esse verum vniuersaliter, vt si alicui est licita operatio,
quòd cuilibet sit licitum operari cum illo,
eandem actionem vt con causa. Verbi gratia, marito adulteræ condemnatæ per sententiam iudicis, licitum est illam occidere:
& tamen nemini licitum est occidere illam
simul cum illo: quanuis sit licitum consulere, vt occidatur & dare instrumenta. Ratio
igitur Caietani, ita intelligenda est, quòd licitum sit adiuuare ad illam operationem,
dando consilium aut instrumenta: non autem exercendo eandem actionem. Dicimus ergo, quòd cum ipsi incarcerato sit licitum fugere poterit quilibet consulere, vt
fugiat, & dare illi instrumenta quibus possit
parare viam fugæ, at nulli licebit rumpere
carceres, vt incarceratus fugiat. Ratio est,
quia ista operatio rumpendi carceres, solum erit licita quando fuerit effectus per accidens alterius bonæ actionis, ad quam homo habet ius.
Sed est argumentum contra tertiam &
quartam conclusionem. Nam iure ciuili puniuntur pœna capitis effractores carcerum,
vt patet
in. l. de his. ff. de effractoribus: ergo
peccant mortaliter. Patet consequentia, nam
tanta pœna non esset iusta, nisi pro peccato
mortali. Ad hoc dicit
Soto vbi supra, quòd
fortè legislatores sequuti sunt opinionem
illorũ
illorum
qui dicunt, esse illicitum carceres rumpere. Vel secundo potest responderi & melius, quòd leges aliquando præsumunt culpam, etiam si nulla sit, & ita lex illa præsumit
violẽtiam
violentiam
factam esse custodibus, quod
potest colligi ex eo, quod ibidem dicitur,
qui conspiratione facta cum cæteris, carceces effregerint. Vbi insinuatur factam fuisse
vim custodibus, & subditur ibidem, qui per
negligentiam custodium euaserint, leuius
puniuntur: quod tamen intelligit Soto, si
|
ruperint vincula, alias inquit, iniqua esset
punitio.
Quinta conclusio. Condemnatus per
sententiam iudicis iustam ad pœnam carceris, non potest licitè fugere. Ratio est,
quia sicut tenetur exulare qui condemnatur ad exilium, & qui condemnatur, vt
non exeat de ciuitate tenetur non exire:
ita etiam, qui condemnatur ad pœnam carceris, tenetur non exire. Ratio huius est,
nam quilibet tenetur obedire iustitiæ legali, in illis actionibus quas potest licitè exercere, ergo etiam &c. Ex hac vniuersalitate
excipit Soto contra Caietanum, quando aliquis condemnatur ad carcerem dum morte plectendus erit, tunc enim poterit fugere. Quod probat ratio Diui Thomæ in solutione ad secundum. Vnde & nos fecimus
aliam
exceptionẽ
exceptionem
scilicet, quando quis damnatur ad carcerem perpetuum, vel ad durissimam seruitutem: vt si damnatur ad triremes. Ratio est, quia carcer perpetuus comparatur morti, vt habetur. l. antepenultima.
ff. de regulis iuris. Item condemnatio ad triremes est acerbissimum tormentum. Ergo
licitum est fugere, si potest absque resistentia administrantium. Item probatur, quia capti in bello iusto possunt licitè fugere non
obstante, quòd sunt serui iure gentium. Ergo & illi qui numerantur in nostro casu.
Circa prædictas conclusiones.
Notandũ
Notandum
,
quod religiosis non est licitum fugere de
carcere, quia illi sponte sua se abdicauerunt
libertate vagandi: quare non debent esse melioris conditionis quantum ad hoc, qui sunt
in carcere: quam alij religiosi: sed isti non
possunt fugere. Ergo neque illi. Hinc excipiunt aliqui, nisi forte ageretur de periculo vitæ ipsius religiosi: tunc enim licitum
esset illi fugere. Et hoc probat ratio Diui
Thomæ in solutione ad secundum. Possumus etiam ponere, aliam exceptionem,
quā
do
quando
religiosus est condemnatus ad perpetuum carcerem, vel ad durissimam pœ
nam: tunc enim fugere licebit non ad vagandum, neque ad dimittendum habitum:
sed ad quærendum aliquod remedium à superiori prælato, vel à summo Pontifice. Ratio huius exceptionis est: quia videtur nimis
asperum & inhumanum, priuare religio
sos recursu ad supremum prælatum in tanta angustia constitut os: satis enim erit in fauorem religionis & voti solennis, quod non
concedamus illis
licentiā
licentiam
vagandi, sed quòd
teneantur repræsentare se superiori Prælato, aut Pontifici, vt dictum est.
Sexta conclusio. Non est licitum condemnare reum, vt ipsemet sumat potionem
mortiferam. Probatur, quia nemini licet se
occidere: at qui illam potionem sumit se occidit, ergo, &c. Quomodo autem vniuersaliter sit verum, nemini licere se ipsum occidere: explicuimus supra quæstione 64. arti.
5. Hæc sententia est Caietani in hoc loco &
Soto libro. 5. de Iustitia. quæstione. 6. arti. 4.
cuius oppositum tenuit Victoria in relectione de homicidio. numer. 30. quia videbatur
sibi quòd non magis se occidit qui bibit venenum:
quā
quam
qui scandit scalas, vt se applicet
ad actionem mortiferam, aut qui extendit
collum ad ictum gladij. Item, quia si iudex
potest condemnare reum, vt moriatur per
venenum, & cogere illum vt aperiatos, &
velit, nolit, deglutiat venenum: non videtur
esse ratio sufficiens, quæ ostendat
nō
non
esse licitum, quod ipsemet hauriat. Nihilominus
nobis probabilior videtur sententia Caietani, & est communior, & ratio non potest melior afferri, quam illa quæ adducta
est: & ad argumentum in contrarium respondetur, quòd ascendere in scalas, non
est actio occisiua, & extendere collum potius est pati, aut parare se ad actionem mortis: at vero sumere venenum ex se actio
occisiua est.
Ad secundum respondetur, quòd sicut
iudex potest per vim decollare reum, ipse
autem reus non potest se decollare. Ita non
potest reus venenum bibere, nisi forte inuitus & coactus. Sed maior difficultas est,
vtrum sit licitum condemnato ad mortem
famis, non comedere cibos sibi oblatos? Videtur quod teneatur comedere. Primo, nam
Diuus
Thomas in solutione ad secundum,
dicit, quòd non comedere esset seipsum occidere. Sed nemini licet se ipsum occidere,
quin potius tenetur quis
propriā
propriam
vitā
vitam
tueri
ergo iste talis condemnatus ad mortem famis tenetur comedere oblatos sibi cibos, vt
propriam vitam tueatur. Secundò. Omnis
|
homo tenetur vitam seruare per sumptionem cibi non prohibiti: sed ipse iudex non
prohibet per sententiam, vt ipse comedat, sed quod non dentur illi cibi: ergo &c.
Hæc sententia est
Caietani in hoc loco, &
Victoriæ vbi supra, numero. 2. Oppositum
tenet
Soto loco citato: & ratio eius est, quia
reus potest non fugere de carcere, etiamsi
sit licitum ei fugere, ergo poterit non comedere, etiam si sit ei licitum comedere;
Non enim videtur quòd magis se occidat
iste quam ille.
Item, quia non comedere potius est non
conseruare vitam
quā
quam
se occidere: sed quando est causa iusta licitum est non conseruare vitam, ergo &c. Probatur consequentia.
Quia satis iusta videtur causa obedire sententiæ ex virtute iustitiæ legalis.
Nihilominus probabilior & verior videtur opinio domini Caietani: quanuis fortasse posset vtrumq́ue problematicè sustineri. Ratio autem nostra est, quia vix potest
responderi ad verba Diui Thomæ allata.
Item, quia secundùm omnium sententiam,
licitum est in illo casu comedere. At vero
difficultas est inter Doctores, An sit peccatum mortale non comedere: ergo tutius est
comedere, ergo hoc debet facere.
Ad primum in oppositum nego consequentiam, & est discrimen quod non fugere est expectare mortem ab extrinseco
infligendam: at verò non comedere, est expectare mortem ab intrinseco efficiendam,
absque aliqua causa virtutis iusta.
Ad secundum respondetur, quòd non
est ibi causa virtutis obedientiæ ad iustitiam
legalem: quia sententia non præcipit, vt
ego non comedam: esset enim iniqua talis sententia: sed tantum præcipit, vt nemo mihi cibos ministret. Sed contra, ergo
alij tenentur dare illi cibum. Patet sequela.
Quia
licitũ
licitum
est illi dare
cibũ
cibum
, & ille est in extrema necessitate, ergo
tenẽtur
tenentur
.
Respōdetur
Respondetur
,
nego sequelam & consequentiam: & ratio
est, quia sententia prohibet dare cibos condemnato, & quanuis per se non obliget nisi
ministros iustitiæ ad exequutionem sententiæ: tamen ipso facto deobligat omnes alios,
ita vt non teneantur succurrere illi damnato, & liceat illis permittere, vt sententia exe
quutioni mandetur. De qua re vide Diuum
Thomam. 2. 2. quæstione. 31. articul. 2. ad
tertium, vbi dicitur, quòd non tenemur dare cibum ei qui secundùm iustitiam patitur famem.
Sed adhuc superest difficultas circa eandem solutionem ad secundum, An teneatur
fugere damnatus ad mortem, si commodè
potest? Videtur, quòd teneatur. Nam Diuus Thomas dicit, Nemo ita condemnatur,
vt ipse sibi inferat mortem, sed vt mortem
patiatur: & ideo non tenetur facere id vnde
mors sequitur, quod est manere in loco
vnde ducatur ad mortem. Hinc infertur,
quod manere in illo loco esset seipsum interficere, ergo &c. Respondetur, quòd Diuus Thomas duo dicit, Alterum est, quòd
nemo potest ita condemnari, vt seipsum
interficiat: alterum est, quod potest obligari, vt patiatur mortem. Ex hoc secundo infert Diuus Thomas quod licitum est
fugere, & quod non tenetur manere in carcere, quando potest fugere sine resistentia
ad ministros iustitiæ. Et ratio est, quia tunc
ipsum manere non est passio illata à ministro iustitiæ, vnde
nō
non
tenebitur manere nisi
quando per actualem actionem cogitur manere. Et hæc de ista quæstione.