COMMENTARII
FRATRIS DOMINICI
BAÑES SVPER SECVNDAM
SECVNDÆ SANCTI THOMÆ.
Quæstio Quinquagesimaseptima, De Jvre.
PROLOGVS AVTORIS.
COnsideratio de Iure &
Iustitia omnibus, qui
grauiora tractant studia, communis est. Philosophi quidem morales eam sibi propriam
arbitrantur. Inter quos
Princeps Aristoteles libro. 5. Ethicorum
exactissimè illam prosequitur. Ibidemq́ue
eiusdem interpretes, similiter vtriusque Iurisconsulti titulos de Iustitia & Iure designarunt, vt patet. ff. de Iustitia & Iure. Item
Gratianus quatuor primas Decreti distinctiones de Iure & Iuris differentia disposuit: atque in eisdem locis omnis vtriusque Iurisperitorum multitudo de Iure & Iustitia
sermonem facit. At verò sacra nostra Theologia, quæ omnibus scientijs prædominatur, & de omnibus, quantùm ad finem æternæ vitæ attinet, iudex est: hanc etiam tractationem de Iustitia & Iure, vt hominum saluti consulat, sibi legitimè ascribit. Nam, vt
ait Apostolus ad Titum. 2. Apparuit gratia
Dei Saluatoris nostri omnibus hominibus
erudiens nos vt abnegantes impietatem &
sæcularia desideria sobriè & iustè & piè viuamus in hoc sæculo. Sobriè quidem, erga
nos ipsos. Iustè ad proximos. Piè erga
Deũ
Deum
.
Theologi itaque munus est de iustitia & iure, quatenus ad spiritualem vitam attinet,
dubitationes dissoluere. Quapropter inter
Theologos D. Isidorus lib. 5. Etimologiarum per multa capita singularem
tractatũ
tractatum
edidit: ex quo Gratianus vbi suprà
, ferè omnia desumpsit. Magister autem Sententiarum pauca quidem, nec satis opportunè de
Iustitia & Iure collegit. Nam in 3. Sententiarum dist. 37. agens de præceptis secundæ
tabulæ, quædam circa quintum &
septimũ
septimum
mandatum de pertinentibus ad iustitiam
profert, & iterum in 4. Sententiarum dist.
15. dum de tertia parte pœnitentiæ ageret,
scilicet, de satisfactione, quædam miscet
quæ ad iustitiam attinent, scilicet, de restitutione. Vnus autem
D.
Divus
Thom.
Thomas
inter omnes
scholasticos, quicquid ad Iustitiam attinens
à Theologo cognoscendum erat, suis numeris absolutum dedit, ab ista Quæst. 57.
vsque ad 122. disserens etiam de partibus potentialibus virtutis iustitiæ. Sed nos in hoc
opere duntaxat quæ ad partes subiectiuas
pertinent, quæ propriè sub iustitia continentur disseremus, vsque ad Quæst. 78.
DVbitatur ante omnia in hoc proœ
mio
cuiusnā
cuiusnam
facultatis sit magis proprium de iure & iustitia disserere? Num
Philosophia moralis; An sacra Theologia;
An vero vtriusque iuris peritia primas tenere debeat in hoc munere præstando? Ad
hoc respondetur, & sit prima conclusio. Ad
moralem Philosophiam propriè & directè
spectat de iure & iustitia quæstiones definire quatenus homo ordinatur ad conuictum
politicum & finem naturalem. Ratio est,
|
quoniam ad philosophiam moralem spectat de humanis actibus iudicare, in quibus
reperitur ratio virtutis & vitij, at verò iustitia post prudentiam primum locum inter
virtutes obtinet, ergo.
Secunda conclusio. Sub eadem ferè ratione pertinet ad Iuris ciuilis peritos, quos
vulgo Legistas vocamus, definire de
quistionibus
questionibus
Iustitiæ & iuris iuxta normam
humanarũ
humanarum
legũ
legum
. Hæc conclusio magis indiget
explicatione quàm probatione. Dixi enim
sub
eadẽ
eadem
ferè ratione; hoc est respectu
eiusdẽ
eiusdem
finis moralis philosophi.
Cæterũ
Cæterum
peritia
illorum qui Iuri ciuili operam dant,
nō
non
erit
scientifica, nisi rationes humanarum legum
ex philosophia deduxerint, & tunc
exercẽt
exercent
illi officium moralium philosophorum: &
reuera sunt philosophi morales ex parte, scilicet, ex materia Iustitiæ, & adhuc imperfecti nisi fuerint dialectici.
Tertia conclusio. Ad sacram
Theologiā
Theologiam
maximè pertinet de Iustitia & Iure perscrutari vsque ad minima respectu boni spiritualis & finis supernaturalis. Pro cuius intelligentia. Nota quod sicut gratia dicitur perficere
naturā
naturam
non solum in se ipsa, sed etiam
eleuans illam ad aliquid altius & diuinius:
Ita sacra Theologia quando conuenit cum
aliqua scientia in obiecto materiali, non solum perficit illam scientiam intra suos limites & in se ipsa, sed etiam eleuat obiectum illius, ad suam rationem formalem eminentiorem.
V.
Verbi
g.
gratia,
metaphysicus considerat de
Deo, de illius vnitate, immutabilitate, æternitate, & omnipotentia. Sed hæc omnia attributa Theologus profundiùs attingit: &
distinctiùs cognoscit, vt videre est apud Diuum Dionysium in tractatibus de diuinis
nominibus, de mystica Theologia, & de
cęlesti
cælesti
hierarchia. Vbi eadem quæ alias metaphysici
cōtemplātur
contemplantur
, multò diuiniùs ipse
distinguit. Ad hunc itaque modum sacra
Theologia cum sit practica saltem eminenter, considerat omnia quæ philosophus moralis multò altiùs & diuiniùs quam ille.
Cō
firmatur
Confirmatur
ex illo Sapientiæ. 8. Vbi dicitur
de diuina sapientia. Sobrietatem enim &
prudentiam, & iustitiam & virtutem docet.
Vbi fit mentio quatuor virtutum Cardina
lium. Nam per sobrietatem intelligitur omnis
temperātia
temperantia
: per virtutem autem, fortitudo. Vbi obiter obserua quare primo loco
posuit sobrietatem, cum tamen prudentia
sit prima omnium virtutum. Ratio huius
est, quoniam in natura corrupta ad acquirendam prudentiam, necessarium est exercitium temperantiæ, quam vocat sobrietatem: nihil enim magis impedit iudicium
prudentiale quàm vitia carnalia quæ causa
sunt hebetudinis & cæcitatis mentis.
Sit quarta
cōclusio
conclusio
, ad Iuris Canonici peritos pertinet canones ecclesiasticos discere: præsertim illos qui accommodantur ad
causas fori exterioris decidendas. Si quid vero aliud considerant mutuatum accipiunt
partim à Theologis partim à Iure ciuili.
Probatur & explicatur ista conclusio, quoniam in toto corpore Iuris canonici continetur triplex differentia canonum: quidam
enim desumpti sunt ex sacris literis, aliquando ex definitionibus
Conciliorũ
Conciliorum
circa
fidẽ
fidem
vel circa sacramenta. Hæc omnia constat,
quòd legitimè pertinent ad Theologiam sacram. Sunt alij Canones propositi vt regulæ
ad decidendas lites ecclesiasticas. Et isti vt
in plurimum habent suam rationem & fundamentum in Iure ciuili. Itaq́ue si à Iure canonico auferantur, quæ pertinent ad Theologiam & ad ius ciuile ferè nihil remanebit
nisi quædam cæremonialia. Et confirmatur tota doctrina præcedens, quoniam supra scientias quas naturali ratione cognouit
Arist.
Aristoteles
non est introducta alia scientia in
mundo nisi illa quæ deducta est ex fide reuelata. Hæc autem est sacra Theologia, ergo necesse est, quòd Iuris canonici peritiam
reducamus vel ad sacram Theologiam vel
ad moralem philosophiam, sicut & Iuris ciuilis reduximus peritiam. Nihilominus
ex prædictis deducamus vnum corollarium, videlicet, quòd prudens Theologus,
quoties occurrerit aliquis casus conscientiæ decidendus, de quo decernunt leges siue ecclesiasticæ, siue ciuiles, debet consulere Iurisperitos, nisi aliàs ipse cognouerit
illas leges sufficienter. Ratio huius est,
quoniam Theologo satis est nosse legem
naturalem & diuinam & quanuis non erat
|
alienum ab illo scire omnes leges ecclesiasticas: tamen quia Theologus diuinis intendens rebus, quæ plurimæ sunt & multam habent subtilitatem, non valebat tantam sarcinam legum memoria tenere: idcirco accepit diuina prouidentia sui laboris auxiliatores dominos Canonistas quemadmodum in lege Veteri, vt habetur
Numerorum capit. 34. erant quidam Leuitæ
inferioris classis: quorum officium solum
modo erat portare vasa & ornamenta inuoluta tabernaculi: quæ sacerdotes superioris ordinis tangebant & disponebant intra tabernaculum: ita se habent Canonistæ
& Theologi, quòd Theologi intrant tabernaculum & facultatem habent disserendi
de quidditate & effectibus sacramentorum
& aliorum instrumentorum fidei & religionis. At vero Iuris canonici periti solum
debent curare fideliter memoria tenere
quæ in sacris Canonibus continentur cum
literali intelligentia ad obsequium Theologorum. Interdum etiam opus habent ex Iure ciuili rationes acquirere ad decidendas
causas ecclesiasticas, vt meliùs munus
suũ
suum
possint perficere. Atque in hoc iuris Canonici periti nostri temporis excellentiam
habent.
Diuisio huius tractatus de
Justitia & iure.
VNIVERSAM
cōsiderationem
considerationem
de
Iustitia & iure in quatuor partes diuidit quidem
D.
Diuus
Thom
Thomas
. In prima parte agitur de Iustitia. In secunda parte de partibus
illius. In tertia parte, de dono Spiritus sancti correspondenti sibi: quod est pietas. In
quarta parte, de præceptis Iustitiæ. Duæ
priores partes magnum negotium nobis in
hoc opere facessunt: præsertim ab ista quæ
stione 57. vsque ad 78. Aliæ verò posteriores breuissime
expediũtur
expediuntur
à Diuo Thoma in quæstione 121. & 122. Iam vero illa pars de iustitia rursus diuiditur in quatuor partes. Primo quidem disputatur de
Iure, quod est obiectum iustitiæ. Secundo de ipsa Iustitia. Tertio de iniustitia.
Quarto de iudicio.
ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm ius sit obiectum iustitiæ.
AD Primum sic proceditur.
Videtur, quòd ius
nō
non
sit obiectum iustitiæ.
Dicit enim
Celsus Iurisconsultus, quòd ius est ars boni & æqui.
Ars autem non est obiectum iustitiæ, sed est per se virtus intellectualis. Ergo ius non est obiectum iustitiæ.
¶ 2 Præterea. Lex sicut
Isidorus dicit in libr. Etymolo. iuris est
species. Lex autem non est obiectum iustitiæ, sed magis prudentiæ. Vnde & † Philosophus legis positiuam partem prudentiæ ponit. Ergo ius non est obiectum iustitiæ.
¶ 3 Præterea. Iustitia principa
liter subijcit hominem Deo. Dicit enim †
August. in libr. de moribus ecclesiæ
, quòd iustitia est amor Deo tantum seruiens, & ob
hoc bene imperans cæteris quæ homini subiecta sunt. Sed ius non pertinet ad diuina, sed solum ad humana. Dicit enim
Isidorus in libro Etymolog. quòd fas lex diuina est, ius autem lex humana. Ergo ius non est obiectum iustitiæ.
SED contra est quod
Isidorus dicit in eodem, quòd ius dictum est, quia est iustum. Sed iustum est obiectum iustitiæ. Dicit
enim
Philosophus in quinto Ethicorum, quòd omnes talem habitum volunt dicere iustitiam, à
quo operatiui iustorum sunt: ergo ius est obiectum iustitiæ.
RESPONDEO dicendum,
quòd iustitiæ proprium est inter alias virtutes, vt ordinet hominem
in his, quæ sunt ad alterum. Importat enim æqualitatem quandam, vt
ipsum nomen demonstrat, dicuntur enim vulgariter ea, quæ adæ
quantur, iustari. Æqualitas autem
ad alterum est. Aliæ autem virtutes perficiunt hominem solum in
his, quæ ei conueniunt secundum
seipsum. Sic ergo illud, quod est
rectum in operibus aliarum virtutum, ad quod tendit intentio virtutis quasi in proprium obiectum,
non accipitur nisi per comparationem ad
agentẽ
agentem
. Rectum verò quod
est in opere iustitiæ, etiam præter
comparationem ad agentem, constituitur per
cōparationẽ
comparationem
ad aliud.
Illud enim in opere nostro dicitur
esse
iustũ
iustum
quod respondet
secundũ
secundum
m
aliquā
aliquam
æqualitatẽ
æqualitatem
alteri, puta recompensatio mercedis debitæ pro
seruitio impenso. Sic ergo iustum
dicitur aliquid, quasi habens rectitudinem iustitiæ ad quod terminatur actio iustitiæ, etiam non considerato qualiter ab agente fiat. Sed
in alijs virtutibus non determinatur aliquid rectum nisi secundum
quod aliqualiter fit ab agente. Et
propter hoc specialiter iustitiæ præ
alijs virtutibus determinatur
secũ
dũ
secundum
se
obiectũ
obiectum
, quod vocatur
iustũ
iustum
.
Et hoc
quidẽ
quidem
est ius. Vnde
manifestũ
manifestum
est quod ius est
obiectũ
obiectum
iustitiæ.
AD Primum ergo dicendum,
quòd consuetum est, quòd nomina à sui prima impositione detor
queantur ad alia significanda. Sicut nomen medicinæ impositum
est primo ad significandum remedium quod præstatur infirmo ad sanandum: deinde tractum est ad significandam artem, qua hoc fit: ita
etiam hoc nomen, Ius, primò impositum est ad significandum ipsam rem iustam. Postmodum autem est deriuatum ad artem, qua
cognoscitur quid sit iustum. Et vlterius ad significandum locum, in
quo ius redditur: sicut dicitur aliquis comparere in iure. Et vlterius
dicitur etiam quod ius redditur ab
eo, ad cuius officium pertinet iustitiam facere: licet etiam id quod decernit, sit iniquum.
AD Secundum dicendum,
ꝙ
quod
sicut eorum quæ per artem exterius fiunt, quædam ratio in mente
artificis præexistit, quæ dicitur regula artis: ita
etiā
etiam
illius operis iusti,
quod ratio determinat,
quędam
quædam
ratio præexistit in
mẽte
mente
, quasi
quædā
quædam
prudẽtię
prudentiae
regula. Et hoc si in
scriptũ
scriptum
redigatur, vocatur lex. Est enim lex
secundũ
secundum
Isidor.
Isidorum
cōstitutio
constitutio
scripta.
Et ideo lex
nō
non
est ipsum ius,
ꝓpriè
propriè
loquendo, sed aliqualis ratio iuris.
AD Tertium dicendum, quòd
quia iustitia æqualitatem importat. Deo autem non possumus æ
quiualens recompensare; inde est,
quòd iustum secundum perfectam
rationem non possumus reddere
Deo. Et propter hoc non dicitur
propriè ius lex diuina, sed fas: quia
videlicet sufficit Deo, vt impleamus quod possumus. Iustitia ta|
men ad hoc tendit, vt homo quantum potest, Deo recompenset, totaliter animam ei subijciens.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est affirmatiua. Conclusionem
istā
istam
directè probat Diuus Thomas ex testimonijs Isidori & Aristot. Deinde in articulo explicat
cōclusionem
conclusionem
& differentiam, quæ est inter iustitiam & alias
virtutes colligens triplicem differentiam inter obiectum iustitiæ & obiecta aliarum virtutum. Differentia quidem iustitiæ ab alijs
est, quòd illa est ad alterum: quæ æqualitatem importat. Hinc colligitur prima differentia inter obiectum iustitiæ, & obiecta
aliarum virtutum: scilicet, quòd rectum in
operatione iustitiæ, præter
cōparationẽ
comparationem
ad
agentem, constituitur per comparationem
ad alterum. Secunda differentia est, quòd
iustum siue ius dicitur aliquid ad quod terminatur actio iustitiæ, non considerato qualiter ab agente fiat. Tertia differentia est,
ꝙ
quod
iustitiæ determinatur obiectum secundùm
se. Alijs vero virtutibus Cardinalibus non
determinatur obiectum secundùm se, & à
parte rei. Et hæc est differentia quæ aliter
solet dici, scilicet, quòd medium iustitiæ est
medium rei, medium autem aliarum virtutum est medium rationis.
COMMENTARIVS.
NOtandum primò, pro huius articuli
& sequentium intelligentia, quòd
hoc nomen ius multipliciter vsurpatur. Primò & principaliter, vt nominet illud quod
fit per actionem iustitiæ: & ad quod terminatur. Secundò accipitur pro lege quæ est
regula faciendi ipsum ius seu iustum. Tertiò accipitur pro ipsa peritia legum. Quartò pro sententia iudicis, qui præcipit iustum fieri. Denique accipitur pro ipsomet
loco publico vbi istæ sententiæ feruntur.
Vt patet in cap. 1. de in ius vocando. lib. 2.
titul. 2. Nobis tamen in præsenti de iure primo modo agendum est. Notandum est secundò, quòd nomina iustitiæ, iustificationis, & iusti, dupliciter accipiuntur in sacris
literis: vno modo generaliter pro omni vir
tute vel omni actione virtutis quæ secundùm regulam rationis & legis exercetur.
Itaque iustus idem est, atque studiosus &
omni virtute præditus. In hac acceptione intelligitur illud Abacuc capit. 2. iustus ex fide viuit. & ad Romanos. 8. Vt iustificatio
legis impleretur in nobis. Illud Matthæi. 6.
Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, & ponit exemplum in
eleemosyna, & ieiunio quæ propriè non
sunt iustitiæ specialiter dictæ opera. Altera
acceptio est specialior, quatenus iustitia nominat virtutem condistinctam inter quatuor virtutes cardinales. Et ita iustus dicitur ille qui huius virtutis actiones exercet.
Iustificatio autem dicetur rectitudo illa
quæ inuenitur in huius virtutis officijs. Vt
solutio debiti est iustificatio. Et in hac secunda acceptione nobis procedendum est
in præsentibus disputationibus. Magister
Soto de Iustitia & iure libro. 3. quæst. 1. meritò reprehendit Buridanum qui negat ius
accipi pro obiecto iustitiæ, sed solùm pro
ipsa lege.
DVbitatur primò circa prædictas differentias sint ne bene & verè assignatæ.
Arguitur primò pro parte negatiua. Etenim
D.
Diuus
Thomas videtur sibi contrarius in
prima & secunda differentia, inter obiectum iustitiæ & obiecta aliarum virtutum.
Probatur: nam prima differentia, ponit ordinem actionis iustitiæ ad ipsum agentem,
dum inquit præter comparationem ad
agẽ
tem
agentem
, sed in secunda differentia videtur negare talem ordinem, dum inquit, non considerato qualiter fiat ab agente, ergo non sunt
bene assignatæ istæ differentiæ.
Arguitur secundò, ex Arist. 2.
Ethicorũ
Ethicorum
cap. 4. asserente, quòd
cōtingit
contingit
operari temperata non temperatè, ergo non est differentia inter obiectum iustitiæ & obiectum
temperantiæ quantùm ad hoc, quòd in operatione circa obiectum iustitiæ contingat
attingere obiectum absque debita dispositione agentis secundùm formalem rationem virtutis iustitiæ.
Arguitur tertiò, ex doctrina Diui Thomæ videntur sequi duo inconuenientia. Alterum est, quòd habitus iustitiæ non sit intrinsecè determinatus ad bene operandum
|
circa suum obiectum: sed sit omnino indifferens, ita vt salua ratione obiecti formalis aliquando malè quis operetur reddendo debitum propter malum finem vanæ
gloriæ. Alterum est, quòd habitus iustitiæ
in sua operatione non respiciat bonitatem
agentis magis quàm habitus artis quæ solùm respicit & intendit bonitatem artificiati. Est enim perfecta operatio artificis si artificiatum sit perfectum & conforme ideæ,
etiam si artifex sit aliàs vitiosus.
Arguitur quartò. Videtur esse implicatio contradictionis, quòd aliquid habeat rationem specificam & non genericam.
v.
Verbi
g.
gratia
quòd aliquid habeat rationem hominis &
non animalis, ergo similiter impossibile est
quòd aliqua actio habeat rationem formalem iustitiæ obiecti, & quòd non habeat
rationem virtutis quæ est ratio generica. At
vero si actio iustitiæ respicit obiectum, non
considerato qualiter fiat ab agente, verificabitur, quòd illa actio habet rationem formalem specificam iustitiæ & non genericam. Probatur minor, quoniam de ratione
virtutis est, quòd taliter fiat ab agente, &
quando & vbi oportet & propter finem
bonum.
Arguitur quintò, Aut
D.
Diuus
Tho.
Thomas
loquitur
in illa secunda differentia materialiter de
obiecto iustitiæ, aut formaliter. Si loquitur materialiter, profectò non assignat differentiam inter obiectum iustitiæ &
obiectũ
obiectum
temperantiæ. Possumus enim designare
obiectum
etiā
etiam
tẽperantiæ
temperantiæ
materialiter, cui
nihil desit de his quæ pertinent præcisè ad
temperantiæ materiam, desit
tamẽ
tamen
aliquid
quod pertinet ad rationem virtutis in communi.
v.
Verbi
g.
gratia,
si quis loco & tempore debito
comedat quantum sibi conuenit. At vero
ordinet istam actionem ad hypocrisim &
vanam gloriam aut alium turpem finem.
Tunc profectò inuenitur materiale obiectum temperantiæ sine debita dispositione
agentis: sicut cùm quis soluit debitum sine
debita dispositione agentis. Si autem Diuus
Tho.
Thomas
loquitur de obiecto iustitiæ verè specificante actionem, implicat contradictionem, quòd agens operetur propter malum
finem. Corrumperet enim rationem virtutis, & per consequens rationem iustitiæ.
Denique arguitur contra tertiam differentiam: quæ libet virtus per se loquendo desumit suam speciem ab obiecto per se: vt
quilibet habitus operatiuus, ergo nulla est
specialis ratio & differentia in iustitia ipsa
cur determinemus ei obiectum secundùm
se & non alijs virtutibus.
Propter obscuritatem
D.
Diui
Tho.
Thomae
doctrinæ in hoc articulo quidam illam reijciunt:
sicut Buridanus vbi supra, quæstione. 1. libro. 5. Ethicorum. Alij vero interpretes
D.
Diui
Thom.
Thomae
putant esse intelligendam doctrinam huius articuli materialiter. Ita sanè vt saluetur materiale obiectum iustitiæ
& materialis actio iustitiæ absque vera ratione virtutis. Huius sententiæ est Caietanus. Et fuit doctissimus Victoria & Soto
vbi supra. Nobis tamen salua eorum autoritate non videtur, quòd Diuus Thomas materialiter loquatur.
PRO decisione ergo difficultatis sit prima conclusio. Impossibile est,
ꝙ
quod
specificatio iustitiæ & virtutis inueniatur formaliter in aliqua actione, nisi illa actio vndequaque sit bona omnibus modis & ex omnibus circunstantijs. Hæc conclusio efficaciter probatur quarto
argumẽto
argumento
facto pro
parte negatiua.
Secunda conclusio. Possibile est, quòd
detur obiectum & actio quæ
materiali er
materialiter
pertineant ad aliquam virtutem & obligationem illius, ita vt satisfaciat homo præ
cepto illius virtutis per talem actionem.
v.
Verbi
g.
gratia,
Ieiunat quis in quadragesima adimplet præceptum de temperantia eo tempore, etiam si hoc faciat propter hypocrisim. Similiter dat eleemosynam pauperi virgini quam ex præcepto naturali tenebatur dare, sed intendit stuprum, ille
materialiter impleuit præceptum naturale misericordiæ. Dicitur autem actio materialis alicuius virtutis, cui nihil deest de
proprijs pertinentibus ad speciem illius
virtutis, præterquam quod apponitur mala circunstantia aliqua vel contra aliam
virtutem, vel contra rationem genericam
virtutis. Atque in hoc non differt iustitia à
reliquis virtutibus, sed differentia est, quòd
rectitudo etiam materialis respectu iustitiæ commensuratur secundum commen|
surationem quandam ad alterum. At vero
in alijs virtutibus omnis commensuratio rectitudinis etiam materialis commensuratur
secũdum
secundum
cōmensurationem
commensurationem
ad
operātem
operantem
.
Tertia conclusio. Quando
D.
Diuus
Tho.
Thomas
inquit in secunda differentia,
ꝙ
quod
iustum dicitur aliquid quasi habens rectitudinem iustitiæ ad quod terminatur actio iustitiæ, non
considerato qualiter ab agente fiat, loquutus est formaliter de actione veræ virtutis
iustitiæ. Probatur quoniam intentio Diui
Tho.
Thomae
est agere de vera iustitiæ virtute & incipere à diffinitione illius, ergo in hac quæ
stione & articulo loquitur de iure & iusto
prout est obiectum formale veræ iustitiæ
ad quod formaliter terminatur actio iustitiæ. Aliâs profecto non procederet Diuus
Thom.
Thomas
scientificè, vt decet grauissimum
authorem. Hæc doctrina multo magis explicabitur in solutione argumentorum.
Ad primum argumentum respondetur.
Nullam esse contradictionem inter
primā
primam
& secundam differentiam, cum enim dicit
in secunda differentia, non considerato qualiter ab agente fiat, intelligenda sunt hæc verba secundum abstractionem mentis. Nam
vt est in communi proloquio abstrahentium non est mendacium. Est igitur Diui
Thom.
Thomae
sensus, non quidem negare prærequiri commensurationem & comparationem ad agentem in ratione generica virtutis, imo hoc asserit in prima differentia cùm
inquit propter comparationem ad
agẽtem
agentem
:
sed intendit asserere,
ꝙ
quod
ratio specifica differentiæ iustitiæ non est cum consideratione
actuali ad ipsum agentem: sed
præsupponẽ
do
præsupponendo
istam considerationem in ratione virtutis generica tanquam in materia, etiam intelligitur cum
cōparatione
comparatione
ad alterum, non
considerato tunc qualiter ab agente fiat talis actio. Exemplum huius potest esse in relatione de prædicamento ad aliquid. Relatio enim & est accidens sicut & reliqua præ
dicamenta præter primum, & ex hac parte
conuenit ei esse in hoc vel in illo subiecto.
At vero secundum propriam rationem relationis penes quam diuersificatur ab alijs
accidentibus, non consideratur vt est in subiecto,
neq;
neque
id explicatur: sed vt est ad aliud.
Idem exemplum potest poni in accidenti
bus respectiuis comparando illa cum absolutis.
v.
Verbi
g.
gratia,
scientia & albedo conueniunt in
genere qualitatis, cum tamen scientia vltra
hoc, quod est calificare subiectum sicut albedo specificatur per ordinem & commensurationem ad aliquid extrinsecum, quod
est obiectum: ita prorsus se habent iustitia
& temperantia, quòd vtraque in ratione generica virtutis bonum facit habentem. At
vero iustitia differt ab alijs virtutibus per
hoc quòd rectificat habentem illam in ordine ad
alterũ
alterum
. Simili modo potest explicari
doctrina Diui Thomæ 1. 2. quæst. 62. Vbi
ait, quòd in quibusdam operationibus bonum vel malum attenditur secundum commensurationem ad alterum, in quibusdam
vero operationibus attenditur solum secundum commensurationem ad operantem.
Ac si diceret
D.
Diuus
Thom.
Thomas
ꝙ
quod
omnes operationes virtutis secundum rationem genericam
habent
rationẽ
rationem
boni per
ordinẽ
ordinem
ad
habentẽ
habentem
& operantem. At vero quædam operationes
vtranq;
utranque
rationem boni & genericam &
specificam habent per ordinem ad
habentẽ
habentem
& operantem.
Alię
Aliæ
vero operationes specificam differentiam habent per comparationem & commensurationem ad alterum.
Ad secundum argumentum respondetur,
ꝙ
quod
testimonium illud
Arist.
Aristoteles
non militat
contra nos sed militat, contra eos qui
dicũt
dicunt
D.
Diuus
Thom.
Thomas
materialiter loqui de obiecto &
actione iustitiæ (non considerato qualiter
fiat &c.) In quorum sententia possumus respondere, quòd quanuis verum sit testimonium Aristotelis: adhuc est differentia,
ꝙ
quod
actio materialis iustitiæ consideratur per
quandam commensurationem ad alterum.
Ad tertium argumentum negatur sequela. Imò nos ponimus habitum & actionem
iustitiæ virtutis cum omnimoda determinatione ad bonum, & quanuis respiciat
cō
mensurationem
commensurationem
ad alterum: tamen præsupponit conuenientiam ad seipsum.
Ad quartum argumentum respondetur,
ꝙ
quod
probat efficaciter nostram primam conclusionem.
Ad quintum patet, ex doctrina tertiæ
conclusionis.
Ad vltimum argumentum respondetur,
ꝙ
quod
est specialis ratio, quare acturi de iustitia
|
designamus specialem
quæstionẽ
quæstionem
de obiecto illius, potiusquam cum agimus de alijs
virtutibus. Et ratio differentiæ est, quoniam
obiectum iustitiæ habet specialem
cōmensurationem
commensurationem
cum lege ipsa, & non
solũ
solum
consideratur in illo quid ratio operantis eligat,
vt medium virtutis (hoc enim
determinatũ
deterninatum
est ex natura rei & propterea dicitur medium iustitiæ medium rei.) At medium aliarum virtutum dicitur
mediũ
medium
rationis. De
qua re plura dicemus in quæst. sequenti.
DVbitatur secundo. Circa
conclusionẽ
conclusionem
articuli, ex Arist. 5. Ethic. cap. 7. Vbi
ait esse differentiam inter
iustũ
iustum
& ius. Nam
iustum dicitur esse anteaquam fiat, ius vero
importat iniuriæ emendationem: & similiter distinguit inter
iniustũ
iniustum
& iniuriam.
Nā
Nam
iniustum dicitur esse etiam antequam fiat:
iniuria vero cum fit, ergo ius non est obiectum iustitiæ. Probatur consequentia, quoniam iustitia non solum habitualis, sed
etiā
etiam
actualis est voluntas faciendi quod iustum
est antequam fiat & exerceatur: ergo tunc
debet habere obiectum. At vero secundum
Arist.
Aristoteles
non est ius nisi cum fit, ergo
nō
non
habet rationem obiecti
iustitię
iustitiæ
. Item Diuus
Tho. artic. sequenti dicit,
ꝙ
quod
ius est opus ad
æquatum alteri, ergo non est obiectum iustitiæ, sed operatio iustitiæ. Probatur consequentia, quia est actio illius, ergo, &c.
Respōdetur
Respondetur
ad hanc
dubitationẽ
dubitationem
,
ꝙ
quod
vniuersi diffinientes iustitiam diffiniunt illam
per comparationem ad ius tanquam ad obiectum, vt videbimus quæstione sequenti.
Ad argumentum ex
Arist.
Aristotele
respondetur,
ꝙ
quod
secundum translationem antiquam non est
contra nos testimonium illud. Habet enim
loco iuris, iustificationem, & ita bene constat differentia posita ab
Aristo
Aristotele
. Respondetur secundo, quòd si sequamur
translationẽ
translationem
Argiropili, dicendum erit,
ꝙ
quod
Arist.
Aristoteles
in illo loco accepit nomen iuris in lingua Græca specialiori quodammodo vt directè contrariatur iniuriæ, quæ videtur importare
actionẽ
actionem
inferendi illam. Nos autem in præsenti disputatione vtimur nomine iuris, vt sit idem
quod iustum.
Ad testimonium
D.
Diui
Tho.
Thomae
respōdetur
respondetur
dupliciter. Primo,
ꝙ
quod
actio cuiuslibet habitus,
aut virtutis potest dupliciter
cōsiderari
considerari
: vno
modo quantum ad executionem, vt est in
exercitio, & sic erit effectus illius habitus,
aut virtutis. Altero modo potest considerari prout est in intentione habentis habitum,
& sic habet propriam rationem obiecti talis actio: præsertim cum illa actio est exterior, vt reddere depositum, restituere alienum. Atque isto modo bene dicit
D.
Diuus
Tho.
Thomas
quod ius est opus iustitiæ:
quoniā
quoniam
ipsa operatio exterior tenet se ex parte rei debitæ,
quæ redditur alteri. Imo aliquando ipsamet
operatio exterior est res quæ redditur alteri, sicut lectio mea est ius debitum vniuersitati. Respondetur secundo,
ꝙ
quod
commune est
in scientijs, vt nomina obiectorum transferantur ad actiones & vice versa. Quemadmodum etiam in religione Christiana dicimus sacrificium non solum esse hostiam
oblatam, sed etiam ipsam sacrificationem,
hoc est actionem sacrificandi.
ARTICVLVS II.
¶ Vtrùm ius conuenienter diuidatur in ius naturale & ius positiuum.
AD Secundum sic proce
ditur. Videtur, quòd ius
non conuenienter diuidatur in ius naturale & ius positiuum. Illud enim quod est naturale,
est immutabile: &
idẽ
idem
est apud omnes. Non autem inuenitur in rebus
humanis aliquid tale: quia omnes
regulæ iuris humani, in aliquibus
casibus deficiunt, nec habent suam
virtutem vbique. Ergo non est aliquod ius naturale.
¶ 2 Præterea. Illud dicitur esse
positiuum quod ex voluntate humana procedit. Sed non ideò aliquid est iustum, quia à
volũtate
voluntate
humana procedit, alioquin voluntas
hominis iniusta esse non posset. Ergo cùm iustum sit idem quod ius,
videtur
ꝙ
quod
nullum sit ius
positiuũ
positiuum
.
¶ 3 Præterea, Ius diuinum non
est ius naturale, cùm excedat naturam humanam. Similiter etiam
nō
non
est ius positiuum: quia non innititur autoritati humanæ, sed autoritati diuinæ. Ergo
incōuenienter
inconuenienter
diuiditur ius per naturale &
positiuũ
positiuum
.
SED contra est, quod
Philosophus dicit in 5. Ethicorum, quòd
politici iusti hoc quidem naturale est, hoc autem legale, id est, lege positum.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut
dictum est, ius siue iustum, est aliquod opus adæquatum
alteri secundùm aliquem æqualitatis modum. Dupliciter autem potest alicui homini esse aliquid ad
æquatum. Vno quidem modo ex
ipsa natura rei, puta cùm aliquis tantum dat, vt tantundem recipiat: &
hoc vocatur ius naturale. Alio modo aliquid est adæquatum vel commensuratum alteri ex condicto, siue ex communi placito, quando
scilicet aliquis reputat se contentum, si tantum accipiat. Quod
quidẽ
quidem
potest fieri dupliciter. Vno modo, per aliquod priuatum condictum, sicut quod firmatur aliquo
pacto inter priuatas personas. Alio
modo, ex condicto publico, putà
cùm totus populus consentit quòd
aliquid habeatur quasi adæquatum
& commensuratum alteri: vel cùm
hoc ordinat princeps, qui curam
populi habet & eius personam gerit: & hoc dicitur ius positiuum.
AD primum ergo dicendum,
quòd illud quod est naturale habenti naturam immutabilem, oportet
quòd sit semper & vbique tale. Natura autem hominis est mutabilis:
& ideo id quod naturale est homini, potest aliquando deficere. Sicut naturalem æqualitatem habet,
vt deponenti depositum reddatur.
Et si ita esset, quòd natura humana semper esset recta, hoc esset semper seruandum. Sed quia
quandoq́;
quandoque
contingit quòd voluntas hominis
deprauatur, est aliquis casus in quo
depositum non est reddendum,
ne homo peruersam voluntatem
habens, malè eo vtatur, vt putà si
furiosus vel hostis reipublicæ arma
deposita reposcat.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
voluntas humana ex communi
cō
dicto
condicto
potest aliquid facere iustum
in his, quæ secundùm se non habent aliquam repugnantiam ad naturalem iustitiam: & in his habet
locum ius positiuum. Vnde
Philosophus dicit in 5. Ethicor. quod
legale iustum est, quod ex principio quidem nihil differt sic, vel aliter: quando autem ponitur, differt.
Sed si aliquid de se repugnantiam
habeat ad ius naturale, non potest
voluntate humana fieri iustum: putà si statuatur, quòd liceat furari,
vel adulterium committere. Vnde
dicitur
Isai. 10. Væ qui condunt leges iniquas.
AD tertium dicendum, quòd
ius diuinum dicitur quod diuinitus promulgatur. Et hoc quidem
partim est de his, quæ sunt naturaliter iusta, sed tamen
eorũ
eorum
iustitia homines latet. Partim
autẽ
autem
est de his,
quæ fiunt iusta institutione diuina.
|
Vnde etiam ius diuinum per hæc
duo distingui potest, sicut & ius humanum. Sunt enim in lege diuina
quædam præcepta, quia bona: &
prohibita, quia mala. Quædam verò bona, quia præcepta, & mala,
quia prohibita.
SVMMA ARTICVLI.
IN articulo. 2. quærit
D.
Divus
Thom
Thomas
. Vtrùm
ius conuenienter diuidatur in ius naturale & ius posituum
.
Prima conclusio est affirmatiua. Secunda conclusio notetur in solutione ad primum. Naturale ius quanuis
per se sit immutabile: tamen aliquando potest deficere in exercitio propter naturam
hominis mutabilis. Tertia conclusio notetur in solutione ad tertium. Ius diuinum
quod diuinitus promulgatur, potest proportionabiliter diuidi sicut ius
politicũ
politicum
ab
Aristot.
Aristotele,
videlicet, vt dicamus ius diuinum
aliud immutabile, & in illo ordine quasi naturale, aliud positiuum. Hanc
cōclusionem
conclusionem
explicat
D.
Diuus
Thom.
Thomas
quia in lege diuina sunt
quædam præcepta quia bona & quædam
prohibita quia mala. Alia vero sunt bona,
quia præcepta sunt, & mala quia prohibita.
COMMENTARIVS.
DVbitatur itaque principaliter circa
cō
clusionem
conclusionem
artic
articuli
. Vtrùm diuisio iuris
in naturale & positiuum sit prima & bona
diuisio. ¶ Arguitur primo pro parte negatiua. Lex est quadruplex, scilicet, æterna, naturalis, humana, & diuina. Ita diuidit D. Tho.
1. 2. q. 91. Igitur ius
saltẽ
saltem
debet esse quadruplex, & per consequens diuidi in quatuor
membra. Probatur consequentia. Quia lex
est ratio & regula iuris, vt dicit D. Tho. art.
1. ad
secundũ
secundum
huius quæstionis. Igitur multiplicata regula & mensura debet multiplicari mensuratum.
Arguitur secundo. Si ius naturale & positiuum distinguuntur, maxime in hoc
ꝙ
quod
ius naturale est quid immutabile:
positiuũ
positiuum
autem est mutabile. Sed ius naturale etiam
est quid mutabile, vt patet de reddendo deposito dicitur esse naturale ius: & tamen in
aliquo casu non est reddendum depositum
etiam petenti, ergo. Et confirmatur, quia
ius positiuum interdum mutat ius naturale,
ergo minus mutabile est quam illud. Probatur. Quoniam iure naturali omnia sunt
communia, & tamen iure positiuo facta est
diuisio rerum & dominiorum, ergo ius positiuum immutat ius naturale.
Arguitur tertiò. Ius naturale vt definitur
à Iurisconsultis. ff. de iustitia & iure, &
Instituta de iure naturali gentium & ciuili: est,
quod natura omnia animalia docuit, & vt
ibi adijcitur, naturale ius, non humani generis proprium sed omnium animalium quæ
in terra, quæ in mari nascuntur, auiumq́ue
commune est, ergo propriè naturale ius
non est ius quod est obiectum iustitiæ, quæ
solis hominibus competit: sicut & lex secundùm proprietatem & veram rationem
legis non inuenitur in brutis, sed solum metaphoricè, vt ait D. Thom. 1. 2. quæst. 91.
artic. 2. ad tertium. Confirmatur. Si quid
pertineret ad ius naturale maxime esset religio erga Deum & venerari parentes, &
vim vi posse repellere: sed hæc omnia ad
ius naturale pertinere negant Iurisconsulti
vbi supra. l. 2. & 3. sed aiunt pertinere ad ius
gentium. Imo &
D.
Divus
Thom.
Thomas
articulo sequenti ius naturale etiam brutis conuenire asserit.
Denique arguitur quartò. Prædicti Iurisconsulti diuidunt ius in ius naturale, ius
gentium & ciuile, ergo non sufficit diuisio
bimembris posita in articulo.
Circa hanc dubitationem aduertendum
est, fuisse olim errorem antiquissimum negantium esse aliquod naturale ius. Ita refert
Aristot. lib 1. Ethicorum cap. 3. & lib. 5. cap.
7. & D. August. lib. 3. de doctrina Christiana, cap. 14. Alius error fuit modernior negantium esse aliquod ius positiuum, quem
tenuit Vvitcleff, & vniuersi Lutherani qui
negant esse aliquam vim in legibus humanis obligantem in foro conscientiæ. Atque
ideo ipse Lutherus combussit omnia Pontificum iura & Bullas Pontificias & Sanctorum Patrum Decreta vt referunt historiographi moderniores
. v.
, Verbi
g.
gratia,
Ioannes Coclæus in actibus & scriptis Lutheri, anno
Domini 1520. Videatur etiam Rossensis
in artic. 37.
PRO decisione huius veritatis, sit prima
conclusio. Error est manifestè contrarius philosophiæ morali & fidei, asserere
omne ius esse positiuum, & negare esse ius
naturale. Probatur primo ex
Psal. 4. Signatum est super nos lumen vultus tui Domine, vbi respondet Propheta, iniquis qui dicunt; Quis ostendet nobis bona? Ac si diceret, in nobis ipsis est impressio luminis naturalis quo cognoscimus bonum & Deum.
Vnde
Ioannis 1. Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc
mundum. Quæ duo testimonia non solùm
de illuminatione gratiæ, sed etiam de illuminatione naturali explicantur communiter. Sed est locus necessario explicandus de
illuminatione naturali,
ad Roman. 2. Gentes quæ legem non habent, naturaliter quæ
legis sunt faciunt. Hoc est, non habentes legem Decalogi scriptam: sicut habebant Iudæi; naturaliter, hoc est ex naturali instinctu & illuminatione naturali Dei, non ex
illuminatione gratiæ, quæ legis sunt
faciũt
faciunt
,
non dicit omnia sed quædam: huiusmodi
legem non habentes ipsi sibi sunt lex qui
ostendunt opus legis scriptum in cordibus
suis,
testimoniũ
testimonium
perhibente illis conscientia
ipsorũ
ipsorum
. Probatur secundò conclusio ratione.
Certum est secundùm fidem catholicam
ante legem scriptam aut positiuam fuisse
peccatum. Etenim Cain peccauit
maximũ
maximum
peccatum occidens fratrem suum Abel. Et
ante diluuium dicitur in sacris literis, quòd
multa erat malitia hominum super terram,
ergo erat lex naturalis. Probatur consequentia. Quia vbi non est lex nec præuaricatio
est. Probatur tertiò conclusio. Præcepta de
cultu diuino vsque adeo sunt immutabilia,
vt per nullam potentiam possint dispensari
neque immutari, ergo non sunt positiua
præcepta sed sunt naturalia. Imo secundùm
communem opinionem Thomistarum
omnia præcepta Decalogi sunt indispensabilia, vt patet apud D.
Thom. 1. 2. quæst. 108.
& apud
Soto lib. 2. de iustitia, quæst. 3. art. 8.
ergo huiusmodi præcepta naturalia sunt,
alioquin poterant dispensari ex beneplacito
hominũ
hominum
legislatorum. Confirmatur. Quia
inter ea quæ præcipiuntur & prohibentur,
quædam dicuntur præcipi, quia bona sunt,
& quædam prohibentur, quia mala, ergo secundùm se ex natura rei habent bonitatem
vel malitiam, ac proinde ius naturale est.
Quartò probatur conclusio vera
secundũ
secundum
philosophiam moralem. Sic enim sensit
Arist.
Aristoteles
esse quoddam ius naturale & quoddam legale seu positiuum, vt patet
libro. 1.
Rhetoricorum cap. 3. & lib. 1. magnorum
moral. cap. 34. & 1. Ethicot. cap. 3. & lib. 5.
cap. 7. Diuus Isidorus lib. 5. Etymol. cap. 4.
& refertur à Gratiano dist. 1. can. ius naturale est commune omnium nationum, &
quod instinctu naturæ non constitutione
humana habetur.
Cicero etiam iuris naturalis mentionem facit, vt patet in
lib. de Inuentione, de Legibus, de Aruspicum responsis. Et denique iste error negantium ius naturale similis est errori in naturalibus quem
habuerunt Heraclitus & Cratillus qui aiebant: nullum esse verum nisi quod vnicuique apparet. Sic etiam videntur hi in
moralibus errare negantes esse aliquod
ius secundùm se ex natura rei, sed quod
humano beneplacito constituebatur, illud
erat ius.
Secunda conclusio. Diuisio iuris quam
D.
Diuus
Tho.
Thomas
ponit in
artic.
articulo
est maximè philosophica desumpta ex
Arist. lib. 5. Ethic. cap. 7.
Pro cuius explicatione notandum est primò, quòd
D.
Diuus
Tho.
Thomas
quanuis Theologicè intendat agere de iure & iustitia, tamen prudenter & de industria voluit priùs definire
& diuidere rationem iuris secundùm ordinem naturæ
quẽ
quæ
præsupponit gratia & fides
& Theologia, ac deinde in solutione ad tertium docuit, Quomodo ius diuinum quod
est supra ordinem naturæ, poterat diuidi
proportionabiliter in ius immutabile &
quasi naturale in ordine gratiæ & ius positiuum ex beneplacito Dei. Notandum est secundò vt ostendamus quomodo inter se
se opponantur membra prædictæ diuisionis, quatuor esse differentias inter ius naturale & ius positiuum. Prima differentia est ex
parte causæ
efficiẽtis
efficientis
. Etenim naturalis iuris
efficiens causa est ipse Deus vt autor naturæ. Iuris autem positiui efficiens causa est
homo secundùm triplicem modum quem
D. Tho. docet in art. Primo quidem per singulare
pactũ
pactum
inter eos qui ad inuicem con|
trahunt & sic iustum pretium erit illud de
quo conuenit inter ementem &
vendẽtem
vendentem
.
Secundo modo per condictum publicum
in quo conueniunt communiter qui emunt
& vendunt, & sic iustum pretium erit alicuius rei illud quo communiter res venditur in foro publico. Tertio modo constituitur iustum seu ius positiuum lege Principis vel statuto reipublicæ vel ministrorum illius. Inter hos prædictos modos aduertenda est differentia. Primò quidem,
quòd pretium primo &
secũdo
secundo
modo constitutum patitur aliquam latitudinem secundùm magis & minus, non enim consistit in indiuisibili. At verò iustum pretium
postremo modo consistit in indiusibili: aliquando quantùm ad maius,
aliquādo
aliquando
quantum ad minus, raro autem quantùm ad
vtrunque. Exemplum primi est in taxatione tritici
. v.
, Verbi
g.
gratia,
quòd tritici faneca non possit vendi vltra ducatum. Nihilominus potest vendi iustissimè citra ducatum propter
abundantiam tritici sicut in foro publico
valet. Ita sanè vt si cariùs vendatur, etiam si
non excedat taxationem pragmaticæ teneatur venditor ad restitutionem. Exemplum
secundi est in censibus quos vulgo dicimus
de al quitar, quorum pretium statutum est
lege quantùm ad minimum, videlicet, vt
nō
non
dentur minùs quam quatuordecim pro
annua pensione vnius, sic tamen quòd si
quis velit dare viginti pro illo censu, iustum
esse poterit pretium. Cæterùm quantùm
ad vtrunque licet possit respublica condere legem iusti pretij, tamen non occurrit
exemplum nisi fortè in quotidianis taxationibus rerum comestibilium quæ in foro
væneunt. Item etiam est alia differentia inter hos tres modos, quòd primus modus
ita subordinatur secundo & tertio quòd præ
supponit non esse aliter statutum per illos,
similiter se habet secundus modus ad terrium: præsupponit enim quòd non sit aliter
statutum per tertium modum.
Secunda differentia principalis inter ius
naturale & positiuum est ex parte causæ
exemplaris & regulæ, quoniam regula &
exemplar iuris naturalis est lex æterna quatenùs imprimitur mentibus hominum mediante lumine naturali ostendente quid sit
bonum & iustum. At verò ius positiuum
habet pro regula legem humanam, quæ
debet regulari per legem naturalem, inquantum nihil debet continere quod legi naturali repugnet, imo debet habere conuenientiam cum lege naturali, vt docet D. Thom.
in hoc artic. ad secundum. & 1. 2. quæst. 95.
Secundò in hac differentia maximè obseruandum est, quòd quemadmodum in Physicis speculatiuis necesse est attendere ad
materiam & sensum, vt comprehendamus
principia naturalia (alioquin errabimus sicut Plato errauit propter nimiam à materia & sensibilibus abstractionem.) Ita etiam
ad cognitionem moralium principiorum
necesse est vt non solum attendamus speculatione per nos metipsos quid naturale
lumen dictet, & quid ex illo colligatur: sed
oportet attendere ad documenta seniorum
& maiorum & prudentum, qui secundùm
doctrinam Aristot. 6. Ethicor. capit. 11. ita
venerandi sunt vt illorum dicta & documenta in morali philosophia
habeātur
habeantur
pro
demonstratione. Hæc doctrina confirmatur ex illo Prouerb. cap. 1. Audiens sapiens
sapientior erit. Animaduertet parabolam, &
interpretationem eius, verba sapientum, &
ænigmata eorum. Et Ecclesiastes capit. vlt.
Verba sapientum quasi stimuli, & quasi
claui in altum defixi. Quibus verbis significat, quòd verba sapientum excitant ad bene
operandum, & confirmant vehementer in
bona operatione.
Tertia differentia sumitur ex parte extensionis siue amplitudinis potestatis. Etenim
ius naturale omnes obligat: sicut omnibus
communis est rationalis natura. At verò ius
positiuum obligat tantùm subditos Principi legislatori.
Quarta differentia consideratur secundùm immutabilitatem vel mutabilitatem
vtriusque iuris. Etenim ius positiuum mutabile est per se loquendo secundùm legislatoris beneplacitum. Ius autem naturale
simpliciter & per se loquendo immutabile
est, sicut & sua regula est immutabilis &
firma. In qua differentia maximè obseruandum est: quòd ius naturale non in omnibus
principijs parem immutabilitatem retinet.
Quædam enim sunt immutabilia: ita vt
|
per diuinam potentiam mutari non possint.
V.
Verbi
g.
gratia,
Bonum est agendum, malum
est fugiendum. Non est periurandum, non
est falsum testimonium dicendum. Alia
verò sunt immutabilia quidem per totam
naturam & potestatem humanam, sed mutabilia per diuinam potentiam absolutam
Dei
.v.
, Verbi
g.
gratia,
Non est occidendus innocens,
ita
immutabe
immutabile
est ius istud naturale: quòd
non sit in toto orbe potestas in oppositum. Nihilominus videtur Deus de facto
dispensare in isto iure. Dum præcepit Abrahæ, vt immolaret suum filium innocentem: & iterum filijs Israel præcepit, vt interficerent infantes
Innocẽtes
Innocentes
Amorrhæorum, & Cananæorum. Veruntamen sapientioribus & prudentioribus Theologorum
videtur quòd illa non fuerit propriè dispensatio: sed potiùs fuerit mutatio materiæ circa quam versatur illud ius, scilicet, vitam
alienam innocentis. Sed cùm Deus sit dominus vitæ & mortis, sicut ipse potest occidere innocentem: ita potest concedere hanc facultatem alteri tanquam ministro diuini beneplaciti. Cæterum propriè
dispensatio esset quando, manente materia legis & iuris, fieret licitum oppositum
eius, quod præcipitur per legem. Ac proinde ijdem Theologi dicunt: quòd præ
cepta Decalogi sunt indispensabilia, etiam
per diuinam potentiam. Et ratio est, quoniam si Deus concedit alicui vt accipiat
rem & vxorem vicini: iam mutat materiam præcepti tanquam Dominus absolutus omnium rerum: & iam qui accipit
vxorem vicini, non accipit rem alienam,
neque attrectat vxorem alienam. His tamen non obstantibus, negare non possumus, quin huiusmodi præcepta habeant
aliquam varietatem & mutabilitatem quanuis contingat ex parte materiæ: quod quidem non contingit in alijs præceptis,
v.
Verbi
g.
gratia,
Non falsum testimonium dices. Alia sunt
præcepta quæ vt in plurimum, stantibus humanis moribus rectis & compositis, non variantur: sed aliquando necesse est variari
propter malitiam alicuius hominis. Cuiusmodi est præceptum de reddendo deposito, quod respicit ius naturale. At verò propter malitiam deponentis: quia petit depo
situm gladium ad occidendum innocentem, non debet depositarius depositum
reddere gladium: imo tenetur non reddere, vt docet Diuus
Thomas in solutione
ad primum. Hoc autem non contingit
quia ius naturale mutetur secundùm se,
sed quia mutatur ille cui reddendum erat
depositum, & cui adæquandum erat tale ius. Ratio huius doctrinæ ea est, quoniam in illo euentu est aliud ius naturæ
quod est defensio innocentis aut reipublicæ. Imo etiam concurrit præceptum de
non occidendo. Quòd si tunc redderem
depositum gladium essem ego cooperans
ad mortem alterius. Et quoniam ista præ
cepta de defensione innocentis & de non
occidendo, sunt principaliora & vniuerfaliora quàm illud præceptum de reddendo
deposito, idcircò non reddendum est. Possumus duo exempla in naturalibus pro explicatione huius nostræ doctrinæ proferre.
Primũ
Primum
sit. Videmus enim quòd in naturalibus quædam ita sunt necessaria vt per
nullam
potẽtiam
potentiam
possint variari
. v.
, Verbi
g.
gratia,
quatuor & tria sunt septem. Alia vero sunt
quæ per nullam naturalem potentiam variari possunt
. v.
, Verbi
g.
gratia,
cælum est: Angelus est.
At vero per potentiam Dei absolutam aliter se possunt habere. Alia vero sunt necessaria naturaliter, quatenùs vt in plurimum ita contingunt
. v.
, Verbi
g.
gratia,
Hominem nasci duobus pedibus & duabus manibus:
licet aliquando videamus aliter contingere. Alterum exemplum est valde accommodatum ad explicandam rationem, quare quædam naturalia præcepta aliquando aliter se habeant. Videmus enim in rebus naturalibus, quòd quanuis graue habeat naturalem inclinationem ad motum
deorsum, tamen aliquando quasi obliuiscitur illius naturalis inclinationis particularis, & non quidem propter violentiam, sed propter bonum vniuersi ascendit sursum ne detur vacuum. Ad quod
quidem bonum omnis res naturalis habet superiorem quandam inclinationem
magis quam dominantem, quàm propriam particularem inclinationem. Ita contingit in moralibus, quòd quædam præcepta naturalia inferiora cedunt superioribus
|
pręceptis
præceptis
quantùm ad exercitium quando
simul exerceri nequeunt. Vt patet de præ
cepto de reddendo deposito gladio, quod
cedit in prædicto euentu alijs præceptis
superioribus de defensione innocentis, &
de non occidendo. Et hoc est egregium
documentum.
Quarta conclusio. Si velimus Theologicè & à prima origine iuris diuisionem
in tota sua latitudine constituere: aliter procedere debemus, quàm
D.
Diuus
Thom.
Thomas
in articulo, moralis philosophi officium
exercẽs
exercens
,
processit. Hæc conclusio non aliter probatur quàm si vniuersalem diuisionem iuris ante oculos proposuerimus. Ius itaque in
tota sua latitudine primum omnium diuidatur in ius diuinum, cuius Deus est actor,
& in humanum
,
cuius homo est conditor.
Rursus ius diuinum diuiditur in diuinum
pertinens ad naturæ ordinem, & in diuinum pertinens ad ordinem gratiæ. Exemplum prioris membri sunt præcepta Decalogi. Exemplum secundi sunt præcepta
Theologicarum virtutum. Deinceps tertio diuiditur ius diuinum pertinens ad naturæ ordinem in ius naturale & ius superadditum ex beneplacito Dei. Dicitur autem ius naturale non solum quia pertinet
ad ordinem naturæ, sed quia naturali instinctu luminis naturalis cognoscitur &
obligat: vel per consequentiam euidentem
ex illo lumine naturali, qualiter multa præ
cepta Decalogi deducuntur. At vero ius diuinum pertinens ad ordinem naturæ, sed
superadditum iuri naturali à Deo: est illud
quod per specialem reuelationem Dei constituitur hominibus in ordine ab bonam
gubernationem reipublicæ secundùm humanam politiam. Talia sunt præcepta iudicialia veteris legis: quæ ex parte obiecti & materiæ non excludunt ordinem naturæ, huiusmodi sunt multa Exod. 22. Denique ius diuinum pertinens ad ordinem
gratiæ diuiditur iuxta doctrinam
D.
Diui
Thomæ in solutione ad tertium, in ius connaturale ipsi gratiæ & immutabile: & in
ius positiuum. Exemplum primi membri, sunt præcepta de virtutibus Theologicis, sine quibus omni tempore impossibile fuit placere Deo. Exemplum secun
di sunt præcepta de sacramentis tam veteris quam nouæ legis. Nam sacramenta veteris legis quanuis non conferant gratiam,
significant illam. At vero in lege noua certum est quòd conferunt gratiam: sunt autem pertinentia ad legem positiuam in nouo testamento. Circa prædictam diuisionem obseruandum est quòd diuisimus ius
in magna vniuersalitate, non solum vt est
obiectum iustitiæ specialiter dictæ: sed
etiam vt est obiectum omnis virtutis cuius actus est in præcepto. Pertinet enim
ad iustitiam legalem, obseruare leges, ac
propterea merito ea quæ cadunt sub præ
cepto dicuntur ius. Aduerte secundo breuiter, quòd non vltra diuisimus ius humanum: quia huiusmodi diuisionem ad sequentem articulum reseruamus.
Ad argumenta in oppositum reliquum
est respondere. Ad primum respondetur,
quòd considerando ius præcisè secundùm
ordinem naturæ vt à morali philosopho
consideratur, sufficienter diuiditur in illa
duo membra. Non enim inuenitur lex quæ
nō
non
sit vel naturalis vel positiua. Etenim lex
æterna naturalis est. Et rursus lex naturalis lex diuina est. Cæterum quanuis sit aliqualis differentia inter legem æternam &
legem naturalem, quòd lex naturalis dicitur quatenus naturæ hominum indita est
ab autore naturæ: & lex æterna dicitur quatenus est in ipso Deo, & quatenus ipsa lex
naturalis regulatur ab illa, sic etiam dicitur æterna. Nihilominus non propterea
oportet distinguere ius æternum contra ius
naturale & positiuum. Et ratio est, quia
lex æterna respectu hominum in quibus
est lex naturalis, respicit idem ius quòd lex
naturalis: sunt enim subordinatæ istæ leges.
Quemadmodum causæ inferiores & causæ superiores. Vnde sicut non oportet distinguere quoddam animal genitum ab alio animali, & aliud genitum à Sole: sic
non oportet distinguere ius quod est obiectum legis naturalis, à iure quod est obiectum legis æternæ. Eadem enim æqualitas regulata lege naturali regulatur lege æterna. Quapropter consequentia argumenti nihil valet.
Hęc
Hæc
prædicta solutio videtur conuenientior, quam alia quæ
|
assignatur à Magistro
Soto lib. 1. de iustitia,
artic. 1. quæst. 3. ad primum. Vbi dicit,
quòd propterea non diuiditur ius
æternũ
æternum
,
quia ius est æquitas quæ in temporalibus rebus constituitur. Sed tamen hæc doctrina
non videtur omnino vera. Etenim non minus æternum est hoc quod dicimus, quod
tibi non vis alteri ne feceris:
quā
quam
quod dicimus in speculatiuis quatuor & tria sunt septem, ergo ius non dicitur quia temporaliter sit constitutum: quanuis temporaliter
exerceatur inter homines. Sed dicitur ius
quatenus est
obiectũ
obiectum
iustitiæ, ad quod terminatur, vel terminari actio iustitiæ potest.
Ad secundum argumentum respondetur ex doctrina quæ explicata est in tertia
& quarta
differẽtia
differentia
inter ius naturale & ius
positiuum. Ad hoc etiam facit quod inquit
Arist. lib. 1. Ethicor. c. 3. iustum mathematicum non esse exigendum in moralibus. Ad
confirmationem argumenti respondetur
cũ
cum
D. Tho. 1. 2. quæst. 94. quòd ius naturæ
multipliciter potest dici. Vno modo propriè & positiuè, quatenus lex præcipit aliquid fieri vel prohibet. Altero modo dicitur aliquid esse secundùm ius naturæ negatiuè quatenùs lex naturalis non determinat
aliquid fieri vel non fieri circa rem illam, &
hoc modo dicimus
ꝙ
quod
stando in iure naturæ omnia sunt
cōmunia
communia
, hoc est lex naturalis non determinauit rerum diuisionem
& appropriationem. Dicimus ergo
ꝙ
quod
circa ius primo modo nunquam facit ius positiuum mutationem aut nouitatem. At vero
circa ius naturale secundo modo potest ius
positiuum facere, imo fecit aliquam mutationem & nouitatem, nempè diuisionem
rerum & appropriationem illarum.
Ad tertium argumentum
nō
non
possumus
conuenienter respondere vsque ad articulum. 3. sed dicimus breuiter quòd ius
naturę
naturæ
definitur à Iurisconsultis non quidem propriè, sed prout est aliquid quod materialiter habet quandam æqualitatem etiam in
brutis, qualis est coniunctio maris & fœminæ; at vero sicut in brutis non est propriè
iniuria, ita neque in illis propriè ius. Nos vero agimus de iure morali modo vt est
obiectũ
obiectum
iustitiæ, ac propterea ius naturæ appellamus quod soli naturæ rationali
propriũ
proprium
est.
ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm ius gentium sit idem
cum iure naturali.
AD Tertium sic procedi
tur. Videtur quòd ius gentium sit idem
cũ
cum
iure naturali.
Nō
Non
enim omnes homines conueniunt, nisi in eo quod est eis naturale. Sed in iure gentium omnes
homines
cōueniunt
conueniunt
. Dicit enim
Iurisconsultus, quòd ius gentium
est, quo gentes humanæ vtuntur.
Ergo ius gentium est ius naturale.
¶ 2 Præterea. Seruitus inter homines est naturalis: quidam enim
sunt naturaliter serui, vt
Philosophus probat in 1. Politic. Sed seruitutes pertinent ad ius gentium,
vt
Isidor.
Isidorus
dicit: ergo ius gentium
est ius naturale.
¶ 3 Præterea. Ius, vt
dictũ
dictum
est,
diuiditur per ius naturale & positiuum. Sed ius gentium
nō
non
est ius
positiuũ
positiuum
. Non enim omnes gentes vnquam conuenerunt, vt ex communi
cōdicto
condicto
aliquid statuerent: ergo
ius gentium est ius naturale.
SED contra est, quod
Isidor.
Isidorus
dicit, quòd ius aut naturale est, aut
ciuile, aut gentium: & ita ius gentium distinguitur à iure naturali.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut
dictum est, ius, siue iustum naturale est quod ex sui natura est adæquatum vel commensuratum alteri. Hoc autem potest contingere dupliciter. Vno modo secundùm
absolutā
absolutam
sui considerationem: sicut masculus ex sui ratione
habet
cōmensurationem
commensurationem
ad fœmi
|
nam, vt ex ea generet, & parens ad
filium, vt eum nutriat. Alio modo
aliquid est naturaliter alteri
commẽsuratum
commensuratum
, non
secundũ
secundum
absolutā
absolutam
sui
rationẽ
rationem
, sed secundùm aliquid,
quod ex ipso sequitur, putà proprietas possessionum. Si enim consideretur iste ager absolutè, non habet vnde magis sit huius, quàm illius. Sed si consideretur ad opportunitatem colendi, & ad pacificum
vsum agri, secundùm hoc habet
quandam commensurationem ad
hoc, quòd sit vnius & non alterius:
vt patet per
Philosophum in 2.
Politic. Absolutè autem apprehendere aliquid non solùm conuenit
homini, sed etiam alijs animalibus:
& ideo ius quod dicitur naturale
secundùm primum modum, commune est nobis & alijs animalibus.
A iure autem naturali sic dicto recedit ius gentium, vt Iurisconsultus dicit: quia illud omnibus animalibus, hoc solùm hominibus inter se commune est. Considerare
autem aliquid, comparando ad id
quod ex ipso sequitur, est
propriũ
proprium
rationis. Et ideo hoc idem est naturale homini secundùm rationem
naturalem, quæ hoc dictat. Et ideo
dicit Caius
Iuriscōsultus
Iurisconsultus
. Quòd
naturalis ratio inter omnes homines constituit; id apud omnes gentes custoditur:
vocaturq́;
vocaturque
ius gentium. Et per hoc patet responsio
ad Primum.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
hunc hominem esse seruum, absolutè considerando, magis quàm
alium, non habet rationem natu
ralem, sed solùm secundùm
aliquā
aliquam
vtilitatem consequentem: inquantum vtile est huic, quòd regatur à
sapientiori: & illi quod ab hoc iuuetur, vt dicitur
in 1.
Polit. Et ideo
seruitus pertinens ad ius
gentiũ
gentium
est
naturalis secundo modo, sed non
primo modo.
AD tertium dicendum, quòd
quia ea quæ sunt iuris gentium, naturalis ratio dictat, putà ex propinquo habentia æquitatem: inde est
quòd non indigent aliqua speciali
institutione, sed ipsa naturalis ratio eam instituit, vt
dictum est in
autoritate inducta.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Ius naturale quod est
alteri adæquatum secundùm absolutam considerationem est commune omnibus animalibus.
Secunda conclusio. Ius gentium recedit
à iure naturali in prædicta consideratione.
Tertia conclusio. Ius naturale quod est
adæquatum alteri secundùm aliquid quod
inde sequitur, est homini proprium & naturale, & hoc apud Iurisconsultos vocatur
ius gentium.
COMMENTARIVS.
DVbium primum circa primam conclusionem D. Thomæ; An sit verum
quòd ius naturale reperiatur in brutis. Pro
parte negatiua arguitur primò. In brutis
nulla est iustitia, ergo non est ius. Probatur
consequentia. Quia iustum est obiectum
adæquatum iustitiæ, ergo solum est respectu iustitiæ, & vbi iustitia reperitur. Confirmatur. Quia ratio iuris est lex, in brutis
nō
non
est lex nec ratio, ergo nec ius naturale.
Secundò arguitur. Eadem ratione sequeretur quòd in alijs rebus etiam inanimatis,
v.
Verbi
g.
gratia,
in lapide esset ius naturale. Consequens
est falsum, ergo in brutis non est ius. Sequela probatur. Quia etiam in lapide est quæ
|
dam naturalis
cōmensuratio
commensuratio
illius ad suam
proprietatem & ad finem sibi debitum.
Tertiò arguitur. Nam secundum Arist.
5. Politicorum capit. 7. Ius politicum diuiditur in ius naturale & ius legale, sed bruta
nō
non
habentius politicum, ergo nec naturale nec
legale. In oppositum est Diuus
Tho
Thomas
. Et in
doctrina eius sit prima conclusio. In brutis
non est propriè ius naturale. Hoc probant
prædictæ rationes, nec Diuus
Thom.
Thomas
oppositum docet cum inquit, quòd ius naturale
quod importat absolutam commensurationem rerum est
cōmune
commune
nobis & brutis.
Nā
Nam
loquitur de
cōmunitate
communitate
secundũ
secundum
analogiā
analogiam
.
Vnde sit secunda conclusio. Ius naturale solum ponitur in brutis per quandam
similitudinem & proportionem. Hæc sequitur ex prima conclusione. Pro cuius intelligentia, nota quòd homo habet triplicem
inclinationem & sibi respondent tria iura.
Prima inclinatio est communis hominibus
& omnibus rebus.
v.
Verbi
g.
gratia,
conseruare seipsum
& huic respondet præceptum naturale de
omnibus medijs necessarijs ad suam conseruationem acquirendam, Alia inclinatio est
communis hominibus & brutis, videlicet,
quòd apprehendant bonum proprium &
coniungantur in se inuicem ad
procreandā
procreandam
sobolem, ex quo oritur ius inter patrem &
filium, & inter masculum &
fœminā
fœminam
. Tertia inclinatio, est propria soli homini, quæ
videlicet exercetur media ratione & discursu, vt quòd neminem lædere debeamus.
Huic respondet ius quod est lumen rationis & omnia principia ad quæ immediatè
inclinat intellectus practicus.
Dicimus ergo in
cōclusione
conclusione
, quòd quia
bruta conueniunt cum hominibus in quibusdam operationibus sequentibus apprehensionem & inclinationem naturalem:
quemadmodum in homine ponimus simpliciter ius, vbi est simpliciter & formaliter
iustitia & similiter apprehensio finis & mediorum formaliter: ita & brutis quodammodo & per proportionem & similitudinem ad nos, ponimus ius naturale, quemadmodum
cōmuniter
communiter
philosophi solent ponere quandam rationem discursus in brutis: quæ quidem non est propriè discursus,
sed habet
proportionẽ
proportionem
& similitudinem
cũ
cum
discursu hominis formali. De quo vide Diuum
Thomam 1. 2. quæst. 13. artic. secundo, & ibi interpretes. Sit alterum exemplum ad hoc etiam explicandum.
v.
Verbi
g.
gratia,
coniunctio maris cum fœmina communis est
hominibus cum brutis: sed tamen est differentia. Nam brutis ab authore naturæ
tantũ
tantum
indita est illa commensuratio maris cum
fœmina, quibus
commẽsurationis
commensurationis
ratio est
ipsa lex æterna quæ est in Deo. At vero in
hominibus vltra hoc est etiam ratio formalis legis naturalis inditæ ab ipso Deo cui liberè obedit & exercet coniunctionem
illā
illam
maris & fœminæ conformiter vel difformiter ad ipsam legem. Volumus ergo dicere
in conclusione,
ꝙ
quod
huiusmodi
cōiunctio
coniunctio
maris & fœminæ est verè & propriè ius naturale respectu hominum, quando conformiter ad legem exercetur ab hominibus. At
vero in brutis dicitur ius naturale, quia eadem actio secundum materialem substantiam exercetur ab illis iuxta inclinationem
naturalem. Ex dictis etiam colligo,
ꝙ
quod
cum
aliqua proprietate competit ius naturale etiam brutis, quatenus commensuratio maris & fœminæ habet rationem in lege æterna, & est obiectum legis æternæ & iustitiæ
distributiuæ: quæ est in Deo, secundum
quam ipse Deus facit æqualitatem ipsis rebus, tribuens vnicuique inclinationem &
potentiam & operationem secundum
ꝙ
quod
naturæ rei debitum est. Quod si quis obijciat hanc rationem iuris naturalis communem esse homini cum plantis & lapidibus:
at vero à Iurisconsultis & à Diuo Thoma
dicitur specialiter
ꝙ
quod
ius naturale commune
est hominibus cum brutis, ergo non bene
explicatum est hoc ius
secũdum
secundum
rationem
communem homini cum alijs rebus omnibus. Respondetur,
ꝙ
quod
aliquid specialius est
in animalibus, propter quod ius naturale
potiùs dicitur commune homini cum brutis, quæ conueniunt cum homine in genere animalis immediato. Etenim non solum
homo, sed etiam animalia operantur cum
quadā
quadam
cognitione finis, quanuis
nō
non
cognoscunt proportionem mediorum ad finem,
vt à nobis
explicatũ
explicatum
est.
1. 2. quæst. 6. de voluntate. & quæst. 1. Hinc est, quòd quando
homo est animal rationale, & facit aliquid
|
quod est contra naturale ius primo modo,
quod sibi commune est cum brutis; tunc
vehementiùs reprehenditur ex comparatione ad bruta quæ in illis operationibus seruant perpetuò tenorem iuris naturalis.
v.
Verbi
g.
gratia,
si homo indebito modo se habeat circa
vxoris vsum vel erga filios, meritò obijcitur illi, quòd sit peior brutis & feris animalibus. Iuxta illud
Ieremiæ Threnorum capit. 4. Lamiæ
nudauerũt
nudauerunt
mammas lactauerunt catulos suos. Filia populi mei crudelis. Ad hoc facit quod dicit
Isaiæ. cap. 1. Cognouit bos possessorem suum & asinus præ
sepe Domini sui, Israel autem me non cognouit, & populus meus non intellexit. Simile est illud
Ieremiæ. 8. Miluus in cælo
cognouit tempus
suũ
suum
. Hinc est, quòd peccata Sodomiæ specialiter dicuntur esse
contra naturam: quia sunt contra ordinem
communem brutis & hominibus, quanuis alia omnia peccata sint contra naturam rationalem. Sic ergo quando Iurisconsulti dicunt, Ius naturale est quod natura omnia animalia docuit, loquuntur de
illis actionibus in quibus bruta operantur
cum quadam cognitione finis secundum
quandam commensurationem sibi inditam in æstimatiua naturali: quæ est quasi
quædam ratio iusti naturalis. Cæterùm notandum est iuris gentium æqualitatem placuisse Iurisconsultis significare per
iustitiā
iustitiam
quæ
nō
non
nisi ratione humana exercetur: hoc
est colere Deum: & parentes venerari, de
quo agemus dubio sequenti.
DVbitatur secundo. Vtrum ius
gentiũ
gentium
sit naturale. Arguitur primo pro parte affirmatiua, ex dictis à Diuo Thoma, &
Arist.
Aristotele
& Iurisconsultis. Nam
D.
Diuus
Thom.
Thomas
in
præsenti articulo expressè ait, Ius gentium
esse ius naturale consideratum secundum
aliquid quod inde sequitur: quanuis
nō
non
sit
ius naturale priori illo modo qui communis erat brutis. Item Diuus Thomas in lectione. 10. libr. 5. Ethicorum capit. 7. Explicans Arist, dicit, quòd iuxta
Aristot.
Aristotelem
sententiam ius gentium comprehenditur sub naturali iure. Item Iurisconsulti vbi supra, hoc
ipsum videntur sentire: dum aiunt, quòd colere Deum, venerari parentes, ius gentium
est. Constat autem nihil naturalius esse ra
tionali naturæ quam colere Deum, venerari parentes.
Secundò arguitur ratione. Omne quod
colligitur per
bonā
bonam
consequentiam ex principijs moralibus ius naturale est, sed ius gentium colligitur ex huiusmodi principijs, ergo est ius naturale. Probatur maior, ex Diuo Tho. 1. 2. quæst. 95. art. 2. & probatur etiam ratione, & à simili, quoniam
cōclusio
conclusio
physica, quæ colligitur ex principijs physicis per bonam consequentiam pertinet ad
ordinem naturalis luminis, ergo conclusio
moralis quæ necessariò sequitur ex primis
principijs moralibus, pertinet ad ius naturale morale. Et confirmatur, quia omnia
præcepta decalogi vel ferè omnia sunt conclusiones primorum principiorum moralium, videlicet, bonum
secũdum
secundum
rationem
est prosequendum, & malum fugiendum.
Item quod tibi non vis alteri ne feceris. Ex
istis colligitur, non esse furandum, non occidendum, &c. quæ sunt præcepta naturalia. Confirmatur secundo vehementius.
Nam simplicem fornicationem esse illicitam de iure naturæ est, & tamen
nō
non
est primum principium: sed conclusio deducta
ex primo principio.
v.
Verbi
g.
gratia,
coniunctio maris
& fœminæ inter hominem naturaliter ordinatur, non solum ad generationem animalis, sed etiam ad debitam educationem
hominis qui est animal rationale. Sed quia
hoc sine perpetua coniunctione maris &
fœminæ commodè fieri non potest, quantum est ex natura rei: idcirco simplex fornicatio & varius concubitus dicitur esse contra ius naturale. Similiter & proportionabiliter cùm in hoc principio morali &
naturali, quod homines tenentur se ipsos sustentare inferatur necessariò,
ꝙ
quod
agri sunt colendi. Et rursus ex alia propositione certa
moraliter, videlicet, non possunt agri conuenienter coli nisi rerum diuisio fiat & earum appropriatio, eo quòd homines negligentes sunt in cultu communium bonorum. Cùm ergo ex dictis inferatur, quòd
fiat rerum diuisio, & fiant propria rerum
dominia, consequens est, vt hæc
pertineāt
pertineant
ad ius naturale. Constat autem,
ꝙ
quod
rerum diuisio dicitur esse de iure gentium, ergo ius
gentium ius naturale est.
Tertiò arguitur. Si ius gentium esset ius
positiuum, sequitur quòd possit mutari, &
abrogari humana voluntate principis. Et
quanuis princeps peccaret abrogando, nihilo minus factum teneret. Sequela videtur manifesta, quia ius positiuum
solũ
solum
pendet ex legislatoris beneplacito. Consequens
tamen falsum est, quia in tali euentu nemo
condemnaret proprios dominos rerum qui
defenderent bona sua vel à principe vel ab
alijs qui intentarent illa vsurpare. Denique
arguitur, ius gentium apud omnes gentes
bene institutas custoditur & debitum esse
iudicatur: & si quis oppositum faciat iudicatur male facere, ergo
nunquā
nunquam
humana constitutione sancitum est. Probatur
cōsequentia
consequentia
, quia nullus princeps potuit toti mundo
legem ferre de huiusmodi iure seruando, ergo ius naturale est istius modi ius gentium.
In hac difficultate dissoluenda
sciendũ
sciendum
est, quòd Iurisconsulti
distinguũt
distinguunt
ius in ius
naturale & ius gentium asserentes ius naturale esse commune homini cum brutis, ius
autem gentium diffiniunt ex eo, quòd gentibus commune est, neque brutis competit. Et profecto quantum videtur, ius gentium diffiniunt & denominant non ex eo,
quòd à gentibus sit institutum, sed ex eo,
ꝙ
quod
inuenitur in gentibus & non in brutis. Ex
quo colligitur, quòd nomine iuris gentium
includunt ius naturale, quod proprium est
rationalis naturæ, de quo loquitur Diuus
Thomas in tertia conclusione. Et simul etiam includunt ius gentium, quod gentes
stabilierunt, in quo & gentes conueniunt.
At vero Theologi nomine iuris gentium
in communi vsu loquendi excludimus ius
naturale, non solum quod est commune nobis cum brutis: sed etiam quod est
propriũ
proprium
rationalis naturæ. Similiter est æquiuocatio
in hoc nomine ius ciuile. Potest enim denominari ex eo, quòd vis illius iuris communis est ciuitatibus, vel ex eo, quòd à ciuitatibus vel earum principe institutum est.
Et in hac secunda significatione vtuntur
hoc nomine Iurisconsulti, in qua etiam significatione nos solemus appellare leges
regni, quæ ab ipso Rege regni institutæ sunt
eadem æquiuocatio potest esse in hoc nomine ius humanum, vt dicatur, vel quod
homines habent in vsu, vel quod homines
instituerunt.
PRO decisione veritatis, sit prima conclusio. Ius gentium & ius humanum,
& ius ciuile, si priori modo accipiatur, commune est ad ius naturale proprium rationalis naturæ & ad ius positiuum. Conclusio
probatur quantum attinet ad ius gentium,
ex doctrina
Iuriscōsultorum
Iurisconsultorum
vbi supra asserentium diuinum cultum & venerari parentes esse ius gentium, cum tamen sit res
certissima, quòd hæc præcepta sunt maximè naturalia rationali naturæ. Similiter
ijdẽ
ijdem
Iurisconsulti, vt patet in. l. manumissiones.
ff. de Iustitia & Iure. aiunt seruitutes esse de
iure gentium. Et tamen etiam constat seruitutem introductam fuisse iure positiuo.
Cæterùm quantum ad ius humanum. Probatur conclusio, quòd vtroque modo conueniat. Etenim secundum Isidorum libro
Etymolog. capit. 2. quem citat Diuus Thomas artic. 1. argumento. 3. Ius differt ab eo
quod dicitur fas, eo quòd ius est inter homines ipsos: Fas autem erga Deum. Cum
igitur ius humanum, quod est inter homines, versetur circa æqualitatem ex natura
rei, & circa æqualitatem ex lege positiua:
consequens est, quòd ius humanum possit
esse etiam positiuum. Deinceps probatur
conclusio
quantũ
quantum
attinet ad ius ciuile. Quoniam Arist. libr. 5. Ethicorum cap. 7. diuidit
ius politicum, quod constat esse idem
atq;
atque
ciuile, in naturale & positiuum: quod ille
appellat legale, hoc est lege positum, ergo
ius naturale etiam positiuum continetur,
sub iure ciuili. Probatur secundo ratione eadem conclusio, quoniam ius gentium, &
ius humanum & ciuile in priori illa significatione nihil aliud importat, quàm ius illud quo vtuntur gentes vel homines vel ciues: sed gentes & homines & ciues vtuntur iure naturæ & positiuo, ergo conclusio vera.
Secunda conclusio. Ius humanum in secunda acceptione conuertitur cum iure positiuo: & sic diuiditur in ius gentium & ciuile. Hæc conclusio habet duas partes. Et
probatur prima. Ius humanum in priori significatione nihil aliud est quam ius ab homine
constitutũ
constitutum
, sed hoc ipsum dicitur ius
|
positiuum, quod homines posuerunt, ergo.
Altera pars conclusionis asseritur à D.
Tho.
1. 2. quæst. 95. artic. 4. Vbi citat & explicat
Isidorum lib. 5. Etymolog. cap. 5. Quò circa aduertendum est,
ꝙ
quod
nulla est difficultas
in eo
ꝙ
quod
asseritur, ius ciuile contineri sub iure positiuo. Est enim ius ciuile quod populus seu ciuitas, seu princeps ciuitatum sibi
proprium constituit. Vt ait
Isidorus vbi supra cap. 5. & Iurisconsulti vbi supra. Sed tota difficultas est in explicando, quomodo
ius gentium sit pars iuris positiui. Nihilominus probatur hoc multipliciter. Primo ex
Cicerone lib. 2. de Inuentione cap. 5. Vbi ait
rerum diuisionem tribuendam esse iuri positiuo. At rerum diuisio introducta est iure
gentium, ergo ius gentium positiuum est.
Quòd autem hoc intelligat Diuus
Thom.
Thomas
patet ex. 1. 2. quæst. 94. art. 5. ad tertium. Vbi
ait, rerum diuisionem & seruitutem non
esse introductas à natura, sed per hominum
rationem. Cæterùm quod ex doctrina Diui Thomæ potest afferri in oppositum in
hoc
artic.
articulo
leue est. Etenim in corpore articuli, & in
respōsione
responsione
ad argumentum, solum
negat ius gentium pertinere ad ius naturæ
priori illo modo: vt brutis commune est.
Cæterùm cum dicit pertinere ad ius naturæ: posteriori modo loquutus est in
gratiā
gratiam
Iurisconsultorũ
Iurisconsultorum
, qui nomine iuris gentium
intellexerunt, quo gentes vtuntur. Quapropter æquiuocatio est in ipso nomine ius
gẽ
tium
gentium
. Nec Diuus
Thom.
Thomas
sibi contrarius est:
quoniam in hoc articulo loquutus est more Iurisconsultorum: accipiens nomen iuris gentium prout commune est naturali &
positiuo. At vero
in. 1. 2. loquutus est de iure gentium prout distinguitur ab omni iure naturali, non solum ab illo quod dicitur
esse commune homini cum brutis, sed etiam à iure naturali proprio rationalis naturæ, quo pacto ferè semper sumitur apud
Theologos, & ita dicit
Turrecremata super
distinct. 1. decreti capit. ius autem. quòd ius
gentium pertinet ad ius positiuum. Ratione vero probatur conclusio, quantùm ad
istam secundam partem: quoniam ea quæ
iure naturæ præcipiuntur vel prohibentur,
sunt vel per se bona, vel per se mala. Sed
nō
non
omnia de iure gentium, sunt huiusmodi, er
go
nō
non
omnia sunt de iure naturæ. Probatur
minor. Nam
rerũ
rerum
diuisio, quæ de iure gentium dicitur, non est per se bona: neque rursus
cōmunis
communis
rerum possessio est per se mala
.
,
ergo ius gentium non præcipit quæ per
se sunt bona vel per se mala.
Antecedẽs
Antecedens
probatur, quia legitur in Actibus Apostolicis,
ꝙ
quod
fidelibus in primitiua ecclesia erant omnia communia: quod perfectissimæ charitatis
signũ
signum
erat. Nam distribuebatur
vnicuiq;
vnicuique
prout cuique opus erat. Sicut modo in religionibus approbatis & reformaris omnia
sunt communia. Deinde probatur conclusio ex
differẽtia
differentia
inter ius naturæ & inter ius
gentiũ
gentium
& ius ciuile
positiuũ
positiuum
. Etenim quod
est ius naturæ vel est principium per se notum vel conclusio quæ ex illo per necessariam consequentiam colligitur. At vero ea
quæ introducta sunt iure
gentiũ
gentium
neque sunt
principia per se nota: neque ex illis per necessariam
consequentiā
consequentiam
deducuntur, quanuis colligantur per
consequentiā
consequentiam
vsq;
usque
adeo
probabilem & vtilem humanæ societati, vt
nullæ sint nationes, quæ talem consequentiam non admittant. Sint exempla
vtriusq;
vtriusque
iuris, naturalis
quidẽ
quidem
: in illo principio: quod
tibi non vis: alteri ne feceris, & in illa
cōclusione
conclusione
, non est furandum, non falsum testimonium dicendum. Exemplum verò iuris
gentiũ
gentium
, in illa
cōclusione
conclusione
, rerum diuisio facienda est: propria dominia distribuenda:
quæ quidem non est
principiũ
principium
per se
notũ
notum
,
sed conclusio, quæ colligitur ex alijs principijs, scilicet, agri sunt colendi ad sustentationem humanæ vitæ, & pacem Reipublicæ
seruandam. Ex quibus ita licet colligere
sub sumendo, scilicet, sed supposita hominum malitia, neque agri communes commodè colerentur, neque pax in republica
retineretur, ergo expedit, vtrerum diuisio
fiat. Iam vero ius ciuile positiuum illud
est, quod minorem habet conuenientiam
quam ius naturale: & ideo minus commune est gentibus: quanuis habeat
aliquā
aliquam
conuenientiam cum iure naturali. Cuius exemplum sit in illa lege Hispaniæ, quòd fures
suspendantur, quæ sequitur ex illo principio malefactores sunt puniendi. Non
tamẽ
tamen
per necessariam consequentiam, sed per
cō
uenientem
conuenientem
regno Hispaniæ.
Tertia conclusio. Ius gentium est quasi
medium affinitatem habens cum iure naturali & ciuili positiuo:
quoniā
quoniam
cum iure naturali conuenit. Primo in hoc quòd neutrum
ius oportet esse scriptum. Secundo conueniunt in hoc quòd ad sui promulgationem
non requiritur conuocatio hominum: sed
in omnibus nationibus absque præcone acceptatur. Tertio, quia ius
gentiũ
gentium
habet modum iuris naturæ: quia ius naturæ est principium vel conclusio necessaria. At vero ius
gentiũ
gentium
est quasi modus
quidā
quidam
maximè necessarius, vt ius naturæ seruetur. Quarto
cō
ueniunt
conueniunt
in hoc, quòd ius naturæ & ius gentium vbiq́ue apud omnes gentes custoditur: etsi oppositum fiat, omnes iudicant
malè fieri. Cæterum quanuis ius gentium
conuenientiam habeat cum iure ciuili positiuo: tamen multum differt ab illo. Vt videbimus in sequentibus. Quapropter absolutè loquendo nomine iuris positiui, non solemus intelligere ius gentium propter affinitatem quam ius gentium habet cum iure
naturali.
Nihilominus sit quarta conclusio, ius gentium possibile est abrogari ex humano beneplacito, ita vt etiam si culpabiliter fiat talis abrogatio, facta tamen teneat. Explicatur
hæc
cōclusio
conclusio
. Si Rex
Hispaniarũ
Hispaniarum
vellet modo abrogare rerum diuisiones in suo Regno
& de consensu Regni: quanuis notabiliter
mortaliter peccaret contra bonam gubernationem Regni, tamen facta abrogatio valeret, & omnia essent communia: neque
quisquā
quisquam
aliquid proprium possideret. Hæc
conclusio est Magistri
Soto libro. 3. de Iustitia & iure, quæst. 1. artic. 3. Vbi ait, esse
quædam de iure gentium ita necessaria ad
humanum conuictum, vt dispensare in illis non liceat. Imo forsan dispensatio facta
esset irrita. Exemplum ponit in rerum diuisione. Veruntamen ille potest intelligi, si
sola Principis authoritate fiat dispensatio
absque consensu Regni. Etenim quanuis
Regnum dicatur transferre in Regem totam suam authoritatem, tamen hoc intelligitur seruatis seruandis non solum iure naturali, sed etiam iure quod commune est
omnibus gentibus: idcirco nos diximus de
consensu regni. Nunc igitur probatur conclusio. Ius gentium est positiuum eo modo, quo diximus, sed de ratione intrinseca
iuris positiui est, vt sicut ex hominum beneplacito & constitutione constat, ita ex eodem possit abrogari, ergo &c. Probatur minor, ex
Aristot. libr. 5. Ethicorum capit. 7.
& confirmatur à simili. Nam ius ciuile propterea potest abrogari: quia vim habet ex
hominum beneplacito, etiam si abrogatio
malè fiat, ergo proportionabiliter poterit
abrogari ius gentium ex beneplacito Principis & Regni, quorum interest gaudere iure gentium, & in eorum potestate est renuntiare tali iuri. Probatur conclusio secundo, & intendimus ostendere, quòd etiam ius gentium possit in aliquo euentu
abrogari. Et est argumentum. Ea quæ sunt
de iure gentium non sunt per se bona: neque ea quæ iure gentium prohibentur per
se mala ita, quin pro loco &
tẽpore
tempore
possint
variari, ergo non solum abrogatio facta tenebit: sed etiam erit licita aliquando. Explicatur & confirmatur ista ratio. Quoniam
rerum diuisio & proprietas dominiorum,
quæ iure
gentiũ
gentium
dicitur introducta, iustissimè & sanctissimè olim in primitiua ecclesia: & nunc in religionibus locum non
habet. Non igitur vniuersaliter est per se bona rerum diuisio. Probatur consequentia:
quoniam ea quæ sunt per se bona & iure naturæ obligant, nunquam desinunt obligare propter perfectionem
cōmunitatis
communitatis
. Hoc
dixerim quasi respondens tacitæ obiectioni. Poterat enim aliquis obijcere, quòd reddere depositum est iustum naturale: & tamen in aliquo euentu non est licitum reddere depositum, vt in superioribus dictum
est. Ergo non obstat quominus ius gentium sit ius naturale & per se bonum, quòd
in aliquo euentu non sit seruandum. Cui
obiectioni responsum est in hoc quòd diximus, quòd per se bonum non desinit obligare propter perfectionem communitatis.
Imo gratia & sanctitas & charitas perficit
naturam. Est aliud exemplum, quoniam
seruitus eorum, qui capiuntur in bello iusto, iure gentium introducta est, sed in hoc
iure mutationem fecit ecclesia, vt Christiani quantumlibet in bello iusto caperentur
non sint serui. Et hoc in fauorem Euange|
lij & baptismi, ergo quæ sunt de iure gentium non pertinent ad ius naturæ, alias ecclesia non haberet authoritatem circa illa immutanda. Ex hac doctrina sequitur, quòd Sarraceni qui capti sunt in
bello Granatensi vltimo, ante annos viginti meritò potuerunt in seruitutem redigi
in pœnam Apostasiæ & rebellionis à fide
Catholica. Ratio huius est, quia quemadmodum in fauorem Euangelij statutum
est ab Ecclesia: Vt Christiani non possent
fieri serui; Ita etiam in pœnam Apostatantium, & rebellantium reuocari potuit illa
gratia & permitti, vt ius gentium erga huiusmodi rebelles exerceretur. Eo vel maximè: quòd ipsi Sarraceni quos ex nostris bello capiebant in seruitutem redigebant &
vendebant. Accessit etiam ad iustificationem huius negotij authoritas Pij Quinti, &
Catholici Regis Philippi Secundi, quorum
consensu huiusmodi Sarraceni in seruitutem sunt redacti. Habemus itaque ex præ
dictis, quòd ius gentium non est ex natura
sua immutabile: quin potius aliquando potest licitè mutari. Aliquando vero tametsi licitè non abrogetur: tamen abrogatio facta valet, dum modo fiat de consensu Principis & populi sibi subditi. Cæterùm Rex
Hispaniæ non poterit abrogare ius
gentiũ
gentium
,
quod sibi commune est cum Rege Galliæ.
v.
Verbi
g.
gratia,
quòd tempore belli legati vtriusque
Regis pacificè recipiantur. Hoc enim ius
gentium est, quod colligitur ex illo principio, quòd pax & tranquillitas Reipublicæ
est finis belli, Legati autem negotium pacis
agere
præsumũtur
præsumuntur
: ergo
audiẽdi
audiendi
sunt in pace.
Itẽ
Item
etiā
etiam
, quia
bellũ
bellum
indicitur per
sententiā
sententiam
Principis contra aliam rempublicam. Ergo sicut in sententia forensi audiendus est
reus si vult audiri: multò magis in sententia
contra aliam Rempublicam audire oportet iustificationem, vel satisfactionem
quā
quam
intendit Regnum illud ad euitanda mala
quæ ex bello sequuntur. Dicimus ergo,
ꝙ
quod
ius illud de pacificè recipiendis legatis, non
potest abrogari ab vno Principe sine consensu alterius. At verò de consensu
vtriusq;
vtriusque
partis poterit abrogari.
Ad argumenta vero proposita in principio dubij, respondetur ad primum quod
desumebatur ex illis testimonijs. Respondetur, quòd in illis est sermo de iure gentium
in priori acceptione & significatione prout
in prima conclusione explicatum est.
Ad secundum argumentum respondetur negando minorem. Si intelligatur
ꝙ
quod
ius
gentium per necessariam consequentiam
colligitur ex principijs naturalibus. Et per
hoc patet ad primam confirmationem. Ad
secundam confirmationem
respōdetur
respondetur
simplicem fornicationem esse illicitam, iure naturali certissimum est. Et oppositum contrariatur fidei Catholicæ quanuis corruptis
& vitiosis hominibus non omnibus appareat necessitas consequentiæ ex principijs
per se notis lumine naturali: tamen tenentur se subijcere sententiæ doctiorum & studiosorum, qui iudicant de necessitate consequentiæ & condemnant simplicem fornicationem
tanquā
tanquam
legi naturali contrariam.
At vero diuisio rerum non colligitur absolutè per euidentem consequentiam, &
quāuis
quamuis
peccatu esset abrogare tale ius,
tamẽ
tamen
de consensu partium abrogatio facta valet.
Ad tertium respondetur, quòd iam diximus quòd Princeps absque
cōsensu
consensu
populi
non potest abrogare ius gentium de rerum
diuisione.
Ad vltimum negatur consequentia. Ad
probationem respondetur,
ꝙ
quod
non opus est,
ꝙ
quod
aliquis singularis Princeps totius orbis legem tulerit de iure gentium: sed sufficit,
ꝙ
quod
ex beneplacito communi hominum & ex
consuetudine tale ius fuerit
introductũ
introductum
tanquā
tanquam
maximè
cōueniens
conueniens
cum iure naturali.
Et certè argumentum probat, quòd ius gentium magnam habet affinitatem cum iure
naturali.
ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm debeat specialiter distingui ius paternum & dominatiuum.
AD Quartum sic procedi
tur. Videtur
ꝙ
quod
nō
non
debeat
specialiter distingui ius paternum & dominatiuum. Ad iusti|
tiam enim pertinet reddere vnicuique quod suum est, vt dicit
Ambros. in. 1. de Officijs. Sed ius est obiectum iustitiæ: sicut † dictum est.
Ergo ius ad vnumquenque æqualiter pertinet: & sic non debet distingui specialiter ius patris & domini.
¶ 2 Præterea, Ratio iusti est lex:
vt
dictum est. Sed lex respicit
cō
mune
commune
bonum ciuitatis & regni: vt
suprà
habitum est. Non autem respicit bonum priuatum vnius personæ, aut etiam vnius familiæ. Non
ergo debet esse aliquod speciale ius
vel iustum dominatiuum vel
paternũ
paternum
,
cũ
cum
dominus & pater
pertineāt
pertineant
ad
domũ
domum
, vt dicitur in.
1.
Politic.
¶ 3 Præterea, Multæ aliæ sunt
differentiæ graduum in hominibus, vt puta quod quidam sunt milites, quidam sacerdotes, quidam
principes. Ergo ad eos debet aliquod speciale ius vel iustum determinari.
SED contra est, quod
Philosophus in. 5. Ethic. specialiter à iusto
politico distinguit
dominatiuũ
dominatiuum
&
paternum, & alia huiusmodi.
RESPONDEO dicendum,
quòd ius, siue iustum dicitur per
cō
mensurationem
commensurationem
ad alterum. Alterum autem potest dici dupliciter.
Vno modo quòd simpliciter est
alterũ
alterum
sicut quod est omnino distinctum: sicut apparet in duobus hominibus, quorum vnus non est sub
altero, sed ambo sunt sub vno principe ciuitatis. Et inter tales secundum
Philosophum in. 5. Ethic. est
simpliciter iustum. Alio modo dicitur aliquid alterum
nō
non
simpliciter,
sed quasi aliquid eius existens. Et
hoc modo in rebus humanis filius
est aliquid patris: quia quodammodo est pars eius, vt dicitur in.
8.
Ethic. & seruus est aliquid domini:
quia est instrumentum eius, vt dicitur in.
1.
Polit. Et ideo patris ad filium non est comparatio, sicut ad
simpliciter
alterũ
alterum
. Et propter hoc
non est ibi simpliciter iustum, sed
quoddam iustum, scilicet
paternũ
paternum
:
& eadem ratione, nec inter dominum &
seruũ
seruum
, sed est inter eos dominatiuum iustum. Vxor autem,
quanuis sit aliquid viri, quia comparatur ad eum sicut ad proprium
corpus, vt patet per Apostolum
ad
Ephes. 5. tamen magis distinguitur
à viro quàm filius à patre, vel seruus
à domino. Assumitur enim in
quā
dam
quamdam
socialẽ
socialem
vitam matrimonij. Et
ideo: vt
Philosophus dicit inter virum & vxorem plus est de ratione
iusti, quam inter patrem & filium,
vel dominum & seruum: quia cùm
vir & vxor habeant immediatam
relationem ad domesticam communitatem, vt patet in.
1.
Politic.
ideo inter eos non est etiam simpliciter politicum iustum, sed magis
iustum œconomicum.
AD Primum ergo dicendum,
quòd ad iustitiam pertinet reddere ius suum vnicuique: supposita
tamẽ
tamen
diuersitate vnius ad alterum.
Si quis enim sibi det quod sibi debetur, non propriè vocatur hoc
iustũ
iustum
: & quia quod est filij, est patris,
& quod est serui, est domini: ideo
non est propriè iustitia patris ad filium, vel domini ad seruum.
AD secundum dicendum,
ꝙ
quod
filius
inquātum
inquantum
filius, est aliquid patris: & similiter seruus inquantum
seruus, est aliquid domini.
Vterq́;
Vterque
tamen prout consideratur, vt quidam homo, est aliquid secundum
se subsistens ab alijs distinctum. Et
ideo
inquātum
inquantum
vterq́ue est homo,
aliquo modo ad eos est iustitia. Et
propter hoc
etiā
etiam
aliquæ leges dantur de his quæ sunt patris ad
filiũ
filium
,
vel domini ad seruum. Sed inquantum vterq́ue est aliquid alterius, secundum hoc deficit ibi perfecta ratio iusti vel iuris.
AD tertium dicendum, quòd
omnes aliæ diuersitates
personarũ
personarum
,
quæ sunt in ciuitate, habent immediatam relationem ad communitatem ciuitatis & ad
principẽ
principem
ipsius:
& ideo ad eos est iustum
secũdum
secundum
perfectam rationem iustitiæ. Distinguitur tamen istud iustum
secũ
dum
secundum
diuersa officia. Vnde dicitur
ius militare, vel ius magistratuum,
aut sacerdotum: non propter defectum à simpliciter iusto, sicut dicitur ius paternum &
dominatiuũ
dominatiuum
,
sed propter hoc quòd
vnicuiq;
vnicuique
conditioni personæ,
secũdum
secundum
propriũ
proprium
officium aliquid
propriũ
proprium
debetur.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Inter ciues, quorum
neuter est sub potestate alterius
vterq́;
vterque
tamen sub vnius Principis, est iustum simpliciter. Ratio huius est, quia simpliciter est
iustum ad alterum.
Secunda conclusio. Inter patrem &
filiũ
filium
non est iustum simpliciter, sed
iustũ
iustum
quod
dicitur paternum: & inter dominum & seruum non est etiam iustum simpliciter, sed
iustum dominatiuum.
Tertia conclusio. Neque inter virum &
vxorem est simpliciter iustum politicum:
est tamen potior ratio iuris quàm inter patrem &
filiũ
filium
: quæ dicitur œconomica. Ratio primæ partis est, quia vir & vxor non ordinantur immediatè in bonum commune
Reipublicæ. Ratio secundæ partis, quia potissimum coniunguntur, vt socij ad exercendum maritale consortium.
COMMENTARIVS.
DVbitare possemus qualiter Aristo. &
Diuus Thom. loquentes de iusto simpliciter, ponunt illud solum in conciuibus
sub eodem principe. Nam profecto inter
homines diuersorum regnorum est iustitia
simpliciter, vt inter Gallos & Hispanos, inter quos & exercentur contractus iusti. Respondetur breuiter, quòd Diuus Thom. &
Aristot. loquuntur de iusto legali, non per
hoc volentes excludere iustum naturale,
quod est inter homines diuersorum regnorum, quod est iustum simpliciter.
DVbitatur circa
secundā
secundam
conclusionẽ
conclusionem
,
de veritate illius & arguitur pro parte
negatiua. Primo, inter patrem & filium est
vera amicitia, ergo est propriè iustum. Antecedens est D. Tho. 2. 2. quæst. 24. arti. 8. &
infra.
Cōsequentia
Consequentia
vero probatur, quia sicut
iustitia &
iustũ
iustum
est ad
alterũ
alterum
, ita amicitia.
Secũdo
Secundo
, inter patrem &
filiũ
filium
in diuinis est iustitia propriè, ergo & in humanis. Antecedens patet ex D. Tho. 3. par. q. 1. artic. 3. Vbi
dicit,
ꝙ
quod
filius satisfecit patri de rigore iustitiæ.
Consequẽtia
Consequentia
vero probatur. Nam filius
in diuinis magis
vnũ
vnum
est
cũ
cum
patre & magis
de substantia patris quam filius in humanis.
Tertiò arguitur. Inter
hominẽ
hominem
gratũ
gratum
&
Deũ
Deum
est simpliciter
iustũ
iustum
, licet homo gratus
sit filius adoptiuus & seruus Dei, ergo. Antecedens patet ex D. Tho. 1. 2. q. 114. Vbi ponit meritum simpliciter inter hominem &
Deum. Et confirmatur. Nam inter hominem conditum in puris naturalibus &
Deũ
Deum
authorem naturæ est meritum: vt docet D.
Thom. 1. 2. quæst. 114. Ergo multo magis
reperietur iustum inter filium naturalem
genitum à patre.
Quartò. Inter
filiũ
filium
emancipatum & patrem est
iustũ
iustum
simpliciter, ergo inter filium
|
dum est sub tutela parentum. Antecedens
patet. Nam inter illos sunt
cōtractus
contractus
ciuiles
emptionis & venditionis, in quibus simpliciter est
iustũ
iustum
.
Consequẽtia
Consequentia
vero probatur.
Quia quando filius emancipatur, non desinit esse aliquid patris per
naturā
naturam
aut ex substantia illius genitus, sicut antea, ergo, &c.
Et confirmatur. Nam quanuis filius sit genitus à patre, & dependeat in fieri: tamen non
dependet in conseruari: sed per ipsum conseruatur suppositum distinctum existens:
eo vel maxime quòd semen non est aliquid
de
substātia
substantia
patris sed
superfluũ
superfluum
quoddam.
Quinto sequeretur,
ꝙ
quod
eadem ratione inter duos fratres non esset propriè
iustũ
iustum
. Consequens est falsum, ergo &c. Sequela patet,
quia
etiā
etiam
vterq;
vterque
est aliquid patris, sicut dextera & sinistra est aliquid hominis, ergo &c.
Sextò. Inter patrem & filium est ius naturale, ergo est simpliciter ius. Consequentia patet, quia ius naturale est
membrũ
membrum
simpliciter iuris, ergo vbi illud reperitur, reperietur iustum simpliciter. Antecedens vero
patet, quia inter se commensurantur secundùm
absolutā
absolutam
rationem: &
etiā
etiam
quia si filius
occidat
patrẽ
patrem
, maximè læditur ius naturæ.
Caietanus in hoc articulo non solum dicit, quòd inter patrem & filium formaliter
non est iustum simpliciter: verum etiam
ꝙ
quod
inter eosdem secundùm
ꝙ
quod
homines,
nō
non
est
tale ius: & probat ex D. Tho. hic ad secundum. vbi distinguens patrem à filio, qua ratione sunt diuersi ordinis, dicit quòd quodammodo est inter illos iustum, ergo non
simpliciter. Et eiusdem sententiæ videtur
esse Soto de iustitia & iure lib. 3. q. 1. art. 4. &
multi ex magistris. Pro huius explicatione
supponendũ
supponendum
est primò,
ꝙ
quod
ad
iustũ
iustum
simpliciter requiruntur tres
cōditiones
conditiones
. Prima,
ꝙ
quod
sit
ordo ad
alterũ
alterum
. Secunda, quòd sit
debitũ
debitum
simpliciter. Et tertia,
ꝙ
quod
sit æqualitas.
Secũdo
Secundo
est
supponendũ
supponendum
,
ꝙ
quod
simpliciter, dupliciter dicitur. Primò prout distinguitur contra
secundũ
secundum
quid aut metaphoricum, qualiter homo
viuus dicitur simpliciter homo ad
differentiā
differentiam
hominis picti. Alio modo simpliciter dicitur aliquid quod omnibus modis est tale.
Distinctio ista est Arist. 2. Topic. in fin. lib.
Et ea vtitur D. Tho. 3. p. q. 50. art. 5. & possumus addere
tertiũ
tertium
modum quo aliquid dici
tur simpliciter. Videlicet, quando dicitur tale
absq;
absque
aliqua
depẽdentia
dependentia
: quomodo Deus
solus dicitur ens & bonus simpliciter. Et
proportionabiliter possumus distinguere
triplicem modum quo aliquid dicitur
secũ
dùm
secundum
quid. Primò, quia per metaphoram &
nō
non
verè dicitur
. v. g.
, Verbi gratia,
pictura dicitur homo.
Secundò, quia licèt verè & propriè dicatur
tale,
nō
non
sufficit tamen denominare
totũ
totum
. Sicut
albũ
album
quod dicitur de AEthiope
secũdũ
secundum
dẽtes
dentes
. Et tertio per hoc
ꝙ
quod
aliquid
dicit̃
dicitur
depẽ
denter
dependenter
, qualiter
accidẽs
accidens
secũdũ
secundum
quid est ens.
Prima
cōclusio
conclusio
.
Nō
Non
est
iustũ
iustum
simpliciter
inter patrem &
filiũ
filium
: si simpliciter dicatur illud quod omnimodo est tale. Hoc patet ex
Arist. 5. Ethic. ca. 6. Et ex D. Tho. in præsenti. Et probatur ratione illius.
Nā
Nam
filius
nō
non
est
simpliciter alter à patre, idest, non omnimodo diuersus, ergo ius inter illos
nō
non
est simpliciter omnibus modis. Antecedens patet ex
Arist. vbi supra. & 8. Ethic. c. 11. Et 1. Polit.
c. 3. &. 1. œconomic. c. 5. Præterea, quia inter
patrem &
filiũ
filium
nō
non
est æqualitas simpliciter.
Hęc
Haec
autem requiritur ad ius simpliciter. Antecedens est Arist. 8. Ethic. cap. 14. Et consequentia est manifesta, quia si deficit aliqua
conditio iusti simpliciter: iustum quod ibi
reperitur,
nō
non
erit omnimodo tale. Tandem
probatur, quoniam ad virtutem pietatis pertinet reddere parentibus debita, vt Theologi
cōueniunt
conueniunt
. Pietas verò
nō
non
est iustitia simpliciter sed pars
potẽtialis
potentialis
iustitiæ, ergo inter
patrem &
filiũ
filium
nō
non
est
iustũ
iustum
omnimodo. Etenim si
iustũ
iustum
simpliciter esset: esset subinde
simpliciter iustitia seruans tale ius: ac proinde non ad pietatem pertineret talis actus.
Secunda conclusio. Nihilominus simpliciter est
iustũ
iustum
inter illos, idest, verè & propriè &
nō
non
metaphoricè. Conclusio ista colligitur ex D.
Tho. quæst. seq. art. 2. quem locu interpretans Magist.
Soto lib. 3. de iustit.
q. 2. art. 2. expressè tenet nostram
sentẽtiam
sententiam
.
Probatur primo ratione.
Nā
Nam
inter illos propriè & verè est debitum & æqualitas & habitudo ad
alterũ
alterum
prout sufficit ad
verũ
verum
ius, ergo propriè & verè est ius.
Cōsequẽtia
Consequentia
patet,
quia
solũ
solum
illa tria sunt de essentia iuris
ꝓprij
proprij
.
Antecedẽs
Antecedens
verò per singula
ꝓbatur
probatur
primò,
omniũ
omnium
sentẽtia
sententia
est
debitũ
debitum
maxime filij ad
patrẽ
patrem
: patris
autẽ
autem
ad
filiũ
filium
vel est
debitũ
debitum
vel ali|
quid altius. Quòd vero sit æqualitas saltim
moralis. Probatur. Quia ad æqualitatem
moralem sufficit commensuratio proportionalis. Hæc verò est filij ad patrem, ergo
&c. Maior patebit quæstione sequenti. Minor probatur. Nam filius verè & propriè
reddit patri debitum proportionale, quod
ex præcepto iuris paterni debet. Etenim certum est
filiũ
filium
probum implere omnia præ
cepta ad quæ tenetur ex vi iuris paterni, eo
modo quo potest, ergo inter illos est æqualitas proportionalis. Quàm vt commodiùs
intelligamus
supponẽdum
supponendum
est, quòd æquale dicitur dupliciter. Vno modo absolutè:
quod contingit in commutationibus emptionis & venditionis. Alio modo secundùm proportionem, vt cum quis
nō
non
reddit
quod absolutè debet, reddit autem quod
potest & ad quod tenetur hic & nunc
. v. g.
, Verbi gratia,
debens mille & reddens centum quia non
plus habet. Et quanuis vtraque æqualitas
cō
ueniat
conueniat
in hoc quòd exercens illam impleat
præceptum: est tamen discrimen, quòd qui
æqualitate absoluta adimplet præceptum,
manet omnino liber. AEqualitate vero proportionali adimplens præceptum, manet
liber hic & nunc: non tamen absolute. Vnde si venerit ad meliorem fortunam, & diues factus fuerit, tenebitur plenum debitum
soluere. Et hoc modo est æqualitas inter patrem &
filiũ
filium
, & redditio æquiualentis proportionalis. Quod vero hæc æqualitas sit
ad alterum prout sufficit ad iustitiam; Probatur. Quia taliter pater & filius sunt diuersi etiam formaliter, quòd inter illos potest esse actio & passio etiam moralis, ergo
sufficienter filius est alter à patre. Antecedens patet ex argumentis in principio positis. Consequentia vero probatur ex Diuo
Thoma quæstione sequenti, artic. 2. Vbi
explicans quid requiratur ad iustum verum & proprium, solùm dicit requiri illam diuersitatem quæ sufficit ad actionem
& passionem. Et confirmatur. Nam hac
ratione dicit D. Thom. quod inter partes
eiusdem hominis est solum iustitia metaphoricè, quia non est actio & passio inter
illas quasi inter diuersa supposita: sed quasi
inter instrumenta eiusdem operantis. Cum
ergo filius & pater qualitercunque consi
derentur sunt supposita & personæ inter
quas est passio & actio, verè & propriè
erit habitudo & commensuratio ad alterum. Et denique conclusio probatur. Quia
D. Thomas & Aristot. ideo non ponunt
ius simpliciter inter patrem & filium, quia
non immediatè respiciunt bonum commune: bene tamen mediate. Quod vero
mediatè respicit aliquam rationem communem verè & propriè est tale.
Tertia conclusio. Iustum inter patrem
& filium non reperitur perfectum. Probatur. Quia non perfecte reperiuntur omnes conditiones iusti. Non enim perfectè
& omnino filius est alter neque perfecte
reddit æquiualens, ergo, &c. Ex quo sequitur quòd non dicitur iustum istud sine
dependentia & habitudine. Imo vero dependet & respicit per se iustum ciuile: non
tamen ita quòd ratio iuris analoga sit. Secundò sequitur, quòd diuiditur optimè
ius in ciuile, paternum, & dominatiuum, tanquam in membra formaliter diuersa. Tertiò sequitur, quòd proportionabiliter sentiendum est de iure inter seruum & dominum, inter virum & vxorem:
atq;
atque
inter patrem & filium loquuti sumus,
supposita differentia quam ponit D. Tho.
in articulo, quæ amplius patebit solutionibus argumentorum.
AD primum argumentum respondetur, quòd amicitia quæ est charitas,
proprie est inter patrem & filium: quia illa
immediate & per se respicit Deum, ac subinde coniungit omnes homines qui ordinantur ad Deum. Verumtamen loquendo
de amicitia naturali, illa non proprie reperitur inter patrem & filium. Quia pater quando diligit filium amat illum quasi seipsum
& non distinctum à se. Inter verò seruum
& dominum multò minus est amicitia ista:
quia dominus diligit seruum propter commodum proprium, quod est contra rationem amicitiæ. Seruus vero diligit
dominũ
dominum
amore quodam seruili &
multũ
multum
inæquali.
Similiter inter virum & vxorem licet maior ratio amicitiæ reperiatur: quàm inter
prædictos,
tamẽ
tamen
adhuc non est propriè amicitia, quia semper vir diligit
tāquam
tanquam
caput,
vxor vero diligit tanquam subiecta. Quo|
circa non est inter illos æqualitas amicitiæ.
Ad secundum respondetur, quòd inter
patrem & filium in diuinis non est iustum:
quia non est debitum propriè. Nihilominus difficultas est de filio secundùm quod
satisfacit in natura assumpta, qualiter videlicet sit satisfactio ad alterum.
Quidā
Quidam
enim
explicant per hoc quòd satisfacit patri, qui
alius est. Alij verò per hoc quòd satisfacit
Deo qui in alijs personis à filio reperitur.
Nihilominus istæ solutiones non
explicāt
explicant
qualiter filius satisfaciat de iustitia sibi ipsi.
Vnde alij dicunt quòd verbum vt
sustentās
sustentans
naturam humanam, habet rationem formalem alterius suppositi, saltim formaliter.
Neque ista solutio mihi placet, quia constituit diuersitatem ex natura rei in Christo
Domino inter suppositum diuinum & humanum. Igitur respondeo dupliciter ad argumentum quod procedit etiam de filio
sibi ipsi satisfacienti. Primò, quòd licet non
sit alter omnino, nihilominus tamen in rigore satisfacit: quia rigor iustitiæ non attenditur ex omnimoda & rigurosa diuersitate
suppositorum: sed ex solutione debiti æqualis omninò, & ex proprijs, sicut filius exoluens patri centum quæ debet, de rigore satisfacit, licet non sit omnimoda diuersitas
inter illos. Secundò respondetur, quòd in
iustitia requiritur diuersitas satisfacientis,
ea solum quæ sufficit, vt inter satisfacientem & cui fit satisfactio sit actio aut passio
moralis. Et quia in Christo Domino taliter facta est coniunctio naturarum quòd ratione vnius potest habere actionem ad seipsum in alia natura, perinde ac si essent
in diuersis suppositis; Consequenter est diuersitas quæ sufficit ad actiones morales,
cuiusmodi est satisfactio rigurosa. Exemplum horum omnium est in obedientia
quam Christus in humana natura exercet
in ordine ad suppositum diuinum. Verè
enim & propriè obedit Deo licèt à Deo
non distinguatur.
Ad secundum de merito respondetur,
quòd nullo modo Deus dicitur obligari ex
iustitia commutatiua respectu
creaturarũ
creaturarum
:
quia nullo modo est debitor. De quo. 1.
parte, quæstio. 21. diximus. Nihilominus
tamen opus meritorium dicitur de iustitia
commutatiua exigere præmium quia inter
se proportionantur, quia tamen istud meritum est à Deo liberè donante gratiam,
consequenter non facit Deum debitorem
respectu nostri. Vnde August. ait; Factus
est omnium redditor nulli debens.
Ad quartum respondetur, quòd inter filium emancipatum & patrem, ita reperitur
iustitia sicut inter alios ciues. Nihilominus
tamen debitum naturale ad quod tenetur
filius etiam emancipatus, quia contrahit
naturā
naturam
ex patre non potest satisfacere ad æqualitatem. Vnde semper manet cum obligatione honorandi parentes & illos alendi si
graui laborent necessitate. Ad confirmationem respondetur, quòd filius habet duo.
Primum quòd sit ex patre.
Secũdum
Secundum
quòd
fiat & conseruetur suppositum diuersum
ab illo. Ex prima consideratione filius habet quandam vnitatem cum Patre non solum physicam sed moralem. Quare ab Aristot. dicitur aliquid patris. Et in Scriptura
filius appellatur fructus parentum, quia est
quasi fructus arboris non omnino diuersus
ab illo, & licet ex hac parte deficiat à ratione iustitiæ rigurosa: fundat tamen illam in
secunda consideratione, qua videlicet consideratur vt diuersum suppositum.
Ad quintum respondetur quòd in opinione Iurisconsultorum inter fratres qui
viuunt sub tutela parentum non est proprie ius. patet in. l. frater à fratre. ff. de condictione indebiti. Nihilominus
tamẽ
tamen
nos intimius considerantes hanc rem, propriè &
verè ponimus ius licet imperfectè.
Ad sextum respondetur, quòd variatur
appellatio in prima consequentia, quando
enim dicitur est iustum naturale simpliciter.
simpliciter
Simpliciter
, applicat suum significatum
ad naturale. Et sensus est, ius quod reperitur
inter patrem & filium est naturale simpliciter. In consequenti vero applicat ad iustum. Et sensus est inter patrem & filium
est ius perfectum.
Ex his facile intelligitur modus loquendi D.
Thom. in articulo, quando videlicet
loquẽs
loquens
de iure paterno, dicit
nō
non
esse simpliciter, sed
quodāmodo
quodammodo
. Illud
quodāmodo
quodammodo
,
nō
non
est dictio diminuens
veritatẽ
veritatem
&
proprietatẽ
proprietatem
iuris: sed explicans
deficientiā
deficientiam
cuiusdā
cuiusdam
|
perfectionis: vt explicatum est. Et hoc colligo ex solutione ad secundum, quem locum
Caiet. adducit contra nostram sententiam.
Nam dicit, quòd inter patrem & filium vt
homines sunt, est iustum quodammodo.
Et quidem certum est in opinione
omniũ
omnium
quòd inter illos secundùm quòd homines
vere est iustum, ergo illud, quodammodo,
non dicit deficientiam proprietatis.
DVbitatur circa tertiam
conclusionẽ
conclusionem
;
Vtrùm ius quod reperitur inter virum & vxorem sit perfectiori modo ius,
quam quod est inter patrem & filium. Pro
parte negatiua arguitur primo.
Iustũ
Iustum
istud
est œconomicum, ergo non ita est perfectè
iustum sicut ius paternum. Oeconomicum
enim solùm respicit iustum vnius domus.
Secundò. Maior vnitas est vxoris & viri
quam filij & patris, ergo minus est de rigore iusti. Consequentia patet ex D. Thom. in
artic. Et antecedens probatur Genes. 2. Propter hanc relinquet homo patrem & matrem, & adhærebit vxori suæ.
Pro explicatione sciendum est, quòd vir
& vxor considerantur dupliciter. Primò in
ordine ad vsum matrimonij. Secundò in ordine ad regimen domus. Dico ergo quòd
si considerentur primo modo: magis
iustũ
iustum
est & reperitur inter vxorem & virum
quā
quam
inter filium & patrem. Probatur. Quia est
æquiualens traditio
corporũ
corporum
, vt patet. 1. Corinth. 7. Vir potestatem non habet sui corporis sed vxor: vxor non habet potestatem
sui corporis sed vir: Nolite fraudari
inuicẽ
inuicem
.
Secundò dico. Ad regimen si attendamus:
minus est iusti inter illos, quam inter Patrem & filium. Patet 1. Corinth. 11. vbi vir
appellatur caput vxoris. Quocirca maximam inæqualitatem inter se habent: eo vel
maxime quòd vxor subdita est totaliter viro. Vnde Genes. 2. dicitur; Educta de costa
viri. In quo non solum denotatur quòd homines inde procedentes mutuam deberent
inter se habere dilectionem: quia ab hominis vnius principio descendunt, vt ait August. 11. de Ciuit. cap. 21. sed etiam denotatur
qualiter vxor subdita debeat esse viro. Etenim non ex capite viri educta est, quia
nō
non
habebat æqualitatem cum capite: neque ex
pedibus, quia non seruiliter subditur viro:
sed ex costa,
quę
quae
media est, & circa cor. Vbi
& amor & media subiectio denotatur.
Ex his sequitur, quòd vir non habeat simpliciter ordinariam potestatem erga vxorem: habet tamen illam in ijs quæ pertinent
ad regimen domus. Vnde aliquando poterit illam aliqualiter punire, irritare vota illius, & similiter irritare omnes contractus,
quos illa fecerit, etiam circa facultates suæ
dotis.
Ad primum, aliqui dicunt ius œconomicum secundùm quid appellari ius. Et ita
videntur sibi colligere ex Diuo Thoma in
vltimis verbis articuli. Mihi tamen videtur
quòd licet secundùm præcisam rationem
qua œconomicum est, sit multum
deficiẽs
deficiens
à iure: tamen ex ea parte qua respicit bonum commune, & ordinatur non solum in
bonum
reipublicę
reipublicae
, sed in bonum speciei humanæ, appellabitur verè & propriè ius.
Ad secundum respondetur, quòd nunquam vxor fit vnum realiter cum viro, aut
efficitur pars illius. Sed solum metaphoricè:
Qua ratione, quæ copulantur in aliquo siue
corporis siue animæ vnum dicuntur. Neque valet illa consequentia: sicut non valet
propter virtutem relinquet homo patrem
& matrem, ergo magis vnum est cum virtute, quam cum Patre.