RESPONDEO dicendum,
quòd sicut suprà dictum
est, iusti|
tia est circa quasdam operationes
exteriores, scilicet
distributionẽ
distributionem
&
commutationem: quæ
quidẽ
quidem
sunt
vsus
quorũdam
quorundam
exteriorum vel rerum, vel
personarũ
personarum
, vel etiam operum. Rerum quidem, sicut cùm aliquis vel aufert, vel restituit alteri
suam rem. Personarum
autẽ
autem
, sicut
cùm aliquis in ipsam personam hominis
iniuriā
iniuriam
facit, putà percutiendo, vel
cōuitiando
conuitiando
, aut etiam cùm
irreuerẽtiam
irreuerentiam
exhibet. Operum autem, sicut
cũ
cum
aliquis iustè ab alio exigit, vel alteri reddit aliquod opus.
Si ergo accipiamus, vt materiam
vtriusque iustitiæ ea,
quorũ
quorum
operationes sunt vsus, eadem est materia
distributiuæ & commutatiuæ iustitiæ. Nam & res distribui possunt à
cōmuni
communi
in singulos, & commutari
de vno in alium. Et etiam est quæ
dam distributio
laboriosorũ
laboriosorum
operũ
operum
& recompensatio. Si autem accipiamus vt materiam
vtriusq;
vtriusque
iustitiæ
actiones ipsas principales, quibus
vtimur personis, rebus, &
operibꝰ
operibus
:
sic inuenitur
vtrobiq;
vtrobique
alia materia.
Nam distributiua iustitia est directiua distributionum.
Cōmutatiua
Commutatiua
ve
rò iustitia est directiua
cōmutationũ
commutationum
, quæ attendi possunt inter duas
personas: quarum quædam sunt inuoluntariæ, quædam verò voluntariæ. Inuoluntariæ quidem quando
aliquis vtitur re alterius, vel persona, vel opere, eo inuito. Quod quidem contingit
quandoq;
quandoque
occultè
per fraudem,
quādoque
quandoque
etiam manifestè per violentiam.
Vtrunq;
Vtrunque
autem
cōtingit
contingit
aut in rem, aut in personam propriam, aut in personam
coniunctam. In rem
quidẽ
quidem
, si occultè vnus rem alterius accipiat, & vocatur
furtũ
furtum
: si autem manifestè, vocatur rapina. In
personā
personam
autem propriam, vel
quantũ
quantum
ad ipsam consistentiam personæ, vel quantum ad
dignitatem ipsius. Si autem quantum ad consistentiam personæ, sic
lęditur
læditur
aliquis occultè per dolosam
occisionem, seu percussionem, &
per veneni
exhibitionẽ
exhibitionem
. Manifestè
autem per manifestam
occisionẽ
occisionem
,
aut per incarcerationem, aut verberationem, seu membri mutilationem.
Quantũ
Quantum
autem ad
dignitatẽ
dignitatem
personę
personæ
, læditur aliquis occultè quidem per falsa testimonia, seu detractiones, quibus aliquis aufert
famā
famam
suam, & per alia huiusmodi. Manifestè autem per accusationem in iudicio, seu per conuitij illationem.
Quantum autem ad personam coniunctam læditur aliquis in vxore,
vt in pluribus occultè per adulterium. In seruo autem
cũ
cum
aliquis seruum seducit, ita vt à domino discedat. Et hæc
etiā
etiam
manifestè fieri possunt. Et
eadẽ
eadem
ratio est de alijs personis coniunctis, in quas
etiā
etiam
possunt
omnibus modis iniuriæ committi,
sicut & in personam principalem.
Sed
adulteriũ
adulterium
& serui seductio sunt
propriæ iniuriæ circa has personas:
tamẽ
tamen
quia seruus est possessio quæ
dam, hoc refertur ad furtum.