QVÆSTIO LXXVII. De fraudulentia emptionis & venditionis.

DEINDE considerandum est de peccatis, quæ sunt circa voluntarias commutationes. Et primò de fraudulentia, quæ committitur in emptionibus & venditionibos venditionibus . Secundò, de vsura, quæ fit in mutuis. Circa alias enim commutationes volũtarias voluntarias non inuenitur aliqua species peccati, quæ distinguatur à rapina, vel furto. ¶ Circa primum quæruntur quatuor.
CIRCA hunc titulum. Nota, ex D. Tho. supra quæst. 55. arti. 5. quod fraudulentia est vitium speciale contrarium prudentię, quod consistit in hoc, quòd aliquis id quod astutè cogitauit in ordine ad aliquem finẽ finem , simulatis factis exequatur. Et in hoc differt à dolo, quòd dolus fit etiam verbis simulatis, iuxta illud, linguis suis dolose agebant: at vero fraudulentia tantum in factis simulatis inuenitur.
Dubitamus ergo statim pro intelligentia articuli, quare D. Tho. tractaturus de iniustitia quæ committitur in emptionibus & venditionibus, apposuerit titulum de fraudulentia quæ ibidem cōmittitur committitur : cum tamen in alijs vitijs iniustitiæ pertractandis non apposuerit talem titulum. Verbi gratia, de fraudulentia furti vel rapinę, &c. Sed absolutè dicit de furto, de rapina, de vsura. Respondetur primo, quòd ratio est: quia communiter iniustitia quæ committitur in emptione & venditione est cum fraude. Respondetur se cundo, quòd alia vitia contraria iustitiæ habent speciem nominatam, v. g. furtum &c. Iniustitia vero quæ committitur in emptionibus & venditionibus non habet speciem nominatam, & idcirco nominatur & circunscribitur fraudulentia, quæ communiter inuenitur in tali iniustitia. Sed contra, videtur, quòd non differat specie ista iniustitia emptionis & venditionis à furto vel rapina. Probatur, quia si ista iniustitia fiat ignorante domino patiente, erit furtum, si autem fiat illo sciente, erit rapina: ergo non est differentia. Respōdetur Respondetur , quòd iniustitia emptionis & venditionis, neque est species furti neque rapinæ. Probatur primò, quia huiusmodi iniustitia partim fit volente domino, partim inuito. In furto verò vel rapina omnino fit iniustitia inuito domino. Secundò. Quia iniustitia emptionis & venditionis abstrahit ab ignorantia vel scientia patientis, hoc est, cōmuniter communiter se habet ad ignorantiam vel scientiam patientis. At vero iniustitia furti determinata est ad ignorantiā ignorantiam patientis. Iniustitia vero rapinæ determinata est ad scientiam ipsius patientis. Cum igitur inuoluntarium in moralibus, diuidatur in inuoluntarium ex ignorantia, & in inuoluntarium ex scientia, & propterea distinguantur specie furtum & rapina: sequitur, quòd iniustitia emptionis & venditionis, quæ abstrahit ab ignorantia, & scientia patientis, differat specie à furto vel rapina.

ARTICVLVS PRIMVS.Vtrùm licitè aliquis poßit vendere rem, plus quàm valeat.

Source
AD primum sic proceditur.
Videtur, quòd aliquis licitè possit vendere rem, plus quam valeat. Iustum enim in commutationibus humanæ vitæ secundum leges ciuiles determinatur. Sed secundum eas licitum est emptori & venditori, vt se inuicem decipiant. Quod quidem fit, inquantum venditor plus vendit rẽ rem , quàm | valeat, emptor autem minus quàm valeat. Ergo licitũ licitum est quòd aliquis vendat rem plus quàm valeat.
¶ 2 Præterea. Illud quod est omnibus commune, videtur esse naturale, & non esse peccatum. Sed sicut Augustinus refert. 13.
de Trinita. Dictum cuiusdam Mimi fuit ab omnibus acceptum, Vili vultis emere, & carè vendere. Cui etiam consonat quod dicitur Prouerbiorum 20. Malum est, malum est, dicit omnis emptor: & cùm recesserit, gloriatur. Ergo licitum est aliquid cariùs vendere, & vilius emere, quàm valeat.
¶ 3 Præterea. Non videtur esse illicitum, si ex conuentione agatur id, quod fieri debet ex debito honestatis. Sed secũdum secundum Philosophum in
8. Ethicorum in amicitia vtilis recompensatio fieri debet secundũ secundum vtilitatem, quam consecutus est ille, qui beneficium suscepit, quę quidem quandoq́ue excedit valorem rei datæ: sicut cōtingit contingit cùm aliquis multũ multum re aliqua indiget, vel ad periculum euitandum, vel ad aliquod commodum consequendum. Ergo licet in contractu emptionis & venditionis aliquid dare pro maiori pretio, quàm valeat.
SED contra est, quod dicit̃ dicitur Matthæi 7. Omnia quæcunq; quæcunque vultis vt faciant vobis homines, & vos facite illis. Sed nullus vult sibi rem vendi carius quàm valeat. Ergo nullus debet alteri vendere rem cariùs, quàm valeat.
RESPONDEO dicendũ dicendum , quod fraudem adhibere ad hoc quòd ali quid plus iusto pretio vẽdatur vendatur , omnino peccatum est, inquantum aliquis decipit proximum in damnũ damnum ipsius. Vnde & Tullius dicit in libro
Lib. 3. circa mediji illius.
de Officijs. Tollendum est ex rebus contrahendis omne mendacium, non licitatorem venditor, nec qui contra se licitetur, emptor opponet. Si autem fraus deficit, tunc de emptione & venditione dupliciter loqui possumus. Vno modo secundum se, & secundum hoc emptio & venditio videtur esse introducta pro cōmuni communi vtilitate vtriusque, dum scilicet vnus indiget re alterius, & econuerso, sicut patet per Philosophum in primo
Lib. 1. ca. 5. & 6. tomo. 5.
Politic. Quod autem pro communi vtilitate inductum est, non debet esse magis in grauamen vnius, quàm alterius. Et ideo debet secundum æ qualitatem rei inter eos contractus institui. Quantitas autem rei, quæ in vsum hominis venit, mensuratur secundum pretium datum ad quod est inuentum numisma, vt dicitur in
Lib. 5. ca. 5. tom. 5.
quinto Ethico. Et ideo si vel pretium excedat quātitatem quantitatem valoris rei, vel econuerso res excedat pretium, tolletur iustitiæ æqualitas. Et ideo cariùs vendere vel vilius emere rem, quàm valeat, est secundum se iniustum & illicitum. Alio modo possumus loqui de emptione & venditione, secundum quod per accidens cedit in vtilitatem vnius & detrimẽtum detrimentum alterius, puta cum aliquis multum indiget habere rem aliquam, & alius læditur, si ea careat. Et in tali casu iustum pretium erit, vt non solum re| spiciatur ad rem, quæ venditur, sed ad damnum, quod venditor ex venditione incurrit. Et sic licitè poterit aliquid vendi plus quàm valeat secundum se, quanuis non vendatur plus quàm valeat habenti. Si verò aliquis multum iuuetur ex re alterius, quam accepit, ille verò qui vendit, non damnificatur carendo re illa: non debet eam superuendere: quia vtilitas quæ alteri accrescit, non est ex venditione, sed ex conditione ementis. Nullus autem debet vẽ dere vendere alteri quod non est suum licet possit ei vendere damnũ damnum quod patitur: ille tamen qui ex re alterius accepta multũ multum iuuatur, potest propria sponte aliquid vendenti supererogare: quod pertinet ad eius honestatem.
AD primum ergo dicendum, quod sicut suprà dictum
1. 2. q. 96. artic. 2.
est, lex humana populo datur, in quo sunt multi à virtute deficientes, non autem datur solum virtuosis. Et ideo lex humana non potuit prohibere quicquid est cōtra contra virtutem, sed ei sufficit, vt prohibeat ea quæ destruunt hominum conuictum, alia verò habeat quasi licita: non quia ea approbet, sed quia ea non punit. Sic ergo habet quasi licitum, pœnam non inducens, si absque fraude venditor rem suam superuendat, aut emptor vilius emat, nisi sit nimius excessus, quia tunc etiam lex humana cogit ad restituendum: puta si aliquis sit deceptus vltra dimidiam iusti pretij quantitatem. Sed lex diuina nihil impunitũ impunitum relinquit, quod sit virtuti contrarium: vnde secun dum diuinam legem illicitum reputatur, si in emptione & venditione non sit æqualitas iustitiæ obseruata. Et tenetur ille qui plus habet, recompensare ei qui damnificatus est, si sit notabile damnum. Quod ideo dico: quia iustum pretium rerum non est punctualiter determinatum, sed magis in quadam æstimatione consistit: ita quòd modica additio vel minutio non videtur tollere æqualitatem iustitiæ.
AD secũdum secundum dicendum, quòd sicut August. ibidem
Loco citato in arg.
dicit: Mimus ille vel seipsum intuendo, vel alios experiendo, vili velle emere, & carè vendere, omnibus id credidit esse commune. Sed quoniam revera vitium est, potest quisque adipisci huiusmodi iustitiam, qua huic resistat & vincat. Et ponit exemplum de quodam, qui modicum pretium de quodam libro propter ignorantiam postulanti iustum pretium dedit. Vnde patet quòd illud commune desiderium non est naturæ, sed vitij. Et ideo commune est multis, qui per latam viam vitiorum incedunt.
AD tertium dicendum, quòd in iustitia commutatiua consideratur principaliter æqualitas rei. Sed in amicitia vtilis, consideratur æqualitas vtilitatis. Et ideo recompensatio fieri debet secũdum secundum vtilitatem perceptam. In emptione verò secũ dum secundum æqualitatem rei.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

VTrum licitè possit aliquis vendere rẽ rem plus quàm valeat? ¶ Prima conclusio. Adhibere fraudem vt aliquid plus iusto | vendatur, est peccatum inquantum aliquis decipit proximum in damnum ipsius.
Secunda cōclusio conclusio . Etiam deficiente fraude, vẽdere vendere cariùs aut emere vilius quam res valeat, est secundum se iniustum. Ratio est, quia secundum se in illo contractu committitur inæqualitas.
Tertia conclusio. Per accidens aliquando licet vendere rem cariùs quam valet, scilicet quando venditor damnificatur ex priuatione rei quam vendit.
Quarta conclusio. Iniquum est vendere rem cariùs quàm secũdum secundum se valeat, propterea quòd fit valde vtilis ementi. Ratio est, quia hoc est vendere quod non est proprium sed alienum.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

DE hac materia disputant Doctores in 4. dist. 15. extant etiam tituli in vtroq; vtroque iure de contractibus. Quoniam autem de omni contractu agendum est, necesse erit tradere definitionem, & diuisionem contractus: vt cognoscamus quæ nam sit differentia huius contractus emptionis & venditionis, & quomodo differat ab alijs contractibus. ¶ Nota ergo primo, quòd cōtractus contractus definitur ab Vlpiano in. l. Labeo. 2. ff. de verborum signif. Contractus est vltro citroq́ue obligatio. Quę diffinitio datur per effectũ effectum , acsi diceret, Contractus est actio humana inter duos, ex qua in vtroque oritur obligatio ad alterum. Hæc autem actio humana necesse est, vt explicetur aliquo signo sensibili sufficienti ad explicandum animũ animum contrahendi. Et ratio est, quia homo componitur ex corpore & anima, & idcirco actio humana quæ debet esse ad alterum necesse est, quòd sit sensibilis, eo quòd omnis nostra cognitio ortum habet à sensu. Sunt autem quatuor figuræ contractuum, siue quatuor modi qui referuntur in. l. naturalis. ff. de præscriptis verbis. ¶ Primus modus explicatur sic, Do vt des. Secundus facio vt facias. Tertius, do vt facias. Quartus, facio vt des. Hinc sequitur, quòd simplex promissio non est contractus eo quòd neque habet figuram contractus, neq; neque definitionem cum nulla oriatur obligatio in vtroque.
Secundò nota, quòd contractus propriè dictus, diuiditur in septem differentias siue species. Prima dicitur cambium, in qua permutatur res pro re. Secunda est emptio, vbi intelligitur correlatiuum venditio. Tertia species est mutuatio. Quarta est emphyteusis, id est melioratio, verbi gratia. Dat aliquis alteri vineam vt colat illam & reparet & fructus capiat & soluat aliquam pensionem & reddat. Quinta species est commodatio quando debet reddi idem numero datum. Sexta species est permutata commodatio. Septima est locatio. Sed tamen pro huius diuisionis intelligentia: nota, quòd hic non diuidimus cōtractum contractum in tota sua generalitate, sed quod attinet ad rem præsentem diuidimus contractum circa res ipsas, non circa personas: & idcirco non annumeramus matrimonium neque votum solenne: eo quòd sunt traditiones personarum.
¶ HIS suppositis. Probatur sufficientia præfatæ diuisionis. Etenim per contractum potest transferri vel dominiũ dominium rei, vel vsusfructus illius, aut tantũ tantum vsus. Siquidem trāsferatur transferatur dominium rei, cōstituuntur constituuntur tres species, scilicet cambium, quod fit quando res pro re commutatur, vt vinum pro frumento: & emptio, quando transfertur dominiũ dominium rei pro pecunia, & mutuatio quando transfertur dominium rei cum obligatione vt reddatur tantumdẽ tantumdem in alio indiuiduo. Quibusdam autem visum est, quòd mutuatio non sit propriè contractus, eo quòd nulla obligatio oritur in mutuatore, sed tantum in mutuatario. Nihilominus falluntur in hoc, quia mutuator ipse, eo ipso quòd mutuat, manet obligatus ad non statim repetendum, donec mutuatarius aliquod commodum acceperit, vel accipere potuerit moraliter loquendo ex ipsa re mutuata: & eadem ratio est de cōmodatore commodatore , manet enim obligatus vt mutuator, imò vero aliquando statuitur aliquod certum tempus, intra quod ipse commodator vel mutuator non potest repetere. Præterea. Si per contractum non transferatur dominium rei, sed vsusfructus pro aliquo pretio, vel pensione temporali, vel perpetua, & tunc talis contractus dicitur emphyteusis. Dicimus autem non transferri dominium per emphyteusim: quia quanuis transferatur & tradatur ipsa res, tamen directum dominium rei manet apud | dominum, qui rem transtulit ad vsumfructum alterius: quanuis dominium vtile maneat in illo, qui rem accepit per talem contractum. Denique si per contractum transferatur tantum vsus rei, oriri possunt tres species. Nam si transferatur gratis res sine pretio, siue vsus ille, est quidem commodatio cum conditione, vt rei substantia restituatur domino. v. g. si aliquis commodet equum ad iter faciendum alteri, si autem non transferatur gratis, sed pro vsu alterius rei: dicitur permutata commodatio. Si autem sit pro pretio, dicetur locatio.
Ad has septẽ septem species possunt reduci omnes alij contractus, siue nominati, siue innominati. Præsertim contractus assecurationis & societatis: nam per assecurationem non transfertur dominium rei, neque vsus: sed tantum per assecurationem conseruatur dominium, vel vsusfructus, vel vsus, iuxta rationem assecurationis & obligationem assecurantis. Societas autem poterit reduci ad quandam locationem. Similiter impignoratio, vel fideiussio, non pertinet ad speciem distinctam, sed tantum est confirmatio aliorum contractuum & ad illos reducetur. Magister Soto libr. 6. de Iustitia. quæst. 2. artic. 1. dicit, quòd sufficit numerare quinque contractuum species. Nam cambiũ cambium in quo transfertur res pro re, reducit ad emptionẽ emptionem . Permutata verò commodatio reducitur ab illo ad locationem. Sed nobis non videtur verum, quòd cambium reducatur ad emptionem. Primò quia cambium antiquior contractus est, quàm emptio. Item emptio & venditio inuenta est ad supplendum, id quod per cambium commodè fieri non poterat. Ergo si aliqua istarum specierum ad aliam erat reducẽda reducenda , potius emptio ad cambium quàm cambium ad emptionem reduci oportebat. Præterea permutata commodatio non exigit æqualitatem, qualem requirit locatio. Ergo non rectè ad illam reducitur. Probatur antecedens. Possunt enim duo homines conuenire, vt ad inuicem commodent res inæqualis commoditatis.
Nota præterea ad maiorem intelligentiam prædictæ diuisionis, non multum interesse ad mores vel ad rationem iustitiæ, vel iniustitiæ dignoscendam, quæ in hu iusmodi contractibus reperitur, curiose distinguere, an isti contractus distinguantur specie metaphysica & differentia essentiali, dummodo cognoscamus differentes modos qui requirunt differentem considerationem in istis contractibus. Hæc autem differentia qualiscunque sit, desumenda est ex diuerso modo tradendi rem ipsam, scilicet trāsferendo transferendo cum illa dominium, vel vsum fructũ fructum , vel vsum tantum, & ex diuersa obligatione quæ oritur in ipsis contrahentibus, videlicet ad reddendā reddendam rem ipsam, vel non reddendam, vel ad conseruandam illam vel aliquid aliud faciendum pro re ipsa. Et idcirco visum est viris doctis & prudentibus, illa septem capita contractuum distinguere, ad quæ alij contractus reducerentur.
Ex dictis colligitur definitio emptionis & venditionis, emptio nanque est contractio rei pro pretio: venditio autem distractio rei pro pretio. Nomine vero pretij, intelligimus pecuniam, per quam æstimatur valor omnium rerum venalium: est enim pecunia ipsa mensura communis ipsarum rerum venalium. Hæc autem definitio, desumitur ex modo loquendi Iurisperitorum, qui venditionem vocant distractionem rei, & emptionem ipsam vocant contractionem rei ipsius.
Iam vero pro intelligentia conclusionis articuli Diui Thomæ, obseruanda quidem sunt à Theologo tria principia siue regulæ, ad constituendum pretium iustum in rebus venalibus. ¶ Prima regula sit, autoritas reipublicæ, quæ suo beneplacito potest constituere iustum pretium in huiusmodi rebus propter bonum commune.
Secunda regula est, communis æstimatio fori & bonorum hominum. ¶ Tertia regula est, conuentio inter emptorem & venditorem ipsum. Quod autem istæ regulæ sint sufficienter enumeratæ. Probatur, quia pretium iustum non est ab ipsa natura determinatum: etenim iustum naturale, autore Aristot. 5. Ethicorum cap. 7. est idem apud omnes, at vero pretium rerum multipliciter variatur pro temporis & loci varietate, & etiam pro ipsarum rerum varietate: ergo necesse est, quòd pretium determinetur per beneplacitum hominũ hominum : | non potest autem excogitari aliquod aliud beneplacitum per quod constituatur istud iustum pretium, quod non contineatur in prædictis: ergo sufficienter enumeratæ sunt istæ tres regulæ.
Circa primam regulam aduerte, quòd nomine reipublicæ, intelliguntur omnes, qui habent autoritatem ab ipsa republica: inter quos primũ primum locum obtinet princeps, deinde prætores, & alij iudices & ædiles, qui vulgo dicuntur ( Regidores y Fieles ) qui habent autoritatem à republica taxandi pretium in aliquibus mercibus, minoris momenti. Vbi obseruandum est, quòd nisi sit error intolerabilis & euidens, standum est taxationi pretij factæ à republica & officialibus eius, semper enim præsumendum est tale pretium esse iustum & in casu dubij standum est illi.
Secundò notandum est, quòd taxatio pretij potest fieri tripliciter, Vno modo penes terminũ terminum magnitudinis in fauorem emptoris: altero modo penes terminum paruitatis in fauorem venditoris. Tertio modo penes vtrunque terminum in fauorem vtriusque. Exemplum primi est in pragmatica frumentaria, vbi taxatur pretium penes terminum magnitudinis, non enim potest esse maius pretium iustum frumenti, quàm sit taxatum à republica. Potest autem esse iustum pretiũ pretium multo minus, quàm sit taxatum à republica: propterea quòd ex abundantia tritici cōmunis communis æstimatio fori deprimit taxatum pretium. Exemplum secundi habetur in censibus temporalibus vel vitalitijs, vbi taxatur pretium penes terminum paruitatis, non enim possunt emi minoris pretij: at vero possunt emi maiori pretio. Exemplum tertij est in taxatione quæ communiter fit in pretio vini.
Circa secundam regulam, vide Diuum Thomam supra quæstione 57. articul. 2. & in. l. pretia. ff. ad legem Falcidiam. & l. si seruum. ff. ad legem Aquiliam. & in capit. primo de emptione & venditione.
Circa omnes tres regulas in communi. Nota, quòd est maxima differentia inter pretium constitutum per primam regulam & constitutum per alias regulas: quia constitutum per primam regulam consistit in indiuisibili, eo modo quo constitutum est: pretium vero constitutum per alias regulas variari potest eodem loco & tempore in parua quantitate, quia non consistit in indiuisibili, vt dicit Diuus Thomas supra in solutione ad primum. Et idcirco à doctoribus assignatur triplex iustum pretium eodem loco & tempore quod reputatur quasi vnum pretium. Aliud quidem dicetur rigidum penes terminum magnitudinis: aliud vero dicitur mite penes terminum paruitatis: aliud denique dicitur mediocre penes recessum ab vtroque extremo.
Secunda differentia est, quòd pretium taxatum à republica, ordinatur immediatè ad bonum communitatis per iustitiam legalem, quæ principaliter residet in Principe, & ministris reipublicæ: pretium vero constitutum per alias regulas ordinatur immediatè ad bonum ipsorum contrahentiũ contrahentium .
Tertia differentia est inter pretium constitutum per secundam regulam & pretium constitutum per tertiam regulam: quòd stante taxatione per secundam regulam, non habet locum tertia regula. Si enim pretium communi æstimatione fori sit constitutum, non licet illud pretium variare ex conuentione inter emptorem & venditorem: sed standum erit omnino communi vsui fori. Hoc intelligitur in ratione contractus emptionis & venditionis. Nam si ex beneplacito suo venditor velit rem vilius vendere, erit quidem donatio: sicut si emptor velit carius vendere erit etiam donatio. Vnde regula tertia tantum habet locum, quando pretium rei nullo modo est taxatum, sicut verbi gratia, contingit in mercibus quæ nouiter adducũtur adducuntur ex India. Similiter etiam idem contingeret si quis artifex industriùs faceret aliquod nouum artificium vtile hominibus & reipublicæ & etiam delectabile: tunc non est aliud pretium iustum nisi ex conuentione partium, quod quidem debet fieri attentis laboribus & industrijs & expensis ipsius artificis.
Quarta differentia est inter has regulas, quòd materia primæ & secundæ regulæ sunt res necessariæ ad victum & vestitum hominum, verbi gratia, circa frumentum & vinum, & carnes & vestitum | exercentur illæ regulæ. At vero materia propria tertiæ regulæ, sunt res quæ magis pertinent ad faustum & pulchritudinem ipsius reipublicæ, quam ad necessitatem: quales sunt lapides pretiosi & canes venatici, & etiam accipitres & equi elegantes, qui non habent pretium taxatum à republica. Constitutis his omnibus fundamentis est.
DVbium primum. Vtrum modus vendendi rem possit variare iustum pretium rei eodem loco & tempore? loquimur autem de varietate notabili. Pro cuius intelligentia aduerte, quòd quadruplex est modus vendendi. Primus est, quando ipsa merces quærit emptorem. Secundus. Quando emptores quærunt merces. Tertius, quando aliquis vendit simul magnam copiam rerum & non minutatim. Quartus modus vendendi est per mensuras quasdam minutiores.
Sit ergo prima conclusio. Primus modus vendendi, facit vilescere pretium rei iustæ. Probatur ex communi prouerbio: merces vltroneæ vilescunt, cuius prouerbij ratio est: quia in illo modo vendendi est raritas emptorum, quæ est vna causa ex multis minuendi pretium.
Secunda conclusio. Secundus modus vendendi auget pretium iustum rei. Ratio est. Quia in illo modo vendendi est copia emptorum, quæ causa est augendi pretium.
Tertia conclusio. Tertius modus vendendi facit vilescere pretium rei. Ratio est, quia in illo modo vendendi inuenitur raritas emptorum.
Quarta conclusio. Quartus modus vendendi merito auget pretium iustum rei. Ratio est: quia in illo modo vendendi est multus labor & maior cura & industria in seruandis mercibus & diuidendis.
Ex dictis sequitur, quid sentiendum sit de monopolijs. Fit enim monopolium tripliciter. Primò quidem publica autoritate, vt cum Princeps prohibet ne quis vendat aliquod genus mercium præter Petrum vel Ioannem. Et iste modus vendendi si fiat de rebus non multum necessarijs reipublicæ, vel si fiat de necessarijs, fit tamen cogente necessitate, vel vtilitate rei publicæ, cui aliter prouideri commodè non potest, nisi merces ad vnum venditorem vel duos reducantur: tunc iustus erit iste modus vendendi, dum modo pretium taxetur à republica, ne forte illa occasione venditores spolient rempublicam ipsam. Hac via iustificantur priuilegia & monopolia de cartis lusorijs & de libris ab ipsis autoribus tantum vendendis.
Secundus modus monopolij est, quando ipsi negotiatores conueniunt inter se de non vendendis mercibus nisi certo quodam pretio suo beneplacito taxato. Tunc enim omnes isti negotiatores efficiuntur qua si vnus venditor, quod redundat in damnum communitatis. Ratio est: quia quando sunt multi venditores non coniurati, facile minuuntur rerum pretia, dum quilibet affectat vendere, quod quidem redundat in bonum communitatis. Similiter etiā etiam peccarent viceuersa emptores, quando ad inuicem conueniunt, de non emendis mercibus nisi viliori quodam pretio taxato suo arbitratu. Isti tamen poterunt aliquando excusari: si hoc faciant contra monopolium quod fecerunt venditores: tunc enim redimunt suam vexationem, dummodo conueniant emptores in quodam iusto pretio & æquabili, quale posset æstimari à viris probis, si nullum esset monopolium.
Tertius modus monopolij est, quando duo vel tres mercatores, vel etiam vnus, congerunt omnes merces alicuius generis ea intentione, vt omnes emant ab ipsis, ipsi vero fingunt pretium quodam pro libito suo. Omnes igitur modi prædicti præ ter primum cum suis limitationibus, prohibiti sunt iure communi, vt patet. l. 1. C. de monopolijs. & l. 2. titulo septimo, Partita quinta.
Nihilominus aduerte, quòd in foro conscientiæ non tenebuntur facientes monopolium restituere, nisi conuenerint in pretio iniusto, quod quidem periculum vt in plurimum inuenitur in secundo genere monopolij, tam cum fit ex parte venditorum tam etiam ex parte emptorum. At vero in tertio genere monopolij, non videtur esse aliqua iniquitas. Et ratio est, quia ille qui emit totam quantitatem mercium, suo periculo | emit, neque cum aliquo conuenit fraudulenter: quin potius huiusmodi negotiatio publicè fit in republica, neque prohibetur legibus, nisi tantum in emptione tritici, cautum enim est legibus Regni, quòd nemo emat triticum ad reuendendum: vbi autem non fuerit lex humana expressa, quæ prohibet emptionem siue in parua siue in in magna quantitate ad iterum vendẽdum vendendum : licitum erit cuilibet negotiatori emere totā totam quantitatem mercium.
Sed rogat aliquis. In tali casu quod nam erit pretium iustum, quando ille iterum vendit. Respondetur, quòd si non est taxatio facta à republica, iustum pretium erit in quo conuenerint emptores cum venditore. Neque moraliter loquendo erit periculum in tali casu, quòd pretium plus iusto augescet propter vnitatem venditoris. Et ratio est: quia quanuis sit vnitas venditoris, est multiplicitas mercium apud illum, & idcirco properabit vendere, vel populo, vel alijs negotiatoribus. Si autem ex tali modo congerendi merces ad vni cum negotiatorem, sequeretur aliquod damnum communitati: tunc princeps reipublicæ tenetur cogere illum negotiatorem, vt vendat, & si opus fuerit taxare pretium illi. Hactenus dictum est de pretio iusto secundùm se, hoc est attento valore rei venalis absolutè loquendo. Nunc autem de pretio iusto per accidens dicamus.
DVbium igitur secundum est circa tertiam cōclusionem conclusionem D. Thom. Vtrùm illa sit vera, & an possint esse aliæ circunstantiæ, propter quas aliqua res iustè vendatur carius, quàm secundùm se valeat: v. g. si res vendatur carius non solum propter incommodum venditoris, sed etiam propter ipsius rei venalis honorificam antiquitatẽ antiquitatem , vel propter delectationem quam venditor capit ex illa re.
Respondetur & sit prima conclusio. Doctrina Diui Thomæ in tertia conclusione certissima est, & probatur. Quia æquitas naturalis postulat, vt venditor qui est dominus & possessor rei suæ, seruet se indemnem, ergo vera est conclusio Diui Thomæ. Confirmatur exemplo. Nam eadem ratione excusamus mutuatorem, quando à mutuatario exigit lucrum verè cessans, vel damnum emergens, scilicet, quia seruat se indemnem hoc faciendo. Sed hæc doctrina intelligenda est quando emptor vel mutuatarius solicitat venditorem vel mutuatorem vt vendat vel mutuet: quia aliàs non erat venditurus vel mutuaturus: si autem vltro se offerat ad vendendum vel mutuandum non potest quicquam exigere pro suo damno vel lucro cessante. Ratio est manifesta: quia tunc ipse emptor non est causa, quòd venditor priuetur suo commodo, ergo non est iustum vt soluat pretium propter incōmoda incommoda venditoris aliundè prouenientia.
Secunda conclusio. Etiam ratione antiquitatis honorificæ, potest venditor aliquid amplius exigere quam res secundùm se valeret, & huiusmodi pretium poterit esse per accidens iustum, quando res illa solum est honorifica venditori: at vero si res illa sit honorifica cuilibet habenti: tunc illud pretium erit iustum secundùm se: quoniam dignitas illa est quasi intrinseca rei. Cæterum pretium maius quod accipitur propter delectationem quam capiebat venditor de illa re, iustum quidem erit sed per accidens. Hæc autem doctrina debet intelligi, quādo quando emptor solicitat venditorem, aliàs non venditurum.
Hinc sequitur, quòd fallaces sunt regulæ quibus ipsi negotiatores solent iustificare pretium pro mercibus: aiunt enim, quòd tanti emerunt merces illas, quòd tantas expensas fecerunt in illis asportandis & conseruandis, quæ omnia impertinentia sunt ad iustificandum pretium in præsenti: nisi aliàs iustificetur secundùm regulas propositas & explicatas. Continget enim quòd negotiator vilius vendat quam emerit, & tamen iniquè vendit, vel quia ipse stultè emit, vel quia postquam emit aduenit magna copia mercium, vel fuit raritas emptorum.
IAM vero, vt ea quæ dicta sunt magis examinentur, arguitur primò contra primam regulam. Iniquum est, vt omnes merces eiusdem speciei, dissimiles tamen secundùm conditiones indiuiduales, ex quibus res pluris aut minoris æstimantur: vt | vno pretio, eodem tempore & loco vendantur: sed prima regula ita disponit, ergo iniqua est.
Secundò. Pretium rerum iustissimè variatur copia vel inopia ipsarum variata pro differentia loci & temporis: sed lex quæ taxat pretium rerum multo tempore duraturum, nullam habet rationem huius varietatis: ergo imprudens est & iniqua.
Tertiò. Pretium etiam lege taxatum statuitur per humanam prudentiam: sed humana prudentia non attingit medium iustitiæ indiuisibiliter, vt ait Aristot. 2. Ethicorum, cap. 6. ergo consistere in indiuisibili non magis est proprietas pretij constituti per primā primam regulam quam per secundam & tertiam.
Quartò. Iustum pretium rerum est in æqualitate rei ad rem, siquidem est mediũ medium iustitiæ commutatiuæ: ergo omne pretium iustum consistit pariter in indiuisibili.
Ad primum respondetur, quòd lex quæ taxat pretium rebus eiusdem speciei intelligenda est de rebus sanis in illa specie: quare si triticum sit sordidum, mixtum palea, vel terra, vel consumptum gurgulione: non est vendendum secundùm illud pretium regulariter loquendo. Idem dicimus de vino si sit ita accidum, vt prope sit acetum vel mixtum aliquo licore, non potest vendi pretio taxato per legem regulariter loquendo. Si tamen merces sint integræ & sanæ in sua specie, istæ taxantur iustè eodem pretio legitimo quantum ad terminum magnitudinis. Ratio est: quia lex non respicit per se bonum particulare emptoris & venditoris, sed bonum communitatis: & idcirco non est inconueniens, quòd aliqua particularia incommoda tollerentur, imo vero & si bene consideretur, non poterat aliter taxari pretium pragmaticæ de frumento. Nam si distinctum pretium statuisset lex pro optimo frumento, & pro mediocri & pro minus bono, esset maxima confusio inter emptores & venditores: non enim poterat inueniri iudex facile qui discerneret, quodnā quodnam triticum esset optimum, quod mediocre, quod minus bonum. Prudenter igitur lex statuit certum pretium quantum ad terminum magnitudinis, etiam pro optimo frumento. Iudicauit enim legislator, quòd mi nus bonum triticum non attingeret illud pretium nisi in magna inopia tritici & fame multa: quapropter nota, quòd stante pragmatica, potest inueniri triplex differentia & circunstantia temporis. Prima quidẽ quidem , quando omne triticum etiam vilissimum & mixtum paleis attingit pretium pragmaticæ, & hoc contingit quando est notabilis fames & penuria frumenti: tunc enim etiam vilissimum triticum transcenderet illud pretium, si non esset pragmatica. Secunda differentia temporis est, quando nullum triticum potest iustè vendi pretio pragmaticæ, v. g. quando est maxima copia frumenti, & tunc differenti pretio iusto venditur optimum & mediocre & minus bonum: quod si aliquis vendat tunc pretio taxato à pragmatica: tenetur restituere emptori etiam si non puniatur ab ipsa republica, si fuerit excessus vltra medietatem quidem iusti pretij. Tertia differentia est, quando bonum & optimum triticum attingit pretium pragmaticæ, & minus bonum non attingit neque potest attingere iustè pragmaticam. Hoc contingit quando non est multa copia, neque multa inopia frumẽti frumenti : tunc enim potest contingere, quòd optimum triticum & bonum attingat pretium pragmaticæ: minus autem bonum non attingat. Vnde si quis vendat minus bonum triticum pretio pragmaticæ expectata pecunia: tenetur ad restitutionem ipsi emptori: quoniam numerata pecunia non tantum valet in præ senti, vnde sumi debet pretium iustum.
Ad secundum respondetur consequenter, quòd lex non debet habere rationem varietatis illius copiæ vel inopiæ, quando ad bonum communitatis expedierit pro multo tempore taxare ipsum pretium.
Ad tertium argumentum respondetur, quòd pretium legitimum in hoc conuenit cum alijs pretijs arbitrarijs, quod quemadmodum à principio quando agebatur de lege ferenda poterat humana prudentia taxare pretium legitimum paulo magis aut minus: sed iam semel statuto pretio per legem, iniquum erit ab illa taxatione discedere etiam in minimo: sic etiam pretium arbitrarium postquam semel statutum est inter emptores & venditores in sin| gulari, iniquum est ab illa quantitate determinata discedere, etiam in minimo: nisi de consensu vtriusque partis. Et ita humana prudentia attingit medium iustitiæ in emptionibus & venditionibus, vel statuendo legem de pretio legitimo, vel per conuenientiam inter emptorem & venditorem ipsum: & ita manet pretium iustum in indiuisibili.
Ad quartum respondetur, æqualitatem iustitiæ commutatiuæ, aliquando consistere in indiuisibili mathematico: quando res ipsa in se consistit in indiuisibili. v. g. quando qui accepit duo reddit duo: aliquando vero necesse est vt vtamur indiuisibili morali, ad constituendam æqualitatem iustitiæ commutatiuæ, v. g. quando medium rei non constat in communi pro omnibus contractibus singularibus, sed necessaria est æstimatio hominum, quæ varia est, quanuis accedat prope ad medium: & talis est æstimatio fori communis: donec in particulari fiat conuenientia inter emptorem & venditorem de pretio indiuisibili: & sic non est eadem ratio de prima regula, & de alijs duabus: quoniam secundùm primam regulam, pretium rerum consistit in indiuisibili mathematico etiam in communi omnibus cō tractibus contractibus : at vero pretium constitutum per secundam & tertiam regulam consistit in indiuisibili morali, donec in singulari fiat conuenientia. Ex dictis sequitur, quomodo sit intelligendum illud commune prouerbium, tantum valet res quantum vendi potest, quod habetur in. l. 1. ff. ad Senatusconsulta. & in. l. si quis vxori. ff. de furtis. est enim intelligendum quantum vendi potest secundùm communem æstimationem fori, quando non est taxatum lege pretium. Item maxime verificatur in materia tertiæ regulæ, vbi neque est lex neque communis æstimatio fori.
Sed iam circa pragmaticam de frumento, aduertenda sunt tria documenta. Primũ Primum est, quòd in illa pragmatica non solum interdicitur venditio frumenti pro maiori pretio pecuniario, sed etiam cambium pro alia re maioris pretij. v. g. non erit licitum stante pragmatica, permutare certam mensuram tritici pro certa mensura olei quæ pluris æstimatur. Probatur. Quia quanuis lex solum exprimeret, quòd nemo vendat triticũ triticum nisi tale pretio, tamen secundùm ius commune nomine venditionis quantum ad valorem, intelligitur etiam cambium, vt patet ex. l. statu liberi. ff. de statu liberis. & ex l. 2. C. de rescindenda venditione. quæ lex secundùm omnes Iurisperitos verificatur etiam in cambio: quanuis solum loquatur expressè de emptione & venditione.
Secundò probatur. Nam illa lex facta est propter bonum communitatis, si autem liceret res maioris pretij recipere pro frumento, cogerentur emptores ab ipsis venditoribus, vt aliàs emerent res maioris pretij ad permutandum eas pro frumento, quod quidem inconueniens perinde esset atque si non esset ipsa lex pragmaticæ. Denique probatur. Quia lex illa intendit constituere iustum pretium in indiuisibili: si autem esset licitum recipere res maioris pretij pro frumento, non seruatur æqualitas iustitiæ commutatiuæ constituta per legem ipsam.
Secundum documentum est, quòd qui vendit frumentum vltra pretium taxatum, mortaliter peccat: quia facit contra legem iustam in materia graui, & tenetur restituere excessum pretij ipsis emptoribus: quanuis non teneatur ad pœnam legis ante condemnationem iudicis. Hoc documentum est contra doctissimum Nauarro in suo manuali, cap. 23. num. 86. vbi ait, quòd ille qui vendit vltra pretium taxatum lege non peccat mortaliter, dummodo non vendat maiori pretio quā quam res illa valeret secundũ secundum permissionem legis naturalis, si nulla esset pragmatica. Et in numer. 55. idipsum docet de omni lege ciuili, quod non obligat in foro conscientiæ: sed solum sunt pœnales leges. Contra cuius sententiam disputatur in cōmuni communi , in 1. 2. quæstione. 96. articulo. 4. sed quòd attinet ad rem præsentem reprobatur præ dicta sententia merito. Et probatur prædictum documẽtum documentum . Primò. Nullum est pretium iustum lege naturali, sed solum lege positiua, vel ex communi æstimatione fori: sed supposita taxatione legis illud est pretium iustum legitimum: ergo lex naturalis pro tunc nullum aliud pretium iustificat supra illud lege taxatum.
Confirmatur. Lex illa quæ taxat pretium, constituit contractum emptionis & venditionis actum iustitiæ commutatiuæ: sed iustitia commutatiua obligat in foro conscientiæ vt nemo contra faciat: ergo vendentes vltra pragmaticam peccant mortaliter, & tenentur restituere.
Tertium documentum est, quòd illa pragmatica æqualiter obligat, omnes etiam seculares ecclesiasticos & regulares. Hoc documentum est etiam cōtra contra Nauarro vbi supra, numero. 85. vbi ait, quòd non obligantur clerici illa pragmatica: quia non sunt subditi Principi seculari, neque eius legibus ciuilibus. Vnde infert duo: alterũ alterum est, quòd expediret vt episcopi ferrent eandem legem taxationis tritici, vt clerici obligarentur: alterum est, quòd vbi fuerit lege permissum, quòd qui frumenta asportant ex alijs Regnis, possint vendere tanti quanti inuenerint & quantum potuerint: vt reuera permittitur in. l. 1. titul. 25. libro. 5. nouæ Recopilationis: quod tũc tunc etiam clerici possunt vendere quanti potuerint. Nihilominus nostrum documentum verissimũ verissimum est, & demonstratur. Primo quidem, quoniam l. citata, &. l. 2. & 3. dicitur, quòd compellantur clerici eodem pretio vendere sicut seculares: si autem clerici non essent subditi Principi seculari, quantum ad hoc lex illa esset iniqua, neque permitteretur à Pontifice in populo Christiano. Secundò probatur. Quoniam omnes clerici & regulares subditi sunt principibus secularibus in his, quæ non impediunt gubernationem ecclesiasticam, ergo omnes obligat. Denique probatur. Nam lege naturali tenentur clerici vendere frumentum iusto pretio: sed iustum pretiũ pretium est in aliqua republica quod æstimatur communi vsu hominum & fori ipsius secundum consuetudinem patriæ: ergo tenentur vendere vt mos est in illa ciuitate vbi habitant. Et ista ratio concludit, quòd ipsemet Princeps tenetur vendere suum triticum pretio taxato à pragmatica: quia durante pragmatica pretium ipsius pragmaticæ est pretium iustum. Hactenus de hac pragmatica frumenti dictum sit.
DVbitatur tertiò circa solutionem ad primum argumentum, in qua solu tione agitur de deceptione quam ad inuicem faciunt emptores & venditores, vltra vel citra medietatem pretij iusti.
Pro cuius dubitationis intelligentia aduertendum est, quòd quantum attinet ad venditores, manifestum est quid sit decipere vltra medietatem iusti pretij: est enim recipere vltra iustum pretium plusquam dimidium. v. g. si venditor pro re quæ valet centum recipiat centum quinquaginta vnũ vnum . Decipit autem citra dimidium iusti pretij, quando pro re quæ valebat centum accipit ad summum centum quadraginta nouem. Sed tamen quod attinet ad emptorem, est differentia opinionum inter Iurisperitos, quid sit decipere venditorem vltra vel citra dimidium. Nobis tamen certissima sententia sit, quòd emptor tunc decipit vltra dimidium ipsum venditorem: quando pro re quæ valebat centum rependit quadraginta nouem aut infra, ita quòd nulla sit differentia inter emptorem & venditorem quantum ad medietatem iusti pretij: quoniam res ipsa reducenda est ad pretium pecuniarium iustum, vt facile iudicemus quis decipiat alterum vltra vel citra dimidium.
Hoc supposito arguitur primo pro parte affirmatiua, quod licitum sit emptoribus & venditoribus se ad inuicem decipere vltra dimidium iusti pretij. Est argumentum. Leges ciuiles sunt iustæ: sed secundùm illas fertur sententia in iudicio in fauorem eius qui decepit alterum citra dimidium: ergo etiam in foro conscientiæ conferunt illi ius ad retinendum, quod accepit. Minor patet ex. l. 2. &. l. si voluntate. C. de rescindenda venditione. & ex cap. cum dilecti. & capit. cum causa. de emptione & venditione.
Secundo arguitur à simili. Leges de præ scriptione transferunt dominium rei in foro conscientiæ in possessorem bonæ fidei, ergo saltem leges citatæ conferunt dominium in foro conscientiæ in emptorem & venditorem bonæ fidei.
Tertiò arguitur. Qui comparat dominium per contractum iure validum quanuis lege prohibitum. v. g. qui acquirit dominium pecuniarium per ludum alearum, non tenetur pecuniam restituere in foro | conscientiæ antequam compellatur à iudice, ergo multo minus in nostro casu tenebitur, vbi & contractus est validus & à iudice re cognita non compelletur restituere qui decepit vltra dimidium iusti.
De hac re multa disputant Iurisperiti, videatur Couar. lib. 2. Variarum Resol. cap. 3. ad quartũ quartum . inter Theologos videatur Ioannes de Medina Complutensis in tract. de rebus restituẽ restituen . quæst. 32. & Conrad. de contractibus in quæst. 57. Syluest. in verb. emptio. Caiet. opusc. 17. Responsionum, respons. 17. dubio. 3. Adria. quodlib. 6. art. 3. ad tertium.
Sunt igitur tres sententiæ de hac re. Prima quæ ait, nullum esse peccatum decipere emptorem vel venditorẽ venditorem . Hanc tenet Summa Rosella, vt refert Syluest. vbi sup. & quidam Durandus minorita, vt refert Conrad. vbi supra, & multi Iurisperiti quos citat dominus Antonius de Padilla in cōmentarijs commentarijs sup. l. 2. C. de rescindenda vendit. num. 73.
Altera sententia est D. Tho. in hoc artic. in altero extremo, quod est peccatũ peccatum mortale talis deceptio, & quod inde oritur obligatio restituendi: quæ sententia cōmunis communis est citatis Theologis, & multis alijs in. 4. dist. 15.
Tertia sentẽtia sententia quasi media inter istas est, quę ait esse peccatũ peccatum decipere emptorem vel venditorẽ venditorem etiā etiam citra dimidiũ dimidium iusti, negat tamen inde oriri obligationẽ obligationem restituendi. Hāc Hanc tenet Gerson in tractatu de contractibus.
Nobis tamen sententia D. Tho. & Theologorum tam certa est, vt oppositum sit omnino improbabile. Probatur primò, quia qui decipit proximum in illo casu, peccat contra iustitiam commutatiuam, siquidem recipit aliquid vltra iustum pretium, ergo tenetur hāc hanc inæqualitatem recompensare per actum iustitiæ commutatiuæ qui est restituere. Confirmatur. Quia si ille tantũ tantum peccaret contra iustitiam legalem, vt videtur sentire Gerson, non verificaretur quòd decipit vltra dimidiũ dimidium iusti. Hoc enim ex proprijs terminis significat actum contrarium iustitiæ commutatiuæ, eo vel maxime quod nulla ratio peccati potest illic considerari, nisi contra iustitiam commutatiuam. ¶ Secundò. Etiam si quis bona fide decipiat alterum ex ignorantia inuincibili, tenetur nihilominus postea cognita veritate restituere illud in quo factus est ditior, quando res illa non extat, ergo etiam si emptor vel venditor decipit bona fide, tenebitur restituere cognita veritate. Probatur consequentia. Nam æqualitas illius contractus postulat, vt neuter accipiat plus iusto, ergo cognita veritate tenebitur resarcire illam inæqualitatem. Plura argumenta facit Magister Soto vbi supra, sed hæc validissima sunt, procedunt enim ex proprijs rerum definitionibus.
AD argumenta in oppositum respondetur, quòd illæ leges sunt permissiuę quantum ad lęsionem citra dimidium iusti: non tamen iustificant ipsum contractũ contractum , sed relinquunt illud iure naturæ iudicandũ iudicandum . Ratio autem quare leges permittunt illam iniquitatem, & non dant actionem in iudicio damnificato, est: quia cum contractus emptionis & venditionis sit frequentissimus in republica, si daretur actio læsis citra dimidium iusti, non sufficerent tribunalia ad dirimendas lites quotidianas quæ ex talibus deceptionibus prouenirent. Imo vero olim ante legem illam. 2. C. de rescindenda venditione. non dabatur actio in iudicio læsis etiā etiam vltra dimidium pretij. Et nihilominus deceptores tenebantur restituere iure ipso naturali. Ita etiam nunc post illam legem damnificantes citra dimidium, tenentur eodem iure naturæ restituere. Sed hic obseruandum est, quòd quando pretium est lege taxatum, vt in pragmatica de frumento, datur actio læsis citra dimidium iusti, tum in fauorem legis, tum etiā etiam quia facile cōstat constat in iudicio de læsione: non autem ita facile constat de læsione, vbi non est pretium taxatum, eo quòd est multa varietas in pretio rerum, vbi non est pragmatica.
Ad secundum respondetur, quòd non est simile de legibus præscriptionum, & de alijs legibus circa deceptionem contractus emptionis & vẽditionis venditionis : quoniam leges de præ scriptione sunt directiuæ & præceptiuæ, leges autem alteræ sunt tātum tantum permissiuæ. Et si quis merito quærat, quomodo cognoscitur quando aliqua lex est præceptiua & quā do quando permissiua? Respondetur, quod ante omnia attendendũ attendendum est ad finem legis, deinde considerandum est circa medium ad finem, an illud quod statuit lex ad cōsequendũ consequendum finem | habeat speciem mali & iniquitatis: an vero secundùm se sit bonum? Dicimus ergo quod si tale medium secundum se fuerit opus virtutis, tunc lex erit directiua & præceptiua. Sed difficultas est, quando ipsum medium habet speciem iniquitatis & malitiæ, quod quidem si per legem non potest honestari, tunc plane est permissiua, & sic permittuntur meretrices & defenduntur in iudicio ad euitanda adulteria & alia peccata maiora. Si autem aliqua via poterit honestari medium per legem, vel legislatorem, videlicet transferendo dominium rei in alterum: tunc si talis translatio dominij fuerit necessaria ad finem legis, lex erit præceptiua, simulq́ue directiua: si autem non fuerit necessaria ad consequendum finem legis: tunc lex erit tantum permissiua. Exemplum primi. Lex de præ scriptione habet pro fine, vt rerum dominia sint certa & determinata: ad hunc tamẽ tamen finẽ finem necessarium est, vt mediũ medium quod lex statuit, scilicet, quod post tantũ tantum tẽpus tempus maneant res apud possessores bonæ fidei in perpetuũ perpetuum , quod transferat dominium in possessorem bonæ fidei, alias frustraretur finis legis: qui est vt rerum dominia sint certa. Exemplum secundi. Lex, quæ dat facultatem viro, occidendi vxorem deprehensam in adulterio, habet pro fine cōmisereri commisereri vehementi dolori mariti, & non addere dolorem supra dolorem, Ad hunc autem finem non est necessariũ necessarium concedere illam facultatem publicam vt autoritate reipublicæ occidat vxorem tanquam Iudex iuste iudicans vel tanquam minister sententiæ latę iam ab ipsa lege: sed sufficit, vt permittatur occidere si velit, neque propter hoc puniatur. Vnde colligimus quòd lex illa sit permissiua tantum. Ad hũc hunc igitur modum, dicimus quòd lex quæ dicit; liceat emptori & venditori ad inuicẽ inuicem decipere, habet pro fine euitare frequentes lites: quæ orirentur ex huiusmodi contractibus si pro quauis inæqualitate daretur actio in iudicio; ad quẽ quem finem sufficit: quòd parti læsæ non detur actio in iudicio: non autem requiritur, neque decebat transferre dominium in damnificantem.
Ad tertium argumentum negatur illa similitudo & comparatio, quia quanuis illi contractus cōueniant conueniant in hoc, quòd vterque sit validus: tamen iniquitas siue malitia quæ est in ludo alearum, est tantum contra iustitiam legalem: & idcirco reddere quod quis lucratus est, habet tantùm rationem pœnæ taxatæ à lege. At vero malitia, quæ est in contractu emptionis & venditionis vbi interuenit deceptio, est contra iustitiam commutatiuam: & idcirco damnificans tenetur iure naturæ restituere.
DVbium quartum, An quòd cōtractus contractus emptionis & venditionis fiat bona vel mala fide, referat aliquid ad hoc vt sit validus vel non, & ad hoc quòd inde oriatur obligatio restituendi vel non oriatur. Ad hoc dubium respondetur resolutoriè.
Prima conclusio. Contractus emptionis & venditionis celebratus bona fide propter ignorātiam ignorantiam puræ negationis vtriusq; vtriusque partis, scilicet, quia neutra pars scit valorem rei: sed merè negatiuè se habet circa æstimationem valoris, tunc talis contractus est validus, etiā etiam si vltra dimidium iusti pretij fiat deceptio. & quidem quod sit validus, patet, quia ex vtraque parte est omnino voluntarius. Quòd autem inde non oriatur obligatio restituendi, probatur: quia vterque se exponit æquali periculo, & est quasi contractus de sortibus, ergo nulla ratione oritur ibi obligatio restituendi, eo vel maxime quòd vtraque pars in illo contractu cedit libere iuri suo, & facit quasi donationem mutuam ad inuicem, & denique in isto casu verificatur illa tertia regula iusti pretij.
Secunda conclusio. Si tamen talis contractus celebretur bona fide cum ignorantia prauæ dispositionis, quia videlicet vterque existimat iustum pretium esse tantum vel tantum, & tamen reuera est maius vel minus: tunc contractus ille non est inualidus. Probatur. Quia ille qui læditur non alia ratione vult contrahere, nisi supposito quòd pretium sit tantum, ergo non est voluntarius ille contractus, sed inuoluntarius & per consequens inualidus. Etenim de ratione cō tractus contractus humani est, quòd sit voluntarius.
Tertia conclusio. Læsus per talem contractum prædictum habet ius in foro conscientiæ repetendi quod alter plus accepit: & ille alter tenetur in foro conscientiæ restituere. Cæterum in foro exteriori | dabitur actio parti læsæ vltra dimidium iusti: lædenti vero dabitur optio, vt vel rescindat contractum vel recompenset quod amplius accepit. Ista conclusio quantum ad priorem partem sequitur ex secunda, quoniam si contractus fuit nullus, & alter eorũ eorum amplius accepit: sequitur quòd in foro conscientiæ tenetur ex iustitia commutatiua illud restituere vel rescindere contractum. Quātum Quantum ad secundam partem habetur expressè. l. 2. C. de rescindenda venditione. Et ratio eius est: quia cum ille contractus celebretur bona fide, æquum est, vt neuter eorũ eorum damnum patiatur cognita veritate. Quod quidem plane fit, si læso datur actio in iudicio: lædenti vero detur prædicta optio.
Quarta conclusio. Si contractus mala fide fuerit celebratus, & pars læsa ignorabat iustum rei pretium, erit inualidus contractus in foro conscientiæ. Probatur, quia talis ignorantia inuoluntarium interpretatiuè operatur: at vero sine voluntario contractus est nullus, igitur est inualidus contractus. Conclusio hæc consonat cum iure ciuili, in quo nihil statuitur de firmitate aut nullitate huiusmodi contractus: sed solũ solum definitur: quòd non datur actio parti læsæ citra dimidium iusti pretij. Reliqua vero relinquit iure naturæ iudicanda.
Quinta conclusio. Si contractus mala fide celebretur, & pars læsa scit iustum rei pretium, sed necessitate compellitur emere vel vendere, tunc contractus est validus in foro conscientiæ. Probatur. Nam pars læsa sciens iustum pretium, nihilominus vult contrahere & pati illud detrimentum, ergo contractus est simpliciter voluntarius & validus. Non dicimus modo, quòd lædens non teneatur restituere, sed quòd ipse contractus est validus: licet sit iniquus. Probatur à simili. Ille qui proijcit merces in mare propter tempestatem obortam, simpliciter loquendo voluntariè proijcit, quanuis secundùm quid inuoluntariè: quoniam nollet proijcere, ergo tale voluntarium sufficit ad contractum emptionis & venditionis, siquidem pars læ sa nullo modo compellitur ab altera vt contrahat. Probatur consequentia & confirmatur. Nam tale voluntarium sufficit etiam ad votum faciendum, ergo etiam sufficiet ad contractum emptionis & venditionis.
Sed contra. Donatio facta latroni nulla est, quanuis ille qui dat pecunias (dat simpliciter voluntariè propter euitandam mortem) eò quòd est inuoluntarius secundùm quid, ergo pari ratione sufficiet ad nullitatẽ nullitatem contractus prædicti illud inuoluntarium secundùm quid. Respondetur, quòd quando altera pars iniuriam aliquam facit alteri contrahenti, propter quam altera pars cogitur contrahere vel dare pecunias, tunc irritatur contractus: quia non est iustum quòd ex iniuria nascatur ius illi qui facit iniuriam. Nũc Nunc autem in casu nostræ conclusionis illa pars quæ necessitatur contrahere, non necessitatur ab altera parte, sed aliunde, scilicet, à sua egestate: vnde non est eadem ratio. Per hũc hunc etiam modum intelligitur quare contractus vsurarius sit validus quantum ad rationem mutui: licet vsurarius teneatur non recipere vsuras. Ratio validitatis est, quia ex vtraque parte est contractus voluntarius simpliciter. Nam pars læsa sciens & prudens vult recipere mutuum propter suam necessitatem, non obstantibus vsuris. Ipse autem vsurarius libenter contrahit.
Secundò probatur cōclusio conclusio ex cap. cum dilecti. de emptione & venditione. vbi Alexand. 3. definit validum esse contractũ contractum quendam emptionis & venditionis cuiusdam syluæ, etiam si qui vendiderant decepti fuerant vltra dimidium. Definit tamen supplendam iniquitatem esse & inæqualitatem. Valde itaque est obseruandum, quòd aliud est contractum esse validum, & aliud esse iniquũ iniquum , vnde oritur obligatio restituẽdi restituendi . Multi enim contractus sunt validi, eo quòd sunt voluntarij ex vtraque parte, qui alias iniqui sunt.
Vltima conclusio. Non tenetur is qui læ sit mala fide etiam vltra dimidium iusti pretij in casu quintæ conclusionis ante iudicis sententiam stare optioni partis læsæ, etiam si leges ciuiles concedant parti læsæ in tali casu, vt eligat, Vtrùm maluerit vel rescindere contractum, vel restitutionem sibi fieri in eo in quo damnificatus est. Sed dicimus, quòd lædens in foro cōscientiæ conscientiæ poterit supplere iustum pretium non rescindendo contractum. Probatur. Nam optio quæ datur per leges ciuiles parti læsæ est in pœnam | lædentis mala fide. Ergo tales leges non obligant in foro conscientiæ ante sententiā sententiam iudicis. Antecedens probatur. Nam vbi non est mala fides lædentis, non concedunt leges illam optionem parti læsæ: sed solum dant illi actionem in iudicio, lædenti vero bona fide, dant optionem. Ista conclusio est multò probabilior quàm opposita sentẽtia sententia , quæ à quibusdam asseritur opinantibus leges illas non esse pœnales, sed esse dirigentes contractum & apponentes conditionẽ conditionem necessariam celebrandis huiusmodi contractibus.

ARTICVLVS II.Vtrùm venditio reddatur illicita propter defectũ defectum rei venditæ.

Source
AD Secũdum Secundum sic proceditur. Videtur, quod venditio non reddatur iniusta & illicita propter defectum rei venditæ. Minus enim cætera sunt pẽsanda pensanda in iure quàm rei species substantialis. Sed propter defectum speciei substantialis non videtur reddi venditio rei illicita, puta si aliquis vendat argentum vel aurum alchimicum pro vero, quod est vtile ad omnes humanos vsus ad quos necessarium est argentum & aurũ aurum , puta ad vasa & ad alia huiusmodi. Ergo multo minùs erit illicita venditio, si sit defectus in alijs.
¶ 2 Præterea. Defectus ex parte rei qui est secundum quantitatem, maximè videtur iustitiæ contrariari quæ in æqualitate cō sistit consistit . Quantitas autem per mensuram cognoscitur. Mensuræ autem rerum quæ in vsum hominum veniunt, non sunt determinatæ, sed alicubi maiores, alicubi minores: vt patet per Philosophum in quinto
Lib. 5. ca. 7. tom. 5.
Ethicorum. Ergo non potest euitari defectus ex parte rei venditæ: & ita videtur quòd ex hoc venditio non reddatur illicita.
¶ 3 Præterea. Ad defectum rei pertinet, si ei conueniens qualitas deest. Sed ad qualitatem rei cognoscendā cognoscendam requiritur magna scientia, quæ plerisque venditoribus deest. Ergo non redditur venditio illicita propter rei defectum.
SED contra est, quod Ambros.
dicit in libr. de Offic. Regula iustitiæ manifesta est, quòd à vero declinare virum non deceat bonum, nec damno iniusto afficere quenquam, nec doli aliquid annectere rei suæ.
RESPONDEO dicendum, quod circa rem, quæ venditur, triplex defectus considerari potest. Vnus quidem secundũ secundum speciem rei. Et hunc quidem defectum si venditor cognoscat in re, quam vendit, fraudem committit in venditione. Vnde venditio illicita redditur. Et hoc est, quod dicitur contra quosdam Isai. 1. Argentũ Argentum tuum versum est in scoriam, vinum tuum mixtum est aqua. Quod enim permixtum est, patitur defectum, quantum ad speciem. Alius autem defectus est secundum quantitatem, quæ per mensurā mensuram cognoscitur. Et ideo si quis scienter vtatur deficienti mensura in vendendo, fraudem committit, & est illicita venditio. Vnde dicitur Deut. 25. Non habebis in sacculo diuersa pondera maius & minus, nec erit in domo tua modius maior & minor. Et postea subditur, Abominatur enim Dominus eum qui facit hæc, & auersatur omnem iniustitiam. Tertius defectus est ex parte qualitatis, puta si aliquod animal infirmũ infirmum vendat quasi sanum. Quod si quis scienter fecerit, fraudem committit in venditione: vnde est illicita venditio. Et in omnibus talibus non solùm aliquis peccat, iniustam venditionem faciendo, sed etiam ad restitutionem tenetur. Si verò eo ignorante aliquis prædictorum defectuum in re vendita fuerit, venditor quidem non peccat, quia facit iniustum materialiter: nec eius operatio est iniusta, vt ex supradictis
Q. 59. artic. 2.
patet: tenetur tamen cùm ad eius notitiam peruenerit, damnum recompensare emptori. Et quod dictum est de venditore, etiam intelligendũ intelligendum est ex parte emptoris. Contingit enim quandoque venditorem credere rem suam esse minùs pretiosam, quantum ad speciem, sicut si aliquis vendat aurum loco aurichalci, emptor si id cognoscat, iniustè emit, & ad restitutionem tenetur. Et eadem ratio est de defectu qualitatis & quantitatis.
AD primum ergo dicendum, quòd aurum & argentum non solùm cara sunt propter vtilitatem vasorum, quæ ex eis fabricā tur fabricantur , aut aliorum huiusmodi: sed etiam propter dignitatẽ dignitatem & puritatem substantiæ ipso| rum. Et ideo si aurum vel argentum ab alchimicis factum, veram speciem non habeat auri & argenti, est fraudulenta & iniusta venditio: præsertim cùm sint aliquæ vtilitates auri & argenti veri, secundum naturalem operationem ipsorum, quæ non conueniunt auro per alchimiam sophisticato. Sicut, quòd habet proprietatem lætificandi, & contra quasdam infirmitates medicinaliter iuuat. Frequentius etiam potest poni in operatione, & diutiùs in sua puritate permanet aurum verum, quàm aurum sophisticatum. Si autem per alchimiam fieret aurum verum, non esset illicitum ipsum pro vero vendere, quia nihil prohibet artem vti aliquibus naturalibus causis ad producendũ procedendum naturales & veros effectus: sicut Aug.
Lib. 3. ca. 8. tom. 3.
dicit in 3. de Trin. de his quę arte dæmonũ dæmonum fiunt.
AD secundum dicendum, quod mensuras rerum venalium necesse est in diuersis locis esse diuersas, propter diuersitatem copiæ & inopiæ rerum: quia vbi res magis abundant, consueuerunt esse maiores mensuræ. In vnoquoque tamen loco ad rectores ciuitatis pertinet determinare quæ sint iustæ mensuræ rerum venalium, pensatis conditionibus locorum & rerum. Et ideo has mensuras publica autoritate vel cōsuetudine consuetudine institutas præterire non licet.
AD tertium dicendum, quòd sicut August. dicit in 11.
Lib. 11. c. 16. to. 5.
de ciuit. Dei. Pretium rerũ rerum venalium non consideratur secundum gradum naturæ, cùm quandoq; quandoque pluris vendatur vnus equus, quàm vnus seruus, sed consideratur secundum quod res in vsum hominis veniunt. Et ideo non oportet, quòd venditor, vel emptor cognoscat occultas rei vẽ ditæ venditæ qualitates, sed illas solum, per quas redditur humanis vsibus apta, puta quòd equus sit fortis, & bene currat: & similiter in cæteris. Has autem qualitates de facili venditor & emptor cognoscere possunt.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima cōclusio conclusio . Venditio redditur iniusta, propter defectum rei venalis siue in substantia siue in quantitate, siue in qualitate. Hæc conclusio intelligitur à Diuo Thoma quando venditor cognoscit defectum rei venalis.
Secunda conclusio. Qui bona fide venditiem cum defectu, etiam si non peccet contra iustitiam, tenetur tamen restituere quando cognouerit, rem habere defectum.
Tertia conclusio. Quod dictum est de venditore intelligendum est de emptore proportionabiliter. V. g. si emptor cognoscit rem esse maioris pretij quam existimet venditor, vel propter substantiam vel quantitatem vel qualitatem: tunc enim emptor tenebitur restituere illud maius pretium.

ARTICVLVS III.Vtrùm venditor teneatur dicere vitium rei venditæ.

Source
AD tertium sic proceditur.
Quolib. 16 artic. 10.
Videtur, quod venditor non teneatur dicere vitium rei venditæ. Cùm enim venditor emptorem ad emendum non cogat, videtur eius iudicio rem, quam vendit, supponere. Sed ad eundem pertinet iudicium & cognitio rei. Non ergo videtur imputandum venditori, si emptor in suo iudicio decipitur, præcipitanter emendo, absq; absque diligenti inquisitione de conditionibus rei.
¶ 2 Præterea. Stultum videtur, quòd aliquis id faciat, vnde eius operatio impediatur. Sed si aliquis vitiarei vendendæ indicet, impedit suam venditionem. Vnde Tullius in lib.
de Offic. inducit quendam dicentem, Quid tam absurdũ absurdum , quàm si domini iussu ita præco præ diceret, Domum pestilentem vendo. Ergo venditor non tenetur dicere vitia rei venditæ.
¶ 3 Præterea. Magis necessarium est homini, vt cognoscat viam virtutis, quàm vt cognoscat vitia re| rum, quæ vendũtur venduntur . Sed homo non tenetur cuilibet consilium dare & veritatem dicere de his, quæ pertinent ad virtutem, quanuis nulli debeat dicere falsitatem. Ergo multo minus tenetur venditor vitia rei vẽ ditæ venditæ dicere, quasi consilium dando emptori.
¶ 4 Præterea. Si aliquis teneatur dicere defectum rei venditæ, hoc non est nisi vt minuatur de pretio. Sed quandoque diminueretur de pretio etiam absque vitio rei venditæ propter aliquid aliud: putà si venditor deferens triticum ad locum vbi est caristia frumenti, sciat multos venire, qui deferant: quod si sciretur ab emẽtibus ementibus , minus pretium darent. Huiusmodi autem non oportet dicere venditorem, vt videtur. Ergo pari ratione nec vitia rei venditæ.
SED contra est, quod Ambros.
dicit in 3. lib. de Offic. In contractibus vitia eorũ eorum quæ veneunt, prodi iubentur, ac nisi intimauerit venditor, quanuis in ius emptoris transierint doli actione vacuantur.
RESPONDEO dicendum, quòd dare alicui occasionem periculi vel damni, semper est illicitũ illicitum , quanuis non sit necessarium, quòd homo alteri semper det auxilium vel cōsilium consilium pertinens ad eius qualemcunq; qualemcunque promotionem. Sed hoc solũ solum est necessariũ necessarium in aliquo casu determinato, putà cum alius eius curæ subditur, vel cùm non potest ei per alium subueniri. Venditor autem, qui rem vendendam proponit, ex hoc ipso dat emptori damni vel periculi occasionem, quòd rem vitiosam ei offert, si ex eius vitio dā num damnum , vel periculum incurrere possit. Damnum quidem, si propter huiusmodi vitium res, quæ vendenda proponitur, minoris sit pretij: ipse verò propter huiusmodi vitium nihil de pretio subtrahat. Periculum autem, si propter huiusmodi vitiũ vitium vsus rei reddatur impeditus vel noxius: putà si aliquis alicui vendat equum claudicātem claudicantem pro veloci, vel ruinosam domum pro firma, vel cibum corruptum siue venenosum pro bono. Vnde si huiusmodi vitia sint occulta, & ipse non detegat, erit illicita & dolosa venditio, & tenetur venditor ad damni recompensationem. Si verò vitium sit manifestum, puta cum equus est monoculus, vel cùm vsus rei etsi non competat venditori, potest tamen esse conueniens alijs, & si ipse propter huiusmodi vitium, subtrahat quantũ quantum oportet de pretio, non tenet̃ tenetur ad manifestandũ manifestandum vitiũ vitium rei: quia fortè propter huiusmodi vitiũ vitium emptor vellet plus subtrahi de pretio, quā quam esset subtrahendum. Vnde potest licitè veriditor indemnitati suæ cō sulere consulere , vitium rei reticendo.
AD primum ergo dicendum, quod iudicium non potest fieri nisi de re manifesta. Vnusquisque enim iudicat secũdum secundum quod cognoscit, vt dicitur in
Lib. 1. ca. 3. tom. 5.
1. Ethic. Vnde si vitia rei, quæ vendenda proponitur, sint occulta, nisi per venditorem manifestentur, non sufficienter committitur emptori iudicium. Secus autẽ autem esset, si essent vitia manifesta.
AD secundum dicendum, quod non oportet quod aliquis per præconem vitium rei vendendæ prænũtiet prænuntiet : quia si prædiceret vitium, exterrerentur emptores ab emendo, dum ignorarent alias conditiones rei, secũdum secundum quas est bona & vtilis. Sed singulariter est dicendum vitium rei, ei qui ad emendum accedit, qui potest simul omnes cōditiones conditiones ad inuicem comparare bonas & malas. Nihil enim prohibet rem in aliquo vitiosam, in multis alijs vtilem esse.
AD tertium dicendum, quod quanuis homo non teneatur simpliciter omni homini dicere veritatem de his, quæ pertinent ad virtutes: tenetur tamen in casu illo de his dicere veritatem, quando ex eius facto alteri periculum immineret in detrimentum virtutis, nisi diceret veritatem: & sic est in proposito.
AD quartum dicendum, quòd vitium rei facit rem in præsenti esse minoris valoris, quā quam videatur. Sed in casu præmisso in futurum res expectatur esse minoris valoris per superuentum negotiatorum, qui ab ementibus ignoratur. Vnde venditor, qui vendit rem secundum pretium quod inuenit, non videtur cō tra contra iustitiam facere, si quod futurũ futurum est, non exponat: si tamen exponeret, vel de pretio subtraheret, abundantioris esset virtutis, quanuis ad hoc non videatur teneri ex iustitiæ debito.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Si vitium rei sit occultum inferat damnum vel periculũ periculum em ptori, vẽditor venditor tenetur illud vitium indicare.
Secunda conclusio. Si vitium rei sit manifestum, non tenetur venditor admonere emptorem de illo vitio.
Tertia conclusio. Si vitium sit occultum, non tamẽ tamen damnosum, aut perniciosum emptori, non tenetur venditor illud manifestare: dum tamen diminuat de pretio tantũ tantum quantum oportet propter illum defectum.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

DVbitatur primo circa istos articulos, an vitium rei venditæ annullet cōtractum contractum , quando venditur res quasi integra in quantitate qualitate & substantia.
Arguitur primo pro parte negatiua. Si quis vendat vinum. v. g. Metinense pro vino Sancti Martini, sit autem illud ita pretiosum sicut Sancti Martini, tũc tunc est valida venditio: & tamen est defectus in substantia: ergo iste defectus non irritat cōtractum contractum . Confirmatur. Esto ita quòd, qui emit vinũ vinum Metinense, non soluat pretium in pecunia sed in alia re. v. g. in pecoribus, vel in alia re fructuosa: tunc si ille contractus non esset validus, sequeretur, quòd venditor teneretur restituere rem ipsam cum fructu. Consequens videtur dubium. Sequela probatur. Nam omnis res fructificat vero domino.
Arguitur secundo à simili. Si quis baptizet Petrum putans se baptizare Paulum, re vera baptismus est validus & verus. Ergo error in substantia non irritabit contractum emptionis & venditionis. Et confirmatur à simili. Si episcopus conferat beneficium indigno hypocritæ putans illum esse dignissimum, nihilominus collatio beneficij est valida, ergo error in qualitate non irritabit contractum venditionis. Confirmatur secundo. Matrimonium contractum per errorem qualitatis personæ. v. g. si vir contrahens putet mulierem esse virginem aut diuitem, vel generosam, nihilominus illud matrimonium est validum, ergo etiam multo magis ille contractus emptionis & venditionis, non obstante errore in qualitate rei.
Arguitur tertio. Et sit casus, quod iudex per iniquitatem vel ignorantiam taxet pretium rei venalis multo minus quàm oporteat: tũc tunc venditor licitè poterit augere mensurā mensuram rei | venalis quantum necesse fuerit ad supplendũ supplendum iustum pretium, ergo defectus in quantitate non irritat contractum.
Arguitur vltimo. Quando emptor emit rem pretiosam, quam quidem venditor existimat minoris dignitatis, contractus est validus: etiam si fiat illo pretio secundum æstimationem venditoris, vt ostendemus infra dubio tertio. Ergo pari ratione erit validus contractus, quando venditur res pretiosa pro integra. Patet cōsequentia consequentia , quia eadem est ratio & proportio de emptore & venditore, vt dicit tertia conclusio articuli. Sed si venditor ipse cognosceret, quòd res illa venalis est minoris pretij & dignitatis, & vendit illam pro re maioris dignitatis, dicit Diuus Tho. quòd contractus esset nullus. Ergo ista non bene per se consonant: neque erit eadem ratio de emptore & venditore. Sed in oppositum est, quòd matrimonium contractum per errorem personæ non est validum, ergo neque contractus emptionis & venditionis erit validus, quando vna res substituitur pro alia.
PRO decisione sit prima conclusio. Per se loquendo & regulariter, quodlibet rei vitium siue in substantia siue in quantitate, siue in qualitate, irritat contractum, quā do quando res venditur pro integra & sana absque defectu aliquo. Hanc docet Diuus Tho. & explicat in articul. 2. & confirmat ex Diuo Ambrosio libr. 3. de officijs, capit. 10. & 11. Sed probatur ratione. Quia ille contractus per se loquendo rationabiliter est inuoluntarius: ergo per se loquendo nullus est contractus. Probatur secundo. Quoniam maior læsio est, quando quis decipitur in re ipsa venali: quādo quando quā quam decipitur in pretio, vt habent Iurisperiti in capit. per tuas. de donationibus, quos quidem Pinellus in commentarijs super legem secundam. C. de rescindenda venditione. 3. parte. capit. 2. refert qui dicunt quòd læsio in substantia quantitate & qualitate tribuit actionem læso, etiā etiam si citra dimidium iusti decipiatur: non autem tribuit actionem læso in pretio nisi vltra dimidium iusti decipiatur: ergo multo maior est in actu qui fit in ipsa re, ac proindè merito irritabitur contractus. Cuius ratio est. Quia læsio quæ fit in ipsa re venali, tollit substantiam contractus: etenim contractus fit de ipsa re secundu substantā substantam quā titatem quantitatem & qualitatem.
Secunda conclusio. Contingere potest, vt læsio sit tam minima in substantia quantitate, vel qualitate: quòd contractus sit validus. Verbi gratia in exemplo primi argumenti & ratio est: quia in moralibus quod parum est pro nihilo reputatur. Item, quia in venditione attenditur æstimatio rei venalis, secundum quòd est vtilis in vsus humanos: sed quando est minima differentia in varietate substantiæ, vel quantitate, vel qualitate, res illa æqualiter se habet, vel quasi æqualiter quantum ad vtilitatem emptoris: ergo venditio erit valida. Et confirmatur ex Diuo Thoma articul. 2. ad primum. vbi ait, quòd si per artem alchimiæ fieret verum aurum: licitum esset illud vendere pro auro naturali.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primũ primum & confirmationem eius dicimus, quòd probat secundam conclusionem. Dicimus tamen, quòd si vinum Sancti Martini habet aliquam qualitatem medicinalem, quam non habet aliud vinum, iniquum erit vnum pro alio substituere, & contractus erit nullus.
Ad secundum argumentum negatur cō sequentia consequentia . Et differentia est, quia sacramentum constat essentialiter ex sua materia & forma cum intentione ministri, faciendi quòd ecclesia intendit facere in subiecto apto nato: est autem impertinens ad intentionem ministri religiosam, quòd intendat baptizare istum vel illum hominem: debet enim intendere baptizare illum circa quem exercet actum ablutionis quicunque ille sit: quod autem ipse putet esse Petrum & ille sit Paulus, est quædam ignorantia concomitans quæ non destruit illam intentionem: alioquin si minister intendit baptizare Petrum præcise & non alium: peccaret mortaliter, & nullus esset baptismus, si ille non erat Petrus. Cæterum ad iustitiam contractus emptionis & venditionis necesse est, vt res illa de qua fuit facta conuentio, tradatur in eadem substantia quantitate, & qualitate sicuti petitur ab emptore.
Ad primam confirmationem respondetur nego consequentiam & differentia est: quoniam expedit ad bonum commune ecclesiæ, quòd talis collatio beneficij sit valida ad hoc, vt ministri ecclesiastici sint certi & determinati, & propterea ecclesia voluit efficaciter dare illi beneficium, etiam si aliàs sit indignus. At vero ad bonum communitatis nihil retulerit, quòd contractus emptionis & venditionis sit validus, quando non traditur res eadem in substantia quā titate quantitate & qualitate.
Ad secundam confirmationem respondetur, quòd ille qui ducit vxorem cum illa ignorantia, potest se habere tripliciter. Vno modo, vt sit ignorantia concomitans intentionem eius, & non sit conditio obiecti intentionis. Vt si verbi gratia, haberet istam opinionem in mẽte mente sua, quod mulier est virgo & non acciperet in vxorem: si crederet quòd non est virgo. Secundo modo potest se habere cum prædicto consensu conditionali. Tertio modo potest se habere, non exprimendo verbis consensum illum conditionalem: sed absolutè loquendo, ego te accipio in meam. Dicimus ergo, quòd si primo modo se habet cum ignorantia tantum concomitanti: verum erit matrimonium & ratum. Ratio est, quia de substantia illius contractus absoluti non est, quòd mulier sit virgo aut nobilis aut diues. Si autem secundo modo se habeat, non est verum matrimonium in foro cōscientiæ conscientiæ siue exprimat intentionem suam conditionaliter, siue absolutè. Si autem expresserit conditionaliter: non est verum matrimonium in foro exteriori. Dicimus denique, quòd si tertio modo se habuerit, loquendo absolutè, cum tamen habeat consensum conditionalem: iudicabitur verum matrimonium in foro ecclesiæ. Et quanuis non sit verum matrimonium: tamen ipse vir tenebitur in foro conscientiæ facere verum matrimonium. Et ratio est, quia grauiter decipit mulierem, quæ putabat se vinculo matrimonij astrictam propter verba ipsius viri. Quæ iniuria non potest aliter resarciri, nisi vir faciat verum matrimonium.
Ad tertium argumentum respondetur, quòd non facilè sunt admittendæ illæ excusationes venditorum: semper enim in re dubia circa pretium iustum, præsumendum est bonam & iustam esse iudicis taxationem. Nihilominus, si quando constiterit quòd ipsa taxatio est iniqua, licitum erit venditori, vti cautela. Neque enim per hoc fit iniuria emptoribus: cum detur illis quod debetur secundum iustitiam.
Ad quartum argumentum dicemus in dubio tertio. Ad argumentum vero quod fecimus in oppositum, quatenus militat cō tra contra secundam conclusionem respondetur, quòd matrimonium quidem in quo est error personæ, nunquam est validum: etiam si substituatur alia mulier tam sufficiens sicut illa quam intendit vir ducere in vxorẽ vxorem . Et ratio est manifesta: quia matrimonium ex natura sua est quidam contractus amicitiæ coniugalis: ad rationem autem amicitiæ pertinet vt amicus afficiatur ad singularem personam cum qua vult amicitiam contrahere. At vero in contractu emptionis & venditionis attenditur vtilitas rei. Vnde si substituatur alia res tam vtilis ipsi emptori, validus erit contractus. Verbi gratia, si quis emat ancillam & venditor substituat illi aliam tam vtilem: validus erit contractus.
DVbitatur secundò consequenter circa tertiam conclusionem articuli tertij, Vtrum si vitium rei sit occultum, non tamen perniciosum emptori, sit validus cō tractus contractus , tacente venditore vitium rei, sed minuente de pretio quantum oportet.
Pro parte negatiua arguitur primo. Si emptor sciret vitium illud, non emeret rem illam, ergo est inuoluntarius interpretatiuè in illo contractu: ac proinde non est validus contractus.
Arguitur secundò. Venditor tacens decipit emptorem, ergo emptor est inuoluntarius in illo contractu.
Arguitur tertio magis efficaciter. In huiusmodi contractibus non potest non grauari emptor, etiam si res habeat vtilitatem pro quantitate pretij. Primò quidem, quia cum cognouerit vitium rei, cogitur detinere apud se rem sibi ingratam. Deinde si velit illam vendere, cogitur non vendere il| lam cuilibet emptori, poterit enim ille defectus esse perniciosus alteri. Verbi gratia, si medicus emit equum cum illo defectu sibi quidem vtilem, non poterit illum vendere militi cum illo defectu: quia erit illi perniciosus: ergo ex illa deceptione medicus iniuriam patitur. Et confirmatur, quia ipse venditor tacens defectum rei, causa erit periculi quod inde potest euenire tertiæ personæ quæ potest emere rem illam à primo emptore.
Propter hæc argumenta aliqui tenent partem negatiuam. Vt Ioannes de Medina de contractibus. quæstione 34. & à quibusdam citatis à Syluestro pro ista sententia, in verbo, emptio. quæstione 20. Sed certè Syluester satis confusè loquitur.
Nos tamen argumentamur quartò pro ista sententia. Læsio propter vitium rei, maior est quàm læsio propter iniquitatem pretij: sed læsio propter iniquitatem pretij irritat contractum, quando emptor ignorabat iustum rei pretium. Ergo multo magis irritabitur quando emptor habet ignorantiam vitij.
PRO decisione huius difficultatis, notandum est, quòd venditor in prædicto casu dupliciter potest se habere. Vno modo merè negatiuè, tacendo vitium rei. Alio modo positiuè affirmando nullum vitium esse in re vel etiam interrogatus negatiuè respondendo, vel suo silentio rem approbando. Proportionabiliter emptor dupliciter potest se habere. Vno modo vt virtualiter habeat istam intentionem, si scirem rem istam habere vitium, non emerem illam: tamen non explicat illam intentionem. Altero modo se potest habere explicando venditori suam intentionem, quòd si res habet vitium, non intendit emere.
Prima conclusio. Venditore negatiuè se habente, quanuis emptor habeat intentionem illam virtualem, quam non explicat: validus erit contractus in prædicto casu: quando res non est perniciosa emptori, neque venditor peccat aliquod peccatũ peccatum . Ista conclusio intelligenda est per se & absolutè loquendo, quantùm est ex parte talis contractus. Probatur conclusio. Quoniam contractus quilibet per se loquendo est va lidus, quando celebratur secundum rationem iustitiæ commutatiuæ: sed ille contractus ita celebratur, siquidem datur res vtilis emptori pro quantitate iusti pretij: ergo validus est. Probatur secundò. Quando aliquis pater donat filio aliquam pecuniam, valida est donatio: etiam si pater non esset donaturus si sciret ad quem malum finem filius petit. Ergo simul in casu posito venditio erit valida. Et confirmatur. Nam facultas data à superiori valida est, etiam si non esset illam daturus si sciret finem malum ad quem petitur à subdito. Ergo similiter, &c. Probatur tertio. Viceuersa, si emptor iusto pretio emit rem aliquam, cuius virtutẽ virtutem singularem non cognoscit venditor, neq; neque communiter cognoscitur: non tenetur illam virtutem indicare venditori neque augere pretium, sed sufficit dare pretium secundum communem æstimationem vt dicemus dubio tertio. Ergo similiter viceuersa, venditor non tenebitur indicare vitium rei occultum, quando non est damnosum aut perniciosum, sed res est tam vtilis quantum est pretium quod pro illa datur.
Denique probatur. Si vitium rei esset manifestum, verbi gratia, si equus est monoculus, & emptor sua negligentia non aduertit: nihilominus contractus est validus etiam si non erat empturus si cognouisset illud vitium. Ergo similiter in prædicto casu contingit. Probatur consequentia. Quia vtrobique sua negligentia ignorat vitium rei.
Secunda conclusio. Si venditor secundo modo se habeat, scilicet quod sua sponte vel interrogatus affirmet rem nullum habere vitium, vel etiam silentio suo persuadeatur emptor, quòd nullum vitium inest rei: tunc contractus est illicitus & inualidus. Probatur. Nam voluntas expressa venditoris est emere rem absque aliquo vitio: ergo contractus ille est inuoluntarius, ac proinde inualidus: & ex parte venditoris illicitus. Secundò probatur. Quoniam venditor ex officio, tenetur dicere veritatem quando interrogatur, & non dicere sua sponte mendacium circa rem ipsam: ergo si contrarium faciat decipit emptorem, ac proinde contractus est inualidus. Hanc conclusio| nem probant tria argumenta proposita in principio.
Tertia conclusio. Si vitium rei efficiat illam omnino inutilem emptori, etiam si non sit perniciosa contractus erit inualidus, & venditor tenetur ad restitutionem. Probatur, quia in tali casu nulla prorsus est voluntas emptoris emendi rem sibi inutilem, etiam si aliàs possit illam vendere alijs vtilem. Secundò probatur. Contractus emptionis & venditionis introductus est in republica propter vtilitatem contrahentium: ergo quando res omnino fuerit inutilis emptori nullus erit contractus: si venditor taceat vitium illud.
Neque valet respondere oppositum opinantes, quòd res illa alijs sit vtilis, & quòd emptor possit illam vendere & inde capere vtilitatẽ vtilitatem : etenim emptio per se loquendo ordinatur in vtilitatem ipsius emptoris. Ergo quando emptor emit rem in proprios vsus, nullam habet voluntatem emendi rem alijs vtilem & sibi inutilem: ergo fit iniuria illi quando cogitur rem illam vendere ne pretium amittat: ac proinde ipse venditor tenetur statim repetere pretium. Verum est tamen, quòd si emptor aliàs est negotiator, ita vt intelligatur, quòd emit ad vendendum: validus erit contractus, quia venditur illi res sibi vtilis ratione negotiationis. Tertiò probatur conclusio. Si res sit perniciosa emptori quanuis alijs sit vtilis: est contractus inualidus, vt patet ex Diuo Thoma, articulo tertio. Ergo similiter, si res sit omnino inutilis emptori erit irritus contractus, etiam si alijs possit esse vtilis.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum negatur antecedens: si consequens intelligatur de inuoluntario rationabiliter secundum leges iustitiæ.
AD secundum respondetur, non esse propriè deceptionem ex parte venditoris, quando venditor non interrogatus tacet vitium rei, ex quo non redditur inutilis neque periculosa emptori: minuit tamen de pretio quantum oportet ad æqualitatem iustitiæ.
Ad tertium argumentum respondetur, quòd quanuis sit aliqua molestia emptori habere rem sibi ingratam: non tamen propterea est inualidus contractus celebratus secundum leges iustitiæ. Ad confirmationem iam patet ex prima conclusione. Diximus enim validum esse talem contractum per se & absolutè loquendo, hoc est quantum ex meritis ipsius contractus. At vero vbi fuerit tale periculum, vel propter conditionem rei quæ facilè venditur alteri cui erit perniciosa, vel etiam propter conditionem emptoris qui facilè etiam inclinatur ad vendendam rem illam: tunc contractus non erit validus ex eo, quòd ipse emptor rationabiliter est inuitus: quia exponitur periculo alterum decipiendi perniciose, & idcirco venditor peccat contra iustitiam: quia est causa periculi quod nocebit tertiæ personæ.
Ad quartum argumentum respondetur, quòd læsio de qua loquimur in prima conclusione non est tanta quanta est læ sio quæ fit in pretio, quando emptor ignorat quod nam sit pretium iustum.
Sed tamen adhuc replicatur contra ipsam tertiam cōclusionem conclusionem & prædictam doctrinam. Si res sit maximè commoda emptori in particulari, non propterea augebitur iustum pretium secundùm communem æstimationem rei: ergo proportionabiliter non minuetur tale pretium, si res non sit vtilis in particulari. Patet consequentia. Nam aliàs non videtur esse æqualis conditio ex vtraque parte contrahentium. Replicatur secundò. Emptor non tenetur indicare venditori vitium pecuniæ: ergo neque venditor emptori vitium rei. Probatur antecedens, in casu quòd emptor sit certus, quòd pecunia quam dat postridie sit deponenda à Principe, tunc non tenetur indicare euentum illum, sed licitè emit & licitus est contractus. Ergo similiter &c. Confirmatur. Si quis locat domum in curia homini curiali pretio currente, sciens tamen quòd cito discedet curia ab illo loco: nihilominus non tenetur locans indicare conducenti, quòd domus illa erit illi inutilis propter euentum futurum. Ergo neque venditor tenetur indicare vitium rei.
Respondetur ad primam replicam negando consequentiam. Quin potius iustitiæ ratio postulat, quòd sicut pretium iustum augescit, ex eo quòd venditor in particulari incurrit incommodum quando rogatus vendit: ita etiam postulat quòd minuatur pretium, quando emptor in particulari incurrit incommodum ex emptione ipsa.
Ad secundum respondetur, quòd in illo casu pecunia nullum habet vitium de præsenti: sed potius est legitima secundùm æstimationem Reipublicæ. Cæterum per accidens est & ab extrinseco, quod illa pecunia sit deponenda à Rege, neque ipse emptor tenetur reuelare illud futurum quod sua industria vel bona sorte nouit. Eodem modo respondetur ad confirmationem dicendo, quòd illa domus in præsenti vtilis est, neque habet vitium intrinsecum: est autem per accidens euentus ille futurus cognitus per industriam, vel bonam sortem locantis, neque tenetur indicare illum euentum.
DVbitatur tertiò circa tertiam conclusionem articuli secundi, An debeat esse æqualis conditio venditoris & emptoris in huiusmodi contractibus celebrandis?
Arguitur primò pro parte negatiua. Sit aliquis emptor peritissimus lapidarius qui cognoscit singularem virtutem & valorem alicuius margaritæ, quam non cognoscunt homines communiter, etiam lapidarij: iste potest emere margaritam minori pretio quam secundùm se valeat, & tamen venditor nunquam potest vendere margaritam minoris valoris pro maiori pretio: ergo non est æqualis vtriusque conditio. Et confirmatur. Sit aliquis rusticus habens margaritam, & occurrat ille lapidarius dicens, quòd vult possidere illam margaritam, & quòd dabit illi centum pro illa, etiamsi valeat mille: tunc lapidarius, si rusticus vendiderit, potest bona conscientia illam possidere: & tamen ècontrario, si venditor aliquis venderet margaritam pro mille, & tamen reuera non valeret nisi centum, contractus ille esset iniquus, ergo &c.
Arguitur secundò. Qui emit agrum in quo certus est latere thesaurum, non te netur indicare domino agri ignoranti quòd ibi lateat: sed potest agrum emere secundùm communem æstimationem illius: & tamen viceuersa nunquam venditor potest vendere agrum minoris valoris pro maiori pretio, ergo non est æqualis vtriusque conditio.
PRO decisione sit prima conclusio. In celebrandis huiusmodi cōtractibus contractibus emptionis & venditionis, æqualis debet esse conditio emptoris & venditoris secundùm leges iustitiæ commutatiuæ: & vterque tenetur illas seruare. V. g. sicut venditor peccat contra iustitiam vendens rem vitiosam pro integra: ita emptor peccat emendo rem integram pro vitiosa. Item sicut venditor etiam non interrogatus tenetur dicere vitium rei, vel minuere pretium: vt iam diximus: ita tenetur emptor augere pretium cognoscens valorem rei, vel indicare venditori, vt est exemplum in confirmatione primi argumenti. Probatur ergo conclusio. Quia contractus emptionis & venditionis est actio iustitiæ commutatiuæ: ergo ad vtramque partem æqualiter pertinet prouidere commodis alterius partis secundùm æqualitatem rei ad rem.
Nihilominus sit secunda cōclusio conclusio . Quando in ipsa re venali est aliqua virtus specialis, quæ communiter ignoratur ab hominibus etiam peritis in illa arte, non tenetur emptor peritissimus cognoscens illam virtutem, indicare venditori: sed licitum erit illi emere pretio communi. Verbi gratia, in casibus primi & secundi argumenti. Probatur conclusio. Quia iustum rei pretium illud est, quòd communiter æstimatur ab hominibus secundùm circunstantiam loci & temporis, sed illa virtus occultissima non æstimatur ab hominibus, siquidem non cognoscitur, ergo emptor non tenetur dare pretium pro illa virtute quam ipse specialiter cognoscit. Probatur secundò. Quia virtus illa gemmæ occulta, habet se respectu lapidarij peritissimi sicut thesaurus absconditus in agro: de quo dicemus statim, quòd licitum est emptori emere agrum illum, nihil indicando de thesauro, sed potest applicare sibi thesaurum titulo inuentionis. Er| go similiter poterit lapidarius ille possidere gemmam excellentissimæ virtutis, titulo inuentionis: etiam si emerit illam secundùm communem æstimationem hominũ hominum . Probatur tertiò. Si lapidarius ille ignorans virtutem gemmæ emisset illam pretio communi, & postea cognouisset virtutem illam, non teneretur ad aliquam restitutionem, ergo neque si sciens emerit. Probatur consequentia. Quia si ex iustitia teneretur ante emptionem, teneretur etiam post emptionem restituere ratione rei alienæ acceptæ, sicut si sciens & prudens accepisset. Denique probatur. Quando Hispani inuenerunt Indias, poterant emere ab Indis aurum, & margaritas secundùm æstimationem illius reipublicæ: neque tenebatur indicare, quanti æstimaretur aurum in alijs regionibus. Et per hoc patet ad primum argumentum & confirmationem eius.
Sed obserua in casu confirmationis, quòd lapidarius tenetur indicare absque dolo cō munem communem valorem illius margaritæ: aliàs merito præsumitur ipse rusticus inuoluntarius rationabiliter. Neq; Neque credibile est quòd ipse rusticus velit facere tantam gratiam lapidario, nisi deceptus ab illo.
Ad secundum argumentum vt plenè respondeamus recolenda sunt quæ supra diximus quæstione. 66. articulo. 5. circa tertiam conclusionem articuli de thesauro dupliciter sumpto, scilicet, propriè & impropriè. Et per illa patet solutio ad secundum.
DVbitatur quartò circa solutionem ad tertium articuli tertij, Vtrùm venditor sciens futuram magnam copiam mercium, teneatur indicare emptoribus, aut verò minuere de pretio.
Pro parte affirmatiua arguitur primò. Qui vendit equum proximè moriturum vel contracturum aliquod vitium notabile, tenetur indicare vel minuere de pretio, ergo etiam venditor in nostro casu.
Secundò. Quia ex opposita sententia sequuntur magna incommoda. Primò, quòd mercator qui scit ciuitatem obsidendā obsidendam , posset nihilominus omnia bona sua vẽdere vendere pretio currenti, quod videtur iniquum & cōtra contra bonum non tantũ tantum ciuiũ ciuium , sed etiam reipublicæ. Secundò sequitur, quòd qui sciret cra stina die futuram esse taxationem frumenti minori pretio quàm modo: posset hodie vendere omne triticum pretio pragmaticæ. ¶ Tertiò sequitur, quòd qui sciret, aliquam monetam esse deponendam citò in Regno: nihilominus posset permutari illam quam habet apud se. His argumentis conuictus est Ioan. de Medina vbi supra quæst. 35. pro parte affirmatiua.
Nihilominus sit prima conclusio. Venditor sciens futuram magnam copiam merciũ mercium non erit iniustus tacendo & vendendo suas merces pretio currẽte currente . Dixi iniustus quia cō tra contra charitatem aliquādo aliquando peccabit, vt infra patebit. Probatur conclusio. Quia iustũ iustum pretiũ pretium est quod taxatur secundùm communem æstimationem fori. Sed iste vendit suas merces pretio currente communi æstimatione, ergo non est iniustus. Secundò sequeretur, quòd qui haberet in animo post triduum vendere magnam copiam frumenti, quòd non possit hodie vendere triticum pretio currente. Probatur sequela. Quia iste scit ex venditione futura cras, triticum minùs valiturum propter ingentem copiam quam venditurus est, ergo non posset hodie vendere pretio currenti. Tertiò sequeretur, quòd venditor ignorans illam copiam futuram & vendens pretio currente, teneatur restituere. Probatur sequela. Quia obligatio restituendi oritur non solùm ex iniusta acceptione, sed etiam ratione rei acceptæ, ergo mercator sciens futuram copiam tenetur restituere ratione iniustæ acceptionis & etiam ille qui ignorat copiam futuram tenebitur restituere ratione rei alienæ, scilicet, excessus pretij quod accepit pro tritico minùs valituro.
Secunda conclusio. Etiam si iste venditor interrogetur, an sit futura magna copia tritici, & dicat se nescire, vel dicat copiam non esse futuram, non peccat contra iustitiam. Conclusio patet primo argumento facto pro conclusione præcedenti. Et secundò probatur. Quia contractus iste habet omnia quæ sunt de substantia iusti contractus: traditur enim merces absque aliquo vitio, & pretio currente, ergo, &c.
Sed arguis. Quia ille mentitur perniciosè in damnum multorum, ergo facit iniu| stum. Et confirmatur primò. Quia si alius assistens ita mentiretur faceret iniustum, & teneretur restituere, vt communiter conceditur, ergo multo magis quando mercator ipse mentitur. Secundò confirmatur. Quia si aliquis mentiendo impediat eleemosynam pauperi, tenetur illam restituere, ergo &c.
Ad argumentum tamen respondetur, quòd venditor tacendo vel mentiendo non facit iniustum. Primò, quia solum inducit emptorem ad contractum iustum pretio currente. Et secundò, quia si diceret veritatem incurreret ipse simile damnum in proprijs facultatibus, ergo ipse non tenetur pati. Vnde mendacium illud non est formaliter perniciosum, sed officiosum: quia ipse ordinat ad fugiendum damnum: quod venditor non tenetur subire. Et ideo per accidens est quod emptor ex tali mendacio damnificetur.
Ad primam confirmationem respondetur nego consequentiam: quia alius mentiens perniciosè mentitur & non officiosè, eo quod ex tali mendacio nec bonum comparat nec malum effugit: sicut mercator qui verè detrimentum incurrit ex tali manifestatione.
Ad secundam confirmationem distinguendum est. Nam si ille alius qui mentitur sit pauper, & vt sibi detur eleemosyna dupla decipit alterum, dicendo dominum non adesse vel eleemosynam esse iam elargitam: iste mentiens non tenetur restituere: nec peccat contra iustitiam: quia vterque pauper habet idem ius. Verumtamen si diues sit qui mentitur pauperi: quia mendacium istud est tantum perniciosum nihil habens officij, tenetur restituere peccans contra iustitiam.
Tertia conclusio. Quod dictum est de venditore, dicendum est proportionabiliter de emptore. v. g. si emptor sciat futuram magnam copiam ementium, ex quo augebuntur pretia rerum: aut verò sciat futuram magnam inopiam mercium, poterit tacere, vel si mentiatur non facit iniustũ iniustum dum emit pretio currente. Conclusio patet ex facto Ioseph, Gen. 41. Qui sciens futuram inopiam frumenti, nihilominus magnam summam comparauit. Et etiam vt refert Aristo. 1. Polit. cap. 7. Tales Milesius emit magnam copiam oleisciens per Astrologiam, futuram sterilitatem oliuarum. Et ita licitũ licitum est scienti depositionem pecuniæ futuram, emere pecunia quam apud se retinet. Et etiam non erit iniustus qui tacet interrogatus de copia vel inopia mercium, si emat quæ sibi necessaria sunt. Ratio omnium istorum est, quia scientia vel ignorātia ignorantia eius quod futurum est, habent se per accidens ad iustitiam contractus præsentis.
Quarta conclusio. Aliquando in prædictis casibus peccabit venditor & emptor cō tra contra charitatem. Quod iudicandum est secũ dùm secundùm leges cōmunes communes charitatis quibus tenemur prouidere bono proximi, dummodo non fiat cum magno detrimento proprio. Explicatur conclusio. Si Ioannes sciat ingentem summam tritici futuram. Et Petrus velit emere ab illo modò aliquam quātitatem quantitatem frumenti, ex quo crastina die propter aduentum tritici & abundantiam illius Petrus incidet in pauperiẽ pauperiem : tenebitur ex charitate Ioannes dicere non emas modo, sed reserua in crastinum: maxime si Ioannes posset facile vendere triticum alijs diuisim: secus est si Ioannes ex hoc quòd non vendat triticum Petro, incideret in similem pauperiẽ pauperiem : quia tunc non tenetur indicare.
Ad primum argumentum respondetur, quod si venditor sciat, ex vitio præsenti equum illum cito moriturum, aut vero quòd ex dispositione intrinseca quam habet modò incurret notabile vitium: vel non potest vendere, vel debet minuere de pretio.
Ad aliud argumentum iam patet ex dictis, quòd illa non sunt incommoda.

ARTICVLVS IIII.Vtrùm liceat negotiādo negotiando , aliquid cariùs vendere, quàm emere.

Source
AD Quartum sic procedi
tur. Videtur, quòd non liceat negotiando aliquid cariùs vendere, quàm emere. Dicit enim Chrysostomus super Matth. 21. Quicunque rem comparat, vt | integram & immutatam vendẽdo vendendo lucretur: ille est mercator, qui de templo Dei eijcitur. Et idem dicit Cassiodorus super illud Psalm. 70. Quoniam non cognoui literaturā literaturam , vel negotiationem, secundùm aliā aliam literam. Quid, inquit, est aliud negotiatio, nisi vilius comparare, & cariùs velle distrahere? Et subdit
Eod. loco.
, Negotiatores tales Dominus eiecit de templo. Sed nullus eijcitur de templo, nisi propter aliquod peccatũ peccatum . Ergo talis negotiatio est peccatum.
¶ 2 Præterea. Contra iustitiam est, quòd aliquis rem carius vendat, quàm valeat, vel vilius emat, vt ex dictis
Artic. 1.
apparet. Sed ille qui negotiando rem carius vendit, quā quam emerit, necesse est quòd vel vilius emerit, quā quam valeat, vel carius vendat. Ergo hoc sine peccato fieri non potest.
¶ 3 Præterea. Hieron.
dicit, Negotiatorem clericum ex inope diuitem, ex ignobili gloriosum, quasi quandam pestem fuge. Non autem negotiatio clericis interdicta esse videtur, nisi propter peccatum. Ergo negotiando aliquid vilius emere, & carius vendere est peccatum.
SED contra est quod August.
dicit super illud Psal. 70. Quoniam non cognoui literaturam. Negotiator auidus acquirendi pro damno blasphemat, pro pretijs rerum mentitur & peierat. Sed hæc vitia hominis sunt, non artis quæ sine his vitijs agi potest: ergo negotiari secũdùm secundùm se non est illicitum.
RESPONDEO dicendum, quod ad negotiatores pertinet com mutationibus rerum insistere. Vt autem Philosophus dicit in 1. Politic.
duplex est rerum commutatio. Vna quidem quasi naturalis & necessaria, per quam scilicet fit commutatio rei ad rem, vel rerum, & denariorum propter necessitatem vitæ. Et talis commutatio non propriè pertinet ad negotiatores, sed magis ad œconomicos, vel politicos, qui habent prouidere vel domui, vel ciuitati de rebus necessarijs ad vitam. Alia verò commutationis species est, vel denariorum ad denarios, vel quarumcunque rerum ad denarios, non propter res necessarias vitæ, sed propter lucrũ lucrum quærendum. Et hæc quidem negotiatio propriè videtur ad negotiatores pertinere, secundùm
Li. 1. Polic. cap. 6. tom. 5.
Philosophum. Prima autem commutatio laudabilis est, quia deseruit naturali necessitati. Secunda autem iustè vituperatur: quia quātum quantum est de se, deseruit cupiditati lucri, quæ terminum nescit, sed in infinitum tendit. Et ideo negotiatio secundùm se considerata quandam turpitudinem habet, inquantum non importat de sui ratione finem honestum, vel necessarium. Lucrum tamen, quod est negotiationis finis, etsi in sui ratione non importet aliquid honestum vel necessarium, nihil tamen importat in sui ratione vitiosum vel virtuti contrarium. Vnde nihil prohibet lucrum ordinari ad aliquem finem necessarium, vel etiam honestum, & sic negotiatio licita reddetur. Sicut cùm aliquis lucrum moderatum, quod nego| tiando quærit, ordinat ad domus suæ sustentationem, vel etiam ad subueniendum indigentibus. Vel etiam cùm aliquis negotiationi intẽdit intendit propter publicam vtilitatem, ne scilicet res necessariæ ad vitam patriæ desint, & lucrum expetit non quasi finem, sed quasi stipendium laboris.
AD primum ergo dicendum, quòd verbum Chrysostomi est intelligendum de negotiatione, secundùm quod vltimum finem in lucro constituit: quod præcipuè videtur, quando aliquis rem non immutatam carius vendit. Si enim rem in melius mutatam carius vendat, videtur præmium sui laboris accipere: quanuis & ipsum lucrum possit licitè intendi, non sicut vltimus finis, sed propter alium finem necessarium vel honestum, vt dictum est.
AD secundum dicẽdum dicendum , quòd non quicunque carius vendit aliquid, quàm emerit, negotiatur, sed solum qui ad hoc emit, vt carius vendat. Si autem emit rem non vt vendat, sed vt teneat, & postmodum propter aliquam causam eam vendere velit, non est negotiatio: quanuis carius vendat. Potest enim hoc licitè facere, vel quia in aliquo rem meliorauit: vel quia pretium rei est mutatum secundùm diuersitatem loci vel temporis: vel propter periculum, cui se exponit, transferendo rem de loco ad locũ locum , vel eam
Al. ferri.
fieri faciendo. Et secundùm hoc nec emptio nec venditio est iniusta.
AD tertium dicendum, quòd clerici non solùm debent abstinere ab his quæ sunt secundùm se mala, sed etiam ab his quæ habent speciem mali. Quod quidem in negotiatione cōtingit contingit , tum propter hoc, quòd est ordinata ad lucrum terrenum, cuius clerici debent esse contemptores: tum etiam propter frequentia negotiatorum vitia, quia difficulter exuitur negotiator à peccatis labiorũ labiorum , vt dicitur Ecclesiast. 26. Est & alia causa: quia negotiatio nimis implicat animum secularibus curis, & per consequens à spiritualibus retrahit. Vnde Apostolus dicit. 2. ad Timoth. 2. Nemo militans Deo implicat se negotijs secularibus, licet tamẽ tamen clericis vti prima commutationis specie, quæ ordinatur ad necessitatem vitæ, emẽ do emendo vel vendendo.
Commentary

SVMMA ARTICVLI.

PRima conclusio. Commutatio rerum pro rebus, vel pro pecunia quæ ordinatur ad vitæ necessitatem, est laudabilis.
Secunda conclusio. Permutatio pro rebus, vel pecunia quæ ordinatur ad lucrum habet quandam turpitudinem & damnabilis videtur.
Tertia conclusio. Poterit tamen ista negotiatio honestari ex hoc, quòd lucrum ordinetur in bonum finem.
COMMENTARIVS.

COMMENTARIVS.

PRima conclusio articuli manifesta est, & quidem de contractu negotiationis de quo loquimur in illa conclusione satis dictum est, quomodo debeat iustificari. At vero circa secundam & tertiam conclusionem notandum est primò. Quòd negotiatio propter lucrum, dupliciter potest considerari. Vno modo in communi abstrahendo à singularibus negotiationi| bus, & sic intelligitur secunda conclusio Diui Thomæ quando dicit, quòd secundùm se habet quandam turpitudinem: sed quia non est adeo intrinsece mala, quanuis sit de genere male sonantium, sicut est habere plura beneficia: ideo Diuus Thomas apposuit tertiam conclusionem, vbi aduertit, quod huiusmodi negotiatio potest honestari: quā do quando lucrum ordinatur in finem honestum. Altero modo potest considerari quælibet negotiatio in particulari, cum omnibus suis circunstantijs: & sic nulla negotiatio est indifferens, sed omnis est determinata ad bonum vel ad malum: eo quod in singulari non datur aliquis actus humanus indifferens.
Notandum secundò, quòd negotiatio dupliciter potest referri ad lucrum. Vno modo tanquam ad vltimum finem ipsius negotiationis non autem negotiantis: & sic negotiatio nusquam est mortale peccatum: sed poterit esse peccatum veniale auaritiæ, secundùm doctrinam Diui Thomæ, infra quæstione. 118. artic. 4. Altero modo negotiatio refertur ad lucrum tanquam ad vltimum finem ipsius negotiantis: ita vt negotiator actualiter vel virtualiter, constituat vltimum finem in lucro: quod quidem contingit quando propter lucrum frangit aliquod præceptum, v. g. est periurus vel defraudat proximũ proximum in re graui. Et isto modo negotiatio est peccatum mortale. Quod si aliquis obijciat contra prædictā prædictam distinctionem, quòd Diuus Thomas 1. 2. quæst. 1. artic. 6. docet, quòd omnis actus humanus refertur ab agente in vltimum finem ipsius agentis, ergo falsum est quòd diximus, negotiationem referri posse in lucrum tanquam in vltimum finem ipsius negotiationis, non autem negotiantis. Respondetur, quòd Diuus Thomas in illo loco sufficienter explicatur de relatione saltim habituali in vltimum finem agentis: non autem opus est, quòd omnes actiones humanæ referantur semper in vltimum finem agentis actualiter vel virtualiter: sed sufficit quòd referantur habitualiter: & hoc vsque adeo verum est, quòd etiā etiam ipsa peccata venialia existentis in gratia, referantur habitualiter in ipsum Deum tanquam in vltimum finem agentis: sicut docet expressè Diuus Thomas 1. 2. quæstio ne. 88. arti. 1. ad tertium. Non verò referuntur in Deum actualiter neque virtualiter: sed dicuntur referri habitualiter in Deum tanquam in finem operantis: quia ipse operans est per gratiam habitualiter relatus in Deum, à qua relatione habituali non auertunt illum peccata venialia. Sicut viceuersa homo existens in peccato mortali potest facere aliqua bona opera moralia, vt est dare eleemosynam pauperi, absque mala circunstantia finis actualis aut virtualis: nihilominus bona opera illius referuntur habitualiter in ipsum operantem, tanquam in vltimum finem: quia cum ille sit in peccato mortali & auersus à Deo conuersus est ad seipsum tāquam tanquam ad vltimum finem. Sed hic maxime est obseruandum, quòd ista habitualis relatio operum, non sufficit facere de bono opere malum neque de malo bonum: etenim venialia peccata hominis iusti, non sunt bona quantumlibet referantur habitualiter in Deum: & rursus eleemosyna existentis in peccato mortali bona potest esse moraliter absque mala circunstantia facta, etiam si habitualiter referatur ad creaturam ex parte operantis tanquam in vltimum finem: dummodo non referatur actualiter vel virtualiter, scilicet, in virtute alicuius actus præcedentis. Sed de hac re latius diximus. 2. 2. quæstione. 10. articulo. 4. Cum igitur dicimus hic, quòd negotiatio quædam fit propter lucrum tanquam propter vltimum finem actionis, non autem operantis: intelligimus de vltimo fine operatis in quem actualiter vel virtualiter actio referatur. Et dicitur vltimus finis actionis, quia actio sistit secundùm se in lucro: sicut gula habet pro vltimo fine actionis delectationem cibi, non autem est vltimus finis ipsius comedentis: aliàs semper esset mortale peccatum gula, si referretur in illum finem, scilicet, delectationem cibi actualiter vel virtualiter.
Denique notandum est, quòd negotiatio eò vel maxime dicitur habere quandam turpitudinem, quia implicatur multis difficultatibus & periculis peccandi, vt docet D. Thom. ad tertium.
DVbitatur ergo primò. An licita sit negotiatio venditionis, in illis rebus qui| bus emptores male vtuntur & ad malum finem emunt?
Ad hoc dubium Nauarrus scrupulosè satis respondet in Manuali cap. 23. numer. 91. ait enim, quod non est licitum, sed esse mortale peccatum, quòd venditor v. g. vendat cartas lusorias personis de quibus credit quod abutentur illis. Imo dicit, quòd omnis venditor qui indifferẽter indifferenter vendit omnibus eiusmodi res, peccat mortaliter. Et in hoc sequitur Ioannem à Medina vbi supra, citat etiam Caietanum in hac 2. 2. quæstione. 169. art. 2. prope finem, sed certè Caietanus potius sentit oppositum.
Nos tamen ponimus conclusionẽ conclusionem , quòd quando merces secundùm se sunt indifferentes ad bonum & malum, potest venditor illas vendere etiam si verosimiliter & prudenter arbitretur, quòd emptor abutetur illis: quin potius etiam si certo sciat quòd emptor abutetur illis: poterit sæpe numero vendere absque peccato. Probatur prima pars conclusionis. Quoniam inquirere mores alienos, & discernere quisnam velit emere ad bonum vsum, & quis ad malum: non est officium venditoris, sed potius est curiositas perniciosa in republica, vt quibus non competit ex officio velint discernere vitas proximorum. Item, quia alias pari ratione condemnaremus sartores qui faciunt vestes curiosas, quibus probabiliter creditur, quòd multi vel multæ abutentur ad luxuriam. Item essent condemnandi qui indiscriminatim vendunt omnibus communes cibos, quibus probabiliter creditur & experimur, quòd multi abutuntur ad gulā gulam & ad luxuriam.
Sed probatur secunda pars conclusionis quæ difficilior est, scilicet, quòd si venditor est certus, quòd hic & nunc emptor emit rem vt abutatur illa ad peccatum mortale non peccat. Arguitur primò. Venditor non tenetur impedire peccatum alienum, per hoc quòd non vendat illi rem venalem quam paratus est vendere, ergo nullo modo peccat. Probatur consequentia. Quia vendendo ille non consentit peccato alieno directè nec indirectè: & quidem quod directe non consentiat manifestum est, quia ille non intendit vendere mer ces suas vt alter peccet, sed ad suam vtilitatem: quòd vero non consentiat indirectè; probatur, quia tunc aliquis consentit indirectè in aliquam operationem malam quando tenebatur illam impedire & non impedit: sed ille venditor non tenetur impedire illam malam operationem emptoris, nisi ex præcepto correctionis fraternæ per media ordinata ad correctionem & cum spe aliqua emendationis ipsius. Sed non vendere illi merces non est medium correctionis fraternæ: ergo nullo modo peccat mortaliter contra illud præceptum vendendo illi merces. Confirmatur. Quia nemo tenetur ad correctionem proximi amittere suum commodum temporale, quando proximus peccat ex sua malitia, ergo venditor non tenetur amittere suum lucrum vt impediat proximum ab exequutione peccati.
Præterea. Licitum est vendere aut locare domum meretricibus, etiam si locans certus sit quòd abutentur meretrices illa domo: similiter licitum est vendere Iudæis agnum, etiam si venditor sciat, quòd volunt illum ad sacrificandũ sacrificandum , vt diximus 2. 2. quæ stione. 10. art. 11.
Denique probatur. Contractus emptionis quātum quantum ad bonitatem vel malitiam extrinsecam, quæ non consideratur ex parte pretij, vel rei venalis, iudicandus erit propter comparationem ad commodum vel incommodũ incommodum reipublicæ, ergo saltem quando malus vsus rei venalis permittitur à republica propter maius bonum: non erit mala venditio rei indifferenter: quin potius si non esset qui locaret domum meretricibus ipsa respublica prudenter ædificaret illis domũ domum propter maiora mala euitanda, ergo non erit peccatum locare domum aut vendere meretricibus.
Sed vt magis explicetur ista doctrina, arguitur contra illam. Primò. Quia non est licitum vendere arma tempore iniusti belli militibus paratis ad tale bellum gerendum: similiter non est licitum vendere gladium homini parato occidere proximum, ergo à simili dicendum est in præsenti.
Secundò. Non est licitum deponere pecunias apud vsurarium, de quo probabiliter creditur quòd dabit illas ad vsuram.
Ad hæc argumenta respondetur, quòd nos non ponimus vniuersalem conclusionem, quòd licitum sit semper vendere rem emptori qui male illa vsurus est: sed diximus, quòd sæpenumero licitum est ita contingere. Est autem prima exceptio, quando illud non est licitum: scilicet, quādo quando ille malus vsus cedit in aliquam violentiam contra tertiam personam. v. g. in casu primi argumenti tenetur venditor tum ex charitate defendere rempublicam & innocentem: tum etiam ex iustitia non cooperari ad iniuriam faciendam alteri: & ideo si in tali casu vendiderit instrumenta offensiua, tenebitur ad rationem damni consequuti. Et per hoc patet ad primum argumentum.
Ad secundum videbatur, quòd eadem esset ratio sicut de primo argumento. Depositio siquidem pecuniæ apud vsurarium est quasi collatio instrumenti ad iniuriā iniuriam faciendam tertiæ personæ, scilicet illi, à quo vsurarius iniquè accepturus est vsuras, quod est peccatum contra iustitiam, ergo videtur quod etiam sit peccatum in tali casu deponere pecunias apud vsurarium. Nihilominus respō detur respondetur non esse parem rationem vtriusque casus: quia vsurarius nullam facit violentiam mutuatario vt accipiat mutuum ad vsuras: sed mutuatarius propter suum cōmodum commodum patitur illud damnum soluens vsuras, & idcirco depositor non tenetur illum defendere non deponendo suas pecunias apud depositarium paratũ paratum accipere vsuras pro mutuo. Supponimus enim, quod ipse depositor non persuadet vt sit vsurarius, neque etiam scandalizat illum occasione depositi vt moueatur ad peccatum vsuræ. Dicimus ergo licitum esse deponere pecunias apud talem vsurarium aliàs paratum accipere vsuras ex mutuo. Neque obstat, quòd ille iniuriam faciat proximo accipiendo vsuras ab illo: quia in tali iniuria proximus non patitur violentiam, quin potius qui impediret vsurarium ne mutuaret illi pecunias iniuriam illi faceret impediendo illum à maiori commodo. Tota igitur ratio iniuriæ manet in vsurario. Sed contra. Si aliquis vult seipsum occidere, non est licitum vendere illi gladium, imo neque depositum gladium reddere, ergo etiam si proximus in damno quod pati tur non patiatur violentiam: teneor impedire tale damnum. Respondetur, quòd non est eadẽ eadem ratio. Etenim qui se occidit non est dominus vitæ suæ, sed Deus est specialis dominus vitæ & respublica specialis custos: quapropter iniuriam facit Deo & reipublicæ qui se occidit, vt diximus quæst. 64. art. 3. Deinde qui seipsum occidit, non acquirit aliud maius commodum, sicut ille qui soluit vsuras acquirit: & ideo teneor omnino defendere si possum ne aliquis seipsum occidat, & teneor ex iustitia non dare illi instrumentum quo se occidat.
Præterea possumus facere aliam exceptionem, videlicet, quando abusus emptoris probabiliter creditur, quòd cedit in scandalum alicuius innocentis, & pusilli: tunc enim venditor rei peccabit contra charitatem. v. g. si meretrix petat à venditore aliquem ornatum aptum ad scandalizandum aliquem iuuenem innocentem, tunc venditor peccabit contra charitatem vendendo talem ornatum. Habemus igitur ex dictis, quod venditor non excusatur à præcepto correctionis fraternæ: sed dicimus non esse medium proportionatum, quòd venditor priuet seipsum suis commodis vniuersaliter, vt impediat abusum rerum venalium. Et ratio est: quia peccatum potissimè consistit in voluntate & affectu, ergo per hoc quod impeditur executio operis non impeditur correctio frater, neq; neque liberatur à peccato: sed sæpe cōtinget continget , quod vehementius peccabit dum priuatur occasione peccandi: iuxta illud commune, Priuatio est causa appetitus. Eadem ratione excusamus à peccato, illum qui accipit mutuo pecunias ad vsuram ab vsurario parato mutuare ad vsuram: quoniam mutuatarius non tenetur priuare se suo commodo, propter malitiam alterius qui paratus est peccare: quin potius commune proloquiũ proloquium est inter Theologos, quòd possumus vti malitia alterius, dummodo non cooperemur ad illam. Denique adijcimus, quòd non solum erit licitum sæpe venditori vẽdere vendere rem ei qui male ea vsurus est: sed etiam peccabit si non vendat. v. g. si sit obligatus vendere reipublicæ aliquod genus mercium: tenetur vendere ei cui licitè potest vendere, & facit illi iniuriam si non vendat.
DVbitatur secundò. An sit licitum negotiatori emere magnam copiā copiam mercium, vt postea minutatim vendat, & inde maius lucrum capiat? Ratio dubij est, quia in huiusmodi negotiationibus ciues patiuntur damnum: etenim vilius emerent si nemo magnam copiam mercium colligeret. Respondetur breuiter. Quòd merces sunt in duplici differentia, quædam quæ non sunt necessarię ad vitæ sustentationem neque ad communem statum reipublicę, v. g. psittaci & simiæ & multi ornatus mulierum. Et de huiusmodi nulla difficultas est: vnusquisq; vnusquisque enim potest emere quantam velit copiam harum mercium: quia inde non damnificatur respublica. Aliæ merces sunt necessariæ & cōuenientes conuenientes ad communem statum reipublicæ. Verbi gratia, Panis & vinum & cæ teri cibi cōmunes communes , & panni ad vestes communes faciendas.
De huiusmodi mercibus sit prima conclusio. Regulariter loquendo, iniquè agunt mercatores qui magnam copiam eiusmodi mercium emunt præuenientes ciues paratos ad emendum sigillatim. Probatur, quia pretium illarum mercium erit multò maius, quam si tales merces à pluribus in publico repræsentarentur: ergo sua industria huiusmodi negotiatores damnificant rempublicam, & ciues, & tale pretium non est æstimandum licitum, sed potius est impedimẽ tum impedimentum iusti pretij, quod aliàs secundum communi fori æstimationem curreret. Diximus regulariter loquendo: quia si ille negotiator venderet reipublicæ tales merces cō muni communi pretio quo venderent alij negotiatores de longè illas asportantes: licita est talis negotiatio, sed vt in plurimum non ita contingit.
Secunda cōclusio conclusio . Postquam ciues emerunt sibi necessaria & conuenientia, licitum est & cōueniens conueniens , quòd negotiatores emant magnā magnam copiam istarum merciũ mercium , vt postea minutatim vendant & lucrum capiant. Probatur, quia per huiusmodi negotiationẽ negotiationem non resultat incōmodũ incommodum Reipub. sed potius commodũ commodum : oportet enim quòd huiusmodi merces sint in promptu pro peregrinis & pro ciuibus qui non potuerunt emere, & pro pauperibus. Sed de hac re pertinebit ad Præto rem ordinare, ne tales negotiatores præueniant ciues paratos ad emendum, & ne postea dum minutatim vendunt augeant plus nimio pretium.
DVbitatur tertiò. An qui sunt negotiatores ex officio, licitè possint carius vendere quam alij, & quomodo sit mensurandum iustum illorum pretiũ pretium ? Ad quod respondet Scotus in 4. distinct. 15. quæst. 2. artic. 7. quòd soli mercatores ex officio, possunt in rerum venditione lucri facere tantum quantum eis respublica assignasset, si ad hoc officium eos conduxisset. Ratio eius est: quia si non essent in republica huiusmodi negotiatores voluntarij, ipsa respublica teneretur prouidere de ministris qui hoc facerent, videlicet vt asportarent merces necessarias communitati. Magister Soto lib. 6. de Iustitia. quæst. 2. artic. 4. dicit, hanc regulam Scoti non esse omnino repudiandam, neque tamen semper posse seruari.
Nihilominus sit nobis prima conclusio. Hæc regula Scoti valde fallax est regulariter loquendo. Probatur primò. Quia cōtingit contingit sæpè, quod pretium rerum venalium vilescat, postquam isti mercatores asportauerũt asportauerunt merces suas: vel quia est paucitas emptorũ emptorum , vel magna copia mercium quæ aliundè superuenerunt: & tunc constat iniquum esse, quod eiusmodi negotiatores vendant merces suas etiam ipso pretio quo emerunt. Probatur, quia tunc iustum pretium est quod currit iuxta communem æstimationẽ æstimationem fori, quod quidem tunc erit multò vilius quam pretiũ pretium quo ipsi emerunt: quapropter nihil pro sua industria & labore possunt capere. Et rursus poterit cōtingere contingere , quod postquam illi mercatores asportauerunt merces suas, augescat iustum pretium propter multitudinem emptorum, vel raritatem mercium: & tunc iustum pretium erit, quod secundum communem æstimationem fori currit: etiam si sit multò minus quam esset stipendiũ stipendium quod respublica ministris designaret. ¶ Secundò probatur. Nam ex illa regula Scoti sequuntur magna inconuenientia. Primò, quod si mercator casu fortuito facit iacturam omnium mercium, respublica tenetur resarcire illud damnum, vel si faceret iacturam medietatis mercis posset ille mercator vendere aliam | medietatem, tanti quanti totas merces venderet. Probatur sequela. Quia si ille esset purus minister reipublicæ reciperet iustè tantum lucri, nisi integras merces asportasset. Item sequeretur, quòd si duo mercatores ita se haberent, quod alter emeret merces multò cariùs quàm alter, vel quia à remotioribus partibus attulit illas, vel quia erat raritas mercatorum quando ille emebat prudenter tamen emebat: sequeretur, quod isti duo negotiatores eodem tempore & loco possent vendere easdem merces pretijs notabiliter distinctis. Probatur sequela. Quia ille qui cariùs emit, non potest suum integrum stipendium obtinere: nisi multò cariùs vendat quàm alter. Denique probatur conclusio & ostenditur ratio nostræ doctrinæ, scilicet ex differentia quæ est inter purum ministrum & negotiatorem, qui est dominus suæ pecuniæ & suarum mercium. Nam ad officium ministri solum pertinet, vt diligenter & prudenter gerat negotium domini, quod si negotium perierit domino perit: at vero negotiator qui est dominus sicut sentit commodum quando negotiatio prosperè succedit: iustum est, vt etiam sentiat damnum, quando non ita succedit. Verum est tamen, quod consideratio regulæ Scoti potest esse vtilis, quando respublica vult taxare pretium alicui generi mercium propter bonum cō mune commune . V. g. quando vult taxare pretium tritici; tunc enim debet habere rationem industriæ & laboris quem coloni impendunt vt possint sustentari de suo labore: hoc autem respublica in communi considerat, & vt in plurimum, nec enim potest prouidere singulis colonis in omni euentu.
Secunda conclusio. Licitum est negotiatoribus ex officio, aliquanto carius vendere quam alij ciues. Hanc conclusionem ponit Syluester verbo, emptio. quæst. 10. & Scotus vbi supra. Et Caietanus hic expressè dicit, quod isti negotiatores possunt cariùs vendere qua emunt. Ratio est, quia isti negotiatores vtiles sunt reipublicæ & necessarij: ergo non debent frustra negotiare. Sed hæc conclusio ea conditione intelligenda est, vt iustum pretium æstimetur secundùm communem vsum fori inter ipsos negotiatores & populum: non secundùm laborem & in dustriam alicuius particularis negotiatoris. Est etiam intelligenda conclusio, tam de negotiatoribus qui vendunt minutatim, quā quam de his qui vendunt in magna quantitate. Maximè autem intelligitur conclusio de obligatis reipublicæ ad vendendum aliquod genus mercium: quia illa obligatio est pretio æstimabilis, exponunt enim se ipsos multis periculis propter commodum reipublicæ. ¶ Denique probatur conclusio sic intellecta. Quia secundum communem opinionem, iustum est vt campsores aliquid lucri accipiant dum cambiunt pecuniā pecuniam maioris momenti cum pecunia minoris momenti: quia hoc vtile est communitati.
DVbitatur quartò principaliter. An sit licitum vendere cariùs expectata pecunia quàm numerata? Et eadem quæstio est de emptione & venditione quæ fit anticipata solutione, antequàm tradantur merces. Hæc quæstio affinis est materiæ de vsuris, de qua re disputant Iurisperiti in cap. in ciuitate. & in capit. nauiganti. de vsuris. & in capit. ad nostram. de emptione & venditione. Summistæ verbo, venditio. & verbo, vsura. Ioannes à Medina in tractatu de restitutione. quæstione 38. Sotus libr. 6. de Iustitia. quæstione. 4. Et quidem omnes conueniunt in vna fundamentali conclusione, scilicet quòd venditio quæ fit cariori pretio propter solam expectationem solutionis secundùm aliquod tẽpus tempus , iniqua est & vsuraria. Intelligunt autem istam conclusionem, quando pretium excedit totam latitudinem pretij iusti & rigurosi. Probatur conclusio sic intellecta. Primò, quia in illa venditione exceditur iustum pretium quo æstimatur res quæ traditur in præsenti: ergo iniqua est venditio. Secundò probatur conclusio. In illa venditione includitur implicitè vsura: ergo &c. Probatur antecedens, quia perinde est expectare solutionem pecuniæ pro re quæ de præsenti traditur, acsi venditor mutuaret pretium rei emptori, Vt verbi gratia, pro viginti ducatis quibus res de præsenti æstimatur, reddat viginti quinque post annum: ergo &c. Et eadem est ratio de emptione quæ fit anticipata solutione antequàm res tradatur, quæ pluris æstimatur tempore quo tradenda est: perinde enim | valet, acsi emptor mutuaret triginta venditori, vt post certum tempus reddat sibi quadraginta, aut rem quæ valet quadraginta.
Nihilominus negotiatores multa fingũt fingunt , vt licitas faciant huiusmodi emptiones & venditiones. Sunt itaque sex tituli quibus existimant posse iustificari huiusmodi contractus.
PRIMVS titulus est ex communi æ stimatione mercium quæ venduntur ad creditum.
Arguitur ergo primò pro parte affirmatiua quæstionis. Et probatur quòd iste titulus sufficiat iustificare huiusmodi contractus. Quia communis æstimatio omnium negotiatorum est, quòd merces expectata pecunia pluris æstimantur, quàm quæ numerata pecunia venduntur: ergo &c.
Confirmatur. Quia frequentia emptorum est in causa, quòd res cariùs valeant; sed sunt plures emptores, qui quærunt merces quæ expectant solutionem in futurum: ergo ea ratione cariùs vendi possunt.
Arguitur secundò. Pecunia præsens pluris æstimatur quam absens: etenim absens toto illo tempore quo absens est inutilis est, præsens verò est quasi in actu vtilis aut certè in proxima potentia. Ergo hac ratione vt contractus iustificetur & sit æqualis, licitum erit venditori maius pretium exigere ab illo qui emit rem ad creditum: quàm ab illo qui emit numerata pecunia.
Arguitur tertiò à simili. Licitum est emere debita in futurum ab illo cui debentur, pro minori pretio quàm ipsa debita constent & sonent. Verbi gratia. Debet aliquis Paulo 100, licitum est Ioanni emere à Paulo illa 100 pro 90. de præsenti numeratis: ergo licitum etiam erit dare rem quæ modò valet 90 pro 100 in futuro tempore, quod quidem est vendere cariùs ratione expectatæ solutionis.
Eisdem argumentis proportionabiliter potest aliquis probare, quòd sit licitum emere viliùs quàm valeat res quando fuerit tradenda in futurũ futurum anticipata solutione.
Ad hanc difficultatem respondetur & sit secunda conclusio. Iste primus titulus insufficiens est ad iustificandum huiusmodi contractus. Hæc conclusio non aliter de no uo probatur quàm soluendo argumenta facta: quia ratio illius intrinseca, eadem est, atque primæ conclusionis fundamentalis.
Ad primum argumentum vt respondeamus obseruandum est, merces esse in duplici differentia. Quædam enim sunt, quarum minima pars venditur numerata pecunia, & tales esse solent merces quæ nauibus adducuntur ad portum, quæ vt in plurimum venduntur in magna quantitate alijs negotiatoribus capitalibus. Aliæ sunt merces quarum minima pars venditur ad creditum, aut certè magna pars venditur numerata pecunia. De mercibus primi generis diximus in fine huius tractatus: de mercibus vero secundi generis intelligitur nostra conclusio. Et ad primum argumentum negatur antececedens, si intelligatur de negotiatoribus prudentibus & non iniquis. Etenim merces secundum se nihil amplius habent vtilitatis, quando emuntur ad creditum, & quando emuntur numerata pecunia. Sed illa æstimatio quorundam negotiatorum oritur ex facilitate res illas emendi de præsenti, & auiditate vtendi rebus ipsis. Et per hoc patet ad confirmationem: quoniam illa frequentia emptorum ad creditum, non auget iustum rei pretium secundùm quòd de præsenti valet: sed mensura iusti pretij est illa quam faciunt mercatores qui emunt numerata pecunia. Et ratio est, quia iustum rerum pretium est, quo æstimantur quando hic traduntur, vt habetur in. l. Falcidia. & in. l. pretia. ff. ad legem Falcidiam. quapropter emptores etiam si plurimi sint ementes ad creditum, impertinenter se habent ad iustũ iustum pretium cōstituendũ constituendum in huiusmodi mercibus.
Ad secundum argumentum respondetur nego antecedens, si consideretur pecunia secundum se seclusa industria negotiatoris. Etenim pecunia secundum se infructifera est, neque habet alium vsum in ratione pecuniæ: nisi quando distrahitur per industriam negotiantis. Quapropter ratione temporis expectati, non potest venditor aliquid amplius pecuniæ exigere, quàm hic licitum sit accipere, aliâs enim quilibet mutuator pecuniæ, eadem ratione posset exigere lucrum ex mutuo, propter expectationem temporis.
Ad tertium vt respōdeamus respondeamus , necesse est examinare, an sit licita emptio debiti in futuro soluendi pro minori pretio de præsenti.
DVbitatur ergo quintò. An licitum sit pro minori pretio emere pagas acerbas? de qua re sunt duæ sententiæ. Prima est Adriani in 4. in materia de restitutione folio 36. & videtur esse Syluestri verbo vsura. 2. §. 14. quanuis in fine videatur oppositum tenere quàm Adrianus. Et sententia est quæ negat licitum esse huiusmodi contractum pro minori pretio quàm constent & sonent ipsa debita acerba: nisi quando fuerit periculum recuperandi, vel notabilis difficultas. Eandem sententiam sequitur Ioannes de Medina, vbi supra. Altera sententia est Caiet. verb. vsura, cap. vlt. asserentis licitā licitam esse huiusmodi emptionem: si fiat iusto pretio currente. Et probatur primò hæc sententia. Quia in huiusmodi contractu, si aliqua iniustitia esset, maximè vsura: sed hæc non, ergo. Probatur minor. Quia in huiusmodi contractu, nulla est ratio mutui ex aliqua parte neque implicita neque explicita, ergo nulla est ratio vsuræ. Consequentia patet, quia vsura est mutuum ex lucro. Antecedens probatur. Quia si verbi gratia, Ioannes emit à Paulo 100 quæ illi debet Petrus pro nonaginta datis de præsenti: tũc tunc Ioānes Ioannes nihil mutuat Paulo, quia de ratione mutui est, quòd mutuatarius maneat obligatus ad soluendum aliquid in futuro; sed Paulus statim eripitur ab omni obligatione dato iure Ioanni ad recuperandum illa debita. Eodem argumento constat, quòd neque Ioannes sit vsurarius: quia ille non accipit mutuum, sed ius recuperandi sibi illa debita quæ antea debebantur Paulo, neque vltra manet obligatus ad aliquid reddendum ipsi Paulo. Ergo nulla est ratio mutui ac proinde nec vsuræ.
Probatur secundò & confirmatur. Nam Paulus de præsenti dat totum ius quod habet ad illa 100 ipsi Ioanni emptori, Ioannes autem de præsenti dat nonaginta pro illo iure, suscipiens in seipsum curam recuperandi: ergo totus contractus illic perficitur de præsenti ex vtrâque parte, ac per consequens nulla est ratio vsuræ: siquidem neuter manet alteri obligatus. Ex hoc infert Ca ietanus, quòd contractus ille erit licitus & iustus intra limites emptionis & venditionis, si fiat iusto pretio. Fiet autem iusto pretio, si illud pretium sit quod communiter currit inter negotiatores absq; absque dolo & fraude, attentis circunstantijs loci & temporis, & abundantia vel penuria pecuniæ. Propter hæc argumenta videtur quibusdam Theologis doctissimis, quòd non sit improbabilis sententia Caietani. Nobis tamen semper visa est durissima, vbi non fuerit periculum recuperandi illa debita acerba. Et arguitur primò cōtra contra illā illam . Si ius illud quod habet Paulus ad recuperādum recuperandum 100 est vendibile pro minori pretio de præsenti, sequitur, quòd ipsemet Petrus debitor possit emere pro minori pretio illud ius; consequens videtur magnum inconueniens: quia pro nonaginta datis anticipata solutione eripit se ab obligatione reddendi 100. Aliqui concedunt consequentiam & admittunt consequens secundùm sententiam Caietani. Alij verò assignant differentiam inter illos contractus: quia Petrus debitor, est obligatus ad totum debitum soluendum, vnde datis modò nonaginta, non eripitur ab illa obligatione propter anticipatam solutionem: at vero Ioannes ille, non tenebatur Paulo creditori: quò fit, vt possit dare liberè Paulo creditori nonaginta pro iure quod habet ad illa 100. Arguitur tamen secũdò secundò cōtra contra sententiā sententiam Caiet. quia illa in practica præbet multam occasionem palliandi vsuras; poterunt enim facilè fingi debita acerba, & sub isto titulo fieri multi cōtractus contractus vsurarij, saltim virtualiter & implicitè.
Sed arguitur tertiò. Magis efficaciter & metaphisicè contra istam sententiam. Illud ius quod habet Paulus ad 100 reuera valet 100; ergo iniquum est emere pro nonaginta. Antecedens probatur. Nam quando ipse Paulus vẽdidit vendidit merces suas pro 100 in futurum soluendas, iusto pretio vẽdidit vendidit ; (Hoc enim pręsupponimus, & quod debitũ debitum non habet aliā aliam acerbitatem nisi tẽporis temporis ), ergo æ qualitas est inter ius quod ille habet ad suas merces, & inter ius quod acquirit ad illa 100 in futurum soluenda. Sed ius quod habebat ad merces valebat 100: ergo ius quod acquirit valet 100. Confirmatur. Quia in | contractu mutui hæc est æqualitas, quòd pro 100 quæ mutuat Petrus Paulo teneatur Paulus reddere alia 100. Ergo inæqualitas est quod Ioannes emat illud ius à Petro pro minori pecunia, scilicet pro nonaginta. Neque valet dicere, quòd Ioannes non emit 100 pro 90. Sed ius ipsum quod habet Petrus ad illa 100, quod quidem ius debilitatum est in eo, quòd ipse Petrus ipso facto quòd mutuauit, obligauit se non petere illa 100, vsque ad statutum tempus: cum igitur Ioannes velit nunc subintrare illam obligationem & eripere Petrum ab illa: meretur quòd minatur sibi aliquid de numerata pecunia de præsenti, dum emit ius ad recuperandum illa 100. Non inquā inquam valet ista responsio: quia pari ratione possemus dicere, quòd ipsemet Petrus à principio dum mutuabat Paulo 100, poterat exigere ab illo aliquod lucrum, propterea quod ipse Petrus se libere subijciebat illi obligationi non petendi. Deinde. Ius illud ad recuperandum 100 à Paulo secundum se toto illo tempore expectationis inutile prorsus est: sed totus eius valor desumitur ex illis 100 quæ soluenda sunt transacto tempore, ergo neque plus neque minus valet, quàm illa 100, nisi sit periculum recuperandi: neque est alia acerbitas in illo iure quàm expectatio temporis.
Arguitur quarto contra eandem sententiam Caietani. Sequeretur ex illa, quòd duo socij possent licitè ditari ex alienis sub spe illius contractus emptionis solutionis acerbæ. Verbi gratia, sunt Ioannes & Paulus socij, & Paulus emat ab alio tertio merces pro 100 iusto quidem pretio, expectata tamen solutione vsq; vsque ad annum: tunc accedat Ioannes & emat ab illo tertio pagam illam acerbam pro 90. & rursus ipse Ioannes emat ab eodem tertio alias merces pro 100 expectata solutione ad annum, & tunc accedat Paulus & emat illam pagam acerbam pro 90, atq; atque ita poterunt Petrum expilare & ditari.
PRO decisione ergo sit nobis prima cō clusio conclusio . Quando non est periculum recuperandi talia debita, neque faciendæ sunt expensæ in recuperatione illorum est iniqua emptio: si fiat pro minori pretio quàm constent & sonent ipsa debita. Hanc con clusionem probat tertium argumentũ argumentum cum sua confirmatione. Est enim inæqualitas inter pretium, & rem venditam: vnde emptor tenebitur ad restitutionem.
Secunda conclusio. Huiusmodi iniquitas est virtualiter vsura palliata. Probatur. Nam virtualiter & æquiualenter ipse emptor Ioannes, quasi mutuat pecunias Petro scilicet nonaginta de præsenti, vt in futuro accipiat 100. Neq; Neque valet respondere, quòd ipse Petrus non manet obligatus reddere illa 100 de futuro, quod erat de ratione mutuatarij, ac proinde nulla est ibi ratio mutui neque vsuræ. Hæc inquam responsio non valet. Nam perinde est æquiualenter, quòd ipse Petrus manet obligatus ad reddendum 100, vel quòd det potestatem suam ad recuperandum illa 100 in tempore futuro: ergo est illic æquiualenter ratio mutui. Confirmatur. Si Petrus in eodem casu, nolet se obligare ad reddendum illa 100 in tempore futuro pro 90 receptis de præsenti, nihilominus daret Ioanni fideiussorem qui se obligaret ad reddendum illa 100, tunc profectò ille contractus habet rationem mutui: sed idem est dare Ioanni ius quod habet certum ad recuperandum illa 100, atque si daret fideiussorem: ergo vtrobique est ratio mutui, saltim virtualis: ac proinde vsurarius est ille contractus & nobis certè improbabilis sententia Caietani.
Tertia cōclusio conclusio . Nihilominus si quis bona fide sequutus sententiam Caietani & aliorum emit pagam acerbam minori pretio: neque peccabit neque tenebitur ad restitutionem, sed poterit prudens confessarius dissimulare factum præteritũ præteritum & admonere ne de cætero id faciat: alioquin quæ rat alium confessarium, nisi forte ipse sit proprius parochus erga quem ipse pœnitens ius habet, vt audiat cōfessionem confessionem suam: & tunc tenebitur confessarius illum absoluere sequutus opinionem probabilem. Ratio istorum est: quia in dubijs melior est cōditio conditio possidentis: ergo ipse pœnitens qui iam possidet lucrum, non tenetur restituere: siquidem dubium est, an sit licitus ille contractus vel non, & rursus ipse pœnitens habet ius acquisitum erga cōfessarium confessarium , qui non est propriè, si iam audiuit eius cōfessio| p. 568 nem confes sionem : at vero erga proprium habet ius vt audiat: vnde vterque in prædicto casu tenebitur absoluere pœnitentem, etiam si sequatur nostram sententiam speculatiuè: eo quòd ipse pœnitens non tenetur illi credere neque capax est tantæ subtilitatis doctrinæ, ad distinguendum rationem mutui & vsuræ in tali contractu.
Secundus titulus sumitur ex ratione lucri cessantis vel damni emergentis. De quo titulo plura dicemus in quæstione sequẽti sequenti , articulo. 2. nunc autem breuiter sit conclusio. Licitum est venditori cariùs vendere expectata pecunia, quando reuera erat venditurus numerata pecunia: & ex eo quòd vendit, sequitur illi aliquod damnum, vel cessat aliquod lucrum. Ratio est: quia licitum est venditori seruare se indemnem, quando solicitatur ab emptore vt vendat expectata pecunia. Ita docet Diuus Thomas in articul. 1. supra. Magister Soto lib. 6. de Iustitia & iure. quæstione. 4. articulo. 1. quanuis concedat, quòd in tali casu licitum est venditori amplius accipere quàm sit iustum rei pretium propter damnum emergens: non tamen propter lucrum cessans. Sed tamen non probat efficaciter istam sententiam, & est singularis in illa; omnes enim conueniunt in hoc quòd ratione lucri verè cessantis, in prædicto casu, licitum est vẽditori venditori aliquid amplius exigere, quàm sit aliâs iustum pretium. Obseruandum est tamen attente à confessarijs, an iste titulus sit fictitius: multi enim ex negotiatoribus dicunt, quòd poterant ipsi pecunia præ senti amplius negotiari & amplius lucrari. Hæc enim excusatio nulla est, quando ipse negotiator habet tantam copiam mercium, quòd partim oportet vendere ad creditum, partim numerata pecunia: vel etiam habet tantam copiam pecuniæ, quòd non erat impẽsurus impensurus totam in negotiationes suas, sed semper seruat aliquid in deposito.
Tertius titulus est, periculum cui venditor se exponit dum vendit merces suas homini malæ fidei, quod vulgo dicitur, mala dita.
DVbitatur ergo sextò, An quando re vera est tale periculum, & prudenter timetur, vel quòd erunt faciendæ ex pensæ in recuperatione pretij, aut quòd omnino peribit pretium: licitum sit venditori aliquid amplius iusto pretio exigere, quando fit contractus expectata pecunia?
Arguitur primò pro parte negatiua, ex capitul. nauiganti. de vsuris, vbi definitur, quòd est vsurarius mutuator qui recipit aliquid vltra sortem: ea ratione quia suscipit in se periculum mutui; sed in casu posito, ille venditor exigit aliquid vltra sortem ea intentione, quia suscipit in se periculum mutui implicitè: ergo vsurarius est.
Arguitur secundò. Venditor non potest exigere aliquid præter damnum & detrimentum quod sequitur ex ipsa venditione secundum se: sed tale periculum non sequitur ex ipsa venditione secundum se, sed quia ipse voluntariè se committit tali periculo, poterat enim exigere fideiussorem si emptor non erat bonæ fidei, vel pacisci cum illo de soluendis expensis faciendis in recuperatione pretij, vel etiam quòd si non soluerit definito tempore, aliquid amplius soluat: ergo si venditor hæc omnia omittit, deputet negligentiæ suæ periculum quod sequitur, & non faciat venditionem iniquam & iniustam.
Arguitur tertiò. Emptor non tenetur liberare venditorem isto metu & periculo aliter quàm soluendo statuto tempore, vel dando illi fideiussorem: ergo venditor iniquè exigit aliquid amplius quàm iustum pretium ratione talis periculi.
Sed pro parte affirmatiua arguitur primò. Venditor licitè potest deducere in pactum damnum emergens, vt dictum est; sed ex tali venditione emergit sibi damnum, eò quòd manet in periculo & metu amittendi bona sua: ergo hac ratione poterit aliquid amplius exigere.
Arguitur secundò. Centum ducati expositi verè periculo, minùs æstimantur à viris prudentibus, ita vt licitum sit emere illos pro nonaginta vel octuaginta: ergo venditor incurrit damnum cum exponit merces suas tali periculo, ita vt iam non æstimentur tanti quanti si haberet illas apud se.
Tertiò. Aliquis fideiussor poterit ali| quid exigere pro fideiussione, eo quòd exponit se periculo soluendi capitale; ergo etiam ipse venditor poterit idipsum exigere: quia se exponit æquali periculo.
Propter argumenta prædicta, quidam tenent partem negatiuam, quidam vero affirmatiuam. Affirmatiuam tenet Ioannes de Medina vbi supra, negatiuam tenet Soto vbi supra.
PRO decisione sit prima conclusio. Venditor licite potest deducere in pactum vltra iustum pretium rei venalis, expensas faciendas in recuperatione debiti. Ratio huius est: quia in tali casu reuera est damnum emergens venditori, qui proprijs expensis recuperat iustum pretium; ergo poterit illas in pactum deducere, vt seruet se indemnem.
Secunda conclusio. Ratione vero periculi & metus recuperandi pretium, non potest venditor aliquid amplius exigere ab emptore quàm iustum pretium. Hanc probant argumenta facta pro parte negatiua. Et præterea probatur. Quia non est medium ordinatum & proportionatum ad tolendum periculum & metum, quòd emptor promittat se daturum 100 pro re quæ valet 90: quoniam ipsamet 100. manent in eodem periculo. Dixi tamen ab eodem emptore non posse venditorem amplius exigere: quia si quidam alius tertius solicitaret venditorem, vt venderet ad creditum homini malæ fidei, licitum esset venditori exigere ab illo solicitatore aliquid pretij, maximè numeratæ pecuniæ: propterea quòd vendit tali homini ad creditum.
Ad argumenta partis affirmatiuæ, quatenus militant contra istam conclusionem respondetur. Ad primum, quòd illud periculum non est damnum emergens præter ipsum iustum pretium quod manet in periculo: cui periculo sufficienter satisfacit emptor, si postea soluat iustum pretium definito tempore. Et hoc quidem verum est quantum est ex parte contractus; cæ terum si emptor sit homo malæ fidei: tunc venditor petat fideiussorem, vel non vendat; quòd si vendiderit: sibi imputet tale periculum. Ad secundum patet ex dictis. Dicimus enim, quòd venditor voluntariè & imprudenter se exponit tali periculo: neque esse medium ordinatum vt se eripiat à tali periculo, quòd exigat aliquid amplius quàm sit iustum pretium.
Ad tertium negatur consequentia. Non enim est eadem ratio de fideiussore & de ipso venditore. Quia ipse fidei iussor nullum expectabat commodum ex contractu venditoris, & dum fidei iubet exponit se periculo soluendi capitale pro homine malæ fidei: & ideo potest exigere aliquid pretij tàm à venditore, quàm ab homine malæ fidei. At vero ipse venditor expectat commodum ex venditione: vnde æquum est, vt se exponat tali periculo, vel petat fideiiussorem.
Quartus titulus est, quando venditor seruaturus erat merces vendendas in tempore futuro, in quo cariùs erant valituræ: vel asportaturus erat illas in alium locum, vbi cariùs venderentur v. g. erat asportaturus triticum ad locum vbi non est pragmatica.
DVbitatur ergo septimò. An ratione huius tituli, possit venditor amplius exigere quàm sitiustum pretium rei de præ senti? Et idem proportionabiliter quærimus de emptore, an possit emere merces viliùs quàm de præsenti valeant: propterea quod recepturus erat illas merces tempore quo viliùs sunt valituræ? & quoniam iste titulus magnam habet affinitatem cum secundo titulo de damno emergente & lucro cessante: Respondetur breuiter. Venditor potest iustè ratione huius tituli vendere cariùs merces quàm valeant de præsenti: siue vendat numerata pecunia siue expectata. V. g. seruaturus erat Petrus triticum suum reuera ad vendendum mense Maij: quo tempore prudenter iudicatur cariùs valiturum; poterit de præsenti cariùs vendere quā quam nunc valeat. Ista conclusio definitur cap. Nauiganti. de vsuris. Et ratio est: quia venditor potest se indemnem seruare quando solicitatur ab emptore.
Secunda conclusio. Emptor similiter poterit iustè emere merces tradendas in futuro siue numerata siue expectata pecunia: eo pretio quo sunt valituræ quando tradendæ sunt, etiam si sit vilius quàm de præsenti currat. Hæc conclusio similiter est definita | in dict. cap. Nauiganti. Et ratio est: quia merces æstimantur humano iudicio, secundùm quòd veniũt veniunt in vsum hominum; ergo cum illæ merces non veniāt veniant de præsenti in vsum hominum: iustum pretium erit quo æstimabuntur pro illo tempore quando tradendæ sunt. Et ista conclusio cum sua ratione notanda est pro his quæ dicenda sunt in vltimo titulo.
Nota tamen, quòd prædictus contractus dupliciter potest fieri. Primò, non determinando pretium de præsenti sed remittendo in futurum qualecumque fuerit quando tradendæ sunt merces: & iste modus est planissimus absque scrupulo. Secundo modo potest celebrari iste contractus ad arbitrium boni viri, habita ratione circunstantiarum loci & temporis: & tunc iustum pretium poterit taxari secundùm quandam mediocritatem: ita vt vtraque pars maneat in æquali periculo & in æquali commoditate secundùm spem. V. g. si possibile est secundum prædictas circunstantias humano more, quòd mense Maij valeat triticum 14. argenteis: possibile etiam est, quòd valeat 12: tunc æqualis conuentio erit si fiat contractus pro 13.
Quintus titulus est, quando merces non erant seruandæ à venditore in futuro: sed tamen tempore solutionis expectatæ, cariùs erant valituræ secundùm æstimationem hominum.
DVbitatur ergo octauò, An in tali casu liceat vendere cariùs expectata pecunia quàm de præsenti valeant merces? Pro parte affirmatiua arguitur primò ex cap. In ciuitate de vsuris. vbi Alexan. III. dicit, quod si piper & cinnamomum valet numerata pecunia quinque libris, potest venditor expectata pecunia vendere sex libris, dummodo dubium sit, merces illas tempore solutionis plus minusvè esse valituras. Sed tamen communis solutio ad istud cap. esse solet, quod Pontifex intelligit quando merces essent seruandæ in futurũ futurum vendendæ. Sed cōtra contra istā istam intelligẽtiā intelligentiam arguitur tripliciter. Primo, quia Alexan. III. ibi absolutè loquitur. Secundò, quia quāuis quamuis Greg. IX. in. d. c. Nauiganti, ponat illā illam exceptione, scilicet, si venditor seruaturus erat merces in illud tẽpus tempus quo cariùs erant valituræ: tamen casus cap. In ciuitate distinctus est à casu cap. Nauiganti; quod patet, quia casus cap. in Ciuitate habet speciem vsuræ, vt ibidem dicit Pōtifex Pontifex : at vero casus cap. Nauiganti. iustissimus est: neque habet speciem vsuræ, ergo est distinctus, ac per cō sequens consequens exceptio facta in cap. Nauiganti, non potest applicari capitulo in Ciuitate. Tertio arguitur à simili. Licitum est emere viliùs numerata pecunia, quàm tunc valent merces de præsenti, quando verò similiter creditur, quod tempore quo tradendæ sunt merces viliùs sunt valituræ, vt diximus in titulo præ cedenti, conclusione. 2. Ergo viceuersa licitum erit vendere modo cariùs expectata pecunia: quando tempore solutionis veròsimiliter creditur quod merces cariùs sunt valituræ.
Propter hæc argumẽta argumenta Caiet. q. seq. ar. 2. tenet contra communem intelligentiā intelligentiam cap. in Ciuitate. Idipsum dicit in summa verbo vsura exterior. Arbitratur enim distinctum esse casum vtriusq; vtriusque capiti: pro cuius intelligẽtia intelligentia distinguit; Nam prorogatio temporis solutionis dupliciter potest considerari & fieri; Primò vt ipsa prorogatio sit actio distincta à contractu venditionis, ita sanè vt intelligatur venditio iam perfecta per traditionem rei, & deinde ratione expectationis tẽ poris temporis solutionis aliquid amplius exigatur: & isto modo contractus est vsurarius. Altero modo ipsa prorogatio poterit considerari vt complens contractum venditionis; ita sanè vt non antea intelligatur perfecta venditio: nisi pro tempore solutionis pecuniæ: & isto modo vẽdere vendere licitum esse ait cariùs merces quàm nunc valeant: si tempore solutionis creduntur cariùs valituræ. Et iste inquit est casus cap. in Ciuitate. Ratio Caietani esse potest ex doctrina illius, quod venditio non est perfecta & completa vsq; vsque ad tempus solutionis; sed si fieret tempore solutionis esset licita & iusta: ergo etiam modò contractus ille qui fit ex nunc pro tũc tunc erit licitus & iustus. Hāc Hanc sententiam Caietani non probat Soto lib. 6. de Iustitia quæst. 4. art. 2. sed neque omnino improbat illam.
Nihilominus nobis videtur simpliciter reprobanda sententia, & ponimus conclusionem. Ille contractus est illicitus & vsurarius. Probatur primò. Quia sentẽtia sententia Caietani est | contra omnium doctorum decreta & cōtra contra communem intelligentiam cap. in Ciuitate. Deinde, quia fundamentũ fundamentum Caietani nullum est, quod probatur. Quia venditio perficitur quando res traditur emptori tāquàm tanquàm domino illius, etiam si expectetur solutio in futurum; ergo fundamentũ fundamentum Caietani nullum est: & implicat cōtradictionem contradictionem dicere, quod venditio non est perfecta, & quod emptor maneat dominus rei, ita vt sibi stet aut pereat; ergo fictitium est dicere quod illa venditio fit ex nunc pro tunc como entonces valiere : nam reuera perficitur nũc nunc cum res traditur: & secundùm communem omniũ omnium sensum dicitur, quod res illa iam est vendita ad creditum. Confirmatur à simili. Si episcopus vẽ data vendata licui beneficium & statim tradat, expectet autem solutionem in futuro; iam est perfectè simoniacus & incurrit omnes pœnas iuris vt ipse Caietanus concedit infra quæst. 100. at verò si viceuersa episcopus recipiat statim pretium pro beneficio tradendo in futurum, non est perfectè simoniacus nisi mẽ talis mentalis , nec incurrit pœnas iuris donec tradat beneficium. Et ratio est, quia reuera nōdum nondum vendidit beneficium donec tradiderit illud: ergo simili modo, venditio rei temporalis tunc substantialiter perficitur, quādo quando res traditur, siue expectata siue numerata pecunia. Tertio. Quia ex sententia Caietani sequeretur, quod qui non erat seruaturus merces suas in futurum: licitè posset cariùs illas vendere, quàm qui erat seruaturus ad tempus quo cariùs erant valituræ. Probatur sequela. Nam qui erat seruaturus, tenetur minuere de pretio tantum, quantum ipse erat impensurus in seruandis mercibus, & quantum erat periculi in illarum conseruatione; At vero qui non erat seruaturus nullas expensas facturus erat, ac proinde cariùs poterit vendere. Ad argumentum in oppositum ex cap. in Ciuitate bene responsum est illic in argumento. Ad primam replicam respondetur, quòd Gregorius IX. explicuit illud caput in alio cap. Nauiganti: Neque est distinctus casus secundum speciem quantum attinet ad rem præsentem secundùm rationem vsuræ vel non vsuræ. Vnde ad secundam replicam respondetur, quod poterit etiam palliari vsura in casu cap. Nauiganti, si venditor fingit se ser uaturum & non erat seruaturus merces. Ad tertiam replicam negatur cōsequentia consequentia . Differentia est manifesta: quia venditio perficitur quando res traditur, non autem perficitur quādo quando traditur sola pecunia, etiam si fiat pactum in futurum tradendi rem.
Sextus titulus est specialissimus in quoddam genere mercium, non solum propter modum vendendi in magna quantitate: sed etiam quia omnes illæ merces vel quasi omnes, venduntur expectata pecunia. Vt v. g. sunt Tapetes qui deferuntur de Flandria ad portum, vel etiam Pissus quod Hispanè dicitur Olanda & id genus merciũ mercium quæ deferũtur deferuntur ad portũ portum ad prouisionẽ prouisionem totius Regni.
DVbitatur ergo nonò. An licitum sit vẽ dere vendere huiusmodi merces eodem tempore & loco cariori pretio expectata pecunia, quàm vendantur quædā quædam merces ex illis numerata pecunia in parua quantitate? Pro parte negatiua arguitur primò. Iustum rerũ rerum pretium est illud, quod in præsenti æstimatur secũdũ secundum cōmunẽ communem vsum fori numerata pecunia; Sed quædam merces eiusdem speciei æqualiter bonæ vendũtur venduntur eodem tempore & loco viliori pretio: ergo illud est pretium iustum, & non illud alterum carius expectata pecunia. Arguitur secundi. Si omnes illæ merces venderentur eodem tempore & loco numerata pecunia, procul dubio æstimarẽtur æstimarentur multo viliori pretio, ergo carius pretium quod exigunt negotiatores propter expectationem temporis iniquum est. Arguitur tertiò. Nam si licitum est vendere has merces cariùs expectata pecunia, quā quam numerata, ergo quāto quanto ad lōgius longius tẽpus tempus expectatur solutio, licitum erit tanto cariùs vendere.
Sed in oppositũ oppositum est pro parte affirmatiua, Primò. Quia modus debitus per se in vẽdendis vendendis huiusmodi mercibus est, vt vendātur vendantur eo loco & tempore in magna quātitate quantitate : ex quo statim sequitur, quod non possint vẽdi vendi numerata pecunia, ergo iustum illarum pretium non potest æstimari numerata pecunia, sed æstimandum erit expectata pecunia.
Arguitur secundò. Si pretiũ pretium iustum harũ harum merciũ mercium æstimādũ æstimandum esset secundũ secundum quod vẽdũtur venduntur quędā quedam ex ipsis đ de pręsenti numerata pecunia: nemo vellet negotiari in huiusmodi mercibus, quia vix posset lucrari factas expensas.
Arguitur tertiò. Si pretium iustum harum mercium deberet æstimari (vt quidam aiunt) ac si omnes illæ merces venderentur numerata pecunia eodem loco & tempore: sequeretur, quòd esset iniustum pretium illud quo modo de facto venduntur quædam merces ex illis numerata pecunia. Probatur sequela. Quia si omnes illæ merces venderentur numerata pecunia. necessariò pretium deberet notabiliter vilescere propter abundantiam mercium, & raritatem emptorum: imò verò non esset numerus emptorum sufficiens ad tantam copiam emendam numerata pecunia, nisi in tātum tantum vilesceret pretium, quòd etiam pauperes inuitarentur ad emendum tapetes.
De hac difficultate sunt & fuerunt varia iudicia inter Magistros nostræ ætatis. Magister Soto olim dicebat, quòd iustum pretium harum mercium deberet æstimari, ac si omnes venderentur numerata pecunia: Idem asserebat Magister Cano doctissimus: quos ego ore proprio consului de ista definitione. Sed postea Magister Soto libro. 6. de iustitia, quæstione. 4. articulo. 1. ad quartum, fatetur se diu ancipitem fuisse in hac re definienda: sed tamen ibi iam declinat in fauorem venditorum expectata pecunia: & ait, licitum esse in casu prædicto cariùs vendere expectata pecunia quàm numerata, & quòd illud ęstimatur iustum pretium quod currit expectata pecunia in mercibus tam magnæ quantitatis: quod quidem probat argumento primo facto pro parte negatiua. Quam sententiam tenuerat olim sapientissimus Victoria com munis præceptor huius scholæ. Alij vero doctores semper persistunt asserentes iniquum esse vendere carius expectata pecunia quàm numerata. Nihilominus aiunt, quòd in casu posito venditores licitè cariùs vendunt expectata pecunia quàm numerata, ratione lucri cessantis: eo quòd sunt perpetui negotiatores, & ideò patiuntur damnum in expectatione pecuniæ, quam si haberent præ manibus, possent amplius negotiari & amplius lucrari.
Sed tamen hæc sententia sufficienter impugnatur argumentis factis pro parte affirmatiua. Deinde. Falsum est, quòd in casu posito sit verè lucrum cessans. Quia illi negotiatores non erant vendituri, imò neque poterant vendere numerata pecunia, ergo reuera non cessat illis lucrum.
PRO decisione notandum est, quòd pretium rei venalis dupliciter potest dici præsens. Vno modo dicitur præsens quod hîc æstimatur à viris probis & prudentibus, etiamsi non statim & de præsenti physicè loquendo soluatur pretium: altero modo dicitur præsens quod statim de præsenti physicè loquendo soluitur.
Notandum est secundò, quòd pretium præsens priori modo est iustum pretium cuiuslibet rei venalis: pretium vero præ sens secundo modo impertinenter se habet ad rationem iusti pretij: nam aliquando contingit vt coniungatur cum illo, aliquando verò expectatur iustum pretium soluendum futuro tempore.
Nota tertiò, quòd ratio quare in emptione mercium de quibus loquimur, non potest statim repræsentari pecunia, ea est: quia pretium non potest colligi nisi ex ipsismet mercibus in alijs locis & temporibus vendendis: propterea quòd huiusmodi prouisio mercium defertur per totam prouinciam & per totum Regnum, & ita ad arbitrium boni viri debet determinari tempus necessarium, intra quod huiusmodi merces possint minutatim vendi in alijs locis & colligi pecunia: vnde totum illud tempus debet reputari tanquam præsens respectu solutionis tantarum mercium. Explicatur hæc doctrina amplius. Si venditor ille magnus negotiator qui vehit tantas merces nauibus, mitteret illos ministros suos per totum Regnum vt minutatim venderent merces numerata pecunia: certè totum illud tempus quo expectaret venditor ille pecunias pro mercibus suis, reputaretur præsens tempus, & diceretur quòd ille vendit merces suas numerata pecunia: sic etiam æquiualenter quando alij negotiatores emunt tales merces, considerandi sunt quasi subordinati ministri illius magni negotiatoris: quanuis enim non sint omnino ministri, quia efficiuntur domini merciũ mercium quas emunt: sed tamẽ tamen quod attinet ad rationem præsentialitatis pretij soluendi, perinde | sunt quasi ministri: sunt enim negotiatores necessariò subordinati pro tantis mercibus expendendis.
Nota quartò, quòd forma quæ seruatur à viris probis & prudentibus in emptione harum mercium ea est, quòd primum taxetur pretium iustum secundùm æstimationem præsentem: deinde venditor & emptores cōueniunt conueniunt de tempore solutionis, quod quidem determinandum erit maius, aut minus ad arbitrium boni viri: secundùm quòd iudicabitur necessarium esse vt expendantur minutatim tales merces à negotiatoribus: & totum illud tempus debet reputari præsens, ac si solutio fieret numerata pecunia.
HIS ita constitutis sit prima conclusio. Licitum est in casu posito vendere illas merces cariùs expectata pecunia vsque ad præ dictum tempus: quàm in præsenti venduntur eædem merces numerata pecunia in parua quantitate. Hæc conclusio patet ex fundamentis præiactis & argumentis factis pro parte affirmatiua.
Secunda conclusio. Non licet vendere merces illas in magna quantitate cariùs quā quam in præsenti æstimantur, etiam expectata pecunia. Ista conclusio probatur argumentis factis pro parte negatiua. Et istæ conclusiones extenduntur ad omnes alios magnos negotiatores, qui in alijs regionibus quàm in portu, vendunt merces in magna quantitate dummodo eædem merces non vendantur in magna quantitate numerata pecunia eodem loco & tempore; tunc enim iustum pretium omnium mercium erit illud quod currit numerata statim pecunia.
Tertia conclusio. Negotiator qui taxato semel pretio prout in præsenti æstimatur, & determinato etiam tempore solutionis necessario ad expeditionem prædictarum mercium vt dictum est, vendiderit cariùs, eo quòd expectat ad longius tempus: vsurarius est. Hoc probatur eisdem argumentis pro parte negatiua factis, & proportionabiliter dicendum est de negotiatore qui emit viliùs in magna quantitate eodem tempore & loco, propterea quòd anticipat solutionem ante illud tempus necessarium, vt merces minutatim expendantur.
Ex dictis sequitur, quòd respectu diuersorum emptorum, in prædicto casu bene potest determinari diuersum tẽpus tempus maius aut minus, necessarium tamen vt merces expendantur minutatim: sed nihilominùs tunc non debet vendere cariùs vni quam alteri: propterea quòd vni est maius tempus necessarium ad expendendas merces quàm alteri: & totum illud reputatur præsens respectu solutionis.
Quarta conclusio. Qui pecunia numerata emunt viliùs eodẽ eodem tempore & loco, quia minutatim emunt merces illas in parua quā titate quantitate : licitè & iustè emunt. Ratio est: quia illæ merces sunt vltroneæ, & ideò meritò vilescunt in illo loco: quia ipse venditor compulsus necessitate vt sustentet se in portu vendit illas in parua quantitate; & signum est quod ille contractus est licitus: siquidem ille venditor illo pretio non venderet omnes merces quas habet. Denique probatur. Quia tũc tunc estraritas emptorum ad emendas illas merces minutatim numerata pecunia: neque est inconueniens quòd eodem tempore & loco sint duo distincta pretia: propter distinctum modum vendendi.
Quinta conclusio. Alij negotiatores qui postea easdem merces vendunt in singulis oppidis, non possunt illas cariori pretio vendere expectata pecunia quā quam numerata. Probatur. Quia tunc magna quantitas illarum mercium venditur numerata pecunia; ergo inde accipienda est æstimatio iusti pretij.
AD argumenta pro parte negatiua respondetur. Ad primum nego maiorẽ maiorem si intelligatur de mercibus quæ vt in plurimum venduntur in magna quantitate, ac proinde expectata pecunia quæ ex ipsis mercibus aliàs venditis debet colligi. Neque tunc inconuenit quòd in parua quantitate viliori pretio vendantur eodem tempore & loco: quia tunc sunt merces vltroneæ.
Ad secundũ secundum negatur consequentia. Quia illæ conditionales non positæ in esse non constituunt pretiũ pretium iustũ iustum : quia pari ratione sequeretur, quod si aliquis habens magnā magnam copiam frumenti, venderet minutatim pretio currenti secundùm communem vsum fori: quòd ille esset iniustus. Probatur sequela. Nam si totum frumentum exponeret simul venditio| ni, certum est quòd pretium vilesceret propter copiam, ergo ille conditionales non faciunt iustum pretium.
Ad tertium respondetur, quòd nos nunquam concessimus, quòd formaliter loquẽ do loquendo ratione expectationis soluendæ pecuniæ: licitum sit cariùs vendere quam numerata concedimus autem quòd materialiter loquendo aliquando expectata pecunia, licitum est carius vendere quàm numerata propter alium iustum titulum: non solum ratione lucri cessantis vel damni emergentis: sed etiam propter modum vendendi in magna quantitate, quo venduntur aliquæ merces necessario expectata pecunia, quæ ex ipsismet debet colligi alibi venditis in alio loco & tempore, & totum illud tempus necessarium ad talem expeditionem reputatur tempus præsens moraliter loquendo pro illis mercibus.
DVbitatur decimò & vltimò. An sicut est licitum vendere cariùs expectata pecunia quam numerata propter prædictũ prædictum modum vendendi in magna quantitate: ita possit esse licitum aliquo titulo emere viliori pretio anticipata solutione propter modum emendi in magna quantitate, vel alia quauis ratione?
Arguitur primò pro parte affirmatiua. Ex communi vsu negotiatorum lanarum, qui emunt illas à pastoribus mense Octobris, aut Nouembris anticipata solutione: multo viliori pretio, quàm sunt valituræ mẽ se mense Aprilis aut Maij: quando tradentur. V. g. emunt mense Octobris. 30. argenteis arrobam vnam lanæ, quæ quidem quando tradenda est æstimabitur quadraginta argenteis. Sed durissimum esset condemnare multitudinem talium negotiatorum, ergo signũ signum est, quòd est aliquis titulus iustificans talem contractum.
Arguitur secundò. Negotiatio lanarum necessaria est Regno Hispaniæ multipliciter: non solum ad faciendos pannos pro vestibus, sed etiam vt asportentur in Flandriā Flandriam ex quibus illic conficiantur tapetes & in Hispaniam remittātur remittantur : sed talis negotiatio fieri non potest nisi magna copia lanarum ematur & vendatur ante ouium attonsionem, ad hoc vt negotiatores certi quòd habituri sunt illas illo tempore, præparent se & ministros suos ad lauandum & componendum illas merces: ergo licitum erit emere mense octobri viliori pretio, quod quidem pro tũc tunc æstimatur iustum.
Arguitur tertiò. Multitudo venditorum meritò solet esse causa minuendi pretium rerum venalium: sed mense Octobri & Nouembri, plurimi pastores vendunt lanas anticipata solutione lanarũ lanarum , quas tradituri sunt mense Aprili aut Maio: ergo merito mense Octobri viliori pretio æstimantur. ¶ Confirmatur. Quia tunc videntur esse quasi merces vltroneæ propter necessitatem pastorũ pastorum ad soluendum pastum gregum.
Arguitur quartò. Nam quod tempore traditionis lanarum pluris æstimentur, causa est raritas mercium: eo quòd iam maxima pars vendita fuerat anteriori pretio, ergo iustum pretium quod soluitur anticipata solutione, non debet regulari per illud pretium quod currit tempore traditionis lanarum. Probatur consequentia. Quia si iam non essent venditæ lanæ, profectò viliùs æstimarentur tempore attonsionis: eo quòd esset magna copia mercium. Et confirmatur. Non enim videtur iustum, vt maxima pars mercium venalium sequatur pretium minimæ partis: sed minima pars lanarum venditur tempore attonsionis: ergo lanæ quæ venduntur mense Octobri aut Nouembri, non debent sequi pretium lanarum quæ vendutur mense Maio.
Quintò arguitur. Merces istæ lanarũ lanarum habent ex natura sua, quòd sumptus pascendi greges ex ipsa lana nutrienda colligantur, ergo cum tempus soluendi pastũ pastum sit priusquā priusquam tempus attondendi oues: sequitur, quod pretiũ pretium iustum lanarum debeat æstimari & iudicari pro tempore solutionis pastus, quando lanæ venduntur anticipata solutione.
Vltimò. Idem modus emẽdi emendi permittitur & est in vsu in emptione piscaturæ marinæ anticipata solutione viliori pretio: eo quod piscatura non posset seruari nisi iam essent certi emptores, & soluissent aliquod pretiũ pretium pro expensis piscatorũ piscatorum , ergo pari ratione iustus erit ille contractus lanarum. De hac difficultate sunt duæ seutentiæ. Altera est Magistri Soto libro. 6. de iustitia, quæst. 4. art. 1. ad 4. | vbi tenet partem affirmatiuā affirmatiuam propter quintum argumentum quod fecimus: sed adijcit cōditionem conditionem , dummodò absit fraus, scilicet, quòd non fiat solutio anticipata solutione nisi per tres vel quatuor menses ante attonsionem ouium, aut saltem fiat intra annum traditionis lanarum: nam si fiat antea viliori pretio, erit emptio vsuraria. Altera sententia est Ioannis de Medina in lib. de restitutione quæst. 88. capit. 6. vbi reprobat omnino talem contractum emptionis rationibus communibus, quibus reprobari solet emptio quæ fit viliori pretio propter anticipatam solutionem.
Pro intelligentia huius difficultatis, oportet examinare factum ipsum quod facile variatur pro diuersitate temporum. Etenim quando scripsit Soto & Ioannes de Medina, ita contingebat in contractibus huiusmodi mercium, quòd omnes lanæ quæ attondebantur mense Aprili, ferè omnes iam venditæ erant anticipata solutione, saltim mense Decembri: pauci autem pastores diuites reseruabant venditionem ad mensem Aprilem aut Maium. Ratio autem facti erat: quia tunc erant plurimi emptores lanarum qui transmittebant illas in Flandriam, ita sanè vt nulla vellera lanæ remanebant apud pastores exposita venditioni. Nunc autem nostris temporibus non ita se habent res. Quoniam propter quotidiana bella in Flandria, & propter pericula piratarũ piratarum , non est tam frequens iste contractus & negotiatio lanarum: sed omnino superest apud pastores magna multitudo vellerum: ita vt vendantur postea etiam in mense Decembri, partim numerata pecunia partim expectata.
Nunc igitur si loquamur de priori illo tempore, sit prima conclusio. Probabilis est sententia Magistri Soto propter argumenta pro parte affirmatiua. Etenim ratio quare tempore traditionis lanarum, quæ venditæ fuerant anticipata solutione, aliæ lanæ vendātur vendantur cariori pretio numerata pecunia erat quia tunc erat raritas mercium & frequentia emptorum, quæ ratio erat quasi per accidens respectu iusti pretij lanarum quæ venditæ fuerant in maxima quantitate anticipata solutione. Huic sententiæ adhærent multi viri docti ex nostra familia Prædicatoria.
Nihilominùs sit secunda conclusio. Eodem ipso tempore mihi probabilius est, quod illa emptio est iniqua & vsuraria. Probatur primò. Nam pari ratione ex opposita sententia sequeretur, licitum esse emere quoscunque fructus terræ ab agricolis patientibus necessitatem, viliori pretio quàm sint valituri tempore traditionis. Probatur sequela. Quia eadem est ratio vtriusque contractus. Præterea. Talis contractus habet manifestam speciem vsuræ; nam continet implicitè mutuum ex quo mutuator lucrum recepturus est. v. g. pro 30. datis de præsenti recepturus est 40. tempore attonsionis lanarum. Quod si aliquis dicat, quòd modo pastor non vendit immediatè lanas quando recipit numeratam pecuniam, sed vendit obligationem reddendi certam quantitatem lanarum tempore attonsionis. Ista tamen solutio non sufficit. Quoniam obligatio ad reddendum 40. valet 40. emptor autem dat triginta: ergo vsurarius est, ac si mutuaret 30. recepturus 40. Et deniquè. Nulla ratio est sufficiens ad excusandum huiusmodi contractũ contractum ab vsura: ergo cum habeat speciẽ speciem vsurę vsura est. Antecedens probatur soluendo argumenta sententiæ affirmatiuæ, & simul proferendo nouas rationes, quibus ille contractus probatur vsurarius. ¶ Ad primũ primum enim respondetur, quòd illa consuetudo est iniqua sicut aliæ multæ in republica: quanuis aliquando excusentur negotiatores autoritate Doctorum quos consulunt: aliquando verò non excusantur: quia nolunt cognoscere veritatem, sed affectant ignorantiam ne faciant restitutionem. ¶ Ad secundum argumentum negatur consequentia. Nam tunc temporis dupliciter fieri poterat talis negotiatio lanarum. Vno modo emendo eas expectata etiam pecunia ad tempus traditionis lanarum, eodem pretio quo tunc erant valituræ: altero modo numerata pecunia & anticipata solutione, eodem pretio quo erāt erant valituræ tempore traditionis.
Ad tertium respondetur, quòd multitudo venditorum in casu posito superabatur à multitudine emptorum qui diligentissimè quærebant lanas emendas anticipata solutione viliori pretio: quapropter illa multitudo venditorum non minuebat pretiũ pretium iu| stum; sed necessitas pastorum erat in causa vt quærerent pecunias quasi ad vsuras: vnde quanuis appellaretur ille cōtractus contractus emptionis, non tamen erat reuera venditio quātùm quantùm ad substantiam: quia non tradebantur merces. ¶ Ad confirmationem respondetur, quod propriè loquendo non sunt merces vltroneæ. Primò quidem, quia sunt plurimi emptores quærentes eas. Deinde, quia reuera pro tunc illæ merces non sunt in actu sed producendæ erant in ipsis gregibus: quapropter vendentes de præsenti nihil tradũt tradunt , nisi obligationem tradendi lanas eo tempore, quo cariùs sunt valituræ. Quapropter quemadmodũ quemadmodum si quis alius negotiator emeret illam obligationem tradendi quadraginta, tempore attonsionis, pro triginta de præ senti numeratis, erit vsurarius: ita erit vsurarius qui dicitur emere lanas valituras quadraginta, pro triginta numeratis de pręsenti.
Ad quartum respondetur, quòd in illo casu ratio quare pretium augebatur tempore attonsionis, non erat solum raritas mercium venalium: sed etiam multitudo emptorum, ita sanè vt si nullæ merces venditæ fuissent anticipata solutione: nihilominùs tunc pretium augesceret propter multitudinem emptorum.
Ad confirmationem respondetur, primò quidem, quòd non satis constabatan maxima pars lanarum venderetur anticipata solutione. Etenim pastores pecuniosi non vendebant anticipata solutione. Deinde pastores minus diuites non vendebant nisi tantum lanarum, quantum opus erat ad pastum gregis soluendum. Sed demus ita esse, quòd mense Nouembri vel Decembri venderetur maxima pars lanarum; non inde sequitur, quòd pretium iustum sit illud quod soluebatur anticipata solutione. Nam eadẽ eadem ratione sequeretur, quòd si quis venderet eodem tempore & loco lanas tradendas mense Iunio, eo pretio quo tunc essent valituræ: quòd ille contractus esset iniquus ex parte vendentis. Patet sequela. Quia secundùm alteram opinionem, minima quantitas deberet sequi pretium maioris quantitatis quæ vendebatur anticipata solutione. Cō sequens Consequens autem esse falsum manifestissimum est: quoniam ille contractus ab omnibus approbatur tanquam iustus expectata solutione eo pretio quo merces valituræ sunt tempore traditionis, vt diximus titulo. 4. conclusione. 2. & titulo. 5. argumento. 2. contra Caietanum.
Ad quintum argumentum respondetur negando consequentiam. Quia pari ratione sequeretur vt diximus, licitum esse emere fructus terræ futuros viliori pretio, cum obligatione tradendi tempore quo cariùs sunt valituri. Similiter licitum esset emere à pastoribus carnes gregis viliori pretio anticipata solutione: quam sint valituræ tempore traditionis.
Ad sextum negatur consequentia. Neque enim est eadem ratio. Primò quidem, quia piscatura cōseruari conseruari non potest nisi præ sto adsint emptores qui illam recipiant quā quam antea emerant, siue expectata siue numerata pecunia. At verò lanæ optimè conseruantur. Deinde est differentia: quoniam eodem pretio emitur piscatura ante piscationem eodem tempore & loco numerata pecunia & expectata solutione. At vero lanę non eodem pretio emuntur numerata pecunia & expectata solutione. Concludamus igitur, quòd regula communis est, vt contractus emptionis & venditionis viliori pretio anticipata solutione quàm expectata, est vsurarius ex parte ementis: vt docet Diuus Thomas quæstione. 78. articulo. 2. ad septimum. nisi vbi fuerit aliquis titulus manifestus eorum quos approbamus. v. g. lucri cessantis & damni emergentis.
Vltima conclusio. Si loquamur de ipso facto nostris temporibus, venditio quæ fit lanarum ad creditum cariori pretio numerata pecunia quàm expectata: iniqua est & vsuraria. Ratio est manifesta, quia nunc de facto est magna multitudo vellerum lanæ apud ipsos pastores, quam vendunt numerata pecunia mense Octobri, Nouembri, & Decembri, viliori pretio, quam expectata solutione. Constat autem quòd regula iusti pretij est communis vsus fori, quando ipsæ merces traduntur numerata pecunia in magna quantitate: & idcirco si cariori pretio vendantur expectata pecunia, tũc tunc vsurarius implicitè est iste contractus. Et hæc de ista quæstione dicta sufficiant.
Loading...