QVÆSTIO LXXVIII.
De Vsura.
DEINDE considerandum est
de peccato vsuræ, quod committitur in mutuis. ¶ Et circa hoc
quæruntur quatuor.
ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm accipere vsuram pro pecunia mutuata sit peccatum.
AD
Primũ
Primum
sic proceditur.
Videtur,
ꝙ
quod
accipere vsuram pro pecunia mutuata
nō
non
sit peccatum. Nullus enim peccat ex hoc, quòd sequitur
exemplũ
exemplum
Christi. Sed Dominus de seipso dicit,
Luc. 19. Ego veniens cum vsuris exegissem illam, scilicet pecuniam mutuatam. Ergo non est peccatum accipere vsuram pro mutuo
pecuniæ.
¶ 2 Præterea. Sicut dicitur in
Psalm. 18. Lex Domini immaculata: quia scilicet peccatum prohibet.
Sed in lege diuina conceditur aliqua vsura: secundùm illud Deuter.
23. Non fœnerabis fratri tuo ad vsuram,
pecuniā
pecuniam
, nec fruges, nec quamlibet aliam rem, sed alieno. Et quod
plus est, etiam in præmium repromittitur pro lege seruata,
secũdùm
secundùm
illud Deuter. 28. Fœnerabis gentibus multis, & ipse à nullo fœnus accipies. Ergo accipere vsuram
nō
non
est
peccatum.
¶ 3 Præterea. In rebus humanis
determinatur iustitia per leges ciuiles. Sed secundùm eas conceditur
vsuras accipere. Ergo videtur non
esse illicitum.
¶ 4 Præterea. Prætermittere
cō
silia
consilia
non obligat ad peccatum. Sed
Lucæ. 6. inter alia consilia ponitur,
Date mutuum, nihil inde sperantes. Ergo accipere vsuram non est
peccatum.
¶ 5 Præterea. Pretium accipere
pro eo, quod quis facere non tenetur, non videtur esse secundùm se
peccatum. Sed
nō
non
in quolibet casu
tenetur pecuniam habens eam proximo mutuare. Ergo licet ei
aliquā
do
aliquando
pro mutuo accipere pretium.
¶ 6 Præterea. Argentum
monetatũ
monetatum
& in vasa formatum, non differt specie. Sed licet accipere
pretiũ
pretium
pro vasis argenteis accommodatis.
Ergo etiam licet accipere pretium
pro mutuo
argẽti
argenti
monetati. Vsura
ergo non est secundùm se
peccatũ
peccatum
.
¶ 7 Præterea. Quilibet potest licitè accipere rem quam ei dominus
rei voluntariè tradidit: sed ille, qui
accipit mutuum, voluntariè tradit
vsuram. Ergo ille qui mutuat, licitè
potest accipere.
SED contra est, quod dicitur
Exod. 22. Si pecuniam mutuam dederis populo meo pauperi, qui habitat tecum, non vrgebis eum quasi
exactor: nec vsuris opprimes.
RESPONDEO dicendum,
quòd accipere vsuram pro pecunia
mutuata, est
secũdùm
secundùm
se iniustum:
quia venditur id quod non est, per
quod manifestè inæqualitas constituitur, quæ iustitiæ
cōtrariatur
contrariatur
. Ad
cuius euidentiam sciendum est,
ꝙ
quod
quædam res sunt, quarum vsus est
ipsarum rerum consumptio, sicut
vinum consumimus, eo vtendo
|
ad potum, & triticum
cōsumimus
consumimus
,
eo vtendo ad cibum. Vnde in talibus non debet seorsum computari
vsus rei à re ipsa, sed cuicunque conceditur vsus, ex hoc ipso conceditur res, & propter hoc in talibus,
per mutuum, transfertur
dominiũ
dominium
.
Si quis ergo seorsum vellet
vẽdere
vendere
vinum, & vellet seorsum vendere
vsum vini, venderet eandem rem
bis, vel venderet id quod non est.
Vnde manifestè per
iniustitiā
iniustitiam
peccaret. Et simili ratione iniustitiam
committit qui mutuat vinum, aut
triticum, petens sibi duas recompensationes: vnam quidem restitutionem æqualis rei, aliam verò pretium vsus, quod vsura dicitur. Quæ
dam verò sunt, quorum vsus non
est ipsa rei consumptio, sicut vsus
domus est inhabitatio, non autem
dissipatio. Et ideo in talibus seorsum potest vtrunque concedi, puta
cũ
cum
aliquis tradit alteri
dominiũ
dominium
domus, reseruato sibi vsu ad aliquod
tempus: vel econuerso, cùm quis
cō
cedit
concedit
alicui vsum domus, reseruato
sibi eius dominio. Et propter hoc licitè potest homo accipere pretium
pro vsu domus, & præter hoc petere domum accommodatam, sicut
patet in conductione & locatione
domus. Pecunia autem secundùm
Philosophum in
5. Ethicor. & in
1. Politic. principaliter est inuenta
ad commutationes faciendas. Et
ita proprius & principalis pecuniæ
vsus, est ipsius consumptio, siue distractio, secundùm quod in
cōmutationes
commutationes
expẽditur
expenditur
. Et propter hoc
secundùm se est illicitum pro vsu
pecuniæ mutuatæ accipere
pretiũ
pretium
,
quod dicitur vsura. Et sicut alia iniustè acquisita tenetur homo restituere, ita restituere tenetur pecuniam, quam per vsuram accepit.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
vsura ibi metaphoricè accipitur pro
superexcrescentia bonorum spiritualium, quam exigit Deus, volens
vt in bonis acceptis ab eo, semper
proficiamus: quod est ad vtilitatem
nostram, non eius.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
Iudæis
prohibitũ
prohibitum
fuit accipere vsuram à fratribus suis, scilicet Iudæis:
per quod datur intelligi, quòd accipere vsuram à quocunque homine
est simpliciter malum. Debemus
enim omnem
hominẽ
hominem
habere quasi
proximum, & vt fratrem, præcipuè
in statu Euangelij, ad quod omnes
vocantur. Vnde in Psalm. 14. absolutè dicitur, Qui pecuniam suam
non dedit ad vsuram. Et Ezech. 18.
Qui vsuram non accepit. Quòd autem ab extraneis vsuram
acciperẽt
acciperent
,
non fuit eis concessum quasi
licitũ
licitum
,
sed permissum ad maius malum vitandum, ne scilicet à Iudæis Deum
colentibus vsuras acciperent propter auaritiam, cui dediti erant, vt
habetur Isai. 56. Quod
autẽ
autem
in præ
mium promittitur, fœnerabis gentibus multis, &c. fœnus ibi largè
accipitur pro mutuo, sicut & Ecclesiast. 29. dicitur, multi non causa nequitiæ non fœnerati sunt, id est,
nō
non
mutuauerunt. Promittitur ergo in
præmium Iudæis abundantia diuitiarum: ex qua contingit quòd alijs
mutuare possint.
AD tertium dicendum, quòd leges humanæ dimittunt aliqua peccata impunita, propter conditiones hominum imperfectorum, in
quibus multæ vtilitates impedirentur, si omnia peccata districtè
prohiberẽtur
prohiberentur
pœnis adhibitis. Et ideo
vsuras lex humana concessit, non
quasi æstimans eas esse secundum
iustitiam, sed ne impedirentur vtilitates multorum. Vnde in ipso iure ciuili dicitur, quòd res quæ vsu
consumuntur, neque ratione naturali, neque ciuili recipiunt vsumfructum, & quod Senatus non fecit
earũ
earum
rerum vsumfructum, nec
enim poterat, sed quasi vsumfructum constituit, concedens scilicet vsuras. Et Philosophus naturali
ratione ductus dicit
in primo Politic. quòd vsuraria acquisitio pecuniarum est maximè præter
naturā
naturam
.
AD quartum dicendum, quòd
dare mutuum, non semper tenetur
homo. Et ideo quantum ad hoc ponitur inter consilia: sed quòd homo
lucrum de mutuo non quærat, hoc
cadit sub ratione præcepti: potest
tamen dici consilium per comparationem ad dicta Pharisæorum, qui
putabant vsuram aliquam esse licitam, sicut & dilectio inimicorum
est consilium. Vel loquitur ibi non
de spe vsurarij lucri, sed de spe, quę
ponitur in homine. Non enim debemus mutuum dare, vel quod
cũ
que
cumque
bonũ
bonum
facere propter spem hominis, sed propter spem Dei.
AD quintum dicendum, quòd
ille qui mutuare non tenetur,
recō
pensationem
recompensationem
potest accipere eius
quod fecit, sed non amplius debet
exigere.
Recompẽsatur
Recompensatur
autem sibi
secundum æqualitatem iustitiæ, si
tantum ei reddatur, quantum mutuauit. Vnde si amplius exigat pro
vsu fructu rei, quæ alium vsum
nō
non
habet, nisi consumptionem
substā
tiæ
substantiæ
, exigit pretium eius quod non
est, & ita est iniusta exactio.
AD sextum dicendum, quòd
vsus principalis vasorum argenteorum, non est ipsa eorum consumptio. Et ideo vsus eorum potest vendi licitè, seruato dominio rei: vsus
autem principalis pecuniæ argenteæ est distractio pecuniæ in commutationes. Vnde non licet eius
vsum vendere, cum hoc, quòd aliquis velit eius restitutionem, quod
mutuo dedit.
Sciendũ
Sciendum
tamen quòd
secundarius vsus argenteorum vasorum posset esse commutatio: &
talem vsum eorum non licet vendere. Et similiter potest esse aliquis
secundarius vsus pecuniæ
argẽteæ
argentæ
,
vtputa si quis
cōcederet
concederet
pecuniam
signatam ad ostentationem, vel ad
ponendum loco pignoris. & talem
vsum pecuniæ licitè homo vendere potest.
AD septimum dicendum, quòd
ille qui dat vsuram, non simpliciter
voluntariè dat, sed cum quadam necessitate, inquantum indiget accipere pecuniam mutuo, quam ille
qui habet, non vult sine vsura mutuare.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Accipere vsuram pro
pecunia mutuata est secundum se iniustum. Ratio est. Quia venditur id quod
non est.
Secunda conclusio. Pecunia quæ per vsuram acquiritur, est necessario restituenda
ex iustitia.
COMMENTARIVS.
MAteria hæc celebris est inter Theologos & Iuristas. Theologi quidem
agunt de illa in 4. dist. 15. Adrianus in 4. in
materia de restitutione. Conradus in tractatu de contractibus à quæst. 21. Ioannes de
Medina in lib. de restitutione in tractatu speciali de rebus per vsuram acquisitis. Abulen.
tomo. 7. super Matth. cap. 25. quæst. 164. &
deinceps. Soto lib. 6. de iustitia.
Vtriusq;
Vtriusque
Iurisperiti in titulis de vsuris. Et Gratianus in Decreto dist. 47. & 14. causa. quæst. 4. Vbi
vidẽ
dus
videndus
erit Cardinalis Turre Cremata. Summistæ in verbo vsura.
De nomine & definitione
vsuræ.
ANTE omnia in hoc tractatu explicandum est, quid significet, & quid
sit vsura. De notione quidem huius vocabuli sciendum est, esse Ciceronianum, & habere amplam significationem. Significat
enim vsum rei cuiuscumque siue bonum
siue malum. Idem dicimus de hoc nomine
Fœnus. Est enim idem quòd vsura: & fœneror, idem est quod exercere vsuras. Iam verò ex vsus accommodatione inter doctores,
huiusmodi vocabula in malam partem tantùm accipiuntur, vt significent pretium rei
iniquum quod capitur ex re quæ vsu consumitur. Quæ quidem acceptio quasi per antiphrasim ortum habuisse videtur: sicut bellum dicitur, quia est res minime bella, & lucus, quia non habet lucem, & piscina, quæ
piscibus caret. Sic etiam quando quis vult
pretium vltra sortem pro re quæ nullum habet fructum aut vsum præter distractionem
& consumptionem ipsius; dicitur tale pretium vsura. Accipitur deinde pro ipso vitio,
hoc est, pro habitu qui est principium talium actionum iniquarum. Accipitur etiam
pro ipsa actione vsuras accipiendi. Quandoque verò accipitur pro obiecto illius habitus iniqui.
Exemplum est in alijs omnibus vitijs &
virtutibus. Furtum enim dicitur ipsa rei alienæ occulta acceptio. Aliquando verò dicitur ipsamet res occultè accepta. Similiter fides
quandoq;
quandoque
dicitur res ipsa per fidem credita, aliquando ipse actus credendi, aliquando ipse habitus. Sic vsura accipitur in consilio Agathensi, & refertur. 14. quæst. 3. capite
vlt. Vbi dicitur vsura est vbi amplius requiritur,
quā
quam
datur. Ecce vbi requisitionem vocauit vsuram. Pro obiecto verò accipitur à
D. Ambrosio, & refertur vbi sup. 14. q. 3. Vbi
ait quodcunque accedit sorti vsura est. Eodem pacto accipitur à D. Hiero. lib. 6. super
Ezechielem cap. 18.
& refertur vbi suprà.
Deinceps definitionem quid rei inquiramus incipientes à diffinitione vsuræ prout
accipitur pro obiecto. Vsura itaque in hac
acceptione est, vt D. Tho. definit in hoc articulo, pretium vsus rei mutuatæ. In eodem
incidit alia definitio, scilicet, lucrum ratione
mutui ex pacto. Hinc colligitur definitio
vsuræ in altera acceptione pro vitio. Est
enim vsura iniustitia per quam accipitur pretium vsus rei mutuatæ. Vel aliter, vsura est
iniustitia qua accipitur lucrum ratione mutui ex pacto.
Pro harum
definitionũ
definitionum
intelligentia notandum est primò,
ꝙ
quod
tria requiruntur ad vitium vsuræ. Primò quidem
ꝙ
quod
in tali contractu sit
mutuũ
mutuum
, hæc enim est propria & sola
materia vsuræ. In quo datur intelligi, quòd
vsura solùm habet locum in rebus vsu consumptibilibus, quarum proinde dominium
transfertur per talem contractum. Sicut reuera transfertur per omnem mutuationem.
Prædicta
differẽtia
differentia
distinguitur vsura à fraudulentia emptionis & venditionis; qui contractus versatur etiam circa res quæ non
consumuntur vsu, sed sunt materia commodationis. Obseruandum est tamen, non esse necessarium ad rationem vsuræ, quòd
mutuum sit expressum & manifestum: sed
satis est quòd sit implicitum & virtuale. v. g.
Vendit quis cariori pretio quàm præsenti
iusto merces suas ex eo tantùm quòd expectat solutionem futuram; Ibi certè est vsura
virtualis, & implicitum mutuum. Etenim perinde pollet illa venditio, ac si modo venditor acciperet ab emptore iustum
pretium præsens, & illud ipsum daret
|
mutuum emptori vsque ad tempus præstitutum & præscriptum solutioni, & exigeret
lucrum ratione illius mutui.
Secundò. Requiritur intentio accipiendi
lucrum ratione mutui. Et hoc ipsum expressum est in altera definitione. Colligitur
autem manifestè ex D. Thom. definitione.
Etenim cùm res mutua necessariò debeat
restitui eadem in specie mutuatori, si pro
vsu illius pretium accipere velit, iam manifeste intendit lucrum. Quapropter, siquis
accipiat quod aliàs sibi debebatur, vt redimat suam vexationem, quoniam aliter nequibat recuperare debitum; etiam si ratione mutui dicat se id petere, non est vsura:
siquidem non est lucrum verum quod capit ex mutuo. Hoc modo potest intelligi
Ambros. sup. lib. de Tobia. cap. 15. quod refertur. 14. quæst. 4. cap. finali. vbi ait. Ab illo
exige vsuras, cui meritò nocere desideras,
cui iure inferuntur arma, huic legitimè auferuntur vsuræ, quem bello vincere non potes, ab hoc vsuras exige. Et concludit. Ergo
vbi ius est belli, ibi ius vsuræ. Loquitur
itaq;
itaque
Ambr. de vsura secundum
apparentiā
apparentiam
, non
secundum rei veritatem. Tertiò requiritur
pactum & obligatio explicitè vel implicitè,
ratione cuius mutuatarius teneatur, saltem
secundum iustitiæ figuram quantum est ex
parte contrahentium
volũtate
voluntate
sua, quoniam
re vera & absolutè nulla est obligatio ex parte mutuatarij ad reddendas vsuras. Obserua
tamen quòd quando obligatio,
qualiscunq;
qualiscunque
illa est, fuerit implicita, contingere potest,
quòd altera tantum pars intendat inducere
talem obligationem. Et tunc si mutuator intendat inducere obligationem, contractus
erit vsurarius, etiam si mutuatarius non intelligat. Si verò mutuatarius existimet se
obligari, & mutuator non id intendat, non
erit vsurarius contractus, etiam si mutuatarius soluat vsuras. Ratio huius differentiæ
est: quia vsura est formaliter in mutuatore.
Verum est tamen quòd mutuator quando
postea nouerit animum mutuatarij, tenebitur restituere vsuras.
Diuisio vsuræ.
IAM vero diuidere oportet vsuræ rationem. Altera enim dicitur realis & exte
rior: altera mentalis & interior. Exterior
quidem committitur quando interuenit pactum saltem implicitum. Mentalis verò est
mentis propositum recipiendi lucrum ex
mutuo. Obseruandum est tamen, quòd
mentalis vsura dupliciter dicitur: vno modo
communi quadam acceptione
cũ
cum
alijs vitijs
mentalibus, quæ mentalia dicuntur quatenus mente sola perpetrata sunt, nullo exteriore subsecuto effectu. Sicut mentale homicidium dicitur, quod solo proposito vel desiderio terminatum est. Sic etiam mentalis
vsura est propositum absque effectu accipiendi lucrum ex mutuo. Altero modo specialiter dicitur mentalis vsura etiam si secuta fuerit acceptio lucri ex mutuo, quando
nullum pactum, ne implicitum quidem,
præcesserat. Et hæc vsura dicitur solum propositum, ita vt excludat pactum, non autem
effectum. Et in hac acceptione multa disputant doctores de vsura mentali.
DVbitatur primò. An vsura sit prohibita iure naturali, an verò solum iure positiuo diuino vel humano?
Arguitur primo
ꝓ
pro
parte negatiua. Quod
iure naturæ prohibetur, nunquàm est licitum: sed D. Ambrosius vbi supra dicit aliquando esse licitum, ergo non est intrinsecè
malum exigere vsuras.
Arguitur secundo argumento quinto D.
Thomæ. Licitum est iure naturæ pretium
exigere pro actione quam alias homo facere non tenetur, sed homo non tenetur mutuare, ergo pro actione mutuandi potest
aliquid iustè petere & accipere. Maior probatur exemplo, quia licite potest saltator
pro saltatione pretium accipere, eo quòd
saltatio est opus ad quod alias homo non tenebatur.
Arguitur tertio, & replicatur contra solutionem D. Tho. ad quintum. Vbi ait quòd
potest quidem mutuator recompensationem petere à mutuatario, sed illa recompensatio iusta nihil aliud est, quàm quòd
mutuatarius reddat quantum accepit. Hæc
D. Thomas. Contra hoc sic argumentor.
Mutuator qui mutuat centum aureos, amplius dat, quàm sibi reddat mutuatarius quo
tempore soluit centum aureos, ergo ratione
illius excessus potest aliquid ampliùs acci|
pere. Probatur antecedens. Quia vltra centum aureos quos mutuator dederat, dedit
simul obligationem ad non petendum illos ante præfinitum tempus; sed hæc obligatio non exigendi suas pecunias pretio
æstimabilis est, sicut & obligatio ad mutuandum vel vendendum æstimatur pretio, ergo &c. Confirmatur & explicaturam
plius illud antecedens. Mutuat Petrus Paulo centum aureos reddendos quandocumque Petrus petierit. Mutuat etiam Ioannes
Paulo totidem aureos reddendos post annum, tunc videtur quòd Ioannes amplius
det Paulo quàm Petrus: quia dat notabilem
obligationem ad non repetendum, ergo iusta recompensatio quam debet Paulus facere, non debet esse æqualis erga Petrum &
erga Ioannem. Confirmatur secundò. Si
Ioannes se obligaret per integrum annum
ad mutuandum Paulo pecunias quoties
Paulus peteret vsque ad centum aureos, proculdubio Ioannes iustè postularet pretium
pro illa obligatione, sed æqualis imò eadem
videtur obligatio dare centum aureos nunc
cum obligatione non repetendi per totum
annum, hoc enim videtur esse continuata
obligatio mutuandi vel ratam habendi mutuationem, ergo talis obligatio pretio æstimabilis est. Confirmatur tertiò. Si obligatio
non repetendi mutuatum intra annum, non
est pretio æstimabilis, ergo nec obligatio
non repetendi intra duos vel quatuor vel viginti annos non erit pretio æstimabilis. Probatur consequentia, quia non differunt nisi
secundum magis & minus.
Arguitur quartò. Sententia quæ sentit licitum esse emere pagas acerbas minori pretio de præsenti dato quàm ipsæ constant, videtur quibusdam probabilis, ergo probabilis sententia erit, esse
licitũ
licitum
dato minori pretio in præsenti emere obligationem mutuatarij ad reddendum plus pecuniæ in futuro.
¶ De hac quæstione sciendum est, fuisse
hæreticos asserentes licitum esse dare mutuo pecunias ad vsuram. Græci fuerunt in
hac sententia, vt refert Guido Carmelita in
summa de hæresibus. Castro in lib. de hæ
resibus. verbo vsura. Albanenses etiam fuerunt in eadem sententia, vt refert Gabriel
Prateolus. lib. 1. de vitis & vitijs hæretico
rum cap. 22. Eandem secutus fuit Carolus
Molinæus Iurista sed Lutheranus, vt refert
episcopus Segobien. lib. 3. Variarum. & Nauarro in Commentario. super cap. 1. 14. quę
stione. 3. Qui hæreticus aiebat, licitas esse
vsuras, si exerceantur cùm moderamine
quod habetur in. l. eos. C. de vsuris. Abulensis concedit quidem vsuras esse prohibitas,
& esse peccatum. Cæterum in loco citato.
quæst. 171. & 172. negat esse prohibitas iure
naturæ: sed ait, tantùm iure positiuo prohiberi. In eàdem sententia aiunt esse aliquos
Iurisperitos, vt refert Soto vbi suprà quæst.
1. articulo. 1.
PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Secundum fidem
Catholicā
Catholicam
asserendum est vsuras esse illicitas &
oppositũ
oppositum
est hæresis. Hæc
cōclusio
conclusio
expresse definitur
in
Cōcilio
Concilio
Viennensi sub Clemente VIII.
& refertur in Clementina vnica de vsuris.
§. vltimo. Neque ista conclusio est recens
sententia Ecclesiæ, sed est communis consensio totius Ecclesiæ à temporibus Niceni
Concilij, vbi Canone. 18. & refertur. 14. q. 4.
cap. quoniam. sic habetur, quoniam multi
clerici auaritiæ causa turpia lucra sectantes
obliti sunt Diuini præcepti, quo dictum est
Psal. 14. Qui pecuniam suam non dedit ad
vsuram. Ecce vbi concilium ait, esse
Diuinũ
Diuinum
præceptum. Sunt etiam innumera testimonia aliorum Conciliorum & Pontificum &
sanctorum Patrum, quibus semper vsura improbata est communi assertione totius Ecclesiæ. Quæ testimonia referuntur. 14. q. 3.
& 4. & 5. & 6. & 47. d. & in Decretalibus, &
in sexto, in titulis de vsuris. Quæ omnia longum esset recensere. Et
deniq;
denique
omnes scholastici Doctores ita censuerunt & sentiunt.
Secunda conclusio. Vsura prohibita est
iure naturali. Probatur primò, testimonijs
Philosophorum qui naturali ratione ducti
vsuram reprobauerunt. Imprimis,
Aristot.
1. Polit. capite. 6. & cap. 7. improbat vehementer vsuram, aitque eam esse præter naturam. Idem ait.
4. Ethicorum cap. 1. Item
Cicero lib. 2. de finibus ait, interrogatum Catonem quid esset fœnerari,
respōdisse
respondisse
, quòd
esset hominem occidere. Quasi æquipararet Cato fœnerationem cum homicidio
quantùm ad hoc quòd est esse contra iusti|
tiam & ius naturæ. Plutarchus opusculum
fecit, cui titulum inscripsit, quòd non oporteat fœnerari. Item
Appianus Alexandrinus
lib. 1. de bello ciuili. & Marcus Cato de re
rustica, vsuras vehementer improbant. Certum ergo est, quòd lumine naturali cognoscitur iniustitia vsurarij. Ratione deinde probatur conclusio. Prima quidem & optima
ratio est D.
Thom. in hoc articulo. Iniquum
est & contra ius naturæ vendere idem bis,
aut vendere id quod non est: sed qui accipit
vsuram pro pecunia mutuata, vel quasi vendit idem bis, vel certe vendit id quod non
est, ergo. Maior probatur. Quia ratione naturali notum est, esse iniquum rem vendere
pluris quàm valeat. Minor probatur. Nam
qui dat mutuum ad vsuram, recipit postea
quidem tantum quantum dedit: & insuper pro vsu illius, qui nullius est pretij seorsum à pecunia, accipit aliquid aliud: ergo
aut rem ipsam vendit bis, aut certè pro vsu,
qui seorsum non est æstimandus, aliquid
accipit. Cæterùm de distinctione inter dominium & vsum rerum quæ vsu consumuntur, diximus multa supra in materia
de dominio. Quanuis enim inter se
habeāt
habeant
distinctionem metaphysicam: tamen quod
attinet ad pretium & valorem, non potest
distingui vsus rei vsu consumptibilis à re
ipsa cuius vsus est vt consummatur.
Secũda
Secunda
ratio sit ex
cōparatione
comparatione
. Quia
etiā
etiam
si vsus equi est seorsum
aliquādo
aliquando
cōputandus
computandus
, & æstimandus
quātũ
quantum
ad
pretiũ
pretium
, vt. v. g.
quando aliquis conducit equum reddit
equum, & etiam pretium vsus equi; tamen
qui equum vendit iusto pretio, non potest
accipere aliud pretium pro vsu ipsius equi:
eo quòd per venditionem equi transtulit
dominium in emptorem. At verò mutuator qui dat pecuniam transfert dominium
eius in mutuatarium redditurum æqualem pecuniam, ergo iniquum erit contra
ius naturæ, quòd mutuator accipiat aliquid pro vsu pecuniæ. Probatur consequentia. Quia multo minùs distinguitur vsus pecuniæ à pecunia, quàm vsus equi ab equo,
ergo si in venditione equi, propterea quòd
transfertur dominium, non est licitum recipere pretium pro vsu; multò minùs licitum erit accipere pretium pro vsu pecuniæ.
Confirmatur. Quoniam contra totum naturæ ius est, vt quis accipiat pretium pro
vsu rei cuius nullum habet dominium, vel
vsumfructum, sed mutuator neque dominium neque vsumfructum habet pecuniæ
mutuatæ, ergo est contra ius naturæ, quòd
exigat pretium pro vsu pecuniæ: sed solùm
poterit obligare mutuatarium vt reddat tantum quantum accepit, & tempore prædefinito.
Tertia ratio pro
cōclusione
conclusione
sit. Quando
nulla esset alia ratio ad
probādũ
probandum
ꝙ
quod
vsura est
cōtra
contra
ius naturæ, nisi
ꝙ
quod
ex illa sequuntur maxima damna, & incommoda reipublicæ,
sufficeret ad reprobandam vsuram
tāquàm
tanquàm
rationi naturali
contrariā
contrariam
: quemadmodum
colligimus, simplicem fornicationem esse
contra ius naturæ: quia si varius concubitus
vt licitus exerceretur; esset magna perturbatio in republica, neque possent homines
educari conuenienter neque in vita animali neque in vita rationali. Legatur historia
celebris apud
Titum Liuium lib. 2. ad vrbe
condita vbi narratur discordia inter plebem Romanam & patres conscriptos: quæ
ortum habuit, ex oppressione plebis per
vsuras. Neque valet respondere, quòd potiùs ex vsuris sequuntur aliquæ vtilitates in
republica, & quòd propterea iure communi permittebantur, & Romæ permittuntur. Quoniam profectò si reputarentur licitæ, tunc esset frequentissimum exercitium
vsurarum inter Christianos: ex qua
frequẽ
tia
frequentia
maxima damna consequerentur in republica; omnes enim indigentes pecunijs
de præsenti, etiam ad res non multum necessarias, statim acciperent pecunias ad vsuram & essent prodigæ, & in paupertatem
redigerentur. Probatur quartò. Quoniam
si non esset vsura iure naturæ prohibita; sequeretur, quòd neque lege Euangelica prohiberetur, siquidem in Euangelio præter
præcepta fidei & sacramentorum nihil prohibetur vel præcipitur, quod non sit naturæ lege prohibitum vel præceptum. Et
Confirmatur. Quoniam aliàs omnibus nationibus quæ non receperunt baptismum,
licitum esset vsuras exercere, si iure naturæ non est prohibitum. Imò etiam sequeretur, quòd fideles qui erant ante legem
|
scriptam potuissent exercere licitè vsuras:
& etiam illi, qui erant simul cum lege scripta, non tamen subditi legi: qualis erat familia Iob, non peccarent vsuras accipientes pro mutuo.
Cōfirmatur
Confirmatur
secundò. Quoniam Concilia & Pontifices vbi suprà non
prohibent vsuras, quasi statuendo nouum
ius: sed potius declarando, quòd ex natura
sua iniquum est, ergo negare esse prohibitas vsuras iure naturæ, est aduersari dictis
Conciliorum & sanctorum Patrum.
Ob hæc argumenta possemus oppositam sententiam inurere nota erroris in fide,
aut certè hæresis. Sed temperamus censuram, & dicimus, quòd saltim contraria
sententia est periculosa, & valde temeraria & errori proxima. Ratio huius temperamenti est, quoniam non est ita certum
secundùm fidem, id quod communiter à
Theologis asseritur: quòd in Euangelio
nō
non
contineatur aliquod præceptum, præter
præcepta virtutum Theologicarum, & sacramentorum. Quod quidem proloquium
sic intelligitur. Non quidem quòd in lege
Euangelica non sit præceptum fidei spei &
charitatis, & humilitatis: secundùm quòd
est virtus supernaturalis, per quam subijcitur homo Deo ad finem vitæ æternæ consequendum, confitens, quòd sine eius auxilio & misericordia neque gratiam assequi
neque gloriam potest. Sed quoniam huiusmodi præcepta virtutum fuerunt etiam in
lege naturæ fidelibus imposita per traditionem protoparentum, & quia quod specialiter consideratur in lege Euangelica, est
quòd habemus specialia præcepta explicitæ fidei, &
sacramentorũ
sacramentorum
: propterea Theologi meritò aiunt præter præcepta fidei &
sacramentorum non est aliud præceptum
in lege Euangelica speciale præter præcepta naturalia, ad quorum custodiam nos
perficit lex gratiæ, Iuxta illud Apostoli Roman. 3. legem ergo destruimus per fidem?
Absit, sed legem statuimus. Illud igitur documentum posset aliquis absque expressa
nota hæresis negare, & dicere quòd etiam
in lege Euangelica est præceptum diuinum
speciale quo prohibentur vsuræ. Sed huiusmodi responsio tergiuer satio est: & vix &
ægrè satis facit argumentis quę fecimus, quo
minùs ista sententia damnetur vt erronea.
Hac fortassis ratione Durandus in. 4. distinctione. 33. quæstione. 2. & Martinus de Magistris, de Temperantia. quæst. 2. dixerunt,
fornicationem simplicem esse quidem prohibitam iure Euangelico: sed absque hæresis
nota manifesta dixerunt fornicationem
nō
non
esse prohibitam iure naturæ. Propter hanc
igitur rationem temperauimus nos rigorem censendi, & diximus oppositam sententiam esse valde temerariam & periculosam in fide & errori proximam. Sed profectò nobis magis placeret dicere quòd opposita sententia nostræ conclusionis est erronea in fide; propterea quòd ex principijs fidei & alijs propositionibus, quæ nobis videntur notæ lumine naturali, per euidentem consequentiam colligitur nostra secunda conclusio. Et consequenter etiam dicimus, imò multò magis, simplicem fornicationem esse ita iure naturæ prohibitam, vt
oppositum sit error in fide Catholica.
Tertia conclusio. Certum est vsuram
prohibitā
prohibitam
fuisse in veteri Testamento sicut
& adulterium & rapina. Non tamen est ita
certum prohibitam fuisse in nouo Testamento expressis verbis. Prima pars probatur,
Exod. 22. Deuterono. 28. Psal. 14. Qui
iurat proximo suo & non decipit qui pecuniam
suā
suam
non dedit ad vsuram, & ex ipso
Psalmo colligitur quòd dare pecuniam ad
vsuram est etiam contra legem naturæ sicut alia quæ commemorat Psalmus ipse,
videlicet, non periurare, non decipere proximum, non accipere munera super innocentem. Secundam partem conclusionis
probamus, quia in toto Euangelio non est
talis locus quo videatur vsura reprobari, nisi ille
Luc. 6. qui refertur à D. Thom. Mutuum date, nihil inde sperantes. Sed ille locus alias habet explicationes sanctorum Patrum, vt insinuat D.
Thom. in solutione
ad quartum. Nihilominus quoniam summi
Pontifices & Concilia citant locum illum
Lucæ. 6. vt reprobent lucrum ex mutuo,
non placet nobis, neque tutum est, discedere à Conciliorum & Pontificum super
illum locum intelligentia, quicquid alij
contra clament. Neque mirum vel nouum
est, quòd vnus locus sacræ Scripturæ plu|
res habeat sensus literales.
Quarta conclusio. Manifestum est, vsuras esse prohibitas iure Canonico & iure
Regio Hispaniensi. De iure Canonico patet ex locis citatis in prima conclusione.
Quantum vero ad ius Hispaniense patet
ex lege Regia titulo. 2. & libro. 5. ordinamenti. Cæterum iure Ciuili communi,
tantum sunt prohibitæ vsurarum vsuræ, vt
patet ex. l. Placuit. ff. de vsuris. & ex. l. vt
nullo. C. de vsuris. permissio tamen est vsurarum absolutè, vt patet in. l. Placuit. dummodo non sit maior vsurarum portio,
quàm centesima pars mutuati. Hoc moderamen patet in. l. eos. C. de vsuris. Neque
verò hæc permissio iuris ciuilis existimanda est illicita, sed aliquando est conueniens
& necessaria ne impediantur maiora bona, v. g. Commoditates eorum qui indigent pecunia mutuata. Nota tamen, quòd
quanuis in nostro regno Hispaniæ si necessitas id exposceret, possent permitti vsuræ: tamen non propterea posset compelli
mutuatarius ad
soluẽdas
soluendas
vsuras. Imò etiam
si eas semel soluisset, non poterat denegari ei actio ad repetendum eas in iudicio.
Hoc patet expresse ex Clementina vnica
de vsuris, quæ habetur ex Concilio Viennensi: vbi excommunicantur iudices &
officiales eorum, qui compellunt ad vsuras soluendas vel denegant actionem in iudicio ad repetendum. Neque valet contra
hoc obiectio, quòd non datur actio in iudicio deceptis in contractu emptionis &
venditionis citrà dimidium iusti pretij, ergo simili modo licitum erit negare actionem in iudicio mutuatarijs, qui soluerunt
vsuras. Negamus enim consequentiam. Primò quidem, quia hoc est prohibitum iure Ecclesiastico: quod est superius iure
ciuili in his quæ pertinent ad salutem animarum. Deinde, quoniam est magna differentia inter vtrumque casum: quoniam
in priori casu, difficile erat & nimis importunum tribunalibus dignoscere multitudinem læsionum in contractibus emptionis & venditionis: at verò vsurarum
iniquitatem facile est iudicare: & idcirco lex Ecclesiastica voluit subuenire læ
sis per vsuram, non autem læsis in em
ptionibus & venditionibus.
AD argumenta in oppositum. Ad primum ex authoritate Diui Ambrosij, dicit glossa ibidem, sensum esse Ambrosij, quòd à nemine sunt exigendæ vsuræ: sicut nemini est nocendum. Quem sensum sequitur Magister Soto vbi suprà
. Sed
profecto ista explicatio non quadrat cum
verbis Ambrosij, scilicet, cui iurè inferuntur arma, huic legitimè auferuntur vsuræ. Constat autem quòd sæpenumero iustissimè inferuntur bella, ergo tunc iustè
poterunt auferri vsuræ. Melior ergo est explicatio nostra, quam supra dedimus definientes vsuram, scilicet, quòd Ambrosius loquitur de vsuris, quæ non sunt propriè vsuræ, sed secundùm apparentiam, scilicet, quæ alio titulo debentur: quanuis occasione mutui recuperantur.
Ad secundum quod erat quintum Diui Thomæ, respondetur, quòd optima est
eius responsio. Ad tertium argumentum
quod erat replica, respondetur negando
antecedens. Ad probationem respondetur,
quòd illa obligatio ad non petendum mutuatum, ante certum tempus, non est pretio æstimabilis per se loquendo, quantum
est ex vi mutui: quanuis aliquando possit accedere alius titulus, ratione cuius, talis obligatio sit pretio æstimabilis, sicut v. g.
obligatio ad mutuandum vel vendendum
solet dici pretio æstimabilis. Negamus autem, quòd obligatio mutuatoris ad non
petendum mutuatum vsque ad certum tempus sit semper pretio æstimabilis. Pro cuius maiori intelligentia & solutione trium
confirmationum, aduertendum est, & maximè obseruandum: quòd quia moralia
moraliter iudicanda sunt, non debemus
fingere res aliquas esse pretio æstimabiles
in aliquo euentu, in quo reuera non sunt
dignæ pretio. In huiusmodi autem obligationibus multæ fraudes possunt contingere propter hominum auaritiam. V. g. communiter dicimus, quòd obligatio ad mutuandum est pretio æstimabilis; & tamen
potest contingere, quòd aliquis à quo petitur mutuum respondeat se nolle mutuare hodie, sed quòd hodie se obligabit ad
mutuandum cras, vel post octo dies, vel
|
post mensem, & quòd ratione huius obligationis petat aliquod pretium: quod æquiualet vsuris quas peteret, si modò mutuaret. In tali casu profectò nemo est, qui neget tale pactum vsurarium esse & fucato
titulo vsuram palliare; intendebat enim ille
homo exigere lucrum ex mutuatione illa,
& finxit pretium petere pro obligatione
mutuandi. Quemadmodum igitur respondendum erit ad prædictam fraudem in cuius fauorem poterat fieri tale argumentum,
scilicet, quòd ille mutuator prius exegerat
pretium pro obligatione mutuandi quod
erat licitum, & postea gratis mutuabat;
respondebimus etiam ad probationem illius antecedentis & ad tres confirmationes.
Dicimus igitur, quòd quando obligatio ad
mutuandum vel vendendum nulli prorsus
periculo exponit mutuaturum, vel venditurum, & reuera nullam incommoditatem
illi affert, non est pretio æstimabilis. Quapropter si venditor aliquis, qui paratus vendere omnibus, velit vendere alicui obligationem
vendẽdi
vendendi
illi cras, aut post octo dies,
aut mensem, profectò propter hanc obligationem non potest exigere pretium distinctum à iusto pretio mercium. Secùs
autem si ex huiusmodi obligationibus ad
mutuandum vel vendendum incommodetur mutuaturus vel venditurus: tunc enim
licitum erit pro illa obligatione pretium
pro quantitate incommodationis exigere.
Et hoc modo iustè postulant pretium obligati reipublicæ ad prouidendum de carnibus aut piscatura. Ad hunc igitur modum obseruare oportet, quòd sicut obligatio mutuandi aliquando est pretio æstimabilis, aliquando nihil valet: ita etiam
obligatio non petendi mutuatum vel debitum potest aliquando pretio æstimari,
aliquando verò nullo pretio digna est.
Exẽ
plũ
Exemplum
sit, si quis se se obliget ad mutuandum
in omni euentu, vel in aliquo euentu speciali, potest esse aliquid periculi damni
emergentis vel lucri cessantis, vel alicuius
incommoditatis ipsi mutuatori: tunc profectò licitum est aliquod pretium exigere
pro illa obligatione. Quando verò ipse mutuaturus nulli periculo se exponit, neque in
aliquo incommodatur: non potest pre
tium exigere pro illa obligatione: sed iusta
recompensatio erit, si reddatur ei tantum
quantum pecuniæ mutuauerat. Et per hoc
patet via ad soluen das tres confirmationes.
Ad primam enim respondetur, quòd si Petrus & Ioannes æqualiter se habent, in hoc,
quòd neuter incommodatur ex illa commodatione pro tempore breuiori vel longiori, neuter potest pretium exigere pro
obligatione
nō
non
petendi per totum annum.
V. g. quòd si Ioannes erat vir pecuniosus,
qui non habebat opus illa pecunia per totum annum, non poterit aliquid pretij exigere, propterea quòd se obligat ad non petendum per totum annum: hoc enim est
mutuare per totum annum. Imò verò in
eodem casu, si Petrus breuiori tempore
indigeret expendere suas pecunias, posset
petere ab eo pretium si prorogaretur sibi
solutio facienda: vel etiam si à principio peteretur ab eo vt mutuaret cum ea incommodatione, posset exigere aliquid pretij.
Nota tamen, quòd cum diximus & repetiuimus, si mutuator incommodatur, non
intelligimus solum quando patitur
damnũ
damnum
emergens vel
lucrũ
lucrum
cessans in pecunia: sed
etiā
etiam
quando decebat
illũ
illum
exercere aliquem
actum liberalitatis aut magnificentiæ de aliqua operatione sibi necessaria vel
cōuenienti
conuenienti
: tunc dicimus
ꝙ
quod
ligare se ad
mutuũ
mutuum
quando pecuniæ erant sibi necessariæ ad talia
opera exercenda, & quia caret eis toto illo
tempore, impeditur ne exerceat tales operationes; potest
aliquā
aliquam
recōpensationẽ
recompensationem
exigere,
dũmodo
dummodo
illa
incōmodatio
incommodatio
nō
non
sit fictitia.
Ad secundam confirmationem respondetur, quòd illa obligatio Ioannis ad mutuandum per annum integrum
quotiescũ
que
quotiescunque
Paulus petierit mutuum, iudicio meo
æquiualet obligationi non petendi centum
aureos quos statim mutuaret. Vnde dico,
ꝙ
quod
si non magis
incōmodatur
incommodatur
ipse mutuator
in vno casu quàm in altero,
nō
non
est
licitũ
licitum
ꝙ
quod
in vno casu exigatur aliquid pretij, si in altero non exigitur. Et ipsa ratio facta in
cōfirmatione
confirmatione
nostra
cōuincit
conuincit
; & oppositum est
patefacere
fenestrā
fenestram
ad
palliādas
palliandas
multas vsuras,
dũ
dum
asserũt
asserunt
Theologi
ꝙ
quod
pro obligatione
mutuandi potest exigi
pretiũ
pretium
,
nō
non
autẽ
autem
pro
obligatione
nō
non
petendi
mutuatũ
mutuatum
. Nos enim
|
vtrobiq;
vtrobique
eandem rationem exigendi pretij
esse existimamus moraliter loquendo.
DVbitatur secundò circa solutionem
D. Thom. ad secundum argumentum, An vsura fuerit Iudæis concessa tanquàm licita, saltim erga alienigenas? Pro
cuius difficultatis intelligentia notandum
est, quòd vsura potest dupliciter accipi: vno
modo propriè & formaliter pro ipso lucro
ratione mutui ex pacto: alio modo impropriè & materialiter pro lucro quod accedit vltra sortem, non quidem ratione mutui, sed alio titulo. In priori acceptione diximus iam vsuram esse intrinsecè malam,
& iure naturæ prohibitam: neque in hac
acceptione vertimus in dubium, an fuerit
concessa tanquam licita Iudæis. Quoniam
manifestum est quòd sicut furtum propriè
& formaliter loquendo non potest esse licitum, etiam per diuinam potentiam: ita neque vsura potest à Deo concedi tanquam
licita. At verò Abul. consequenter ad suam
opinionem asserit, quòd vsura propriè concessa fuerit Iudæis erga alienos, tanquàm licita. Etenim secundùm eius sententiam, vsura est illicita, quia est prohibita iure positiuo: vnde autor legis poterit dispensare.
Cæterùm nos qui reprobauimus illam
sententiam Abulensis, disputamus in præ
senti; An vsura in posteriori acceptione fuerit concessa Iudæis
tāquam
tanquam
licita: sicut Deus
concessit Iudæis quando egrediebantur ab
AEgypto vt expoliarent AEgyptum petentes ab AEgyptijs vassa accommodata: quod
quidem Dominus concessit tanquam
rerũ
rerum
omnium Dominus. Atque ita illa acceptio
non erat furtum: quia mutabatur materia &
fiebat propria retinentium ex donatione
Dei. Nunc igitur pariter quærimus, an illud
lucrum ex vi mutui concederetur mutuatori, per legem Domini transferentis dominium lucri in mutuatorem. Et videtur pars
affirmatiua vera: quoniam aliàs lex illa esset
scandalũ
scandalum
Iudæis & occasio peccandi. In
oppositũ
oppositum
autem est
ꝙ
quod
vsura reprobatur à summis pontificibus suprà citatis
tanquā
tanquam
prohibita
vtriusq;
vtriusque
testamenti lege. Item, quia in alijs
testimonijs veteris Testamenti citatis dubio
præcedenti reprobatur vsura.
In hac difficultate Conrad. de
cōtract
contract
. q.
24. & Ioan. de Medina. in lib. de restit. tract.
de vsura. q. 2. ad 3. asserit,
vsurā
vsuram
fuisse concessam Iudæis
tanquā
tanquam
licitam. Sed
cōtraria
contraria
sententia nobis multò probabilior est, videlicet
ꝙ
quod
vsura
tātùm
tantùm
fuerit permissa Iudæis, etiam
loquendo formaliter & propriè de vsura: &
quòd
nunquā
nunquam
fuerit concessa tanquam licita
etiā
etiam
materialiter & impropriè loquendo
de vsura in secunda acceptione. Hæc sententia probatur. Quia est magis consentanea sacris literis veteris Testamenti & dictis
Cōciliorũ
Conciliorum
& Pontificum & Sanctorum. Ad argumentum verò factum
respōdetur
respondetur
,
eā
eam
legem
esse
intelligẽdā
intelligendam
sicut explicabatur à prophetis & maioribus
Iudæorũ
Iudæorum
. Prophetæ autem
explicabant
omnẽ
omnem
vsuram esse
illicitā
illicitam
vt patet ex testimonijs dubio præcedenti citatis.
ex Dauide & Ezechiele & Esdra. Ad
exemplũ
exemplum
vero quod affertur quando Dominus
cōcessit
concessit
Iudæis accipere vasa
AEgyptiorũ
AEgyptiorum
;
Respondetur, quòd quando nobis non constat,
ꝙ
quod
Dominus concedat & faciat donationem transferendo
dominiũ
dominium
rei quæ erat aliena: debemus sequi
regulā
regulam
iuris naturæ. Constat autem de reuelatione Iudæis facta, vt retinerent vasa AEgyptiorum, non autem
cō
stat
constat
de concessione lucri ex mutuo: & idcirco non est eadem ratio. Notandum
tamẽ
tamen
,
ꝙ
quod
hęc nostra sententia
nō
non
est de fide, quia testimonia quæ pro illa adduximus, possunt legitimè explicari, aut de vsura formali, aut
certè de vsura erga fratres suos: non autem
erga alienigenas. Videatur Soto libro. 6. de
iust. quæst. 1. art. 1. ad 2. & Couar. lib. 5. Variarum cap. 1. num. 7. sed nos in præsenti exactiùs definiuimus hanc difficultatem.
DVbitatur vltimò, quæ
nā
nam
intentio, vel
quæ
nā
nam
spes lucri vltra
sortẽ
sortem
recipiendi, sufficiat ad
cōstituẽdam
constitiuendam
realem vsuram,
& specialiter quærimus, an qui dat mutuum
cum spe recipiendi lucrum, aliàs non daturus mutuum, sit dicendus vsurarius? Arguitur primò & probatur,
ꝙ
quod
non liceat aliquid
lucri sperare ex mutuo absque peccato vsuræ.
Nā
Nam
Dominus
Luc. 6. ait,
mutuũ
mutuum
date nihil inde sperantes.
Secũdò
Secundò
. Ex eo loco colligit Vrbanus III.
capit. consuluit. de vsuris,
eum esse vsurarium qui non aliàs mutuo
daturus
pecuniā
pecuniam
credit eo proposito, vt licet
omnino
cōuẽtione
conuentione
cessante, plus
tamẽ
tamen
sor|
te percipiat. Denique si quis pro beneficio
temporali speret aliquid spirituale est simoniacus, ergo si pro mutuo speret
lucrũ
lucrum
erit
vsurarius.
Sed in oppositum est primò, quòd si
quis donet rem aliquam spe obtinendi aliquod commodum à donatario, non peccat, ergo neque ille qui facit alteri beneficium mutuandi cum spe, quòd mutuatarius erit gratus, & respondebit ei cum alio
beneficio, non peccat.
Confirmatur. Quoniam in amicitia vtili, licitum est amico expectare recompensationem ab amico, ergo ex actione mutuandi, quæ vtilis est mutuatario, licitum
est mutuatori expectare aliquod
beneficiũ
benficium
à mutuatario. Antecedens docet D. Thomas quæstione præcedenti, articulo. 1. ad
tertium, ex Aristotele libro. 9. Ethicorum,
& idipsum docet Diuus Thomas infra
quæstione. 106. articulo. 5. & Caietanus
ibidem.
Arguitur secundò, & probo quòd mutuator possit saltem secundariò intendere
lucrum & sperare aliquam commoditatem
ex mutuo. Quoniam licitum est clerico interesse Canonicis horis & sacrificium missæ
offerre, principaliter quidem propter
Deũ
Deum
,
minùs verò principaliter & secundariò propter distributiones & stipendium designatum celebranti, ergo &c.
Hæc quæstio proposita fuit Vrbano III.
vbi suprà
, non tamen fuit explicitè definita, & propterea indiget explicatione.
Communis igitur omnium Iurisperitorum
sententia cum Innocentio IIII. & glossa
ibidem ea est. Distinguunt enim duplicem
intentionem, scilicet, principalem & primariam: & alteram secundariam & minus principalem. Tunc dicunt, quòd primaria & principalis intentio recipiendi aliquid vltra sortem, constituit vsurarium;
sed secundaria & minùs principalis intentio non constituit. In eadem sententia videtur esse Caietanus in hoc loco ad quartum, & in opusculo de vsura quæstione. 3.
& 4. Magister Soto omnem intentionem
siue principalem siue minus principalem
damnat tanquam vsurariam, vbi suprà articulo. 2. quanuis in articulo. 1. aliter vi
deatur sentire. Carolus Molinæus excusat
ab vsura omnem intentionem siue principalem siue minùs principalem: dummodo
absit pactum. Ita refert Nauarro super cap.
10. 14. quæst. 3.
PRO decisione huius difficultatis sit
prima conclusio. Intendere seu sperare lucrum ex mutuo, siue principali siue
minus principali, siue primaria siue secundaria intentione (ex iustitia tamen & obligatione) est vsura. Conclusio est Caietani tomo. 3. opuscul. opusculo de vsura quæ
stione. 2. & Soto vbi suprà
, quanuis varius videatur in primo & secundo articulo.
& est
etiā
etiam
communis recentiorum in Theologia. Probatur conclusio. Vsura est lucrum
ratione mutui ex obligatione (aut quod
idẽ
idem
est) pretium vsus rei mutuatæ, ergo intendere tale lucrum ex obligatione & tale pretium, intentio vsuraria erit, quæcunque
illa intentio sit. Antecedens patet ex supradictis, vbi ad illum modum definiuimus vsuram pro obiecto, ac subinde actus
qui versatur circa tale
obiectũ
obiectum
vsurarius erit.
Secundò probatur. Intentio secundaria circa obiectum cuiuscunque habitus siue studiosi siue vitiosi, non tollit rationem formalem talis habitus, sed vt plurimum tollit rationem per se primariam, & finit omnem rationem secundariam, ergo intentio etiam secundaria circa obiectum vsuræ constituit actum vsurarium per se secundò. Antecedens explicatur exemplo.
Adulterium propter furtum re vera mœ
chia est, & in specie mœchiæ & denominat mœchum: quanuis reuera ille magis
sit fur quam mœchus: primò & per se fur;
at secundò & per se mœchus est. Hæc conclusio est concedenda argumentis pro parte negatiua, & iuxta eam intelligenda est sententia Magistri Soto.
Secunda conclusio. Intendere lucrum
siue principali intentione siue minùs principali, siue primaria siue secundaria, non
ex obligatione ciuili, sed ex gratitudine,
nullum est omnino peccatum. Probatur
ex opposita ratione. Vsura est lucrum ratione mutui ex obligatione, vel est
pretiũ
pretium
vsus
rei mutuatæ: sed qui intendit
lucrũ
lucrum
ex gratitudine
quacunq;
quacunque
intẽtione
intentione
nō
non
intẽdit
intendit
pretiũ
pretium
|
nec intendit ex obligatione, ergo implicat contradictionem quòd sit ibi vsura.
Secundò probatur. Vsuræ vitium peccatum est contra iustitiam, sed vbi nulla est
obligatio iniuriosa cessat iniustitia omnis:
ergo cessat vsura. Confirmatur. Sine aliquo prorsus vitio potest quis sperare lucrum ex operibus suis, si adhibeat finem
honestum vel necessarium, vt docuit Diuus
Thomas articulo vltimo quæstionis præcedentis; ergo poterit quis mutuum dare sperando lucrum sine aliquo
prorsus vitio: modò tamen ordinet lucrum ad finem honestum aut necessarium. Sequitur hinc, non esse argumentum
aut iudicium sufficiens vsuræ commissæ,
quòd mutuator aliàs non daret
mutuũ
mutuum
, nisi speraret lucrum aliquod. Corollarium
est manifestum, quia licitum est vt diximus sperare etiam principaliter lucrum ex
gratitudine, ergo &c. Confirmatur. Fas est
cuique nolle conferre beneficium in eum,
quem existimat ingratum futurum, si aliàs
licitum erat, non conferre ei. Deinde probatur. D.
Thom. in quodlibeto. 8. articul. 11.
asserit, quòd clericus qui principaliter quidem vadit ad Ecclesiam propter Deum, &
interest diuinis officijs, secundariò tamen
& minùs principaliter propter distributiones, ita vt aliàs non esset iturus; iste talis clericus non est simoniacus; ergo neque is qui
mutuum dat spe lucri, aliàs non daturus.
Denique, harum conclusionum doctrina
simul & huius corollarij, videtur esse aperta D.
Thom. in articulo sequenti, vt colligere facilè quisque potest ex conclusionibus articuli præcedentis: iuxta quam
doctrinam conciliari potest communis opinio distinguens primariam & secundariam intentionem in hac parte: cum opinione secunda quæ non distinguit. Etenim
opinio communis vocat primariam intentionem & principalem, eam quæ ex obligatione ciuili, & iustitia aliquid sperat: secundariam verò eam, quæ ex gratitudine
tantum, & certè hæc est expressa mens Caietani in locis allegatis. Sed quoniam hæc
materia moralis est, descendamus oportet ad tractationem magis particularem.
Sit ergo tertia conclusio. Qui
mutuũ
mutuum
dat
intendens lucrum maximè si explicet mentem suam mutuatario, si aliàs non esset
mutuum daturus, est suspectus vsurarius.
Probatur primò. Difficile est admodùm
dignoscere, an talis mutuator ex obligatione speret & intendat lucrum, an potius
ex gratitudine: maximè cùm lucri amor
soleat
excœcare
excæcare
mentis oculos: ita vt ipse
mutuator facilè falli possit existimans se ex
gratitudine sperare, cùm reuera ex ciuili
potius obligatione speret. Secundò. Mutuatarius æstimari debet qui ad redimendam vexationem suam rependit lucrum,
magis quàm ex gratitudine, potissimum
cum explicuit illi mentem suam mutuator. Denique, non caret vsuræ suspicione
vehementi, compellere mutuatarij voluntatem ad rependendum aliquid pro mutuo, quanuis dicat mutuator se non obligare illum ex iustitia, sed ex morali debito
& gratitudine tantùm. Certè hoc videtur
pactum implicitum, & vsurarium. Hinc sequitur corollarium. Qui ad hunc modum
dat mutuum non est absoluendus, quovsque mutuatarius explicuerit suam mentem gratam & beneuolam, & condonet id
quod accepit mutuator vltra sortem.
Cæterũ
Cæterum
superest
demũ
demum
speculatiuè inquirere, An hæc propositio sit concedenda,
licitum est mutuanti ratione mutui intendere principaliter lucrum?
PRO cuius rei intelligentia animaduertendum est, mutuum in sui ratione
duo includere; alterum quidem antecedenter, videlicet beneuolentiam & amicitiam & gratiam, siquidem mutuum non
fit ex iustitia antecedente sed ex amore &
beneuolentia misericordia & beneficentia, &c. Alterum verò quod includit, est
iustitia: siquidem mutuatio contractus
quidam est & actus iustitiæ essentialiter. Et
quia, quod quælibet res includit intrinsecè & essentialiter magis principaliter includit, quàm id quod antecedenter includit; neutiquam licitum erit, ratione mutui sperare lucrum, quia ratione mutui,
idem est quod ratione contractus.
Ad
primũ
primum
argumentũ
argumentum
pro parte negatiua respondetur illud testimonium esse
intelligẽdum
intelligendum
ex iustitia & obligatione ciuili,
|
ac denique iuxta ea quæ modò dicebamus
magis principaliter ratione mutui: alioquin
si vt iacet ita generaliter intelligeretur, non
liceret (quod falsissimum est) etiam amorem & beneuolentiam exigere & sperare
ratione mutui, dicitur siquidem, nihil inde sperantes. Ex his patet responsio ad Vrbanum III.
Sed contra hanc solutionem arguitur.
Si quis conferat alicui beneficium spirituale cum hac intentione quòd ex gratitudine sit aliquid accepturus, est simoniacus,
ergo idem est
dicendũ
dicendum
in mutuo in quo intueretur beneficium temporale ex gratitudine. Antecedens patet ex definitione Pij V.
in proprio motu, vbi declarat & condemnat talem donationem tanquàm simoniacam. Consequentia patet. Quoniam quod
in spiritualibus est simonia, in temporalibus est vsura. Respondetur, quòd stando
in iure naturæ donatio relata in antecedenti non est simoniaca: sed tantum est mala,
quia prohibita: vnde non sequitur idem de
vsura, nisi similiter tale mutuum prohibeatur, quod à republica non factum est, cum tamen fieri posset.
Ad secundum respondetur similiter, distinguo antecedens. Etenim si quis ex obligatione ciuili & iustitia, pro beneficio temporali speret aliquid spirituale, simoniacus
erit: non autem si ex gratitudine, & beneuolentia: maximè quoniam dato antecedenti, poterat in præsentia negari consequentia: siquidem cùm res spirituales non
possunt æstimari temporalibus beneficijs,
maxima est irreuerentia si pro re temporali speretur aliquid spirituale vtcunque speretur: quæ irreuerentia non fit dum pro beneficio temporali speratur lucrum temporale. Ad argumenta in oppositum respondetur, ea probare secundam conclusionem
& corollarium quod ex illa illatum est.
Doctrina demum Diui Thomæ in responsione ad sextum, notanda est de duplici vsu, altero principali, altero minus principali pecuniæ: super quam doctrinam innititur tota quæ traditur disputatio & tractatio de cambijs, de qua nos disseremus inferius. Interim legatur dominus Caietanus
super hunc locum.
ARTICVLVS II.
¶ Vtrùm liceat pro pecunia mutuata, aliquam aliam commoditatem ex petere.
AD Secundum sic proce
ditur. Videtur quòd aliquis possit pro pecunia
mutuata aliquam aliam
cōmoditatem
commoditatem
expetere. Vnusquisque enim licitè potest suæ indemnitati consulere. Sed
quādoque
quandoque
damnum aliquis
patitur ex hoc, quòd pecuniam mutuat. Ergo licitum est ei suprà pecuniam mutuatam aliquid aliud pro
damno expectare vel
etiā
etiam
exigere.
¶ 2 Præterea. Vnusquisque tenetur ex
quodā
quodam
debito honestatis aliquid recompensare ei qui sibi gratiam fecit, vt dicitur in
5. Ethicor.
Sed ille qui alicui in necessitate
cō
stituto
constituto
pecuniam mutuat, gratiam
facit, vnde & gratiarum actio ei
debetur: ergo ille qui recipit, tenetur naturali debito aliquid recompensare. Sed non videtur esse illicitum obligare se ad aliquid, ad quod
quis ex naturali iure tenetur, ergo
non videtur esse illicitum, si aliquis
pecuniam alteri mutuans, in obligationem deducat aliquam recompensationem.
¶ 3 Præterea. Sicut est quoddam
munus à manu, ita etiam est
quoddā
quoddam
munus à lingua, & ab obsequio.
Vnde dicit glo. Isaiæ. 33. Beatus qui
excutit manus suas ab omni munere. Sed licet accipere seruitium vel
etiā
etiam
laudẽ
laudem
ab eo, cui quis pecuniam
mutuauit: ergo pari ratione licet
quodcunq;
quodcunque
aliud munus accipere.
¶ 4 Præterea. Eadem videtur esse comparatio dati ad datum & mutuati ad mutuatum. Sed licet pecuniam accipere pro alia pecunia data, ergo licet accipere recompensationem alterius mutui pro pecunia mutuata.
¶ 5 Præterea. Magis à se
pecuniā
pecuniam
alienat, qui eam mutuando dominium transfert, quàm qui eam mercatori vel artifici committit. Sed licet
lucrũ
lucrum
accipere de pecunia commissa mercatori vel artifici: ergo licet etiam lucrum accipere de pecunia mutuata.
¶ 6 Præterea. Pro pecunia mutuata potest homo pignus accipere, cuius vsus posset pretio aliquo
vẽdi
vendi
: sicut cùm impignoratur ager
vel domus, quæ inhabitatur. Ergo
licet aliquod lucrum habere de pecunia mutuata.
¶ 7 Præterea. Contingit quandoque quòd aliquis carius vendit
res suas ratione mutui, aut vilius
emit quod est alterius, vel
etiā
etiam
pro
dilatione pretium auget, vel pro
acceleratione diminuit, in quibus
omnibus videtur aliqua recompensatio fieri quasi pro mutuo pecuniæ. Hoc autem non manifestè apparet illicitum. Ergo videtur licitum esse aliquod commodum de
pecunia mutuata expectare, vel
etiā
etiam
exigere.
SED contra est, quod Ezech. 18.
dicitur inter alia quæ ad virum iustum requiruntur, Si vsuram & superabundantiam non acceperit.
RESPONDEO dicendum,
quòd secundùm
Philosophum in
4. Ethicorum.
Omne illud pro pecunia habetur, cuius pretium potest pecunia
mẽsurati
mensurati
: & ideo sicut
si aliquis pro pecunia mutuata, vel
quacunque alia re, quæ ex ipso vsu
consumitur, pecuniam accipit ex
pacto tacito vel expresso, peccat
cō
tra
contra
iustitiam, vt dictum
est: ita
etiam quicunque ex pacto tacito,
vel expresso quodcunque aliud acceperit, cuius
pretiũ
pretium
pecunia mensurari potest, simile peccatum incurrit. Si verò accipiat aliquid huiusmodi, non quasi exigens, nec
quasi ex aliqua obligatione tacita
vel expressa, sed sicut gratuitum donum, non peccat, quia etiam antequam pecuniam mutuasset, licitè
poterat aliquod donum gratis accipere: nec peioris conditionis efficitur per hoc,
ꝙ
quod
mutuauit. Recompensationem verò eorum, quæ pecunia non mensurantur, licet pro
mutuo exigere, puta
beneuolentiā
beneuolentiam
& amorem eius, qui mutuauit, vel
aliquid huiusmodi.
AD primum ergo dicendum,
quòd ille qui mutuum dat, potest
absque peccato in pactum deducere cum eo, qui mutuum accipit,
recōpensationem
recompensationem
damni, per quod
subtrahitur sibi aliquid quod debet
habere. Hoc enim non est vendere vsum pecuniæ, sed damnum vitare. Et potest esse, quod accipiens
mutuum, maius damnum euitet,
quàm dans incurrat. Vnde accipiens mutuum cum sua vtilitate, damnum alterius recompensat.
Recompensationem verò damni,
quod consideratur in hoc, quòd de
|
pecunia non lucratur, non potest
in pactum deducere: quia non debet vendere id quod nondum habet, & potest impediri multipliciter ab habendo.
AD secundum dicendum, quòd
recompẽsatio
recompensatio
alicuius beneficij dupliciter fieri potest. Vno
quidẽ
quidem
modo ex debito iustitiæ: ad quod aliquis ex certo pacto obligari potest:
& hoc debitum attenditur secundùm quantitatem beneficij, quod
quis accepit. Et ideo ille qui accepit mutuum pecuniæ vel cuiuscunque similis rei, cuius vsus est eius
consumptio: non tenetur ad plus
recompensandum, quàm mutuo
acceperit. Vnde contra iustitiam
est, si ad plus reddendum obligetur. Alio modo tenetur aliquis ad
recompensandum beneficium ex
debito amicitiæ in quo magis consideratur affectus, ex quo aliquis
beneficium contulit, quàm etiam
quantitas eius quod fecit. Et tali debito non competit ciuilis obligatio per quam inducitur quędam necessitas, vt non spontanea recompensatio fiat.
AD tertium dicendum, quòd
si aliquis ex pecunia mutuata expectet, vel exigat, quasi per obligationem pacti taciti vel expressi, recompensationem muneris ab obsequio,
vel à lingua: perinde est acsi expectaret vel exigeret munus à manu:
quia vtrunque pecunia æstimari potest, vt patet in his, qui locant operas suas, quas manu vel lingua exercent. Si verò munus ab obsequio
vel à lingua non quasi ex obligatio
ne rei exhibetur, sed ex beneuolentia, quæ sub æstimatione pecuniæ
non cadit, licet hoc accipere & exigere & expectare.
AD quartum dicendum, quòd
pecunia, non potest vendi pro pecunia ampliori quàm sit quantitas
pecuniæ mutuatæ quæ restituenda
est: nec ibi aliquid est exigendum
aut expectandum, nisi beneuolentiæ affectus, qui sub æstimationem
pecuniæ non cadit: ex quo potest
procedere spontanea mutuatio. Repugnat autem ei obligatio ad mutuum faciendum in posterum: quia
etiam talis obligatio pecunia æstimari posset. Et ideo licet simul mutuanti vnum, aliquid aliud
mutuũ
mutuum
recipere, non autem licet eum obligare ad mutuum in posterum faciendum.
AD quintum dicendum, quòd
ille qui mutuat pecuniam, transfert dominium pecuniæ in eum,
cui mutuat. Vnde ille, cui pecunia
mutuatur, sub suo periculo tenet
eam, & tenetur eam restituere integrè. Vnde non debet amplius exigere ille, qui mutuauit. Sed ille qui
committit pecuniam suam vel mercatori vel artifici per modum societatis cuiusdam, non transfert dominium pecuniæ suæ in illum, sed
remanet eius: ita quòd cum periculo ipsius mercator de ea negotiatur,
vel artifex operatur. Et ideo sic licitè potest partem lucri inde prouenientis expetere
tāquam
tanquam
de re sua.
AD sextum dicendum, quòd si
quis pro pecunia sibi mutuata obliget rem aliquam, cuius vsus pretio
|
æstimari potest, debet vsum illius
rei ille, qui mutuauit, computare in
restitutionem eius quod mutuauit:
alioquin si vsum illius rei quasi gratis sibi superaddi velit, idem est ac si
pecuniam acciperet pro mutuo:
quod est vsurarium: nisi fortè esset
talis res, cuius vsus sine pretio soleat concedi inter amicos, sicut patet de libro accommodato.
AD septimum dicendum, quòd
si aliquis cariùs velit vendere res
suas, quàm sit iustum pretium, vt
de pecunia
soluẽda
soluenda
emptorem expectet, manifestè vsura committitur: quia huiusmodi expectatio pretij soluendi habet rationem mutui.
Vnde quicquid vltra iustum
pretiũ
pretium
pro huiusmodi expectatione exigitur, est quasi pretium mutui, quod
pertinet ad rationem vsuræ. Similiter etiam si quis emptor velit rem
emere viliùs, quàm sit iustum pretium, eo quòd pecuniam antè soluit, quàm possit ei res tradi, est peccatum vsuræ: quia etiam ista anticipatio solutionis pecuniæ habet mutui rationem, cuius quoddam pretium est, quod diminuitur de iusto
pretio rei emptæ. Si verò aliquis de
iusto pretio velit diminuere, vt pecuniam prius habeat, non peccat
peccato vsuræ.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Vsura est pro pecunia mutuata exigere ex pacto quodcunque æstimabile pretio aliquo.
Secunda conclusio exigere ex gratitudine etiam pro pecunia mutuata, rem pecunia
æstimabilem, non est peccatum.
Tertia
cōclusio
conclusio
. Licitum est pro mutuo
exigere compensationem, in his quæ pecunia æstimari non possunt, v. g. beneuolen
tiam & amorem. Huius articuli tractatus
non distinguitur à tractatione præcedentis
articuli nisi tantum, qua ratione distinguitur pretium à re cuius est pretium: quæ distinctio ferè nulla est quantùm ad moralem
attinet materiam. Et idcirco pro huius articuli intelligentia conferunt quàm maximè, quæ articulo præcedenti adnotauimus
potissimum in dubio vltimò.
COMMENTARIVS.
EXordiri autem libet huius articuli explicationem à tertiæ conclusionis examine. Videtur autem ea
cōclusio
conclusio
esse falsa.
Primò. Amicitia & beneuolentia multò pretiosiores sunt, quàm res aliæ pretio
æstimabiles, vt docet D. Thom. in prima
cōclusione
conclusione
, ergo
neq;
neque
amicitia potest exigi.
Secundò. Non licet ratione mutui in pactum ducere externa amicitiæ & beneuolentiæ signa. v. g. non licet obligare mutuatarium quòd exhibeat se affabilem mutuanti, ergo neque amicitiam ipsam.
Antecedẽs
Antecedens
probatur: quia omnes actiones affabilitatis,
v. g. nudare caput aut genuflectere, sunt pretio æstimabiles; ergo ratione mutui
nō
non
possunt deduci in pactum.
Arguitur tertiò. Si quis intulit alteri iniuriam, non est licitum obligare eum qui passus est iniuriam ad hoc, vt ratione mutui
cō
donet
condonet
iniuriam, ergo &c. Antecedens probatur, quoniam condonatio iniuriæ etiam
legibus & iudicum sententijs pretio æstimatur, vnde & multi pro illata sibi iniuria, remittenda pretium
accipiũt
accipiunt
. ¶ Nihilominus
conclusio D. Thom. certissima est, sed intelligenda, non quidem de rebus spiritualibus:
quoniam illæ vt
quæst. 100. definitur non
possunt exigi ratione mutui: sed intelligenda est de rebus temporalibus quarum homo est dominus absolutus, & quæ positæ
sunt in beneuolentia & comitate & vrbanitate & dignitate, quæ res digniores sunt &
magis ab hominibus æstimantur: quàm illæ
quæ pecunia & pretio obtineri possunt. Verumtamen quoniam huiusmodi rebus repugnat ratio obligationis ciuilis: consequenter in illis non
pōt
potest
fieri iniuria, eo quòd sunt
omnino
volũtariæ
voluntariæ
. Vnde patet responsio ad
primũ
primum
argumẽtũ
argumentum
. Est
autẽ
autem
difficile dissoluere
quæstiũculas
quæstiunculas
quæ
tāgũtur
tanguntur
in
argu. 2. & 3.
|
Magister
Soto vbi sup. art. 2. ait, non solùm
intuitu contrahendæ amicitiæ licitum esse
mutuare, sed etiam amicitiæ signa in
pactũ
pactum
deducere: nam verum amorem impossibile
est pacto acquirere. Fatetur autem circa materiam tertij argumenti, licitum esse mutuanti pacisci ratione mutui de condonatione iniuriæ quam ipse mutuator intulit, præsertim antequàm sit à iudice condemnatus, &
citat pro hac sententia
Syluest. verbo, vsura.
§. 12. & probat: quia iure amicitiæ exhiberi
solent externa amicitiæ indicia, ergo ex vi
mutuationis possunt deduci in pactum huiusmodi signa amicitiæ.
Nota pro huius rei intelligentia, operationes præsertim externas posse ordinari ad diuersos fines, & consequenter posse recipere
varias rationes formales à diuersis finibus &
pertinere ad diuersos habitus etiam elicitiuè. Est exemplum. Cantatio symboli in ecclesia, secundùm quod refertur ad cultum
diuinum pertinet ad virtutem religionis elicitiuè, sed secundùm quòd refertur ad confitendum ore fidem, pertinebit elicitiuè ad
virtutem fidei. Ad hunc modum dicimus,
quòd signa beneuolentiæ exteriora, si referantur ad iustitiæ finem & obiectum, sicut
reuera referuntur quando ex pacto exiguntur ratione mutui: tunc pertinent ad
iustitiā
iustitiam
elicitiuè. At verò si referantur ad amicitiæ
finem & obiectum, sicut referuntur quando
requiruntur ex gratitudine & amicitia, pertinent ad virtutem amicitiæ. Ex hac doctrina
patet quid dicendum sit ad quæstiunculas
propositas. Etenim nunquam licet in
pactũ
pactum
deducere ratione mutui exteriora amicitiæ
signa, vel reconciliationem, vel iniuriæ remissionem: quia ratione pacti
referũtur
referuntur
istæ
actiones ad iustitiæ finem, ex iustitia verò
non licet ratione mutui aliquid vltra sortem
exposcere. Et hinc patet responsio ad argumenta supra facta. Amor siquidem interior
& beneuolentia nullo pacto potest referri
ad iustitiæ finem, sed necessario ad amoris
finem: neque enim subijcitur aut subijci potest ille amor necessitati aut obligationi ciuili. Cæterum externa illius signa referuntur
ex pacto ad iustitiæ finem, & idcircò iure
amicitiæ exhiberi solent hæc signa si relinquantur naturæ suæ & non referantur ad
alium finem. At verò cum ex pacto referuntur ad iustitiæ finem induunt aliam naturam, videlicet iustitiæ, & tantum retinent
materialiter
naturā
naturam
qua significant
amicitiā
amicitiam
.
Ex prima & secunda conclusione colligit in præsentia Caietanus
multorũ
multorum
casuum
decisionem quos item resoluit in sua summa, verbo vsura, & Soto in allegato art. 2.
Primus casus est, si mutuator obliget mutuatarium ratione mutui ad
colendũ
colendum
agrum
ipsius mutuantis, exhibita tamen iusta mercede pro operis suis. Et idem est, si ratione
mutui exigat vt veniat ad emendum iusto
pretio in sua officina, ad molendum in suo
molendino, ad coquendum in suo furno.
Hos contractus
approbāt
approbant
multi Summistæ.
D. Antoninus. 1. par. tit. 1. cap. 7. §. 10. Summa Rosella & Angelica quos refert Syluest.
verbo, vsura. 1. §. 7. quos sequitur Adrianus
4. Sentent. in materia de restitutione, tractatu de vsura, fol. 38. qui asserit in eàdem sententia esse Gregorium Ariminum. Hos tamen contractus reprobant communiter autores. Legatur Syluest. Caiet. Soto vbi supra.
& Ioan. de Medina. C. de restitutione, tractatu de vsura, quæst. de vsura restituenda.
Sed pro huius rei intelligentia animaduertendum est. Contractum istum duobus
modis celebrari posse. Primo modo
tanquā
tanquam
mutui contractum, ita vt teneatur is qui pecuniam accipit reddere eam pecuniæ summam ei qui dedit. Secundo modo celebrari
potest hic contractus tanquàm contractus
conductionis & locationis, ita vt qui pecuniam accipit non teneatur ad eam reddendam vllo tempore: sed tantum ad exhibendas operas suas in colendo agro eius qui pecuniam dedit.
His præmissis sit prima conclusio. Si primo modo celebretur contractus tanquàm
mutui contractus, vsura est manifesta obligare mutuatarium ad
colẽdum
colendum
agrum, &c.
etiam iusta mercede. Hæc conclusio est contra Adrianum & alios Summistas, & probatur manifestè. Obligatio ad colendum
agrũ
agrum
mutuātis
mutuantis
, etiam persoluta iusta mercede, est
pecunia æstimabilis, ergo non potest exigi
ratione mutui citra vsuram.
Antecedẽs
Antecedens
probatur. Agricola liber erat & habebat facultatem ad laborandum in agro huius vel illius
|
hominis: ergo astringere illum ad laborandum in huius hominis agro, pretio æstimari potest, siquidem libertas pretio æstimabilis est.
Secunda conclusio. Si celebretur contractus secundo modo: contractus ille est iustus & sanctus sine vlla vsuræ labe. Hæc est
contra Soto vbi suprà
qui ait, non auderem
hunc contractum admittere: nam illa anticipata solutio, mutuatio quædam est pecuniæ per operas alterius
soluẽdæ
soluendæ
: quare obligatio fit ratione mutui. Nihilominus tamen
conclusio probatur, quantùm videtur apertè. Agricola potest locare operas suas futuras in æstate iustè: rursus qui conducit tales
operas futuras, potest
cōtinuò
continuò
citra dubium
soluere pretium & anticipare solutionem,
modò tamen iustum pretium soluat: & ratione anticipatæ solutionis non minuat pretium: ergo iste contractus locationis & venditionis iustissimus est. Probatur etiam conclusio simili quodam. Licet hero conducere famulum qui seruiat illi toto anno sequenti, & persoluere continuò iustam illius
mercedem anticipata solutione, ergo ad
eũ
dem
eundem
modum licebit conducere operas coloni,
exhibẽdas
exhibendas
in æstate aut hyeme. Tertiò
probatur. In huiusmodi contractu sicuti est
obligatio ex parte coloni ad exhibendas
operas suas in ministerium eius qui
pecuniā
pecuniam
dedit: ita
è
ex
contra ex parte pecuniam dantis,
est obligatio ad nunquam petendam propriam pecuniam; sed obligatio iustò potest
exigi pro obligatione: ergo iste contractus
est sanctus. Vltimò probatur
cōclusio
conclusio
. Qui
dat pecuniam, per huiusmodi contractum
non recipit pretium vsus pro pecunia mutuata; ergo non recipit vsuram. Antecedens
probatur, solum recipit operas coloni agricolæ; at agricolæ operæ sunt pretium pecuniæ non vsus pecuniæ; siquidem agricola
nunquam reddet pecuniam: ergo &c. Confirmatur. Iniquitas vsuræ hæc est, quòd vendatur idem bis, aut vendatur semel id quod
nullo pretio est æstimabile; hęc
autẽ
autem
iniquitas (vt patet manifeste cuiq́ue intuenti) longè ab est ab isto contractu. Ad
argumẽtum
argumentum
autem sapientissimi Magistri Soto respondetur, negando anticipationem illam solutionis esse mutuationem pecuniæ per ope
ras alterius soluendæ: sed est conductio &
redditio pretij
operarũ
operarum
quas agricola exercebit in domini commodum. Itaque per
tale pretium redditum, manet obligatus & astrictus agricola ad soluendum &
ministrandum &
vẽdidit
vendidit
operas suas, actiones & libertatem alteri. Ad eundem modum dicendum est in alijs contractibus relatis in principio huius casus. Illi siquidem
omnes erunt vsurarij, si sint contractus mutuationis: erunt autem iusti si sint contractus conductionis & locationis emptionis
& venditionis. Itaque qui accipit pecuniam
non tenetur pecuniam soluere, sed tenetur
illam operam exhibere ad quam se obligauit. Iuxta istum modum, excusandi sunt ab
vsura multi agricolæ qui bona fide faciunt
huiusmodi contractus.
Secundus casus seu quæstiuncula præcedenti coniuncta est, an licitum sit dare mutuum, ea lege, vt mutuarius conducat
pretiũ
pretium
seu fundum mutuantis?
De qua re sit prima conclusio. Vsura est
manifesta, si ratione mutui obligetur mutuatarius ad conducendum agrum seu fundum
mutuantis. Probatur manifestè. Talis obligatio est pretio æstimabilis, ergo &c.
Secunda conclusio. Contractus iste debet haberi suspectus de vsura quocumque
modo celebretur; itaque vt plurimum est
vsurarius. Explicatur conclusio prima. Contractus manifestè est vsurarius quando ratione mutui augetur pretium in fundi conductione & locatione, etenim illud pretij
augmentum æstimabile pretium est. Secundò. Vsurarius est talis
cōtractus
contractus
, etiam si pretium fundi non augeatur in locatione, quando sunt pauci coloni qui veniunt fundum
conducere; datur autem mutuum, vt mutuatarij locent fundum eodem pretio quo antea locatus fuerat, ad quod pretium alij nolebant accipere, ergo in tali contractu euidens
suspicio de vsura est existimanda. Ratio est
in promptu: quoniam vt diximus in quæ
stione præcedenti, emptorem raritas iustè
facit res vilescere ac, subinde cum in præ
sentia sint pauci conductores agri: pretium
iustè decrescit; iniquum ergo est & vsurarium ratione mutui, conseruare agrum in
eodem pretio.
Tertia conclusio. Nihilominus tamen
aliquando poterit contractus iste taliter celebrari vt iustus sit. Primò, iustus erit (supposito semel quòd non est obligatio ad conducendum) si fundi dominus ad viri boni
arbitrium minuat pretium propter paucitatem conducentium, vel suppleat in re illa aliud pretium. Secundò, si isti contractus bona fide fiant & fundus aliàs locetur
pretio iusto, quoniam cum iam per
mutuũ
mutuum
agricolæ habeant, vnde possint emere boues, & reliqua necessaria ad culturam fundi, non est tum temporis paucitas colonorum seu conducentium: & idcirco iam
non minuitur iustè fundi pretium hac ratione.
Tertius casus seu quæstiuncula est, an
mercator qui obligat mutuatarium vt partem saltim vnam mutui recipiat in mercibus, committat vsuram? V. g. solent quandoque Principes laborare inopia pecuniæ
ad soluenda militibus stipendia; rogant insignem quendam mercatorem vt mutuam
det illam pecuniam, mercator vero respondet se partem pecuniæ daturum numeratam, partem vero teneatur Princeps ipse in
mercibus accipere.
Prima conclusio. Contractus iste mutui
vt propositus est, obligando videlicet mutuatarium ad accipiendam partem in mercibus, est vsurarius manifestè. Ratio est.
Obligatio illa ad emendas merces mutuantis etiam credita pecunia, æstimabilis est
pretio, ergo &c. Deinde solent interuenire
in huiusmodi contractibus aliæ iniquitates,
videlicet carius vendunt tales mercatores
mutuantes merces suas, ex eo quòd vendunt
credita pecunia, rursus petunt à mutuatario lucrum cessans cum reuera non esset
lucrum, ac denique in exemplo posito cogunt milites emere merces, quibus reuera
ipsi milites non indigent & quas continuo
milites diuendere debent pretio multò viliori quàm emerint.
Secunda conclusio. Sub forma & re emptionis & venditionis poterit hic contractus
iustè celebrari ad hunc modum. Accedit
mutuatarius ad petendum mutuum à mercatore celebri, mercator respondet se nolle
mutuum dare, esse tamen paratum ad ven
dendas merces quas habet domi suæ venditioni expositas, quibus mercibus ipse mutuatarius poterit suæ subuenire necessitati.
Dico igitur. Quod si talis contractus bona
fide fiat non animo palliandi vsuram, & alię
merces vendantur iusto pretio quòd licitus est. Secundò. Demus quòd mercator
iste non habeat alias pecunias quas posset
mutuas dare petenti mutuum, nemo certè
condẽnaret
condemnaret
talem
contractũ
contractum
in quo
vẽderet
venderet
quas habet merces, ergo &c. Probatur,
quoniā
quoniam
impertinens est omnino ad
iustitiā
iustitiam
talis
contractus, quòd mercator habeat vel non
habeat pecunias quas possit mutuas dare.
Denique probatur. Si nunquàm petitum esset mutuum ab isto mercatore, sed à principio is qui indiget peteret, vt mercator venderet illi merces; citra dubium venditio celebrata ad modum suprà dictum erit iusta, ergo etiam si petierit mutuum, mercator verò recusauerit mutuum dare & ambo conuenerint in emptione & venditione
mutui non erit iniustus talis contractus. Sed
contra hanc secundam conclusionem sunt
duo
argumẽta
argumenta
. Primum. Emptor qui emit
tales merces cogitur continuò eas vendere
viliori pretio; ergo fit illi iniuria per talem
contractum.
Secũdò
Secundò
. Sequeretur, quòd ille
mercator qui vendit merces mille. v. g. aureis, possit continuò statim à celebratione
contractus, emere rursus merces easdem ab
eodem emptore non gentis aureis; Consequens est approbare pestilentissimum genus contractus, quod à nostris dicitur
mohatras, o baratas,
ergo.
Ad primum
respōdetur
respondetur
. Interuenire fortasse posse quandoque in huiusmodi contractu vitium contra charitatem; vt si mercator possit mutuum dare nolit tamen sed
vendere merces, quas continuò cogitur
emptor ipse diuendere viliori pretio. Cæterum nulla est iniuria contra iustitiam; (etenim vti vidimus quæstione præcedenti)
propter vendendi modum, iustè diminuitur pretium in mercibus vltroneis: & idcirco illud vilius pretium in quo emptor in nostro casu vendit postea illas merces: est iustum illarum pretium. Est simile. Accedit
quispiam ad petendam vestem commodatam ab altero, tamen ille alter
nō
non
vult com|
modare sed vendere, qui autem petit commodatam vestem non habet pecunias quibus emat sed accipit eas ad vsuras ab alio
quopiam vt emat vestem, citra dubium
nō
non
peccat contra iustitiam is qui vendit
vestẽ
vestem
& noluit commodare: quanuis daremus
quòd interdum peccaret
cōtra
contra
charitatem.
Ad secundum respondetur primò, quòd
si mercator iste à principio vendidit merces cum pacto emendi rursus easdem viliori pretio: talis contractus est pestiferus reipublicæ qui dicitur
mohatra
& illi dicuntur
mohatreros y barateros. Respondetur secundò. Quod si mercator ille bona fide
(quæ vt plurimum non interuenit) vendidit
merces suas, ignarus omnino voluntatis eius
qui emit, postea vero videns quòd qui emit
ab eo merces procurat eas diuendere emit
eas iusto pretio, sicuti si venderentur in publica auctione: talis contractus erit iustus,
etiam si pretio emat viliori, sunt enim illæ
merces vltroneæ. Ex horum casuum resolutione, licet similium casuum resolutionem
colligere.
Tertia conclusio. Si mutuatarius
nō
non
obligatur ad recipiendam mutui partem in mercibus, sed tantum dicat mutuator, vellem vt
partem in mercibus reciperes: non video
vsuræ rationem, modò tamen merces venditæ sint vsui futuræ mutuatario & vendantur iusto pretio. Probatur. In tali contractu
non exigitur aliqua obligatio
neq;
neque
res æstimabilis pretio ratione mutui; & aliàs nulla
est iniquitas in emptione & venditione mercium: ergo talis contractus est iustus.
Iam verò in responsione ad primum
definit D. Thom. quid sentiendum sit de
duobus titulis qui prætendi solent ad accipiendum aliquid pro mutuo. Primus est
damnum emergens: secundus lucrum cessans. Et proinde statuit duas conclusiones.
Prima conclusio. Qui mutuum dat potest absque peccato in pactum deducere
cũ
cum
eo qui mutuum accipit, recompensationem
damni emergentis per quod subtrahitur illi
aliquid quod debet habere.
Secunda conclusio. Lucrum cessans non
potest mutuator in pactum deducere. Explicatur prima conclusio. Damnum emergens
est detrimentum quod mutuator solius mu
tuationis causa incurrit. Sit
exẽplum
exemplum
. v. g. habet quis paratam pecuniam ad reparandam
domum quæ minatur ruinam, si autem det
illam pecuniam mutuam petenti ruet domus, quæ postea non poterit nisi maiori pecuniæ summa reædificari; illud detrimentum maioris summæ pecuniæ consumendæ in ædificatione, dicitur damnum emergens. Item, si quis accipiat ad vsuras
pecuniā
pecuniam
quæ illi mutuo petitur, poterit vsuras illas ratione damni emergentis petere. Item, si mercator cogitur viliori pretio merces suas vendere ad congregandam eam pecuniæ summam quæ illi mutua petitur: poterit illud
detrimentum quod ex venditione illa viliori pretio facta incurrit, in pactum ducere.
Cæterùm huic conclusioni adhibetur
quædam moderatio necessaria, videlicet si
mutuator moneat mutuatarium, se incurrere illud
detrimentũ
detrimentum
ex mutuatione. Itaque
sciens & prudens mutuatarius faciat pactum
cum mutuante & velit detrimentum illud
pati, ne mutuans illud patiatur, aliàs si ista
admonitio non præcedat, mutuatarius erit
rationabiliter inuitus. Neque tamen necessarium est, quòd qui dat mutuum rogetur:
quia licet hoc frequenter accidat, tamen si
amicus amico indigenti sua sponte offerat
mutuũ
mutuum
, poterit iustè
dānũ
damnum
emergens petere.
Est autem vera conclusio: siue damnum
emergens sit à principio mutuationis, siue
postea
quādo
quando
mutuatarius est in mora
soluẽdi
soluendi
. Conclusio itaque ad hunc
modũ
modum
explicata habetur in iure & asseritur à Theologis vniuersis & Iurisperitis. Et ratio D. Tho.
est demonstratio. Etenim iustum est, vt nemo
detrimentũ
detrimentum
incurrat ex beneficio quod
alteri faciat. Item probatur. Quia fideiiussor
potest in pactum deducere detrimentum
quod ex fideiussione incurrit, vt habetur in
cap. peruenit de fideiussionibus, ergo mutuator, &c. Denique, venditor potest vendere cariùs quàm res secundùm se valeat, quando ex venditione incurrit detrimentum,
dummodo admoneat emptorem illius detrimenti, vt quæstione præcedenti articul. 1.
diximus; ergo multò magis mutuator.
Circa secundam vero conclusionem D.
Thom. de lucro cessante: sunt aliqua certa
|
apud omnes doctores, aliquid vero dubium.
PRO cuius intelligentia nota primò.
Lucrum cessare quando causa mutuationis, mutuator non negociatur cum pecunia vnde non lucrifacit quod erat lucrifacturus. Nota secundò. Pecuniam habere duplicem potentiam ad lucrifaciendum. Altera
est remota quæ consequitur omnem pecuniam, quæ ex natura sua est instrumentum
ad lucrifaciendum, emendo &
negociādo
negociando
:
altera potentia est propinqua & quasi artificialis, quam non habet pecunia ex natura
sua, sed ex industria negociantis, quando vel
iam est exposita negociationi, vel parata est
vt exponatur. Vt v. g. frumentum in horreo
habet potentiam naturalem &
remotā
remotam
quæ
consequitur omne frumentum ad fructificandum; sed quando iam seminatur vel paratur vt seminetur habet potentiam proximam & quasi artificialem propter
industriā
industriam
agricolæ ad fructificandum. Hoc simile habet Caietanus hîc. Nota tertiò. Duobus modis posse aliquem aut illius pecuniam impediri à lucro. Vno modo contra voluntatem
domini, vt cum Princeps vel respublica
cō
pellit
compellit
ciuem vt mutuet pecuniam: vel quando mutuatarius est in mora soluendi, vel
quando fur pecuniam paratam ad negociandum surripit. Secundo modo impeditur
lucrum ex voluntate domini pecuniæ; &
hoc Dupliciter, vel cum procurat
propriũ
proprium
commodum ipse dominus, vt quando ipse sponte sua pecuniam transfert à negotiatione ad mutuum: quia vult habere saluum
capitale: altero modo, quia vult beneficium
facere alteri rogatus ab illo.
Sit prima conclusio. Quando potentia
tantum est remota & naturalis in pecunia
ad lucri faciendum, siue tale lucrum cesset
contra voluntate siue ex voluntate domini, non potest dominus aliquid vltra
sortẽ
sortem
recipere ratione lucri cessantis. Probatur.
Quia si ratione huius potentiæ posset recipere aliquid vltra sortem, sequeretur licitum
esse in omni mutuo aliquid accipere, & per
consequens licita esset vsura. Probatur sequela. Quia talis potentia est inseparabilis à pecunia. Et confirmatur exemplo.
Frumẽtum
Frumentum
non potest æstimari maiori pretio ratione
potentiæ naturalis & communis omni
frumẽto
frumento
, ergo nec pecunia.
Cōsequẽtia
Consequentia
patet:
quia pecunia multò minùs fructifera est
quā
quam
frumẽtũ
frumentum
. Vnde sequitur
corollariũ
corollarium
,
qđ
quod
fur qui accipit huiusmodi pecunias, satisfacit
reddendo illas. Item sequitur, magnates &
qui non sunt negociatores
nō
non
posse exigere
ratione lucri cessantis aliquid ex mutuo.
Secunda conclusio. Si aliquis sua sponte
propter commodum proprium transferat
suam pecuniam à negociatione ad
mutuũ
mutuum
,
non potest exigere lucrum cessans. Hæc
cō
clusio
conclusio
est consequens ad primam & probatur, quia in tali casu pecunia amittit iam potentiam proximam & artificialem ad lucrifaciendum, & remanet tantum cum naturali potentia & remota, & hoc ex
volũtate
voluntate
domini propter suum commodum maius, &
securius, ergo &c.
Itẽ
Item
probatur à simili.
Nā
Nam
si quis frumentum quod parauerat ad seminandum, postea sua sponte & propter suum
commodum velit vendere, non potest exigere maius pretium quàm secundum se valeat. Et denique probatur. Quia quanuis
vẽ
ditor
venditor
aliquis posset res sibi magis commodas & vtiles quàm alijs, cariori pretio vendere rogatus; tamen si inopia coactus
procurās
procurans
suum commodum eas vendat, non potest
amplius pretium pro illis recipere quàm secundum se æstimentur; ergo nec mutuator,
&c. Vnde sequitur corollarium quod sunt
vsurarij sæpe illi qui cum Rege faciunt contractus, quos dicunt (
assientos) quia sæpe isti
suum tantùm commodum procurantes, voluntariè transferunt pecuniam à negociatione ad mutuum: quia magis lucrantur mutuando regi vno anno: quàm quinque negociando. Item vsurarij sunt quidam mercatores, quia Rege & magnatibus vel alijs exigunt lucrum cessans, eo quòd rex vel magnates sunt in mora
soluẽdi
soluendi
merces quas emerunt ab illis. Ratio huius est: quoniam isti
mercatores à principio venditioni optimè nouerant, quòd isti viri illustres sunt in
mora soluendi, & nihilominus propter
suũ
suum
commodum libenter vendiderunt illis merces suas: quoniam aliàs non poterant tantam
copiam mercium vendere, & ideo reuera
nullum lucrum illis cessat: sed potius sequitur commodum ex eiusmodi venditione,
|
quanuis quidam emptores sint in mora soluendi. Nihilominus si ista soluendi mora sit
illis reuera perniciosa & à principio venditionis cognita, licitum erit aliquid exigere
ratione lucri cessantis.
Tertia conclusio. Quando pecunia erat
in potentia proxima ad lucrandum & impeditur lucrum contra voluntatem domini: iustè poterit exigere lucrum cessans, imo
qui impedit tenetur in foro conscientiæ antequam petatur reddere lucrum cessans.
Probatur conclusio primò. Quia pecunia
quæ est in
potẽtia
potentia
proxima ad lucrum, plus
valet domino suo ratione suæ potentiæ:
quā
quam
valeat secundum se absolutè; ergo illam
maiorem vtilitatem poterit dominus illius
in pactum deducere & exigere. Deinde probatur conclusio ex communi regula. cap.
finalis de iniurijs. si tua culpa damnum datum est, vel irrogata iniuria, iure te super his
satisfacere oportet. Sed in casu posito culpa
vel causa illius qui contra voluntatem domini accipit pecunias damnum emergit, scilicet quod cessat illa potentia proxima pecuniæ: ergo tenetur satisfacere. Confirmatur
& ostendo, quod non solum habeat verum
conclusio, quando à principio mutuationis impeditur voluntas domini: sed etiam
quando impeditur postea ratione moræ in
soluendo. Sunt enim expressę leges quę hoc
definiunt in. l. socium. ff. pro socio. & in. l.
cum quidam. ff. de vsuris. & in. l. vsuras. C.
eodem titulo. Prædictæ tres conclusiones
asseruntur ab omnibus Iurisperitis & Theologis.
DVbium tamen difficile est, an negociator qui rogatus à mutuatario remouet voluntariè pecuniam suam à negotiatione vt det mutuum petenti & faciat illi
beneficium: possit iustè exigere lucrum
cessans?
Arguitur primo pro parte affirmatiua.
Licitũ
Licitum
est vt diximus mutuanti, exigere
dā
num
damnum
emergens; ergo & lucrum cessans. Probatur consequentia. Quia in casu posito lucri cessatio est damnum emergens: siquidem aufertur à mutuante aliquid quod deberet ipse habere.
Arguitur secundo & confirmatur. Quia
pecunia cum potentia proxima ad lucrum
pluris æstimatur, quam sine illa, & est magis commoda domino negociatori, quam
alijs; sed mutuatarius est causa moralis rogans & solicitans vt sibi mutuetur pecunia,
quod illa potentia pecuniæ impediatur, &
quod non valeat tantum domino suo: ergo dominus iustè exigit lucrum cessans.
Maior explicatur. Nam sicut frumentum
terræ mandatum plus valet quam alias valeret: ita mille aurei expositi bonæ negociationi: plus valent
quā
quam
mille aurei absolutè.
Probatur minor, quia charitas proximi &
illius commodum mouent negociatorem
vt mutuet
rogāti
roganti
. Consequentia probatur,
quia vnicuique licitum est deducere in pactum, id quod res mutuata sibi valet.
Arguitur tertiò. Licitum est recipere lucrum cessans post moram debitoris in soluendo; sed pecunia negociationi exposita
tam vtilis erat domino à principio mutuationis quàm post moram soluendi: ergo eadem est ratio.
Denique licitum est venditori carius
vẽ
dere
vendere
res quas erat seruaturus in aliud tempus in quo pluris erant æstimandæ, vt patet ex cap. Nauiganti. de vsuris; ergo licitum
erit mutuatori in casu posito exigere
lucrũ
lucrum
cessans. Probatur consequentia: quia sicut
venditori qui erat seruaturus merces suas,
cessat lucrum quod expectat, si nunc pecunias mutuet absolutè secundum proprium
valorem nulla habita ratione ad potentiam
proximam quam habeat ad
lucrũ
lucrum
; & quemadmodum venditor voluntariè vendit licet rogatus & efflagitatus: ita etiam mutuator voluntariè mutuat rogatus; ergo eadem
est ratio.
Sed in oppositum est, quòd legibus ciuilibus & Ecclesiasticis decernitur, quòd ratione moræ in soluendo licitum est mutuatori exigere lucrum cessans sibi; At vero si
licitum esset à principio mutuationis pacisci de lucro cessanti iam eisdem legibus esset explicatum; sed nullibi hoc explicatur,
ergo non est licitum. Prætereà D.
Thom.
in hoc articulo ad primum argumentum
expresse distinguit inter damnum emergens & lucrum cessans, & dicit, quòd damnum emergens licitum est exigere non autem lucrum cessans: quia hoc est in poten|
tia & pluribus modis potest impediri. Idem
sentit
etiā
etiam
Scot. in 4. d. 15. q. 2. &
Durā
Duran
. 3. sent.
d. 37. q. 2. & Innoc. &
Ioā
Ioan
. Andr. in ca.
Nauigāti
Nauiganti
de vsuris.
Deniq;
Denique
omnes antiqui doctores
vidẽtur
videntur
esse huius
sentẽtiæ
sententiæ
: ita vt Adria.
dicat
oppositā
oppositam
sententiā
sententiam
esse modernorum.
Secundò arguitur. Lucrum alicui cessare
nihil aliud videtur esse, quàm ipsum cohiberi à suo lucro; sed quando nulla vis, nullus
metus, nulla denique ignorantia interuenit,
sed solùm modò preces mutuatarij pecuniæ
dominum inducunt ad mutuandum non
prohibetur ipse dominus à suo lucro: ergo
ibi non est verè lucrum cessans. Probatur
minor: quia nemo cohibetur nisi quando
eius voluntas aliquo modo impeditur ab
executione vel accusatione alicuius boni, &
tunc dicitur ille homo inuoluntarius; at verò inuoluntarium sola vis aut metus aut ignorantia causat, vt ait Aristot. 2. ethic. ergo.
Tertiò arguitur & confirmatur. Qui solis precibus mutuatarij inductus dat mutuò
pecuniam suam, tenetur sequi naturam mutuationis; sed natura mutuationis est, quòd
secundum propriam rationem intrinsecam
nihil vltra sortem exigatur: ergo non est
licitũ
licitum
pacisci de lucro cessante, si mutuat verè
pecunias. Confirmatur.
Quoniā
Quoniam
aliàs si
licitũ
licitum
est exigere
lucrũ
lucrum
cessans, liceret
etiā
etiam
exigere aliquid pro obligatione
nō
non
repetẽdi
repetendi
tā
tan
cito pecuniam
mutuatā
mutuatam
: quoniam ista obligatio includitur etiam in ratione mutui.
Quartò. Qui procurans proprium commodum dat mutuò, non potest exigere lucrum cessans, vt dictum est in secunda conclusione; at vero idem videtur esse procurare commodum amici atque proprium
cō
modum
commodum
: ergo neque tunc licitum erit exigere lucrum cessans. Confirmatur. Si mutuator in gratiam Pauli mutuaret Petro pecunias, non poterat exigere à Petro
lucrũ
lucrum
cessans; ergo neque si id faciat in gratiam Petri:
quoniam vterque proximus est. Confirmatur secundò. Pro alterius. ementis commodo non licet
pretiũ
pretium
aliquod accipere pro re
quæ est valde vtilis
emẽti
ementi
, vt docet D. Tho.
q. præced. art. 1. ergo
neq;
neque
pro
cōmodo
commodo
mutuararij. Denique arguitur. Sequeretur ex opposita
sentẽtia
sententia
,
ꝙ
quod
licitum esset negotiatori diligenter quærere mutuatarios quibus mu
tuet
pecuniā
pecuniam
exigendo ab illis
lucrũ
lucrum
cessans.
Probatur consequentia:
quoniā
quoniam
vnusquisq;
vnusquisque
licite quærit emptorem rei suæ quæ pretio
æstimabilis est; ergo si
lucrũ
lucrum
cessans est pretio æstimabile
licitũ
licitum
erit negotiatori quærere
emptorẽ
emptorem
. Pro ista sententia negatiua habemus Magistrum Soto lib. 6. de iustit. & iure
quæst. 1. art. 3. in 3. & 4. conclusione. vbi ait,
sententiam affirmatiuam esse minùs probabilem & aperire fenestram plurimis vsuris.
Nihilominus sententia affirmatiua communis est Iurisperitis omnibus in cap. Salubriter. & in cap. Conquæstus de vsuris: exceptis
paucis quibusdam. Videatur Couar. lib. 3.
Variarum resol. cap. 4. num. 1. & 5. Nauarro
etiam in Comment. sup. cap. 2. 14. quæst. 3.
num. 47. & sequentibus. Est etiam
cōmunis
communis
omnibus Theologis in 4: dist. 15. & Summistis in verbo vsura, videatur Conradus de
contractibus quæst. 80. & Adrianus in 4. in
materia de restitutione, speciali quæstione
de hac re, & Ioan. de Medina in 6. de restitutione in titulo de vsuris, Caietanus in isto
Comment. super
hũc
hunc
articulum. Hæc sententia communis fuit nostris pręceptoribus
qui nos antecesserunt: solus Magister Soto
est singularis in hac sententia. Imò ipse ait
vbi suprà, non mihi
tantũ
tantum
arrogo, vt primus
opinionem illam, scilicet
affirmatiuā
affirmatiuam
prorsus refellam. Neque vero D. Tho. in præsenti art. in solut. ad 1. tenet
partẽ
partem
negatiuā
negatiuam
sed
duo discrimina, intendit statuete, inter
dānũ
damnum
emergès &
lucrũ
lucrum
cessans.
Primũ
Primum
est
ꝙ
quod
dānũ
damnum
emergens semper est
licitũ
licitum
exigere quoties
aliquis dat
mutuũ
mutuum
absq;
absque
aliqua suspitione. At
verò
lucrũ
lucrum
cessans exigere à principio mutuationis rarò
licitũ
licitum
est,
cũ
cum
omnibus suis
circũstantijs
circunstantijs
& semper habet
suspitionẽ
suspitionem
vsuræ.
Secundum est,
ꝙ
quod
damnũ
damnum
emergens licitum
est exigere tantum quantum sonat; at verò
lucrũ
lucrum
cessans non licet exigere totum quod
speratur. Quod probat D. Tho. quia
lucrũ
lucrum
cessans multis vijs impediri potest.
Neq;
Neque
etiā
etiam
Scotus &
Durādus
Durandus
sequũtur
sequuntur
illā
illam
partẽ
partem
negatiuā
negatiuam
si
attẽte
attente
legantur in locis citatis.
Cæterũ
Cæterum
partẽ
partem
affirmatiuā
affirmatiuam
quā
quam
nos sequimur
probāt
probant
argumenta quæ fecimus in principio dubij.
Deinde hæc pars videtur virtualiter definita in multis legibus. v. g. in.
l. at qui natura. §. non tantum. ff. de negotijs gestis.
|
& in.
l. 3. §. finali. ff. de eo qui certo loco. Præ
tereà. Vt inducebamus in vltimo argumento pro parte affirmatiua videtur etiam definita in
cap. nauiganti. de vsuris.
Notādum
Notandum
tamen est, quòd aliqui viri docti vt iustificent prædictum contractum de lucro cessante
distinguũt
distinguunt
in prædicto contractu duos
contractus virtualiter contineri. Alter est
contractus mutuationis, per quem mutuator dat pecuniam suam mutuatario reddendum integram & saluam: alter est emptionis & venditionis per quem ipse mutuator
qui negotiabatur cum sua pecunia, vel paratus erat negotiari: vendit mutuatario cessationem à negotio lucrifactiuo propter
commodum ipsius mutuatarij, qui reputat sibi esse valde vtile, quòd negotiator
cesset ab illo negotio dummodo mutuet
sibi pecunias. Et quanuis in isto casu coniungantur isti duo contractus: per accidens
tamen poterunt omnino separari aliquando & seorsum celebrari. Vt v. g. si Petrus reputet sibi commodum quod Paulus cesset
ab aliqua negotiatione, vel quia ipse vult
negotiari, vel alius amicus eius, aut alia ratione, etiam si Petrus non mutuet sibi pecunias: tunc in tali casu ille qui cessat à negotiatione lucrifactiua potest vendere illam
cessationem. Nunc igitur probant prædictam sententiam. Quanuis enim in casu nostri dubij coniungantur illi duo contractus
mutuationis & venditionis: tamen
vterq́ue
vterque
iustus est, quia ratione mutuationis nihil
pretij exigit mutuator, at vero ratione venditionis exigit pretium iustum quo æstimabatur illa cessatio à negotio lucrifactiuo. Sed
tamen quanuis ista consideratio videatur
conueniens ad confirmationem prædictæ
sententiæ: tamen communior est
quā
quam
oporteat, etenim licitum est cuicumque pro cessatione ab aliqua actione sibi licita & placita
pretiũ
pretium
accipere. Vt v. g. pro eo quod cesset ire in campum rogatu amici, potest pretium accipere: at vero in casu nostri dubij
aliquid est specialius quod videtur generare scrupulum; etenim mutuatarius non dat
pretium vt mutuator duntaxat cesset à negotiando: sed per se primo & principaliter
dat propter illum finem vt mutuet sibi pecunias, ergo videtur, quòd in tali casu ratio
ne mutui dat pretium. Quapropter optima
ratio, & specialis prædictæ sententiæ affirmatiuę ea est videlicet,
ꝙ
quod
mutuator iuste accipit pretium pro lucro vere cessante dum
mutuat & vt mutuet pecunias alteri vtiles, &
hic titulus est sufficientissimus: quia reducitur ad damnum emergens, eo
ꝙ
quod
mutuator
vt faciat alteri beneficium rogatu illius, minus habet
quā
quam
deberet habere in bonis suis:
quod quidem est damnum emergens. Neque valet respondere quòd nondum habebat lucrum in actu; quia habebat potentiam
proximam ad lucrum. Qua priuatur vt mutuet alteri pecunias. Cæterùm quia iste titulus lucri cessantis est pallium multarum vsurarum vt aduertit Magister Soto: idcirco
oportet Theologum esse diligentem in examinando, an vere sit lucrum cessans propter
commodum mutuatarij. Debet itaque primo examinare negotiatorem, an tempore
cōtractus
contractus
haberet alias pecunias quibus posset si vellet negotiari,
etiā
etiam
post factum
iā
iam
contractum. Etenim in tali casu, non cessat illi
lucrum causa mutuationis sed voluntate
propria: quia vult alias pecunias domi retinere neque exponere periculo negotiandi. Est optimum simile, siquis habeat domi frumenti copiam cuius partem præparauerat ad seminandum, partem vero retineat domi ad vendendum: tunc si accedat
quis ad emendum frumentum ab illo, non
potest frumenti partem quam parauerat ad
seminandum carius vendere ratione lucri
cessantis: eo quòd habet aliud
triticũ
triticum
quod
potest seminare si velit. Debet secundo aduertere Theologus ex parte mutuatoris,
quòd animus illius negotiandi cum pecunia quam dat mutuo, debet perseuerare toto tempore mutui: quoniam eo momento
temporis quo animus negotiandi erat interrumpendus: iam non cessat lucrum causa
mutuationis, neque ipse mutuatarius est
causa impediendi lucrum, sed voluntas potius mutuatoris: & ideò si à principio mutui habebat mutuator animum negotiandi
per dimidium annum, non poterit postea
exigere lucrum cessans pro toto anno pro
quo mutuat. Debet tertiò aduertere Theologus, quòd mutuator propter mutuatarij
cō
modum
commodum
remoueat pecunias à negotiatio|
ne; etenim si commodum mutuatarij non
sit causa, quòd remoueat: iam non cessat lucrum ratione mutuationis. Obserua tamen,
quod non exigitur hîc quod illud commodum mutuatarij, sit reuera commodum vtilitatis: sed sufficit, quòd ipse mutuatarius existimet sibi esse commodum & conueniens,
vnde si velit illas pecunias ad prodige expendendum in ludis & luxurijs, nihilominus mutuator poterit exigere lucrum cessans, & non peccabit contra iustitiam mutuando, in illo casu: poterit tamen peccare
contra charitatem, iuxta regulas fraternæ
correctionis: de quibus multa
diximus. 2. 2.
quæstione. 33. & suprà quæstione præcedenti, de his qui vendunt ea quibus male vsuri
sunt emptores. Obseruandum etiam est,
ꝙ
quod
non requiritur, quòd ipse negotiator optaret magis negotiari cum sua pecunia, quàm
mutuò illam dare; etenim charitatis est erga
proximum procurare magis mutuatarij
commodum quàm lucrum ex propria negotiatione: sed satis est ad iustificandam mutuationem, quòd mutuator reuera negotiaturus erat & prudenter expectabat lucrum
ex sua negotiatione, toto illo tempore mutui, nisi commodum mutuatarij impediret
suam negotiationem. Itaque non amplius
quærimus mutuatarij commodum, ad mutuandum illi, exigendo lucrum cessans:
quā
quam
requiratur in contractu in quo exigitur
dā
num
damnum
emergens.
Denique ad iudicandum sit ne iusta
quā
titas
quantitas
, quæ exigitur ratione lucri cessantis:
erit Theologo talis regula. Nunquam debet exigi totum lucrum cessans. Ratio est:
quia non æstimatur res tanti quando est in
potentia quanti æstimatur dum iam est in
actu; sed lucrum quod cessat mutuationis
causa est tantum in potentia, quando celebratur mutuatio: ergo non debet exigi
totum lucrum cessans. De qua re diximus
suprà quæstione. 62. articulo. 4. Ex qua doctrina colligimus hîc, duobus modis posse fieri conuentionem de lucro cessante.
Prior est frequentissimus & valde iustificatus, si expectetur euentus aliorum negotiatorum, eodem genere negotiationis, eodem tempore & loco, & tunc persoluatur
tanta quantitas pecuniæ proportionabili
ter ad lucrum aliorum. Alter modus est,
si contingat quòd statim ad arbitrium boni viri & prudentis in negotiatione, taxetur vna certa quantitas reddenda mutuatori pro lucro cessante, sed tamen debet
fieri deductis expensis & attentis periculis, quibus exposita est negotiatio: etenim
ratione istorum minùs habet res in potentia, quàm si iam esset extra omnem fortunam. Fatemur tamen, quòd non sunt inde deducendi labores ipsius negotiatoris,
& operæ & industriæ: quoniam si mutuator non adhibet tales operas & industrias,
hoc prouenit ex parte mutuatarij impedientis negotiationem illam: & ideo poterit
vendere proprium otium damnificatiuum
rei familiaris.
Denique poterunt aliqui meritò aduertere, quòd illam quantitatem lucri cessantis
non potest exigere mutuator statim à principio mutuationis reddendam. V. g. si lucrum æstimetur 10. aureis quos lucrifacturus erat negotiator pecunia data mutuatario; tunc si continuo mutuatarius redderet
mutuanti 10. aureos non cessaret mutuanti
lucrum totius pecuniæ. v. g. non cessaret illi
lucrum ex 100. aureis sed ex 90. Verumtamen est, quòd si cum illis decem non
potest negotiari & mutuatarius voluntariè
reddit statim 10. aureos, illos poterit mutuator accipere.
Ex dictis colligitur corollarium, scilicet,
quomodo
debeāt
debeant
intelligi
iudicũ
iudicium
sentẽtiæ
sententiæ
,
quæ solent
aliquādo
aliquando
imponere
mulctā
mulctam
pecuniariā
pecuniariam
debitoribus propter
soluẽdi
soluendi
moram.
Duplici enim ratione possunt hæ sententiæ
iustificari; prior quidem in pœnam propter
culpā
culpam
cōmissam
commissam
à debitore in mora soluendi, & talis pœna
nō
non
obligat in foro
cōscientiæ
conscientiæ
ante condemnationem & executionem
sententiæ, bene
tamẽ
tamen
postea. Altera ratio est
aliquando, quia iudex æstimat propter
morā
moram
soluendi cessauisse creditori aliquod
lucrũ
lucrum
, & tunc si reuera cessauit lucrum creditori, tenebatur debitori in foro
cōsciẽtiæ
conscientiæ
reddere lucrum cessans, etiam ante sententiam
iudicis. At vero si non cessauerat lucrum,
non tenebitur reddere etiam post sententiam iudicis: quia illa fundatur in falsa præ
sumptione.
AD argumenta pro parte negatiua respondetur. Ad primum respondetur,
quòd argumentum quod fit ab autoritate
negatiua infirmum est. Sed nihilominus secundò respondetur, quòd iam ostendimus
iure Ciuili & Canonico definitam esse nostram sententiam, maximè verò quòd iure
naturæ ostendebatur, quòd sit eadem ratio
de lucro cessante, & damno emergente.
Ad reliqua vero argumenta respondetur primò vnica solutione, quòd omnia illa
necessariò sunt soluenda, ab his qui sequuntur partem negatiuam. Omnes enim illi affirmant, quòd ratione damni emergentis licitum est pretium accipere: affirmant etiam
licitum esse vendere rem cariori pretio
quā
quam
de præsenti valeat propter detrimentum
quod patitur venditor qui seruaturus erat
illam in aliud tempus vendendam: at verò argumenta illa facta pariter procedunt
contra istas affirmationes atque contra nostram sententiam.
Sed nihilominus respondetur ad omnia
illa sigillatim. Ad secundum iam explicuimus sensum Diui Thomæ, dum facit differentiam in solutione ad primum, inter lucrum cessans & damnum emergens. Ad tertium respondetur, licitum esse vnicuique
vendere voluntariè suum lucrum & suum
commodum; quod si videatur
necessariũ
necessarium
,
quòd in prædicto casu debeat esse aliquid
inuoluntarij ex parte mutuatoris: respondetur, quòd satis est quædam moralis coactio, quam inducit commodum proximi,
& vtilitas quæ compellit ex debito honestatis succurrere proximo ne patiatur detrimentum, dummodo etiam ipse mutuator
seruet se indemnem. ¶ Ad quartum argumentum respondetur, quòd is qui dat mutuum, tenetur ex necessitate subire periculum & detrimentum quod per se ex natura
mutuationis consequitur; v. g. tenetur qui
mutuat non repetere mutuatum pro toto
tempore quo mutuauit. Cæterum non tenetur etiamsi voluntariè mutuet, subire detrimenta quæ per accidens coniunguntur
cũ
cum
mutuo, cuiusmodi est lucrum cessans &
damnum emergens. Sicut qui rem spiritualem dat alteri, tenetur
etiā
etiam
ex necessitate dare gratis omnes operas necessarias per se ad
exequutionem rei spiritualis. v. g. Episcopus
tenetur
nō
non
solum gratis consecrare sacerdotem, sed
etiā
etiam
gratis impendere laborem necessariò
cōiunctũ
coniunctum
cum illa consecratione, &
sacerdos tenetur gratis offerre sacrificium &
impendere
laborẽ
laborem
per se
necessariũ
necessarium
ad
celebrationẽ
celebrationem
missæ: cæterùm
nō
non
tenebitur gratis peragere iter trium
milliariũ
milliarum
, ad
celebrandā
celebrandam
missam. Ad
cōfirmationem
confirmationem
respōdetur
respondetur
,
quòd mutuator obligatur per se expectare
aliquod tempus ad
recuperandũ
recuperandum
mutuum.
¶ Ad quintum respondetur,
ꝙ
quod
procurare
cōmodum
commodum
ipsius mutuatarij,
nō
non
est procurare proprium
cōmodum
commodum
vtile, sed potius acquirit sibi honorem & gratiam &
laudẽ
laudem
pro
bono opere: at verò non tenetur ex iustitia
pati damnum in temporalibus, vt alteri sit
beneficus. At vero quando mutuat Petro
duntaxat in
gratiā
gratiam
Pauli, scilicet vt conciliet
sibi
gratũ
gratum
Paulũ
Paulum
&
fauorẽ
fauorem
eius,
nō
non
poterit lucrum cessans exigere à Petro, nisi
quādo
quando
ipse
Paulus petierit mutuum propter
cōmodum
commodum
Petri,
cũ
cum
illa
tamẽ
tamen
cōditione
conditione
vt Petrus soluat
lucrum cessans, vel damnum emergens. At
vero si mutuator anticipatiuè procurabat sibi
fauorẽ
fauorem
Pauli,
sibiq́;
sibique
maximè
cōmodum
commodum
:
non poterit postea nactus
illā
illam
occasionẽ
occasionem
, exigere à Petro mutuatario lucrum cessans, vel
damnum emergens; tunc
nanq;
namque
reuera mutuat propter
propriũ
proprium
cōmodum
commodum
&
nō
non
propter
cōmodum
commodum
mutuatarij. Ad confirmationem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
ille mutuator
nō
non
accipit
pretiũ
pretium
pro mutuatione
neq;
neque
pro commodo
mutuatarij, sed pro suo proprio
incōmodo
incommodo
aut
detrimẽto
detrimento
lucri cessantis. ¶ Ad
sextũ
sextum
&
vltimũ
vltimum
argumentũ
argumentum
respondetur,
ꝙ
quod
quando
res venditur cariùs
quā
quam
secundùm se valeat
propter
detrimentũ
detrimentum
quod incurrit
vẽditor
venditor
:
tunc iustè exigitur
pretiũ
pretium
propter damnum
emergens, aut
lucrũ
lucrum
cessans. At vero
quādo
quando
ipse
vẽditor
venditor
vel mutuator quærit solicitè aliquem qui emat, aut accipiat
mutuũ
mutuum
: est vehemens indicium & argumentum,
ꝙ
quod
animus
eius est vsurarius: & idcirco vt in plurimum
huiusmodi
cōtractus
contractus
sunt vsurarij, & vt sic
sunt condemnandi.
Nihilominũs
Nihilominus
aliquādo
aliquando
licitum erit, vt si quis cognouerit amici
inopiā
inopiam
&
necessitatẽ
necessitatem
cui ex animo vult succurrere: præuenire illum vltrò, & offerre
mutuũ
mutuum
exigendo lucrum cessans. Ratio huius est,
|
quoniam in tali casu, amici commodum
causa est remouendi pecuniam à negotiatione: imo vero possumus dicere, quòd necessitas amici virtualiter clamat & rogat sibi
dari mutuum propter maximum commodum, quod inde acquirit sibi &
cōsequitur
consequitur
.
Deinceps circa doctrinam Diui Thomæ in solutionibus ad secundum, tertium,
& quartum argumentum: duæ conclusiones sunt notandæ. Prima
cōclusio
conclusio
est, quod
est vsura obligare mutuatarium ex iustitiæ
debito ad compensandum beneficium,
etiā
etiam
pro illo tempore quo ipse mutuatarius tenebatur compensare ex gratitudine. Sit exemplum. Si mutuat quis alteri pecuniam obligando illum vt remutuet in posterum, vel
quòd pro se intercedat apud Regem, aut Iudicem, aut Magnatem. Hæc conclusio manifesta est apud D. Thom. ad secundum argumentum, quo intendebat non esse illicitam talem obligationem siquidem mutuatarius tenebatur naturali iure ad illud opus,
& respondet obligari quidem posse mutuatarium ad hoc ipsum, non tamen ex iustitiæ
debito, quoniam tali debito amicitiæ repugnat ciuilis obligatio, eo quòd inducit quandam necessitatem, amicitia vero debet esse
maxime spontanea. Ita intelligit Caietanus
D. Thom. in hoc loco. Deinde probatur
cō
clusio
conclusio
ratione D. Thomæ, quodlibet beneficium quale est fauere inopi apud Regem aut Iudicem, & qualis est obligatio ad
remutuandum in posterum, est pecunia
æstimabile, ergo non potest ex iustitiæ debito deduci in pactum ratione mutui, etiam
pro illo tempore quando tenetur alias mutuatarius remutuare ex gratitudine, vel ex
charitate. Denique probatur. Si quando aliquis ex charitatis vel gratitudinis præcepto
tenetur benefacere non benefacit. v. g. non
intercedat apud Regem, non remutuet:
tũc
tunc
non tenetur ad restitutionem damni quod
consequutum est ex omissione benefaciendi: at vero si ex obligatione ciuili & iustitiæ
debito teneretur ad illud opus obligaretur
consequenter ad restitutionem totius damni consequuti ex illa omissione: ergo magnam obligationem inducit & pecunia maxime æstimabilem, qui obligat alterum ad
benefaciendum ex iustitiæ debito, etiam
pro illo tempore quo ipse tenebatur ex charitate aut ex gratitudine.
Secunda conclusio quæ apertè sequitur
ex dictis. Talis obligatio ad remutuandum
in futuro tempore, siue ad intercedendum
apud Principem, vendibilis est & licitè potest vendi. Sed est obseruandum, quòd sub
hac specie & ratione solent mercatores &
negotiatores palliare vsuras: dicunt enim se
amplius recipere non ratione mutui: sed
quia se obligant ad remutuandum in futuro
tempore. Verumtamen quia exigunt
ingẽs
ingens
pretium pro ista obligatione ad remutuandum: signum est certum, quòd recipiunt
pretium ratione mutui & non ratione obligationis ad remutuandum. De qua obligatione satis est dictum supra artic. 1.
Sed est specialis difficultas in præsenti.
An ille qui dat mutuum, possit obligare mutuatarium vt statim remutuet in alio genere mercium & rerum. v. g. Petit Petrus mutuò mutuatum frumentum; an possit Paulus respondere,
nō
non
mutuabo, nisi tu mutuaueris simul vinum statim.
Pro parte negatiua arguitur primò. Si
hoc esset licitum, liceret consequenter aliquid vltra sortem recipere ratione mutui,
scilicet, illam obligationem remutuandi statim. Secundò liceret etiam obligare mutuatarium ad emendas statim merces mutuatoris. Tertiò liceret
etiā
etiam
obligare ipsum mutuatarium vt in futuro remutuaret. Probatur
sequela, quoniam maior vtilitas est mutuantis, obligare illum vt statim mutuet: quam
vt mutuet tempore futuro, ergo magis est
pretio æstimabilis, ac proinde si hæc obligatio est licita in præsenti,
etiā
etiam
illa pro futuro.
Denique confirmantur communi ratione
prædicta argumenta, quia obligatio ad remutuandum est pecunia æstimabilis, ergo
non est licitum pro mutuo illam exigere.
Sed in oppositum est simile, videlicet
ꝙ
quod
licitum est mihi obligare alterum ad
audiẽ
dam
audiendam
meam confessionem sacramentalem,
si vult
ꝙ
quod
ego audiam eius
confessionẽ
confessionem
absq;
absque
aliquo vitio simoniæ. Item est aliud exemplum. Quoniam licitum est venditori nolle vendere rem suam, nisi emptor ipse sibi
vendat aliam rem necessariam, ergo similiter est dicendum in præsenti.
Ad hanc difficultatem respondetur, & sit
prima conclusio. Huiusmodi contractus suspectus est de vsura, & hoc videntur probare argumenta pro parte negatiua. Neque
valet allegare D.
Thom. in responsione ad
quartum. Etenim ibi solùm dicit, quòd licet
mutuanti vnum; aliud recipere mutuum
in præsenti: non tamen ait, quòd sit licitum
obligare mutuatarium ad remutuandum
in præsenti; de hac enim obligatione est nostra difficultas.
Secunda conclusio. Si reciproca sit obligatio ex vtraque parte ita vt adinuicem se
obligent contrahentes ad mutuandum, nulla est vsura. Probatur. In huiusmodi contractibus seruatur æqualitas ex vtraque parte;
ergo iustus est. Deinde. In hoc
cōtractu
contractu
nihil omnino accipitur vltra
sortẽ
sortem
ratione mutui sed pro obligatione ad
mutuādũ
mutuandum
recipit
mutuator aliam similem obligationem. Denique. Talis contractus esset licitus, si fieret
pactum quod adinuicem se obligarent ad
mutuādũ
mutuandum
in tempore futuro, v. g. mutuabis
mihi
frumẽtum
frumentum
post mensem & ego post
mensem tibi mutuabo
vinũ
vinum
; ergo etiam erit
licitus contractus si de præsenti se se
obligẽt
obligent
ad mutuandum adinuicem.
Tertia conclusio. Verosimile est & valde probabile, licitum esse
contractũ
contractum
, in quo
obligatur mutuatarius ad continuò remutuandum, etiam si ex parte alterius non sit
obligatio ad mutuandum. Probatur argumentis factis in oppositum. Deinde probatur. Quia reuera illa obligatio ad
cōtinuò
continuò
re
mutuandum, moraliter loquendo, non æstimatur pretio magis quàm obligatio ad audiendam confessionem continuò, & obligatio ad statim missam celebrandam; non
enim potest sacerdos vltra iustum stipendium aliquid accipere pro illa obligatione
ad statim celebrandum. Denique probatur
conclusio. Quoniam reuera semper videtur intercedere moraliter loquendo obligatio vtrinque ad mutuandum, etiam ex
parte illius qui obligat alterum ad
remutuā
dum
remutuandum
continuò; videtur namque quòd eo
ipso ipse etiam se obliget ad continuò remutuandum: ita vt contractus sit conditionalis
sub hac forma; si tu te obligas ad remutuandum statim: ego me obligo ad statim mu
tuandum tibi. Nihilominus subtiliter possumus distinguere, quòd non sit obligatio ex
parte Petri ad statim mutuandum, v. g. si
dicat Petrus, ego non me obligo modò ad
mutuandum tibi statim: sed tu te obliga ad
remutuandum statim, si & quando ego statim mutuauero. Ecce vbi Petrus manet
absque obligatione mutuandi, at vero Paulus
manet cum obligatione mutuandi conditionali, si Petrus voluerit mutuare; & in tali
casu verificatur tertia conclusio. Et fundamentum eius potissimum est: quoniam talis obligatio non æstimatur pretio apud
homines & nullius momenti est.
Ad argumenta pro parte negatiua quatenus militant contra hanc tertiam conclusionem negatur sequela &
respōdetur
respondetur
, quòd
illa obligatio ad statim remutuandum non
est æstimabilis pecunia: & idcirco nulla
est ibi vsura. ¶ Circa
solutionẽ
solutionem
ad
sextũ
sextum
argumentum est notanda & examinanda vnica
conclusio, scilicet, fructus pignoris pro mutuo traditi, sunt computandi in sortem principalem: alio quin si acciperentur vltra sortem, acciperentur ratione mutui & esset
vsura. Ratio huius conclusionis est: quia ille
fructus sunt æstimabiles pecunia: ergo
computādi
computandi
sunt à mutuatore in
sortẽ
sortem
principalẽ
principalem
.
Hęc
cōclusio
conclusio
definita est in
vtroq;
vtroque
iure.
Pōtificio
Pontificio
quidẽ
quidem
c. 1. & 2. & c.
cōquæstus
conquæstus
de vsuris & c. 1. de fæudis. Ciuili
autẽ
autem
iure habetur
l. 1. & 2. C. de pignoratitia actione. Ex hac
conclusione sequitur
vnũ
vnum
corollariũ
corollarium
, quòd
Reges siue magnates qui solent ratione mutuatæ pecuniæ in magna
quātitate
quantitate
, in pignus
vrbẽ
vrbem
aut
castellũ
castellum
adhibere: debent
cōputare
computare
in sortem
principalẽ
principalem
omnes redditus vrbis
aut Castelli. Verumtamen remedium quo
solent vti huiusmodi Principes vt se
eripiāt
eripiant
à vitio vsurario, est emere illam vrbem tali pecunia, cum pacto retrouendendi: &
tunc iustus est talis contractus, dummodò
pretium pro vrbe siue castro iudicetur esse
iustum, attenta illa conditione
retrouendẽ
di
retrouendendi
: quæ conditio diminuit pretium rei aliàs
iustum, si absolute venderetur; & in tali casu ille qui emit vrbem iuste fruitur redditibus ipsius vrbis, & iustè postea accipiet totum pretium quod dedit. Et huiusmodi contractum approbat
Caiet. in Respons. ad 6. &
|
Magister Soto libro. 6. de iustitia, quæstione. 1. & 2.
Verumtamen contra hanc
cōclusionem
conclusionem
obijciuntur à Iurisperitis & Theologis duæ
Pontificis definitiones. Altera est Innocentij III. capit. 1. de feudis, & Alexandri III.
in capit. citato conquestus. vbi definitum
est, quòd dominus directus rei feudalis
quā
quam
rursus accipit à vassallo in pignus pro mutuo dato, poterit licitè pignoris fructus vltra
sortem percipere. Altera definitio est eiusdem Innocentij in cap. salubriter. de vsuris.
vbi expressè definit, quòd fructus rei impignoratæ genero pro dote vxoris: possunt
percipi à genero non computando illos in
partem ipsius dotis. Et ratio quæ communiter assignatur ea est: quia frequenter non
sufficiunt fructus illi ad portanda onera matrimonij.
Quod si aliquis respondeat, priorem definitionem esse iustam in fauorem ecclesiæ,
posteriorem vero in fauorem matrimonij:
contra hoc est, quòd vsura est intrinsecè
mala, ergo nulla ratione poterit iustificari,
neque in fauorem ipsius ecclesiæ, neque in
fauorem matrimonij: at vero Diuus Thomas expressè dicit in conclusione vsuram
esse non computare pignoris fructus in sortem principalem. Quod si aliquis respondeat, posteriorem decisionem iustificari, vt
idem Innocentius videtur ibidem insinuare, propter onera matrimonij subleuanda,
& quod ea ratione liberatur ab vsuræ vitio
generus qui non computat fructus pignoris.
Sed contra hoc est, quòd si miles accipiat pignus fructuosum pro stipendio debito, vsuram committet, si non computet fructus pignoris in sortem principalem stipendij: & tamen miles non minus deprimitur
militiæ oneribus deportandis,
quā
quam
maritus
matrimonij: ergo vtrobique est
eadẽ
eadem
ratio.
Ad primam decisionem respondet Innocentius IIII. super allegatum capit. 1. &
Carolus Molinæus Iurisperitus: & inter
Theologos Adrianus in. 4. in materia de restitutione, in titul. de vsuris. quos citat & sequitur Couarruuias libro. 3. Variarum, cap.
1. numer. 4. quòd illa definitio habet locum
quando fructus pignoris sunt eiusdem pretij cuius sunt ipsæ operæ & seruitia quæ ra
tione feudi à vassallo debentur directo domino. Et ideo asserit, quòd si tales fructus
excedant seruitium, non potest feudi dominus, illum excessum accipere: nisi computet in sortem principalem. Et hoc videtur definitum
à dictis doctoribus in allegato cap. 1. quoniam ibi dicitur vassallum
toto illo tempore quo retinetur pignus à
feudi domino, immunem esse à seruitio
quod pro feudo tenebatur exhibere. Cæ
terùm legitima responsio est, fructus omnes rei feudalis impignoratæ pro mutuo
apud directum dominum, non esse computandos in sortem principalem: & hoc quidem non ratione mutui (alias esset vsura illos percipere vt ait D. Thom.) sed propter naturam & conditionem feudi, qui
contractus postulat, quod cum res feudalis redierit ad dominum directum omnes
fructus illius percipiantur ab ipso domino
directo: ea tamen lege, vt feudatarius interim sit liber ab omni seruitio. Et hæc est
legitima intelligentia illius capit. Ratio est
æquitatis plena, quoniam fieri potest vt rei
feudalis fructus omnes non adæquent seruitium: igitur æquum est, vt sicut feudi
dominus qui habet rem feudalem apud se
obligatam in pignus mutui, non potest toto illo tempore aliquid pro seruitio petere,
etiam si illud sit maius quam fructus: ita
etiā
etiam
percipiat sibi omnes fructus,
etiā
etiam
si sint maiores seruitio.
De secunda decisione Pontificia, sunt variæ sententiæ doctorum. Quidam nanque
dicunt, quòd tantum ratione lucri cessantis vel damni emergentis, licitum est genero accipere fructus pignoris, donec recipiat
dotem. Et hæc est communis sententia inter Iurisperitos, quos citat & sequitur
Couarruuias vbi supra numero. 3. In eadem
sententia sunt inter Theologos
Conradus
de contractibus quæstione. 35. & etiam
Adrianus vbi supra, Medina de restitutione
tractatu de vsuris quæstione. 2. & Ioannes
de Maioris in. 4. dist. 15. quæst. 31. Syluest.
in verbo vsura. 3. quæstio. 2. quinimo etiam
Couarruuias vbi supra numero. 4. magis limitant hanc sententiam. Dicunt enim, non
posse generum pignoris fructus sibi retinere
quantum ad excessum, si excedant onera
|
matrimonij, & quod
necessariũ
necessarium
est ad onera matrimonij.
Sed contra istam intelligentiam facit primò, quòd hic titulus lucri cessantis vel
dāni
damni
emergentis communis esse potest alijs contractibus; at vero lex aliquid peculiare definit in hac parte circa pignus obligatum pro
dote.
Deinde facit, quoniam aliàs si generus
non erat negociaturus, non posset percipere
fructum pignoris titulo lucri cessantis, vel
damni emergentis, sicut iam suprà diximus declarantes illum titulum: eo vel maximè, quòd ipsa lex solum explicat titulum
propter onera matrimonij subleuanda. Est
alia expositio minùs conueniens Adriani &
Medinæ vbi suprà
, videlicet, quòd maritus
possit retinere fructus pignoris titulo donationis
quā
quam
socer facit sibi. Sed
cōtra
contra
hoc est
quia ista decisio
Pōtificia
Pontificia
procedit profectò
etiā
etiam
inuito socero, ergo
nō
non
est apta
intelligẽ
tia
intelligentia
. Alij Iurisperiti
volũt
volunt
rationẽ
rationem
huius esse &
prouenire ex eo, quòd pater tenetur alere
filiam, & ideo censentur fructus pignoris
obligati pro dote, tradere in alimentum filiæ. Vnde colligunt illam definitionem habere locum tantum in genero qui ab ipso socero accipit pignus fructuosum. Hoc asserit Fortunius in tractatu de vltimo fine iuris, illatione. 6. & Magister Soto vbi suprà
quæst. 1. art. 2. ad argumenta paulò ante
finẽ
finem
asserit, causam esse eam
quā
quam
Innocentis insinuat
ibidẽ
ibidem
, scilicet onera matrimonij subleuanda. Inquit autem, quod non est tantùm
alere familiam & vxorem & educare filios
& familiam: sed etiam hæc omnia præstare
salua & integra dote: moderatur tamen
istā
istam
decisionem Pontificiam, ea moderatione,
quam paulò ante diximus adhibuisse Syluester. Cæterùm contra Fortunij intelligentiam est manifestum argumentum, quod
desumitur ex vsu, qui est optimus legum
interpres. Etenim non solum genero qui
cō
tractum
contractum
fecit dotalem cum socero conceditur illi ius percipiendi fructus pignoris: verum in vniuersum omni marito qui pignus
accipit pro dote datur ius ad sibi vendicandum fructus pignoris, quamdiu non soluitur dos; & hoc habet vsus omnium Regnorum &
Prouinciarũ
Prouinciarum
: & ita iudicatur in om
nibus tribunalibus in fauorem mariti.
Contra expositionem vero Magistri Soto est argumentum. Quoniam in aliquibus
Prouincijs maritus & vxor communicant
sibi omnia bona fortunæ ad inuicem; ita habet mos Regni Lusitaniæ, & ita maritus non
tenetur seruare integram vxoris dotem: sed
adhuc in talibus Prouincijs potest licitè maritus percipere fructus pignoris pro dote
obligati, non computando eos in
sortẽ
sortem
principalem: ergo ratio Magistri Soto non est
adæquata. Confirmatur. Quoniam ipse Soto asserit, quòd vidua iam soluto matrimonio potest à patre siue ab hæredibus illius
percipere fructus pignoris obligati pro dote
marito iam defuncto; & tamen vidua non
tenetur seruare integram dotem suam, sed
poterit expendere vt libuerit, ergo.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Hæc est natura contractus dotalis, vt qui dotem promittit, siue sit
pater fœminæ siue quilibet alius: videatur
implicite promittere omnes fructus pignoris obligati pro dote, quamdiu dotem non
soluerit; siue fructus excedant omnia onera matrimonij subleuanda: siue non excedant. Hæc conclusio videtur nobis legitima
intelligentia illius legis Pontificiæ. Ratio est
quæ etiam insinuatur in
eodẽ
eodem
capite. Colligitur q́ue isto modo.
Quicũque
Quicumque
dotem promittit, videtur implicite & interpretatiue
promittere etiam, id quod legibus statutum
est de huiusmodi contractibus; sed lex ipsa
decernit, quòd fructus pignoris obligati pro
dote percipiantur à marito, neque computentur in sortem: ergo iustè illos percipit
maritus. Sed dicet aliquis. Hoc est quod dubitamus, an lex illa sit iusta. Respondetur,
quòd lex abundè satis iustificatur: quoniam
æquum erit, vt quamdiu dos non soluitur
resarciatur aliunde id, quod maritus poterat
lucrifacere cum mediocri diligentia mediante dote, ad subleuanda onera matrimonij. Quod autem ipse esset negociaturus vel
non, nequaquam opus fuit, quòd lex consideraret illud: sicut neque quòd fructus
excedant vel exæquent, vel sint minores ad onera matrimonij subleuanda: sed
solum respexit communem rationem in
fauorem matrimonij, & transtulit
dominiũ
dominium
|
illorum fructuum pignoris in ipsum maritum. Præterea. Lex illa habuit considerationem, quòd natura dotis, est quasi patrimonium fœminæ quæ nubit, & destinatur ad
sustentationem illius & educationem filiorum & familiæ; at verò hæc omnia non
poterant regulariter loquendo commodè
fieri, nisi statim solueretur dos, aut certè redderetur aliquid ad subleuanda huiusmodi
onera: ergo lex quæ in communi respicit
commodum illius status matrimonij iustissima est, etiam si per accidens aliquando
contingat, quòd maritus sit diues & habeat
vnde sustineat huiusmodi onera. Denique
declaratur amplius. Quoniam ad ius positiuum pertinet condere leges conuenientes
omnibus contractibus, & si opus fuerit appropriare rerum dominia in alios dominos, sicut fecit reuera in legibus præscriptionis pro bono communi, & tranquillitate
reipublicæ, vi sint certa rerum dominia: ergo conuenienter pro bono communi status matrimonij, decernit Pontifex, quòd fructus pignoris obligati pro dote applicentur
marito; & propterea diximus, quòd eo ipso
quòd fit conuentio dotalis intelligitur illa
conditio, si non expressè saltim interpretatiuè & implicitè ex interpretatione iuris: atque ita excusatur illa perceptio fructuum
pignoris à vitio vsuræ: quia non accipiuntur
ratione mutui, quemadmodum dicebamus
explicantes
cap. conquestus, quòd fructus
rei feudalis siue excedant seruitium, quo tenetur feudatarius, siue sint minores, siue sint
æquàles: omnes tamen poterant percipi à directo domino & principali rei feudalis, non
computando eos in sortem
principalẽ
principalem
, quando res feudalis ad ipsum redibat titulo pignoris: tunc nanque dicebamus, quòd non
percipiebantur illi fructus ratione mutui:
sed propter naturam contractus feudalis. Ita
in præsenti dicimus, quòd maritus non percipit fructus pignoris ratione mutui, sed
propter naturam ipsius contractus feudalis.
Quemadmodum si maritus & socer conuenirent expressè, quòd mulieri quæ nubit daretur in dotem mille, & quòd quandiu non traderentur mille darentur fructus
vineæ vel aliquid simile, esset ille iustissimus contractus, quia illi fructus reputan
tur in partem dotis supra mille, ergo cum
lex hoc ipsum iam statuerit: non erit
cōtractus
contractus
minus iustificatus, imò magis videtur.
Hinc sequitur secunda conclusio. Etiam
si maritus aliundè habeat vnde onera matrimonij sufficienter ferat: nihilominus iustè potest percipere fructus pignoris obligati pro dote. Ratio huius est: quoniam lex
nō
non
respicit particulares casus, sed conditiones
illius status ex natura rei.
Item sequitur tertia conclusio. Iustè potest maritus pacisci cum socero de certa
quantitate percipienda, quando dos non
fuerit soluta. Probatur. Quia maritus potest iustè pignoris fructus percipere quandiu dos non soluitur; sed isti fructus pignoris possunt æstimari aliqua summa pecuniaria & annuali: ergo de illa poterit pacisci, etiam si non accipiat pignus: eo vel maximè, quòd illa etiam summa computatur
in partem dotis, vltra id quod promissum
est in futurum.
Quarta conclusio. Vidua iam soluto matrimonio, potest pignoris fructus aut quantitatem ipsam pecuniariam quam maritus
percipiebat quandiu non soluebatur dos:
etiam ipsa percipere à patre vel ab hæredibus illius, siue ab illo qui illam nuptui tradidit. Ista conclusio indubitata esset, si tantum attenderemus titulum lucri cessantis
& damni emergentis, si reuera vidua patiebatur huiusmodi detrimenti. Sed difficultas est, quando cessant huiusmodi tituli, quin potius vidua est diues; tunc enim
cum iam solutum sit matrimonium: videntur cessare onera matrimonij, eius enim
quod non est nullum est onus. Nihilominus probatur nostra conclusio. Et ratio est,
quia non solum sunt dicenda onera matrimonij, ea quæ proueniunt durante matrimonio, sed etiam illa quæ relicta sunt ex
matrimonio; sed illa vidua habet multa
eiusmodi onera, tenetur enim educare filios si habeat illos, & si non habet filios, familiam pro dignitate sua & mariti sustentare, ergo. Confirmatur. Quoniam illi qui
contrariantur nostræ sententiæ in hac
cōclusione
conclusione
aiunt nihilominùs, iustum fore statutum reipublicæ quo decerneretur,
ꝙ
quod
vidua
quandiu non soluitur illi dos reciperet ali|
quam summam pecuniæ, & hoc esset
cōueniens
conueniens
, ad
trāquillitatem
tranquillitatem
& pacem cum ipsis
consanguineis, ergo cum sit iam facta lex
quæ marito tribuit illam summam pecuniæ
propter onera matrimonij, & vidua succedat in oneribus mariti: sequitur, quod possit
percipere illam summam pecuniæ quam
maritus ipse poterat.
Ex dictis colligitur solutio ad argumenta facta. Negamus enim, quod in huiusmodi contractibus accipiatur aliquid ratione
mutui, sed propter naturam contractus dotalis & feudalis.
Ad vltimum vero
argumẽtum
argumentum
de exemplo militis respondetur, quòd lex nihil tale
statuit circa ipsos milites, quin potius stipendium debet expendi in sustentationem eorundem per singulos annos, vel per singulos menses: vnde non est eadem ratio de stipendio militis & de dote mulieris. Bene tamen probat argumentum, quòd posset iustificari lex quæ decerneret dari certam summam pecuniæ militibus quandiu stipendium integrum non soluitur, & hoc in fauorem militiæ.
Denique aduertamus in prædictis conclusionibus, quòd quanuis omnes illas non
inuenerim in vno aliquo Doctore, tamen
singularum singuli sunt Doctores, & ex illis
accepimus. Responsio enim quam assignauimus circa caput de feudis, colligitur plane ex doctrina multorum Iurisperitorum
& Theologorum. Videatur Conradus vbi
supra quæst. 32. & Ioannes de Medina etiam
vbi supra quæstio. 2. Prima verò conclusio
quam aduertimus circa cap. salubriter, habetur ex doctrina Caietani in hoc articulo, &
ex Nauarro super primum cap. 14. quæst. 3.
à numero. 71. Tertia verò conclusio à multis Theologis asseritur & Iurisperitis. Quartam etiam conclusionem quanuis neget illam Caietanus in hoc loco & multi Iurisperiti quos refert Couarru. vbi supra: tamen
asserit illam Magister Soto vbi supra, & alij
Iurisperiti, quanuis propter diuersam rationem à nostra.
Denique circa solutionem ad quintum
& septimum argumentum, multa sunt à nobis distinguenda & discernenda, postquam
explicauerimus articulos
tertiũ
tertium
& quartum.
ARTICVLVS III.
¶
Vtrũ
Vtrum
quic quid de pecunia vsuraria quis lucratus fuerit, reddere teneatur.
AD Tertium sic procedi
Quol. 3. ar.
19.
& opusc. 67.
tur. Videtur quòd quicquid de pecunia vsuraria
aliquis lucratus fuerit, reddere teneatur. Dicit enim Apostolus ad
Roman. 11. Si radix sancta, & rami.
Ergo eadem ratione si radix infecta, & rami. Sed radix fuit vsuraria.
Ergo quicquid ex ea
acquisitũ
acquisitum
est,
est vsurarium. Ergo tenetur ad restitutionem illius.
¶ 2 Præterea. Sicut dicitur
extrà, de vsuris, in illa
decretali,
Cũ
Cum
tu, sicut asseris. Possessiones, quæ de
vsuris sunt comparatæ, debent vendi, &
ipsarũ
ipsarum
pretia his à quibus sunt
extorta, restitui. Ergo eadem ratione quicquid aliud ex pecunia vsuraria acquiritur, debet restitui.
¶ 3 Præterea. Illud quod aliquis
emit de pecunia vsuraria, debetur
sibi ratione pecuniæ, quam dedit,
Non ergo habet maius ius in re,
quam acquisiuit, quàm in pecunia,
quam dedit. Sed pecuniam vsurariam tenebatur restituere. Ergo &
illud quod ex ea acquirit, tenetur
restituere.
SED contra. Quilibet potest licitè tenere id quod legitimè acquisiuit. Sed id, quod acquiritur per
pecuniam vsurariam, interdum legitimè acquiritur. Ergo licitè potest teneri.
RESPONDEO dicendum,
ꝙ
quod
sicut suprà dictum
est, res quæ
|
dam sunt, quarum vsus est ipsa earum rerum consumptio, quæ non
habent vsumfructum secundùm
iura. Et ideo si talia fuerint per vsuram extorta, putà denarij, triticum,
vinum, aut aliquid huiusmodi,
nō
non
tenetur homo ad
restituendũ
restituendum
, nisi
id quod accepit: quia id, quod de
tali re est acquisitum, non est fructus huiusmodi rei, sed humanæ industriæ: nisi fortè per detentionem
talis rei alter sit damnificatus amittendo aliquid de bonis suis. Tunc
enim tenetur ad
recompensationẽ
recompensationem
nocumẽti
nocumenti
. Quædam verò res sunt,
quarum vsus non est earum consumptio, & talia habent vsum fructum, sicut domus & ager, & alia
huiusmodi. Et ideo si quis domum
alterius, vel agrum per vsuram extorsisset, non solum teneretur restituere domum vel agrum, sed etiam
fructus in de perceptos: quia sunt
fructus rerum, quarum alius est dominus: & ideo ei debentur.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
radix non solum habet
rationẽ
rationem
materiæ sicut pecunia vsuraria, sed habet etiam aliqualiter rationem causæ actiuæ, inquantum administrat
nutrimentũ
nutrimentum
. Et ideo non est simile.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
possessiones, quæ de vsuris sunt
cō
paratæ
comparatæ
, non sunt eorum, quorum
sunt vsuræ, sed illorum qui eas emerunt. Sunt
tamẽ
tamen
obligatæ illis à quibus fuerunt vsuræ acceptæ: sicut &
alia bona vsurarij. Et ideo non præ
cipitur, quòd assignentur illæ possessiones his, à quibus fuerunt acceptæ vsuræ, quia fortè plus valent,
quàm vsuræ, quas
dederũt
dederunt
: sed præ
cipitur quòd vendantur possessiones, & earum pretia restituantur,
scilicet secundùm quantitatem vsuræ acceptæ.
AD tertium dicendum, quòd
illud quod acquiritur de pecunia
vsuraria debetur quidem acquirenti, non propter pecuniam
vsurariā
vsurariam
datam, sicut propter causam instrumentalem, sed propter suam industriam, sicut propter causam
principalẽ
principalem
. Et ideo plus iuris habet in re
acquisita de pecunia vsuraria,
quā
quam
in ipsa pecunia vsuraria.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Si res per vsuram extorta, fuerit vsu consumptibilis, non tenetur vsurarius ad aliquid amplius restituendum quàm acceperit, nisi fortè propter
damnum emergens sequutum ex retentione rei alienæ.
Secunda conclusio. Si res per vsuram extorta,
nō
non
sit vsu consumptibilis, quin potius
est fructuosa, sicut domus aut vinea: tenebitur vsurarius ad restitutionem ipsorum
fructuum.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primò circa istum
articulũ
articulum
,
An mutuatarius quando soluit vsuras, transferat dominium ipsarum in talem
vsurarium? ¶ Arguitur primò pro parte affirmatiua. Mutuatarius dat illas pecunias; sed
homo per suam voluntatem & libertatem
transfert dominium rerum suarum: ergo
transfertur dominium. Confirmatur. Nam
si mutuatarius iuret se transferre
dominiũ
dominium
,
verè transfert dominium: aliàs esset periurus, ergo etiam si non iuret transfert dominium per
volũtatem
voluntatem
transferendi illud. Probatur consequentia: quoniam iuramentum
ipsum non est titulus transferendi
dominiũ
dominium
,
sed ipsa voluntas transferendi quæ præsupponitur iuramento. Quòd si aliquis respondeat, in huiusmodi datione inueniri volun|
tarium mixtum cum inuoluntario & propterea non sufficere ad translationem dominij. Contra.
Arguitur secundò. In his quæ vi metus
ve causa fiunt transfertur nihilominus dominium; & tamen illic inuenitur voluntarium
mixtum cum inuoluntario, ergo. Probatur
maior, ex capit. Abbas de his quæ vi metus ve causa fiunt. vbi dicitur, quòd tales
cō
tractus
contractus
metus causa facti, sunt in irritum reuocandi; ergo antea validi erant, quanuis venirent reuocandi & rescindendi. Item confirmatur. Quoniam probabilis opinio est,
quòd matrimonium contractum per
metũ
metum
quantumlibet cadentem in virum constantem validum est,
stādo
stando
in iure naturæ dumtaxat; si autem modò de facto non valet prouenit ex eo, quòd irritatur lege Ecclesiastica, ergo etiam contractus vsurarius validus
erit ex voluntate vtriusque partis,
quantũ
libet
quantumlibet
ex parte mutuatarij sit aliqua vis. Confirmatur secundò. Quoniam in præsenti casu videtur omnino cessare vis & metus, sed
solũ
solum
inuenitur necessitas ex parte ipsius mutuatarij; at vero necessitas quæ oritur ex parte ipsius contrahentis non solet irritare contractum, vt patet in eo qui egestate compulsus vendit rem suam, minori pretio, quàm
secundum se alias valeat, & tamen illa venditio valida est. Hoc in tantum est verum,
vt etiam matrimonium contractum timore mortis, validum sit, quando timor ille oritur ab intrinseca necessitate. Vt patet v. g. si
quis ducat vxorem quia medici dicunt ei
quia morietur, nisi accedat ad mulierem. Similiter si quis erat capite plectendus propter
sua delicta & possit à morte eripi si ducat aliquam mulierem vxorem: nihilominus matrimonium erit validum, ergo pari ratione
in nostro casu erit validus contractus vsurarius: ita vt transferatur dominium per traditionem
vsurarũ
vsurarum
, siquidem vsurarius tradit,
dumtaxat compulsus intrinseca necessitate.
Tertiò arguitur. Si mutuatarius
nō
non
transferret dominium
vsurarũ
vsurarum
in mutuatorem,
sequeretur, quòd ipse vsurarius non posset
emere agrum de illis pecunijs sibi traditis;
Consequens est contra communem opinionem, imò videtur esse contra illud cap.
cum tu. de vsuris, quod citat D. Thom. in 2.
argumento, & ipse sentit in 2. & 3. argumento, quòd possessiones emptæ ab vsurario
nō
non
sunt restituendæ ipsæ, quia vsurarius emit
illas per industriam suam tanquàm per causam principalem, ita vt si rursus vendantur
ad restitutionem vsurarum, possit manere
vsurarius cum aliqua parte pretij quæ excedit pecuniam acceptam per vsuram. Sequela verò probatur. Quoniam si vsurarius
non est dominus pecuniæ qua emit agrum,
non transfert dominium illud in venditorem agri, ac per consequens non acquirit
dominium agri, sed totus ager erit restituendus ei qui vendidit.
De hac difficultate versantur duæ solemnes opiniones, & ambæ verosimiles.
Nam media quædam opinio quorundam,
scilicet, asserentium, quòd rerum vsu consumptibilium dominium transfertur in vsurarium. Aliarum verò rerum quæ vsu non
consumuntur dominium non transfertur in
vsurarium, sed manet apud mutuatarium.
Hæc opinio non est nobis probabilis, quia
nulla bona ratione fulcitur. Prima igitur opinio extrema est, & habet pro se autores,
glossam 14. quæst. 4. canone si quis vsuram,
& Henricum Gandauensem quodlibeto 4.
quæstione 27. & Scotum 4. dist. 27. quæst. 7.
& Paludanum eadem distinctione & quæ
stione. Adrianum in 4. vbi suprà. Imo asserit Adrianus
ꝙ
quod
D. Thom. fuit huius sententiæ
in 4. dist. 15.
Pars negatiua expresse asseritur à D. Tho.
in hoc articulo, tanquam res constitutissima
apud omnes. Eandem sententiam tenet Alexan. Alensis. in 3. parte. quæst. 86. membr. 4.
Altisiodor. in 3. parte quæstione de iustitia.
D. Bonauen. in 4. distinctione. 15. Richardus de media Vila ibidem quæstio. 2. Ioannes de Maioris vbi suprà, quæstione 38.
Ioannes de Medina vbi sup. quæst. de vsura restituenda ad argumentum principale.
Eam sequitur Magister Soto vbi suprà quę
stione. 1. articulo. 4. Caietanus elegantissime
in opuscul. quod continet sex quæstiones de
vsura. quæstione. 1.
Hæc pars negatiua est nobis multò probabilior quàm affirmatiua. Et probatur primò. Quia duæ sunt causæ transferendi dominium in alterum, vt latè
ostendimus su|
prà in præambulo quæst. 62. Altera est voluntas legislatoris, qui potest cum opus fuerit, etiam contradicente domino rei, transferre dominium illius in alterum, vt patet in
lege de præscriptionibus bona fide. Altera
est voluntas ipsius domini transferentis dominium rerum suarum in alterum. At verò
in præsenti casu, neutra ratio transferendi dominium inuenitur; ergo non transfertur.
Probatur minor. Quia nulla est lex quæ
decernat, tale dominium transferri in vsurarium: imo leges reprobant huiusmodi
cō
tractus
contractus
. Quod autem non inueniatur voluntas mutuatarij; Probatur. Quoniam mutuatarius, quando soluit vsuras fœneratori, meritò præsumitur nolle dare nisi minimum
quod potest; at verò si transfert dominium
pecuniæ vsurariæ in mutuatorem, non dat
minimum quod potest dare, sed potius maximum quod potest dare, scilicet rem & dominium rei. Probatur maior. Mutuatarius
patitur iniuriam dum soluit vsuras: ergo
præsumendus est velle pati minimam iniuriam; esset autem maior, si etiam dominium
rei transferret cum ipsa re: ergo non est voluntas eius transferendi dominium, sed tantum dandi rem. Minor explicatur & probatur. Potest quis alteri tradere rem suam simplici & nuda traditione: quæ quidem traditio non transfert dominium, vt habetur
in.
l. Nunquàm nuda. ff. de acquirendo rerum dominio: & patet manifestè cum quis
tradit alteri rem in
depositũ
depositum
vel pignus; est
enim necessarium ad hoc vt per
traditionẽ
traditionem
transferatur dominium, quòd tradat aliquis
rem suam intendens facere eam alterius aliquo titulo. v. g. donationis titulo, aut titulo
iustitiæ contractus: sed mutuatarius solum
tradit vsuras alteri, vt redimat vexationem
suam, neque enim intendit donare neque
intercedit aliquis contractus, ratione cuius
teneatur aliquid vltra reddere. Habemus
ergo quòd si mutuatarius intenderet transferre dominium, daret maximum quod
potest dare cum ipsa re. Igitur meritò præ
sumitur non intendere dare nisi rem ipsam
eo modo quo res solet dari per nudam traditionem, quasi in deposito ipsius fœneratoris: vt redimat suam vexationem. Et confirmatur exemplo. Ille qui merces suas
oborta tempestate proijcit in mare non
abalienat à se dominium mercium, etiam si
eas simpliciter voluntariè proijciat & secundum quid inuoluntariè; ergo nec mutuatarius etiam si simpliciter voluntariè tradat pecunias fœneratori, intendit abalienare à se dominium pecuniarum quas
tradit.
Secundò probatur conclusio. Quia sequeretur ex opposita sententia, quòd vsurarius non teneretur simpliciter loquendo ad
restituendum fructus rei fructuosæ per vsuram acquisitæ. Consequens est
cōtra
contra
communẽ
communem
sententiā
sententiam
doctorũ
doctorum
: ergo. Probatur sequela. Res quælibet fructificat vero domino, sed res fructuosa per vsuram acquisita
iuxta oppositam sententiam est vsurarij tanquam domini, ergo illi fructificat. At verò
huic argumento dupliciter
respondẽt
respondent
tenentes partem affirmatiuam. Primò quidem negant sequelam & aiunt, quòd ratione iniustæ acceptionis tenetur vsurarius restituere
illos fructus, eo quòd res fructuosa transit in
dominium vsurarij cum illo onere. Sed
cō
tra
contra
hanc solutionem est argumentum. Si detur quòd vsurarius est verus dominus illius
rei, etiam si iniuste acceperit illam, iustè tamen possidet fructus rei propriæ, ergo non
tenetur eos restituere: imo neque res ipsa si
tradatur eius dominium vsurario, poterit
transire cum illo onere: quoniam titulus
iniustæ acceptionis non obligat ad restituendum nisi tantùm æquale quantum acceptum est. Et propterea respondent secundò, negando similiter sequelam propter
aliam rationem, scilicet, quoniam ratione
damni emergentis & lucri cessantis ipsi mutuatario, dum mutuator accepit inique
rem fructuosam; tenetur etiam ad restitutionem fructuum. Sed contra hanc solutionem adhuc est replica. Sequeretur saltim, quòd vsurarius non teneretur ad restitutionem fructuum rei fructuosæ, quatenus sunt in actu perfecti: sed solùm secundùm quòd erant in potentia. Probatur sequela. Quia nemo patitur detrimentum nisi
in rebus proprijs; sed fructus non erant
ipsius mutuatarij nisi quatenus erant tantum in potentia: ergo non totos fructus, sed
eos qui in potentia erant debet restituere:
|
qui quidem erunt multo minoris valoris.
Deinde si dominus agri non erat fructus percepturus eo quòd non habebat animum colendi agrum, at verò vsurarius diligenter colit agrum, non tenebitur tunc hoc titulo
dā
ni
damni
emergentis vel lucri cessantis restituere
fructus illos. Consequens tamen falsum est,
& contra communem sententiam. Tenetur
enim restituere omnes fructus, deductis expensis, ergo signum certissimum est, quòd
dominium rei fructuosæ manet apud mutuatarium. Est etiam alia instantia contra
hanc solutionem: sint duo latrones vel fures, quorum vterque accipiat rem fructuosam, & alter statim eam perdidit. Alter vero coluit & nutriuit, & fructum accepit.
Tunc si postea isti velint satisfacere
restituẽ
do
restituendo
, certissimum est, quòd ille qui destruxit
vel perdidit rem illam, non tenetur restituere fructus eius, nisi tantùm quatenus erant in
potentia. Alter verò omnes fructus, quos habuerit in actu, etiam si sint multi, debet restituere, deductis inde expensis. Cuius differentiæ ratio non est alia, nisi quia dominium illarum rerum non transit in latronem: sed
manet apud antiquum dominum, ergo
etiā
etiam
dominium rei fructuosæ manet apud mutuatarium qui soluit vsuras: siquidem debentur vsuræ datæ mutuatori & omnes fructus
rei in actu,
nō
non
alio titulo nisi ratione rei propriæ. ex prædicta doctrina patet responsio
ad argumenta.
Ad primum quòd voluntaria illa traditio vsurarij non
trāsfert
transfert
dominium, quia est
nulla translatio dominij. Ad
confirmationẽ
confirmationem
respondetur, quòd nos in præsenti tantùm
loquimur de vsuraria solutione secundùm
illud quod illi per se coniunctum est. Cæterùm si mutuatarius causa religionis
iuramẽ
ti
iuramenti
, ne esset periurus, voluit adhibere nouam
voluntatem, per quam transferret dominium; hoc certè per accidens coniungitur
cũ
cum
solutione vsuraria: de qua locuti sumus.
Nota tamen quòd propter religionem iuramenti, & in fauorem illius qui patitur iniuriam, multi contractus & promissiones decernuntur valere in vtroque iure: si apponitur iuramentum: qui tamen non
valerẽt
valerent
nisi
apponeretur iuramentum. Et ratio est: quia
potest contingere, quòd ille qui promittit
vel facit contractum patiatur aliquod maius
damnum nisi iuret, quòd promissio erit valida vel etiam ipse contractus. Vnde in fauorem illius est, ne pro tunc sit periurus, quòd
valeant tales contractus & promissiones:
etiam si aliàs non valerent, non apposito iuramento. Quod si tale
iuramẽtum
iuramentum
per vim
vel iniuriam fuerit extortum, reliquum est
remedium quòd petat postea à Prælato relaxationem iuramenti: & tunc poterit etiam
apud iudicem sæcularem petere, quòd rescindantur & irritentur contractus & promissiones.
Ad secundum argumentum ex
cap. Abbas. respondetur perinde valere in illo loco
in irritum reuocari tales dationes, ac si diceret irritas declarari: non quia validæ fuerint.
Ad primam confirmationem ex similitudine matrimonij. Respondetur pro nunc,
idẽ
idem
esse iudicium in vtroque casu. Etenim si mutuatarius velit suæ pecuniæ
dominiũ
dominium
transferre, transferet reuera, stando in solo iure
naturæ. Si autem non velit expresse transferre dominium, non transferet: quanuis tradat voluntariè pecuniam vsurario, quia vt
iam diximus, merito præsumitur velle tradere minimum quod potest, dum iniuriam
patitur: & ita dicimus de matrimonio: quòd
quidquid exterius fingat ipse vir, dum dicit
se ducere vxorem, si tamen intus
nō
non
habeat
consensum transferendi dominium sui corporis, non est validum
matrimoniũ
matrimonium
, stando
in solo iure naturæ. Quod si habuerit consensum transferendi dominium sui corporis, validum erit matrimonium quantumlibet consensus ille fuerit extortus per metum
cadentem in virum constantem, stando in
solo iure naturæ. At verò nunc de facto nullum est tale matrimonium: quia iure Canonico irritatur talis contractus. Imo etiam si
iuramento confirmaretur, non esset validus
talis contractus matrimonialis de præsenti.
Et ratio huius est. Quia vinculum matrimonij est indissolubile. Vnde si semel valeret
non poterat postea in irritum reuocari: sicut
alij contractus reuocantur. Et ideo ius Canonicum permittit in tali casu periurium iurantis in fauorem matrimonij. Quia sequerentur maxima incommoda si matrimonia
non essent spontanea. Ad secundam confir|
mationem respondetur. Quòd est maxima
differentia inter solutionem vsurarum ex
parte mutuatarij soluentis illas, & inter venditionem propter necessitatem vendentis.
Etenim solutionem vsurarum antecedit
nō
non
solum necessitas ex parte mutuatarij, sed
etiam iniuria ex parte mutuatoris nolentis
mutuare sine fœnore. Et idcirco quia ex iniuria non nascitur ius, non acquirit dominium vsurarum ipse fœnerator. Cæterum
quando quis vendit res suas coactus propria
necessitate, nulla antecedit iniuria ex parte
ipsius emptoris.
Ad tertium vt respondeamus, oportet prius breuiter dissoluere difficultatem
controuersam inter doctores, an contractus qui fiunt vsuraria pecunia sint validi
vel non?
Respōdetur
Respondetur
: & sit prima
cōclusio
conclusio
. Si vsurarius emat illa pecunia aliquam possessionem. v. g. vineam: talis contractus est validus, ita vt vsurarius acquirat dominium vineæ & transferat dominium pecuniæ in
vẽ
ditorem
venditorem
vineæ.
Hæc conclusio videtur definita in cap.
Cum tu. de vsuris. Vbi præcipit Pontifex
possessiones emptas vsuraria pecunia vendi
& pretium earum restitui illi à quo prius
pecuniam acceperat. At verò si contractus
ille emptionis & venditionis esset nullus
ipso iure, declararet Pontifex esse irritum
contractum: & quòd res reduceretur in primum statum ante contractum emptionis.
Habemus ergo quòd primus ille contractus non est rescindendus: acquisiuit ergo
dominium vsurarius vineæ. Secundo probatur. Qui habet aliàs vnde restituat, proculdubio potest alienare pecuniam per
vsuram acquisitam: sed qui possidet vineam quam emit pecunia vsuraria, habet
sufficienter vnde restituat, scilicet ex ipsomet pretio vineæ quam emit (supponimus enim quòd res empta est facile iterum vendibilis,) ergo potuit ille alienare
pecuniam vsurariam, & transferre dominium eius in alterum. Sed quia potest aliquis dicere, quòd hoc fit inuito domino; Respondetur, quòd non est inuitus
rationabiliter. Et probatur. Quoniam per
talem emptionem non tantùm non effi
citur impotens ad soluendum, sed magis
potens: quoniam ipsa vinea manet obligata
ad soluendas vsuras, & est firmior obligatio vineæ, quàm pecuniarum, quæ facilius
dispensantur. Cùm ergo sit commodum
mutuatarij, quòd vsurarius fiat potentior
ad soluendum, non debet irritari contractus ille emptionis: maximè in
iniuriā
iniuriam
tertij, scilicet, venditoris vineæ: cui erat commodum vendere vineam suam, iuxta regulam illam, quòd mihi prodest, & tibi non
nocet, tenêris facere. Imo vero possessio
quā
quam
emit vsurarius non tantum seipsam, sed
etiā
etiam
suis fructibus facit potentiorem vsurarium
ad restituendum vsuras: ergo non est aliqua
ratio sufficiens, quare vsurarius non acquirat dominium vineæ & transferat
dominiũ
dominium
pecuniæ.
Secunda conclusio. Si vsurarius alienet
res quaslibet vsu consumptibiles, scilicet, pecuniam vinum & similia, habeat
tamẽ
tamen
aliàs
vnde possit restituere: talis contractus quicumque ille sit onerosus vel gratuitus est validus: quoniam res vsu consumptibiles per
vsuram acquisitæ non necessarium est, vt
eædem restituantur in indiuiduo, sed satis
est si restituantur eædem secundum speciem & qualitatem æqualem, ergo qui habet aliàs vnde possit restituere, non est factus inhabilis ad donandum & ludendum, &c.
Tertia conclusio. Si vsurarius alienet res
vsu consumptibiles, donando illas vel quolibet alio modo & non habet aliàs vnde restituat, tales actiones sunt inualidæ. Probatur, quia talis alienatio est rei alienæ, rationabiliter inuito domino.
Quarta conclusio. Si vsurarius alienet
res quæ non sunt vsu consumptibiles, v. g.
domum quam per vsuras extorsit, talis
contractus est irritus ipso facto & iure,
etiam si habeat aliàs vnde restituat. Probatur. Quia talis res est aliena & est restituenda eadem in indiuiduo, ergo talis
trāslatio
translatio
est nulla. Iam verò ad tertium patet
per hanc doctrinam. Etenim quando per
emptionem redditur impotens vsurarius
ad restituendum: talis emptio facta pecunia
vsuraria irrita est. Sed quia
cōmuniter
communiter
per
emptionẽ
emptionem
&
vẽditionẽ
venditionem
nō
non
reditur
impotẽs
impotens
|
vsurarius ad soluendum: præsumuntur validi huiusmodi contractus, quamdiu non
constat, quòd est factus impotens.
DVbitatur secundò circa primam conclusionem D. Thom. vtrum sit vera?
Arguitur quòd teneatur vsurarius plus restituere quam accepit, etiam si res sit vsu
consumptibilis, quando inde aliquod lucrum comparatur. Possessor malæ fidei qui
ex aliena re factus est ditior, tenetur restituere non solum rem, sed etiam omne illud in
quo factus est ditior; sed aliquando contingit, quòd vsurarius de re vsu consumptibili
per vsuram acquisita factus sit ditior: ergo
tenebitur lucrum illud restituere. Maior
ostensa est
à nobis suprà in quæst. 62. minor
verò experimento constat.
Sed respondebit aliquis huic
argumẽto
argumento
,
quòd illud lucrum quòd reportat vsurarius
ex tali re vsu consumptibili, respondet diligentiæ & debetur industriæ illius
tāquam
tanquam
causæ principali: non autem ipsi rei consumptibili vsu, & ita videtur respondere D. Tho.
in solutione ad tertium.
Sed contra hanc solutionem replicatur.
Esto ita quòd vsurarius per vsuram extorserit frumentum eo tempore, quo viliori pretio æstimabatur: si tamen reseruauit illud
tempore quo maiori pretio æstimabatur
vendendum: tunc iste fœnerator tenebitur
restituere mutuatario, qui est dominus frumenti, totum illum excessum pretij quanuis per industriam fœneratoris acquisitum
fuerit lucrum illud, ergo similis ratio erit de
pecunia per vsuram acquisita. Sed respondebit aliquis quòd illa restitutio minoris
pretij debet fieri ratione damni
emergẽtis
emergentis
:
quia mutuatarius poterat seruare frumentum illud in illud tempus quo cariùs erat valiturum. At ista
respōsio
responsio
friuola est. Etenim
tenebitur vsurarius restituere illum excessum maioris pretij, siue mutuatarius esset seruaturus frumentum siue non. Titulus verò
damni emergentis non habet locum nisi
quando pars læsa reuera minus habuit,
quā
quam
debuit habere. Confirmatur exemplo. Qui
furatur frumentum & vendit illud alio tempore quo cariùs valet, tenebitur restituere
illud pretium, ergo etiam vsurarius. Patet
consequentia: quia vsurarius non est magis
dominus frumenti, quàm fur. Deinde probatur. Esto ita quòd vsurarius acceperit pro
vsuris à mutuatario certam monetam auream; & postea rex siue respublica augeat
pretium illius monetæ tunc vsurarius non
satisfaciet restituendo pretium illius monetæ quantum æstimabatur tempore quo accepit illam; sed tenebitur restituere tot aureos quot accepit. In oppositum videtur esse conclusio D. Thom. & eius ratio. Deinde
est alia ratio. Si vsurarius accepit pro vsuris
frumentum, & illud seminauit; non tenebitur restituere fructus illius, deductis expensis, ergo vera est conclusio D. Tho.
PRO decisione huius difficultatis ponimus conclusionem bimembrem. Pretium totum rei etiam vsu consumptibilis,
quæ per vsuram extorta est, tenetur vsurarius restituere,
quātumlibet
quantumlibet
sit maius quàm
cùm accepit rem ipsam. Neque tamen propterea
dicẽdus
dicendus
est restituere amplius quàm
accepit, etiam si multum creuerit pretium.
Priorem partem huius conclusionis
probāt
probant
argumenta facta priori loco contra conclusionem D. Thomæ.
Sed pro intelligentia secundæ partis notandum est, esse differentiam inter pretium
rei ex vna parte, & inter fructus rei siue id
quod acquiritur ex re illa. Etenim pretium
rei moraliter loquendo non distinguitur à
re illa cuius pretium est: vnde quando restituimus pretium rei, censemus restitutam esse rem ipsam. Huius ratio est: quoniam res
quæ veniunt in commutationes humanas,
solum æstimantur secundùm quòd sunt vtiles & commodæ humanis vsibus, quod quidem pretio æstimatur. Cæterùm illud quod
re ipsa postea acquiritur, moraliter loquendo distinguitur ab ipsa re: sicut effectus &
causa; si res quidem fuerit fructuosa distinguitur ab ipsa re fructus, sicut à causa principali: si vero sit vsu consumptibilis, distinguitur tanquàm à causa minus principali. Et
idcirco D.
Thom. in 2. conclusione, non fuit
contentus asserere, rem fructuosam debere
restitui mutuatario: sed adiecit simul cum
fructibus, vt insinuaret distinctionem inter
fructus & rem fructuosam. Similiter in prima conclusione voluit, quòd lucrum quod
acquiritur ex re vsu consumptibili non resti|
tuatur, etiam si res ipsa vsu consumptibilis
sit restituenda: insinuans similiter distinctionem
lucrũ
lucrum
inter illud & rem. At vero
pretiũ
pretium
cuiuslibet rei, siue consumptibilis vsu, siue
fructuosæ: semper computandum est cum
re ipsa, ac si non distingueretur ab illa.
Notandum est secundo, quòd licet res
vsu consumptibilis in hoc distinguatur à fructuosa, quòd res vsu consumptibilis per se
quidem & vt sic, est sterilis omnino, fit tamen per accidens fructuosa ratione industriæ negotiantis; at vero
è
ex
contrario res fructuosa secundum se talis est, per accidens autem & minus principaliter requirit
aliquā
aliquam
industriam. Nihilominus in hoc omnes istæ
res conueniunt, quòd secundum se sunt pretio æstimabiles: quoniam
secũdum
secundum
se omnes afferunt commoditatem & vtilitatem
humanæ vitæ. Itaque æstimatio in pretio sequitur naturam rei etiam vsu consumptibilis vbique & semper; requiritur autem tanquam conditio sine qua non, ipsa conseruatio & aliqualis industria hominis: quoniam aliàs non staret talis natura rei. Est simile ad explicandam hanc doctrinam. Potentia quàm habet frumentum ad fructificandum, est naturalis ipsi; at vero hæc
potẽ
tia
potentia
etiam remota, non erit in frumento: nisi
sit qui illud conseruet. Causa vero principalis huius potentiæ, est ipsummet
frumentũ
frumentum
,
cuius est propria passio: & idcircò diximus
in superioribus pro illa potentia remota
nō
non
posse accipi pretium aliquod: quia erat annexa ipsi tritico
absq;
absque
aliqua industria possessoris ipsius. Ex hac doctrina patet intelligentia secundæ conclusionis & solutio argumentorum quæ
cōtra
contra
illam facta sunt. Etenim ad recipiendum pretium quod pro re
etiam vsu consumptibili datur, non opus est
industria ipsius recipientis, sed tantum est
conditio sine qua non conseruaretur ipsa
res, quæ
secũdum
secundum
se est pretio æstimabilis.
Hoc ipsum magis patet in materia secundi
argumenti: quoniam ad maiorem æstimationem monetæ quæ à Principe magis valet & pluris æstimatur: non opus est aliqua
industria ipsius habentis; Quapropter totam illam monetam tenetur restituere
quā
quam
per vsuram accepit. Cæterùm ad lucri
faciẽ
dum
faciendum
aliquid cum ipsa pecunia, vel cum re
vsu consumptibili: requiritur industria habent istanquàm causa princip alis. Ex prædicta doctrina etiam sequitur, quomodo
faciẽ
da
facienda
sit restitutio in duobus casibus, & similibus. Primus casus est, quando aliquis per vsuras extorsit obligationem temporalem ad
aliquam commoditatem vsurarij, v. g. si extorsit obligationem ad colendum agrum
ipsius vsurarij. Alter casus est, si extorsit obligationem ad
obtinẽdum
obtinendum
aliquod officium
ab ipso Rege, v. g. Præturam aut tabellionatum, obligando mutuatarium vt conferat
huiusmodi officia efficaciter. Dicimus ergo, quòd in priori casu solum tenetur vsurarius restituere pretium in quo æstimatur illa
obligatio
colẽdi
colendi
agrum; at vero fructus qui
ex huiusmodi cultura producti sunt, non tenebitur restituere: quoniam illi fructus producuntur ex agro proprio ipsius vsurarij,
v. g. ex vinea tanquam ex causa principali.
Sed rogat aliquis meritò. Quid si vsurarius
seminauit agrum proprium tritico alieno
per vsuram acquisito; nunquid
etiā
etiam
fructus
tenetur restituere? Videtur enim quòd sic:
quia causa principalis illorum fructuum est
semen alienum, ager enim
nō
non
concurrit
efficiẽter
efficienter
ad fructificandum, ergo saltem
bonā
bonam
partem fructuum debet restituere domino
tritici.
Respōdetur
Respondetur
. Nihilominus, quòd vsurarius non tenetur restituere nisi tantum
ipsum quod accepit: nisi forte ratione damni emergentis; quia mutuatarius paratus erat
seminare illud triticum &
nō
non
habebat aliud
quod seminaret. Ratio est: quia vt iam diximus in superioribus, potentia proxima tritici ad fructificandum, si materialiter consideretur: non habet à seipso, sed per
humanā
humanam
industriam &
agriculturā
agriculturam
: & hoc est quod
pretio æstimatur apud omnes vltra
triticũ
triticum
.
Nam potentia illa quam diximus esse remotam, non habet pretium distinctum à
pretio tritici. Vnde ad obiectionem respondetur, quòd quanuis physicè
loquẽdo
loquendo
, principalior causa fructificandi est triticum
cũ
cum
sua virtute seminali: tamen moraliter
loquẽ
do
loquendo
non est causa principalis, quoniam consideramus valorem rerum & commoditatem; & quia in tritico non distinguimus valorem virtutis fructificatiuæ à valore ipsius
tritici: ideò diximus, quòd moraliter
loquẽ
| p. 617
do
loqu
endo
non est causa principalis illorum fructuum triticum, sed agricultura & ipse ager
qui fructificat domino. In altero vero casu
oportet distinguere; si enim qui se obligauit ad obtinendum officium illud, erat quidam tertius, qui quidem se obligauit, ad faciendam certam quandam diligentiam, &
illam adhibuit: tenebitur vsurarius illi restituere quantum æstimabitur illa diligentia.
Cæterùm si officium collatum est vsurario
à Principe propter illius merita: non tenebitur pro officio quicquam restituere. At vero si Rex ipse erat mutuatarius, & ratione
mutui obligauit se ad conferendum officium vsurario & contulit: tunc vsurarius
quamdiu exercet officium, non tenebitur
restituere pretium
taxatũ
taxatum
pro operis ipsius
officij: tenebitur autem renuntiare officio
in manibus ipsius principis. Ratio omnium
istorum est eadem; quoniam illa quæ diximus quòd vsurarius non tenetur restituere,
debentur sibi vel propter sua merita, vel propter suum laborem. Sed obijciet aliquis contra. Quia ille vsurarius non erat verus officialis, quando accipit officium à Rege ratione
mutui; ergo non habebat titulum accipiendi stipendia taxata veris officialibus. Est
exẽ
plum
exemplum
in nostra schola. Si quis non magister
obtineret cathedram quam dicunt proprietatis, & non esset verus Magister; non haberet titulum percipiendi fructus taxatos Magistro proprietatis; ergo neque tabellio poterit percipere stipendia taxata vero tabellioni. Respondetur distinguendo de stipendijs taxatis v. g. tabellionibus, sunt enim quæ
dam stipendia honorifica pro dignitate officij: alia vero sunt stipendia mercenaria
purè pro labore operum. De primis stipendijs certum nobis est, quòd qui non
habet verum titulum non potest illa percipere & ideo tenetur ea restituere. At
verò secundi generis stipendia non tenetur
restituere: quoniam illa respondent labori
vtili communitati, vnde idcircò in casu
posito in obiectione, ille qui non habet verum gradum magisterij, non tenebitur restituere totum stipendium: sed poterit aliquid sibi retinere pro labore vtili communitati. Et idem censendum est de illo qui
habet beneficium curatum, & tamen non
est verè parochus, propter aliquod impedimentum, v. g. illegitimitatis; poterit enim
retinere partem aliquotam correspondentem officio ministrantis: sicut si ille esset
substitutus veri parochi. Nam ipsam et ecclesia, quamdiu est communis error populi
putantis illum esse verum parochum, concedit illi facultatem substituti. Alia vero stipendia maiora quæ correspondent dignitati officij nemo poterit percipere, nisi habeat
verum gradum vel verum titulum requisitum ad tale officium.
DVbitatur tertiò. Vtrum omnia vsurarij bona sint obnoxia restitutioni?
Pro cuius intelligentia aduertendum est,
ꝙ
quod
bona vsurarij sunt in triplici differentia. Alia
quidem per vsuras extorta, alia verò pecunijs vsurarijs comparata: alia denique quæ
iusto titulo possidet, quale est patrimonium
& alia bona contractu iusto acquisita. Dubitamus ergo, vtrum omnia huiusmodi bona
pariter sint obligata ad restituendum vsuras
mutuatario. Videtur vera pars negatiua,
quoniam bona obligata alteri, nemo potest
per contractum validum alienare; sed vsurarius potest per contractum validum plurima bona ex prædictis alienare, imò etiam
aliquando bona per vsuram extorta, non solum vsu consumptibilia sed etiam bona fructuosa quæ comparauit pecunijs vsurarijs:
ergo non omnia bona sunt restitutioni obnoxia.
In
oppositũ
oppositum
est, quòd ipsemet vsurarius
personaliter est obligatus ad restituendas
vsuras mutuatario; ergo omnia bona illius
sunt obligata. Hanc quæstionem celebrem
inter Iuristas & Theologos disputat egregiè Caietanus in opusculo de vsuris citato,
& refert varias sententias Iurisperitorum &
eas conciliat. Item Magister Soto eandem
disputat quæstionem lib. 6. de iusti. quæst. 1.
art. 4. in responsione ad argumenta.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Omnia in vniuersum
vsurarij bona, sunt obligata restitutioni vsurarum. Probatur primò, argumento in oppositum facto. Deinde probatur. Quoniam
mutuatarius habet ius ad repetendum ab
vsurario vsuras quas accepit; hoc autem ius
executioni mandatur à iudicibus in quibus|
libet bonis vsurarij, ergo omnia illius bona
sunt obligata tali restitutioni. Et
cōfirmatur
confirmatur
.
Quoniā
Quoniam
alij creditores habent ius ad quæ libet bona
debẽtiũ
debentium
, ergo & mutuatarius habet
ius ad quælibet bona vsurarij. Probatur consequentia: quoniam mutuatarius non est
peioris conditionis, quàm alij creditores,
neque vsurarius est melioris conditionis,
quàm alij debitores. Et denique. Omnia bona furis siue latronis, sunt obligata restitutioni, ergo omnia bona vsurarij. Hæc conclusio asseritur expresse à D. Tho. in solutione
ad secundum argumentum. Verumtamen
quia non est eadem ratio obligationis in
omnibus bonis, aduertendum est: quòd est
duplex obligatio; quædam dicitur obligatio
realis: alia vero personalis. Realis quidem
obligatio oritur ex ipsa re, & inde solet refundi in personam quæ est domina illius
rei. Item huiusmodi obligatio perpetua est
quæ perpetuo comitatur rem ipsam
vbicũ
que
vbicumque
fit, id circò dicitur realis obligatio. Personalis vero obligatio ortum habet ex ipsa
persona & in illa est immediatè: quanuis inde refundatur in ipsas res & in bona illius
personæ; & talis obligatio deriuata, non comitatur perpetuo rem, sed personam, & illa
defuncta comitatur aliam personam quæ
loco illius succedit in bona ipsius: ita sanè
vt personalis obligatio non transeat in emptorem, transeat vero in hæredem: quoniam emptor non succedit loco personæ
venditoris, hæres vero succedit loco defuncti.
Hoc supposito sit secunda conclusio. Bona vsurarij pecunijs vsurarijs comparata, aut
quolibet alio titulo iuste possessa, v. g. ex
patrimonio vel donatione habita, obligata
sunt ad restitutionem faciendam mutuatario, obligatione personali non obligatione reali. Probatur: quoniam res quælibet solum est obligata obligatione reali
vero domino, vel de voluntate veri domini, sed huiusmodi bona non sunt mutuatarij tanquàm domini, vt iam ostendimus supra, sed potius sunt vsurarij: ergo tantum obligatione personali obligata
sunt. Confirmatur. Si huiusmodi bona sint
res fructuosæ & non vsu consumptibiles,
fructificant ipsi vsurario, non autem mu
tuatario; ergo non habent obligationem
realem.
Tertia conclusio. Res per vsuras acquisita quæ non est consumptibilis vsu, obligata est obligatione reali ad restitutionem
faciendam mutuatario. Probatur ex opposita ratione, quoniam res quælibet obligata obligatione reali ea est, quæ vero domino fructificat si fructuosa est; sed dominium talium rerum manet semper apud
mutuatarium & illi fructificant: ergo obligatæ sunt obligatione reali.
Quarta conclusio. Res per vsuram acquisita vsu consumptibilis, non est obligata obligatione reali ad restitutionem faciendam mutuatario. Probatur primo,
quoniā
quoniam
obligatio realis semper comitatur rem
ipsam vbicumque sit; sed si vsurarius rem
vsu consumptibilem alienet à se transfert
aliquando dominium illius & fit libera ab
huiusmodi obligatione: ergo non obligabatur obligatione reali. Maior constat apud
omnes, ex discrimine supra posito inter
obligationem realem & personalem: minor autem probatur: quoniam si vsurarius
pecunijs vsurarijs emat agrum, transfert
dominium pecuniarum in venditorem &
manent liberæ pecuniæ ab omni obligatione restitutionis faciendæ mutuatario.
Cōfirmatur
Confirmatur
. Quoniam realis obligatio differt à personali, quòd realis transit in emptorem; sed in emptorem rerum
cōsumptibilium
consumptibilium
non transit obligatio aliqua cum
ipsis rebus: ergo illa non erat obligatio realis. Secundo probatur, res vsu consumptibiles per vsuram acquisitæ non sunt necessariò eædem restituendæ, sed sufficit quòd
aliæ similes & eiusdem valoris & pretij
restituantur; at vero realis obligatio sequitur semper eandem rem in indiuiduo non
autem in specie: ergo. Maior ab omnibus
acceptatur, minor explicatur. Si vsurarius
per vsuras accipit agrum quem postea
sterilem reddit, tunc etiam si habeat alium
agrum eiusdem speciei & pretij, non transit realis obligatio ab illo agro sterili ad
agrum proprium quem antea habebat.
Confirmatur. Si vsurarius pecuniam per
vsuram acquisitam accumulet cum alia pecunia simili, vel etiam triticum per vsu|
ram acquisitum conijciat in horreum in
quo habebat copiam proprij frumenti,
tunc in tali casu non est cur magis dicamus, has pecunias indiuiduas, vel hoc singulare triticum obligari reali obligatione
ad restitutionem faciendam mutuatario:
quàm illas pecunias & illud
hordeũ
hordeum
quod
antea habebat, imo verò in tali casu ita iudicandum est de obligatione ad restitutionem, atque si consumpsisset pecunias
& triticum: vnde omnia illa bona manent
obligata obligatione personali. Hæc quarta conclusio, videtur esse contra
Caietanum opusculo citato de vsura. quæstione. 4.
qui vniuersaliter asserit omnia bona per
vsuras arquisita obligari obligatione reali ad restitutionem faciendam mutuatario. Minor
etiā
etiam
probatur,
nā
nam
Soto vbi suprà
disputans hanc difficultatem, nullam
mentionẽ
mentionem
facit de rebus vsu consumptibilibus.
Cæterùm pro sententia Caietani & contra nostram quartam conclusionem facit
ratio adducta pro tertia conclusione, scilicet, res quælibet obligata est obligatione
reali vero domino; sed res etiam per vsuram acquisitæ vsu consumptibiles non sunt
vsurarij tanquam domini, sed sunt mutuatarij, vt iam ostendimus non transferri dominium illarum rerum, ergo falsa est nostra conclusio. Respondetur quòd reuera
illa ratio pro tertia conclusione quæ est Caietani non est sufficiens nisi addatur illi,
quòd talis res sit obligata eadem numero
restitutioni faciendæ; imo verò idcircò habet locum illa ratio in rebus quæ non consumuntur vsu: quoniam illæ in indiuiduo
sunt obligatæ restitutioni vero domino faciendæ: deficit autem in rebus vsu consumptibilibus etiam si non sint
cōsumptæ
consumptæ
: quoniam tales res non sunt necessariò eædem
numero restituendæ.
Ad
argumentũ
argumentum
vero
factũ
factum
in principio
dubij pro parte negatiua ex dictis patet responsio: etenim res quæ vsu non consumuntur non possunt alienari illa ratione,
& propterea diximus: non esse obligatas
obligatione reali, si sint extortæ per vsuram. At vero res vsu consumptibiles possunt alienari aliquando, & idcircò asserimus, eas obligari obligatione tantum per
sonali. Quod si aliquis obijciat. Quid igitur prodest asserere, quòd non transfertur
dominium huiusmodi rerum in vsurarium; siquidem non sunt obligatæ magis
obligatione reali quam si transferretur dominium in vsurarium? Quemadmodum
pecuniæ quas accipit mutuatarius non sunt
obligatæ obligatione reali, quin potius
mutuatarius est dominus illarum, ergo
nulla differentia est inter pecunias, quas accipit vsurarius, & pecunias quas accipit
mutuatarius quantum ad obligationem restituendi realem vel personalem: sed solum est differentia, quòd vsurarius tenetur ratione iniustæ acceptionis, mutuatarius vero tenetur ex vi contractus mutui.
Respondetur nihilominus, quòd multum prodest in fauorem mutuatarij, quòd
non transferatur dominium pecuniarum
quas per vsuras accipit vsurarius: etenim si
per alienationem huiusmodi rerum vsu
consumptibilium, fiat impotens vsurarius
ad restituendum: talis alienatio non valet, quoniam in tali euentu huiusmodi bona succedunt in locum rerum quæ obligantur obligatione reali, & contractus qui
fit cum huiusmodi bonis non est validus;
esset autem validus si similis contractus fieret à mutuatario de pecunia mutuata: quoniam mutuator fecit eum dominum pecuniæ, & non manet obligatus nisi obligatione personali tantùm: qua propter contractus facti à mutuatario de illa mutuata
pecunia non fiunt cum iniuria tertij, scilicet mutuatoris: & ideo validi sunt, etiam si
fiat impotens mutuatarius ipse ad soluendum mutuatum. Contractus verò facti ab
vsurario de huiusmodi rebus non sunt validi: quoniam fit impotens ad soluendum.
Et ratio est, quia vsurarius non est factus
dominus pecuniæ vsurariæ, vnde cum iniuria domini est, quòd ille fiat impotens
ad soluendum per alienationem pecuniæ
alienæ: non est autem cum iniuria mutuatoris, quod mutuatarius fiat impotens ad
soluendum, per alienationem mutuati. Et
ratio est, quia mutuator liberè nullo cogente fecit
illũ
illum
dominũ
dominum
pecuniæ, dummodo se
obligaret ad
restituedũ
restituendum
, vnde poterit mutuatarius illas pecunias ludere vel donare. Ex
|
dictis colligitur, quid sit dicendum de vxore, de filijs, de tota familia, qui comedunt &
consumunt bona vsurarij; An teneantur ad
restitutionem vel non?
Dicẽdum
Dicendum
est enim,
quòd si vsurarius non reddatur impotens
ad restituendum per quotidianas expensas, & stipendia famulorum: non tenentur prorsus ad aliquam restitutionem. At
verò si fiat impotens ad restituendum, tunc
neque vxor neque filij, neque famuli possunt sustentari illis bonis per se loquendo:
aliàs tenebuntur ad restitutionem. Ratio
est manifesta, quoniam nemini licet alienam rem inuito domino attrectare: sed in
huiusmodi casu illi rem alienam inuito domino consumunt: ergo tenentur ad restitutionem, non secùs atque si cum latrone
de re furtiua communicarent. Dixi tamen
per se loquendo: quoniam per accidens ex
circunstantia, licitum erit vxori & filijs comedere de illis bonis ratione extremæ necessitatis, quia non habent aliundè quomodo sustententur. Sed consulendum erit filijs ætate prouectis: vt quærant sibi cibum
aliunde. Famuli etiam excusantur à quibusdam & à Caietano in verbo vsura, quando agunt rem mutuatarij, scilicet, admonendo hærum netam magnas vsuras exigat, vel etiam procurando pignora mutuatariorum. Sed profectò huiusmodi excusatio non est omnino sufficiens vt isti eripiantur ab omni restitutione. Primò quidem,
quoniam ad vsurarium ipsum spectat, si pignora illa accipit pro principali & vsuris,
ea seruare ne à tinea lædantur. Deinde. Illa
admonitio si non est efficax, nihil vtilitatis affert mutuatarijs, ergo nulla ratione excusabuntur famuli à restitutione alimentorum & stipendiorum, quando vsurarius
fit impotens ad restituendum. Quod si quis
dicat, quòd saltem quando admonitio est
efficax, excusabitur famulus à restitutione.
Respondetur, quòd excusabitur ex parte &
non ex toto: quoniam nihilominus sustentatur de vsuris, propter quod fit impotens
vsurarius ad soluendum. Vnde dicimus,
ꝙ
quod
famuli non excusabuntur simpliciter nisi
propter extremam necessitatem.
DVbitatur quartò; Vtrùm hæredes vsurarij teneantur ad omnia illius debita
persoluenda? In qua quæstione vnum certissimum est apud omnes, quòd hæredes
tenentur ad omnia debita vsurarij persoluenda, saltem secundùm vires & facultates hæreditarias. Probatur. Primò quidem,
quantùm ad ipsa bona per vsuram acquisita & obligata reali obligatione qualia sunt
vinea, vel domus: siquidem realis obligatio
est comes indiuidua ipsius rei apud quemcunque inueniatur. Deinde probatur quantum ad alia bona comparata pecunijs vsurarijs etiam iusto titulo. Quoniam omnia
illa erant obligata obligatione personali apud ipsum vsurarium; sed hæredes succedunt personæ vsurarij: ergo etiam succedunt in obligationem personalem si admittunt hæreditatem. Diximus autem saltem
secundùm facultates & vires hæreditarias:
quoniam si vsurarij debita excedant totam
hæreditatem: non tenebuntur hæredes in
foro conscientiæ ad soluendum illum excessum, etiam si non fecerit inuentarium.
Diximus in foro conscientiæ: quoniam in
foro exteriori est dubia res inter Iurisperitos, An hæredes qui non faciunt inuentarium teneantur ad omnia bona testatoris
persoluenda. Refert
Couarruuias libro. 3.
Variarum Resolutionum, capit. 3. numero. 8. Iurisperitos de hac re disserentes. Et
quanuis sit vera in foro exteriori sententia
affirmatiua: tamen in foro conscientiæ debet esse certa contraria sententia negatiua.
Et ratio est manifesta: quoniam hæredes
vsurarij non tenentur ad
restitutionẽ
restitutionem
ratione iniustę acceptionis; (supponimus enim
quòd non sunt cooperati ad vsuras extorquendas;) nec tenentur ratione rei acceptæ;
ergo non tenebuntur restituere vltra facultatem rei acceptæ quicquam. Cæterum ipsa lex ciuilis & iudices exequutores ipsius
legis, procedunt ex præsumptione iusta contra omnes hæredes, qui sine beneficio inuentarij clanculum adeunt hæreditatem
testatoris qui erat obligatus debitis: meritò enim præsumuntur quòd occultant
partem hæreditatis, ne persoluant omnia
debita. At verò in foro conscientiæ cessat omnis falsa præsumptio: quoniam ipse pœnitens narrat rei veritatem coram
Deo, ergo nulla ratione est obligandus
|
ad restitutionem in illo foro supra vires hæ
reditarias.
Difficultas autem est hic examinanda,
Vtrùm si hæredes vsurarij sint duo vel tres,
& aliquis eorum non vult soluere, aut certè soluit minimam partem: teneantur reliqui hæredes ad soluendum omnia debita insolidum? Videtur enim vera sententia
affirmatiua ex capit. tua nos. de vsuris. vbi
dicitur, quòd hæredes vsurariorum eadem
districtione sunt cogendi ad soluendas vsuras: qua vsurarij si viuerent cogerentur; sed
vsurarius cogeretur ad soluendas omnes
vsuras: ergo & hæredes. Secundò probatur. Hæres quilibet succedit loco testatoris:
sed testator tenebatur omnia debita persoluere, & omnia illius bona tenebantur
saltim obligatione personali: ergo hæres
quilibet tenebitur omnia debita persoluere, si non excedunt partem hæreditatis. Sed
dicet aliquis, quòd hæres non succedit in
totam hæreditatem sed in partem: ac proinde quòd non succedit in totam obligationem ad persoluenda omnia debita sed
in partem, pro rata & proportione ipsius
hæreditatis. Contra hoc est replica. Si ipse
vsurarius possideret solum vnum fundum,
quæ fuit pars in quam succedit hæres: teneretur ipse vsurarius olim soluere omnia
debita ex ipso fundo: ergo etiam si hæres
succedat solum in illum fundum: tenebitur ex ipso fundo persoluere omnia debita. Deinde, obligatio personalis quæ erat
in testatore, non videtur quòd minuatur,
sed potius quòd augeatur: quoniam multi sunt hæredes: sed ipse tenebatur ad omnia debita: ergo etiam singuli hæredes tenebuntur. Antecedens probatur, quoniam
singulorum hæredum bona,
etiā
etiam
quæ alias
habebat, videntur quòd maneant obligata
obligatione personali ad persoluenda debita personæ quam repræsentant.
Hanc difficultatem disputat Caietanus
in opusculo citato de vsuris, quæstione. 5.
vbi refert sententiam Iurisperitorum asserentium cum glossa in capit. tua nos, affirmatiuam partem, scilicet, quòd quilibet
hæres tenetur in solidum ad omnia debita vsurarij persoluenda. At vero ipse Caietanus & Magister Soto vbi supra tenent par
tem negatiuam: quam nos censemus certam in foro conscientiæ. Dicimus ergo,
ꝙ
quod
singuli hæredes tenentur pro rara hæreditatis ad soluenda debita testatoris. Probatur hæc sententia, primò quidem & principaliter, quoniam hæredes vsurarij non
tenentur ratione iniustæ acceptionis sed solum ratione rei acceptæ: sed singuli acceperunt duntaxat suas portiones: ergo tantum tenebuntur debita soluere pro rata portionis vniuscuiuslibet. Confirmatur. Quoniam in petitione hæreditatis, diuiditur inter hæredes simul ius ad exigenda debita,
quæ debebantur testatori, & similiter obligatio testatoris ad alia debita persoluenda,
sed singulis non contingit totum ius ad recuperandum sibi omnia debita: ergo neque
& competit singulis tota obligatio ad soluenda debita.
Probatur secundò. Hæres solùm tenetur
ratione obligationis personalis ipsius testatoris ad persoluenda debita: sed obligatio
personalis testatoris diuiditur per singulos
hæredes, iuxta singulas portiones hæreditarias: ergo iuxta illas tenebuntur soluere
debita. Probatur minor, quia singuli hæ
redes non succedunt repræsentantes totam
personam testatoris, sed partialiter, collectiuè vero repræsentant totam personam.
Et hoc patet, quando nepotes sunt hæredes alicuius testatoris: tunc enim repræsentant vnam personam condistinctam cum
auunculo filio testatoris. Ex hac doctrina facilè possumus dissoluere
argumẽta
argumenta
cōtraria
contraria
.
Ad primum argumentum ex capit. tua
nos, respondetur, quòd æqualitas districtionis comparanda est ad omnes hæredes collectiuè, non ad singulos.
Ad secundum argumentum respondetur, quòd non singuli succedunt totaliter,
sed partialiter. Ad replicam respondetur,
quòd si testator non habebat alia bona præ
ter fundum, is qui hæreditauerit fundum,
tenebitur ad omnia soluenda: & si multi hæ
reditabunt fundum, tenebuntur secundùm
proportionem hæreditatis.
Ad tertium argumentum respondetur,
quòd obligatio testatoris non minuitur,
sed tota manet in ipsis hæredibus collectiuè sumptis.
DVbitatur quintò; Vtrùm vsurariorum
cooperatores & coadiutores, teneantur ad restitutionem vsurarum? De qua re
diximus supra quæst. 62. art. 7. vbi vniuersaliter definiuimus, quomodo teneantur ad restitutionem qui concurrunt ad iniustam
actionem. Ea ergo recolenda sunt pro præ
senti tractatu: quoniam vsuraria acceptio species est actionis iniustæ. Nihilominus specialiter animaduertendum est, quòd adiutores & cooperatores ad exercendas vsuras,
sunt in duplici differentia. Quidam enim
gerunt vicem & negotium vsurariorum:
quidam vero gerunt solum negotium
eorũ
eorum
qui recipiunt mutuum.
Sit ergo nobis prima conclusio. Qui cooperantur ad vsuras exercendas, gerentes negotium fœneratorum: tenentur ad restitutionem totius damni quod inde sequitur
mutuatario: etiam si inde nihil vtilitatis sibi
accesserit. Qui verò gerunt negotium tantum mutuatariorum, non tenentur ad aliquam restitutionem: imò neque
peccāt
peccant
magis
quā
quam
ipse mutuatarius: de quare dicemus
articulo sequenti. Exemplum primæ partis
conclusionis est, in illis qui discurrunt inquirentes mutuatarios qui ad vsuras mutuum
accipiant, & ipsi firmant pacta & conuentiones inter mutuatorem & mutuatarium. Est
etiam exemplum in ministris & famulis
vsurariorum, qui eorum nomine faciunt
contractus vsurarios: & quia illorum negotium gerunt, dicuntur communi vocabulo
agentes seu factores. In eadem classe computantur famuli, qui exigunt debita à mutuatarijs, habentes autoritatem ad cogendos illos
iuridicè ad vsuras persoluendas. Diximus
habentes autoritatem: quoniam si tantum
mitterentur ad petendum vsuras simpliciter, sicut simplex nuntius qui portat debita:
non tenerentur ad restitutionem. Idem dicendum est de alijs famulis qui custodiunt
pecunias vsurarias; isti enim non cooperantur ad peccatum vsuræ, quic quid alij scrupulosi nimis contra sentientes dicant.
Exemplum secundæ partis conclusionis
est in ipsis ministris etiam ipsius vsurarij,
quos precibus inducit mutuatarius, vt ipsi
petant ab vsurario sub vsuris. Ratio huius rei
est huiusmodi. Qui negotium gerunt fœne
ratorum, sunt vera causa moralis
cōtractus
contractus
vsurarij & iniustæ acceptionis; qui autem
negotium gerunt mutuatariorum non sunt
causa moralis iniustæ acceptionis, magis
quàm ipse mutuatarius qui patitur vsuras:
ergo illi priores & non isti secundi tenentur
restituere. Hinc faciemus gradum ad explicandum id quod in hac parte est difficilius,
scilicet, quando tabellio ipse tenebitur ad restitutionem, ex eo quòd facit scripturam
contractus vsurarij.
PRO cuius rei intelligentia notandum
est, quòd ipse tabellio in huiusmodi scriptura conficienda, dupliciter se potest habere. Vno modo fideliter explicando rem
ipsam, vt est à parte rei, v. g. si mutuator det
mutuò centum aureos & petat pro mutuo
& lucro quindecim, & ipse tabellio sic scribat de verbo ad verbum. Secundo modo potest se habere palliando vsuram, infideliter
exercens officium suum, v. g. si in eodem
casu posito fidem faciat tabellio ipse, scribendo quòd mutuatarius recipit quindecim
supra centum.
Sit secunda conclusio. Tabellio qui priori modo se habet, non tenetur ad aliquam restitutionem: imò
neq;
neque
peccat aliquod peccatum; qui verò secundo modo se habet, si
palliet vsuras in fauorem vsurarij: tenetur ad
restitutionem; si autem palliet in fauorem
mutuatarij: non tenetur ad restitutionem.
Probatur prima conclusionis pars.
Quoniā
quoniam
tabellio in tali casu facit fidem rei omnino
veræ, & nullam facit iniuriam tertio, ergo
neque peccat neque tenetur ad restitutionem. Et quidem quòd faciat fidem rei veræ, patet ex ipso casu: quod autem nullam
faciat iniuriam mutuatario: probatur. Quoniam mutuatarius per tale instrumentum
confectum à tabellione, non poterit compelli ad soluendas vsuras, imò si in iudicio
compareat huiusmodi instrumentum declarabitur nullus & irritus huiusmodi contractus, & vsurarius punietur grauiter. Deinde probatur eadem pars. Quia etiam si instrumentum illud compelleret
mutuatariũ
mutuatarium
ad soluendas vsuras: tamen ipse tabellio rogatus à mutuatario non faciebat illi iniuriam. Et confirmatur. Testes qui interfuerunt tali contractui, non tenentur ad vllam
|
omnino restitutionem, imò neque peccant
magis, quam si
vocarẽtur
vocarentur
vt essent testes cuiuslibet alterius criminis, sunt enim testes veritatis & nullo modo causa malitiæ, ergo
idem iudicium ferendum est de tabellione.
Secunda vero pars & tertia
cōclusionis
conclusionis
,
simul
probātur
probantur
ratione proportionali. Quoniam tabellio qui palliat vsuram in fauorem
vsurarij, est causa moralis, ratione
instrumẽ
ti
insturmenti
quod conficit ad hoc, quòd mutuatarius
compellatur in iudicio ad soluendas vsuras;
si autem conficiat in fauorem mutuatarij,
non est causa moralis, quòd mutuatarius cogatur in iudicio soluere vsuras, imò ipse mutuatarius suis precibus cogit illum vt faciat
instrumentum in fauorem illius, ergo nullam facit iniuriam. Hoc ipsum quod de tabellione dicimus, erit dicendum de testibus
qui inter sunt huiusmodi contractui palliato. Si enim se tenent ex parte vsurarij tenentur ad restitutionem; si autem se tenent
ex parte mutuatarij, ita vt nullo modo testificarentur, nisi ab illo rogati: non tenentur
ad restitutionem.
Sed est argumentum contra tertiam partem conclusionis. Ipse tabellio tenetur ex iustitia ratione officij, illud exercere fideliter,
perhibendo testimonium veritati & non
palliando mendacium: ergo cum palliat
cō
tractum
contractum
illum vsurarium, peccat contra iustitiam etiam si faciat id in fauorem mutuatarij: ac per
cōsequens
consequens
tenebitur ad aliquam
restitutionem. Et confirmatur. Quia ille saltim peccat contra religionem præstiti iuramenti de exercendo fideliter officio.
Respō
detur
Respondetur
quòd argumentum probat tabellionem peccare, non solum contra religionem
præstiti iuramenti peccatum periurij: sed
etiam contra fidelitatem quam tenentur seruare, ex pacto cum ipsamet republica facto.
Cæterùm non peccat contra ius mutuatarij
siquidem gerit potius negotium illius rogatus ab illo: & idcircò non tenetur ille ad aliquam restitutionem
faciẽdā
faciendam
. Quemadmodum neque tabellio qui scripturam falsam
præsentat in iudicio ad defensionem innocentis quem certo scit esse innocentem, sed
impetitur ab aduersario iniquo;
quāuis
quamuis
peccet contra religionem iuramenti & contra iustitiam debitam reipublicæ: tamen
non peccat contra ius iniqui aduersarij qui
insequitur innocentem, & idcircò non tenetur ad vllam restitutionem faciendam
particulari personæ: quanuis si respublica
damnificaretur ex huiusmodi falsis testimonijs: tenebitur ille tabellio ad restitutionem
faciendam reipublicæ. Et hoc probat argumentum efficaciter. Quæ autem diximus,
intelligenda sunt
quādo
quando
tabellio nouit apertè contractum esse vsurarium; quoniam si
ignoret vel dubitet an sit vsurarius contractus, vel
nō
non
, etiam si suspicetur esse
vsurariũ
vsurarium
:
tamen rogatus & ad instantiam vtriusque
partis conficiat instrumentum palliatiuum
vsuræ,
nullũ
nullum
est peccatum ex parte tabellionis. Et ratio est:
quoniā
quoniam
tabellio ratione officij tenetur præstare fidem suam postulatus
à ciuibus; & quoniam ista fides pedet in illo
casu à narratione partium
quādo
quando
ipse nescit
aliàs contrarium, tunc verè reddit
testimoniũ
testimonium
: eo vel maximè si ipse admoneat
vtrā
q́;
vtraque
partem ne forte pallient vsuram mendacio.
Cum igitur vtraque pars habeat certum ius
erga tabellionem, vt reddat
testimoniũ
testimonium
contractus quem illi faciunt: tenetur tabellio
etiam si dubitet esse vsurarium, exercere
suũ
suum
officium in fauorem ciuium, quoniam in
dubijs melior est conditio possidentis.
DVbitatur vltimò. An vsurarius
mẽtalis
mentalis
teneatur ad restitutionem. Ratio dubitandi est pro parte negatiua:
quoniā
quoniam
simoniacus mentalis
nō
non
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
;
ergo
neq;
neque
vsurarius.
Antecedẽs
Antecedens
probatur ex
ca.
mādato
mandato
de simonia.
Cōsequẽtia
Consequentia
vero probatur:
quoniā
quoniam
proportionabiliter se
habẽt
habent
in
spiritualibus simonia & in
tẽporalibus
temporalibus
vsura.
Secũdo
Secundo
arguitur pro
eadẽ
eadem
parte. Restitutio
tantũ
tantum
debetur ratione damni quod
datũ
datum
est alteri; at vsurarius
mẽtalis
mentalis
nullum damnum dedit alteri, sicut neque homicida
mẽ
talis
mentalis
: ergo non tenetur quicquam restituere.
Sed in oppositum est,
ꝙ
quod
in
cap.
Cōsuluit
Consuluit
de vsuris dicitur, quòd vsurarius mentalis ad
ea quæ taliter sunt accepta restituenda in
animarum iudicio efficaciter est inducendus. Deinde nos supra ostendimus lucrum
vsurarium ita iure esse prohibitum, vt eius
dominiũ
dominium
nō
non
transferatur in
vsurariũ
vsurarium
, quod
si
trāsfertur
transfertur
secundũ
secundum
aliquorũ
aliquorum
opinionẽ
opinionem
:
tamẽ
tamen
trāsfertur
transfertur
cũ
cum
obligatione ad
restitutionẽ
restitutionem
.
|
Denique. Quicquid comparatur per iniustum contractum est lucrum iniustum &
obnoxium restitutioni: sed contractus ille
mutui est iniustus ratione mentis iniquæ:
ergo lucrum ex illo acceptum obnoxium
est restitutioni.
PRO decisione huius difficultatis, reuocanda sunt in memoria quæ diximus
supra artic. 1. huius quæst. circa
responsionẽ
responsionem
ad quartum argumentum de vsura mentali. Ex quibus colligamus hic, quòd ista dubitatio solum procedit de vsura mentali, secundùm quòd specialiter distinguitur à reliquis vitijs mentalibus, videlicet loquimur
de vsura mentali, secundùm quòd distinguitur ab vsura reali, in qua est pactum explicitum vel implicitum de lucro ratione
mutui: sed tamen in vsura mentali de qua
loquimur, recipitur pretium vltra sortem
ratione mutui: etiam si non præcesserit pactum aliquod.
Secundò notandum est, quòd
cōtractus
contractus
iste vsuræ mentalis tripliciter potest exerceri: primo modo, ita vt vtraque pars habeat
mentem vsurariam, alter recipiendi vsuram
ex mutuo, alter vero dandi: & hæc est perfecta & plena ratio vsuræ mentalis. Alijs vero
duobus modis exerceri potest iste contractus ex altera parte contrahentium. Sit ergo
secundus modus, quando mutuator habet
animum sincerum & candidum neque recipiendi aliquid ratione mutui ex obligatione ciuili: sed tantum ex gratitudine: at vero
ipse mutuatarius opinatur mutuatorem habuisse
animũ
animum
deprauatum & intendere obligare illum ad reddendum aliquid vltra sortem obligatione ciuili: &
cũ
cum
hac falsa opinione soluit aliquid vltra sortem. Tertius modus est, quando mutuator habet
animũ
animum
deprauatum,
intẽdens
intendens
obligare mutuatarium
ad soluendas vsuras: sed ipse mutuatarius
nō
non
intelligit talem animum, & nihilominus
reddit aliquid vltra
sortẽ
sortem
ex gratitudine &
beneuolentia.
HIS ita
cōstitutis
constitutis
, dicimus primò, quòd
illo primo modo mutuator certissime est
vsurarius mentalis (de quo loquimur) & tenetur ad restitutionem totius lucri & totius
damni, quod inde mutuatario est
sequutũ
sequtuum
:
& sic intelligitur cap. consuluit. citatum, &
hoc probant argumenta facta pro parte affirmatiua. At vero in secundo casu ipse mutuator nullam incurrit culpam: sed nihilominus tenebitur ad restitutionem illius lucri in
quātum
quantum
factus est ex illo ditior. Et ratio est,
quoniam ille solum tenetur ratione rei acceptæ, non ratione iniquæ acceptionis. Verum
est tamen,
ꝙ
quod
quandiu non intellexerit mutuatarium soluisse lucrum illud ex falsa præ
sumptione: excusabitur omnino à restitutione facienda. Hæc etiam sententia constituta
est apud omnes. In tertio vero casu aliquid
est certum apud omnes, scilicet, quòd mutuator quandiu in illa mala fide perseuerauerit, tenebitur ad restitutionem ratione conscientiæ erroneæ. Est autem controuersia,
An postquam mutuator notum habuerit
animum mutuatarij & nouerit illum dedisse lucrum vltra sortem ex mera gratitudine:
teneatur nihilominus restituere? Multi Iurisperiti quos citat Syluest. in verbo vsura. 6.
quæst. 3. & Sotus vbi sup. art. 4. tenent, quòd
ille mutuator manet obligatus nihilominus
ad restitutionem. At vero ipse Syluester &
Caietanus & Sotus tenent contrariam sententiam, quam etiam nos amplectimur. Et
probatur. Quoniam mutuatarius in illo tertio casu reuera transtulit dominium in mutuatorem absque vlla actione repetendi, sed
liberè ex gratitudine, ergo mutuator non tenebitur restituere cessante conscientia erronea. Antecedens probatur: quoniam mutuatarius non soluit aliquid vltra sortem ex obligatione ciuili, sed ex mera tantum gratitudine, ergo absolutè transtulit dominium. Et
confirmatur. Si quæ ratio est in illo casu lucri vsurarij, tota oritur ex præsumptione falsa, & conscientia erronea ipsius mutuatoris.
Hæc autem ratio est secundùm quid & diminuta,
neq;
neque
obligat realiter sed ratione conscientiæ erroneæ; ergo cessante conscientia
erronea nulla relinquitur obligatio. Est
exẽ
plum
exemplum
, si quis accepit rem propriam existimans esse alienam, proculdubio postquam
nouerit non esse alienam non tenebitur ad
aliquam restitutionem.
AD argumenta verò pro parte negatiua iam responsum est, quatenus procedunt contra ea quæ diximus esse constituta apud omnes.
Ad primum verò argumentum in particulari, quatenus procedit contra nostram
decisionem respondetur, quòd
nō
non
est præ
sentis loci disputare de illo antecedenti, an
simoniacus mentalis teneatur ad restitutionem; hoc enim pertinet ad
quæstionem
100. in art. 6. sunt enim variæ opiniones de
hac re. Nunc autem dicimus ad argumentum, transeat antecedens & negamus consequentiam; & ratio differentiæ est:
quoniā
quoniam
in mentali simonia, qui pretium soluit pro
re sacra spirituali, intendit illam emere. Hęc
est autem natura emptionis & venditionis:
quòd per huiusmodi contractum transferatur dominium, ac proinde simoniacus mentalis vult omnino transferre dominium pretij; At vero in vsura mentali, qui soluit vsuras
& redimit suam vexationem, neque intendit transferre pecuniarum dominium in fœ
neratorem, & idcirco ille fœnerator tenetur restituere, etiam si vsura fuerit mentalis.
Ad secundum argumentum respondetur, quod vsurarius purè mentalis, si illa dictio, pure, excludat tantum ipsum pactum
explicitum, vel implicitum, & non excludat receptionem pretij: profecto infert damnum, & sic loquimur hîc de vsurario purè
mẽtali
mentali
: quapropter ille tenebitur restituere.
Ad alia vero argumenta partis affirmatiuæ quatenus possunt militare contra decisionem nostram in tertio modo positam
respondetur, quòd caput illud.
Cōsuluit
Consuluit
, intelligendum est de vsurario mentali simpliciter, & secundum rem: non autem de vsurario mentali ex
cōscientia
conscientia
erronea. Ille enim
per accidens est vsurarius, neque tenetur realiter ad restitutionem: sed solum quia existimat se teneri. Quemadmodum viceuersa,
si quis per ignorantiam inuincibilem arbitratur se non teneri ad aliquam restitutionem,
excusabitur quidem à peccato si non restituat: & nihilominus dicemus, quòd ille realiter tenetur restituere.
Ad secundum argumentum respondetur, quòd omnia iura quæ
reprobāt
reprobant
lucrum
vsurarium, efficiunt ipsos vsurarios incapaces & inhabiles dominij; sed intelligenda
sunt de lucro vsurario secundum rem & per
se: non de lucro quod non est
vsurariũ
vsurarium
, nisi
tantum in præsumptione accipientis
pretiũ
pretium
:
quapropter non est ille incapax dominij pecuniæ illius, vel illius rei quæ sibi datur ex
gratitudine mutuatarij: quanuis ipse putet
dari sibi ex obligatione ciuili ratione mutui.
Ad tertium argumentum respondetur
primò, quòd lucrum prout hîc accipitur, &
similiter ipse
cōtractus
contractus
per quem accipitur,
non habent in illo casu rationem
aliquā
aliquam
iniustitiæ à parte rei, sed duntaxat in æstimatione falsa
accipiẽtis
accipientis
lucrum: & idcirco cessanti falsitate illa æstimationis, non tenetur
ad restitutionem aliquam. Respondetur secundò, quòd lucrum illud non habet originem ab iniusto contractu secundum se & à
parte rei, sed potius ab ipsa libera voluntate
& gratitudine mutuatarij, quæ quidem sufficit transferre dominium: etiam si ipse recipiens ignoret titulum dominij, quoniam nihilominus habet voluntatem
interpretatiuā
interpretatiuam
recipiendi illud lucrum meliori titulo quo
potest. Hoc dixerim, quia nemo acquirit dominium contra voluntatem propriam,
etiā
etiam
si alter intendat transferre illud: sed merito
præsumitur ille qui habet animum
vsurariũ
vsurarium
recipiendi pretium, quòd multò
libẽtius
libentius
reciperet titulo gratitudinis.
Ex dictis potest colligi, quòd restitutio
in casu nostræ controuersiæ, non est
faciẽda
facienda
pauperibus. Et ratio est, quia
comparẽte
comparente
vero domino non est locus
faciẽdæ
faciendæ
restitutionis pauperibus: sed tunc solum est facienda
restitutio pauperibus, quando ipse verus dominus propter suam
culpā
culpam
meretur amittere dominium, & punitur lege pœnali, & priuatur dominio. At vero hîc neque ipse mutuatarius culpam commisit, neque leges puniunt huiusmodi contractus, qui sunt vsurarij per accidens ex falsa æstimatione
recipiẽ
tis
recipientis
pretium.
Denique in fine huius articuli obseruandum est, quòd quanuis dum non comparet verus dominus, liberum sit illi qui tenetur restitutionem facere, illam
incōsulto
inconsulto
episcopo facere, expendendo pecunias in
pios vsus: tamen in aliquo casu non
cōparenti
comparenti
vero domino,
nō
non
potest sine facultate episcopi &
cōsilio
consilio
restitutionem facere,
cōuertẽdo
conuertendo
pretiũ
pretium
in pios vsus: videlicet,
quādo
quando
est
vsurarium debitum realiter. Et ita definitur
in cap. quanquam, de vsuris lib. 6.
ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm liceat pecuniam accipere mutuò sub vsura.
AD Quartum sic procedi
tur. Videtur, quòd non liceat pecuniam accipere
mutuo sub vsura. Dicit enim Apostolus ad
Roman. 1. quòd digni sunt
morte non solùm qui faciunt peccata: sed etiam qui consentiunt facientibus. Sed ille qui accipit pecuniam
mutuo sub vsuris, consentit vsurario in suo peccato, & præbet ei occasionem peccandi. Ergo etiam ipse peccat.
¶ 2 Præterea. Pro nullo commodo temporali debet aliquis alteri
quamcunque occasionem præbere
peccandi. Hoc enim pertinet ad rationem scandali actiui, quod semper est peccatum, vt suprà
dictum
est. Sed ille qui petit
mutuũ
mutuum
ab vsurario, expressè dat ei occasionem
peccandi. Ergo pro nullo commodo temporali excusatur.
¶ 3 Præterea. Non minor videtur esse necessitas quandoque deponendi pecuniam suam apud vsurarium, quàm mutuum accipiendi
ab ipso. Sed deponere pecuniam
apud vsurarium, omnino videtur
esse illicitum, sicut illicitum esset
deponere gladium apud furiosum,
vel virginem committere luxurioso, seu cibum guloso. Ergo neque
licitum est accipere mutuum ab
vsurario.
SED contra, ille qui iniuriam
patitur, non peccat,
secũdùm
secundùm
Philosophum in. 5. Ethic. Vnde iustitia
non est media inter duo vitia, vt ibidem
dicitur. Sed vsurarius peccat,
inquātum
inquantum
facit iniustitiam accipienti mutuum sub vsuris. Ergo
ille qui accipit mutuum sub vsuris,
non peccat.
RESPONDEO dicendum,
quòd inducere hominem ad peccandum nullo modo licet: vti
tamẽ
tamen
peccato alterius ad bonum, licitum
est, quia & Deus vtitur omnibus
peccatis ad aliquod
bonũ
bonum
. Ex quolibet enim malo elicit aliquod bonum, vt dicitur in
Aug. Euchir. c. 11.
tom. 3.
Enchirid. Et
ideo
August. Publicolæ quærenti, vtrùm liceret vti
iuramẽto
iuramento
eius,
qui per falsos deos iurat, in quo manifestè peccat, eis diuinam reuerentiam adhibens,
respōdet
respondet
, quòd qui
vtitur fide illius, qui per falsos deos
iurat, non ad malum, sed ad
bonũ
bonum
,
non peccato illius se sociat, quo per
dæmonia iurauit, sed pacto eius bono, quo fidem seruauit: si tamen induceret eum ad iurandum per falsos deos, peccaret. Ita etiam in proposito dicendum est, quòd nullo
modo licet inducere
aliquẽ
aliquem
ad mutuandum sub vsuris: licet tamen ab
eo, qui hoc paratus est facere, &
vsuras exercet, mutuum accipere
sub vsuris, propter aliquod
bonũ
bonum
,
quod est subuentio suæ necessitatis
vel alterius. Sicut etiam licet ei, qui
incidit in latrones, manifestare bona quæ habet, quæ, latrones
peccāt
peccant
diripiendo, ad hoc quòd non occidatur, exemplo decem
virorũ
virorum
, qui
dixerunt ad Ismael: Noli occidere
nos, quia thesauros habemus in
agro, vt dicitur
Ierem. 41.
AD primum ergo dicendum,
quòd ille qui accipit pecuniam mutuò sub vsuris,
nō
non
consentit in peccatum vsurarij, sed vtitur eo, nec
placet ei
vsurarũ
vsurarum
acceptio, sed mutuatio, quæ est bona.
AD secundum
dicendũ
dicendum
, quòd
ille, qui accipit pecuniam mutuo
sub vsuris, non dat occasionem vsurario vsuras accipiendi, sed
mutuā
di
mutuandi
. Ipse autem vsurarius sumit occasionem peccandi ex malitia cordis
sui: vnde scandalum passiuum ex
parte sua est, non autem actiuum
ex parte petentis mutuum. Nec tamen propter huiusmodi
scādalum
scandalum
passiuum debet alius à mutuo petendo desistere, si indigeat: quia huiusmodi passiuum scandalum non
prouenit ex infirmitate vel
ignorā
tia
ignorantia
, sed ex malitia.
AD tertium dicendum, quòd
si quis committeret
pecuniā
pecuniam
suam
vsurario
nō
non
habenti aliàs vnde vsuras exerceret, vel hac intentione
committeret, vt inde copiosius per
vsuram lucraretur, daret materiam
peccandi: vnde & ipse esset particeps culpæ. Si autem aliquis vsurario aliàs habenti vnde vsuras exerceat pecuniam suam committat, vt
tutius seruetur, non peccat, sed vtitur homine peccatore ad bonum.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Inducere aliquem vt
det
mutuũ
mutuum
sub vsuris peccatum est.
Secunda conclusio. Licitum est accipere
mutuũ
mutuum
sub vsuris ab eo qui paratus est dare.
COMMENTARIVS.
DVbitatur circa primam
conclusionẽ
conclusionem
.
An in aliquo casu sit licitum inducere
aliquem ad mutuandum sub vsuris.
Pro parte affirmatiua arguitur primo. Si
Petrus debeat Ioanni centum quę
nō
non
potest
aliter Ioannes recuperare, licitum erit mihi
inducere Ioannem vt mutuet illi sub vsuris; ergo &c.
Secundò. Si Ioannes. v. g. statuit occidere
Petrum, possum ego inducere Ioannem, vt
mutuet illi sub vsuris, & ita se vindicet de
illo, ergo &c. Respondetur, quòd illa propositio intelligenda est de vsura formaliter &
per se loquendo, ita vt inductio illa habeat
pro obiecto & termino mutuationem sub
vsuris. Et idcircò in illis casibus licita est talis inductio: quia non est inductio ad
vsurā
vsuram
.
Vnde ad primum respondetur, quòd tunc
nulla est vera vsura sed tantum fictitia, sed
verè est reparatio proprij boni.
Ad secundum respondetur, quòd illa inductio potius habet rationem defensionis
proximi quàm iniuriæ. Est autem licitum
monere ad minus malum hominem paratum ad maius malum, quod optimè probat
Soto lib. 6. de iust. quæst. 1. art. 5. contra Caietanum in commentario super istum articulum.
DVbitatur secundo circa
secundā
secundam
conclusionem, vtrum ab vsurario parato
exercere omnem vsuram, sit licitum petere
mutuum his verbis, da mihi mutuum sub
vsuris? Pro parte negatiua arguitur primò.
Ille actus est malus intrinsecè ex obiecto; ergo non est licitum petere ab aliquo vt illum
faciat. Secundò, quod licitum est petere licitum est velle, & desiderare vt fiat & complacere si fiat; sed non est licitum desiderare
& complacere in illo actu: ergo
neq;
neque
petere.
Tertiò. Si qua ratione esset licita illa petitio,
maximè quia ille est paratus mutuare sub
vsuris; sed sequeretur quòd eadem ratione
licitum esset petere ab homine parato ad fornicandum, vt fornicaretur cum muliere parata ad fornicandum ostendendo illi vbi habitet mulier præsertim si ipsi
petẽti
petenti
aliquod
commodum accederet. Patet sequela, quia
in isto casu neuter scandalizatur, quia erant
parati ad fornicandum. Quartò. Non est licitum petere à malefico vt soluat
maleficiũ
maleficium
arte dæmonis, etiam si ille sit paratus. Item
nō
non
est
licitũ
licitum
petere ab idolatra. Vt iuret per
falsum Deum, etiam si ille sit paratus, ergo.
Ad hoc
dubiũ
dubium
Theologi in. 3. d. 37. Dur.
quæst. 4. & Palud. quæst. 2.
tenẽt
tenent
partẽ
partem
negatiuam &
Caiet. hic & in opuscul. 17. responsionum. responsione. 14. & in quæstione de
maleficijs, & D. Antoninus in. 2. parte. tit. 1.
cap. 9. §. 14. & Conradus de contractibus
quæst. 47. & Iurisperiti. in ca. super eo de vsuris. Nauar. in Manuali ca. 17. nu. 262. & 263.
excipit tamen ipse vnum casum, quando petens fuerit in extrema necessitate, tunc enim
petens mouet
mutuātem
mutuantem
ad minus malum
quod est
licitũ
licitum
: eo
ꝙ
quod
ille à quo petit
mutuũ
mutuum
sub vsuris magis peccabit non dando quàm
dādo
dando
sub vsuris. Etenim
nō
non
dando reus est
homicidij, quod peccatum est maius, quàm
vsuræ. Sed pro parte affirmatiua sunt aliqui
Theologi moderni, inter quos fuit Magister Cano. Et aliqui citant in hanc
sentẽtiam
sententiam
Soto lib. 8. de iust. quæst. 2. art. 4. sed ille non
dicit nisi quòd est licitum recipere sub vsuris mutuum & recipere iuramentum per falsos deos ab hominibus paratis, non
autẽ
autem
petere; quin potiùs
libro. 6. de iustit. quæst. 1.
art. 5. vniuersaliter dicit non esse licitum petere ab aliquo actum quem ille non potest
exercere absque peccato.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Pars
negatiua vera est & necessaria, si petitio
illa accipiatur formaliter & per se
loquẽdo
loquendo
secundũ
secundum
significationem verborum. Et hoc
probant sufficienter argumenta facta pro
parte negatiua.
Secunda conclusio. Attentis
circunstātijs
circunstantijs
rerum & personarum, pars affirmatiua vera
est, & absque aliquo scrupulo. Et ratio est,
quia intentio petentis
nō
non
habet pro obiecto
actionem dantis mutuum sub vsuris, quatenus ab illo procedit, sed passionem ipsius recipientis mutuum sub vsuris: quæ quidem
passio bona est. Est enim sensus illorum verborum, attentis circunstantijs, da mihi
mutuũ
mutuum
; sed quia certus sum quòd non dabis nisi
sub vsuris, ego recipiam sub vsuris & patiar
hoc damnum. Et hic modus
loquẽdi
loquendi
etiam
inuenitur in sacris literis, v. g. Matth. 23. Et
vos implete mensuram
patrũ
patrum
vestrorum. Et
Ioan. 13. quod facis, fac citius. Hoc est paratus sum pati mortem & traditionem. Secundò probatur. Quia licitum est accipere
mutuum sub vsuris: ergo petitio quæ habet
illud ipsum obiectum bona est. Sed perinde
est dicere da mihi mutuum sub vsuris æquiualenter,
atq;
atque
dicere peto vt ego
recipiā
recipiam
mutuũ
mutuum
sub vsuris. Et licet Duran. & Palu. & Antoninus vbi suprà
cũ
cum
teneant partem negatiuam dicunt,
ꝙ
quod
cōmuniter
communiter
excusantur petentes
mutuũ
mutuum
sub vsuris ex negligentia vel ex
ignorantia, vel quia certi sunt,
ꝙ
quod
vsurarius
non dabit mutuum nisi sub vsuris.
AD
argumẽta
argumenta
in oppositum quatenus
militant contra secundam conclusionem respondetur. Ad primum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
obiectum petentis mutuum sub vsuris
nō
non
est intrinsecè malum, etiam si dare
mutuũ
mutuum
sub vsuris sit intrinsecè
malũ
malum
, quia obiectum
petentis non est nisi mutuum; quod
autẽ
autem
dicit, sub vsuris, permissiue dicit: sicut qui vult
potionem amaram accipere non habet pro
obiecto amaritudinem neque
cōplacet
complacet
de
amaritudine, sed de sanitate & curatione.
Secundum argumentum eandem habet solutionem. Ad tertium respondetur,
ꝙ
quod
nō
non
solum est licita illa petitio, quia vsurarius est
paratus, sed quia petens petit actum quem
alter potest exercere absque peccato, scilicet
mutuare. Cæterùm qui petit ab altero vt fornicetur, petit actum quem alter non potest
exercere sine peccato. Ad quartum respondetur, concedo antecedens & nego consequentiam, quia magus non potest exercere
illum actum absque peccato,
ꝙ
quod
si fuerit aliquis magus qui sine inuocatione dæmonis
possit soluere
maleficiũ
maleficium
vel declarando vbi
sit vt alij soluant, licitum est petere ab illo vt
soluat maleficium: vt optimè aduertit
Caietanus in quæstione de maleficis. Et fortassis
ita intelligendi sunt
Aureolus in 4. dist. 34.
&
summa Angelica in verbo superstitio, asserentes licitum esse petereà malefico, vt soluat maleficium. Obseruandum est
tamẽ
tamen
ꝙ
quod
quanuis D.
August. in epist. ad Publicolam
quæ est 154. nunquam concedat
licitũ
licitum
esse
petere tale iuramentum per falsos deos, sed
recipere: nihilominus illa petitio, iura mihi
per tuum idolum, quòd seruabis fidem, potest habere bonum sensum ex circunstantijs, scilicet, quia sic petens, certus est, quòd
ille infidelis non aliter iurabit nisi per falsum
deũ
deum
, neque aliter seruabit
fidẽ
fidem
, & intentio petentis
nō
non
fertur nisi
tantũ
tantum
ad
iuramẽtũ
iuramentum
|
quod licite fieri poterit. Permittit
autẽ
autem
quòd
ille iuret per falsum Deum propter suam
commoditatem proportionabiliter, sicut diximus de petente
mutuũ
mutuum
sub vsuris.
DVbium tertium est vtrum sit licitum
absque aliqua necessitate vel propria
commoditate, petere vel recipere
mutuũ
mutuum
sub vsuris? Arguitur primò pro parte negatiua. Nam D. Thom. dicit esse licitum cum
limitatione, scilicet propter bonum
propriũ
proprium
vel alterius, & hoc ipsum insinuat in solutione ad secundum.
Secũdò
Secundò
. Quilibet tenetur
ex charitate impedire peccatum proximi,
quotiescumq́ue potest sine proprio detrimento; sed qui petit vel recipit ad vsuras
absque aliqua propria commoditate potest
impedire peccatum proximi non petendo:
ergo tenetur non petere nec recipere. Etsi
respondeas, quòd ille vsurarius iam paratus
erat ad omnem vsuram & peccauerat; contra ille vsurarius de nouo peccat exercendo
istum actum in singulari, nam tenetur confiteri illum actum singularem, neque sufficit confiteri separatum esse ad omnem vsuram; ergo de nouo peccat, ac per
consequẽs
consequens
ego poteram illud euitare peccatum non recipiendo ad vsuras.
Ad hoc dubium
Durādus
Durandus
vbi suprà expresse tenet, quòd non alia ratione excusatur recipiens ad vsuras ne
cōmunicet
communicet
peccato alterius, nisi quia id facit propter suam vtilitatem, quæ quidem debet esse maior
quā
quam
damnum quod patitur in rependendis vsuris. Caietanus vero hic inquit, quòd
nō
non
oportet nimium vrgere conscientias
confitentiũ
confitentium
,
interrogādo
interrogando
an propter aliquam vtilitatem
receperint sub vsuris. Et dicit Caietan. quòd
nisi finis propter quem aliquis recipit sub
vsuris fuerit peccatum mortale:
nō
non
est peccatum mortale recipere sub vsuris: sed poterit esse veniale; vel quia actus est otiosus, vel
quia fortè est peccatum veniale. Neque obstat quòd D. Thom. in Responsione ad lectorem Florentinum, dicit quòd non excusatur quis à peccato petendi mutuum sub
vsuris propter maiores negotiationes exercendas: quia D. Thom. intelligendus est de
peccato veniali, quia finis ille, vt aliquis
abũ
dātiores
abundantiores
diuitias assequatur est peccatum veniale. Dicit vero Caietanus,
ꝙ
quod
si quis petit
ad vsuras vel recipit vt fornicetur,
nō
non
peccat
duo peccata, alterum fornicationis &
alterũ
alterum
quia dat
materiā
materiam
peccandi vsurario, vel non
impediendo
peccatũ
peccatum
vsuræ: sed
tantũ
tantum
peccatum fornicationis. Id ipsum tenet Soto in
lib. 6. de iust. quæst. 1. art. 5. & hanc
sententiā
sententiam
tenent plurimi ex modernis Theologis, sed
nobis probabilis videtur sententia Durandi
quæ
fundamentũ
fundamentum
habet in doctrina S. Tho.
& probant illam argumenta facta pro parte
negatiua, quæ non facilè soluuntur. Sed
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
vtilitas quæ excusat à tali peccato
nō
non
oportet vt sit maxima, v. g.
ꝙ
quod
aliquis sit
in extrema vel graui necessitate, vt possit recipere
mutuũ
mutuum
sub vsuris: sed sufficit
ꝙ
quod
sit mediocris quædam commoditas
secundũ
secundum
decentiam status cuiuslibet.
DVbium quartum est circa
solutionẽ
solutionem
D. Tho. Ad
tertiũ
tertium
vbi dicit, quòd ille
qui deponit pecunias apud
vsurariũ
vsurarium
qui non
habet aliàs quibus vsuras exerceat; vel deponit hac
intẽtione
intentione
, vt ille maiores vsuras exerceat, fit particeps culpæ illius. Dubitatur inquàm, vtrum ille qui deponit pecunias in tali casu, peccet
peccatũ
peccatum
iniustitiæ contra eos
cum quibus exercentur vsuræ? Caietanus
hic inquit
ꝙ
quod
ille qui deponit pecunias suas
apud talem
vsurariũ
vsurarium
, peccat tantùm venialiter. Et ratio eius est: quia ipse vsurarius duo
peccat peccata,
alterũ
alterum
infidelitatis, eo
ꝙ
quod
alienat depositum sine voluntate domini proprij, & in hoc venialiter peccat ex genere
suo, &
cũ
cum
hoc peccato communicat ille qui
deponit vsuras apud vsurarium, quia dat illi
materiā
materiam
infidelitatis. Alterum
peccatũ
peccatum
quod
committit vsurarius, est iniustitiæ
cōtra
contra
eos
cum quibus exercet vsuras; & in hoc peccato
nō
non
cōmunicat
communicat
qui deponit pecunias; quia
tantùm intendit custodire suas pecunias.
Cæterùm hæc sententia Caietani maximè
quantum ad secundum dictum falsa videtur
viris doctis.
Quātum
Quantum
ad
primũ
primum
dictũ
dictum
mihi
non placet: quia ratio secundi dicti, si quid
valet, probat falsum esse
primũ
primum
dictũ
dictum
. Siquidem deponens pecuniam non
intẽdit
intendit
quòd
depositarius infideliter agat, sed custodire
suam pecuniam. Probatur. Nam D.
Tho. in
solutione tertij inquit,
ꝙ
quod
ille qui deponit pecunias apud
vsurariũ
vsurarium
fit particeps culpæ vsurarij. Et certum est,
ꝙ
quod
loquitur de culpa
quā
quam
|
committit vsurarius exercendo vsuras. Sed
illud peccatum est iniustitiæ: ergo qui deponit pecunias est particeps iniustitiæ & tenetur ad restitutionem. Secundò. Qui deponit gladium apud hominem iratum
cōtra
contra
alterum cum quo occisurus est illum, peccat
peccatum homicidij, si hoc præuideat; ergo
similiter in nostro proposito. Et confirmatur. Si quis deponeret arma apud
illũ
illum
quem
videt cum his illaturum bellum iniustum,
peccat
idẽ
idem
peccatũ
peccatum
, ergo &c. Tertiò. Si quis
depositarius reddat depositum domino, volenti cum illo iniuriam alicui tertio inferre,
peccat
peccatũ
peccatum
iniustitiæ: & tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
damni subsequuti: vt
diximus suprà
quæst. 62. ar. 5. ergo multo magis peccat
cō
tra
contra
iustitiā
iustitiam
, ille qui deponit proprias pecunias apud
vsurariũ
vsurarium
paratum inferre
iniuriā
iniuriam
alicui tertio. Patet consequentia.
Nā
Nam
depositarius ille tenebatur aliàs iure naturæ reddere depositum, nisi adesset illa
circũstātia
circunstantia
; qui
vero deponit proprias pecunias nulla obligatione, sed vltro deponit,
stāte
stante
eadẽ
eadem
circũ
stantia
circumstantia
: ergo multo magis peccat. Et confirmatur. Si quis furi paratissimo ad furandum
det clauem
adulterinā
adulterinam
, fit particeps furti illius, vt patet in.
l. si pignore. §. si ferramenta.
ff. de furtis, ergo similiter in casu posito. Ad
rationem Caietani, scilicet,
ꝙ
quod
ille qui deponit pecunias id facit propter
suā
suam
cōmoditatẽ
commoditatem
quam
nō
non
tenetur amittere propter
malitiā
malitiam
vsurarij. Respondetur, quòd in illo casu tenetur amittere suam
cōmoditatem
commoditatem
, ne fiat iniuria alicui tertio, non
solũ
solum
ex charitate. Nam
hæc
nō
non
obligat sæpe numero
cũ
cum
tanto detrimento: sed tenetur ex iustitia
nō
non
dare instrumenta quibus præuidet iniuriam
faciẽdam
faciendam
esse proximo: aliàs talis iniuria est ipsi
volũ
taria
voluntaria
indirecte. Ob hæc argumenta est valde
probabilis hæc sententia: nihilominus sententia Caiet. & mihi ita videtur, dummodo qui pecunias deponit non intendat nisi
propriam commoditatem securi depositi.
AD argumenta in oppositum respondetur,
ꝙ
quod
est
differẽtia
differentia
maxima inter
mutuatariũ
mutuatarium
qui soluit vsuras, & alios quibus infertur vis. Nam mutuatarius mouetur ab intrinseco ad quærendum
mutuũ
mutuum
etiam non
obstantibus vsuris propter
suā
suam
commoditatẽ
commoditatem
, & gaudet inueniens mutuatorem
etiā
etiam
vsu
rarium: vnde non propriè anticipatur per
vim vsurarij: neque conqueritur de illo qui
peposuit pecunias apud vsurarium sicut meritò conqueritur ille, qui percutitur aut qui
spoliatur de illo dedit
gladiũ
gladium
vel ferramentum.
Cæterũ
Cæterum
S. Tho. potest intelligi,
quādo
quando
depositor
nō
non
amittit
suā
suam
cōmoditatem
commoditatem
.
Tũc
Tunc
enim videtur dare
occasionẽ
occasionem
vsurario peccandi. Hactenus de materia vsurarum.
De Censibus.
POst
quā
quam
doctrinā
doctrinam
sunt aliqui contractus
in quibus solet palliari vsura, vt est emptio & venditio ad
creditũ
creditum
: sed de hoc diximus. q. 77. art. 4. de cæteris verò contractibus dicemus statim.
DE quatuor speciebus
cōtractuũ
contractuum
agẽdũ
agendum
nobis est; in quibus solet palliari vsura, scilicet de emptione &
vẽditione
venditione
censuũ
censuum
.
Secundo de Assecurationibus. Tertio de Societatibus. Quarto de Cambijs. De primo
igitur
cōtractu
contractu
disputant doctores in 4. dist.
15. Conrad. de
cōtract
contract
. q. 79. Ioannes de Medina in quæstione speciali de censibus. Soto
lib. 6. de iust. q. 5. Couar. lib. 3. Variar. cap. 7.
Nauar. super caput
primũ
primum
. 14. q. 3. num. 16.
Nobis
autẽ
autem
circa istam
materiā
materiam
quatuor definienda sunt. Primum quid sit census.
Secũ
dum
Secundum
super
quā
quam
rem possit constitui census.
Tertium quotuplex sit census.
Quartũ
Quartum
quæ
nā
nam
cōditiones
conditiones
sint necessariæ ad iustificationem census. Circa primum nota,
ꝙ
quod
nō
non
accipimus hic nomen
cẽsus
census
pro re familiari, nec
vero pro tributo quod soluitur regibus;
sed accipitur vt significat ius
percipiẽdi
percipiendi
annuā
annuam
pensionẽ
pensionem
ex
cōtractu
contractu
emptionis &
vẽditionis
venditionis
. Vt v. g. emit Petrus à Paulo pro quatuordecim ius percipiendi ab illo vnum singulis annis: illud ius est census
secundũ
secundum
præ
sentem considerationem. De secundo verò
communis sententia est,
ꝙ
quod
census potest
cō
stitui
constitui
super re fructifera. v. g. super agro, vinea & domo. Vt si Petrus emat à Paulo ius
percipiẽdi
percipiendi
ex agro illius tres modios tritici,
vel mille dipondia singulis annis.
DVbium primum est: an super nudam
personam possit constitui census. De
qua re est differentia inter Iuristas & Theologos stando in solo iure naturali,
nā
nam
ferè
cō
munis
communis
sententia est pars negatiua,
quā
quam
in lo|
cis citatis supradicti doctores
probāt
probant
multis
argumentis. Sed partem affirmatiuam tenet
Conrad. vbi sup. q. 83. & 84. Medin. vbi sup.
Soto vbi sup. ar. 1. Maior. in. 4. dist. 15. quæst.
44. Couar. sup. num. 8.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Stando in solo iure naturali potest constitui
cẽsus
census
super
nudā
nudam
personā
personam
fructiferā
fructiferam
tamẽ
tamen
&
vtilẽ
vtilem
, vt v. g. super
artificẽ
artificem
. Probatur primò.
Nam artifex potest locare suas operas, ergo
poterit
vẽdere
vendere
ius ad illas singulis annis exhibendas. Secundò. Super
rẽ
rem
fructiferā
fructiferam
potest
cōstitui
constitui
cẽsus
census
: ergo super
personā
personam
vtilẽ
vtilem
&
fructiferā
fructiferam
. Vltimò probatur.
Nā
Nam
in quibusdam
ecclesijs
exigũtur
exiguntur
decimæ
nō
non
solũ
solum
ex fructibus terræ, sed
etiā
etiam
ex personis fructuosis, vt
habetur in. c. Apostolicæ. de decimis, ergo
etiā
etiam
cẽsus
census
potest
cōstitui
constitui
super tales personas.
Secũda
Secunda
cōclusio
conclusio
.
Stādo
Stando
in
eodẽ
eodem
iure naturali, potest
cōstitui
constitui
cẽsus
census
super nudam
personā
personam
. Ista
cōclusio
conclusio
nō
non
est
tā
tam
certa sicut prima.
Sed
ꝓbatur
probatur
.
Nā
Nam
stādo
stando
in solo iure naturę, illa
persona potest se
vẽdere
vendere
& fieri seruus: ergo
pari ratione poterit
vẽdere
cendere
ius istud ad
certũ
certum
tẽpus
tempus
.
Secũdò
Secundò
probatur. Quia nulla persona
est
tā
tam
inutilis quæ
nō
non
possit aliqua obsequia
præstare, vt comitari dominum vel assistere
illi: ergo super
quālibet
quamlibet
personā
personam
potest
cōstitui
constitui
cẽsus
census
. ¶ Tertiò. Obligatio cuiuslibet personæ
quā
quam
super se accipit ad
soluendā
soluendam
pensionẽ
pensionem
, vel
pecuniā
pecuniam
, vel
seruitutẽ
seruitutem
, ita vt illo
tẽpore
tempore
statuto
nō
non
sit sui iuris sed maneat vbi dominus voluerit,
totũ
totum
hoc pretio æstimabile
est, ergo poterit
vẽdi
vendi
, si fuerit emptor.
Cōfirmatur
Confirmatur
.
Nā
Nam
nemo est
tā
tam
pauper & nudus qui
ex industria sua
nō
non
possit eleemosynas colligere, vnde obligetur per totam
vitā
vitam
singulis
annis soluere
pẽsionẽ
pensionem
vnius
argẽti
argenti
; ergo persona illius poterit obligari ad
illā
illam
pensionẽ
pensionem
.
Ex hac
cōclusione
conclusione
sequũtur
sequuntur
tria.
Primũ
Primum
est,
censum posse
cōstitui
constitui
super incerta bona.
Secũdũ
Secundum
est, posse
cōstitui
constitui
super bona minoris
valoris
quā
quam
sit
cẽsus
census
. Tertiò. Super bona facilè peritura
nō
non
pereunte censu. Ratio
omniũ
omnium
istorũ
istorum
est,
quoniā
quoniam
cũ
cum
census possit
cōstitui
constitui
super ipsam
personā
personam
immediatè inde
supplet̃
suppletur
,
quod deficit in bonis super quæ
cōstituitur
constituitur
cẽsus
census
. Sed
cōtra
contra
istā
istam
cōclusionẽ
conclusionem
arguitur sic.
In tali
cōtractu
contractu
vẽditur
venditur
& emitur id quod re
uera
nō
non
est,
neq;
neque
in se
neq;
neque
in sua causa, ergo
talis
cōtractus
contractus
habet
effigiẽ
effigiem
vsuræ. Ad hoc
argumentũ
argumentum
respondetur primò, nego
antecedẽs
antecedens
. Quia reuera id quod emitur partim est
in se, partim est in sua causa: emitur enim ius
ad
exigendũ
exigendum
à Paulo
pensionẽ
pensionem
annuā
annuam
, vnde
obligatio reuera est in Paulo & pretio æstimabilis:
pẽsio
pensio
vero est in illo
tāquā
tamquam
in causa,
qui industria sua tenetur acquirere vnde soluat. Secundò
respōdetur
respondetur
, nego
cōsequentiā
consequentiam
,
& ratio est: quia vsura
nō
non
cōmittitur
committitur
vbi
nō
non
est
mutuũ
mutuum
: at verò in casu posito
neq;
neque
est
mutuũ
mutuum
explicitè
neq;
neque
implicitè, eo
ꝙ
quod
ipsum capitale quod est
pretiũ
pretium
nũquā
numquam
tenetur Paulus
reddere Petro, quòd si in illo
cōtractu
contractu
est aliqua iniustitia: illa tenet se ex parte
vendẽtis
vendentis
,
quia
vẽdit
vendit
id quod
nō
non
est. Sed
neq;
neque
ista iniustitia reperitur illic. Ratio est: quia scienti &
propria
spōte
sponte
volẽti
volenti
nō
non
sit iniuria: sed
emẽs
emens
censum super
nudā
nudam
personā
personam
est sciens quod
emit, & propria
spōte
sponte
vult emere: ergo nulla
fit iniuria illi. Et per hoc
respōdetur
respondetur
ad aliud
argumẽtũ
argumentum
huic simile, scilicet,
nō
non
est licitum
emere à Rege iura fictitia, ergo
neq;
neque
in casu
posito emere
cẽsum
censum
super
nudā
nudam
personam.
Respōdetur
Respondetur
enim ad
antecedẽs
antecedens
,
ꝙ
quod
si ille qui
emit iura fictitia ignorat esse fictitia;
iniuriā
iniuriam
patitur à Rege: si
autẽ
autem
sciat esse fictitia,
nullā
nullam
patitur
iniuriā
iniuriam
si vult emere
obligationẽ
obligationem
Regis ad soluendam pensionem. Atque hactenus de hoc secundo dubio.
De tertio vero
sciẽdũ
sciendum
est
ꝙ
quod
ex quadruplici capite sumitur multiplex diuisio
censuũ
censuum
,
vel ex parte modi
faciẽdi
faciendi
cōtractuum
contractuum
, & sic
alius est census reseruatiuus alius consignatiuus: reseruatiuus est,
quādo
quando
aliquis tribuit alteri sua bona
reseruādo
reseruando
sibi
aliquā
aliquam
pensionẽ
pensionem
annuā
annuam
. Sed de hoc sensu fit
mẽtio
mentio
in.
l. fin. C.
de
rerũ
rerum
permutatione.
Cōsignatiuus
Consignatiuus
census
est,
quādo
quando
aliquis retinens sua bona obligat
illa ad
soluendā
soluendam
annuā
annuam
pensionẽ
pensionem
: & iste est
frequentissimus in vsu. Secundò diuiditur
cẽsus
census
ex parte rei super qua
cōstituitur
constituitur
, & sic
alius
cẽsus
census
est realis
cōstitutus
constitutus
super re
tẽporali
temporali
: alius dicitur personalis, quia
cōstituitur
constituitur
im mediatè super
personā
personam
. Tertiò diuiditur
ex parte ipsius pensionis
soluẽdæ
soluendæ
; & sic alius
cẽsus
census
est fructuarius, quando pensio est fructus alicuius rei: alius pecuniarius quando
pensio est pecunia.
Itẽ
Item
eadẽ
eadem
consideratione
diuiditur census super quantitate pensionis,
|
vel
absolutā
absolutam
&
certā
certam
, v. g. si pensio sit decem
millia, vel
proportionabilẽ
proportionabilem
, vt si pensio sit
quinta pars fructus.
Deniq;
Denique
diuiditur census
ex parte durationis, vnde deriuantur multæ
diuisiones: alius est enim perpetuus, alius
tẽ
poralis
temporalis
.
Itẽ
Item
temporalis alius
cōstituitur
constituitur
pro
certo
tẽpore
tempore
. v. g. 20. annis: alius pro certa vita, v. g. pro vita Ioannis, qui census dicuntur
vitalitij.
Itẽ
Item
alius est census redimibilis, alius
irredimibilis. Redimibilis dicitur, quando
vẽditor
venditor
cẽsus
census
pōt
potest
dato pretio quod recipit
extinguere census: irredimibilis dicitur
quā
do
quando
hoc
nō
non
potest. ¶
Iā
Iam
verò circa
quartũ
quartum
pũ
ctũ
punctum
principale quæritur,
vtrũ
vtrum
omnes prædicti
cōtractus
contractus
sint liciti
stādo
stando
in solo iure naturæ? De qua re varię sunt
doctorũ
doctorum
sentẽtiæ
sententiæ
,
quidā
quidam
enim aiunt,
ꝙ
quod
licet aliquis possit donare censum:
nō
non
tñ
tamen
potest
vẽdere
vendere
. Huius
sentẽ
tiæ
sententiæ
est
Hẽric
Henric
.
Gādauo
Gandauo
quodl. 8. q. 22. & Arimin.
quẽ
quem
citat
Salyc. in
authẽtica
authentica
ad hæc. C.
de vsuris, & aliqui
Iurisperiti in. c. in ciuitate
de vsuris. Alij vero aiunt,
licitũ
licitum
esse vendere
cẽsum
censum
realẽ
realem
&
nō
non
personalẽ
personalem
. Alij verò
licitũ
licitum
esse
fructuariũ
fructuarium
cẽsum
censum
nō
non
autem
pecuniarũ
pecuniarium
.
Huius sententiæ dicitur esse Ancharranus.
PRO decisione sit vnica
cōclusio
conclusio
.
Stādo
Stando
in solo iure naturæ omnes
cōtractus
contractus
cẽ
suũ
censuum
prædictorũ
prædictorum
liciti sunt, si fiant iusto pretio. Probatur primo. Cuilibet
licitũ
licitum
est bona sua pretio vendere; ergo &
partẽ
partem
bonorũ
bonorum
suorũ
suorum
. Rursus, sed pars
bonorũ
bonorum
est
cẽsus
census
ille:
ergo potest
illũ
illum
vẽdere
vendere
. Secundo probatur.
Cẽsus
Census
ille habet
rationẽ
rationem
mercis pretio æstimabilis, & pecunia habet rationem pretij;
ergo iustus erit contractus vbi pecunia pro
cẽsu
censu
datur. Tertiò. Omnis res quę donari potest si
nō
non
sit spiritualis potest vendi; sed census
nō
non
est
bonũ
bonum
spirituale: ergo si potest donari potest & vendi. Quartò. Fructus terræ
sunt pretio ęstimabiles; ergo si
cẽsus
census
fructuarius est licitus erit licitus pecuniarius. Vltimò probatur ex
cōstitutionibus
constitutionibus
Martini V.
& Calixti III. quæ
habẽtur
habentur
inter
extrauagā
tes
extrauagantes
cōmunes
communes
tit. de empt. & vendit. & ex motu proprio Pij V. de censibus, quibus in locis
Pōtifices
Pontifices
approbāt
approbant
cẽsus
census
, etiam pecuniarios
quibusdā
quibusdam
cōditionibus
conditionibus
appositis.
Itẽ
Item
in
Clemẽtina
Clementina
. 1. de rebus eccl.
nō
non
alienādis
alienandis
,
cōceditur
conceditur
episcopis facultas
alienādi
alienandi
bona ecclesię,
pro
tẽpore
tempore
vitæ suę. Vnde colligimus quod
census pro certo
tẽpore
tempore
sit licitus: De qua re
erit specialis difficultas in dubio. 3. ¶
Deniq;
Denique
in legibus Hispaniæ
eadẽ
eadem
conclusio probatur, vt patet in Copilatione
legũ
legum
lib. 5. tit. 15.
&
quāuis
quamuis
in his legibus prohibeatur census
fructuarius propter speciales rationes:
tamẽ
tamen
nos loquimur stando in iure naturæ.
DVbiũ
DVbium
secundũ
secundum
est, an liceat emere
cẽ
sum
censum
cũ
cum
pacto retro
emẽdi
emendi
, vel
retrouedẽdi
retrouedendi
. v. g.
vẽdit
vendit
Petrus censum Ioanni, &
obligatur Petrus redimere censum:
tũc
tunc
dicitur
pactũ
pactum
retro
emẽdi
emendi
. Rursus. Si autem
nō
non
obligetur Petrus, sed
Ioānes
Ioannes
obligetur
iterũ
iterum
vẽdere
vendere
Petro
quādo
quando
ipse voluerit:
tũc
tunc
dicitur
pactũ
pactum
retro
vẽdẽdi
vendendi
.
Respōdetur
Respondetur
ergo ad
dubiũ
dubium
, & sit prima
cōclusio
conclusio
.
Licitũ
Licitum
est emere
cẽsum
censum
cũ
cum
pacto retrouendendi. Vt v. g. in
casu posito
licitũ
licitum
est Petro obligare
Ioannẽ
Ioannem
,
vt
quādo
quando
Petrus voluerit redimere censum
dato pretio quod recepit, teneatur Ioannes
admittere
redẽptionẽ
redemptionem
illā
illam
. Probatur
cōclusio
conclusio
.
Nā
Nam
si quæ ratio iniustitiæ esset in isto
cō
tractu
contractu
maximè vsuræ; sed ista non est, ergo.
Minor
ꝓbatur
probatur
, quia ad
rationẽ
rationem
vsuræ requiritur
mutuũ
mutuum
: sed ibi
nō
non
est ratio mutui
neq;
neque
implicita
quidẽ
quidem
, quod patet, quia ad
rationẽ
rationem
mutui pertinet, vt
mutuatariꝰ
mutuatarius
qui recipit
pecuniā
pecuniam
obligetur
illā
illam
reddere. Sed in casu posito Petrus
nō
non
obligatur reddere pecuniam,
sed relinquitur in eius
volũtate
voluntate
: ergo
nō
non
habet
rationẽ
rationem
mutuatarij.
Secũdò
Secundò
.
Quæcunq;
Quæcunque
alia res
tẽporalis
temporalis
pōt
potest
emi
cũ
cum
pacto
retrouendẽdi
retrouendendi
, vt domus & ager; ergo
cẽsus
census
.
Verũ
Verum
est
tñ
tamen
,
ꝙ
quod
cũ
cum
tali pacto
retrouẽdẽdi
retrouendendi
debet diminui de pretio
cẽsus
census
, vt v. g. si mille
æstimātur
æestimantur
pretio triginta mille
cũ
cum
tali pacto
retrouẽdẽ
di
retrouendendi
,
tũc
tunc
cũ
cum
tali pacto
nō
non
æstimabũtur
æstimabuntur
nisi quatuordecim
milliũ
millium
dipōdiorũ
dipondorium
. Et
deniq;
denique
conclusio
colligit̃
colligitur
ex
Pōtificibꝰ
Pontificibus
citatis & legibus.
Secũda
Secunda
cōclusio
conclusio
. Vsura est emere
cẽsum
censum
cũ
cum
pacto retro emendi, vt v. g. in casu posito
illicitũ
illicitum
est & vsura, obligare Petrum vt redimat
cẽsum
censum
reddẽdo
reddendo
principale
nō
non
cōputatis
computatis
singulis
pẽsionibus
pensionibus
in ipso
p̃tio
pretio
. Ista
cōclusio
conclusio
ꝓbatur
probatur
.
Nā
Nam
in tali
cōtractu
contractu
est
mutuũ
mutuum
implicite. Probatur.
Nā
Nam
Petrus obligatur reddere pretium quod accepit, & rursus reddere
aliquid amplius singulis annis; ergo est vsura
scilicet
mutuũ
mutuum
ex lucro. Sed
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
ista
cōclusio
conclusio
intelligenda est quando perso|
na Petri obligatur reddere
pretiũ
pretium
.
Cæterũ
Cæterum
si
non obligetur persona Petri, sed
tantũ
tantum
res super
quā
quam
cōstituitur
constituitur
census,
licitũ
licitum
est emere
censum cum tali pacto, vt emptor ipse posset exigere à re illa post aliquot annos pretium datum, non
cōputando
computando
annuas pensiones quas receperat. Probatur:
nā
nam
in tali casu
nulla est ratio mutui ne implicitè quidem,
quod probatur. De ratione mutui est vt mutuatarius obligetur reddere mutuum: sed in
casu isto mutuatarius
nō
non
tenetur reddere: ergo ibi non est ratio mutui, ac per
cōsequens
consequens
neq;
neque
est vsura. Confirmatur. Nam mutuatarius semper obligatur reddere mutuum in
omni euentu, sed in casu posito Petrus vendens censum non tenetur reddere
pretiũ
pretium
, si
res super qua
cōstituitur
constituitur
pereat: ergo
nō
non
habet rationem mutuatarij.
Secũdò
Secundò
probatur.
Nam aliæ res possunt vendi cum tali pacto
retro emendi. Vt v. g. emit Ioannes vineam
à Petro eo pacto vt Petrus teneatur post decennium iterum emere vineam à
Ioāne
Ioanne
eo
pretio quo
tũc
tunc
æstimanda fuerit. Ergo similiter potest vendi census cum tali pacto,
dũ
modo
dummodo
non obligetur persona reddere pretium quod recepit, sed ista exceptio intelligenda est, dummodo pretium quod datur
pro tali censu sit maius quàm esset sine tali
pacto: eo quòd
pactũ
pactum
illud est in grauamen
ipsius venditoris, alioquin posset esse iniustitia in tali contractu: eo
ꝙ
quod
pretium est minus
quā
quam
par est. Non
autẽ
autem
erit vsura, quia nulla
est ratio mutui. Et isto fortassis modo
intelligẽda
intelligenda
est
sentẽtia
sententia
Ioānis
Ioannis
de Medina in quæ
stione de
cẽsibus
censibus
, vbi tenet
licitũ
licitum
esse emere
censum
cũ
cum
pacto retro emendi,
intelligẽdus
intelligendus
est, non obligando
personā
personam
sed rem ipsam.
DVbium tertium est vnde pensandum
sit iustum pretium in censibus emendis? Respondetur & sit prima
cōclusio
conclusio
. Stando in solo iure naturali, illud est pretium iustum quod æstimatur à viris bonis & prudentibus, & quod est in vsu pro illo
tẽpore
tempore
.
Hoc probatur: quia eadem est ratio
quantũ
quantum
ad hoc sicut de alijs mercibus de quibus diximus in quæst. 77. illud esse pretium
iustũ
iustum
.
Sed est aduertendum,
ꝙ
quod
ad
æstimandũ
æstimandum
pretium iustum, oportet aduertere ad onus siue
grauamen quod suscipit venditor vel emptor. Vt v. g. si venditor obligatur vt
nũquā
numquam
redimat, debet esse maius pretium. Si autem
emptor ipse obligatur extinguere censum
redimente
vẽditore
venditore
, debet minui de pretio,
quia illud est grauamen emptoris. Et denique
attendendũ
attendendum
est si res super qua
cōstituitur
constituitur
census sit firma & tuta, sic enim pretium
debet esse maius quam si res sit minùs tuta.
Secunda conclusio.
Secundũ
Secundum
leges regni
Hispaniæ census
tẽporales
temporales
redimibiles non
possunt emi minoris quàm quatuordecim
pro vno. Patet ex lib. 5. titul. 15. lib. 6. vbi irritantur contractus aliter facti, & tabellio qui
interfuerit grauiter punitur. Sed aduertendum est circa
istā
istam
legẽm
legem
,
ꝙ
quod
quia facta est in
fauorem
vendentiũ
vendentium
non ponitur terminus
pretij versus magnitudinem sed versus paruitatem. Itaque census redimibilis iustè venditur pluris quàm quatuordecim. Secundò
aduertendũ
aduertendum
est,
ꝙ
quod
in. l. 4.
ibidẽ
ibidem
Carolus V.
reducit
cẽsus
census
fructuarios redimibiles ad pecuniarios respectu quatuordecim pro vno;
sed quia
nō
non
fecerat
legẽ
legem
vniuersalem de censibus pecuniarijs: ideò eius filius in. l. 6. fecit
talem
cōstitutionem
constitutionem
,
reducẽdo
reducendo
omnes antiquos census redimibiles qui minori pretio
fuerant
cōstituti
constituti
ad quatuordecim pro vno.
Deniq;
Denique
aduertẽdũ
aduertendum
est,
ꝙ
quod
illa lex
intelligẽda
intelligenda
est
quādo
quando
illa res super qua
cōstituitur
constituitur
census fuerit satis tuta, alioquin si res
nō
non
est satis
tuta: poterit census minori pretio emi in foro
cōscientiæ
conscientiæ
, nam fortassis in foro exteriori
non admittetur illa excusatio.
DVbium quartum est.
Vtrũ
Vtrum
sit licitum
emere
cẽsum
censum
tẽporalẽ
temporalem
pro certo
tẽpore
tempore
minori pretio
quā
quam
fuerit tota summa
singulariũ
singularium
pensionũ
pensionum
? V. g.
vtrũ
vtrum
sit
licitũ
licitum
Petro
emere mille singulis annis
soluẽda
soluenda
, pro quatuordecim millibus ad
spatiũ
spatium
20. annorum.
Pro parte negatiua est
argumentũ
argumentum
. Petrus
obligat
Ioannẽ
Ioannem
venditorem, vt intra viginti
annos reddat viginti millia pro quatuordecim quæ modo recipit, quod videtur esse
mutuũ
mutuum
implicitè & vsura. Et
cōfirmatur
confirmatur
. Si
Petrus obligaret
Ioannẽ
Ioannem
vt receptis quatuordecim modo, redderet post viginti annos
viginti millia simul, esset aperta vsura, ergo
etiā
etiam
in casu posito. Patet
cōsequẽtia
consequentia
:
nā
nam
nihil
refert quòd solutio fiat sigillatim vel simul.
Ad hoc
dubiũ
dubium
Soto lib. 6. de iust. q. 5. ar. 2.
dicit,
ꝙ
quod
si per
talẽ
talem
cōtractũ
contractum
emantur fructus
|
incerti,
quāuis
quamuis
sit spes
ꝙ
quod
sunt valituri magis
quā
quam
pretiũ
pretium
datũ
datum
, licitus est contractus: si
autẽ
autem
census sit pecuniarius & certus, & nullis expensis
recuperādus
recuperandus
: inquit,
nō
non
posse distingui à mutuo & vsura.
Oppositā
Oppositam
sententiā
sententiam
tenet
Conrad. vbi suprà. q. 80. & ratio eius est:
quia 100.
nũmi
nummi
præsentes, pluris æstimantur
quàm 100. absentes; ergo poterit aliquis emere 100. de præsenti datis 110. in spatio
quinq;
quinque
annorũ
annorum
, v. g. soluendos. Sed hæc ratio nulla
est. Quia pari modo iustificaretur omne
mutuũ
mutuum
cũ
cum
lucro. Ioannes vero de Medina
vbi suprà post
lōgā
longam
disputationẽ
disputationem
ait,
ꝙ
quod
de rigore censendi scholastico, non possumus
condemnare illum contractum: Nihilominus est suspectus de vsura.
PRO decisione sit conclusio. Licitus est
ille
cōtractus
contractus
si fiat iusto pretio. Probatur primo.
Nā
Nam
cẽsus
census
pro certo
tẽpore
tempore
licitus
est, & ex iure approbatus, vt diximus; sed
cō
muniter
communiter
ita celebratur ab omnibus, vt
pretiũ
pretium
sit minus
quā
quam
tota summa
pẽsionũ
pensionum
: ergo ita
est licitus.
Cōfirmatur
Confirmatur
.
Nā
Nam
alias stultus iudicaretur qui daret quatuordecim millia simul, pro
pẽsione
pensione
milliũ
millium
soluẽdorũ
soluendorum
singulis
annis pro spatio quatuordecim
annorũ
annorum
. Secundo
ꝓbatur
probatur
.
Cẽsus
Census
perpetuus emitur minore pretio
quā
quam
sit tota summa
pẽsionũ
pensionum
soluẽdarũ
soluendarum
. Vt v. g. si emitur
cẽsus
census
mille
dipondiorũ
dipondiorum
pro triginta millibus,
certũ
certum
est,
ꝙ
quod
trāsactis
transactis
30. annis excedit
summā
summam
pẽsionũ
pensionum
in
infinitũ
infinitum
pretiũ
pretium
datũ
datum
. Ergo multo magis licitum
erit emere
cẽsum
censum
tẽporalẽ
temporalem
ꝓ
pro
certo
tẽpore
tempore
,
minore pretio
quā
quam
sit summa
pẽsionũ
pensionum
. Patet
cōsequẽtia
consequentia
.
Nā
Nam
cẽsus
census
perpetuus pluris æstimatur ab omnibus.
Deniq;
Denique
probatur.
Nā
Nam
Petrus
emẽs
emens
talẽ
talem
censum statim abdicat à se ius
quatuordecim
milliũ
millium
dipōdiorũ
dipondiorum
, simul tribuens illa
Ioāni
Ioanni
, quod
quidẽ
quidem
ius pluris æstimatur
saltẽ
saltem
nō
non
minus
quā
quam
ius
percipiẽdi
percipiendi
singulis annis mille pro spatio viginti
annorũ
annorum
.
Et ratio est: quia multa pecunia simul, vtilior est & aptior ad
quālibet
quamlibet
negotiationẽ
negotiationem
,
quàm si sigillatim & per partes possideatur.
AD
argumẽtũ
argumentum
in
oppositũ
oppositum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
idẽ
idem
argumẽtũ
argumentum
probaret
nō
non
esse
licitũ
licitum
emere censum
perpetuũ
perpetuum
minore pretio
quā
quam
sit summa
pẽsionũ
pensionum
soluendarũ
soluendarum
.
Respō
detur
Respondetur
, ergo
ꝙ
quod
ius
recipiẽdi
recipiendi
sigillatim & paulatim. 2000.
nō
non
pluris ęstimatur
quā
quam
ius pos
sidendi simul quatuordecim millia. Ad
cō
firmationẽ
confirmationem
negatur
cōsequentia
consequentia
propter rationem dictam, & quia in illo casu obligaret
venditorẽ
venditorem
vt teneatur simul rependere quatuordecim millia & insuper sex millia.
DVbiũ
DVbium
vltimũ
vltimum
est, quæ
nā
nam
conditiones
sint necessariæ vt
cōtractus
contractus
census redimibilis sit licitus. Pro cuius explicatione
notādũ
notandum
est. Quòd sex
cōditiones
conditiones
colligebā
tur
colligebantur
ex Decretis Calixti III. & Martini V.
quæ
habẽtur
habentur
in summa
Cōciliorũ
Conciliorum
in summa
Cōcilij
Concilij
Florẽtini
Florentini
. ¶ Circa quas conditiones erat
differẽtia
differentia
inter doctores;
quidā
quidam
enim
dicebāt
dicebant
Pōtifices
Pontifices
quidẽ
quidem
definisse
cōtractus
contractus
factos
cũ
cum
illis
cōditionibus
conditionibus
licitos esse,
nō
non
tamẽ
tamen
necessarias esse
cōditiones
conditiones
illas. Alij verò
aiebāt
aiebant
omnino necessarias esse vt census
esset licitus & iustus.
Hāc
Hanc
tamẽ
tamen
differẽtiā
differentiam
diremit facilè
Pius V. in proprio motu de
cẽsibus
censibus
edito anno 1569. Vbi statuit
nouẽ
nouem
cōditiones
conditiones
esse necessarias vt
cōtractus
contractus
cẽsus
census
licitus sit. Prima
cōditio
conditio
est, vt
nō
non
cōstituatur
constituatur
nisi super re immobili & ex natura sua fructifera, & certis finibus determinata.
Secũda
Secunda
cō
ditio
conditio
est,
ꝙ
quod
nō
non
cōstituatur
constituatur
cẽsus
census
nisi numerata pecunia de præsenti
corā
coram
testibus & notario
celebrāte
celebrante
simul
cōtractũ
contractum
. Tertia
cōditio
conditio
est,
ꝙ
quod
solutiones
pẽsionũ
pensionum
nō
non
fiāt
fiant
anticipatæ.
Quarta
cōditio
conditio
est, vt
cōditiones
conditiones
& obligationes de casibus fortuitis nullæ sint. Quinta
cōditio
conditio
est,
ꝙ
quod
pactũ
pactum
auferẽs
auferens
vel
restringẽs
restringens
facultatẽ
facultatem
vẽdẽdi
vendendi
rẽ
rem
super qua
cōstituitur
constituitur
cẽsus
census
nullũ
nullum
sit, quin potiùs debitor habeat liberam
potestatẽ
potestatem
vendẽdi
vendendi
rẽ
rem
sine solutione decimæ
partis, vel aliquotæ:
dũmodo
dummodo
res illa eodem
pretio possit
vẽdi
vendi
à
dño
domino
cẽsus
census
. Sexta
cōditio
conditio
est,
ꝙ
quod
pacta omnino sint irrita quę
cōtinent
continent
,
vt si
vẽditor
venditor
cẽsus
census
fuerit morosus in solutione
pẽsionis
pensionis
,
ꝙ
quod
teneatur ad
lucrũ
lucrum
cessans & ad
cābia
cambia
& ad
pẽsiones
pensiones
. Sed hæc
cōditio
conditio
debet
intelligi
quātũ
quantum
est ex parte pacti
qđ
quod
interuenit inter
emptorẽ
emptorem
&
vẽditorẽ
venditorem
;
nā
nam
si aliàs iure
naturæ tenebatur
vẽditor
venditor
morosus ad
lucrũ
lucrum
cessans vel ad
damnũ
damnum
emergẽs
emergens
:
nō
non
excusabitur per
istā
istam
cōstitutionẽ
constitutionem
Pontificis. Septima
conditio est, quòd census semel constitutus
non augeatur
neq;
neque
minuatur super eadem
re in fauorem ipsius emptoris. Octaua conditio est, vt census pereat pereunte re super
qua constituitur & minuatur minuta re: sed
|
hoc
intelligẽdũ
intelligendum
est,
quādo
quando
ita diminuitur vt
nō
non
possit
integrũ
integrum
censum reddere.
Itẽ
Item
in
eadẽ
eadem
cōditione
conditione
statuit
Pōtifex
Pontifex
, vt
vẽditor
venditor
census possit
illũ
illum
extinguere eodem pretio quo
vendidit. ¶ Nona conditio est, vt pacta quæ
cōtinent
continent
; vt
pretiũ
pretium
census ab inuito &
inuolũ
tario
inuoluntario
exigantur, nulla sint, hoc est
ꝙ
quod
non fiat
pactũ
pactum
retro emendi nisi in casu quo ipse venditor
volẽs
volens
redimere
cẽsum
censum
admonet ante
duos
mẽses
menses
dominũ
dominum
, quibus
trāsactis
transactis
statuit
Pōtifex
Pontifex
vt dominus census intra
annũ
annum
possit
repetere censum ab inuito & inuoluntario:
quod si aliqua via ille
nō
non
potuit soluere
pretiũ
pretium
, nihilominus ei facultas maneat
redimẽ
di
redimendi
quādo
quando
potuerit: ita vt
nō
non
efficiatur perpetuus
cẽsus
census
.
Deniq;
Denique
declarat
Pōtifex
Pontifex
,
ꝙ
quod
pretiũ
pretium
semel
cōstitutũ
constitutum
nō
non
possit crescere aut minui
propter
temporũ
temporum
aut
personarũ
personarum
qualitatem.
Quas omnes
cōditiones
conditiones
Pōtifex
Pontifex
vult habere
locũ
locum
,
nō
non
solũ
solum
quādo
quando
census de nouo creatur: sed
etiā
etiam
quando,
cōstitutus
constitutus
iā
iam
de nouo
vẽ
ditur
venditur
,
dũmodo
dummodo
talis
cẽsus
census
fuerit creatus post
promulgationẽ
promulgationem
istius motus proprij. ¶ His
suppositis,
respōdetur
respondetur
vnica conclusione ad
dubiũ
dubium
. Omnes istæ
cōditiones
conditiones
sunt conformes iuri naturali, & per
cōsequẽs
consequens
obligāt
obligant
in
foro conscientiæ. Et probatur.
Nā
Nam
cōtractus
contractus
cẽsus
census
magnā
magnam
materiā
materiam
præbet
palliādi
palliandi
vsuras;
sed per istas
cōditiones
conditiones
obuiatur his
incōmodis
incommodis
, ergo
obligāt
obligant
in
cōscientia
conscientia
, & sunt conformes rectæ rationi. Item,
quāuis
quamuis
multa pacta
quæ
Pōtifex
Pontifex
irritat ibi stando in iure naturæ
essent valida, tamen si attendamus
idẽ
idem
ius naturæ, necesse erat, vt stantibus pactis illis,
pretiũ
pretium
augeretur: quia
tamẽ
tamen
nō
non
augebatur in
cō
suetudine
consuetudine
hominũ
hominum
, ideo
Pōtifex
Pontifex
merito irritat illa pacta. Et
deniq;
denique
probatur.
Nā
Nam
respublica ciuilis Christiana subdita est ecclesiasticæ
in omnibus quæ pertinent ad
salutẽ
salutem
animarũ
animarum
: sed ad
salutẽ
salutem
animarũ
animarum
expediebat (vt ait
ipse
Pōtifex
Pontifex
)
ꝙ
quod
tanto malo occurreretur: ergo tales leges
obligāt
obligant
in foro
cōsciẽtiæ
conscientiæ
.
Neq;
Neque
valet dicere,
ꝙ
quod
istæ sanctiones non sunt acceptatæ. Quia reuera in tribunalibus Regijs admittuntur & viri timoratæ
cōscientiæ
conscientiæ
ita seruant: nec aliquando fuit supplicatum ab huiusmodi constitutionibus apud ipsum Pontificem. Atque hactenus de isto dubio.
DVbium
vltimũ
vltimum
est, An
licitũ
licitum
sit venditori redimere censum pro partibus,
v. g.
reddẽdo
reddendo
medietatẽ
medietatem
pretij quod recepit,
vel
tertiā
tertiam
partem, vel
quartā
quartam
: ita vt emptor teneatur extinguere
partẽ
partem
census proportionabiliter. Pro solutione
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
in illis
sex conditionibus antiquis Calixti III. &
Martini V. tertia erat,
ꝙ
quod
in ipso
cōtractu
contractu
census expressè daretur facultas venditori redimendi censum per partes. Sed tamen huius
conditionis non meminit Pius V.
Sit igitur prima
cōclusio
conclusio
. Illa
cōditio
conditio
iam
nō
non
est necessaria in illo
cōtractu
contractu
census. Probatur.
Nā
Nam
licet Pius V.
nō
non
reuocauerit illam
expressè,
tñ
tamen
dũ
dum
cōstitueret
constitueret
omnes conditiones necessarias ad
iustificandũ
iustificandum
censum, visus
est illam quasi reuocasse, cuius
nō
non
meminit.
Secunda conclusio.
Licitũ
Licitum
erit apponere
illā
illam
cōditionem
conditionem
ex
cōtractu
contractu
census, vt venditor possit redimere censum per partes. Probatur.
Nā
Nam
illa
cōditio
conditio
non est
cōtra
contra
ius naturæ, neque prohibita lege humana, ergo, &c.
Sed
notandũ
notandum
est,
ꝙ
quod
cum illa
cōditione
conditione
debet
minui
pretiũ
pretium
ipsius
cẽsus
census
, &
tāto
tanto
magis quanto per minutiores partes datur facultas
redimẽdi
redimendi
venditori. Ratio huius est, quia illa
cō
ditio
conditio
est ei
detrimẽtũ
detrimentum
, vt obligetur extinguere
cẽsum
censum
nō
non
recepto pretio quod semel accepit. ¶ Tertia
cōclusio
conclusio
. Si nulla fiat mentio
huius conditionis in ipso
cōtractu
contractu
census,
nō
non
tenetur emptor ex iustitia admittere
redemptionẽ
redemptionem
cẽsus
census
per partes:
nā
nam
emptor
tātũ
tantum
obligatur
emẽdo
emendo
censum
redimibilẽ
redimibilem
, retrouendere. Probatur. Ille
tantũ
tantum
obligatur retrouendere quando venditor primus voluerit; sed
hoc
pactũ
pactum
non est necessarium vt admittat
redemptionem per partes, eo
ꝙ
quod
ipse totum
pretium dedit simul quando emit censum,
& detrimentum patitur recipiendo per partes, ergo &c.
Notandum tamen est,
ꝙ
quod
si modo de facto venditor velit redimere
medietatẽ
medietatem
census, cogitur in foro exteriori emptor admittere
talẽ
talem
redemptionem: fortassis magis ex
quadam æquitate quam ex rigore iustitiæ,
vel forte quia ipsa
cōsuetudo
consuetudo
videtur obtinere vim legis. ¶ Nihilominus admissa ista
cō
suetudine
consuetudine
, sit quarta
cōclusio
conclusio
. Licitum est in
cōtractu
contrytu
census ponere expressè, vt
nō
non
possit redimi nisi totus simul:
dũmodo
dummodo
augeatur
pretiũ
pretium
. Probatur, quia ista
cōditio
conditio
nō
non
est
cōtra
contra
aliquod ius, sed potius valde
cōformis
conformis
|
iuri naturę, ergo potest apponi
cōditio
conditio
, vt
nō
non
redimatur nisi totus simul. Diximus autem,
ꝙ
quod
debet augeri
pretiũ
pretium
supposita illa
cōditione
conditione
: quia talis
cōditio
conditio
est in
fauorẽ
fauorem
ipsius emptoris vt venditor renuntiet illi
cōsuetudini
consuetudini
.
Vltima conclusio. Siue sit diues siue pauper qui
vẽdit
vendit
censum,
idẽ
idem
debet esse
pretiũ
pretium
.
Hanc
cōclusionem
conclusionem
ponimus
cōtra
contra
aliquos
modernos qui opinantur,
ꝙ
quod
si sit pauper qui
vẽdit
vendit
censum,
nō
non
debet obligari vt redimat
simul
totũ
totum
censum quando voluerit redimere: sed
ꝙ
quod
possit per partes redimere. Et ratio
illorũ
illorum
est: quia efficitur
cẽsus
census
perpetuus si
nō
non
admittitur à paupere redemptio illa per partes. Sed nobis hæc ratio per
accidẽs
accidens
videtur
esse. Probatur. Quia
pretiũ
pretium
iustũ
iustum
census redimibilis
idẽ
idem
est
cōstitutũ
constitutum
secundũ
secundum
leges, siue
sit diues siue pauper qui
vẽdit
vendit
. Et confirmatur. Nam
iustũ
iustum
pretiũ
pretium
tritici
idẽ
idem
est omnino
secundũ
secundum
leges, siue qui
vẽdit
vendit
sit pauper siue
diues, ergo simili ratione erit
idẽ
idem
pretiũ
pretium
census redimibilis. Pręterea probatur, quia cum
census ille sit redimibilis ex natura sua, poterit
cōtingere
contingere
, vt aliquis amicus pauperis redimat
illũ
illum
sibi,
atq;
atque
adeo
nũquā
numquam
efficitur mihi
perpetuus & securus. Denique, quia vel ille
cẽsus
census
constitutus est super aliqua re bona &
tuta, &
tũc
tunc
ipse pauper poterit redimere
vendẽdo
vendendo
illam: vel est
cōstituta
constituta
super re minus
tuta,
tũc
tunc
cẽsus
census
ipse minoris pretij est, vnde resarcitur in pretio dato
secundũ
secundum
leges, perpetuitas quæ per
accidẽs
accidens
cōsequi
consequi
potest, ex eo
ꝙ
quod
est pauper qui
vẽdidit
vendidit
. Hactenus
dictũ
dictum
sit
de censibus quod attinet ad
rationẽ
rationem
iustitiæ.
Cæterũ
Cæterum
ꝙ
quod
attinet ad
rationẽ
rationem
charitatis & misericordiæ, alia ratio esse poterit sæpe numero.
Nā
Nam
cōtinget
continget
quādo
quando
pauper vult vendere
censum diuiti,
ꝙ
quod
sit in tanta necessitate vt diues peccet
cōtra
contra
charitatẽ
charitatem
& misericordiam
emendo: quia tenebatur mutuare gratis ex
præcepto charitatis. Tertio loco
disputandũ
disputandum
est de
cōtractu
contractu
assecurationis, de quo est titulus expressus in iure Ciuili in. ff. & in. C. de
nautico fœnore, & in iure Canonico in. c. nauiganti. de vsuris, disputant Canonistæ. Soto
lib. 6. de iustit. q. 7. Couar. lib. 3. Variar. c. 2.
PRO cuius rei intelligentia nota primò,
ꝙ
quod
assecuratio est
pactũ
pactum
de
suscipiẽdo
suscipiendo
in
se periculo rei ad
alterũ
alterum
pertinentis, propter
pretiũ
pretium
. v. g. est negotiator
habẽs
habens
nauim onu
stam mercibus,
quā
quam
parat mittere ad Indos:
timens autem varia pericula maris, quærit
assecuratorem totius capitalis dato pretio.
Secũdo
Secundo
nota,
ꝙ
quod
huiusmodi
cōtractus
contractus
assecurationis
aliquādo
aliquando
quidẽ
quidem
verus est & realis ex
vtraq;
vtraque
parte. v. g.
quādo
quando
ille qui petit
assecurationẽ
assecurationem
habet
nauẽ
nauem
onustā
onustam
mercibus
expositā
expositam
, vel
exponẽdam
exponendam
periculo, & alter qui
assecurat habet reuera bona sufficientia ad
assecurationẽ
assecurationem
totius capitalis. Aliquando vero talis contractus est fictitius & siccus. v. g.
quando ille qui petit
assecurationẽ
assecurationem
nō
non
habet
rẽ
rem
periculo
exponendā
exponendam
, sed fingit se habere,
vel
etiā
etiam
ille qui assecurat,
nō
non
habet bona
sufficiẽtia
sufficientia
ad
assecurationẽ
assecurationem
rei periculo
exponẽ
dę
exponendę
. ¶ Sit igitur prima
cōclusio
conclusio
.
Cōtractus
Contractus
primi generis iustus est dummodo fiat iusto
pretio pro magnitudine periculi. Hęc
cōclusio
conclusio
patet ex.
l. 1. &. l. nihil. & ex. l. periculi. ff.
vbi sup. & ex. l. 1. & 2. C. vbi sup. & est
cōmunis
communis
omniũ
omnium
sententia. Et ratio est manifesta:
quia sucipere in seipso huiusmodi
periculũ
periculum
,
est pretio æstimabile, ergo
iustũ
iustum
erit pro assecuratione
pretiũ
pretium
recipere, maius vel minus
pro magnitudine periculi.
Itẽ
Item
etiā
etiam
, quia iustitia in huiusmodi
cōtractu
contractu
potest reduci ad
cōtractũ
contractum
qui dicitur depositionis, siue vadiationis, quod vulgo dicitur, apuesta, est enim
perinde talis assecuratio,
atq;
atque
si assecurator deponeret 100.
amittẽda
amittenda
, si nauis perierit,
cōtra
contra
quatuor
lucrāda
lucranda
si
nō
non
perierit. Sed
aduertendũ
aduertendum
,
ꝙ
quod
vt sit iustus
cōtractus
contractus
assecurationis, tenetur ille qui petit assecurationem explicare
specialia pericula quibus exposita est res illa,
quādo
quando
quidẽ
quidem
pericula
nō
non
sunt manifesta
omnibus, alias ipse non poterit recipere ab
assecuratore
pretiũ
pretium
nauis si pereat. v. g. si nauigauit per
aliā
aliam
viā
viam
quā
quam
nō
non
explicauit assecuratori. ¶ Secunda
cōclusio
conclusio
. Si assecurator non
habeat bona quæ fingit se habere ad
assecurādā
assecurandam
rẽ
rem
, iniustus est
cōtractus
contractus
ex parte illius,
neq;
neque
potest
pretiũ
pretium
recipere,
etiā
etiam
si nauis salua
peruenerit ad
portũ
portum
. Probatur, quia tunc ille
reuera nihil assecurat,
cũ
cum
nō
non
habeat vnde soluat
pretiũ
pretium
rei, si forte perierit: sed potius
totũ
totum
periculũ
periculum
imminet ipsi negotiatori. Quòd si
aliquis obijciat,
ꝙ
quod
etiā
etiam
assecurator subijt
periculũ
periculum
carceris & multiplicis vexationis, ergo
pro isto periculo poterit aliquid pretij recipere, si nauis salua fuerit.
Respōdetur
Respondetur
, nego
|
cōsequẽtiā
consequentiam
: quia huiusmodi
periculũ
periculum
nō
non
est
vtile in aliquo, ipsi negotiatori: sed
potiꝰ
potius
molestũ
molestum
erit vexare. Sed
tñ
tamen
quærit aliquis merito, an si ipse assecurator habeat
saltẽ
saltem
medietatẽ
medietatem
bonorũ
bonorum
quæ fingit se habere. v. g. habeat
50. millia, & fingit se habere 100. millia: an
tũc
tunc
possit recipere
medietatẽ
meditatem
pretij promissi
pro assecuratione si nauis salua fuerit. Aliqui
Theologi
dicũt
dicunt
licitũ
licitum
esse:
ꝗa
quia
ille se exponit
periculo
soluẽdi
soluendi
50. millia. Sed nobis
oppositũ
oppositum
videt̃
videtur
esse omnino
verũ
verum
. Probatur:
ꝗa
quia
talis assecurator
nō
non
alio titulo
pōt
potest
recipere
illā
illam
medietatẽ
medietatem
pretij, nisi ex vi
cōtractus
contractus
assecurationis: sed ille
cōtractus
contractus
fuit nullus &
inuolũ
tarius
inuoluntarius
ex parte petentis assecurationem: ergo
nihil potest recipere assecurator. Probo
minorẽ
minorem
: quia
petẽs
petens
assecurationẽ
assecurationem
, si sciret
impotentiā
impotentiam
assecuratoris, nullo modo faceret
contractũ
contractum
cũ
cum
eo, sed potius
cũ
cum
alio: ergo rationabiliter est
inuolũtarius
inuoluntarius
interpretatiuè: & per
cōsequens
consequens
cōtractus
contractus
est nullus.
Cōfirmatur
Confirmatur
,
quia ille assecurator per
fraudẽ
fraudem
fecit
maximā
maximam
iniuriā
iniuriam
petẽti
petenti
assecurationẽ
assecurationem
, quia ille petebat
assecurationẽ
assecurationem
totius nauis, & ipse assecurator
reliquit
eũ
eum
expositũ
expositum
periculo amittendi 50.
millia
ducatorũ
ducatorum
cōtra
contra
suā
suam
voluntatem, ergo
ex hac iniuria facta in tali contractu,
nō
non
oritur aliquod ius ipsi assecuratori, vt recipiat
medietatẽ
medietatem
pretij
cōstituti
constituti
.
Cæterũ
Cæterum
nascitur
ius petenti
assecurationẽ
assecurationem
vt possit exigere saltim 50. millia quę habet fraudulentus assecurator, si nauis perierit. Et ad
argumentũ
argumentum
contrariæ sententiæ, scilicet,
ꝙ
quod
assecurator exponit se periculo amittendi 50. millia regalia;
Respōdetur
Respondetur
nego
cōsequentiā
consequentiam
: quia ipse propria
tantũ
tantum
voluntate se exponit tali periculo,
sine
volũtate
voluntate
alterius
cōtrahẽtis
contrahentis
, qui
intẽdebat
intendebat
facere
cōtractũ
contractum
assecurationis pro toto,
nō
non
autẽ
autem
pro parte. ¶ Tertia conclusio. Qui
cũ
cum
sciente &
volẽte
volente
facit
contractũ
contractum
assecurationis nauis vacuæ, ita
atq;
atque
si esset plena pretiosis mercibus, validus est
cōtractus
contractus
, & nulla est illic iniuria. Probatur, quia
tũc
tunc
talis
cō
tractus
contractus
est
cōtractus
contractus
depositionis seu vadiationis.
Cæterũ
Cæterum
si talis
cōtractus
contractus
fiat
cũ
cum
ignorā
te
ignorante
nauim esse
vacuā
vacuam
,
quidā
quidam
dicunt,
ꝙ
quod
contractus est nullus: quia nihil est
qđ
quod
assecuretur,
&
ꝗa
quia
ipse assecurator est inuictus: si enim sciret esse
vacuā
vacuam
nauim
nō
non
faceret
talẽ
talem
contractũ
contractum
: eo
ꝙ
quod
timeret
periculũ
periculum
nauis,
ꝗa
quia
nō
non
adhi
beret̃
adhib
eretur
tāta
tanta
diligẽtia
diligentia
seruādi
seruandi
nauim
vacuā
vacuam
,
atq;
atque
si esset mercibus onusta. ¶ Vltima tamen sit
conclusio. Talis
cōtractus
contractus
est validus si
adhibeat̃
adhibeatur
tāta
tanta
diligẽtia
diligentia
in
seruāda
seruanda
vacua naui,
atq;
atque
si esset onusta mercibus. Probatur, quia tunc
nulla fit iniuria assecuratori,
neq;
neque
exponitur
maiori periculo, sed omnino est contractus
depositionis siue vaditionis.
Obseruādũ
Obseruandum
est
tamẽ
tamen
,
ꝙ
quod
quādo
quando
iste
cōtractus
contractus
fit
cũ
cum
ignorāti
ignoranti
,
& nauis
nō
non
periclitat̃
periclitatur
in toto sed in parte:
nō
non
tenebitur assecurator soluere
totũ
totum
pretiũ
pretium
nauis, sicut si esset onusta mercibus. Ratio est
euidens, quia si reuera nauis esset plena, poterit in tali casu vti ea
merciũ
mercium
parte quæ salua
facta est, ad
soluendũ
soluendum
pretiũ
pretium
pro totis mercibus: si
autẽ
autem
nauis illa omnino submersa est: tenebitur soluere
totũ
totum
pretiũ
pretium
cōstitutũ
constitutum
. ¶
Verũtamen
Verumtamen
cōtra
contra
ea quæ diximus est
vnicũ
vnicum
argumẽtũ
argumentum
, ex.
c.
nauigāti
nauiganti
. de vsuris. vbi dicit
Pō
tifex
Pontifex
nauigāti
nauiganti
vel eunti ad
nũdinas
nundinas
certā
certam
mutuās
mutuans
pecuniæ
quātitatẽ
quantitatem
ex eo
ꝙ
quod
suscipit in se
periculũ
periculum
, recepturus aliquid vltra
sortẽ
sortem
, vsurarius est, ergo non est
licitũ
licitum
pro assecuratione aliquid recipere.
Respōdet̃
Respondetur
,
ꝙ
quod
tex. intelligitur in casu, vbi reuera
nullũ
nullum
erat
periculũ
periculum
,
sed palliabatur vsura falso titulò assecurationis.
Secũdo
Secundo
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
licet esset aliquod
periculũ
periculum
,
tamẽ
tamen
illi mutuator
nō
non
solũ
solum
petebat
iustũ
iustum
lucrũ
lucrum
ex vi
cōtractus
contractus
assecurationis: sed
etiā
etiam
aliquid
ampliꝰ
amplius
ex vi
cōtractus
contractus
mutui,
ꝙ
quod
quidẽ
quidem
erat vsura palliata contractu assecurationis. ¶ Quarto loco
disserẽdũ
disserendum
est de
cōtractu
contractu
societatis. De qua re
Scholast. 4. d. 15. D.
Tho. hoc in loco art. 2. ad 5. & Caiet. ibid. &
in summ. verb. societas. & in opusc. 17.
respō
sionũ
responsionum
. resp. 5. Soto vbi sup. q. 6. & in. ff. & in
C. agetur de hac re tit. pro socio.
Itẽ
Item
in.
c. per
vestras. de donat. int. vir. & vxor.
Cōrad
Conrad
. de
cōtract
contract
. q. 92. Nauar. in Manua. c. 17. & super
cap.
primũ
primum
. 14. q. 3. Couar. li. 3. Variar. Resol.
Ante omnia nota primò, quòd societas
est
cōuentio
conuentio
siue pactum quorundam ad
negotiandum lucri gratia. Socij vero dicuntur, qui ad
negotiationẽ
negotiationem
conferunt in communi pecuniam, siue industriam & operas.
Nota secundò, quòd
cōtractus
contractus
societatis
duplex est.
Quidā
Quidam
dicitur
cōtractus
contractus
eiusdẽ
eiusdem
rationis, v. g.
quādo
quando
socij
cōmuni
communi
pecunia,
cōmuni
communi
industria,
cōmunibꝰ
communibus
diligẽtijs
diligentijs
& ministris negotiantur. Alter
cōtractus
contractus
est & di|
citur diuersæ rationis,
quādo
quando
v. g. quilibet
sociorũ
sociorum
cōfert
confert
in
cōmuni
communi
rẽ
rem
differentẽ
differentem
: vt si Petrus ponit
pecuniā
pecuniam
, Paulus
industriā
industriam
,
Ioānes
Ioannes
operas ministerij. ¶ Tertiò nota, quòd iste
cōtractus
contractus
diuersæ rationis potest adhuc dupliciter fieri, vno modo ita vt qui pecuniam
cōfert
confert
exponat
eā
eam
periculo vel lucro proportionabiliter
cũ
cum
industria alterius socij, quæ
tā
ti
tanti
æstimatur
quāti
quanti
ipsa pecunia. Altero modo ita vt qui
pecuniā
pecuniam
confert obliget
aliũ
alium
sociũ
socium
vt saluam
illā
illam
seruet. ¶ Denique nota,
ꝙ
quod
de contractu societatis
eiusdẽ
eiusdem
rationis, & de
contractu societatis diuersæ rationis priore
modo: nulla est dubitatio aut difficultas
quin licitus sit talis contractus. Sicut definitur legibus citatis: & ratio est manifesta: quia
negotiatio vt
diximus. q. 67. art. 4. licita est,
ac proinde
impertinẽs
impertinens
est, quòd illa negotiatio fiat ab vno vel duobus vel tribus, ergo si
æqualitas seruetur inter ipsos socios licitè poterunt negotiari.
DVbitatur
autẽ
autem
circa
vltimũ
vltimum
modũ
modum
societatis,
Vtrũ
Vtrum
sit licitus ille contractus,
quando socius qui
pecuniā
pecuniam
confert, obligat
alterũ
alterum
sociũ
socium
, vt seruet
eā
eam
integrā
integram
& insuper
lucrũ
lucrum
repẽdat
rependat
. ¶ Arguitur primo pro parte affirmatiua. Qui contulit
pecuniā
pecuniam
socio ad
negotiandũ
negotiandum
, poterit postea
cũ
cum
illo facere
cōtractũ
contractum
assecurationis
talẽ
talem
. v. g. Petrus ponit mille apud
Paulũ
Paulum
vt Paulus negotietur, & pręterea ipse Petrus perit à Paulo vt assecuret mille pro 30. Item petit ipse Petrus à Paulo vt
emat
lucrũ
lucrum
quòd speratur pro 100. Tunc arguitur. Ecce Petrus in casu proposito saluo
capitali quod
cōtulit
contulit
in
societatẽ
societatem
, recipit
certũ
certum
lucrũ
lucrum
ab altero socio
obligādo
obligando
eũ
eum
vt reddat, ergo pars affirmatiua vera est. Probatur
consequentia,
quoniā
quoniam
omnes
cōtractus
contractus
liciti
sunt. ¶ Secundò arguitur. Si qua ratione illa
cōtractus
contractus
esset illicitus, maximè quia Petrus
est mutuator & recepit
lucrũ
lucrum
ex mutuo: sed
nō
non
est mutuator, ergo. Probo
minorẽ
minorem
, quia
depositarius qui assecurat
depositũ
depositum
nō
non
reducit
depositũ
depositum
ad
mutuũ
mutuum
, vt habetur in. c. fina.
de deposito. Item qui assecurat
accōmodatũ
accommodatum
,
nō
non
reducit illud ad
mutuũ
mutuum
, vt habetur in
c. 1. de
cōmodato
commodato
; ergo Paul.
quādo
quando
assecurat
Petro suas pecunias, non efficitur mutuatarius: sed potius depositarius ad
negotiādum
negotiandum
.
¶ Arguitur tertiò. Esto ita quòd in tali casu
esset ratio mutui,
tamẽ
tamen
ratione lucri cessantis
poterit Petrus aliquid petere à Paulo, videtur
enim cessare
lucrũ
lucrum
ipsi Petro
dũ
dum
vendit
speratũ
speratum
lucrũ
lucrum
Paulo. ¶ Quartò arguitur. Mille
aurei expositi negotiationi pluris
æstimātur
æstimantur
quā
quam
nō
non
expositi, ergo Petrus potest exigere
à Paulo socio &
illũ
illum
obligare vt reddat
plusquā
plusquam
mille pro mille expositis negotiationi.
PRO decisione difficultatis sit prima
cō
clusio
conclusio
. Exponere
pecuniā
pecuniam
negotiationi,
obligādo
obligando
socium vt assecuret capitale & aliquod
certũ
certum
lucrum, etiam vt emat
lucrũ
lucrum
quod
speratur, vsura est & societas leonina, vt est
in prouerbio desumpto ex. l. si
nō
non
fuerit. ff.
pro socio, de quo vide Eras. Chiliada. 1. centuria. 7. adag. 88. & hæc sine dubio est
cōmunis
communis
sentẽtia
sententia
, & probatur ex. l. citata, vbi ait
Iuriscōsultus
Iurisconsultus
quod
cōtra
contra
legẽ
legem
societatis est, percipere
lucrũ
lucrum
& aufugere
damnũ
damnum
. Secundò
probatur, quia in tali
cōtractu
contractu
est verè
lucrũ
lucrum
ex mutuo;
nā
nam
in eo casu Paulus socius efficitur mutuatarius
cũ
cum
maneat dominus pecuniæ illius
absq;
absque
obligatione ad
negotiandũ
negotiandum
;
ergo cessat societas &
lucrũ
lucrum
quod exigit Petrus est ratione mutui. Et
deniq;
denique
probat̃
probatur
, quoniam alias nullus
cōtractus
contractus
damnaretur tanquam vsurarius, si approbaretur iste, do tibi
mille vt reddas 50. supra mille.
Secunda
cōclusio
conclusio
.
Cōtractus
Contractus
societatis &
cōtractus
contractus
vẽditionis
venditionis
lucri possent fieri cum
eodẽ
eodem
socio: dummodo capitale relinquatur
expositũ
expositum
periculo. Probatur, quia illic
nō
non
inuenitur aliqua inæqualitas,
neq;
neque
ratio vsuræ:
igitur vera est
cōclusio
conclusio
. Probatur
antecedẽs
antecedens
:
quia tunc seruatur proprietas
vtriusq;
vtriusque
cōtractus
contractus
, neque alter
alterũ
alterum
destruit, & rursus
lucrũ
lucrum
quòd speratur æstimabile est iusto pretio secundùm
contingentiā
contingentiam
vt sit maius vel
minus, ergo poterit designari quoddam medium in ipso pretio quod sit iustum.
Tertia conclusio. Contractus assecurationis capitalis, potest fieri cum eodem socio:
dummodo non fiant contractus venditionis lucri, & dummodo iustum
pretiũ
pretium
detur
socio pro assecuratione. Probatur
cōclusio
conclusio
,
quia iste
cōtractus
contractus
assecurationis
secundũ
secundum
se
licitus est & iustus, nisi fortè
corrũpatur
corrumpatur
ex
coniunctione ad
alterũ
alterum
contractũ
contractum
, & reducatur ad
lucrũ
lucrum
ex mutuo; sed in prædicto casu
non reducitur ad
mutuũ
mutuum
: ergo. Probo
mino| p. 639
rẽ
min
orem
, quia per
mutuũ
mutuum
ipse mutuatarius efficitur
dominus pecuniæ, & potest
eā
eam
expẽdere
expendere
in
quos velit vsus: sed Paulus socius in prædicto casu
nō
non
efficitur dominus pecunię, sed tenetur ex contractu societatis
cũ
cum
ea negotiari
incōmodum
incommodum
Petri. Secundò probatur.
Nā
Nam
Petrus exponit se periculo amittendi
pretiũ
pretium
quod dedit pro assecuratione capitalis, si fortè nullum fuerit lucrum vel minus
quā
quam
pretium assecurationis.
Quarta
cōclusio
conclusio
. Contractus assecurationis capitalis &
cōtractus
contractus
vẽditionis
venditionis
lucri possunt fieri
cũ
cum
eodem socio: dummodo
pretiũ
pretium
assecurationis sit ęquale
cũ
cum
pretio
vẽditionis
venditionis
lucri. Probatur.
Nā
Nam
tali casu illi
cōtractus
contractus
reducũtur
reducuntur
& resoluuntur in
vnũ
vnum
cōtractũ
contractum
mutui gratis. v. g. si Petrus
cōfert
confert
100. Paulo in
societatẽ
societatem
, & dat 20. pro assecuratione, & rursus recipit 20. pro lucro quod speratur, tunc
certè remanebit Petrus cum 100. quę à principio dederat
absq;
absque
aliquo lucro vel damno.
Quinta
cōclusio
conclusio
. Si
pretiũ
pretium
assecurationis
sit minus
quā
quam
pretium quod datur pro lucro
ipso quod speratur & venditur, vsura est in
tali
cōtractu
contractu
. Probatur.
Nā
Nam
Petrus in tali casu saluo capitali, obligat
Paulũ
Paulum
vt aliquid amplius reddat, ergo est
lucrũ
lucrum
ex mutuo.
Cōfirmatur
Confirmatur
.
Nā
Nam
in tali casu Paul. manet dominus
ipsius capitalis, neq; tenetur negotiari, ergo
dissoluitur
cōtractus
contractus
societatis, & manet purè
cōtractus
contractus
mutuādi
mutuandi
cũ
cum
lucro mutuatoris,
ac proinde est vsura saltem interpretatiuè.
Sexta
cōclusio
conclusio
. Si pretium assecurationis
sit maius
quā
quam
pretiũ
pretium
lucri quod speratur, vel
assecuratur, vel emitur ab altero socio: iniustus est
cōtractus
contractus
ex parte Paul.
assecurātis
assecurantis
.
Probatur, quia
tũc
tunc
Petrus recipit
certũ
certum
detrimentũ
detrimentum
absq;
absque
spe lucri, ergo
nō
non
est ęqua societas ista,
nō
non
tamẽ
tamen
est illic vsura: quia Paul. qui
facit
iniuriā
iniuriam
nō
non
est mutuator. Ex dictis sequitur, falsam esse
sententiā
sententima
Maior. in 4. d. 15. q.
48. & 49.
asserẽtis
asserentis
, omnes illos tres
cōtractus
contractus
supra dictos licitè fieri cum eodem socio, saluo capitali & lucro,
quā
quam
sententiā
sententiam
aliqui ex
modernis ad pauca respicientes sequuntur.
Itẽ
Item
sequitur, falsam esse
aliorũ
aliorum
sententiā
sententiam
qui
dicunt, per illos tres
cōtractus
contractus
dissolui
quidẽ
quidem
cōtractum
contractum
societatis, sed resurgere
aliũ
alium
contractũ
contractum
licitũ
licitum
, scilicet,
venditionẽ
venditionem
mille aureorum negotiationi
expositorũ
expositorum
pro mille &
50.
Itẽ
Item
sequit̃
sequitur
vt nobis videtur, falsam esse
sententiā
sententiam
Caiet. respons. 11. vbi sup. vbi duo asserit.
Primũ
Primum
est, quòd si à principio fiat contractus societatis
cũ
cum
pacto vt postea fiant etiam
alij duo contractus, vsura est. Et in hoc optimè dicit Caiet. Dicit secundò, quòd si à principio bona fide & liberè fiat
cōtractus
contractus
societatis, & postea socij
spōte
sponte
sua velit alios duos
cōtractus
contractus
celebrare:
licitũ
licitum
erit hoc. Ratio Caietani est, quia illi duo
cōtractus
contractus
posteriores
fieri poterant
cũ
cum
alio tertio: ergo
etiā
etiam
cum socio. Probatur
cōsequẽtia
consequentia
, quia socius qui bona fide
cōtraxit
contraxit
societatẽ
societatem
,
nō
non
debet esse peioris
cōditionis
conditionis
quā
quam
alius tertius. Nihilominus
hæc sententia falsa est. Probatur ex prima &
quinta
cōclusione
conclusione
.
Quoniā
Quoniam
siue fiant omnes
illi
cōtractus
contractus
successiuè, siue simul
cũ
cum
eodẽ
eodem
socio: semper reducuntur virtualiter illi contractus ad
cōtractũ
contractum
mutui
cũ
cum
lucro. Et ratio
est: eo quòd socius ille efficitur dominus
pecuniarũ
pecuniarum
quas alter socius contulit,
neq;
neque
tenetur amplius negotiari, sed duntaxat
cōferre
conferre
lucrũ
lucrum
alteri saluo capitali.
Verũ
Verum
est tamen vt
postea explicabimus, quòd si statim reddat
capitale
cũ
cum
aliquo pretio pro spe lucri futuri, poterit esse licitus
cōtractus
contractus
: quia tunc
nō
non
manet ratio mutui ac proinde neque vsuræ.
AD argumenta in oppositum
respōdetur
respondetur
. Ad primum
respōdetur
respondetur
, quod
etiā
etiam
si quilibet
cōtractus
contractus
seorsum licitus sit,
tamẽ
tamen
si
fiāt
fiant
simul vel successiuè cum eodem socio
dissoluuntur & relinquitur vnicus
cōtractus
contractus
mutui
cũ
cum
lucro. ¶ Ad
secundũ
secundum
respondetur,
quòd
nō
non
est
eadẽ
eadem
ratio de depositario assecurante
depositũ
depositum
, & de socio
assecurāte
assecurante
capitale & lucro: quia depositarius
nō
non
efficitur dominus depositi,
etiā
etiam
si assecuret
depositũ
depositum
: sed
tenetur seruare illud & habere in promptu
ad
voluntatẽ
voluntatem
deponentis, at vero socius qui
assecurat capitale &
lucrũ
lucrum
, efficitur dominus
pecuniarũ
pecuniarum
velut mutuatarius: neque tenetur
amplius negotiari ad
vtilitatẽ
vtilitatem
alterius socij.
Ad
tertiũ
tertium
argumentũ
argumentum
respondetur, quòd
si reuera cessat
lucrũ
lucrum
, vt in casu tertiæ
cōclusionis
conclusionis
:
cōcedimus
concedimus
licitũ
licitum
esse
vẽdere
vendere
socio
lucrũ
lucrum
quod speratur. At vero
qñ
quando
gratis assecuratur capitale, & insuper datur vel
ꝓmittit̃
promittitur
certũ
certum
lucrũ
lucrum
:
tũc
tunc
efficitur ratio mutui
cũ
cum
lucro ac
proinde erit vsura: quod
nō
non
cōtingeret
contingeret
cum
alio tertio, quia ibi
nō
non
est aliqua ratio mutui.
Ad quartum
respōdetur
respondetur
, quòd mille expositi negotiationi, pluris æstimantur quàm
mille & 50. at verò non possunt vendi
eidẽ
eidem
socio negotianti: quia tunc efficeretur ratio
mutui cum lucro. Magister
Soto lib. 6. de iustitia, quæst. 6. tenet
nostrā
nostram
sententiam
cōtra
contra
Caiet. & etiam
Accursius in. l. si
nō
non
fuerit. ff.
pro socio. Et Panor. in. c. per vestras. de donation. inter
virũ
virum
& vxorem. Et
quāuis
quamuis
Soto videatur vniuersaliter negare tres illos contractus esse licitos cum eodem socio: tamen ille
loquitur quando saluo capitali speratur certum
lucrũ
lucrum
, vnde
nō
non
est contrarius nostris tertiæ & quartæ
cōclusionibus
conclusionibus
.
Reliquũ
Reliquum
est
respōdere
respondere
ad
vnũ
vnum
argumẽtũ
argumentum
ꝙ
quod
potest fieri in
fauorẽ
fauorem
Caiet. Esto ita,
ꝙ
quod
Petrus dederit Paulo
100. in
societatẽ
societatem
bona fide à principio, & in
processu societatis ostenditur certa spes lucri
magni, v. g. 30. tunc
licitũ
licitum
erit Petro petere
à Paulo, vt si velit dissoluat statim
societatẽ
societatem
& det sibi 15. supra 100. est igitur
argumentũ
argumentum
, ergo
etiā
etiam
erit licitum vt Petrus in eodem
casu postulet statim 15. pro 30. quæ
sperātur
sperantur
pro lucro relicto capitali apud
sociũ
socium
assecurato, ergo vera est sententia Caiet.
ꝙ
quod
successiuè possunt fieri illi tres
cōtractus
contractus
cũ
cum
eodem
socio.
Respōdetur
Respondetur
,
ꝙ
quod
si sententia Caiet. intelligatur in casu proposito à principio argumenti, scilicet,
ꝙ
quod
Paulus det statim capitale
simul cum pretio lucri certo sperati vera est:
quia tunc
nō
non
est
lucrũ
lucrum
ex mutuo, imò verò
etiā
etiam
si relinquat Petrus capitale apud
sociũ
socium
,
poterit recipere aliquod
lucrũ
lucrum
pro certo lucro sperato: eo quòd cedit iuri suo
recipiẽdi
recipiendi
30. supra 100. Cæterùm quòd relinquat illa
100. apud
Paulũ
Paulum
mutuata vel assecurata: hoc
quidẽ
quidem
facit gratis, quia poterat ille statim exigere à Paulo 100. illa. Tamen si
sentẽtia
sententia
Caiet. vniuersaliter intelligatur, falsa nobis videtur propter rationes prædictas. Cuius falsitas
apparebit in casu, quo Paulus det aliquid lucri ipsi Petro vt relinquat apud
Paulũ
Paulum
capitale, tunc enim ipse Petrus erit vsurarius.
DVbitatur secundò, An sit licitus iste
cō
tractus
contractus
societatis. v. g. Petrus conferat
Paulo. 100. in
societatẽ
societatem
ea conditione, vt ex
illis 100. Petrus non possit amittere nisi quinque: sed neque lucrari nisi quinque, videtur
enim iustus contractus, quia Petrus exponit
se æquali periculo & lucro.
Sed in
oppositũ
oppositum
est,
ꝙ
quod
Petrus in eo casu
nō
non
exponit negotiationi reuera nisi tantum
quinque:
nā
nam
reliqua. 95. relinquit mutuata,
vel assecurata apud
Paulũ
Paulum
, sed moraliter loquendo quinque negotiationi exposita non
sunt apta ad lucrandum alia quinque: ergo
iniquus est contractus. Ad hoc dubium respondetur breuiter in doctrina Sot. lib. 6. de
iustit. quæst. 6. art. 2. ad secundum.
Sit ergo prima conclusio. Qui deponit
multũ
multum
pecuniæ ad
negotiandũ
negotiandum
, ea lege vt
nō
non
subeat
periculũ
periculum
nisi certę partis, non poterit
recipere ex lucro nisi
tantũ
tantum
quantũ
quantum
illi parti
secundũ
secundum
proportionẽ
proportionem
responderit, (
secundũ
secundum
inquā
inquam
proportionẽ
proportionem
quā
quam
habet ad
totũ
totum
cumulũ
cumulum
ꝙ
quod
exponitur negotiationi). V. g. Petrus subit
periculũ
periculum
in quinque, Paulus vero in 35.
est autem
lucrũ
lucrum
16. tunc Petrus reportabit
ex lucro duo: Paul. verò
ꝙ
quod
reliquum est. Ratio est manifesta, quia sicut se
habẽt
habent
. 5. quæ
exposuit Petrus ad 40. ita se habent duo ad
16. est enim proportio suboctupla.
Secunda conclusio. Si
autẽ
autem
Petrus faciat
tale
pactũ
pactum
, scilicet, si fuerit iactura tota vsque
ad quinque, sit mea tota, dummodo si
lucrũ
lucrum
fuerit vsque ad quinque sit etiam
totũ
totum
meũ
meum
,
reliquum vero tuum: licitus enim tunc poterit esse
cōtractus
contractus
: quia Petrus exponit se damno & lucro pariter similiter & Paulus, &c.
Ad argumentum pro parte negatiua conceditur
intẽtum
intentum
, nisi pactum fiat eis
cōditionibus
conditionibus
quas posuimus in istis
cōclusionibus
conclusionibus
.
DVbitatur vltimò, quomodo debeat
fieri diuisio lucri inter socios? Respondetur vnica conclusione. Debet fieri diuisio
inter socios, ita vt
vnicuiq;
vnicuique
tantum lucri eueniat,
quāta
quanta
est proportio pretij,
ꝙ
quod
contulit in
societatẽ
societatem
, ad
totũ
totum
cumulum quòd exponitur
negotiationi, & periculis eius. v. g. Petrus
cō
tulit
contulit
in
societatẽ
societatem
100. aureos, Paulus vero 50.
cum sua industria quæ
totidẽ
totidem
æstimatur, scilicet, 50. Ioannes vero
cōferat
conferat
50. sine industria; in hoc casu totus cumulus æstimatur
in 50. supra bis centum. Sit autem lucrum
50. tunc debet dari Ioanni quinta pars lucri,
scilicet 10. Petrus verò & Paul.
diuidẽt
diuident
æqualiter quod reliquum est.
Sed in oppositum est argumentum, ex.
l.
si non fuerit. ff. pro socio. vbi habetur quòd
potest esse
cōmune
commune
lucrũ
lucrum
, licet vnus socius
|
subeat
totũ
totum
periculũ
periculum
. Item
Instit. de societatibus. §. de illa. dicitur, posse
alterũ
alterum
sociũ
socium
lucri
duas partes damni vero non nisi
tertiā
tertiam
recipere. Respondetur,
ꝙ
quod
in his legibus nomine
periculi vel lucri intelligitur tantùm in ipsa
pecunia. Quod patet ex ipso
cōtextu
contextu
legis,
si
nō
non
fuerit. Vbi
Iuriscōsultus
Iurisconsultus
reddit
rationẽ
rationem
:
quia industria mercatoris solertis, plus confert in
societatẽ
societatem
quā
quam
pecunia. Sed pro maiori
intelligẽtia
intelligentia
huiusmodi partitionis lucri vel
dāni
damni
inter socios nota
ꝙ
quod
alicuius
negotiātis
negotiantis
industria tripliciter potest æstimari. Primo
modo
secũdũ
secundum
se, v. g. si socius locaret operas
suas alijs socijs pro stipendio v. g. 20. & isto
modo
nō
non
cōsideratur
consideratur
formaliter vt socius,
sed vt purè minister
cōductitius
conductitius
. Altero modo
pōt
potest
cōsiderari
considerari
industria socij in ordine
ad
lucrādũ
lucrandum
in negotiatione societatis: & sic
multo pluris æstimari solet ad
societatẽ
societatem
quā
quam
priori modo. v. g. æstimabitur vt 100. ita vt si
alius socius
cōtulerit
contulerit
100. in pecunia sit ęqualitas inter ipsos. Tertio modo considerari potest ista industria mixtim, ita vt ipse socius
postquam locauerit suas operas alijs socijs
tanquam minister ipsorum: dicat se velle
cō
ferre
conferre
stipendium suum datum vel
dandũ
dandum
in
societatem,
exponẽdo
exponendo
illud lucro vel
dāno
damno
,
Dictum igitur est de priori illo modo,
ꝙ
quod
talis socius nihil lucri, nihil damni reportaturus est respectu stipendij sui, vel industriæ:
sed respectu
aliarũ
aliarum
pecuniarũ
pecuniarum
quas ipse exponit negotiationi reportabit
lucrũ
lucrum
vel
dā
num
damnum
: secundùm proportionem
illarũ
illarum
ad totum cumulum dummodo ex illis pecunijs
soluatur
etiā
etiam
pars
stipẽdij
stipendij
,
ꝙ
quod
ipse accipit pro
ministerio;
nō
non
enim
solũ
solum
ministrat in
vtilitatẽ
vtilitatem
aliorum: sed
etiā
etiam
propriam. De
secũdo
secundo
vero modo æstimandi
industriā
industriam
, aliqui solent
ita iudicare,
ꝙ
quod
si Petrus ponit
industriā
industriam
quæ
æstimatur vt 100. ad
negotiādum
negotiandum
in societate, & Paulus ponit 100. aureos in pecunia:
ꝙ
quod
tũc
tunc
totũ
totum
quidem
lucrũ
lucrum
diuidendũ
diuidendum
erit inter
illos: at verò si fuerit
damnũ
damnum
in negotiatione
societatis, v. g, in parte pecuniæ
quā
quam
posuit
Paul. s. in 50.
tũc
tunc
ex alijs 50. quæ reliqua sunt
nihil debet reportare Petrus, etiam si totam
industriā
industriam
amiserit quæ æstimabatur vt 100.
Sed in
oppositũ
oppositum
est,
ꝙ
quod
in ipso lucro suprà
100. aureos quos posuit alter socius, debet esse æqualis ille, qui posuit
suā
suam
industriā
industriam
quæ
æstimabatur vt 100. ergo
etiā
etiam
in
dāno
damno
debet
esse æqualis: at verò si ex illis 50. quæ reliqua
sunt
quādo
quando
fit iactura
aliorũ
aliorum
50. nihil reportat qui posuit
suā
suam
industriā
industriam
:
nō
non
manet æqualis sed peioris
cōditionis
conditionis
:
siquidẽ
siquidem
ipse amittit
totā
totam
operā
operam
quæ æstimabatur vt 100. alter vero
nō
non
amitteret nisi 50. ergo de illis 50. quæ
reliqua sunt debet reportare 25. Magist.
Sot.
lib. 6. de iust. & iure. q. 6. art. 1. aliter meditatur de diuisione facienda inter socios. Ait
enim
habẽdā
habendam
esse
rationẽ
rationem
periculi cui exponitur pecunia, potius
quā
quam
ipsius
quātitatis
quantitatis
pecuniæ, v. g. confert Petrus mille aureos in
societatẽ
societatem
, Paulus verò 100. vel
industriā
industriam
quæ
æstimatur vt 100. ad
lucrādũ
lucrandum
in societate;
tũc
tunc
dicit,
ꝙ
quod
diuisio lucri debet esse æqualis inter
ipsos si mille aurei quos
cōtulit
contulit
Petrꝰ
Petrus
nō
non
sunt
magis expositi periculo
quā
quam
100. inueniret
enim ille
aliquẽ
aliquem
ꝗ
qui
assecuraret illa mille
ꝓ
pro
10.
Sed
tñ
tamen
hæc regula fallibilis est. Et ratio
euidẽs
euidens
: quia licet Petrus
nō
non
exponeretur nisi periculo vt 10. quia inueniret qui assecuraret
pro 10. tamen neq; ipse Paulus in
eadẽ
eadem
negotiatione exponitur periculo nisi pro 10. inueniret enim qui pro 10. assecuraret 100. sicut
alius inueniret qui pro 100. assecuraret mille, quapropter æqualitas in lucro debet esse
proportionalis, ita vt Paul. reportet 10.
partẽ
partem
&
nō
non
medietatẽ
medietatem
, vt dicebat Soto: quia ille ponit 400. in
societatẽ
societatem
& Paul. 1000. vbi est
eadẽ
eadem
proportio. ¶ Sed tota difficultas est,
quā
do
quando
fuerit iactura in ipsa pecunia, altero socio
nō
non
ponente nisi
industriā
industriam
quæ æstimabatur
ad
negotiādũ
negotiandum
&
lucrandũ
lucrandum
æqualiter
cũ
cum
ipsa
pecunia. Pro
vtraq;
vtraque
enim parte est optima ratio à nobis proposita. Nihilominus omnibus
pẽsatis
pensatis
,
quādo
quando
fuerit iactura in proposito casu in ipsa pecunia nihil debet reportare
de reliqua pecunia, qui posuit
solā
solam
industriā
industriam
.
Et ratio est: quia industria eius æstimabatur
æqualis
cũ
cum
pecunia ad
lucrādũ
lucrandum
, negotiando
sicut socius,
nō
non
autẽ
autem
vt minister qui locauerit operas suas,
neq;
neque
fecerat
talẽ
talem
locationis
cō
tractũ
contractum
sed merè societatis, vt ipse
cũ
cum
pura industria
impẽderet
impenderet
alterius socij pecunias in
aliqua negotiatione ad lucrandum: quapropter alter socius qui posuit pecunias totas, non debet subire maius periculum vel
detrimentum quam factum fuerit in ipsa
negotiatione de sua pecunia; Cęterum alter
|
socius qui posuit industriam tantùm, nil pretij potest exigere pro sua industria impensa: quia non locauerat illam, neque negotiatus est vt minister: si enim locaret
industriā
industriam
suam haberet titulum ad exigendum stipendium: siue contingeret lucrum siue
damnũ
damnum
:
sed tunc non æstimaretur tanti industria
illius, vt v. g. si æstimabatur vt centum in
contractu societatis: æstimaretur vt decem,
vel vt quindecim in contractu locationis. Et
si quis dicat, quòd ille non debet esse peioris
conditionis quàm minister: sed minister reportaret lucrum, etiam si fuisset in pecunia
iactura: ergo socius debet etiam reportare lucrum. Respondetur, quòd eodem argumento probaretur, quòd si facta fuerit iactura totius pecuniæ, deberet reportare lucrum qui
posuit industriam.
Dicẽdum
Dicendum
ergo est, quòd
socius conditionis melioris, est quàm minister in contractu societatis: quoniam spes lucri maioris pretiosior, est quàm certitudo lucri ministri. Confirmant hanc doctrinam
leges citatæ, in quibus assertum est, quòd potest vnus socius lucri quidem duas partes,
damni vero non nisi tertiam recipere: quia
præsupponunt quòd ille socius parum pecuniæ, scilicet, tertiam partem contulit, industriæ vero plurimum: ita vt pecunia quam
posuit simul cum sua industria æstimaretur
in duplum ad lucrandum in negotiatione,
quam pecunia alterius socij qui non posuit
industriam. Cæterum in tertio modo æstimandi industriam, manifestum est quomodo debeat fieri distributio lucri vel damni.
Etenim si fuerit lucrum, reportabit minister
ille & socius partem lucri secundùm proportionem valoris stipendij sui: si autem fuerit
iactura pecuniæ patietur etiam ille
damnũ
damnum
secundùm proportionem sui stipendij: industria vero eius nihil amplius lucri aut damni
reportabit: quàm per contractum locationis taxata fuerat. Et ex hoc amplius apparet
quòd dicebamus paulò ante. Etenim socius
ille qui non locauit industriam & operam
suam, pluris æstimaret spem maioris lucri
quam stipendium certum & iustum sui laboris: & ex hac parte iustificatur quòd admittatur ad medietatem lucri, & fortassis ad
aliquid amplius. Si autem non fuerit lucrum
ipse vult ex vi contractus eius amittere indu
striam & proprium
laborẽ
laborem
. Denique circa
omnia huiusmodi commercia & societates
hoc vniuersale principium debet obseruari,
vt vnicuique sociorum sit æqualis sua fortuna proportionabiliter cum fortuna alterius
socij, tam ad lucrum quàm ad damnum. At
vero quando res dubia fuerit, an sit ista æqualitas in aliquo contractu, vel non: tunc poterunt socij cedere iuri suo, & reputare æqualem esset contractum: quemadmodum diximus in materia de emptione & venditione, quòd si aliquis nesciens pretium rei, conueniat cum emptore ignorante etiam pretium rei, illud erit iustum pretium in quo
ipsi conuenerint, etiam si aliàs non esset iustum. Et ratio est; quia in tali contractu propter communem ignorantiam vterque se
exponit pari fortunæ. Hactenus de societatis contractibus.
De Cambijs.
VLtima disputatio est de cambijs. De
qua Theol. in. 4. dist. 15. Soto libro. 6.
de iustitia, quæst. 8. Syluest. in verb. vsura. 4.
Caietan. in opusculo de cambijs. Conradus
quæst. 99. de contractibus, Ioan. de Medina
in tract. de cambijs. Couar. in cap. nauiganti.
de vsuris, vbi vide Nauarrum.
DVbium primum est, An cambium sit
licitum? Pro cuius explicatione nota
primò, quòd cambium in præsentia accipitur particulariter, prout est negotiatio in
cōmutatione
commutatione
numismatum. Ex quo sequitur, quòd cum negotiatio fiat lucri gratia, vt
supra quæst. 77. art. 4. docet D. Thom. quòd
etiam cambium sit lucri gratia.
Secundò nota, quòd commutatio numismatum multiplex est ex parte materiæ.
Aliquando enim est inter numismata diuersarum specierum etiam physicè & naturaliter, vt quando permutantur aurei pro argenteis: aliquando vero est inter numismata
eiusdem naturæ & rationis physicæ, alterius
tamen rationis secundùm artem, vt quando
commutantur coronæ duplices pro simplicibus: Aliquando vero est permutatio inter
numismata omninò eiusdem rationis etiam
secundùm artem, sed tamen permutantur,
quia quædam pecunia est præsens loco quæ
dam vero absens.
Tertio nota, quòd pecuniæ vsus duplex
est alius per se, alius per accidens. Vsus per
se, est qui conuenit pecuniæ inquantum pecunia est, scilicet, inquantum est adinuenta
ad negotiationes. Et iste vsus est etiam duplex. Quidam qui competit pecuniæ per se
primò, scilicet, vt sit mensura rerum venalium, ad quem vsum principaliter est instituta: alius est, qui competit pecuniæ per se
secundariò, vt commutatio pecuniæ pro pecunia: & dicitur per se, quia competit pecuniæ inquantum pecunia: dicitur autem secundarius, quia per se ordinatur ad illum
vsum primarium. Solet afferri exemplum
calcei, cuius vsus per se primò est calceatio.
secundariùs vero est venditio calcei quem
vendit artifex, qui per se ordinatur ad primarium vsum. Rursus pecuniæ vsus per accidens, est qui competit ei, non inquantum
pecunia est sed ob alias causas, vt v. g. pecunia aurea datur aurifici ad deaurandum, vel
etiam potest dari alicui ad ostentationem,
vel etiam potest dari ad medicinam, item
potest dari ad securitatem pro pignore.
Sit igitur vnica conclusio. Cambium secundum se turpitudinem quandam denotat; potest tamen quanuis sit de genere male
sonantium honestari iustis de causis. Hæc
conclusio probatur, ea ratione qua D. Tho.
suprà quæst 77. art. 4. probat similem conclusionem de negotiatione: cum igitur
cā
bium
cambium
sit negotiatio, similis erit ratio de illo.
Est autem ratio D. Thom. hæc. Negotiatio
importat quoddam fomentum cupiditatis,
cui nullus est terminus, siquidem exercetur
lucri gratia. Quòd autem possit honestari
probat: quia lucrum potest ordinari, vel ad
necessitatem vitæ, vel ad bonum reipublicæ, vel ad alias causas honestas. Cæterùm à
quibusdam assignatur ratio specialis vituperandi cambium, non solum inquantum est
negotiatio, sed
etiā
etiam
ex parte differentiæ inquantum est in permutatione
numismatũ
numismatum
.
Sed nos dicimus
nullā
nullam
rationem specialem
turpitudinis inueniri in Cambio vt sic, nisi
inquātum
inquantum
est negotiatio, ad quam pertinet
quòd lucri gratia fiat, vnde hæc differentia
erit secundum magis aut minus, nisi forte dicat aliquis, quòd vituperabitur specialiter:
quia est maxima occasio pecunia ad fomen
tum cupiditatis: iuxta illud, crescit amor numi quantum ipsa pecunia crescit.
DVbium secundum est, an liceat
cōmutare
commutare
vel vendere
pecuniā
pecuniam
maiori pretio, quàm lege sit taxatam? V. g. an liceat coronam auream, quæ secundùm legem æstimatur quadringentis dipondijs, commutare pro duodecim argenteis.
Pro parte negatiua arguitur primò. Pretium legitimum consistit in indiuisibili, vt
pretium tritici; ergo nullo modo licet illud
variare. Et si respondeas, quòd pecuniæ pretium taxatur lege in ordine ad vsum primarium pecuniæ, non autem in ordine ad
secũ
darium
secundarium
, vel ad accidentarium, respectu cuius potest pluris æstimari pecunia, quàm lege taxetur contra hoc sic replico & arguitur
secundò. Quando Princeps monetam cudit, habet rationem qualitatis materiæ. v. g.
ꝙ
quod
sit aurum, vel argentum, vel æs & ita taxat pretium iustum; ergo pecunia
nũquàm
numquàm
debet esse pluris æstimanda ex parte materiæ neque commoditatum, quæ ex materia
sequuntur. Antecedens probatur.
Nā
Nam
princeps qui commutat illam pecuniam cum
republica vel particularibus, nihil
detrimẽti
detrimenti
accipit, ergo vendit illam tanti quanti æstimabilis est, etiam ratione materiæ. Tertiò
ex opposita sententia sequeretur,
ꝙ
quod
si quis
debeat duodecim argenteos satisfaciet creditori dando coronam vnam; consequens
est absurdum, & hoc esset intolerabile in republica, ergo. De hoc dubio sunt tres
sentẽ
tiæ
sententiæ
. Prima est negatiua, quam tenet Ioannes
de Medina, Soto vbi suprà, & multi alij
Theologi. Secunda sententia est
Caietani
vbi suprà capite. 6. & Syluest. vbi suprà
, quæ
sententia distinguit in hunc modum, scilicet, quòd pecuniæ pretium dupliciter potest considerari vno modo secundùm quòd
pecunia est mensura rerum venalium, qui
est vsus primarius illius: altero modo ad
alios vsus secundarios, vel accidentarios supradictos. Dicit ergo hæc sententia, quòd si
priori modo consideretur, non est licitum
eam pluris æstimari quàm lege taxetur: bene tamen si secundo modo consideretur licitum est aliquid amplius recipere ad arbitrium boni viri. Tertia sententia est quam
tenuit Cano præceptor meus, scilicet,
licitũ
licitum
|
esse commutando pecuniam non solùm
pro pecunia, sed etiam pro alijs rebus venalibus: aliquid amplius accipere pro illa
quā
quam
sit lege taxatum.
PRO decisione prima conclusio sit. Licitum est commutare vel vendere pecuniam pro alia pecunia minutiore vel diuersi metalis, maiore pretio quàm lege taxetur. Hæc conclusio non reprobatur ab autoribus secundæ sententiæ. Et probatur à nobis primò ex vsu proborum hominum satis
communi, qui commutant suas pecunias
aureas pro alijs pecunijs maiore pretio
quā
quam
lege taxentur. Secundo probatur. Nam causa augendi pretium rei venalis solet esse maius commodum quod secum affert res illa;
sed pecunia aurea ex natura sua habet maiorem commoditatem multipliciter, nam est
facilioris asportationis, valet etiam in pluribus locis, item valet ad medicandum & ad
alias commoditates, item habet maiorem securitatem; solent enim Principes inferiores
pecunias antiquare cum detrimento possessorum, quod tamen non contingit in pecunijs alijs, ergo est maioris securitatis. Tertiò. Nam moneta quæ rarior est, solet pluris
æstimari quàm lege taxetur propter necesssitatem illius ad negotiandum. Et hoc modo pecunia etiam inferioris metali, solet pluris æstimari quàm inferioris, propter necessitatem ad negotiandum, & in tali casu licitum erit pro pecunia inferioris ordinis amplius accipere quam lege taxetur. V. g. licitum erit accipere
argentũ
argentum
pro triginta duobus dipondijs.
Sed est maior difficultas in commutatione pecuniæ pro alijs rebus venalibus tunc
enim est primarius vsus pecuniæ ad quem
taxata est, ergo videtur necessarium, quòd
tunc non varietur pretium lege taxatum.
PRO cuius explicatione nota,
ꝙ
quod
cōmutationes
commutationes
pecuniæ pro alijs rebus sunt in
duplici differentia: quæ dam ad quas tenetur
homo ex antecedente iustitia: quædam vero ad quas libere procedit sine obligatione
antecedenti. Exemplum primi, quando Petrus soluit mutuum vel
mercedẽ
mercedem
operario.
Exemplum secundi,
quādo
quando
Petrus vadit ad
forum emere quæ libuerit, vbi nulla præcedit obligatio emendi
neq;
neque
vero vendendi.
Secunda
cōclusio
conclusio
. In commutationibus
primi generis, non licet pecuniam pluris
æstimari quàm lege sit taxata. Hæc est conmunis sententia & probatur, quia si in huiusmodi commutationibus non haberet locum taxatio legis esset omnino frustra.
Tertia conclusio. In commutationibus
secundi generis, licitum est pro pecunia tali
amplius accipere vel pluris illam æstimare
quàm lege taxetur. Probatur primo quia licitum est, vt etiam concedit secunda
sentẽ
tia
sententia
, emere merces viliore pretio quam
cō
muniter
communiter
valẽt
valent
, eo quòd solutio facienda est
in auro; ergo simili ratione licitum erit
stāte
stante
pretio rerum venalium, augere pretium pecuniæ: eo
ꝙ
quod
aurea sit. Patet
cōsequentia
consequentia
moraliter
loquẽdo
loquendo
eadẽ
eadem
est æqualitas
vtriusq;
vtriusque
pariis. Item probatur. Nam licitum est vt diximus in prima conclusione in commutatione pecuniæ pro pecunia, aliquid ampliùs
accipere propter
cōmoditatem
commoditatem
alterius pecuniæ; ergo cum ista commoditas sit pretio
æstimabilis, licitum erit emptori conuenire
cum venditore vt aliquid amplius accipiat
ex mercibus propter illam commoditatem
eo vel maximè quia ipse venditor libenter
acceptat hunc contractum vnde nulla fit ei
iniuria. Et confirmatur. Nam illa permutatio perinde est atque si emptor semel soluisset pretium in pecunia minùs commoda, &
postea venditor permutaret illam cum alia
pecunia emptoris magis commoda, dato
pretio & lucro.
Ad primum incontrarium respondetur
primo, quòd pretium pecuniæ taxatur in ordine ad vsum primarium, non ad secundarium & accidentarium. Secundo respondetur quatenus argumentum militat contra
aliam conclusionem,
ꝙ
quod
pecuniæ
nō
non
taxatur
pretium in ordine ad omnem vsum
primariũ
primarium
, sed in ordine ad vsum
primariũ
primarium
qui est
in
cōmutationibus
commutationibus
, quæ proueniunt ex antecedenti iustitia: non autem in alijs voluntarijs & liberis. Ex quo sequitur, quòd si aliquis semel fecerit contractum emptionis
certo pretio, nulla facta mentione de qualitate pecuniæ, non poterit postea minuere
de pretio, ex eo quòd soluit in auro, neque
venditor tenebitur acceptare & admittere
talem solutionem.
Ad
secundũ
secundum
negatur
consequẽtia
consequentia
. Quia
quanuis princeps habeat rationem qualitatis materiæ pecuniariæ ad taxandum
pretiũ
pretium
pecuniæ, & nullum detrimentum patiatur,
quin potiùs commodum accipit & lucrum:
quia reuera pecunia non habet
tantũ
tantum
pretiũ
pretium
& valorem exparte materiæ & artificij,
quā
ti
quanti
taxatur per legem, eo quòd admiscetur
aliquando metallum vilius cum excellentiori ad
expẽsas
expensas
pro ministris, & ad aliquod
tributum debitum Regi: cæterùm postea
vna pecunia cum alia comparata habet
cō
moditates
commoditates
pretio æstimabiles.
Ad tertium negatur consequentia, quia
illa solutio prouenit ex antecedente iustitia.
Sed circa ea quæ diximus
aduertẽdum
aduertendum
est,
intelligenda esse stando in solo iure naturę.
Nam per legem humanam poterit caueri
ne in aliqua prorsus permutatione æstimetur pluris pecunia quàm lege sit taxata. Et
ita Carolus V. olim pragmaticam edidit, ne
quis aureum duplum aliqua ratione permutaret nisi pro viginti duobus
argẽteis
argenteis
& duobus dipondijs;
Cæterũ
Cæterum
illa pragmatica iam
per contrarium vsum est abrogata, & antiquata.
DVbium tertium est, an in permutatione pecuniæ pro pecunia sit vera &
propria emptio & venditio? Pro quo nota,
quòd pecunia multipliciter transfertur in alterum. In emptione quidem, tanquàm pretium rei venalis. In mutuo transfertur cum
obligatione vt iterum reddatur eadem, non
in indiuiduo: sed specie.
Itẽ
Item
potest transferri
in commodato ad ostentationem & medicamen, & hoc gratis; quod si fiat propter lucrum, erit translatio locutionis. Et denique
transfertur in cambio. De hoc ergo quærimus, an sit venditio.
Pro parte negatiua arguitur primò. Pecunia est prima mensura rerum
venaliũ
venalium
: ergo
ipsa non est venalis, aliàs esset mensura sui
ipsius: & esset processus in
infinitũ
infinitum
.
Secũdò
Secundò
.
Quando vna pecunia permutatur cum altera, non est maior ratio quare vna pecunia
vẽ
datur
vendatur
potius quàm alia; ergo vel
vtraq;
vtraque
venditur quod est inconueniens, vel neutra,
quod est intentum. Ad hoc dubium respondetur, & sit prima conclusio. Quando permutatur vna pecunia pro altera secundùm
pretium vtriusque lege taxatum,
nō
non
est propriè venditio neque emptio, sed permutatio inter res eiusdem ordinis & rationis. Et
hoc probat secundum argumentum.
Secunda conclusio. Quando vna pecunia permutatur cum altera maioris commoditatis, ratione cuius datur aliquod pretium
supra illud quod lege taxatur pro pecunia:
est ibi propriè venditio illius commoditatis
quæ pretio distincto æstimatur, ita vt illud
quod amplius soluitur pro illa pecunia, non
pertineat ad pretium illius pecuniæ vt pecunia est: sed ad alias commoditates.
Ad primum argumentum respondetur,
quòd pecunia vt pecunia est non est vendibilis, sed inquantum habet maiorem commoditatem comparatione ad
aliā
aliam
pecuniā
pecuniam
.
Cæterùm non est inconueniens, quòd pecunia sit mensura pecuniæ, sicut numerus
est mensura numeri: neque est processus in
infinitum, quia peruenitur ad vnitatem. Ad
secundum respondetur, quod probat primam conclusionem.
DVbium quartum est, quot sint genera
cambiorum? Respondetur, quòd primò diuiditur cambium in cambium reale,
& fictitium, quod vulgo dicitur cambio seco,
quæ diuisio est analoga. Est enim cabium
reale, quod reuera exercetur inter realem
pecuniam ex vtraque parte, siue detur in
præsenti loco siue in alio loco promittatur
reddenda. Cambium autem fictitium est,
quando aliquis fingit se habere pecunias Romæ reddendas, quas quidem non habet, sed
vult accipere in præsenti pecunias, vt expectetur tempus solutionis ad
certũ
certum
terminũ
terminum
.
Cambium autem reale diuiditur in multas partes. Primum dicitur minutum siue
manuale, quando de manu in manum
cō
mutatur
commutatur
vna pecunia pro altera.
Secundum cambium est ratione loci, vt
quando
indigẽs
indigens
Petrus pecunijs Romæ, dat
eas Salmanticæ sub chirographo certæ fidei, cuius virtute accipiat eas Romæ. Et hoc
appellatur cambium per literas.
Tertium cambium est ratione officij,
quando mercator v. g. vel aliquis alius obligatur mutuum dare negotiatoribus, ea lege vt sibi certum lucrum consignetur.
Quartum cambium fit ratione tempo|
ris, quando aliquis accipit pecuniam mutuò redditurus illam cum lucro ratione expectatæ solutionis.
Quintum cambium est ratione monetæ, vt quando pecunia vnius prouintiæ vel
Regni permutatur cum pecunia alterius
prouintiæ vel Regni, habita ratione pretij
vtriusque pecuniæ.
Sextum cambium est ratione custodiæ,
quando campsor ex eo quòd pecuniam custodit negotiatorum, accipit aliquod
lucrũ
lucrum
quotiescumque numerat illam pecuniam
petenti.
Vltimum cambium est ratione copiæ
vel inopiæ totius pecuniæ, vt v. g. in Hispania est maior copia pecuniæ quàm in Flandria, vnde pluris æstimatur pecunia in Flandria quàm in Hispania. Vt v. g. indiget aliquis Flandriæ mille ducatis, necesse est vt in
Hispania det plusquàm mille, v. g. 50. &
hæc est æqualitas pecuniæ ratione copiæ
vel inopiæ.
DVbium primum est. An omnia ista
genera cambiorum sint licita? Pro
quo notandum est, potissimam
difficultatẽ
difficultatem
esse in 5. 6. & 7. genere cambiorum. Vnde
pro alijs cambijs sit prima conclusio. Cambium fictitium siue siccum est vsurarium.
Probatur. Nam reuera est
mutuũ
mutuum
cum lucro. Sed nota, quòd si Petrus bona fide dedit
pecunias Salmanticæ Paulo fingenti se habere illas Romæ, non peccat Petrus
tũc
tunc
: sed
tamen postea cognita veritate tenetur restituere lucrum quod accepit in quantum factus est ditior. Cæterum ratione lucri cessantis vel damni emergentis propter fictionem Pauli potest lucrum retinere.
Secunda
cōclusio
conclusio
. Cambium minutum
siue manuale licitum est cum lucro moderato secundum vsum reipublicæ. Hæc conclusio probatur, ex his quæ diximus dubio
secundo. Et extenditur conclusio etiam ad
eos qui non sunt campsores ex officio: quia
eadem est ratio
cōmoditatis
commoditatis
pecuniæ, siue
commodetur à campsore, siue à peculiari
aliquo. Quanuis Caietanus in opusculo citato cap. 1. dicat solis campsoribus ex officio licitum esse cambium minutum cum
lucro. Et ratio eius est: quoniam violare legem taxationis pecuniæ iniustum est; sed
qui non ex officio cambiant pecuniam
cum lucro, violant legem; non enim excusantur sicuti campsores ex officio, qui possunt aliquid accipere ratione officij vtilis
reipublicæ. Cæterùm hæc ratio differentiæ
manifestatur inefficax ex eodem Caietano
vbi suprà cap. 1. eo quòd pecuniæ non taxatur pretium in ordine ad vsum
secundariũ
secundarium
:
vnde propter alias commoditates maiores, quas habet vna pecunia in ordine ad
aliam, licitum erit possessori pretium accipere quicumque sit ille siue sit campsor ex
officio siue alius quicunque permutator pecuniarum.
Tertia conclusio. Cambium ratione loci, quod dicitur cambium per literas,
licitũ
licitum
est, si fiat iusto pretio. V. g. Petrus desiderat
pecunias quas habet Salmanticæ habere Romæ, tunc Paulus qui promittit se Romæ daturum virtute chirographi certæ fidei, potest pretium recipere propter hanc
commoditatem quam facit Petro. Probatur primò. Quia illa commoditas est pretio æstimabilis secundùm arbitrium prudentum virorum & timoratorum, ergo iustè potest Paulus pro illa aliquod pretium
recipere. Item, quia talis diligentia est valde
vtilis & necessaria reipublicæ ad euitanda
pericula & labores in asportanda pecunia;
ergo iustum est vt propter talem diligentiam detur pretium. Confirmatur. Licitum
est agassoni aliquod pretium accipere pro
asportanda pecunia; ergo licitum erit campsori pretium recipere in casu posito, siquidem eandem præstat vtilitatem, imo maiorem: quia campsor assecurat pecuniam à periculis omnibus, agasso vero non assecurat à
periculo fortuito.
Quarta conclusio. Cambium ratione
officij licitum est. Hæc conclusio probatur ex dictis quæstione. 78. vbi
definitũ
definitum
est,
quòd pro obligatione ad mutuandum, licitum est pretium recipere à mutuatarijs; ergo etiam pro obligatione ad cambiendum.
Quinta conclusio. Cambium ratione
temporis vsurarium est. Ista conclusio probatur: quia nihil aliud est quàm mutuum
propter lucrum. Et confirmatur. Nam hoc
cambium nihil differt à cambio sicco, nisi
quòd in cambio sicco palliatur vsura fictio|
ne quadam, at verò in isto cambio manifestè accipitur mutuum cum promissione
lucri.
DVbium sextum est. Vtrùm cambium
ratione monetæ sit licitum? Pro quo,
nota ex Soto libro. 6. de iust. quæst. 12. art. 1.
quòd pecunia quadrupliciter potest pluris
æstimari in vno loco aut tempore quàm in
alio. Primò: quia pecunia conficitur ex auro
vel argento puriori. Secundò ratione raritatis auri vel argenti. Tertiò ratione taxationis legitimæ. Quartò ratione raritatis totius
generis pecuniæ. Est ergo nostrum
dubiũ
dubium
,
an sit licitum accipere pecuniam, quæ in
vno loco pluris æstimatur, cum obligatione reddendi eandem prorsus in alio loco,
vbi minus æstimatur. Prima conclusio. Licitum est pecuniam quæ in vno loco pluris æstimatur ex eo quòd est ex auro puriori recipere, reddendam eandem in alio loco, vbi propter illam rationem non tanti
æstimatur: dummodo taxatio pecuniæ in
vtroque loco sit eadem. V. g. si
scutũ
scutum
Hispanicum sit ex auro puriori quàm scutum germanicum: nihilominus vtriusque scuti sit
eadem taxatio legitima ratione pecuniæ, licitum est vnum scutum pro alio cambire seu
permutare, non solum in diuersis locis: sed
in eodem. Probatur. Quia inter vtramque
pecuniam est æqualitas ratione mensuræ;
ergo est iustitia in permutatione. Patet consequentia. Nam pretium taxatum maximè
attenditur in ordine ad vsum primarium,
scilicet vt pecunia est mensura rerum venalium. Sed nota, quòd hæc conclusio non
tollit id quod dubio. 2. definitur, licitum esse pretium recipere propter maiorem
cō
moditatem
commoditatem
vnius pecuniæ in comparatione ad alteram; sed hîc tantùm loquimur
quantùm est ex parte permutationis pecuniæ pro pecunia, inquantum pecunia est.
Item etiam aduerte, quòd nostra conclusio videtur contraria primæ conclusioni,
quam ponit Soto vbi suprà. Sed tamen reuera non est contraria: quia ille loquitur de
permutatione pecuniæ pro alia pecunia secundùm pondus, quod vulgo dicitur,
a peso
; quòd si aliter intelligatur; nos falsam reputamus illam sententiam. Est enim ma
nifestum exemplum quod in Regno contigit. Erat enim pecunia quædam quæ vulgo dicebatur
tarja de a veynte, erant aliæ tarjæ vt ita dicam, quæ dicebantur
tarjas de a
diez, quæ quidem duplicatæ tanti æstimabantur in ratione pecuniæ sicut vna
tarja de
a veynte
tamen in ratione ponderis non
habebāt
habebant
tātũ
tantum
argenti sicut
las tarj
as de a veynte.
Sed est argumentum contra nostram
conclusionem principalem. Non est licitum commutare triticum minùs
bonũ
bonum
pro
meliori, nulla facta recompensatione, ex
parte minùs boni; ergo non erit licitum
cō
mutare
commutare
pecuniam ex metallo minùs bono,
cum pecunia melioris metalli, nisi fiat
recō
pensatio
recompensatio
. Respondetur, nego
consequentiā
consequentiam
;
quia triticum minùs bonum non tanti æstimatur in foro sicut melius; Cæterùm pecunia ex auro minùs puro, tanti æstimatur in
taxatione legitima: quanti pecunia ex auro
puriori. Secundò respondetur, quòd si triticum minus bonum tanti æstimatur in foro
quanti magis bonum, licitum erit permutare triticum cum tritico. Hoc tamen
nō
non
obstat, quominùs qui habet melius triticum,
possit illud permutare cum illo qui habet
minùs bonum triticum, exigendo aliquod
pretium propter illam
commoditatẽ
commoditatem
qua
se priuat: dummodo absit fraus & dolus
cō
tra
contra
pragmaticam. Si enim fraus adsit erit illicita permutatio propter malum
finẽ
finem
. V. g.
si Petrus erat venditurus facilè
triticũ
triticum
optimum, & eadem facilitate vendit minus
bonũ
bonum
non erit ei licitum permutare illud
cũ
cum
tritico minùs bono Pauli, exigendo ab illo
maiorem mensuram tritici; hæc enim est
fraus contra pragmaticam.
Secunda conclusio. Commutare pecuniam in vno loco vt similis vel eadem
reddatur in alio loco, vbi pluris æstimatur
in ratione pecuniæ: iniustum & iniquum
est. Vt v. g. Si Petrus det Salmanticæ Paulo
100. aureos reddendos Romæ vbi pluris
æstimantur singula scuta. v. g. tredecim argenteis, iniquum est. Probatur. Recipit Petrus amplius quàm dat; ergo est iniquus. Et
si quis contra argumentetur. Licitum est
dare frumentum Petro vt idem reddatur
vel simile in quantitate, etiam si in loco &
tẽpore
tempore
vbi redditur, pluris æstimetur, ergo
|
licitum erit exigere tot aureos permutatos,
etiamsi pluris
æstimẽtur
æstimentur
vbi reddendi sunt.
Respondetur nego consequentiam. Et ratio
differentiæ est: quia triticum semper manet
idem secundum vsum & commoditatem,
licet pretium varietur: at verò pecunia non
manet eadem secundum commoditatem
variato pretio.
Sed arguitur
secũdò
secundò
. Petrus poterat suas
pecunias asportare Romam, & ibi permutare pretio currente; ergo potest exigere à
Paulo, vt det illas Romæ in tanto numero
sicut accepit. Respondetur nego consequentiam: quia contractus permutationis pecuniæ ratione loci, non est contractus asportationis: Nam in contractu asportationis
portator non efficitur dominus pecuniæ, at
verò in contractu permutationis statim efficitur dominus pecuniæ qui recipit illam:
vnde non debet eam recipere maiori æstimatione quàm valeat in loco vbi recipit.
Exemplum est: poterat Petrus suas merces
asportare Romam soluto pretio portitori,
& ibi eas vendere pretio currente Romæ, at
verò si Salmanticæ vendat & tradat portitori non potest ab illo exigere pretium quod
Romæ currit. Ita est de pecunia permutata,
quod non debet æstimari pluris quàm valeat vbi traditur.
Tertia conclusio. Commutatam pecuniam, eandem vel similem exigere quando
Princeps auxit pretium illius iniquum est.
V. g. Petrus mutuauit Paulo 100. scuta quorum singula valebant quadringenta dipondia, postea vero contigit, vt tempore solutionis Princeps auxerit pretium scuti vsque
ad 12. argenteos, dicimus quòd tunc Petrus
non potest exigere à Paulo 100. scuta: sed
tantum 98. Ratio est, quia si exigeret 100.
plus reciperet quam dedit in ratione pecuniæ: quemadmodum si Petrus mutuasset
Paulo, fanecam tritici, & postea tempore
solutionis faneca ipsa aucta fuerit à Principe, non potest Petrus illam integram accipere, quia est aucta mensura. Ita
etiā
etiam
in casu
proposito non poterit recipere tot scuta:
quia variatum est scutum in ratione mensuræ.
Et si quis contra istam conclusionem argumentetur, licitum est Petro qui mutua
uit Paulo fanecam tritici recipere ab illo fanecam tritici immutatam, sed
valentẽ
valentem
maiore pretio quàm cùm mutuauit; ergo eadem est ratio de pecunia. Ad argumentum
negatur consequentia. Nam vt diximus
quā
do
quando
pecunia augetur, non manet eadem in
ratione pecuniæ & mensuræ: at vero etiam
si pretium tritici augeatur, manet tamen
idem triticum in ratione tritici & commoditatis & vsus illius: vnde in commutatione
tritici cum tritico, per accidens est quòd
pretium augescat vel minuatur; nisi forte is
qui permutat, obliget alium vt reddat quo
tempore cariùs valuerit, tunc enim est vsura. Sed adhuc notandum est circa eandem
conclusionem, quòd aliqui dicunt posse fieri pactum inter mutuantem, &
mutuatariũ
mutuatarium
,
vt etiam si à Principe augeatur pecunia, teneatur mutuatarius eundem numerum scutorum reddere. Sed tamen nos dicimus,
ꝙ
quod
istud pactum iniquum est & vsurarium, nisi excusetur propter æqualem fortunam
vtriusque partis; quia tam possibile est quòd
vilescat pecunia quàm quòd augescat: Aut
etiam quia ille qui mutuat pecuniam seruaturus erat illam vsque ad tempus, quo probabiliter æstimatur augenda. Sed quid erit,
si tempore mutuationis non æstimabatur
pecunia augenda vel minuenda; & postea
breuissimo tempore notabiliter augmentata est? aliqui dicunt, quòd mutuatarius tenetur non ex rigore iustitiæ sed ex quadam
æquitate, reddere totidem scuta quot accepit: maximè si qui mutuauit seruaturus erat
vsque ad illud tempus. Nobis tamen nulla
apparet ratio sufficiens ad obligandum mutuatarium sub peccato mortali, vt reddat
tot scuta quot accepit. Quemadmodum viceuersa si breui illo tempore pecunia diminuta fuisset, non tenebatur Petrus qui mutuauit contentus esse 100. scutis. Sed mutuatarius redditurus erat tot scuta donec adimpleretur numerus
dipōdiorum
dipondiorum
quibus
æstimabātur
æstimabantur
scuta
quādo
quando
illa accepit, ergo similiter si aucta fuerit pecunia non debet mutuatarius esse deterioris conditionis.
DVbium septimum est. Vtrùm quando mercator remittit venditorem ad
mensarium, vt ab eo recipiat pretium rei
venditæ, licitum sit mensario exigere pre|
tium à venditore pro numerata pecunia?
Pro cuius intelligentia notandum est, triplex esse genus negotiatorum. Sunt enim
quidam negotiatores qui dicuntur mercatores celebres, quorum officium est emere merces in Regno vel prouincia vbi est
abundantia illarum: vt iterum vendant in
alio regno vel prouincia, vbi est inopia.
Et quia isti mercatores indigebant pecunijs in varijs regnis & prouincijs, ad quas
quidem, aut non est licitum transferri propter legem, quæ vetat, vel cum magno periculo & labore transferrentur ad tam varia loca. Hinc ortum habuit secundum
genus negotiatorum, qui dicuntur campsores qui negotiantur in mera pecunia
permutantes pecuniam quam habent in
vno loco, pro pecunia reddenda in alio loco. Hinc etiam ortum habuit tertium genus negotiatorum, qui dicuntur mensarij
& vulgo
banqueros, quorum officium est
habere in deposito pecunias mercatorum
& campsorum, & rationem dati & accepti in suis libris, insuper sunt fideiussores
ipsorum.
Et notandum est, quòd isti mensarij dupliciter solent consignare pecuniam in suo
banco campsoribus & mercatoribus. Vno
modo recipientes reuera pecuniam ipsam
à campsoribus & mercatoribus. Alio modo recipientes tantum chirographa, &
cō
sequenter
consequenter
ipsi mensarij solent dupliciter
soluere debita creditoribus venientibus ad
se. Vno modo numerantes pecuniam in
præsentia, alio modo remittentes illos per
syngraphas, idest, pollices ad alios mesarios.
Deinde notandum est, quàm communis sententia, & rationi naturali consona
est, quòd isti mensarij iuste recipiunt stipendium à mercatoribus vel campsoribus
quorum pecunias custodiunt. Probatur.
Nam diligentia custodiendi, & ratio dati & accepti & fideiussio, hæc inquam
pretio sunt æstimabilia. Cæterùm quod
nam sit iustum pretium huius diligentiæ
iudicandum erit arbitrio boni viri, si non
fuerit lege taxatum.
His suppositis arguitur primo pro parte negatiua dubij propositi. ex. l. 5. titulo. 18.
libro. 5. Copilationis legum Hispaniæ. Vbi
reuocatur antiqua pragmatica in qua concedebatur mensarijs, vt ex mille numeratis acciperent quinque sibi ab illis quibus numerabant, ergo iam non est licitum.
Secundò mensarij suas operas impendunt in vtilitatem campsorum & mercatorum; ergo ab illis tantum debent pretium accipere. Et confirmatur. Nam numerare pecuniam debitam venditori pertinet ad mensarium vice & nomine illius
cuius pecunias custodit, qui tenebatur soluere & numerare pecunias; ergo ab isto tantùm debet exigi & recipi stipendium, &
non à venditore.
Tertiò. Venditor mercatori vendidit
rem cuius pretium iustum erat 1000. ergo
quando apud mensarium non datur illi integrum pretium sed minùs quinque iniuriam patitur, vel à mensario vel à mercatore vel ab vtroque.
Quartò. Si Petrus mutuasset Paulo 1000.
non satisfaciet Paulus soluendo apud mensarium illa 1000. minùs quinque, ergo neque satisfaciet venditori mercator, qui pro
re vendita pro mille remittit illum ad mensarium vbi accipiet quinque minùs.
Vltimò esto ita, quòd officium mensarij
sit etiam vtile venditoribus; tamen non est
iustum vt soli venditores soluant totum
stipendium mensarij, siquidem mensarij
sunt etiam vtiles mercatoribus & campsoribus: cuius tamen oppositum est in vsu.
Nam mercatores & campsores exigunt
interdum aliquid pretij à mensarijs propter depositam pecuniam apud illos, vel
aliquid pretio æstimabile, scilicet, vt mensarij sint fidei iussores pro maiore summa
pecuniæ, quàm recipiant. Sed in oppositum
pro parte affirmatiua est communis vsus
neggotiatorum
negotiatorum
& mensariorum. De hoc dubio est prima sententia negatiua, quæ valde
verosimilis est propter facta argumenta,
quam tenet Caietanus vbi suprà, & Nauarro super caput Nauiganti de vsuris. numero. 37. & deinceps. Altera sententia est affirmatiua, quam tenet Soto in lib. 6. quæst. 11.
art. vnico.
PRO huius dubij decisione sit prima
conclusio. Manifestum est, mensarios
excusari ab iniustitia quando cognoscunt,
|
quòd res vendita non valebat numerata
pecunia 1000. sed minus quinque. Et probatur. Nam illa quinque quæ accipit mensarius sibi, pertinent ad mercatorem non ad
venditorem.
Secunda conclusio. Non est sufficiens
titulus ad excusandum mensarium & mercatorem, quòd istæ remissiones fiant inter ipsosmet mercatores qui interdum sunt
venditores, interdum mercatores. Dicunt enim aliqui, quòd mensarius iustè recipit à venditore illa quinque, vt interdum
quando sit mercator, impendat illi suam
operam. Nos autem dicimus, quòd iste titulus deficit in multis.
Primò: quia
nō
non
est vniuersalis ad omnes
venditores. v. g. si agricola vendidit boues
& remittitur ad bancum.
Secundò deficit, quòd non semper mercator & venditor habent pecunias apud
eũ
dem
eundem
mensarium.
Tertiò, quòd non toties est aliquis mercator, quoties venditor: quæ omnia necessaria erant ad æqualitatem iustitiæ ratione huius tituli & ad hoc vt talis mensarius possit recipere illa quinque iuste à venditore.
Tertia conclusio. Verosimilis est titulus ad excusandum mensarium, quòd illorum officium est necessarium ad negotiationes emptionis & venditionis; etenim si
non esset tale officium, non possent venditores continuò recipere pecuniam numeratam: eo quòd mercatores non possent pecunias ad tam varia loca secum deferre; &
ideo quasi ex publico condicto decretum
est stipendium mensarijs soluendum etiam
à venditoribus.
Quarta conclusio. Optimus titulus qui
nobis videtur ad ex cusandum mensarios
est, quòd mensarij in rei veritate totum stipendium recipiunt à mercatoribus & campsoribus quorum pecunias custodiunt.
Nā
Nam
si quando pecuniam numerant venditoribus accipiant sibi quinque ex mille numeratis: tamen illa quinque non excipiuntur à pretio iusto debito venditoribus: sed
ex pecunia mercatorum, quia tali conditione recepit mensarius pecunias custodiendas, vt quoties numeraret mille cuiuis
petenti in nomine mercatoris: acciperet
sibi quinque. Cæterùm mensarius non tenetur examinare an iustum pretium sit rei
venditæ mille præcisè, an mille exceptis
quinque sed ipse venditor videat an mercator illa via sibi satisfaciat.
Ad argumenta incontrarium. Ad
primũ
primum
respondetur, quòd illa reuocatio Pragmaticæ non est in vsu. Secundò respondetur,
ꝙ
quod
mensarius non accipit quinque à venditore sed à mercatore: & ideo non facit contra legem.
Ad secundum argumentum & confirmationem respondetur, quòd probant quartam conclusionem. Secundò respondetur in fauorem tertiæ conclusionis quòd
officium mensarij cadit in bonum venditorum, & ideo iustum est, vt & ipsi
aliquā
aliquam
partem stipendij soluant.
Ad tertium respondetur, quòd si aliqua
iniustitia fit venditori quia non datur illi
integrum pretium, refundenda est in mercatorem, non in mensarium. Sed notandum est, quòd si venditor sit peritus in huiusmodi negotijs, non fit illi iniuria si non
reddantur mille integra, quando pretium
constitutum est soluendum à mensario,
sciebat enim ille, quòd minùs quinque recepturus esset. Si autem venditor sit simplex agricola iniuriam patitur, si mercator
non admoneat illum, quòd solutio facienda est apud mensarium vbi recipiet minùs
quinque.
Ad quartum respondetur, quòd eadem
est ratio de mutuatario, & de mercatore
quando pretium rei venditæ erant mille
præcisè. At verò si pretium rei venditæ
erāt
erant
mille quatenus soluenda à mensario, non
est eadem ratio: & ideò negatur consequentia.
Ad vltimum respondetur, quòd iuxta
quartam conclusionem totum stipendium
soluit mercator. Sed iuxta tertiam conclusionem respondetur, quòd ex illis quinque
quæ accipit mensarius de mille numeratis,
aliqua pars pertinet ad venditorem, quia
erat necessaria ad complementum iusti pretij pro re vendita, alia vero pars pertinet ad
mercatorem, quia non erat necessaria ad
complementum iusti pretij. Et ita seruatur æqualitas inter mercatorem & vendi|
torem in ordine ad mensarium. Cæterùm
ꝙ
quod
in
eodẽ
eodem
argumento insinuabatur, scilicet,
quòd mercatores & campsores exigunt pretium à mensarijs apud quos deponunt pecunias: iniquum & vsurarium videtur esse quibusdam. Sed nobis videtur quidem
iniquum, non tamen vsurarium: quia ibi
nulla est ratio mutui: siquidem mensarius
non efficitur dominus pecuniæ, sed tantum est custos paratus reddere quotiescunque depositor petierit. Est autem iniquum, quia depositor tenebatur soluere
stipendium mensario, vel saltem non grauare illum petendo ab eo pretium. Nihilominus mercatores, possunt se excusare
ab iniustitia, dicentes quòd ipsi quidem soluunt stipendium mensarijs, scilicet, quinque pro mille: sed quia hoc stipendium
est excessiuum pro ministerio illorum, defalcant (vt ita dicamus) aliquod pretium
ab illo stipendio, vel aliquid pretio æstimabile, scilicet fideiussionem; nihilominus quod superest mensarijs ex stipendio
est iustum pretium ministerij sui. Nos autem dicimus, quòd si hæc narratio vera
est, nulla mensarijs iniustitia fit. Sed vehementer suspicamur narrationem falsam
esse, & iniustitiam fieri mensarijs, quam
ipsi patiuntur vt aliam maiorem irrogent
alijs negotiatoribus & maiorem vtilitatem
capiant.
DVbium octauum est, An cambium
ratione copiæ vel inopiæ totius pecuniæ sit licitum? Pro cuius intelligentia
notandum est primò, quòd æstimatio pecuniæ inquantum pecunia est, dupliciter
potest fieri. Vno modo per legem Principis, & dicitur æstimatio legitima. v. g.
quando in Hispania scutum æstimatur quadringentis dipondijs, & hæc æstimatio dicitur legitima. Huic æstimationi superuenit alia interdum, quæ potest dici æstimatio quasi naturalis, eo
ꝙ
quod
ex natura rei sequitur, vt vbi est maior abundantia pecuniarum minùs æstimentur pecuniæ, & vbi est
minor copia magis æstimatur pecunia.
Secundò notandum est, quòd cum campsores ab vno regno in aliud cambiunt pecunias, rationem habent copiæ vel inopiæ
monetæ in illis regni. Verbi gratia, qui
numerat pecunias Metinæ, vt accipiat in
Flandria, maiorem copiam pecuniæ numerat Metinæ, quam sit recepturus Flandriæ: quia in Hispania est maior copia pecuniæ.
Tertiò notandum est, quòd in eadem
Prouincia diuersis temporibus solet esse
maior inopia totius monetæ vel copia. Vnde ibidem non semper fit æquale cambium
ad alia regna.
HIS positis arguitur primò pro parte
negatiua. In vna & eàdem prouincia non
est licitum cambium ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ diuersis temporibus: ergo neque in diuersis prouincijs eodem tempore. Antecedens explicatur. Non est licitum Petro mutuare Paulo centum scuta quando est maior pecuniæ inopia, recepturus maiorem summam pecuniæ quando fuerit maior copia monetæ in eodem
Regno. Et confirmatur. Non est licitum
mutuare frumentum quando & vbi est inopia ipsius, ea lege vt quando fuerit maior
copia
frumẽti
frumenti
, reddatur maior mensura frumenti, ergo est eadem ratio de pecunia.
Secundò. Nullus est titulus sufficiens ad
iustificanda eiusmodi cambia quæ sunt in
vsu, ergo non sunt licita. Probatur antecedens inductiuè. Nam triplex est titulus qui
assignari potest in fauorem cambiorum huiusmodi. Primus est, quòd pecuniæ absentes secundùm locum non tanti æstimantur, neque sunt tantæ vtilitatis, sicuti præ
sentes: eò vel maximè quòd sunt expositæ
periculis.
Secũdus
Secundus
titulus est ratione asportationis. Tertius titulus est ratione copiæ vel
inopiæ totius monetæ in diuersis Regnis &
locis. Sed contra
primũ
PRIMUM
titulum est prima
ratio, quòd in cambijs quæ sunt in vsu, ille
qui numerat pecuniam in Hispania, maiorem summam numerat quam sit recepturus in Flandria, vbi pecunia est absens
domino suo: ergo pecunia absens non est
minoris valoris. Item ipsi campsori pecunia absens non est minoris vtilitatis quàm
præsens, neque est exposita maiori periculo: siquidem ita negotiatur cum absenti pecunia, atque cum præsenti, neque
illam asportaturus est per itinera. Contra
secundum titulum argumentum est, quia
|
quanuis ille sit sufficiens ad recipiendum aliquid vt dictum est supra, tamen non sufficit
iustificare inuentiones cambiorum quæ in
vsu sunt. Patet primò, quia qui numerat
pecuniam vbi minor est copia, recipit amplius vbi maior est copia, ergo. Secundò.
Quia licet sit eadem via & eadem pericula ab Hispania in Flandriam, & ècontra,
tamen non est idem pretium cambiorum;
ergo ratio lucri non est asportatio: neque
asportatio est titulus sufficiens, aliàs idem
deberet esse pretium. Tertiò. Quandoque
fiunt cambia ad æquale, hoc est tanta summa pecuniæ numeratur in vno regno atque
recipienda est in alio, ergo nihil soluitur
ratione asportationis. Vnde iste titulus non
iustificat cambia. Denique cambia huiusmodi damnantur si fiant intra idem Regnum; ergo titulus asportationis non est
sufficiens. Patet consequentia, quia etiam
intra idem regnum esset sufficiens iste titulus.
Iam vero contra tertium titulum est primum argumentum. Impossibile videtur,
quòd eodem tempore sint duo iusta pretia distincta cambiorum quæ fiunt ab Hispania in Flandriam, & èconuerso: sed ita
est in vsu, quòd sunt distincta pretia: ergo
alterum est iniquum. ¶ Secundò. Si titulus
ratione copiæ vel inopiæ totius monetæ iustificaret cambia in diuersis regnis, ergo
etiam in eodem regno in diuersis locis
erũt
erunt
licita hæc cambia. Patet consequentia: quia
in vno loco est maior copia totius monetæ
quam in alio eiusdem regni.
IN decisione huius quæstionis difficillimæ, quidam doctores referunt iustitiam
horum cambiorum ad primum titulum.
Ita Caietanus in opusculo de cambijs, cap. 7.
Syluest. verbo vsura. 4. quæstione. 4. Nauarro vbi supra. Alij vero referunt ad secundum titulum. Alij vero ad tertium, inter quos fuit Victoria & Soto libro. 6. de
iustitia, quæst. 12. articulo. 2. quanuis ipse
propter primum argumentum factum contra primum titulum, dicat sibi non patere
quodnam illorum cambiorum iustum sit.
PRO decisione sit prima conclusio. Licitum est commutare pauciora dipondia, numerando illa vbi est penuria totius
pecuniæ, & recipere plura vbi est copia in
alio regno. Probatur. Nam vbi est penuria
totius monetæ, pluris æstimatur ab omnibus quam vbi est copia: ergo ratione huius
æstimationis licitum erit recipere maiorem summam vbi est maior copia monetæ. Confirmatur. Licet permutare minorem mensuram frumenti in loco vbi pluris æstimatur propter inopiam frumenti
pro maiore mensura, reddenda vbi æstimatur minoris propter abundantiam: ergo
idẽ
idem
erit de pecunia.
Secundò arguitur ab effectu. Res venales vbi est minor copia pecuniæ minus valent quàm vbi est maior copia totius pecuniæ, ergo licitum erit minorem summam
pecuniæ in vno regno permutare cum maiore in alio regno. Patet consequentia, quia
effectus, seu primarius finis ad quem ordinatur pecunia, est ad emendas res venales; ergo vbi respectu huius finis pluris æstimatur pecunia, licitè permutabitur pro maiore summa pecuniæ
reddẽda
reddenda
in alio regno,
vbi minoris æstimatur in ordine ad finem
principalem.
Vltimò. Nam primus titulus & secundus non sufficiunt vt probatum est ad iustificandum cambia, ergo tertius titulus sufficiet, omnia enim damnare,
durissimũ
durissimum
est.
Secunda conclusio. Duo illa cambia de
quibus fit mentio in argumento primo contra tertium titulum, possunt iustificari etiam
si pretium sit distinctum. Probatur. Iustum
rerum pretium est illud quod æstimatur
in communi foro, sed potest contingere,
quòd æstimatio cambij fori Metinensis sit
maior à Metina in Antuerpiam, quàm æstimatio cambij celebrati Antuerpiæ ad Metinam: ergo pretia distincta poterunt esse iusta.
Secundò. Multitudo emptorum est causa vt res venales pluris æstimentur: sed contingit plures esse qui quærant cambia à Metina in Antuerpiam quam ècontra: ergo iustè celebrabuntur maiori pretio Metinæ
quàm Antuerpiæ.
AD argumenta
respōdetur
respondetur
. Ad primum
negatur consequentia, quia
lucrũ
lucrum
ex mutuo
ratione temporis expectati est vsura, non autem ratione diuersi loci. Concedimus
tamẽ
tamen
,
|
licitum esse mutuanti deducere in pactum
cum mutuatario, vt reddat plus pecuniæ
in ea quantitate quanta est necessaria ad
emendum tantam copiam rerum venalium, quantam mutuator esset empturus, si
non mutuasset pecuniam. Sed in isto casu
non est lucrum ex mutuo, sed tantùm mutuator se indemnem conseruat. Ad argumenta vero contra primum & secundum
titulum non respondetur: sed concedo illorum intentum. Ad argumentum primum
contra tertium titulum negatur antecedens
propter rationem datam in secunda conclusione. Ad secundum negatur consequentia.
Nam cambia eiusmodi prohibita sunt fieri
intra idem regnum. Vt patet in.
l. 8. titulo. 18.
lib. 5. Copilationis legum Hispaniæ. Secundo respondetur: quòd licet
nō
non
esset ista lex,
consequentia nihil valet: quia intra idem
Regnum est facilis asportatio pecuniæ de
loco in
locũ
locum
& perinde est atque si vbique
esset copia pecuniæ ad huiusmodi cambia
transigenda: & ideo nihil pretij potest accipi ratione copiæ vel inopiæ: sed tantùm ratione asportationis. Cæterùm in diuersis
Regnis regulariter loquendo non est facilis
asportatio pecuniæ: quia vel est lege prohibita, vel quia magnis exponitur periculis.
Vnde superest necessarium esse ad negotiationes in mercibus diuersorum Regnorum,
quod eiusmodi cambia
fiāt
fiant
. Dixi regulariter loquendo, quia potest
cōtingere
contingere
vt duo
regna essent inter se ita conuenientia, vt pecuniæ liberè & facilè transferrentur de regno in regnum: & tunc non essent licita eiusmodi cambia de regno in regnum: sicut
etiā
etima
viceuersa contingit, quòd in vno regno sint
duo loca vsque ad eo distincta, vt transportatio pecuniæ sit difficillima & per multas
ambages & pericula, & tunc licita erunt huiusmodi cambia ratione copiæ vel inopiæ
totius monetæ intra idem regnum: nisi fortè lege prohibeatur. Sicut v. g. potest esse
licitum cambium ab Hispania ad Indos &
èconuerso, & tamen idem regnum computatur sed propter difficultatem transferendi pecuniam & propter multam copiam
pecuniæ apud Indos licitè fiunt huiusmodi
cambia.
Plurimæ aliæ quæstiunculæ possent di
sputari circa casus particulares cambiorum:
sed omnes ex prædictis facilè soluentur. Vt
v. g. si quæratur, an quando campsor licitè
remittit venditorem, vel quemlibet alium
ad mensarium, vt ibi recipiat pecuniam
constitutam: an possit ipse campsor si nollet remittere accipere sibi,
quinq;
quinque
ex mille
numeratis? Respondetur, quòd secundùm
quartam conclusionem & titulum ibi explicatum licitum est: quia illa,
quinq;
quinque
ad illum pertinebant. Si vero titulus tertiæ conclusionis admittatur, respondetur, quòd
nō
non
licet campsori retinere sibi,
quinq;
quinque
integra:
quia pars illorum pertinebat ad venditorem, sed licitum erit retinere medietatem.
Cæterum ad alia dubia soluenda, duo principia sunt notanda. Primum est, quòd ratione temporis expectatæ solutionis non
potest aliquid accrescere campsori, bene
tamen ratione lucri verè cessantis vel damni emergentis. Ex hoc principio sequitur,
valde suspecta esse cambia quæ fiunt à Metina in Vlyssiponam secundùm æqualitatem, quod vulgò dicitur,
a ygual. Ratio est:
quia communiter ista cambia fiunt quia
campsor Castellanus expectat plus
tẽporis
temporis
quā
quam
moris est. Nam alia cambia quæ communiter siunt, non transiguntur ad æqualitatem sed pauciora dipondia dantur Vlyssiponæ quàm recipiantur Metinæ: & communiter expectatur tempus vnius mensis.
Quòd si quia dilatatur tempus hoc, cambium fiat adæquale, est vsura ex parte Castellani. Secundum principium est, quòd sicut in alijs mercibus pretium iustum iudicatur esse quod currit in communi foro,
dummodo non fiat monopolium ab ipsis
mercatoribus: ita etiam in cambijs æstimandum est pretium iustum, quod currit secluso monopolio pecuniæ ex parte
campsorũ
campsorum
.
Quapropter si aliquis campsor accipiat in
nundinis multam summam pecuniæ ad
cambium ab alijs campsoribus, reseruaturus
eā
eam
ad tempus in quo maxime necessaria
erat: non poterit cariore pretio cambire
quā
quam
futurum esset si ipse non fecisset
monopoliũ
monopolium
: at vero
propriā
propriam
pecuniā
pecuniam
poterit campsor
reseruare
cambiendā
cambiendam
pro
tẽpore
tempore
quo cariùs
cambietur. Sicut quisque potest reseruare
proprium frumentum vendendum tempo|
re quo cariùs est valiturum; non enim peccat contra iustitiam commutatiuam: poterit autem peccare in aliquo casu contra iustitiam legalem & contra charitatem patriæ propter necessitatem reipublicæ. Etenim secundùm legalem iustitiam quisque
tenetur prouidere bono communi tempore necessitatis. Et proportionabiliter dicendum est de campsoribus. Atque hactenus
de cambijs.
De Monte pietatis.
SVperest specialis disputatio de
mōte
monte
pietatis, an sit vsurarius? De qua re Caietanus edidit opusculum longum, & Ioannes
de Medina in tractatu de vsuris, & Soto libro. 6. quæstione. 1. articulo. 6. Nauarrus super caput primum. 14. quæstione. 3. nu. 46.
PRO cuius decisione notandum est primò, quòd mons pietatis est cumulus rerum vtilium, siue frumenti, siue pecuniæ,
destinatus ad subleuandas miserias pauperum per mutuum.
Secundò nota, quòd huius montis sunt
tres conditiones. Prima est, quòd qui montis curam gerunt, teneantur pauperi petenti mutuum, dare certam summam. v. g.
tres aureos, tres modios tritici soluendos intra annum. Secunda conditio, quòd pauper mutuatarius tenetur dare pignus custodiendum à ministris montis suo ipsorum
periculo, ita quòd si pauper soluerit mutuum intra tempus præfixum, teneantur
reddere integrum pignus: sin autem soluerit intra tempus, venditur pignus & soluitur
mōti
monti
debitum, &
reliquũ
reliquum
redditur pauperi. Tertia donditio, vt pauper mutuatarius teneatur vltra capitale reddere aliquam
pensionem pro singulis mensibus, non quidem ratione expectatæ solutionis, sed pro
stipendio ministrorum montis.
Tertiò notandum, quòd inter operas ministrorum huius montis, quædam sunt dignæ pretio. v. g. habere rationem dati &
accepti in libris, custodire pignora præsertim si sunt onerosa, conducere domum necessariam ad custodiam pignorum, & super
hæc omnia obligatio montis ad
mutuandũ
mutuandum
æstimabilis est pretio. Aliæ sunt operæ
ministrorũ
ministrorum
quę debet exhiberi gratis, vt actio mu
tuandi, redditio pignioris
tẽpore
tempore
solutionis.
Quartò notandum, quòd inter has operas ministrorum quædam sunt manifestæ
in commodum pauperum, v. g. obligatio
ad mutuandum, custodia pignorum; quæ
dam sunt quę videntur esse in commodum
montis vt conseruetur, & in vtilitatem ministrorum. v. g. habere rationem dati &
accepti.
Vltimò notandum est primam & secundam conditionem iustissimas esse, de quibus nulla est dubitatio. Item
manifestũ
manifestum
est,
ministros montis posse recipere
stipẽdium
stipendium
pro ministerio quod cedit in vtilitatem pauperum. Est ergo tota difficultas. An pro alijs
ministerijs. v. g. pro habenda ratione dati
& accepti, pro expensis librorum, pro custodia pignorum quæ non sunt onerosa, vt v. g.
anulus aureus: licitum sit aliquid pretij accipere ab ipsis pauperibus mutuatarijs? Pro
parte negatiua arguitur primò. Pauperes coguntur reddere stipendium ministris pro
sustentatione, quod redundat in vtilitatem
ministrorum & non pauperum: ergo iniuriam patiuntur pauperes ipsi. Patet consequentia: quia nemo tenetur dare pretium alicui pro eo quod redundat in eius vtilitatem.
Secundò. Nam & si pro diligentia custodiendi pignora onerosa, possit aliquid pretij
à pauperibus exigi, tamen pro custodia pignorum quæ non sunt onerosa: non potest
aliquid exigi à pauperibus; sed à ministris
montis indifferenter exigitur æquale pretium à quolibet paupere: ergo
iniuriā
iniuriam
faciũt
faciunt
pauperi qui deponit pignus non onerosum.
Tertiò. Maius pretium cogitur soluere
pauper qui maiori tempore retinet
mutuũ
mutuum
,
quàm qui maiori tempore, ergo ratione
temporis aliquid recipitur, & per
cōsequens
consequens
est vsura.
Vltimò. Si homo particularis segregaret
aliqua bona sua. v. g. frumentum aut pecunias ad mutuandum pauperibus, cum conditionibus supradictis montis pietatis, esset
vsurarius, ergo & ipse mons. ¶ Sed in contrarium est. Quòd multi Pontifices approbauerunt montem pietatis, v. g. Paulus II.
Sixtus IIII. Innocentius VIII. & alij
qui referuntur in
Concilio Lateranensi
Sessione 10. sub Leone 10. Et præsertim
|
ipse Leo maximè montem pietatis approbat. & in
Concilio Tridentino Sessio. 22. in
decreto de reformatione, cap. 8. & 9. annumeratur mons pietatis inter opera pietatis.
Nihilominus
Caiet. vbi supra tenet partem
negatiuam quem sequitur
Soto vbi supra.
PRO decisione huius difficultatis, est
prima conclusio. Mons pietatis
cũ
cum
omnibus conditionibus supra positis verè pius
est & iustus. Ista conclusio probatur ex expressa definitione
Concilij Lateranensis vbi
supra, vbi commemoratis opinionibus contrarijs circa montem pietatis & rationibus
opinionum, apertè & grauissimis verbis definitur, montem pietatis licitum esse &
piũ
pium
,
& prædicandum propter eius pietatem populis, etiam cum indulgentijs à sancta sede
Apostolica concessis. Et ibidem excommunicantur qui oppositum dicere præsumpserint. Sed respondent autores contrariæ sententiæ, primò, quòd non omnia acta Concilij Lateranensis sunt vsu & more ecclesiæ recepta. Sed ista responsio nulla est.
Nā
Nam
quanuis interdum constitutiones Conciliorum
non sint exequutioni demandatæ: tamen declarationes iuris naturalis vel diuini,
nō
non
sunt
annumerandæ inter constitutiones: sed inter institutiones fidei, & definitiones. Cùm
ergo in dicto Concilio ex professo declaretur, iustum esse montem pietatis cum illis
conditionibus: non pendet illa declaratio ex
vsu & more ecclesiarum. Secundò respondent, quòd ibi non approbatur absolutè
mons pietatis quantùm ad omnia capitula:
sed solum declaratur licitum esse pro obligatione ad mutuandum aliquid pretij accipere. Sed neque ista solutio satisfacit: quia
expressè ibi dicitur, licitum esse stipendium
recipere pro expensis ministrorum necessarijs ad conseruationem montis, eò vel maximè quòd pretium pro obligatione ad mutuandum sub pignore, non sufficeret ad soluendum ministerium necessarium pro
mō
tis
montis
conseruatione. Denique
respōdent
respondent
, quòd
in prædicta Decretali approbatur mons pietatis cum omnibus suis capitulis & constitutionibus: quatenus sacris Canonibus non
contrariantur. Et confirmant hanc responsionem: nam Caietanus qui interfuit illi
Cō
cilio
Concilio
optimè intellexit mentem illius Decre
ti: & tamen ipse adhibet istam solutionem
in opusculo dicto, ergo bona est explicatio;
præsertim quòd cùm Caietanus fuerit tempore Leonis X. nunquam fuit reprehensus
propter illud opusculum. Sed hæc responsio in duobus peccat. Primò, quia in illo Decreto nusquam sunt talia verba, scilicet quatenus sacris Canonibus non contrariantur;
quin potius cùm ipsæ conditiones expressè
numerentur & approbentur: declaratur,
ꝙ
quod
sacris Canonibus non contrariantur. Secundò peccat responsio ignorantia historiæ;
nā
nam
Caietanus in fine citati opusculi dicit se illud perfecisse anno 1498. at vero
Cōcilium
Concilium
Lateranense indictum est à Iulio II. anno
1512. & sessio illa 10. citata, habita est sub Leone X. anno 1515. ergo constat quòd Caietanus in suo opusculo non explicauit decretum
Cōcilij
Concilij
Lateranensis, sed illa verba quæ
ipse dicit, referenda sunt ad aliam antiquiorem decretalem, quæ non est in corpore
iuris: quin potius creditur Caietanus retractasse suam sententiam; quia cum in Concilio Lateranensi in Sessione citata interrogatum fuisset à toto Concilio, an placeret illud
decretum: responsum est ab omnibus, placere: vno excepto Hieremia Archiepiscopo
Tranensi. Cùm ergo Caietanus qui ibi aderat tanquam Magister ordinis Prædicatorum tacuisset, visus est approbasse decretum
& suam sententiam retractasse. Deinde probatur conclusio ratione naturali. Nam vt habetur
de regulis iuris in. 6. qui sentit commodum, sentire debet & onus: sed pauperes
mutuatarij soli sentiunt commodum montis: ergo ad ipsos solos pertinet sentire onus.
Præterea. Ministri propter operas necessarias ad conseruationem montis merentur
stipendium: sed qui erexit montem non tenetur de bonis suis illud conseruare, satis
enim piè egit relinquendo montem obligatum ad mutuandum pauperibus; rursus
neque respublica ad quam pertinet cura administrationis montis tenetur soluere istud
stipendium: ergo reliquum est,
ꝙ
quod
pauperes
teneantur ad soluendum stipendium
necesssariũ
necessarium
ad
cōseruationem
conseruationem
mōtis
montis
. Patet consequentia:
nā
nam
conseruatio
tantũ
tantum
cedit in vtilitatem
pauperũ
pauperum
. Et confirmatur.
Nā
Nam
qui erexit
montem
cũ
cum
illis
cōditionibus
conditionibus
, abdicauit à se
|
dominium montis & transtulit in rempublicam, vel quòd probabilius est in communitatem pauperum: & administrationem
illius reliquit in republica. Quomodolibet
ergo sit, semper tamen mons cedit in
cōmodũ
commodum
tantùm
ipsorũ
ipsorum
pauperum; ergo ad ipsos
tantum pertinet soluere
stipendiũ
stipendium
montis.
Secunda conclusio. Multo prudentius &
pius erigeretur mons, si autor illius relinqueret pensionem sufficientem pro ministris:
etiam si mons ipse non esset tam pinguis.
Hæc conclusio habetur expressè in Concilio citato, & ratione naturali patet. Quia meliùs est misericordia, subleuare miserias pauperum merè gratis, quam exigendo ab illis
aliquod pretium pro ministris, ergo &c.
AD argumenta posita in principio dubij restat respondere. Ad primum negatur antecedens. Imo omnes operæ ministrorum cedunt in vtilitatem pauperum: siquidem sunt necessariæ ad conseruationes
montis, qui totus est dedicatus & obligatus
ad mutuandum pauperibus.
Ad secundum respondetur, quòd quando aliquod pretium est legitimum, non debet variari propter conditiones indiuiduales mercis. v. g. sicut idem est pretium legitimum tritici, siue sit optimum, siue mediocre, siue commune sic etiam iustum
pretiũ
pretium
est, quod taxatum est statuto à republica
cō
firmato
confirmato
: ad administrationem montis, vt
quiuis pauper soluat recipiens mutuum pro
singulis mensibus certam summam, siue
det pignus onerosum siue non onerosum.
Ad tertium respondetur, quòd ministri
montis nihil recipiunt amplius propter expectatum tempus, sed propter suas operas
quæ maiori tempore maiorem mercedem
merentur.
Ad quartum respondetur primò nego
consequentiam: quia homo particularis retinet apud se dominium montis, & potest
cũ
cum
voluerit in alios vsus illum conuertere, vnde
ad ipsum pertinebit montem conseruare de
bonis proprijs: nam pro actione mutuandi
nihil potest recipere. Cæterum qui erexit
montem pietatis de quo loquimur, abdicauit à se dominium montis & transtulit in
communitatem pauperum, cum obligatione ad mutuandum singulis pauperibus: &
propterea administratio montis digna est
stipendio dato à pauperibus mutuatarijs. Secundo respondetur, quòd neque homo particularis esset vsurarius, si obligaret montem
ad mutuandum pauperibus in perpetuum,
retinendo sibi dominium directum dum
viueret, & transferendo dominium vtile in
vtilitatem pauperum: & sic posset recipere
moderatum pretium, sicut dictum est de
monte pietatis.
SED circa primam solutionem est dubium, An dominium montis transferatur in rempublicam, an potius in communitatem pauperum, & an sit
verũ
verum
dominium?
Ratio dubij est: quia ille dicitur dominus;
qui potest vti re in quos velit vsus: sed
neq;
neque
respublica
neq;
neque
pauperum communitas potest vti hoc monte in quos velit vsus: ergo
neutra est domina. Respondetur, quòd siue
dominium maneat in republica siue in pauperibus, non tamen dominium est perfectum & absolutum, sed limitatum voluntate antiqui domini erectoris montis. Sicut
etiam primogenitura maioricatus; est enim
filius primogenitus dominus illius: &
tamẽ
tamen
non potest in quos velit vsus expendere illa
bona. Et vxor est domina suæ dotis, &
tamẽ
tamen
non potest illam administrare viuente viro,
sed tantum ipse vir. Secundò dico, quòd dominium montis pietatis translatum est ad
communitatem pauperum: administratio
vero pertinet ad rempublicam. Et ratio huius est, quia tota montis vtilitas pertinet ad
communitatem pauperum præcisè, ergo ad
ipsam pertinet dominium potiùs quàm ad
rempublicam. Hactenus de iustitia & partibus eius subiectiuis dicta sufficiant. De reliquis verò partibus iustitiæ potentialibus in
tertio tomo dicendum erit, Deo fauente, cui
sit honor & gloria.