QVÆSTIO LXIIII.
De Homicidio.
DE hac materia disputant Scholastici
in. 4. distin. 15. Alexan. Alen. in. 3. par.
quæst. 34. Durandus in. 1. Sent. distinct. 47.
quæst. 4. & in 3. Senten. dist. 37. quæst. 1. Magister Soto lib. 5. de iustitia & iure. Summistæ in verb.
homicidiũ
homicidium
. & Iuristæ in titulis
de homicidio.
POSTEA considerandum est
de vitijs oppositis commutatiuæ iustitiæ. Et primò considerandum est de peccatis, quæ committuntur circa inuoluntarias commutationes: secundo de peccatis quæ
committuntur circa commutationes voluntarias. Committuntur
autem peccata circa inuoluntarias
commutationes per hoc, quòd aliquod nocumentum proximo infertur contra eius
voluntatẽ
voluntatem
. Quod
quidem potest fieri dupliciter, scilicet facto & verbo. Facto quidem
cùm proximus læditur vel in persona propria, vel in persona coniuncta, vel in proprijs rebus. De his ergo per ordinem
considerandũ
considerandum
est.
Et primò de homicidio per quod
maximè nocetur proximo. ¶ Et circa hoc quæruntur octo.
ARTICVLVS PRIMVS.
¶ Vtrùm occidere quæcunque viuentia sit illicitum.
AD
Primũ
Primum
sic proceditur.
Videtur
ꝙ
quod
occidere quæ
cunque viuentia sit illicitum. Dicit enim Apostolus ad
Roman. 13. Qui ordinationi Dei resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt. Sed per ordinationem
diuinę
diuinæ
prouidentiæ omnia viuentia conseruantur, secundùm illud
Psalm.
146. Qui producit in montibus fœ
num, & dat iumentis escam ipsorum, ergo mortificare quæcunque
viuentia videtur esse illicitum.
¶ 2 Præterea. Homicidium est
peccatum ex eo, quòd homo priuatur vita. Sed vita communis est omnibus animalibus & plantis: ergo
eadem ratione videtur esse
peccatũ
peccatum
occidere bruta animalia & plantas.
¶ 3 Præterea. In lege diuina
nō
non
determinatur specialis pœna nisi
pro peccato. Sed occidenti bouem
vel ouem alterius, statuitur pœna
determinata in lege diuina: vt patet Exod. 22. ergo occisio
brutorũ
brutorum
animalium est peccatum.
SED contra est, quod
August.
|
dicit in 1. de Ciuit. Dei. Cùm audimus, Non occides, non accipimus
hoc dictum esse de fræneticis: quia
nullus eis est sensus, nec de irrationalibus animalibus: quia nulla nobis ratione sociantur. Restat ergo
vt intelligamus de homine quod
dictum est, Non occides.
RESPONDEO dicendum,
quòd nullus peccat ex hoc, quòd
vtitur re aliqua ad hoc, ad quod est.
In
rerũ
rerum
autem ordine imperfectiora sunt propter perfectiora: sicut
etiam in generationis via, natura
ab imperfectis ad perfecta procedit. Et inde est, quòd sicut in generatione hominis prius est viuum,
deinde animal, vltimò autem homo: ita etiam ea quæ
tantũ
tantum
viuunt,
vt plantæ, sunt
cōmuniter
communiter
propter
animalia, omnia autem animalia
sunt propter hominem. Et ideo si
homo vtatur plantis ad vtilitatem
animalium, & animalibus ad vtilitatem hominum, non est illicitum,
vt etiam patet per
Philosophum
in 1. Politicor. Inter alios
autẽ
autem
vsus
maximè necessarius esse videtur, vt
animalia plantis vtantur in cibum,
& homines animalibus, quod sine
mortificatione eorum fieri non potest. Et ideo licitum est & plantas
mortificare in vsum animalium, &
animalia in vsus hominum ex ipsa
ordinatione diuina. Dicitur enim
Genes. 1. Ecce dedi vobis omnem
herbam & vniuersa ligna, vt sint
vobis in escam & cunctis animantibus terræ. Et
Gen. 9. dicitur: Omne quod mouetur & viuit, erit vobis in cibum.
AD primum ergo
dicẽdum
dicendum
,
ꝙ
quod
ex ordinatione diuina conseruatur
vita animalium & plantarum, non
propter seipsa, sed propter hominem. Vnde, vt
August dicit in 1.
de Ciuit. Dei. Iustissima ordinatione creatoris & vita & mors
eorũ
eorum
,
nostris vsibus subditur.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
animalia bruta & plantæ non habent vitam rationalem, per quam
à seipsis agantur, sed semper aguntur quasi ab alio, naturali quodam
impulsu. Et hoc est signum, quòd
sunt naturaliter serua, & aliorum
vsibus accommodata.
AD tertium dicendum, quòd
ille qui occidit
bouẽ
bouem
alterius, peccat quidem: non quia occidit bouem, sed quia damnificat
hominẽ
hominem
in re sua. Vnde
nō
non
continetur sub
peccato homicidij, sed sub peccato
furti vel rapinæ.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est vnica. Licitum est plantas mortificare in vsum animalium &
ipsa animalia in vsum hominum.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primò breuiter de veritate
conclusionis. Et arguitur primò contra illam. Præceptum Decalogi vniuersaliter positum est:
nō
non
occides, ergo nulla occisio est licita.
Arguitur secundò ex D. August. super
Psal. 102. & refertur. 36. dist. c. qui venatoribus. vbi negat venationem licitam esse, ergo
saltẽ
saltem
nō
non
erit
licitũ
licitum
occidere feras syluestres.
Propter
primũ
primum
argumentum, Manichæi
negabant esse licitum interficere bruta,
plā
tas
plantas
euelere & mortificare. Et aiebant,
statũ
statum
agricolarum peiorem esse quam
vacantiũ
vacantium
vsuris. In quo errore fuit
August. per
nouẽ
nouem
annos, vt ipse deplorat
lib. 3. confess. cap. 3.
refert etiam D.
Tho. in. 1. Sent. d. 39. q. 2. ar. 2.
|
suo tempore fuisse hæreticos, qui dicerent
peccatum esse, bruta occidere propter primum
argumẽtum
argumentum
, scilicet, quia diuina prouidentia conseruat illa. Nihilominus
cōclusio
conclusio
D.
Diui
Tho.
Thomæ
certissima est non solum lumine naturali: sed etiam lumine fidei, vt patet
ex testimonijs citatis in fine articuli. Et confirmatur, quia
Gen. 1. dictum est homini vt
dominaretur bestijs terræ & piscibus maris
& volatilibus cæli: si
autẽ
autem
non esset
licitũ
licitum
horũ
horum
occidere aliquod
nō
non
magis dominaretur
illis quam stellis cæli: ergo item in
Psal. 8. dicitur, omnia subiecisti sub pedibus eius, qui
locus
secundũ
secundum
literæ corticem intelligitur
de ipso Adamo. Sed hoc
dominiũ
dominium
nihil est
aliud quam facultas vtendi rebus istis in proprium vsum, qui non potest esse sine mortificatione
viuẽtium
viuentium
. Ergo &c. Contra istum
errorem scripsit postea D.
Aug. libr. 6.
cōtra
contra
Faustũ
Faustum
Manichæum, & lib. 2. de moribus
Manichæorum, c. 15. & 14. in lib. de hæresibus ad
Quoduultdeum
Quod vult deum
, hæres. 46. & libr. 1.
de ciuit. Dei. ca. 20. ¶ Denique probatur conclusio ratione naturali præter illam quæ est
in articulo.
quoniā
quoniam
venatio licita est iure naturæ, vt docet
Arist. 1. Polit. c. 5. & D. Tho.
in. 1. par. q. 96. ar. 1. & lib. 2. de regimine principum. c. 6. ergo licitum est saltem occidere
feras & animalia syluestria. Et confirmatur.
Quia iure
naturę
naturæ
agricultura
cōcessa
concessa
est hominibus, vt patet ex
cōsensu
consensu
omniũ
omnium
nationũ
nationum
vbi necesse est vt sæpe auferatur vita
plātæ
plantæ
,
alioquin homo
nō
non
poterat vitam propriam
substentare. ¶ Ad
primũ
primum
argumentũ
argumentum
respondetur ex
D.
Diuo
August.
Augustino
in vltimo loco citato,
quod illud
præceptũ
præceptum
intelligendũ
intelligendum
est de hominis occisione, vt explicabitur art. 2. ¶ Ad
secundum respondetur,
ꝙ
quod
D.
Diuus
Aug.
Augustus
quando
damnat
venationẽ
venationem
,
nō
non
damnat
illā
illam
eo quod
feræ
occidātur
occidantur
: sed quia est otiosa vel pernitiosa vel periculosa ipsis hominibus. Quod
si venatores propriæ vitæ caueant, licita est
venatio
ferarũ
ferarum
quæ vulgo dicitur,
monteria.
Imo
etiā
etiam
huiusmodi pugna
cũ
cum
bestijs feris si
fiat
cũ
cum
sufficiẽti
sufficienti
cautela, licita est & vtilis reipublicæ
. v.
, verbi
g.
gratia,
quādo
quando
in plateis publicis equites pugnant
cũ
cum
tauro, hoc enim vtile est reipublicæ: vt nobiles animosiores euadant ad
defensionem reipublicæ.
Cæterũ
Cæterum
aduertendũ
aduertendum
est,
ꝙ
quod
ipsis clericis interdicitur huiusmo
di venatio vel similis pugna
cũ
cum
bestijs propter
decentiā
decentiam
sui status. De qua re videatur
c.
episcopũ
episcopum
. de clerico venatore. &. c.
primũ
primum
.
ne cler. vel monach. &. c.
quorundā
quorundam
. 24. dist.
Verũ
Verum
est tamen vt docet
Caiet. in verb.
clericorũ
clericorum
peccatum, & Syluest. in verb. venatio.
quod si absit temeritas &
cōtemptus
contemptus
status
ecclesiastici non erit
peccatũ
peccatum
mortale si clericus vadat
aliquādo
aliquando
ad
venandũ
venandum
, quinimo
si hoc raro fiat & animi
recreādi
recreandi
gratia,
nullũ
nullum
videtur esse
peccatũ
peccatum
huiusmodi venatio.
Intelligimus autem semper in huiusmodi
exercitio quod nullum sit
periculũ
periculum
vitæ, &
propterea in
Concil. Trid. Sess. 24. de reformat. c. 12. præcipitur clericis vt
abstineāt
abstineant
ab
illicitis venationibus: vbi plane insinuatur
quod sint aliquæ venationes clericis licitæ.
DVbitatur secundo circa
eandẽ
eandem
concluonẽ
conclusione
; An esus
carniũ
carnium
fuerit licitus, &
in vsu ante
diluuiũ
diluuium
? ¶ Arguitur primo pro
parte negatiua.
Quoniā
Quoniam
Genes. c. 1. concessit
Dñs
Dominus
hominibus in
cibũ
cibum
plantas, nulla facta
mentione
animaliũ
animalium
, vt deseruirent in
cibũ
cibum
hominibus: at vero postea post diluuium
Gen. c. 9. dixit
Dñs
Dominus
Noe, omne quod mouetur & viuit erit vobis in
cibũ
cibum
quasi olera
virẽ
tia
virentia
tradidi vobis omnia. Hinc sumitur
argumentũ
argumentum
. Igitur
signũ
signum
certũ
certum
videtur quod homines ante
diluuiũ
diluuium
non vescebantur carnibus, sed oleribus & fructibus
arborũ
arborum
: & propterea dixit Deus, quasi olera virentia dedi
vobis omnia: ac si diceret, sicut hactenus pasti estis huiusmodi: poteritis deinceps comedere carnes
animaliũ
animalium
. ¶ Arguitur secundò.
Nō
Non
est verosimile quod si homines ante
diluuiũ
diluuium
vescerentur carnibus, comederent eas
crudas more
ferarũ
ferarum
: sed
cũ
cum
Dñs
Dominus
Gen. 9. tradidit eis
potestatẽ
potestatem
vescendi carnibus, præcipit
modũ
modum
comedendi, scilicet, excepto
ꝙ
quod
carnẽ
carnem
cum sanguine non comedetis: ergo ante
diluuiũ
diluuium
nō
non
comedebāt
comedebant
carnes, alias
scirẽt
scirent
profecto quomodo essent
comedẽdæ
comedendæ
. ¶ Arguitur tertio ex testimonio D.
Tho. 1. 2. q. 102.
ar. 6. ad 2. vbi ait, quod post
diluuiũ
diluuium
introductus videtur esus
carniũ
carnium
. Et ad
Rom. 14. lect.
1. dicit, quòd esus
carniũ
carnium
primo
cōcessus
concessus
fuit
Noe post
diluuiũ
diluuium
. ¶ Denique arguitur.
Nā
Nam
Dñs
Dominus
antediluuiũ
antediluuium
cōstituit
constituit
hominẽ
hominem
in
quadā
quadam
vitę
vitæ
simplicitate: sed carnes comedere,
videt̃
videtur
pertinere potius ad
curiositatẽ
curiositatem
& vitæ deli|
tias, vesci
autẽ
autem
plantis & fructibus terræ pertinet ad vitæ
simplicitatẽ
simplicitatem
, ergo ante
diluuiũ
diluuium
non fuit esus carnium. ¶ De hoc dubio sunt
variæ opiniones. Quidam negant licitum
fuisse carnes comedere ante
diluuiũ
diluuium
. Ita tenet
Abul. Gen. 1. q. 36. & Gen. 9. q. 1. vbi citat in suam
sententiā
sententiam
Boetium in lib. 2. de
cō
solatione
consolatione
, metro. 5. Hanc sequitur
Lyran. super vtrunque locum Genes. Alij vero aiunt
fuisse quidem licitum ante diluuium carnes
comedere: quia nulla lege prohibebatur,
sed non erat in vsu. Alij dicunt, fuisse
licitũ
licitum
& in vsu. Hanc sequitur
Magist. Victoria in
relectione de temperantia. hanc tenet Magist. Soto lib. 5. de iustit. quæst. 1. art. 1.
PRO decisione veritatis sit prima
cōclusio
conclusio
. Procul dubio licitus fuit esus
carniũ
carnium
ante diluuium. Hæc videtur esse D. Tho.
1. 2. q. 103. ar. 1. ad 4. vbi ait, quòd distinctio
animalium
mundorũ
mundorum
&
immundorũ
immundorum
fuit
ante legem scriptam, quantum ad sacrificiorum oblationem, non tamen quantum ad
esum, siquidem animalium esus nulla lege
erat prohibitus. ¶ Deinde probatur ratione.
Quoniam ratio artic. D. Tho. probat, quod
licitum est homini iure naturæ carnes comedere: sed ante
diluuiũ
diluuium
nulla fuit lex quæ
prohiberet esum carnium, ergo
licitũ
licitum
erit.
Probatur minor. Quia nullibi reperitur tale præceptum positiuum: eo vel maxime
quod status legis naturæ contentus erat naturalibus præceptis, excepto quod semper
fuerunt præcepta fidei, spei, charitatis: hæc
enim præcepta non excluduntur à Theologis cum dicunt, quòd in statu legis naturæ
tantũ
tantum
erant præcepta naturalia. Et ratio est.
Quoniā
Quoniam
præcepta
virtutũ
virtutum
Theologicarum
sunt intrinseca homini in ordine ad
finẽ
finem
supernaturalẽ
supernaturalem
: vnde
quodāmodo
quodammodo
dici possunt
connaturalia respectu finis supernaturalis.
Secunda conclusio. De facto ante diluuium fuit esus
carniũ
carnium
. Probatur. Quoniam
ante diluuium erant sacerdotes offerentes sacrificia, immolantes agnos & alia animalia,
vt patet ex hostia quam obtulit Abel ex primogenitis ouium: sed
sacrificiũ
sacrificium
Deo
gratũ
gratum
debet offerri ex illis rebus quæ apud homines in pretio aliquo habentur: at vero si carnes animalium nullius pretij erant apud homines,
nō
non
esset Deo sacrificium gratum, er
go licitus erat huius esus carnium. Et confirmatur.
Quoniā
Quoniam
apud omnes nationes fuit
receptum, vt aliqua pars sacrificij cederet in
vsum sacerdotum: at vero si sacerdotes non
comedebant carnes, nullius vsus erat apud
illos
sacrificiũ
sacrificium
mactati animalis, ergo. Confirmatur secundò.
Quoniā
Quoniam
pluris æstimabatur & magis gratum erat Deo
sacrificiũ
sacrificium
de
pinguioribus animalibus, quam de macilentis, vt patet in hostia quam obtulit Abel: at
vero si non erant maioris vtilitatis apud homines agnus pinguis quam
macilẽtus
macilentus
, nulla
esset ratio quare esset magis gratum pingue
quàm macilentum sacrificium Deo: ergo.
¶ Denique. Post peccatum concupiscentia
erat inordinata: igitur non est credendum
quod homines compescerent
appetitũ
appetitum
comedendi carnes, esset enim maxima abstinentia in ipso vulgo: quinimo est maxime
credibile quod propter nimiam comestionem carnium fuerunt ante diluuium homines valde luxuriosi. Propter quod dicitur in
Scriptura, quod omnis caro corruperat
viā
viam
suam super terram, & propterea venit diluuium super terram.
Tertia
cōclusio
conclusio
. In statu innocentiæ ante
peccatũ
peccatum
, valde probabile est quod homines
non vescerentur carnibus. Ita tenet
M.
Magister
Soto
vbi
sup
supra
. Et ratio est. Quia
tũc
tunc
nulla esset necessitas comedendi carnes, & homines fuissent tunc
vsq;
vsque
adeo recti, vt
nō
non
comederent
quidquam
absq;
absque
necessitate: eo vel maxime
quod fructus
terrę
terræ
essent optimi & maxime
delectabiles ad
vescendũ
vescendum
. Sed in oppositum
potest esse obiectio, quod ante peccatum
dictũ
dictum
est homini: dominamini piscibus maris
volatilibus cæli, &c. At vero si homines in
illo statu non
erāt
erant
comesturi animalia, non
possẽt
possent
exercere huiusmodi
dominiũ
dominium
, ergo.
Respōdetur
Respondetur
nihilominus ad hanc
obiectionẽ
obiectionem
, quod
dominiũ
dominium
illud decebat hominem,
non
quidẽ
quidem
quia oporteret illud exercere circa omnia animalia quantum ad comestionem, non enim comesturus erat serpentes:
sed dominium illud exerceri poterat quantum ad aliquem vsum aliquorum animalium. Etenim si homines perseuerassent in
illo statu naturæ integræ oporteret equitare ad iter longum faciendum:
quāuis
quamuis
enim
homines non erant morituri tamen non
|
haberent corpora gloriosa donec
fierẽt
fierent
beati, quin potius ipsa corpora erant passibilia
quanuis
nō
non
paterentur incommoditates aliquas propter certum regimen prudentiæ &
conditionem illius status. Si enim homo se
ad ignem applicaret combureretur, sed tamen prouidentia illius status tanta futura
erat, vt
nunquā
nunquam
homo offenderet ad
lapidẽ
lapidem
pedem suum.
Respōdetur
Respondetur
secundò. Quod
fortassis illud
plenũ
plenum
dominium quod
datũ
datum
est homini
dũ
dum
esset in natura integra: respiciebat etiam futurum statum naturæ lapsæ.
His non obstantibus sit vltima
cōclusio
conclusio
.
Non caret probabilitate, quod si homines
perseuerarent in statu naturæ integræ aliquotiens carnes comederent, & quanuis
nō
non
erant necessariæ ad vitæ
sustentationẽ
sustentationem
: poterat tamen esse vtilis illa comestio & prudenter fieri, tum ad perfectionem potentiæ gustus humani & phantasiæ per quam acquireretur scientia experimentalis rerum gustabilium: tum etiam vt laudaretur creator in
operibus suis, noua quadam ratione experientiæ delectationis sensibilium, quæ acciperetur secundùm leges prudentiæ.
AD argumenta in oppositum facile est
respondere. Ad primum
respōdetur
respondetur
,
quòd ante diluuium fuit quidem potestas
homini concessa vt carnibus vesceretur: sed
tamen post diluuium iam erat necessitas, &
idcirco declarata est Gen. 9. Est autem duplex hæc necessitas: tum quia terra non erat
iam tam frugifera ad gignenda ea quæ de
terra nascuntur: tum
etiā
etiam
quia homines post
diluuium iam erant debilioris naturæ
quā
quam
antea, & idcirco cœpit tunc
frequẽtior
frequentior
vsus
carnium: ac propterea etiam creditur quod
ex tunc vsus vini cœpit.
Ad secundum respondetur fuisse decens
vt quando declarabatur hominibus necessitas
vescẽdi
vescendi
carnibus: simul explicaretur modus naturalis &
cōueniens
conueniens
homini
comedẽ
di
comedendi
carnes, scilicet vt comederentur assæ, vel
coctæ, vel frixæ & non crudæ more
ferarũ
ferarum
:
sicut fortassis comedebant multi homines
ante diluuium. ¶ Ad testimonia
D.
Diui
Thom.
Thomæ
respōdetur
respondetur
ad primum. Quod loquutus est
sub dubio. Deinde respondetur, quòd cum
inquit introductum esse morem
illũ
illum
, loquitur de introductione ex declaratione positi
ua ipsius Dei manifestantis necessitatem comedendi carnes deinceps:
nō
non
quia antea
nō
non
comedissent illas, aut non esset
licitũ
licitunt
iure naturæ comedere. Similiter dicimus, quod in
secundo testimonio
D.
Diui
Tho.
Thomæ
concessum
idẽ
idem
valet quod
declaratũ
declaratum
: non quia antea fuisset
illicitum. Ad
Boetiũ
Boetium
vero dicimus, quòd
fortassis fuit illius sententiæ.
Ad vltimam vero rationem
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
est topicum argumentum & quasi rhetoricum, & solum probat quod ante
diluuiũ
diluuium
non declarauerat dominus institutione positiua licitum esse comedere carnes.
ARTICVLVS II.
¶ Vtrùm sit licitum occidere peccatores.
AD Secundum sic proceditur.
Videtur,
ꝙ
quod
non sit
licitũ
licitum
occidere homines
peccatores. Dominus enim
Matth.
13. in parabola prohibuit extirpare
zizaniā
zizaniam
, qui sunt filij
nequā
nequam
, vt
ibidẽ
ibidem
dicitur: Sed omne quod est prohibitum à Deo, est peccatum. Ergo
occidere peccatorem, est
peccatũ
peccatum
.
¶ 2 Præterea. Iustitia humana
cō
formatur
conformatur
iustitiæ diuinæ. Sed
secũ
dùm
secundum
diuinā
diuinam
iustitiā
iustitiam
peccatores ad
pœnitentiam reseruantur:
secundũ
secundum
illud Ezech. 18. Nolo mortem peccatoris, sed vt
cōuertatur
conuertatur
, & viuat.
Ergo videtur omnino esse
iniustũ
iniustum
,
quòd peccatores occidantur.
¶ 3 Præterea. Illud quod est
secũdùm
secundum
se malum, nullo bono fine
fieri licet: vt patet per
August. in
lib.
cōtra
contra
mendacium, & per
Philosophum in 2. Ethic. Sed occidere
hominem,
secundũ
secundum
se malum est:
quia ad omnes homines tenentur
charitatem habere. Amicos autem
volumus viuere & esse: vt dicitur
|
in
9.
Ethic. Ergo nullo modo licet
hominẽ
hominem
peccatorem occidere.
SED
cōtra
contra
est quod dicitur Exodi. 22. Maleficos non patieris viuere. Et in Psal. 100. In matutino
interficiebā
interficiebam
omnes peccatores terræ.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut
dictum est, licitum est
occidere animalia bruta, inquantum ordinantur naturaliter ad hominum vsum, sicut
imperfectũ
imperfectur
ordinatur ad perfectum. Omnis autem pars ordinatur ad totum, vt imperfectum ad perfectum. Et ideo
omnis pars naturaliter est propter
totum. Et propter hoc videmus,
ꝙ
quod
si saluti totius corporis humani expediat præcisio alicuius membri,
puta cùm est putridum vel corruptiuum aliorum membrorum, laudabiliter & salubriter abscinditur.
Quælibet autem persona singularis comparatur ad totam communitatem sicut pars ad
totũ
totum
: & ideo
si aliquis homo sit periculosus communitati & corruptiuus ipsius propter aliquod peccatum, laudabiliter & salubriter occiditur, vt bonum commune conseruetur. Modicum enim fermentum
totā
totam
massam corrumpit, vt dicitur
1. ad Corinthios. 5.
AD primum ergo
dicẽdum
dicendum
,
ꝙ
quod
Dominus abstinendum mandauit
ab eradicatione zizaniorum, vt tritico parceretur, id est, bonis. Quod
quidem fit, quando non possunt
occidi mali, quin simul occidantur
& boni, vel quia latent inter bonos, vel quia habent multos sequaces: ita quòd sine bonorum pericu
lo interfici
nō
non
possunt, vt
August.
Li. 3. c. 2.
à med. tomo. 7.
dicit contra Parmenianum. Vnde
Dominus docet magis esse sinendum malos viuere, & vltionem reseruandam vsque ad extremum iudicium, quàm quòd boni simul occidantur. Quando verò ex occisione malorum non imminet
periculũ
periculum
bonis, sed magis tutela & salus,
tunc licitè possunt mali occidi.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
Deus secundùm ordinem suæ sapientiæ quandoque statim peccatores occidit ad liberationem bonorum, quandoque autem eis pœ
nitendi tempus concedit,
secundũ
secundum
quod ipse nouit suis electis expedire. Et hoc
etiā
etiam
humana iustitia imitatur proposse. Illos enim qui sunt
perniciosi in alios, occidit: eos verò, qui peccant, alijs grauiter
nō
non
nocentes, ad pœnitentiam reseruat.
AD tertium dicendum, quòd
homo peccando, ab ordine rationis recedit. Et ideo decidit à dignitate humana: prout scilicet homo
est naturaliter liber & propter seipsum existens: & incidit quodammodo in seruitutem bestiarum: vt
scilicet de ipso ordinetur,
secundũ
secundum
quod est vtile alijs, secundùm illud
Psalm. 48. Homo cùm in honore
esset, non intellexit: comparatus est
iumentis insipientibus, & similis factus est illis. Et
Prouerb. 11. dicitur:
Qui stultus est, seruiet sapienti. Et
ideo quanuis hominem in sua dignitate manentem occidere sit secundùm se malum, tamen
hominẽ
hominem
peccatorem occidere, potest esse
bonum, sicut occidere bestiam. Pe|
ior enim est malus homo quàm bestia, & plus nocet, vt
Philosophus
dicit in 1. Polit.
&
in 7. Ethic.
¶ Conclusio est affirmatiua.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primò in hoc articulo de veritate huius conclusionis & de bonitate rationis illius? ¶ Arguitur primò contra
rationẽ
rationem
conclusionis, Sequitur ex illa, quod
sit licitum occidere innocentem
quādo
quando
expedierit ad bonum communitatis. Probatur
seqnela
sequela
. Quia sicut ipsa manus est pars
corporis, ita innocens est pars ipsius reipublicæ, ergo sicut licitum est abscindere manum, quia ordinatur ad bonum totius: ita
etiam licitum erit occidere innocentem,
quia ordinatur ad
bonũ
bonum
ipsius reipublicæ.
¶ Confirmatur. Quia propter salutem totius corporis licitum est abscindere
manũ
manum
,
non solum infirmam sed etiam si sit sana: ergo similiter etiam si homo sit innocens, licitum erit illum occidere si talis occisio cedit
in salutem reipublicæ.
Arguitur secundò & confirmatur. Sequitur ex eadem ratione, quod licitum erit occidere hominem infectum peste ne alios
inficiat, quia est pars communitatis.
Arguitur tertiò contra ipsam conclusionem. Præceptum Decalogi, Non occides,
intelligitur, de occisione hominis, nisi excipiamus inde tantum illos quos Deus, vel data lege vel expressa reuelatione iusserit interfici: sed plurimi sunt quos
nō
non
attingit ista
exceptio: ergo non erit licitum illos occidere. Maior est expressa doctrina Augustini
lib. 1. de Ciuit. c. 20. & 21. Minor
etiā
etiam
patet.
Arguitur quartò. Si aliquam moderationem debemus ponere illi præcepto,
Nō
Non
occides, erit altera de duabus. Prima
quidẽ
quidem
quod intelligatur de homine
innocẽte
innocente
. Sed
contra hoc est, quod isto modo non liceret
occidere innocentem probatum tamen nocentem. Tum etiam quia occidens priuata
autoritate nocentem, peccat contra præceptum istud: imo & ipse iudex peccat contra
hoc præceptum, si prætermisso ordine iuris
occidit peccatorem. Altera moderatio solet
esse, scilicet,
Nō
Non
occides autoritate priuata,
sed hæc etiam moderatio refellitur, quia neque ipsi reipublicæ licitum est autoritate
publica interficere innocentem.
In hoc dubio sunt variæ sententiæ in modo explicandi quintum illud præceptum,
Non occides. Scotus enim in 4. dist. 15. q. 3.
asserit, vsque adeo vniuersaliter intelligendum esse præceptum, vt non liceat magistratibus publicis interficere reos, quantumlibet sint nociui reipublicæ: nisi tatum illos
quos Deus speciali reuelatione, vel lege iusserit interfici. Vnde colligit licitum esse interficere nocturnos fures: quia hoc Deus
præcepit in lege veteri: diurnos autem non
licet interficere. Colligit etiam adulteras
nō
non
esse licitum interficere: quia quanuis olim
iusserit dominus in lege, adulteras lapidare:
tamen Ioan. 8. cap. abrogauit Christus Dominus legem illam, cum liberauit
adulterā
adulteram
cui dixit, nemo te condemnauit, neque ego
te condemnabo. Alij modi dicendi insinuati sunt in 4. argum. quos etiam refert Durandus in 4. dist. 47. q. 4.
& ille sequitur secundam illam moderationem.
D.
Diuus
Tho.
Thomas
etiam
annumerat alios modos dicendi in opusc.
4. in explicatione quinti præcepti.
PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Sententia Scoti est temeraria &
erronea in fide. Probatur. Quia secundùm
fidem catholicam, potestas publica habet facultatem occidendi &
mutilādi
mutilandi
, etiam si sit
respublica gentilium, quibus nulla data est
lex diuina neque vlla facta reuelatio de occisione
peccatorũ
peccatorum
, ergo. Hec sententia Scoti
erronea est. Probo antecedens, quoniam ad
Rom. 13. loquens Apostolus de magistratibus publicis sui temporis inquit, Vis non timere potestatem, bonum fac. Si autem non
feceris, time: non enim sine causa gladium
portat. Ac si diceret, potestatem habet mutilandi & occidendi gladio. ¶ Secundo probatur. Secundùm fidem licitum est hæreticos
occidere & igne cremare, vt satis ostenditur
supra.
q. 11. art. 3. & 4. de pœnis
hæreticorũ
hæreticorum
:
at vero Deus non tulit aliquam legem de
comburendis hæreticis
neq;
neque
specialem reuelationem fecit: ergo male dicit Scotus requiri
aliquā
aliquam
reuelationẽ
reuelationem
vel vt lege sit præcepta huiusmodi occisio. Tertiò sequeretur
ex opposita sententia, quod modo in lege
|
noua nullum prorsus malefactorem licitum esset occidere. Probatur sequela: quia
iam cessauerunt omnino legalia quantum
ad iudicialia & cæremonialia præcepta, &
in lege noua nulla data est lex positiua de
occidendis huiusmodi malefactoribus: ergo nullum licitum est occidere. Præterea
ratio quam Diuus Thomas facit in articulo procedit ex lumine naturali: ergo lex ista
naturalis nulla lege positiua abroganda est,
cum ipse Deus sit autor naturæ.
Ex quo sequitur, quod si secundum Scotum iure naturæ non esset licitum occidere malefactores quantumlibet Reipublicæ
nociuos: quod Deus lege sua positiua non
perfecerit, sed potius debilitaret legem naturalem.
Quartò probatur, ex vsu communi omnium nationum: semper enim lumine naturali ducti legislatores, speciales leges tulerunt de plectendis capitali pœna aliquibus malefactoribus, quod
etiā
etiam
patet ex sententia Philosophorum, qualis etiam fuit Lycurgus & Solon & alij senatores. Et denique
summi Pontifices sæpe puniunt malefactores pœna capitis, & in Concilio Constantiensi iussu concilij, est combustus Hieronymus de Parga hæreticus. Sunt etiam plurima testimonia Sanctorum, testimonia &
pontificum, quæ habentur apud
Gratianũ
Gratianum
.
23. quæstione. 4. & in titulis, de homicidio
in toto iure Canonico & ciuili, specialiter in
l. capitalium. ff. de pœnis.
Secunda conclusio. Optima explicatio
quinti præcepti est, quod intelligatur non
occides hominem iniustè. Declaratur ista
conclusio. Pro quo notandum est, quod hominis occisio & homicidium differunt inter se ex vsu loquendi Philosophorum &
Theologorum: quod hominis occisio
quā
uis
quamuis
sit de genere male sonantium & habeat
speciem mali: tamen non ita intrinsecè malum est, vt non possit honestari aliqua circunstantia. Verbi gratia, si sit malefactor nociuus reipublicæ & occidatur autoritate rei
publicæ. At vero homicidium, est actio intrinsecè mala quæ nullo modo potest honestari, & ita dixit Diuus Thomas 1. 2. quæ
stione 100. articulo. 8. ad tertium. quod id
quod prohibetur illo præcepto non occi
des, habet rationem indebiti quod nos dicimus iniusti. Et ita docet Diuus Augustinus
libro. 1. de libero arbitrio. capit. 4. vnde
scholastici acceperunt prædictam distinctionem. Probatur modo conclusio. Primo, quia quintum præceptum est præceptum naturale: sed ius naturale solum prohibet ea quæ sunt contra rationem: ergo
materia siue obiectum illius præcepti includit intrinsecè rationem indebiti contra
rationem naturalem, & propterea non fuit
necessarium, quod in ipso præcepto exprimeretur non occides indebite, constabat enim quod talis intelligentia includebatur in
illis verbis non occides. Quemadmodum
Philosophi in diffinitionibus
rerũ
rerum
non multiplicant verba, sed contenti sunt genere &
differentia: postea vero explicantes diffinitionem, ostendunt quomodo multa alia includebantur in illa: ita etiam debent esse leges breues & compendiosæ, postea vero
explicantur à viris Iurisperitis.
Sed obijcit Durandus vbi supra. Quia pari ratione diceremus esse prohibitum ire in
campum scilicet indebite. Respondetur tamen,
nō
non
esse eandem
rationẽ
rationem
: & differentia
est, quod ire in campum si referatur ad mores hominum, est aliquid in differens secundum se & absolutè consideratum, at vero
occisio hominis voluntaria secundum se &
absolutè considerata, est de genere malorum, vnde oportet quod excusetur aliqua
circunstantia, scilicet quia homo est perniciosus & nociuus communitati & occiditur ab habente autoritatem: vnde sufficit quod in ipso præcepto absolutè dicatur
non occides.
Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum nego sequelam. Neque enim est eadem ratio de manu & de homine innocente, sed differentia maxima est,
quia manus naturaliter non est propter se
ipsam sed propter totum: at vero homo ex
natura sua est aliquod totum immediatè ordinabile ad finem beatitudinis: si autem habet rationem partis, hoc est secundum conuersationem & communem conuictum politicum, quapropter quandiu homo non
defuit in communi hac conuersatione & politica: non potest respublica illum directè
|
vita priuare, etiam si ex morte illius sequatur salus totius reipublicæ. Et hinc est quod
quanuis manum sanam & integram possimus præscindere pro salute corporis, non
tamen occidere innocentem pro salute reipublicæ. Et per hoc patet ad confirmationem & ad secundum argumentum. Dicimus enim, quod nulla ratione infirmum
peste infectum, potest respublica occidere
ne inficiat alios: eo quod non incurrit aliquam culpam propter infirmitatem: ipse
tamen tenetur se ipsum ab alijs separare
quantum poterit ex charitate & ex iustitia,
quod si non fecerit poterit respublica illum occidere in pœnam peccati: imo quiuis alius titulo defensionis, poterit illum occidere si certus est moraliter, quod peste inficietur ab illo.
Ad tertium argumentum respondetur,
quod Diuus Augustinus sæpe vocat leges
Dei, quibus licitum est reos nocentes occidere, non quia oporteat quod sint leges diuinæ positiuæ: sed sufficit aliquando
lex ipsa naturalis, aliquando vero superadditur lex humana quæ deriuatur ex lege
naturali tanquam illi consonans & conueniens. Et ita dicit Diuus Augustinus ibidem, quod personam gerentes publicæ potestatis secundum eius leges, hoc est iustissimæ rationis imperium sceleratos morte puniunt, non faciunt contra præceptum, non
occides. Verum est tamen quod Diuus Augustinus aliquando non est multum solicitus de proprietate vocabuli, & appellat exceptiones illius præcepti quæ proprius dicerentur explicationes.
Ad quartum argumentum respondetur,
nō
non
esse legitimas illas explicationes nisi quatenus reducuntur ad nostram
secundā
secundam
conclusionem. Cæterum ad rationes Scoti respondetur, quod legalia iam omnino cessauerunt, nunc autem in lege gratiæ quantum
ad hoc quod est occidere vel non occidere hominem, lege naturali gubernamur
vel lege humana positiua:
neq;
neque
illud quòd
dominus dixit Ioannis. 8. Non fuit abrogatio legis veteris, quæ adulteras præcipiebat
lapidare neque prohibitio ne de
cętero
cætero
occideretur: solum fuit manifestatio mansuetudinis Christi.
ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm occidere hominem peccatorem liceat priuatæ personæ.
AD Tertium sic proceditur.
Videtur quòd occidere hominem
peccatorẽ
peccatorem
liceat priuatæ personæ. In lege enim
diuina nihil
illicitũ
illicitum
mandatur. Sed
Exodi 32. præcepit Moyses, Occidat vnusquisque fratrem suum &
amicum, & proximum suum, pro
peccato vituli conflatilis. Ergo etiam priuatis personis licet peccatorem occidere.
¶ 2 Præterea. Homo
ꝓpter
propter
peccatum comparatur bestijs, vt dictum
est. Sed occidere bestiam
syluestrem maximè nocentem, cuilibet priuatæ personæ licet. Ergo &
pari ratione occidere
hominẽ
hominem
peccatorem.
¶ 3 Prætetea. Laudabile est,
ꝙ
quod
homo etiam si sit priuata persona,
operetur quod est vtile bono communi: Sed occisio malefactorum
est vtilis bono communi, vt
dictũ
dictum
est. Ergo laudabile est si
etiā
etiam
priuatæ personæ malefactores occidant.
SED contra est, quod
August.
dicit in primo
de ciuit. Dei, Qui
sine aliqua publica administratione maleficum occiderit, velut homicida iudicabitur: & tanto amplius,
quāto
quanto
sibi potestatem à Deo
non
cōcessam
concessam
vsurpare
nō
non
timuit.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut dictum
est, occidere
malefactorem licitum est, inquantum ordinatur ad salutem totius
communitatis. Et ideo ad illum so|
lum pertinet, cui committitur cura communitatis conseruandæ. Sicut ad medicum pertinet præcidere membrum putridum, quando
ei commissa fuerit cura salutis totius corporis. Cura autem communis boni commissa est principibus
habentibus publicam autoritatem.
Et ideo eis solum licet malefactores occidere, non autem priuatis
personis.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
ille aliquid facit, cuius autoritate
fit, vt patet per
Diony.
1
2. cap. cæ
lestis hierar. Et ideo vt August.
dicit
in 1. de ciuit. Dei, non ipse occidit qui ministerium debet iubenti,
sed sicut adminiculum gladius est
vtenti. Vnde illi qui
occiderũt
occiderunt
proximos & amicos ex mandato Domini: non hoc fecisse ipsi videntur:
sed potiùs ille, cuius autoritate fecerunt. Sicut & miles interficit hostem autoritate principis, & minister latronem autoritate iudicis.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
bestia naturaliter est distincta ab homine. Vnde super hoc non requiritur aliquod iudicium, an sit occidenda, si sit syluestris: si verò sit domestica, requireretur iudicium
nō
non
propter ipsam, sed propter
damnũ
damnum
domini. Sed homo peccator
nō
non
est
naturaliter distinctus ab hominibus iustis. Et ideo indiget iudicio
publico, vt discernatur an sit occidendus propter salutem
cōmunẽ
communem
.
AD tertium dicendum, quòd facere aliquid ad vtilitatem communem quod nulli nocet, hoc est licitum cuilibet priuatæ personæ: sed
si sit cum nocumento alterius, hoc
non debet fieri nisi secundum iudicium eius ad quem pertinet
ęstimare
æstimare
quid sit subtrahendum partibus
pro salute totius.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est, solum licet malefactores occidere, habenti publicam autoritatem.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primo. Circa
cōclusionem
conclusionem
Diui Thomæ, & arguitur contra illam. Iudicum cap. 3. Laudatur Aioth. quod
occiderit Eglon. Similiter in historijs gentium laudatur Brutus qui interfecto tyranno Romam liberauit.
Secundò arguitur, quia lex diuina Numer. 35. concessit facultatem propinquis
interfecti, vt occiderent homicidam vbicunque inuenirent absque tribunali & iudicio
publico.
Pro solutione huius dubij
notādum
notandum
est,
quod dupliciter potest esse aliquis
tyrānus
tyrannus
.
Vno modo in dominatu absque iure dominij qui per vim & arma occupat rempublicam: alio modo est aliquis tyrannus in ipso
regimine, quatenus tyrannicè gubernat
cũ
cum
aliàs sit legitimus princeps: nihilominus
omnia iura &
cōmoda
commoda
reipublicæ refert ad
suā
suam
vtilitatẽ
vtilitatem
sicut facit Turca in regno suo.
Sit igitur prima conclusio.
Cuicunq;
Cuicunque
priuatæ personæ licitum est interficere tyrannum primi generis, non autem secundi generis. Probatur prima pars. Respublica gerit bellum perpetuum cum tali tyranno: ergo quilibet ciuis
tanquā
tanquam
miles ipsius
reipublicę
reipublicæ
poterit huiusmodi
tyrānũ
tyrannum
interficere.
Quod si quis dicat, non esse actuale bellum neque semper exercentur bellica arma, ergo non quilibet ciuis miles est vt illum interficiat in bello iusto. Respondetur,
ꝙ
quod
tyrannus actualiter opprimit rempublicam, vnde quælibet pars reipublicæ quandiu non discedit tyrannus: potest illum interficere. Vnde dico quod non solum vt miles & minister reipublicæ, sed etiam vt persona priuata potest in tali casu interficere
ty| p. 325
rannũ
tyra
nnum
, si & ipse opprimitur cum alijs: quia
tunc titulo
ꝓpriæ
propriæ
defensionis potest interficere inuasorem: præsertim quando talis occisio non nocet reipublicæ neque vsurpat
autoritatẽ
autoritatem
reipublicæ, quin potius prodest
reipublicæ & adimplet eius
voluntatẽ
voluntatem
. Imo
etiam adijcimus, quod quilibet alius etiam
si non esset pars illius reipublicæ
neq;
neque
opprimeretur à tyranno, licitè potest titulo defensionis innocentium, interficere
tyrannũ
tyrannum
primi generis: quapropter merito laudantur illi viri in locis citatis in argumento, quia occiderunt tyrannos qui bellum gerebant iniquum contra rempublicam. Secunda vero
pars conclusionis probatur ex Concil. Constantiensi sess. 15. Vbi refertur tanquam error contra fidem, quod sit licitum priuatæ
personæ interficere tyrannum secundi generis. Item probatur ratione: quoniam ille
tyrannus habet legitimum ius ad regnum:
ergo non potest expoliari tali iure
antequā
antequam
eius causa publica autoritate discernatur &
iudicetur.
Sed quæret aliquis, quid nam erit licitum
reipublicæ agere quando tyrannicè opprimitur à legitimo rege? Respondetur, quod
respublica potest & debet recurrere ad superiorem principem,
v.
verbi
g.
gratia,
ad Pontificem vel
imperatorem, vt corrigant & detineant talem principem tyrannicè gubernantem: at
vero si hoc remedium non fuerit possibile
vel non fuerit efficax, vel fuerit periculum
in mora: potestas est in illa republica ad iudicandum de illo principe. Quod si ille admonitus noluerit corrigi, potest illum à regno eijcere & occidere si opus fuerit. Ratio
huius est euidens: quia iure naturæ rex ordinatur ad bonum communitatis & non è
contra, eo vel maximè quod respublica Regi contulit autoritatem ad bonam gubernationem ipsius reipublicæ: ergo in casu quo
Rex tyrannicè gubernet, potestas erit in republica ad deponendum Principem, vel etiam ad occidendum pro defensione ipsius
reipublicæ. Hoc quod diximus intelligendum est, per se & absolutè loquendo consideratis conditionibus reipublicæ & regis.
Nihilominus sæpe accident circunstantiæ
propter quas minus malum erit sustinere tyrannicam gubernationem, quam amouere
Principem cum maiore calamitate reipublicæ, vt si
v.
verbi
g.
gratia,
ex remotione Principis sequatur diuisio in ipsa republica & bella ciuilia, & præsertim si sequatur detrimentum
Christianæ religioni. De hac re vide plura
apud D. Tho. opusc. 20. de regimine principum libr. 1. cap. 6. Et obseruandum est viro
prudenti, quod vt in plurimum ex remotione Principis consequuntur maxima damna in ipsa republica: quapropter in re dubia
semper fauendum est regi, potius quam
cō
munitati
communitati
.
Solet autem disputari hoc in loco, an sit
licitum priuatæ personæ occidere aliquem,
propterea quod sibi imponit falsum
crimẽ
crimen
,
vel imponere
intẽdit
intendit
, ex quo sequetur occisio ipsius innocentis vel infamia? & vtrum
possit homo præuenire inimicum qui habet certum propositum inuadendi ipsum?
Sed hæc omnia commodius examinabuntur articulo. 7.
Ad tertium argumentum dicemus dubio sequenti.
DVbitatur secundò. An possit Rex facere copiam siue per legem siue per specialem commissionem priuatis ciuibus, vt
interficiant quosdam delinquentes in quibusdam speciebus criminum?
Primò arguitur pro parte affirmatiua.
Quilibet ciuis potest licitè prospicere bono
communi vel alicuius innocentis. Ergo vbi
constiterit quod interficiendo aliquem malefactorem, impediuntur aliqua damna &
nocumenta multa reipublicæ: poterit Rex
committere priuatis personis, vt interficiant
huiusmodi, siue per legem latam in
cōmuni
communi
siue per sententiam in particulari.
Secundò arguitur. Licitum est humanis
legislatoribus imitari leges diuinas positiuas
quæ olim datæ sunt: sed dominus id concesserat olim, Numero 35. Faciens copiam
propinquis interfecti, vt vbi inuenirent
homicidā
homicidam
possent illum occidere. ergo & modo licitum erit nostris principibus similem
legem condere.
Tertiò arguitur. Ex
lege celebri Graccus
C. ad legem Iuliam. vbi conceditur marito
vt possit interficere vxorem cum adultero
deprehensos in adulterio, ergo absque tribunali & iudicio licitum est priuatæ personæ
|
aliquem malefactorem interficere, sola legis autoritate. ¶ Denique sæpe contingit in
republica etiam Christiana, quod magistratus vel Principes siue per sententiam latam
in particulari siue per legem,
cōmittant
committant
cuilibet priuatæ personæ vt interficiat aliquem
malefactorem: sic enim conceditur facultas
omnibus Christianis vt possint assassinos interficere, vt bene colligit
Syluest. in verbo,
Assassinos, ex cap. pro humani. de homicidio, in. 6. & videtur esse certa intelligentia illius capituli: nam in fine illius appellantur
assassini diffidati: diffidatus autem ille dicitur qui secundum publicam concessionem
potest à quouis interfici.
PRO decisione huius dubij sit vnica
cō
clusio
conclusio
. Per se loquendo, non erit iusta
lex quæ vniuersaliter fecerit copiam priuatis personis, vt malefactorem quem viderint
aut nouerint deliquisse in certo genere criminis occidant illum ante latam sententiam
à iudice circa
factũ
factum
. Probatur primo. Quia
vsus est omnium nationum bene institutarum, neminem condemnare nisi vocatum
ad iudicium & auditum de excusatione sui
criminis, ergo iniqua est lex. Probatur. Antecedens, ex eo quod dixit Nicodemus
Ioā
Ioan
.
7. Lex nostra non iudicat quenquam, nisi
prius audierit ab eo. Et Actor. 25. cap. dixit,
Faustus iudex à Romanis constitutus, non
est consuetudo Romanis aliquem damnare nisi prius is qui accusatus fuerit præsentes
habeat testes & locum defendendi accipiat.
Confirmatur. Ipsa enim natura nos docet quæ (sicut ait Arist. in. 2. de anima.) dedit
nobis sensum quendam communem perceptiuum obiectorum particularium
sensuũ
sensuum
,
vt de illis possit discernere: ergo similiter iudex necesse est vt rectè iudicet, quod intelligat rationem quam de se ipso reus potest
reddere.
Confirmatur
secũdò
secundo
. Quoniam sententia iudicis publica debet procedere ex scientia publica, vt docet D. Tho. quæst. 66. art.
2. ergo necesse est, vt iudex si rectè debet iudicare, habeat notitiam publicam vtriusque
partis circa ipsum factum. Præterea per huiusmodi
licentiā
licentiam
datam perturbaretur pax
reipublicæ, eo quod homines nequam &
siccarij passim occasionem acciperent alios
occidendi, excusantes se ipsos eo quod dicerent eos deprehendisse in tali delicto.
Diximus autem in conclusione per se &
absolutè loquendo, hoc est attenta conditione iustitiæ vindicatiuæ quæ competit reipublicæ, alijs vero
tanquā
tanquam
ministris illius. Cæ
terum alio titulo distincto à iustitia vindicatiua, videlicet titulo defensionis, possunt euenire casus in quibus non solum respublica possit facere legem in communi, vt quilibet occidat hominem criminosum: sed etiam quilibet particularis absque tali lege &
commissione reipublicæ, possit imo
aliquā
do
aliquando
debeat occidere aliquem criminosum.
Exemplum est, si quis paratus sit incendere
ciuitatẽ
ciuitatem
vel etiam occidere innocentem aut
principẽ
principem
, neque aliâs possit esse recursus ad
rempublicā
rempublicam
: tunc quilibet potest huiusmodi criminosos occidere.
Secunda conclusio. Si malefactor publicè fuerit vocatus ad iudicium neque voluerit comparere: tunc iudex lata sententia contra illum secundum allegata & probata, licitè poterit
aliquādo
aliquando
committere cuilibet priuatæ personæ occisionem illius. Ratio huius est, quoniam aliquando sic expedit omnino bono communi
. v.
, verbi
g.
gratia,
Si aliquis sit celebris latro expolians transeuntes per viam, neque facile possit comprehendi: tunc licitum
erit iudici lata sententia cuilibet committere occisionem illius. Hac etiam via excusari
possunt aliquæ occisiones, si fiant iussu principis, aliquorum qui committunt aliqua crimina læsæ maiestatis: quorum
criminũ
criminum
manifestatio in iudicio denigraret
maiestatẽ
maiestatem
Regiam: tunc enim licitum est cognita euidenter malitia criminis vt Rex faciat talem
criminosum occultè occidere. Nihilominus huiusmodi interfectiones ex tali commissione debent rarissimè fieri & propter
aliquod magnum bonum
cōmunitatis
communitatis
aut
principis. Ratio est, quia ex huiusmodi occisionibus multa
incōuenientia
inconuenientia
possunt sequi
quorum vnum est in republica Christiana,
quod ille malefactor absque
pœnitẽtia
pœnitentia
morietur & cum animi amaritudine & affectu
vindictæ. De hac re infra redibit sermo copiosius. quæst. 67. de iudicijs. art. 2. videatur
etiam lex. 1. & 2. C. quando liceat sine sententia iudicis se vindicare.
Ad argumenta in oppositum respondetur ad primum, quod titulo meræ defensionis reipublicæ vel innocentis, nemo peccat
occidendo
aggressorẽ
aggressorem
: sed necesse est quod
defensio sit cum moderamine inculpatæ tutelæ: quapropter requiritur quod in huiusmodi casibus sit certum periculum reipublicæ vel innocentis, & quod aliundè
non sequantur maiora damna ipsi communitati.
Ad secundum argumentum respondetur negando consequentiam: quia dominus fecit illam legem tanquam dominus
vitæ & mortis, vnde alij Reges non possunt similem legem ferre: quia non sunt
domini vitæ & mortis. Respondetur secundo, quod illa lex fuit tantum permissiua in foro exteriori. Respondetur tertio
& melius, quod lex illa intelligebatur post
latam sententiam à iudice circa ipsum factum: tunc enim lex committebat propinquis occisionem interfectoris: & in hoc mitior erat lex erga homicidam, quia propinqui poterant parcere. Hanc intelligentiam
insinuat Glossa interlinearis & Lyranus in
eodem loco Numer. 35.
Ad tertium argumentum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
lex illa Gracus, est permissiua & iusto dolori mariti compatiens non punit illum in foro exteriori: & hæc est communis sententia
Iurisperitorum & Theologorum.
Ex quo sequitur, quod ipse adulter & adultera possunt se defendendo si opus fuerit occidere maritum? Probatur, quia ipse
maritus peccat contra iustitiam intendens
illos occidere ibidem. At vero post latam
sententiam à iudice
cōtra
contra
adulteram & adulterum, adhuc aliqui Iurisperiti dicunt esse
legem permissiuam, vt maritus occidat vtrunque in foro publico. Ratio illorum est:
quia relinquitur arbitrio mariti vt occidat
eos vel parcat esi. At vero Theologi omnes & peritiores Iurisperitorum aiunt, licitum esse, quod
tũc
tunc
maritus occidat vtrunque tanquam minister reipublicæ & sententiæ iudicis exequutor. Et probatur hæc
sententia. Primo quia ipsi iudices tradunt
adulteros ligatos in loco publico, quod
profecto non est tantum permittere sed cooperari ad occisionem: ergo maritus, vt mi
nister iudicis & exequutor sententiæ occidit illos.
Confirmatur, quoniam aliàs iudices peccarent impedientes adulteros ne se defendant ab iniquè occidentibus: siquidem ius
haberent illi defendendi vitam ab illo, sicut
habebant ante
sententiā
sententiam
quando deprehensi
sunt in adulterio.
Deinde probatur: quia si tantum esset
per missio legis quod maritus posset illos occidere, sequitur quod cuilibet esset licitum
illos defendere. Probatut sequela, quia quilibet potest defendere patientes contra iustitiam: consequens est falsum, quia tunc iudices iustè punirent talem defensorem, quin
potius ipsi defenderent maritum, imo &
assistũt
assistunt
in loco
vindictę
vindictæ
autoritatiue: ergo ipsi
principaliter occidunt adulteros
quādo
quando
maritus occidit.
Neque tamen valet respondere, quod iudices non ferunt sententiam capitis simpliciter, sed tradunt illos marito vt occidat si
voluerit. Etenim nihilominus directè iudices tradunt adulteros certo periculo mortis, ac proinde non excusarentur à peccato homicidij, si lex tantum esset permissiua: excederent enim conditiones permissionis. Sed ratio opposita conuincit,
quod non est tam rigurosa sententia, sicut
esset si iudex decerneret adulteros esse occidendos.
Ad quartum respondetur, quod nos non
negamus, quin aliquando possit esse licitum vt respublica committat priuatis personis, vt occidant aliquem vel aliquos malefactores: sed dicimus quod semper fieri
debet post latam sententiam, vel per legem præsupposita euidentia facti: & propterea iustificatur lex illa de assassinis, quia
illi sunt quædam hominum iniqua societas, parata ad occidendum Christianos. At
vero qui nam propriè dicantur assassini &
receptores illorum, qui excommunicati
sunt ipso iure: explicant Caietanus, & Syluester in verbo, assassinus. Habemus itaque,
quod facti publici notorietas solet valere
loco sententiæ.
Vnde contingit vt iudex licitè possit aliquando malefactorem coram se & in publico peccantem statim occidere, Verbi
|
gratia. Si quis ministrum iustitiæ in foro publico vel in tribunali occiderit, statim licitum erit
illũ
illum
suspendere. Sicut
etiā
etiam
contingit
in bello, quod dux militem publicè à disciplina militari deuiantem statim interficit.
Sic etiam licitum erit, si
verũ
verum
est quod
aiũt
aiunt
,
quòd in actuali congressu belli singuli milites habent facultatem
occidẽdi
occidendi
socium antecedentem: quando ille se inclinauerit vel
in latus verterit vt fugiat ictum iaculi, licita
erit huiusmodi occisio quoniam fit publica autoritate. Et ratio huius rigoris est, propter commune bonum exercitus: oportet enim vt acies ordinatissimè pugnent ad
victoriam
cōsequendam
consequendam
. Cæterum de insidijs quæ licitè fiunt in bello & solent per priuatas personas fieri & procedere vsque ad
occisionem contrariorum vel ducis exercitus contrarij: non est præsentis loci ad vnguem diffinire, sed magis hoc pertinet ad
materiam de bello. Nihilominus breuiter
dicimus, quod illæ insidiæ erunt licitæ in
bello quæ non destruunt leges, quæ iure
gentium admittuntur: quapropter quia iure gentium receptissimum est, quod legati vtriusque exercitus recipiantur pacificè,
non erit licitum, quod princeps per legatum suum insidias paret alteri Principi, aut
etiam duci exercitus intendens illos occidere sub titulo pacis. Hoc enim omnes gentes vniuersaliter damnant, quoniam daretur occasio, quod ipsismet legatis pararentur
insidię
insidiæ
ac proinde destrueretur id, quod
iure gentium receptissimum est tanquam
necessarium ad hoc quod legatorum ministerio cessent bellorum incommoda quæ
maxima sunt.
Dicimus secundo,
ꝙ
quod
quando is qui mittitur insidiari aut ipse vadit non fungitur officio legati, sed solum suo periculo occultè
vel per verba æquiuoca insidias parat Duci
vel Principi qui gerit bellum iniquum, vel
fuit traditor vel dolo aut fraude iniuriam fecit alteri reipublicæ: tunc licitum erit per insidias illum occidere. Huius rei exempla habemus in Sacris literis plurima. Etenim Iudith fœmina insignis per insidias sanctas interfecit Holofernem & Iahel fœmina vt habetur Iudicum 4. Occidit Sisaram per huiusmodi insidias. Et Aod, occidit Eglon
Regem Moab per huiusmodi insidias. Et
quanuis ipse Aod missus fuerit tanquam legatus filiorum Israel per quem miserunt
munera regi Eglon vt habetur Iudicum. 3.
Nihilominus excusari poterit à peccato
nō
non
solum, quia id fecit spiritu Domini vt ibidem narratur, scilicet quod Dominus suscitauit filijs Israel saluatorem nomine Aod:
sed etiam quia postquam ille impleuit officium legati & iam abierat, postea reuersus
est, vt persona particularis & dixit ad Regem, verbum secretum habeo ad te ò Rex,
tunc autem ipse Rex misit foras famulos &
mansit solus cum illo, quod quidem imprudenter fecit quanuis permittente domino,
ac propterea ipse Aod non infamauit officium legati. Hinc est quod nostris etiam
temporibus merito laudantur fortes milites, qui simulatè ingrediuntur castra inimicorum cum periculo vitæ, vt occidant principes aut duces illorum, qui iniqua bella gerunt, qualis fuit ille qui occidit Principem
de Orange nostris temporibus, in quo tamen principe specialis erat ratio, vt quomodolibet occideretur: quoniam erat rebellis
Hispaniarum Regi Philippo Secundo, cuius subditus erat, & idcirco tanquam reus
læsæ maiestatis potuit ab ipso Hispaniarum
Principe taliter occidi. Et quanuis ipse Rex
in particulari non præceperit militi, vt occideret talem Principem, tamen quia rex ipse
misso iam exercitu pugnabat contra vassallum suum reum læsæ maiestatis: consequenter eo ipso visus est talem facultatem singulis militibus fecisse, vt quomodolibet occideretur cuius signum est approbatio facti.
ARTICVLVS IIII.
¶ Vtrùm occidere malefactores liceat clericis.
AD Quartum sic procedi
tur. Videtur, quòd occidere malefactores, liceat clericis. Clerici enim præcipuè debent implere quod Apostolus dicit,
primæ Corinthiorum. 4.
|
Imitatores mei estote, sicut & ego
Christi. Per quod nobis indicitur,
vt
Deũ
Deum
& sanctos eius imitemur.
Sed ipse Deus, quem colimus, occidit malefactores: secundùm illud
Psalm. 135. Qui percussit Ægyptum cum primogenitis eorum.
Moyses etiam à Leuitis fecit interfici viginti tria millia hominum,
propter adorationem vituli: vt habetur
Exodi. 32. Et Phinees sacerdos interfecit Israelitem cum Madianitide coeuntem, vt habetur
Numerorum 25. Samuel etiam interfecit Agag Regem Amalec, &
Elias sacerdotes Baal, & Matathias
eum qui ad sacrificandum accesserat: & in nouo Testamento Petrus
Ananiam & Sapphiram. Ergo videtur, quòd etiam clericis liceat occidere malefactores.
¶ 2 Præterea. Potestas spiritualis est maior, quàm temporalis &
Deo coniunctior. Sed potestas temporalis licitè malefactores occidit
tanquam Dei minister, vt dicitur
Romanorum. 13. ergo multò magis clerici, qui sunt Dei ministri, spiritualem potestatem habentes, licitè possunt malefactores occidere.
¶ 3 Præterea. Quicunque licitè
suscipit aliquod officium, licitè potest ea quæ ad officium illud pertinent, exercere. Sed officium principis terræ est malefactores occidere, vt dictum
est: ergo clerici qui
sunt terrarum principes, licitè possunt occidere malefactores.
SED contra est, quod dicitur 1.
ad Timoth. 3. Oportet episcopum
sine crimine esse, non vinolentum,
non percussorem.
RESPONDEO dicendum,
quòd
nō
non
licet clericis occidere, duplici ratione. Primò quidem, quia
sunt electi ad altaris ministerium,
in quo repræsentatur passio Christi occisi: qui cùm percuteretur,
nō
non
repercutiebat, vt dicitur 1. Petri. 2.
Et ideo
nō
non
competit, vt clerici sint
percussores, aut occisores. Debent
enim ministri suum dominum
imitari, secundùm illud Eccles. 10.
Secundùm iudicem populi, sic &
ministri eius. Alia ratio est, quia clericis committitur ministerium nouæ legis, in qua non determinatur
pœna occisionis vel mutilationis
corporalis. Et ideo vt sint idonei
ministri noui testamenti, debent à
talibus abstinere.
AD primum ergo dicendum,
quòd Deus vniuersaliter in omnibus operatur quę recta sunt, in vnoquoque tamen secundùm eius congruentiam. Et ideo vnusquisque
debet Deum imitari in hoc, quod
sibi specialiter congruit. Vnde licet
Deus corporaliter
etiā
etiam
malefactores occidat, non tamen oportet
ꝙ
quod
omnes in hoc eum imitentur. Petrus autem non propria autoritate
vel manu Ananiam & Sapphiram
interfecit, sed magis diuinam sententiam de eorum morte promulgauit. Sacerdotes autem vel Leuitæ veteris Testamenti erant ministri veteris legis, secundùm quam
pœnæ corporales infligebantur. Et
ideo etiam eis occidere propria manu congruebat.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
ministerium clericorum est in melioribus ordinatum, quàm sint corporales occisiones, scilicet, in his
quæ pertinent ad spiritualem salutem. Et ideo
nō
non
congruit eis, quòd
minoribus se ingerant.
AD tertium dicendum, quòd
prælati ecclesiarum accipiunt officium principum terræ: non vt ipsi
iudicium sanguinis exerceant per
seipsos, sed quòd eorum autoritate
per alios exerceatur.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est negatiua. Cuius ratio est
duplex. Tum quia clerici deputati
sunt ministri ad altare Christi: & idcirco debent repræsentare mansuetudinem Christi. Tum etiam quia sunt ministri nouæ legis, in qua nulla fit mentio pœnæ mortis.
COMMENTARIVS.
DVbitatur circa conclusionem. Quo
iure habeatur quòd clericis non liceat occidere malefactores? Ad hoc respondetur & sit prima conclusio. Non habetur
iure naturæ quòd ministri deputati ad sacrificia & cultum Dei non possint occidere malefactores. Probatur conclusio. Quia
nullam habet dissonantiam cum iure naturali, quòd sacerdos exerceat officium iustitiæ vindicatiuæ tam necessarium ad populi
tranquillitatem. Et confirmatur. Quia sacerdotes veteris legis & Leuitæ exercebant
huiusmodi ministerium, & omnes illi quos
refert D. Thom. in primo argumento, ergo
non est contra ius naturæ.
Secunda conclusio. Non est introducta
diuino iure positiuo huiusmodi prohibitio. Primò, quia non inuenitur in Scriptura
locus vnde tale præceptum inueniatur, neque est Ecclesiastica traditio, imo vero multi Pontifices quando sibi videtur expedire
ferunt sententiam sanguinis etiam in clericos Cardinales, neque aliquis scandalizatur
de hac re qui sit vir pius & doctus, ergo in
summo Pontifice est huiusmodi potestas,
ac proinde poterit causam committere inferioribus clericis, ergo non est contra ius
diuinum quòd clerici occidant malefactores. Et denique communis sententia Theologorum est, quòd in lege noua non continetur aliquod diuinum præceptum positiuum præter illa quæ obligant ad receptionem sacramentorum (semper autem præ
supponimus quòd præceptum fidei, spei,
& charitatis intrinsecum est respectu hominis ordinati ad finem supernaturalem)
sed tale præceptum quòd clerici non occidant malefactores non continetur in aliquo
prædictorum neque colligitur ex illo, ergo
non est de iure diuino.
Sed contra hanc conclusionem est duplex obiectio. Prima ex illo 1. ad Timotheum. 3. Oportet episcopum irreprehensibilem esse,
nō
non
vinolentum, non percussorem sed modestum. Neque valet respondere, quòd Paulus ibi prohibeat iniquam percussionem, non autem illam quæ autoritate publica exercetur. Nam si hæc est intelligentia illius loci, videtur quòd Diuus Thomas ineptè adduceret illud testimonium
ad probandam conclusionem articuli, quæ
loquitur de occisione quæ fit publica autoritate, nam ea quæ fit priuata autoritate neque clericis neque non clericis licita est.
Altera obiectio est ab
exẽplo
exemplo
Christi &
eius doctrina qui nunquam vsus fuit huiusmodi potestate, neque docuit vt ministri
sui occiderent malefactores, sed potius vt
omnem mansuetudinem præ se ferrent.
Ad primam obiectionem respondetur
primò, quòd non omnia præcepta quæ ab
Apostolis suis temporibus sunt tradita ad
bonam gubernationem ecclesiasticam censenda sunt de iure diuino: etenim præcipiebant quædam tanquam ordinarij prælati
ecclesiæ, ac proinde consequentia facta non
valet. Secundò respondetur, quòd in illo loco non fit expressa mentio nisi de episcopo,
ergo nihil concluditur de alijs clericis. Tertiò respondetur, quòd Diuus Thomas in argumento, Sed contra, non semper necessario concludit neque
testimoniũ
testimonium
sacræ Scripturæ in literali sensu adducit, sed secundùm
quandā
quandam
congruentiam
interdũ
interdum
arguit
|
in oppositum tale testimonium est illud
1. ad Timotheum. 3. in quo Apostolus ex
professo voluit aduertere signanter mansuetudinem & modestiam episcopi, vnde conuenienter ad hanc mansuetudinem
perficiendam prohibuit ecclesia ipsis clericis malefactores occidere etiam publica autoritate vt plenius repræsentarent Christi
mansuetudinem.
Ad secundam obiectionem negatur consequentia. Eadem enim ratione probares
non esse licitum clericis habere dominium
temporale, & iurisdictionem temporalem,
siquidem Christus non habuit vel non est
vsus huiusmodi potestate iurisdictionis.
Tertia conclusio. De iure positiuo & in
ecclesia antiquissimo habetur huiusmodi
statutum tanquam maxime
cōforme
conforme
cum
iure diuino Euangelico. Ex canonibus Apostol. patet hæc conclusio canone. 8. Qui approbati sunt in sexta synodo generali Constantinop. & sunt approbati in cap. episcopum. dist. 45. & in cap. sententiam. ne clerici vel monachi. & in tit. de clerico percussore. Rationes vero Diui Thomæ probant secundam partem conclusionis, & idcirco sine vrgenti necessitate non debet dispensari
in huiusmodi statuto.
Notandum est quod ista prohibitio ex
communi sententia doctorum extenditur
ad clericos etiam in minoribus constitutos,
&
quidẽ
quidem
de acolytho habetur expressè in
cap. fina. de clerico percusso. Cæterum de
clericis prima tonsura initiatis aliqui oppositum opinatur: mihi tamen verosimilius
videtur quod illa prohibitio extendatur
etiā
etiam
ad illos, nam quanuis prima tonsura secundum opinionem probabiliorem non sit ordo: tamen constituit hominem in statu clericali & facit capacem ad beneficia ecclesiastica, & ille gaudet priuilegio clericali
quod habetur in capit. si quis suadente diabolo. de sententia excommunicationis, ergo ille debet vitare ea quæ non decent statum clericalem, verum est tamen quod
non est censendus mortaliter peccare clericus primæ tonsuræ qui vltro vellet suscipere officium iudicis in causa sanguinis aut
testis vel tabellionis, &c. quanuis postea
priuaretur priuilegijs ecclesiasticis, & ma
neret irregularis ad vlterius procedendum
in clericatu, at vero sacris ordinibus initiatus peccaret mortaliter, si absque dispensatione Pontificis se intromitteret in causa
sanguinis.
DVbitatur secundo circa solutionem
ad tertium
argumẽtum
argumentum
. Vtrùm præ
lati ecclesiæ qui habent temporalem iurisdictionem possint concedere facultatem
iudicibus à se assignatis ad iudicandum in
causa sanguinis? Et ratio dubitandi est, quia
Diuus Thomas dicit expressè, quòd prælati
ecclesiarum accipiunt officia principum
terræ: non vt ipsi per seipsos iudicium sanguinis exerceant, sed quod eorum autoritate per alios exerceatur, videtur autem
quòd sit magis indecens occidere autoritatiuè quam ministerialiter, quia qui occidit autoritatiuè principalior causa est. Ex
alia autem parte videtur
incōueniens
inconueniens
quòd
prælati ecclesiæ non possint occidere autoritatiuè, etenim essent perniciosi domini
tẽ
porales
temporales
si
nō
non
possent in
populũ
populum
pace seruare
occidendo malefactores. Caietanus in hoc
articulo breuiter aduertit quòd coniunctio
dominij temporalis
cũ
cum
spirituali
nō
non
æquam
reddit vtriusque conditionem vt possit præ
latus tanquam prælatus omnia illius officij, & tanquam dominus omnia illius dominij facere. Patet enim quòd non potest
episcopus qui est dominus temporalis, exercere officium sanguinis, bellare, &c. quæ
tamen posset si esset tantum dominus temporalis, quin potius dominium temporale modificatur à dominio spirituali, ita vt
quæcunque dedecent prælatum, dedeceant
illum dominum qui est prælatus, & hoc
quidem merito, quia nobilius debet ad se
trahere ignobilius, & ex hac radice habetur
quod non licet huiusmodi prælatis & dominis temporalibus simul vacare venationibus & alijs prohibitis clericis & prælatis, sicut eis non sunt licita quæ diximus bellare, &c. Eadem enim est ratio quo ad esse
licitum vel illicitum, quanuis non sit eadem pœna. Hæc Caietanus. Sed ex ista doctrina non habemus solutionem propositi dubij.
PRO decisione igitur sit prima conclusio. Quanuis
prohibitũ
prohibitum
sit clericis pro|
ferre sententiam in causa sanguinis, & multo magis alia exercitia ministerialia, non tamen prohibetur eis concedere autoritatem
iudici delegato, vt iudicet huiusmodi causas. Hanc tenet gloss. expressè in.
c. clericis.
& in cap. sententiam. ne clerici vel monachi. Verum est tamen quod aliqui Theologi vt excusent episcopos ne sint causa præcipua sententiæ iudicis delegati, aiunt quod
quando episcopus designat iudicem ad causas sanguinis
dũtaxat
dumtaxat
exercet nudum ministerium creandi illum iudicem, non autem
confert illi autoritatem occidendi, quin potius illa autoritas confertur iudici vel à republica vel à principe seculari qui primitus
creauit illud officium prætoris ex quo accepit episcopus iurisdictionem illam temporalem ad nominandam personam iudicis,
& afferunt exemplum quemadmodum solemus dicere supra quæst. 1. art. 10. quod
cũ
cum
Cardinales eligunt Summum Pontificem:
non conferunt illi autoritatem Pontificiam
sed solummodo eligunt & nominant personam cui Christus tribuit Pontificiam autoritatem. Ita dicunt, quod episcopus nominat
personam iudicis ad causas sanguinis, respublica vero tribuit illi autoritatem occidendi
malefactores. Sed profecto hæc sententia
scrupulosior est quam oporteat, & quidem
D. Tho. in solutione ad tertium oppositum
dicit; ait enim expressè, quod prælatorum
autoritate, per alios exercetur iudicium sanguinis, & sic
etiā
etiam
aduertit glossa supra cap.
clericis. vbi ait, episcopus & quicunque clericus habens autoritatem & potestatem secularem, potest ex iuris concessione absque
aliqua dispensatione committere vices suas
alicui iudici, vt in causa sanguinis
sententiā
sententiam
ferat, ratio autem quare hæc autoritas non
dedeceat episcopum ea est: quia per huiusmodi
cōmissionem
commissionem
in vniuersali
nō
non
amittitur mansuetudo ecclesiastica, sed solum per
exercitium in particulari circa occisionem
malefactoris, vnde etiam & prædicatores
possunt exhortari prætores vt exerceant officium suum secundùm leges iustas & puniant malefactores, nec propterea amittunt mansuetudinem ecclesiasticam: multo autem minus confessarij amittunt mansuetudinem ecclesiasticam si prętorem pœ
nitentem admoneant in foro conscientiæ
vt in particulari exerceat iustum officium
etiam in causa sanguinis. Et ratio est manifesta. Quia ille homo loco Dei præcipit in
foro conscientiæ ita fieri in particulari.
Vnde ad argumentum primo loco factum respondetur, quod non est indecens
occidere malefactores autoritatiue, sicut est
indecens occidere ministerialiter, maxime
quando autoritas residet in principe vel præ
lato qui nihil particulare exercet circa occisionem singularem huius hominis, sed est
vt causa vniuersalis & remota. Indecentia autem illa consistit in prolatione sententiæ, in
accusatione, in testificatione contra reum
particularem, & in ipso exercitio occidendi
physicè, at vero quod hæc fiant autoritate
prælati ecclesiastici non est indecens: quia
quāuis
quamuis
sit causa principalior est
tñ
tamen
vniuersalior, sicut & ipse legislator qui tulit leges iustas de occidendis malefactoribus
nō
non
amisit mansuetudinem ecclesiasticam, neque
est irregularis, etiam si autoritate legis plurimi malefactores occidantur.
Denique cum ista prohibitio sit ecclesiastica ne clerici occidant malefactores,
non amplius extendenda est quam ex ipso
iure & approbata consuetudine colligitur.
Ex quo sequitur nullam irregularitatis notam incurrere Inquisitores quando hæreticos relaxant brachio seculari: quanuis sint
certi quod ex huiusmodi relaxatione sequetur mors illorum, debent tamen seruare formam ab ipso iure præscriptam in capi. nouimus. de verborum significatione, videlicet, vt rogent sæculares iudices, vt benigne se gerant cum hæreticis sibi relaxatis.
Cæterum de irregularitatis censura quæ ex
homicidio voluntario vel casuali incurritur
dicemus late artic. 8.
ARTICVLVS V.
¶ Vtrùm liceat alicui occidere seipsum.
AD Quintum sic procedi
tur. Videtur, quòd alicui
liceat seipsum occidere.
Homicidium enim est peccatum,
|
inquantũ
inquantum
iustitiæ contrariatur. Sed
nullus potest sibiipsi iniustitiam facere: vt probatur in 5.
Ethic. ergo
nullus peccat occidendo seipsum.
¶ 2 Præterea. Occidere malefactores licet habenti publicam potestatem. Sed quandoque ille, qui habet
publicā
publicam
potestatem, est malefactor, ergo licet ei occidere seipsum.
¶ 3 Præterea. Licitum est, quòd
aliquis
spōtaneè
spontaneè
minus periculum
subeat, vt maius periculum vitet:
sicut licitum est, quòd aliquis
etiā
etiam
sibiipsi amputet membrum putridum, vt totum corpus saluetur. Sed
quandoque aliquis per occisionem
sui ipsius vitat maius malum, scilicet miseram vitam, vel turpitudinem alicuius peccati: ergo alicui
occidere seipsum.
¶ 4 Præterea. Samson seipsum
interfecit: vt habetur Iudicum 16.
qui tamen connumeratur inter sanctos: vt patet Hebr. 11. ergo licitum
est alicui occidere seipsum.
¶ 5 Præterea. 2. Mach. 14. dicitur, quòd Razias quidam seipsum
interfecit, eligens nobiliter mori
potius, quàm subditus fieri peccatoribus: & contra natales suos iniurijs agi. Sed nihil quod nobiliter fit
& fortiter, est illicitum, ergo occidere seipsum non est illicitum.
SED contra est, quod August.
dicit in 1.
de Ciuitate Dei. Restat
vt de homine intelligamus illud
quod dictum est: Non occides: nec
alterum, ergo nec te. Neque enim
aliud quàm hominem occidit qui
seipsum occidit.
RESPONDEO dicendum,
seipsum occidere, est omnino illicitum, triplici ratione. Primò
quidẽ
quidem
,
quia naturaliter quælibet res seipsam amat, & ad hoc pertinet, quòd
quælibet res naturaliter conseruat
se in esse, & corrumpentibus resistit quantum potest. Et ideo quòd
aliquis seipsum occidat, est contra
inclinationem naturalem &
cōtra
contra
charitatem, qua quilibet debet seipsum diligere. Et ideo sui ipsius
occisio semper est peccatum mortale, vtpote contra naturalem legem, & contra charitatem
existẽs
existens
.
Secũdò
Secundò
, quia quælibet pars id quod
est, est totius. Quilibet autem homo est pars communitatis: & ita id
quod est, est communitatis. Vnde
in hoc quòd seipsum interficit, iniuriam communitati facit, vt patet
per Philosophum in
5. Ethicor.
Tertiò, quia vita est quoddam donum diuinitus homini
attributũ
attributum
,
& eius potestati subiectum, qui occidit & viuere facit. Et ideo qui seipsum vita priuat, in Deum peccat:
sicut qui alienum
seruũ
seruum
interficit,
peccat in dominum, cuius est seruus: & sicut peccat ille, qui vsurpat
sibi iudicium de re sibi non commissa. Ad solum enim Deum pertinet iudicium mortis & vitæ, secundùm illud
Deuter. 32. Ego
occidā
occidam
,
& ego viuere faciam.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
homicidium est peccatum non solum, quia contrariatur iustitiæ, sed
etiam quia contrariatur charitati,
quam habere debet aliquis ad seipsum. Et ex hac parte occisio suiipsius est peccatum per compara|
tionem ad seipsum. Per comparationem autem ad
communitatẽ
communitatem
&
ad Deum habet rationem peccati
etiā
etiam
per
oppositionẽ
oppositionem
ad iustitiam.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
ille qui habet publicam
potestatẽ
potestatem
,
potest licitè malefactorem occidere per hoc, quòd potest de ipso iudicare. Nullus autem est iudex suiipsius. Vnde non licet habenti publicam potestatem, seipsum occidere propter
quodcunq;
quodcunque
peccatum:
licet tamen ei se committere iudicio aliorum.
AD tertium dicendum, quòd
homo constituitur dominus suiipsius per liberum arbitrium. Et ideo
licitè potest homo de seipso disponere quantum ad ea, quę pertinent
ad hanc vitam, quæ hominis libero arbitrio regitur,
nō
non
tamen quantum ad ea quæ non subiacent suo
arbitrio. Sed transitus de hac vita
ad aliam feliciorem non subiacet
libero arbitrio hominis, sed potestati diuinæ. Et ideo non licet homini seipsum interficere, vt ad feliciorem transeat vitam. Similiter
etiam nec vt quaslibet miserias prę
sentis vitæ euadat, quia vltimum
malorũ
malorum
huius vitæ & maximè terribile, est mors, vt patet per Philosophum in 3. Ethic.
Et ideo inferre
sibi mortem ad alias huius vitæ miserias euadendas, est maius malum
assumere ad minoris mali
vitationẽ
vitationem
. Similiter
etiā
etiam
non licet seipsum
interficere propter aliquod peccatum commissum. Tum quia in hoc
sibi maximè nocet,
ꝙ
quod
sibi adimit
necessarium pœnitentiæ tempus.
Tum etiam, quia
malefactorẽ
malefactorem
occidere non licet, nisi per iudicium publicæ potestatis. Similiter etiam
nō
non
licet mulieri seipsam occidere, ne
ab alio corrumpatur: quia non debet in se committere crimen maximum, quod est suiipsius occisio, vt
vitet minus crimen alienum. Non
enim est crimen mulieris per violentiam violatæ, si consensus non
adsit: quia non inquinatur corpus
nisi de consensu mentis, vt Lucia.
dixit. Constat
autẽ
autem
minus esse peccatum fornicationem vel adulterium, quàm homicidium, & præcipuè suiipsius, quod est
grauissimũ
grauissimum
,
quia sibiipsi nocet cui maximam dilectionem debet. Est etiam periculosissimum: quia
nō
non
restat tempus,
vt per pœnitentiam expietur. Similiter etiam nulli licet seipsum occidere ob timorem, ne consentiat in
peccatum: quia non sunt facienda
mala, vt veniant bona, vel vt vitentur mala, præsertim minora & minus certa. Incertum enim est, an aliquis in futurum consentiat in peccatum. Potens est enim Deus hominem
quacunq;
quacunque
tentatione superueniente liberare à peccato.
AD quartum
dicẽdum
dicendum
,
ꝙ
quod
sicut
August. dicit
in
1. de Ciuit. Dei,
Nec Samson aliter excusatur quòd
seipsum
cũ
cum
hostibus ruina domus
oppressit, nisi quòd latenter Spiritus sanctus hoc iusserat, qui per
illũ
illum
miracula faciebat. Et eandem rationem assignat de
quibusdā
quibusdam
sanctis
fœminis, quæ tempore persecutionis seipsas occiderunt, quarum memoria in ecclesia celebratur.
AD quintum dicendum, quòd
ad fortitudinem pertinet, quòd aliquis ab alio mortem pati non refugiat propter bonum virtutis, & vt
vitet peccatum. Sed quòd aliquis
sibi ipsi inferat mortem vt vitet mala pœnalia, habet quidem
quādam
quandam
speciem fortitudinis: propter quod
quidam seipsos interfecerunt, æstimantes se fortiter agere, de quorum numero Razias fuit: non tamen est vera fortitudo, sed magis
quædam mollities animi
nō
non
valentis mala pœnalia sustinere: vt patet
per
Philosophum in tertio
Li. 3. Ethic. ca. 8.
tom. 5.
Ethicorum: & per Augustinum in 1. de
Ciuit. Dei
.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Illicitum est omnino quod aliquis occidat seipsum.
Secunda
cōclusio
conclusio
ad primum argumentum. Qui occidit seipsum, peccat
cōtra
contra
charitatem per comparationem ad se, peccat
autem
cōtra
contra
iustitiam per comparationem
ad rempublicam & Deum.
Tertia conclusio in solutione ad secundum. Peccator etiam si habeat publicam autoritatem non potest occidere seipsum propter aliquod crimen, licet
tamẽ
tamen
ei committere se alteri iudicanti.
Quarta conclusio ad tertium. Non est licitum homini occidere seipsum vt transeat
ad feliciorem
vitā
vitam
neque vt effugiat quamlibet miseriam præsentis vitæ, etiam peccati. Istæ tres conclusiones vltimæ sunt explicationes primæ conclusionis vniuersalis.
COMMENTARIVS.
ANte omnia in hoc articulo aduertendum est fuisse olim hæreticos tam
amentes, vt dicerent quod qui se occideret
libera voluntate est verè martyr. De his meminit August. libr. de hæresibus. Alij etiam
aiebant quod qui se occidit pœnitentia du
ctus commissi criminis, est verè martyr: ac
proinde Iudas fuisset protomartyr. De his
erroribus plurima dicit Diuus Augustinus
libro. 1. de Ciuitate Dei, cap. 17. per multa capita. Contra has etiam hæreses habetur diffinitum in capit. tu dixisti. & in cap.
non est. & in cap. placuit. 23. quæstione. 5.
imo isti errores repugnant lumini naturali,
docet enim Aristoteles libro. 3. Ethicorum,
capit. 7. libro. 5. cap. 11. non esse actum fortitudinis sed pusillanimitatis, quod quis seipsum occidat. Idipsum docet Cicero in. 1.
Tusculana, & in libro de somno Scipionis:
& rationes D. Tho. in hoc articulo sunt morales demonstrationes.
DVbitatur nihilominus primò circa
primam conclusionem. Et arguitur
contra illam primo. Eodem præcepto prohibetur quis occidere alium & seipsum, sed
in multis casibus licitum est alium occidere, ergo in aliquo casu licitum erit occidere seipsum.
Arguitur secundò.
Eodẽ
Eodem
præcepto tenetur homo non occidere seipsum & conseruare vitam proximi, sed in multis casibus licitum est homini & sancto non conseruare
vitam nec defendere illam, sed potius exponere certo periculo mortis, ergo aliquando licitum erit homini se occidere. Probatur consequentia. Quia ille moraliter se occidit qui voluntariè vitam certo periculo
mortis exponit.
Arguitur tertiò. Quoniam multi viri illustres non solum apud Gentiles sed etiam
apud fideles laudantur quod seipsos interfecerint, quorum plurima exempla refert
August. libro. 1. de Ciuitate Dei, capit. 21.
& Diuus Hieronymus in epistola ad
Gerōtiam
Gerontiam
laudat Lucretiam & quasdam alias
nobiles fœminas quod seipsas interfecerint
propter virtutem castitatis, & super
primũ
primum
cap. Ioannis inquit, In persecutionibus non
licet propria perire manu absque eo vbi castitas periclitatur. Et D. Thomas refert in
quarto & quinto argumento huiusmodi
exempla, & de B. Apolonia legimus, quod
seipsam vltro in flammas coniecerit.
His tamen non obstantibus, conclusio
articuli certissima est. Confirmatur. Quia
(vt iam diximus) nunquam est licitum
|
occidere hominem nisi publica autoritate
vel in defensione sui ipsius, at vero quando
quis seipsum interficit nihil horum interuenit, ergo nunquam licitum erit quod quis
semetipsum occidat. Denique vsu ecclesiæ
cōfirmatur
confirmatur
quæ sepulturam denegat ijs qui
se
interficiũt
interficiunt
, ergo iudicat semper esse enorme peccatum & finalem impœnitentiam.
Tota igitur difficultas est in soluendis argumentis.
Ad primum argumentum respondetur
negando consequentiam. Et ratio discriminis est, quia materia immediata illius præcepti negatiui est occisio hominis indebita
cō
tra
contra
rationem, at vero contingit quòd occidere alium non semper sit contra rationem.
v. g. occidere malefactorem autoritate publica, occidere vero seipsum semper est contra rationem, & ideo nunquam licet.
Ad secundum argumentum vt respondeamus notandum est, quòd actio per
quā
quam
homo priuatur vita duplex esse potest: altera per quam directè corrumpitur vita. v. g.
si quis seipsum præcipitet vel gladio confodiat: altera esse potest actio ex qua physicè
loquendo per accidens sequitur mors. v. g.
si miles cum fortiter pugnat occidatur: profecto tunc pugna illius non occidit illum
quanuis pugnando constituatur in periculo
mortis. Similiter medicus qui vult curare
infirmum peste infectum, cum magno periculo propriæ vitæ, certè curatio illa non
occidit medicum sed per accidens sequitur
ad illam mors ipsius medici. Similiter præ
dicator dum prædicat Euangelium
sciẽs
sciens
&
prudens quod occidendus est ab hæreticis,
non se occidit sua prædicatione,
quāuis
quamuis
per
accidens ad prædicationem suam sequatur mors.
Notandum est secundò, quòd cum non
possit aliquid esse peccatum nisi sit voluntarium, dupliciter contingit esse aliquid voluntarium, vt docet D. Thom. 1. 2. quæst. 6.
art. 3. vno modo dicitur voluntarium directe, non solum vt finis intentus, sed etiam vt
mediũ
medium
quod dirigitur ad finem, altero modo dicitur voluntarium indirectè, quando
aliquis poterat aliquid operari & tenebatur
operari & non operatur, tunc
damnũ
damnum
quod
sequitur ex non operatione dicitur esse vo
luntarium homini qui non operatur, indirectè tamen, similiter erit voluntarium indirectè damnum quod sequitur ex aliqua operatione à qua tenebatur homo cessare vel
abstinere. Respondetur ergo ad secundum
argumentum negando consequentiam, &
ad probationem negatur antecedens, nisi
intelligatur isto modo: idem videtur esse
occidere seipsum, & non conseruare vitam; cum homo reneatur & possit se defendere. Sic enim verum est antecedens, quòd
ille homo moraliter occidatur à seipso qui
non defendit & conseruat vitam propriam
cum possit & debeat, non autem ille se occidit moraliter neque physicè, qui potest defendere vel conseruare vitam
propriā
propriam
quando non tenetur, quia tunc occisio illa neque
directè neque indirectè est sibi voluntaria,
quin potius sæpe erit actus perfectæ virtutis
non defendere vel conseruare propriam vitam, sed exponere illam certo periculo mortis dum homo exercet actionem virtutis alicuius. Et quidem aliquando erit
necessariũ
necessarium
pati mortem necessitate præcepti. v. g. si expediat ad salutem reipublicæ, aliquando vero erit in consilio propter magnum exemplum & aliorum ædificationem.
Quod si quis interroget quænam erit
nobis regula ad dignoscendum
quādo
quando
erit
licitum vt homo persistat in aliqua operatione morali, non obstante certo mortis periculo, quando vero non erit licitum, quando erit in præcepto, quando in consilio. Respondetur ad hoc quòd boni viri prudentia
necessaria est sicut in alijs rebus moralibus,
iuxta doctrinam Aristot. lib. 10. Ethic. ca. 5.
vbi ait illud esse bonum quod viro bono videtur. Nihilominus possumus aliqua documenta proferre ad rem istam iudicandam.
Primum
documẽtum
documentum
sit.
Quotiescunq;
Quotiescunque
ex aliqua actione humana, siue illa sit bona
ex natura sua siue indifferens, sequitur magnum commodum reipublicæ siue temporale siue spirituale, quale est exemplum insigne virtutis, licitum est homini persistere
in tali actione non obstante certo mortis
periculo.
Secundum
documẽtum
documentum
est.
Quotiescũ
que
Quotiescumque
ex eo quod homo desistat ex aliqua bona actione aut certè non illicita ex natura
|
sua consequitur notabile
incommodũ
incommodum
reipublicæ vel honori diuino, tenetur homo
persistere in tali actione non obstante periculo mortis.
Tertium documentum. Sæpe numero
continget quod aliquis teneatur persistere
in talibus actionibus supradictis propter pactum quod fecit vel officium quod suscepit, quando alij qui non fecerunt pactum neque habent officium, non tenebuntur persistere. v. g. Episcopus & parochus tenebuntur aliquando non obstante periculo mortis ministrare sacramenta & docere populum
quāndo
quando
alij non tenebuntur.
Hæc documenta etiam Philosophi naturales cognouerunt & docuerunt. v. g. Arist.
3. Ethic. cap. 9. & lib. 2. Oeconomi cap. 2. inquit, mors illa maximè laudatur quam quis
oppetit vt tueatur sua Tullius
etiā
etiam
in. 1. Tuscula. Referens verba Socratis quæ
habẽtur
habentur
in Phędone Platonis ait, vetat ille dominans
in nobis Deus iniussu hinc nos migrare suo
cum autem causam iustam Deus ipse dederit procul dubio lætus sapiens ex his tenebris in illam lucem excesserit. Et præterea
probantur hæc documenta testimonio Sacræ scripturæ. 1. Machab. 3. melius est nobis
mori in bello quàm videre mala gentis nostræ & Sanctorum. Item primæ Ioan. 3. In
hoc cognouimus charitatem Dei: quoniam
ille animam suam pro nobis posuit & nos
debemus pro fratribus nostris ponere, quomodo autem hoc fieri debeat pro fratribus
diximus supra quæst. 26. arti. 3. & 4.
Deniq;
Denique
hæc documenta ratione naturali
probātur
probantur
:
quoniam vita animalis in homine ex natura sua ordinatur ad rationalem &
spiritualẽ
spiritualem
:
ergo vbi necessarium fuerit quod vita animalis finiatur in operatione rationali, lex naturæ postulat vt finiatur potius quam desistat homo ab operatione virtutis necessaria
ad finem hominis ipsius.
Ad tertium argumentum, respondet D.
Augustin. lib. 1. de ciui. Dei vbi supra quod
facta illa gentium habuerunt quidem quandam similitudinem cum fortitudine sed
nō
non
fuerunt facta verę virtutis fortitudinis. Nam
& ipse Arist. 3. Ethicor. cap. 2. inquit, timidi
esse inferre sibi mortem ob fugiendum
quodcunq;
quodcunque
malum. Ad exempla vero San
ctorum quæ narrantur in Sacris literis & in
Ecclesiasticis historijs, respondet Augustinus, quod illi spiritu Dei acti ita sunt operati. Sed profecto ad
quædā
quædam
huiusmodi exempla in particulari videtur posse responderi,
quod illi non iniecerunt manus in se ipsos
directè, sed dum operarentur actionem virtutis, per accidens interfecti sunt & ipsi, ita
excusat Samsonem Victoria in relectione
de homicidio, & similiter Eleazarum. 1. Machab. 6. Qui interfecit Elefantem suppositus illi cuius casu interfectus est. Sed aliqui
Theologi excusant quidem ratione naturali Eleazarum
nō
non
autem Sansonem: nisi quia
id fecerit spiritu Dei actus. Et ratio illorum
est apparens, quia Samson suamet operatione directè interfecit se & Philisthæos, scilicet auferendo
colũnas
columnas
templi, at vero Eleazarus non eodem ictu interfectus est quo
ipse pugnabat confodiens Elefantem & supra existentes corruere fecit: vnde excusari
potest etiam ratione naturali, quia fortiter
pugnando passus est mortem, ex quo inferunt quod non potest miles vt hostem præ
cipitet, se simul cum illo amplexus præcipitare, sed poterit se constituere in periculo, vt
ab alio pręcipitetur dum ipse præcipitat hostem, & hæc quidem satis probabiliter
dicũ
tur
dicuntur
, sed profecto
differentiā
differentiam
inter Sansonem
& Eleazarum vix possum inuenire, quia
vterq́ue se supposuit ruinæ, alter ipsius domus, alter Elefantis. Igitur quemadmodum
si Philisthæi essent supra
domũ
domum
& Samson
auferret columnas haberet se similiter sicut
Eleazarus: quoniam supra Elefantem erant
hostes pugnantes, ita etiam parum retulerit
quod Philisthæi essent in inferioribus partibus domus, quapropter mihi videtur quod
vterq́ue excusetur quia instinctu Dei ita fecerunt vel
vterq;
vterque
etiam ratione naturali.
Cæterum Razias de quo legitur.
2. Machab. cap. 14. quod se interfecerit non excusatur hic à D. Tho. sed excusat illum Nicolaus de Lyra super illum locum. Et profecto ipsa Sacra scriptura videtur illum excusare ex his quæ fecit antequam se occideret
& ex eo quod dixit dum moreretur: eo vel
maximè quod illa quæ ipse fecit postquam
se percussit
vidẽtur
videntur
miraculose facta. Vnde
probabiliter dici potest quod spiritu Dei
|
actus ita fecerit. ¶ Ad confirmationem. Ex
Diuo Hieronymo respondetur, quod fortassis fuit illius opinionis vel retulit
illā
illam
opinionem, vel respondetur secundo, quod fortassis illa particula, absque, dum dicit absque
eo vbi castitas periclitatur, non accipitur exclusiuè, sed potius inclusiuè: sicut
Cantic. 4.
dicitur absque eo quod intrinsecus latet: vbi
non significatur quod quæ intrinsecus latebant non erant pulchra quin potius
ꝙ
quod
erant
maximè pulchra:
atq;
atque
ita particula, absque,
non accipitur exclusiuè, sed inclusiuè. Iuxta
hunc modum loquendi dicit Apostolus.
2.
ad Corinth. 11. capit. præter ea quæ extrinsecus sunt instantia mea quotidiana solicitudo omnium
ecclesiarũ
ecclesiarum
. Vbi Apostolus narrans suos labores maximos non intendit excludere laborem illum solicitudinis
omniũ
omnium
ecclesiarum. Ad alterum testimonium Diui Hieronymi respondetur, quod illa facta non refert Diuus Hieronymus quasi
imitanda à fœminis Christianis, sed pro illarum confusione quæ leuiora incommoda nolunt pati vt castè viuant.
DVbitatur
secũdo
secundo
. Vtrum qui se ipsum
occidit peccet
cōtra
contra
iustitiam vel per
comparationem ad se, vel per comparationem ad rempublicam vel ad ipsum Deum.
Primo arguitur & probatur, quòd non
peccet
cōtra
contra
iustitiam per comparationem
ad rempublicam. Qui prodigit bona sua &
famam suam non peccat contra iustitiam
per comparationem ad rempublicam, ergo neque qui se ipsum occidit. Antecedens
ab omnibus conceditur, probatur
consequẽ
tia
consequentia
quoniam bona temporalia & bona fama
ciuium etiam pertinent ad commune bonum & decorem reipublicæ sicut & ipsa vita ciuium, ergo pari ratione non erit contra
iustitiam occidere se ipsum vel certè vtrun
q́ue erit contra iustitiam.
Cōfirmatur
Confirmatur
quod
sit eadem ratio vtriusque, quia respublica
non solum est custos vitę ciuium, sed etiam
bonorum temporalium & honoris & famæ ciuium. Ergo si qui ista prodigit non
peccat
cōtra
contra
iustitiam per comparationem
ad rempublicam non peccabit contra iustitiam qui se ipsum occidit.
Secundò arguitur. Inter
hominẽ
hominem
&
Deũ
Deum
non est propriè iustitia commutatiua, ergo
homo non potest peccare contra iustitiam
per comparationem ad Deum.
Tertio arguitur. Mulier quæ voluntariè
permittit se per fornicationem
corrũpi
corrumpi
peccat contra iustitiam ipsamet, ergo etiam homo qui se interficit vel ab alio petit vt se occidat peccabit contra iustitiam per comparationem ad se ipsum, ergo falsa est prima
pars secundæ conclusionis, in qua dicitur
quod peccat tantum contra charitatem.
IN decisione huius difficultatis variè loquuntur Theologi. Quidam aiunt quod
qui se occidit patitur violentiam quandam
maximè dum petit ab alio vt ipsum occidat atque ita talis percussor peccat contra iustitiam per comparationem ad percussum:
& idem sentiunt de stupratore qui virginem etiam volentem &
inuitātem
inuitantem
corrumpit. Fingunt enim quandam
volũtatem
voluntatem
naturæ in occiso & in virgine corrupta contra
quam facit qui percutit volentem percuti
& qui corrumpit virginem volentem corrumpi,
neq;
neque
enim virgo potest
renũtiare
renuntiare
voluntati naturę ac proinde tam stuprator
quā
quam
ipsa peccant contra
iustitiā
iustitiam
. Sed
tamẽ
tamen
de his
nō
non
est in pręsenti loco prolixius
disputādũ
disputandum
.
PRO decisione igitur nostræ difficultatis sit prima conclusio. Quia occidit se ipsum nullo modo peccat contra iustitiam per
cōparationẽ
comperationem
ad se. Ratio est tum
quia omnis iniustitia sicut iustitia debet esse
ad alterum. Tum etiam quia nemo patitur
iniustũ
iniustum
volens. Quæ documenta receptissima sunt in schola
Philosophorũ
Philosophorum
ex doctrina Arist. ¶ Quod si quis obijciat quod martyr patitur iniustum volens, vult enim mori
libenter pro confessione fidei. Respondetur
quod
quāuis
quamuis
martyr
volũtariè
voluntariè
patiatur per
comparationem ad ipsum Deum & ecclesiam: non tamen per
cōparationẽ
comparationem
ad
tyrannũ
tyrannum
.
Nō
Non
enim petit ab illo vt se occidat: imo
vero nollet mori cum peccato occidentis illum
quāuis
quamuis
præsupposita malitia illius gaudet de bono
patiẽtiæ
patientiæ
. At vero ad hoc quod
aliquis dicatur pati iniustum: sufficit quòd
in illo sit inuoluntarium mixtum cum voluntario. v. g. quando aliquis dat latroni pecunias quoniam latro minatur mortem nisi
dederit: ille quidem dat voluntariè simpliciter pecunias, sed inuoluntariè secundum
|
quid, & hoc sufficit vt patiatur
iniustũ
iniustum
dans
pecunias latroni.
Secunda
cōclusio
conclusio
. Qui se ipsum occidit
peccat contra iustitiam per
cōparationem
comparationem
ad rempublicam: hæc est expressa D. Tho.
sententia. Sed aliqui Thomistæ interpretantur hanc conclusionem de iustitia legali: negant enim quod ille homo peccet contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
per comparationem
ad rempublicam, sed contra iustitiam legalem. Sed aduersus istam intelligentiam facit
quod homicidium ex genere suo est peccatum iniustitiæ contra iustitiam commutatiuam, sed qui se occidit est vere homicida, ergo peccat
cōtra
contra
iustitiam commutatiuam,
sicut qui furatur semper peccat contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
. Deinde, si tantum peccaret contra iustitiam legalem qui se occidit eo quod omnis homo debet se conseruare & ordinare ad bonum reipublicæ sequeretur quod non semper occidere se ipsum
esset peccatum mortale iniustitiæ per comparationem ad rempublicam. Probo, sequelam, quia
quāuis
quamuis
vita hominis cuiuslibet sit
valde pretiosa respectu sui & per comparationem ad ipsum Deum colendum & inquirendum tanquam finem
vltimũ
vltimum
, tamen
per comparationem ad bonum ipsius reipublicæ multi homines sunt nullius aut parui
momenti, imo aliqui sunt perniciosi reipublicæ, ergo ex hac parte erit peccatum iniustitiæ veniale saltem. Quapropter ego certissimè arbitror cum D. Thoma quod iniustitia quam committit se occidens per comparationem ad rempublicam, non est tantum contra iustitiam legalem, sed
etiā
etiam
contra
cōmutatiuam
commutatiuam
: & ratio est, quia ipsa respublica habetius sibi concessum ab autore
naturæ tanquam speciali domino ipsius vitæ ad custodiendam vitam hominis etiam
ab ipsismet volentibus se occidere, ergo homo qui se occidit facit
cōtra
contra
istud ius quod
habet respublica erga illum non minus
quā
quam
si alium occidat. Et confirmatur hæc doctrina: quoniam prætor ciuitatis qui habet publicam
autoritatẽ
autoritatem
, tenetur ex officio defendere vitam hominis non solum ab alio aggressore, sed etiam ab ipsomet volente se occidere, ita vt si non defenderit peccet contra
iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
, ergo qui se ipsum
occidit facit
cōtra
contra
hoc speciale ius quod habet respublica ad
custodiendā
custodiendam
vitam hominis:
neq;
neque
valet obijcere quod homicida siue
sui siue alterius non tenetur restituere reipublicæ, ergo non peccat contra iustitia commutatiuam per comparationem ad rempublicam. Ad hoc enim respondetur, quod ratio quare ille deobligatur à restitutione
nō
non
est quia
nō
non
faciat
iniuriā
iniuriam
reipublicę, sed quia
excusatur ex eo quod est irreparabalis vita
hominis vt redeat ad
custodiā
custodiam
reipublicæ.
Tertia conclusio. Qui se ipsum occidit
peccat peccatum iniustitiæ per comparationem ad Deum, vt iniustitia opponitur virtuti iustitiæ commutatiuæ. Hæc etiam sententia probatur esse D. Tho. cum enim dicat quod peccat contra iustitiam certum est
ex ipsa ratione, quod non loquitur de iustitia legali: ait enim qui se ipsum vita priuat in
Deum peccat: sicut qui alienum seruum interficit peccat in dominum cuius est seruus
& sicut peccat ille qui vsurpat sibi iudicium
de re sibi
nō
non
commissa. At vero huiusmodi
peccata constat esse contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
, scilicet occidere seruum alienum,
ergo qui se ipsum occidit peccat etiam contra istam virtutem. Ex quo etiam potest sumi noua ratio ad confirmandam præcedentem conclusionem: quoniam qui se occidit
vsurpat iudicium reipublicæ ad quam pertinet ex officio, iudicare an homo sit occidendus vel
nō
non
: quare qui se ipsum proprio iudicio interficit vsurpat officium reipublicæ.
Ad
argumentũ
argumentum
in oppositum respondetur & ad primum nego consequentiam. Et
ratio differentiæ est quia homo est verè dominus bonorum temporalium famæ, &c.
Non autem est dominus vitæ, sed
tantũ
tantum
est
custos sub custodia ipsius reipublicæ: & idcirco non est eadem ratio. Et quanuis respublica sit etiam custos bonorum
temporaliũ
temporalium
famæ & honoris ciuium: hæc tamen custodia solum extenditur ad hoc quod teneatur
singulos ciues tueri ne quis illis iniurius sit
in auferendis huiusmodi bonis: at vero titulo custodiæ non habet respublica ius ad impediendum verum
dñm
dominum
ne prodigat illa bona: verum est tamen quod alio titulo potest
respublica impedire aliquando
hominẽ
hominem
ne
prodigat illa bona, videlicet
quādo
quando
illa sunt
|
necessaria ad bonam gubernationem reipublicæ & huiusmodi sunt multæ leges quæ
impediunt translationem dominiorum, &
tunc homo agens contra huiusmodi leges
peccabit contra iustitiam legalem per comparationem ad rempublicam.
Ad secundum argumentum negatur
cō
sequentia
consequentia
. Et ratio est: quia potest
cōtingere
contingere
vt aliquod vitium speciale sit contra
aliquā
aliquam
specialem virtutem quantum est ex natura
vitij, & tamen quod illa virtus
nō
non
possit propriè & formaliter inueniri in eo in quo est
vitium, sed tamen sufficit quod possit inueniri aliquid altius illa virtute. v. g. potest contingere quod aliquis homo peccet speciale
peccatũ
peccatum
odij sui ipsius & tamen in ipso non
potest inueniri specialis virtus dilectionis
per comparationem ad se (loquimur enim
naturaliter) sed est in homine aliquid altius
virtute erga se ipsum, scilicet naturalis amor
sui ipsius. Est aliud exemplum, si quis occidat patrem suum, verè peccat etiam contra
iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
, & tenetur restituere
dāna
damna
quæ sequuntur ex illa occisione, etsi
posset resuscitare
patrẽ
patrem
teneretur ex iustitia
cōmutatiua
commutatiua
restituere illi
vitā
vitam
: &
tamẽ
tamen
inter
filiũ
filium
&
patrẽ
patrem
per se loquendo
nō
non
est iustitia
cōmutatiua
commutatiua
, sed aliquid altius ista virtute, ad
hunc igitur modum dico quod quia Deus
reseruauit sibi speciale dominium vitæ hominis: omnis qui se occidit peccat
peccatũ
peccatum
iniustitiæ commutatiuę vsurpans alienum,
quod quidem vitium ex natura sua contrarium est virtuti commutatiuæ iustitiæ:
quā
uis
quamius
propter Dei excellentiam non inueniatur propriè & formaliter iustitia commutatiua inter
hominẽ
hominem
& ipsum Deum, sed est
aliquid altius quàm virtus iustitiæ commutatiuæ. Hac etiam ratione ponitur in homine secundum sententiam D. Tho. pœnitentia specialis virtus iustitiæ quæ reducitur ad
commutatiuam, quatenus per illam homo
nititur satisfacere Deo recompensando offensam factam.
Ad tertium
argumentũ
argumentum
respondetur, nego antecedens. Neque enim opus est ad specifice distinguendum vitium stupri ab alijs
speciebus
vitiorũ
vitiorum
cōtra
contra
castitatem, quod stuprum habeat
specialẽ
specialem
rationem iniustitiæ,
vt aliqui subtiliter
arbitrātur
arbitrantur
, aliâs enim pro
fecto
etiā
etiam
ipsa virgo volens, peccaret contra
iustitiam per
cōparationẽ
comparationem
ad se ipsam: sicut
peccat
peccatũ
peccatum
stupri
ꝑ
per
cōparationẽ
comparationem
ad se:
& rursus ipse stuprator
nō
non
magis potest peccare contra
iustitiā
iustitiam
per
cōparationẽ
comparationem
ad virginem volentem:
quā
quam
si abscinderet
manũ
manum
illius volentis abscindi, sed constat ex dictis à
D. Tho. & à nobis
ꝙ
quod
nō
non
peccat contra iustitiam,
etiā
etiam
qui occidit
alterũ
alterum
volentem occidi per
cōparationem
comparationem
ad ipsum, ergo multo
minus peccabit contra
iustitiā
iustitiam
per comparationem ad virginem vltro volentem
corrũ
pi
corrumpi
, sed sufficit specialis ratio dehonestatis ad
cōstituendā
constituendam
speciem vitij contra
castitatẽ
castitatem
:
quẽadmodũ
quemadmodum
distinguitur
vitiũ
vitium
bestialitatis
specie ab alijs vitijs
cōtra
contra
castitatem, &
tamẽ
tamen
in illo vitio
nō
non
inuenitur specialis ratio iniustitiæ, magis
quā
quam
in mollitie
quādo
quando
quis habet pollutionem
voluntariā
voluntariam
quæ est species
quædā
quædam
vitij
cōtra
contra
castitatem. Ad
hũc
hunc
igitur
modũ
modum
dicimus, quod
stuprũ
stuprum
habet
specialẽ
specialem
deformitatẽ
deformitatem
contra
castitatẽ
castitatem
, videlicet quia
ipsa natura ordinauit integritatem illam ad
placendũ
placendum
viro in vinculo matrimonij, ita vt
non aliter esset licitum rumpere
signaculũ
signaculum
virginitatis nisi per
matrimoniũ
matrimonium
. Fateor tamen quod magis me conuincit autoritas &
cōmunis
communis
opinio
Theologorũ
Theologorum
ad
asserendũ
asserendum
quod stuprum virginis
volũtariæ
voluntariæ
corruptæ
sit necessario
confitendũ
confitendum
quantum ad illam
circunstantiam quod mulier erat virgo:
quā
quam
omnes rationes quæ adducuntur à Theologis ad
ꝓbandũ
probandum
quod illa circunstantia mortaliter aggrauet supra
peccatũ
peccatum
fornicatiōis
fornicationis
.
ARTICVLVS VI.
¶ Vtrùm liceat in aliquo casu interficere innocentem.
AD Sextum sic proceditur.
Videtur
ꝙ
quod
liceat in aliquo
casu interficere innocentem. Diuinus enim timor non manifestatur per peccatum: quoniam
magis timor Domini expellit peccatum, vt dicitur Eccles. 1. Sed Abraham
commẽdatus
commendatus
est
ꝙ
quod
timuit
Dominum: quia voluit interficere
|
filium suum innocentem: ergo potest aliquis innocentem interficere
sine peccato.
¶ 2 Præterea. In genere peccatorum quæ contra proximum
cō
mittuntur
committuntur
, tanto maius videtur aliquod esse peccatum, quanto maius
nocumentum infertur ei, in quem
peccatur. Sed occisio plus nocet
peccatori, quàm innocenti qui de
miseria huius vitæ ad cælestem gloriam transit per mortem. Cùm ergo liceat in aliquo casu
peccatorẽ
peccatorem
occidere: multo magis licet occidere innocentem vel iustum.
¶ 3 Præterea. Illud quod fit secundùm ordinem iustitiæ, non est
peccatum. Sed quandoque cogitur aliquis secundùm ordinem iustitiæ occidere innocentem, puta
cùm iudex qui debet
secũdùm
secundùm
allegata iudicare, condemnat ad mortem eum, quem scit innocentem
per falsos testes conuictum. Et similiter minister qui iniustè condemnatum occidit, obediens iudici: ergo
absq;
absque
peccato potest aliquis occidere innocentem.
SED contra est, quod dicitur
Exod. 23. Insontem & iustum non
occides.
RESPONDEO dicendum,
quòd aliquis homo dupliciter considerari potest. Vno modo secundùm se, alio modo per comparationem ad aliud. Secundùm se
quidẽ
quidem
considerando hominem, nullum
occidere licet: quia in quolibet
etiā
etiam
peccatore, debemus amare
naturā
naturam
quam Deus fecit, quæ per occisionem corrumpitur. Sed sicut suprà
dictum
est, occisio peccatoris fit
licita per comparationem ad
bonũ
bonum
commune, quod per
peccatũ
peccatum
corrumpitur. Vita autem iustorum est
conseruatiua & promotiua boni
communis: quia ipsi sunt principalior pars multitudinis. Et ideo nullo modo licet occidere
innocentẽ
innocentem
.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
Deus habet dominium mortis &
vitæ. Eius enim ordinatione moriuntur & peccatores & iusti. Et
ideo ille qui mandato Dei occidit
innocentem, talis non peccat, sicut
nec Deus, cuius est executor. Et
ostenditur Deum timere, eius mandatis obediens.
AD secundum dicendum, quòd
in pensanda grauitate peccati magis est considerandum id quod est
per se, quàm id quod est per accidens. Vnde ille qui occidit iustum,
grauiùs peccat, quàm ille qui occidit peccatorem. Primò
quidẽ
quidem
, quia
nocet ei, quem plus debet diligere:
& ita magis contra
charitatẽ
charitatem
agit.
Secundò, quia iniuriam infert ei,
qui est minus dignus, & ita magis
contra iustitiam agit. Tertiò, quia
priuat communitatem maiori bono. Quartò, quia magis Deum contemnit, secundùm illud Lucæ. 10.
Qui vos spernit, me spernit. Quod
autem iustus occisus ad
gloriā
gloriam
perducatur à Deo, per accidens se habet ad occisionem.
AD tertium dicendum, quòd
iudex si scit aliquem innocentem
esse, qui falsis testibus conuincitur,
debet
diligẽtius
diligentius
examinare testes,
vt inueniat occasionem liberandi
|
innoxium sicut Daniel fecit. Si autem nec hoc potest, non peccat, secundum allegata
sententiā
sententiam
ferens:
quia ipse non occidit innocentem,
sed illi qui eum
asserũt
asserunt
nocentem.
Minister autem iudicis
condemnā
tis
condemnantis
innocentem, si sententia intolerabilem errorem contineat,
nō
non
debet obedire: aliàs excusarentur carnifices, qui martyres occiderunt. Si
verò non contineat manifestam iniustitiam, non peccat præceptum
exequendo: quia ipse non habet discutere superioris sententiam, nec
ipse occidit innocentem, sed iudex
cui ministerium exhibet.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio principalis est negatiua. Ratio est quia vita
innocẽtum
innocentum
est
conseruatiua & promotiua boni
cōmunis
communis
.
Secunda conclusio notetur in solutione
ad secundum argumentum, plus peccat qui
occidit innocentem quam qui occidit peccatorem.
COMMENTARIVS.
CIrca conclusionem articuli aduertendum est, quod est
intelligẽda
intelligenda
de innocente prout nomo est, si
nō
non
probatur
nocẽs
nocens
publica autoritate & dignus morte iudicatur, vt latius dicemus in quæst. 67. art. 2.
Secundo. Nota quod aliquando per accidens occidere innocentem licitum est,
Verbi gratia. In bello iusto vbi directè intenditur à principe occisio nocentum, inter
quos tamen sunt innocentes, qui simul occiduntur. Dicimus ergo quod non tenentur
milites abstinere ab expugnatione ciuitatis
ne simul occidantur innocentes
quādo
quando
bellum est iustum, de qua re diximus supra
quæstione. 40. Præterea etiam licitum erit
occidere per accidens innocentem quando aliquis se ipsum defendens ab inuasore
iniquo cum moderamine inculpatæ tutelæ & forte occidit aliquem innocentem,
qui erat propè inuasorem.
DVbitatur autem, an sit licitum occidere innocentem quando tyrannus
petit à republica vt occidat aliquem innocentem, vel vt tradat illum sibi occidendum, alioquin destruet ciuitatem?
Pro cuius intelligentia aduerte, quod dupliciter potest tyrannus hoc petere, vno
modo, vt ipsa respublica proprijs manibus occidat innocentem, altero modo, vt
tradatur sibi innocens vel egrediatur ad ipsum, vt occidatur. De priore modo petitionis, consensus communis est non esse licitum, quòd respublica occidat innocentem. Et ratio est, quia hoc esset consentire cum sæuitia & malitia tyranni & ministrare illi in re turpi quod esset maximum
dedecus, & infamia reipublicæ quapropter potius debet tota respublica pati destructionem ciuitatis: quàm tanto sceleri
cō
sentire
consentire
. At vero secundo modo locus est
dubitandi.
Et arguitur primo pro parte negatiua.
Respublica non potest obijcere ciuem periculo mortis nisi quando ille debet exercere aliquam operationem studiosam
nō
non
obstante quod sequatur mors illius, at vero in
illo casu innocens nullam talem operationem debet exercere neque exercet, ergo
respublica non potest illum tradere.
Secundò arguitur. Esto ita quod innocens teneatur exire ad tyrannum, tenetur tamen ex charitate, at vero ad opera charitatis nemo potest cogi à republica: ergo respublica non potest illum tradere.
Tertiò arguitur. Idem videtur esse in illo casu, quod respublica occidat innocentem proprijs manibus & quod tradat occidendum tyranno, sed illud non est licitum,
ergo neque istud erit licitum. Probatur consequentia, & confirmatur argumentum.
Quia non minus peccauerunt Iudæi, qui
tradiderunt innocentem Christum Pilato,
quàm ipse Pilatus, qui tulit sententiam mortis & milites qui crucifixerunt illum.
Propter hæc argumenta Magister Soto
libro. 5. de Iustitia & iure, quæstione. 1. articulo. 7. tenet quod ipse innocens in tali casu debet exire ad tyrannum ex charitate patriæ: sed respublica non potest eum tradere
aut cogere vt exeat.
¶ Nihilominus sit nobis
cōclusio
conclusio
certa. Respublica potest præcipere innocentem, vt
exeat ad
tyrannũ
tyrannum
quod si noluerit iam non
est innocens, & idcirco poterit respublica illum tradere tyranno. Probatur conclusio.
Quia respublica habet
autoritatẽ
autoritatem
præcipiẽ
di
præcipiendi
ciuibus
quẽlibet
quemlibet
actum moralem
bonũ
bonum
ex obiecto suo, imo & indifferentem quando expedierit bono communi.
¶ Confirmatur hæc doctrina, ex Aristotel.
libro. 5. Ethicorum. capit. 7. quod multi actus sunt qui ante legem latam nihil refert
sic vel aliter fiant: at vero post latam legem
iam sunt actus boni neque possunt aliter
fieri, at vero in nostro casu posito ille actus
exeundi ad tyrannum erat bonus ante legem latam imo necessarius ipsi innocenti
ex præcepto charitatis, ergo multo magis
poterit esse debitus ex iustitia legali superueniente præcepto reipublicæ quàm si fuisset indifferens: igitur si innocens non obedierit præcepto poterit puniri à republica,
& in pœnam peccati tradi tyranno. Et confirmatur ex doctrina Diui Thomę. 2. 2. quæ
stione 118. artic. 4. ad secundum. vbi docet
quod possunt diuites compelli per legem
ad faciendam eleemosynam pauperibus
cũ
cum
necessitas vrget. Id ipsum docent scholastici
supra quæst. 32. art. 5.
Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum, quod illic est actus moralis bonus quem potest & debet exercere innocens & mediante illo potest licitè se expone re periculo mortis pro salute reipublicæ & iste actus est exire animose ad tyrannum, & si opus fuerit pugnare cum illo.
Ad secundum negatur minor, vt patet
ex doctrina Aristotel. & præterea dicimus
quod ille tenetur ex iustitia legali quæ est
virtus ordinans actiones particulares hominis ad bonum commune
secundũ
secundum
legem.
Ad tertium argumentum respondetur,
quod postquam ille innocens noluerit obedire reipublicæ iam factus est nocens & poterit respublica proprijs manibus illum occidere & tradere tyranno ad occidendum:
at vero
antequā
antequam
respublica cognoscat, quod
ille non vult exire etiam posita lege non poterit illum ligare & tradere tyranno: hoc enim esset punire innocentem.
ARTICVLVS VII.
¶ Vtrùm liceat alicui occidere aliquem, se defendendo.
AD Septimum sic procedi
tur. Videtur, quòd nulli liceat occidere
aliquẽ
aliquem
,
se defendendo. Dicit enim Augustinus
ad Publicolam, de occidendis hominibus, Ne ab eis
quisquā
quisquam
occidatur non mihi placet consilium, nisi fortè sit miles, aut publica functione teneatur, vt non pro
se hoc faciat, sed pro alijs, accepta
legitima potestate, si eius congruat
personæ. Sed ille qui se defendendo, occidit aliquem, ad hoc eum
occidit, ne ipse ab eo occidatur. Ergo hoc videtur esse illicitum.
¶ 2 Præterea. In primo de
libero arbitrio dicitur: Quomodo apud diuinam prouidentiam à peccato liberi sunt, qui pro his rebus
quas contemni oportet, humana
cæde polluti sunt? Eas autem res dicit esse contemnendas, quas homines inuiti amittere possunt, vt ex
præmissis
patet. Horum autem
præcipuum est vita corporalis. Ergo pro conseruanda vita corporali, nulli licitum est hominem occidere.
¶ 3 Præterea. Nicolaus papa dicit, vt habetur in Decretis in distinctione 50.
de clericis pro quibus consuluisti, scilicet, qui se defendendo paganum occiderunt, si
postea per pœnitentiam emendati, possunt ad pristinum statum redire, aut ad altiorem ascendere, scito nos nullam occasionem dare,
|
nec vllam tribuere licentiam eis,
quemlibet hominem quolibet modo occidendi. Sed ad præcepta moralia seruanda tenentur communiter clerici, & laici. Ergo etiam laicis
non est licitum occidere aliquem,
se defendendo.
¶ 4 Præterea. Homicidium est
grauius peccatum, quàm simplex
fornicatio vel adulterium. Sed nulli licet committere simplicem
fornicationẽ
fornicationem
, vel
adulteriũ
adulterium
, vel quodcunque aliud
peccatũ
peccatum
mortale pro
conseruatione propriæ vitæ: quia vita spiritualis præferenda est corporali: ergo nulli licet defendendo se
ipsum, alium occidere, vt
propriā
propriam
vitam conseruet.
¶ 5 Præterea. Si arbor est mala,
&
fructꝰ
fructus
, vt habetur Matth. 7. Sed
ipsa defensio sui videtur esse illicita, secundum illud Rom. 12. Non
vos defendentes charissimi. Ergo
& occisio hominis exinde procedens est illicita.
SED contra est, quod Exod. 22.
dicitur: Si effringens fur domum,
siue suffodiens inuentus fuerit, &
accepto vulnere mortuus fuerit,
percussor non erit reus sanguinis.
Sed multo magis licitum est defendere propriam vitam, quàm propriam domum. Ergo etiam si aliquis occidat aliquem pro defensione vitæ suæ,
nō
non
erit reus homicidij.
RESPONDEO dicendum,
quòd nihil
ꝓhibet
prohibet
vnius actus esse
duos effectus, quorum alter solum
sit in intentione, alius verò sit præ
ter intentionem. Morales autem
actus recipiunt speciem
secũdum
secundum
id quod intenditur. Non autem ab
eo quod est præter intentionem,
cùm sit per accidens, vt ex supradictis
patet. Ex actu ergo alicuius
seipsum defendentis, duplex effectus sequi potest. Vnus quidem
cō
seruatio
conseruatio
propriæ vitæ, alius autem
occisio inuadentis. Actus ergo huiusmodi ex hoc, quòd intenditur
conseruatio propriæ vitæ non habet rationem illiciti, cùm hoc sit
cuilibet naturale, quòd se conseruet in esse quantum potest. Potest
tamen aliquis actus ex bona intentione proueniens illicitus reddi, si
non sit proportionatus fini. Et ideo
si aliquis ad defendendam
propriā
propriam
vitam vtatur maiori violentia,
quā
quam
oporteat, erit illicitum. Si verò moderatè violentiam repellat, erit licita defensio. Nam secundum iura,
vim vi repellere licet cum moderamine inculpatæ tutelæ. Nec est necessarium ad salutem, vt homo actum moderatæ tutelæ prætermittat ad euitandam occisionem alterius: quia plus tenetur homo vitæ
suæ prouidere, quàm vitæ alienæ.
Sed quia occidere hominem non
licet nisi publica autoritate, propter bonum commune (vt ex supradictis
patet) illicitum est quòd
homo intendat occidere
hominẽ
hominem
,
vt seipsum defendat, nisi ei qui habet publicam autoritatem, qui intendens hominem occidere ad sui
defensionem, refert hoc ad publicum bonum, vt patet in milite pugnante contra hostes, & in ministro iudicis pugnante contra latrones: quanuis etiam & isti peccent, si
|
priuata libidine moueantur.
AD primum ergo dicendum,
quòd autoritas August. intelligenda est in eo casu, quo quis intendit
occidere hominem, vt seipsum à
morte liberet. In quo etiam casu intelligitur autoritas inducta ex libro de
liber. arbit. Vnde signanter dicitur, pro his rebus: in quo de
signatur intentio. Et per hoc patet
responsio ad Secundum.
AD tertium dicendum, quòd
irregularitas
cōsequitur
consequitur
actum homicidij, etiam si sit absque peccato: vt patet in iudice, qui iustè aliquem condemnat ad mortem. Et
propter hoc clericus, etiam si se defendendo, interficiat aliquem, irregularis est: quanuis non intendat
interficere, sed seipsum defendere.
AD
quartũ
quartum
dicendum,
ꝙ
quod
actus
fornicationis, vel adulterij
nō
non
ordinatur ad
conseruationẽ
conseruationem
propriæ vitæ ex necessitate, sicut actus, ex
quo
quādoq;
quandoque
sequitur
homicidiũ
homicidium
.
AD quintum dicendum, quòd
ibi prohibetur defensio, quæ est
cũ
cum
liuore vindictę. Vnde
gloss. dicit:
Non vos defendentes, id est, non
sitis referientes aduersarios.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Si aliquis ad defendendam propriam
vitā
vitam
vtatur maiori violentia quam oporteat, illicitum erit occidere alium se defendendo. ¶ Secunda
cōclusio
conclusio
. Si quis moderatè violentiam repellat,
erit licita defensio etiam si alterum occidat.
Tertia conclusio. Illicitum est quod homo
intẽdat
intendat
occidere
hominẽ
hominem
vt seipsum defendat, nisi ei qui habet
publicā
publicam
autoritatẽ
autoritatem
.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primò circa secundam conclusionem an vera sit: & arguitur pri
mo contra illam. Vita spiritualis proximi
plus debet diligi quam vita corporalis propria, vt supra quæst. 26. art. 5. diffinitum est:
sed tunc perit vita spiritualis inuasoris quando me defendendo occido illum qui est in
peccato mortali, ergo potius deberem ego
pati mortem corporalem
quā
quam
mittere animam proximi in gehennam. Confirmatur.
Si inuasor ex passione vel ignorantia vult
me occidere, videtur quod tunc sit saltem
tempus necessitatis proximi, vt ego ponam
vitam corporalem pro spirituali illius, ergo
saltim in tali casu non possum me defendendo illum occidere.
Arguitur
secũdò
secundò
. Sequitur ex conclusione D. Tho. quod qui dedit causam & fuit in
culpa vt ab alio inuaderetur, nihilominus
possit defendendo se, occidere inuasorem.
v. g. qui adulter deprehensus in adulterio
ab ipso marito posset occidere
maritũ
maritum
se defendendo, item qui proximum iniurijs lacessiuit possit, si lacessitus aggreditur occide
ne illum se defendendo.
De hac difficultate prima sententia est
Abulen. q. 11. super. c. 11. Iosue, quòd homo
tenetur se defendere
etiā
etiam
occidẽdo
occidendo
inuasorẽ
inuasorem
& videtur quod ratio D. Tho. in artic. hanc
sententiam probet, dum inquit, Plus tenetur
homo vitæ suæ prouidere quam vitæ alienæ, ergo non poterit homo desistere à defensione suæ vitæ, ne occidat alterum.
Secunda
sentẽtia
sententia
est Gersonis in tract. de
Eucharist. & Ancarrano in lib. de autoritate ecclesiæ. quæstione. 52. articul. 3. & eam
sequitur Accursius in. l. vt vim. ff. de iustitia & iure. videlicet, quod nemo potest in
defensionem propriæ vitæ, interficere aggressorem.
Tertia sententia est D. Antonini in. 3. p.
tit. 5. c. 8. §. 1.
quā
quam
sequitur Nauar. in suo manuali. c. 15. nu. 7. & super. c. fin. 14. q. 6. nu. 15.
videlicet quod licitum est se defendendo
occidere inuasorem præterquàm quando
is qui inuaditur dedit culpabilem causam
aggressori,
qualẽ
qualem
dat adulter marito in adulterio deprehensus, & ille qui alterum conuitijs lacessiuit, vt se aggrederetur.
PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Licitum est non defendere propriam
vitā
vitam
quando homo non potest aliter
|
se defendere quam occidendo inuasorem.
Probatur conclusio ex doctrina
D. August.
li. 1. de doctr. Christ. c. 27. homo debet plus
diligere proximum quam corpus
propriũ
proprium
,
quæ quidem doctrina secundùm communem intelligentiam Theologorum aliquando est in præcepto, aliquando in consilio,
vt diffinitum est à
nobis supra quæst. 26. artic. 4. ad 3. & art. 5. ad 3. ergo quanuis homo
possit se defendere cum moderamine inculpatæ tutelæ occidendo inuasorem, licitum tamen erit ei ex perfecta charitate velle
potius pati mortem
temporalẽ
temporalem
quam quod
ipse inuasor pereat in æternum. Probatur
secundo exemplo Christi & plurimorum
martyrum, qui cum possent se defendere à
tyrannis voluerunt potius pati mortem, ergo non quotiescunque homo potest se defendere tenetur quando fuerit causa aliqua
spiritualis ad Dei gloriam vel ad salutem
proximi. Confirmatur ex doctrina Christi, Ecce ego mitto vos sicut oues in medio
luporum. Quam doctrinam vniuersi Christiani sequi possunt ex consilio Euangelico,
item
Ecclesiast. 28. Relinque proximo tuo
nocentite, & tunc deprecanti tibi peccata
soluentur, & quanuis in prædicto nostro casu non sit præceptum obligans, poterit tamen homo vti consilio ad maiorem consuetudinem comparandam, & vt non se
exponat periculo iræ & vindictæ
cōtra
contra
proximum. Obseruandum est tamen quod
cō
clusio
conclusio
intelligenda est quando vita eius qui
inuaditur non est multum necessaria reipublicæ imo etiam
qñ
quando
non est simile periculum circa salutem animæ propriæ. Tunc
enim in ijs duobus casibus magis debet homo prouidere propriæ vitæ quam alienæ.
Secunda conclusio. Licitum est homini
se defendendo cum moderamine inculpatæ tutelæ occidere inuasorem. Probatur primò ratione D. Thom. in corpore articuli,
quæ est demonstratio naturalis. Item ex capit. ius naturale. distinctione. 1. vbi asseritur
esse iuris naturalis vt liceat vim vi repellere, & idipsum habetur in. l. vt vim. ff. de iustitia & iure. & in cap. significasti. el segundo de homicidio. & in cap. si vero. de sententia excommunicationis. Hanc doctrinam eleganter prosequitur Cicero in ora
tione pro Milone & est communis consensus omnium Philosophorum & Theologorum. Hæc conclusio intelligenda est
cum exceptione quadam: quando scilicet
ex morte aggressoris sequitur notabile damnum reipublicæ, tunc enim tenetur homo
potius pati mortem quàm occidere inuasorem cum tanto damno boni communis,
& hoc ipsa natura nos docet: experimur
enim quod grauia elementa proprios motus deorsum obliuiscuntur & ascendunt sursum, ne detur vacuum quod esset maximum damnum vniuersi. Sed nihilominus
dicimus,
ꝙ
quod
si occiderit inuasorem defendendo
propriā
propriam
vitam cum moderamine
nō
non
peccat
cōtra
contra
iustitiam commutatiuam per
comparationem ad
inimicũ
inimicum
occisum, sed
peccat mortaliter & grauiter contra charitatem & pietatem contra patriam, & insuper contra iustitiam commutatiuam per
comparationem ad rempublicam cui maximum detrimentum infert. Aliud enim
esset non defendere regem cum possis, &
aliud occidere, etenim in priori casu peccas
tantum contra charitatem, in secundo vero
peccas contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
damnificando rempublicam.
Tertia conclusio. Licitum est occidere
inuasorem, etiam si ille qui inuaditur fuerit in culpa prius vt alter aggrederetur ipsum. Hæc probatur eisdem rationibus &
iuribus sicut præcedens conclusio. Etenim
adulter ex iniuria quam facit marito non
amittit ius naturale defendendi propriam
vitam. Præterea ipse inuasor iniuriam &
vim facit, etiam si prius fuerit lacessitus factis aut verbis, ergo licitum est vim illam
& iniuriam repellere. Et confirmatur à simili. Si meus proximus sua culpa & prodigalitate deuenit in extremam necessitatem ego teneor illi succurrere, ergo etiam
si ego mea culpa me constituerim in illo periculo: non tamen poterit alter me occidere, & ego possum licitè me defendere.
Obseruandum est tamen, quod si adulter vel lacessitor præuidit pericula mortis futura ex actione propria, peccat certè peccatum homicidij in corde suo quando tale periculum præuidens, nihilominus statuit se in illo constituere. At vero
|
postea in ipso periculo positus, non amittit ius defendendi se: imo tunc illi est maior
ratio se defendendi donec doleat de peccato: quod non est ita facile in illo conflictu &
perturbatione animi.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum, quòd illa doctrina intelligenda est, quando proximus est
in graui aut extrema necessitate: at vero
quā
do
quando
ipse inuasor ex malitia sua se exponit
tanto periculo, non teneor ego amittere vitam corporalem ne ille damnetur. Ad confirmationem respondetur, quòd quanuis
inuasor ex passione vel ignorantia etiam inuincibili aggrediatur, nihilominus non ex
eo derogatur iuri naturali quod ego habeo,
vt defendam propriam vitam.
Quod si obijcias, tunc esse casum necessitatis in quo debeo vitam corporalem ponere pro vita spirituali proximi, ergo non
licet interficere talem inuasorem. Respondetur, quòd in ipso inuasore duplex miseria
esse potest. Altera quod sit in peccato quod
ipse aliâs commiserat: altera quod dum aggreditur me, afficitur passione absorbente
vsum rationis & iudicium, vel habet ignorantiam inuincibilem iudicans, quòd ego
volo illum occidere. Dico ergo, quòd medium ordinatum ad moderandam passionem eius, vel tollendam ignorantiam, non
est quòd ego amittam propriam vitam,
manet enim ille cum eadem ignorantia &
passione ex quibus me interficere intendit.
Rursus neque ad liberandum illum à peccato quod aliàs commiserat, medium est
quod ego permittam me occidi. Manet
enim cum eodem peccato me interfecto.
Sibi igitur imputandum erit si moritur in
peccato quod vltro commiserat, neque pœ
nituerat. Non enim propterea debeo amittere ius quod habeo ad defendendam propriam vitam, sed possum me ab illo defendere sicut à bestia fera.
Ad alterum argumentum patet ex dictis
in tertia conclusione, non enim adulter confert ius marito, vt occidat illum: neque ipse
amittit ius quod habebat defendendi vitam
propriam ex eo quod
adulteriũ
adulterium
commisit.
DVbitatur secundò. An pro defensione rerum temporalium vel hono
ris licitum sit inuasorem occidere? Ad
hoc breuiter respondetur conclusione affirmatiua, dummodo talis defensio fiat
cum moderamine secundùm proportionem ad finem intentum. Hæc conclusio
est consensus Philosophorum & ferè omnium Theologorum. Illam asserit Cicero vbi supra, & confirmatur ex Aristotele. 3. Ethicorum, capit. 7. vbi laudat mortem, quam quis oppetit vt tueatur sua, ergo si cum periculo vitæ propriæ potest homo bona temporalia tueri, multo magis
cum periculo vitæ aggressoris.
Præterea, Exodi. 28. vt citatur à Diuo
Thoma in argumento, Sed contra, excusatur à reatu sanguinis qui percussit furem
effringentem fores vel
effodiẽtem
effodientem
domũ
domum
.
Item ratione naturali probatur conclusio.
Quoniam diuitiæ sunt instrumenta ad virtutem & necessariæ ad vitæ conseruationem, ergo licitum est ista bona defendere ab iniquo aggressore & vim vi repellere,
non obstante occisione illius, quæ per accidens sequitur ex defensione mea: ipse
enim potius se occidit moraliter, dum à vi
inferenda non desistit. Eadem ratio procedit de honore quod est excellentius
bonũ
bonum
,
quàm diuitiæ.
Ex dictis sequitur vnum corollarium,
quod non tenetur homo fugere aggressorem quando ipsa fuga est ignominiosa: sicuti est militi & viro nobili. Cæterum clericus vel monachus tenetur fugere, si fuga sua defendit vitam aut rem familiarem:
non enim amittit honorem secundùm statum suum, quod si noluerit fugere & se
defendendo occiderit inuasorem: peccat
mortaliter saltem contra charitatem: & certo credo quod peccat contra iustitiam. Et
ratio est, quia ille non se defendit cum moderamine proportionato ad finem intentum, sed maiorem vim adhibet quàm oporteret ad assequutionem finis, etenim quod
respectu vnius hominis est proportionatum medium, respectu alterius non est proportionatum: quoniam ille amitteret honorem si fugeret, hic alter nihil amittit.
Conclusio posita intelligenda est cum limitationibus conclusionum
præcedẽtis
præcedentis
dubij, scilicet,
ꝙ
quod
si fuerit persona publica ipse
|
aggressor, ex cuius morte magnum damnum sequitur reipublicæ, tunc non erit licitum illum occidere pro defensione rerum
temporalium & honoris. Argumenta verò
quæ contra conclusionem possunt obijci
vnico verbo soluuntur, si dicamus quod
quanuis homo teneatur plus diligere vitam
proximi, quàm bona propria temporalia:
hoc tamen præceptum non obligat nisi in
casu necessitatis proximi, & per media communia & ordinata ad illum finem, hic tamen casus non contingit quando proximus
est aggressor ex malitia sua. At vero si ex
ignorantia inuincibili aggreditur bona mea
rapere, putans esse sua, videtur quod tunc
non possim illa defendere occidendo
illũ
illum
.
Respondetur nihilominus, quòd iam est in
culpa dum propria autoritate
cōtendit
contendit
vendicare sibi illa bona, sed deberet petere ante
iudicem.
DVbitatur tertiò. An sit licitum repercutere eum qui postquam percussit,
separat se ab aggressione. v. g. si quis dedit
alapam proximo, an percussus possit statim
repercurtere? ¶ Arguitur primò pro parte
affirmatiua. Quia illa repercussio est recuperatio honoris qui actualiter offenditur, &
repercussione defenditur & recuperatur.
Arguitur secundò à simili. Licitum est
persequi latronem fugientem capta præda,
& eripere illam de manibus eius per vim,
etiam cum periculo vitæ latronis, ergo in
casu posito in fragranti iniuria, repercutere
est quasi eripere prædam honoris de manibus iniqui aggressoris.
Arguitur tertiò. Si quis irritet alterum ad
singulare certamen taliter quod irritatus
amittat honorem, nisi acceptauerit
pugnā
pugnam
aut statim euaginauerit gladium: & licitum
est illi defendere suum honorem, etiam si
is qui irritauit illum verbis, iam taceat
neq;
neque
vltra progrediatur, ergo etiam licitum erit
percutientem repercutere pro defensione
honoris qui adhuc læditur.
Nihilominus sit nobis certissima conclusio & catholica doctrina. Non est licitum
repercutere eum qui percussit, nisi forte adhuc perseueret in pugna: tunc enim repercussio habet rationem defensionis respectu
imminentis periculi, non vindictæ respectu
præteritæ iniuriæ. Probatur egregio testimonio. 1. Petri. cap. 3. Non reddentes malum pro malo, neque male dictum pro maledicto. Item probatur, quoniam vindicta
non est licita particularibus, vt patet Ecclesiast. 28. Qui vindicari vult, à domino inueniet vindictam. At vero qui repercutit vindicat se de percutienti, ergo peccat mortaliter. Hæc est communis doctrina Theologorum bene sentientium. Et si quis aliter
sentit iudicio nostro contradicit sacræ Scripturæ. Verum est tamen quòd non desunt
qui velint fingere quòd illa repercusio non
habet rationem vindictæ dum fit in feruore
pugnæ: sed potius est defensio honoris. Et
idem dicunt de illo qui acceptat duellum
irritatus ab alio, aiunt enim quòd per illam
acceptationem homo defendit honorem
suum. Sed profecto vehementer falluntur
dum ita paralogizantur: quod patebit ex solutionibus argumentorum.
Ad primum argumentum respondetur,
nego antecedens. Quia quanuis honor secundùm leges diaboli recuperetur, tamen
recuperatur per vindictam, quod est illicitum. Et ratio est: quia honor iam est læsus
propter illam percussionem priorem, &
ideo non habet locum ibi iam defensio, sed
est mera vindicta ipsa repercussio: quanuis
per illam recuperetur honor apud viros huius seculi, qui sunt idololatræ mundani
honoris.
Ad secundum concedo antecedens &
nego consequentiam. Ratio differentiæ est
manifesta.
Quoniā
Quoniam
latro adhuc est in exercitio capiendi aliena, dum non est iam in
loco quieto retinens rem alienam. At vero
qui semel percussit vel contumeliam dixit,
iam læsit honorem meum, neque portat
secum quidquam meum quod ego possim
eripere de manibus eius: sicut si quis abscindat manum meam, non possum ego
abscindere manum eius. Imo si occidat
equum meum: non possum ego occidere
equum illius. Quia illa operatio non habet
rationem defensionis, sed potius offensionis per vindictam. Ita igitur homo se habet
qui pro recuperatione honoris repercutit
eum qui se percussit.
Cæterũ
Cæterum
de antecedente
argumenti, nota quòd si fur vel latro iam
|
constituit se in loco tuto, vel rem alienam
deposuit vel abscondit, non est mihi licitum per vim recuperare meam rem: quia
tunc iam ille non infert vim actualiter, sed
omnino iam cessauit. Vnde oportet, quòd
respublica iudicet de latrone & compellat
vt mihi restitua. Quòd si quis obijciat. Si de
facto ego
contendā
contendam
cum latrone vt reddat
quod abstulit, ille non poterit iustè defendere rem illam, igitur ego iustè
cōtendo
contendo
eripere rem illam. Respondetur nego consequentiam. Quia non est inconueniens,
ꝙ
quod
sit
iniusta pugna ex vtraq́ue parte: maximè
ꝙ
quod
defensio latronis est contra iustitiam
cōmutatiuam
commutatiuam
: compulsio autem mea est contra
iustitiam legalem, atque ita diuersis rationibus vtraque pugna est iniusta.
Ad tertium
respōdetur
respondetur
, quòd nullo modo est licitum acceptare duellum quod
cō
demnatur
condemnatur
in Concil. Trident. Sess. 25. c. 19.
in decreto de reformat. & quanuis grauissimæ pœnæ quæ illic apponuntur contra sic
pugnantes & contra fauentes illos,
intelligā
tur
intelligantur
de solenni duello, non solum illud
duellũ
duellum
est
illicitũ
illicitum
iure naturæ, sed etiam quodlibet aliud singulare certamen eorum, qui se
adinuicem inuitant vel irritant ad pugnam,
est iure naturæ illicitum: nam vterque se exponit periculo mortis vel occisionis: neque
potest habere rationem defensionis talis acceptatio. Poterit
tamẽ
tamen
homo sic irritatus ab
alio prudenter & Christianè
respōdere
respondere
pro
defensione sui honoris, dicendo vbicunque
tu me fueris aggressus, vir ego sum qui me
possum defendere, etiam forte cum malo
tuo atque periculo. Atque ita vim moderatè repellit, quousque alter armis velit vti.
Tunc enim iam constat quòd armis potest
se defendere. Sed adhuc dubitat aliquis, si
quis iratus me vocat dicens, quòd vult mihi certa verba facere seorsum, an sit licitum
exire, etiam si suspicet, quòd ille vult vti armis contra me? Ad hoc respondetur, quòd
prudentia opus est in huiusmodi casibus,
fortassis enim habet rationem defensionis,
si in tali casu vir nobilis irritatus velit ęxire ad audiendum sermonem eius qui irritat: quia forte verbis terminabitur illorum
dissidium. At vero si irritatus, est certus moraliter, quòd irritans vult cum illo digla
diari, debet verbis suum honorem modeste defendere, vt iam diximus: sed non
tenebitur domi manere, sed poterit exire
quoties sibi opportunum erit ad negotia
sua tractanda.
DVbitatur quarto. An in defensionem
sui, licitum sit præuenire eum qui paratus est iniquè aggredi? Verbi gratia, an
vxor quæ certa est, quòd maritus vult nocte illam suffocare, possit præuenire maritum, & illum occidere. Similiter an habeat
rationem defensionis, si quis occidat eum
qui vadit ad iudicem, vt imponat falsum testimonium propter quod erit occidendus,
vel infamandus vel amissurus bona temporalia. ¶ Pro solutione nota, quòd præuenire in præsenti est, antequam inimicus inuadat damnificare. Nota secundo, quòd aliquando huiusmodi præuentio non est simpliciter præuentio, sed secundum quid, verbi gratia, quando ego post vnum actum aggressionis præuenio alterum, quem prudenter timeo esse futurum in damnum meum.
Sit igitur prima conclusio. Non est licitum simpliciter præuenire eum, quem timeo futurum esse aggressorem. Probatur,
quia illa pręuentio non est propriè defensio, sed directè est occisio hominis ordinata ad conseruationem propriæ vitæ: quemadmodum si adultera nouit, quòd maritus
est conscius adulterij quod illa commisit:
qui tamen nondum quidquam parauit, nihil dixit, vnde colligatur, quòd est actualis
aggressor: nihilominus mulier prudenter
timet, quòd illam sit occisurus. Dicimus
quòd in hoc casu, non est licitum præuenire maritum, & per insidias illum occidere.
Confirmatur conclusio. Quia illud vniuersale principium, vim vi repellere licet, nullo modo verificatur in illo casu: quin potius verificatur, quando supra iniuriam factam altera additur.
Secunda conclusio. Postquam iam aggressor fecit aliquam actionem parando mihi insidias, quas ego aliter effugere non possum nisi occidendo illum: tunc licitum est
mihi medio tempore,
antequā
antequam
instet
meũ
meum
damnũ
damnum
, occidere
insidiātem
insidiantem
etiā
etiam
si pro tunc
quietus sit. Ratio est: quia tunc
ꝓpriè
propriè
loquẽ
do
loquendo
est defensio vitæ meæ:
nā
nam
profecto mo|
raliter loquendo, ille est actualis aggressor.
v. g. in casu posito, potest mulier adultera
occidere maritum de quo certa est quod
iam habet vel
venenũ
venenum
paratum, vel
gladiũ
gladium
aut aliquid simile:
tũc
tunc
enim vim vi repellit
moraliter loquendo, quanuis physicè pro
tunc ipse maritus nihil agat. Similiter dico
de secundo casu: quod si ille qui vadit ad iudicem fuerit admonitus & noluerit retrocedere, poterit is qui
iniuriā
iniuriam
patitur occidere
illum defendendo se vel sua: si aliter non potest. Imo vero Caiet. infra in. q. 95. ar. 8. ad 3.
& in summa in verbo duellum, ait, quòd
innocens tunc poterit prouocare accusatorem ad duellum & occidere:
quoniā
quoniam
accusator iam inuadit innocentem occisurus gladio iudicis. Quin potius
secundũ
secundum
istam rationem posset
etiā
etiam
occultè occidere aggressorem
nō
non
prouocando ad
duellũ
duellum
, siquidem
habet illa actio rationem defensionis
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ. At vero contra
hanc
sententiā
sententiam
Caietani sunt tria
argumẽta
argumenta
.
Primum argumentum est. Si ipse accusator
bona fide imponeret mihi crimen, non liceret mihi illum occidere, ergo neque si mala
fide. Probo consequentiam. Quia defensio
vitæ propriæ, vt iam diximus licita est
etiā
etiam
contra ignorantem inuincibiliter.
Arguitur
secũdò
secundò
. Sequeretur
ꝙ
quod
etiam si
accusator intenderet damnificare in causa
ciuili, licitum esset
illũ
illum
occidere. Probatur
consequentia. Quia si illa actio habet rationem defensionis, licita erit pro conseruatione rerum temporalium.
Cōsequens
Consequens
autem
videtur esse inconueniens. Quoniam tunc
daretur occasio litigantibus, vt
occiderẽt
occiderent
homines quos falsos testes esse iudicauerint:
quod esset magna perturbatio reipublicæ.
Confirmatur. Nam iudex iuste puniret talem
interfectorẽ
interfectorem
, ergo ipse iniustè occidit.
Arguitur tertiò. Quia propriè vis non dicitur, nisi quando aliquis actualiter aggreditur aliquo facto per se nociuo, sed ille accusator nondum sic aggreditur, ergo tunc
nō
non
verificatur, quod vim vi innocens repellit.
Magister Soto propter hoc tertium argumentum in lib. 5. de iust. & iure. q. 1. art. 8. te
net partem negatiuam. Nihilominus sententia Caiet. mihi multo probabilior est. Et
cō
firmatur
confirmatur
, quia
licitũ
licitum
esset mihi occidere ho
minem qui vocat seruum, vt me occidat: si
non habeo alium
mediũ
medium
, quo
vitā
vitam
seruem
incolumem. Item si quis vadit vt soluat vel
irritet canem aut leonem contra me,
licitũ
licitum
est mihi
illũ
illum
occidere, antequàm soluat canem aut leonem, ergo etiam in casu posito
licitũ
licitum
erit occidere
accusatorẽ
accusatorem
vel
inuasorẽ
inuasorem
.
AD argumenta in oppositum
respōdetur
respondetur
. Ad primum, quòd sicut non possum me defendere per vim ab ipso iudice
& ministris, qui bona fide secundùm allegata & probata procedunt, etiam si ex ignorantia id faciat, ita neque
accusatorẽ
accusatorem
possum
occidere, qui bona fide & iuridicè me accusat. Ratio est, quia omnes isti exequuntur
officium legalis iustitiæ, ac per consequens
non faciunt mihi iniuriam. Et confirmatur.
Quia innocens probatus nocens tenetur pati mortem illatam à ministris reipublicæ, ergo accusatus tenetur pati accusationem factam secundùm legalem iustitiam. Ratio
vtriusque est: quia sic expedit
cōmuni
communi
bono
reipublicæ.
Cęterũ
Cęterum
quando quis me inuadit
vel accusat siue ex malitia siue ex ignorantia & non
secundũ
secundum
iustitiam legalem,
licitũ
licitum
mihi est me defendere,
nō
non
obstante morte
illius. ¶ Sed rogat quis quid agam ego, si
quis vadit ad me accusandum de crimine
vero sed occulto, ex cuius accusatione mihi
certũ
certum
periculũ
periculum
creatur mortis vel infamiæ.
Respondetur, quòd si ille non habet ius ad
me accusandum, neque procedit
secũdùm
secundùm
iustitiā
iustitiam
legalem, ita me possum defendere
ab illo, sicut ab imponente falsum crimen.
Ad secundum argumentum respondetur concedo sequelam. Diximus enim iam
quod licitum est pro defensione
rerũ
rerum
temporalium inuasorem occidere. Cum igitur
ille accusator per se vel per tertiam
personā
personam
iniquè contendat accipere mea bona:
licitũ
licitum
mihi erit illa defendere. Neque illud inconueniens sequitur ex ista doctrina, nisi ex malitia hominum litigantium: qui non prudenter examinabunt circunstantias, in quibus licitum est falsum accusatorem & falsum testem occidere. Ad confirmationem respondetur, concedo antecedens, &
nego consequentiam. Quia iudex procederet ex falsa præsumptione. At si iuridicè posset probari ratio iustæ defensionis,
|
tunc iudex iniquè puniret interfectorem.
Ad tertium argumentum respondetur,
quòd moraliter loquendo, ille iam cœpit
facere vim quando apponit causam certam
periculi futuri: sicut qui parat laqueum pedibus meis in loco per quem mihi necesse
est transire, neque enim debeo expectare ad
repellendam vim, quando iam nullum erit
remedium. Sed tunc verè me defendam,
quando iam posita est aliqua actio per
quā
quam
per bonam consequentiam sequitur meum
periculum: alioquin postea nullus est locus
defensioni relictus.
DVbitatur quinto & vltimo. An sit licitum intendere occisionem aggressoris, vt seipsum homo defendat vel sua bona?
Arguitur primò pro parte affirmatiua.
Omne quod licitum est facere, licitum est
intendere & velle: sed licitum est occidere
inuasorem defendendo se cum moderamine inculpatæ tutelæ, ergo & velle occisionem illius & intendere illam.
Arguitur secundò. Licitum est se
defendẽti
defendenti
ferire aggressorem in corde illius: imo
& hoc ipsum intendere, sed talis percussio
ex natura sua mortifera est, ergo etiam est licitum intendere occidere illum.
Arguitur tertiò. Quoniam sententia D.
Tho. videtur nimis scrupulosa. Quis enim
est qui se defendat, qui non eligat
occisionẽ
occisionem
inuasoris, quando
nō
non
aliter potest euadere?
sed electio esse non potest sine intentione
finis: imo
idẽ
idem
actus est electio & intentio diuersis rationibus, ergo non peccat mortaliter, qui intendit occidere inuasorem, vt se
defendat. De hac difficultate M. Soto vbi supra, ait mentem D. Tho. claram esse, videlicet quod tunc duntaxat homicidium fit ex
intentione propter
defensionẽ
defensionem
,
quādo
quando
quis
alterũ
alterum
aggreditur, ipsum præueniens vel ad
vindicandā
vindicandam
præteritam iniuriam vel ad cauendam
futurā
futuram
. Et ideo optime ait D. Tho.
id tantum licere publicæ potestati, vel per
bellũ
bellum
respectu hostium exteriorum, vel per
exequutionẽ
exequutionem
iustitiæ respectu pestilentium
ciuiũ
ciuium
. Sed quando aliquis se defendit
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ, dicit quod nihil
horũ
horum
cōtingit
contingit
, etiam si homo directè mittat
iaculum ad cor, vt occidat aggressorem. Vnde videtur sentire quod se defendendo cum
moderamine
nō
non
intendit
occisionẽ
occisionem
aggressoris. Et inquit insuper: quòd potest teneri,
ꝙ
quod
talis occisio non est
mediũ
medium
ad
cōseruationem
conseruationem
vitæ: sed conseruationis effectus. Nam
consueto sermone rectè
etiā
etiam
appellatur medium,
eodemq́;
eodemque
nomine vtitur D. Thom. in
hoc artic. Hactenus Magister Soto. Verumtamen hic modus dicendi & explicandi doctrinam D. Tho.
neq;
neque
nobis placet,
neq;
neque
D.
Tho. est,
nusquā
nusquam
enim D. Tho. dicit quod
occisio hominis est medium
licitũ
licitum
personæ
priuatæ ad
conseruationẽ
conseruationem
vitæ, sed inquit,
quod ipsa defensio est
mediũ
medium
ad
conseruationẽ
conseruationem
vitæ, & quod ipsa occisio est effectus
per accidens
cōsequutus
consequutus
& præter intentionem. Præterea limitare
occisionẽ
occisionem
hominis
ex intentione,
tantũ
tantum
ad illos modos, falsum
est.
Nā
Nam
potest quis
intẽdere
intendere
occidere hominem, vt rapiat pecunias vel ob
aliũ
alium
finem ad
salutem
suā
suam
conseruandam. Alij
autẽ
autem
aiunt,
quòd
licitũ
licitum
est velle occisionem & intendere
tanquā
tanquam
effectum necessario
consequutũ
consequutum
ex defensione vitæ: non autem vt medium
ad finem. Sed neque isti attingunt
veritatẽ
veritatem
& mentem D. Tho.
nā
nam
ipse appellat talem
occisionem effectum per accidens & præ
ter intentionem defendentis seipsum. Quapropter effectus ille nulla ratione potest dici moralis & voluntarius ipsi defendenti se.
Et ratio est manifesta. Quia ille effectus
nō
non
est directè voluntarius, vt patet. Neque indirecte, quia non tenetur homo euitare illum
effectum, dum se cum moderatione defendit, ergo nullo modo est voluntarius. Item
falluntur in eo quod
dicũt
dicunt
esse effectum necessario consequutum ex defensione vitæ.
Etenim si dum ego defendo vitam meam,
ipse aggressor separet se: non sequitur mors
illius. At vero si persistit adhuc, & ego me
non possum aliter defendere, tunc necessariò ex suppositione, consequitur occisio aggressoris, non ex ipsa defensione vt est operatio defendentis volita & moralis. Et propterea propriè respectu illius defensionis dicitur effectus per accidens & præter
intẽtionẽ
intentionem
operantis. Caiet. autem in hoc loco optime explicat
mentẽ
mentem
D. Tho.
exẽplo
exemplo
medici,
qui intendit sanitatem infirmi per mediam
potionem, ex qua consequitur debilitatio
infirmi. Tunc enim profectò constat, quòd
|
medicus non intendit directè vel indirectè
debilitare infirmum: neque accipit pro medio debilitationem: sed solum permittit illam propter maius bonum. Quemadmodum etiam Deus concurrit ad aliquam operationem quatenus bona est, quæ tamen necessario est peccatum, quatenus est à libero
hominis arbitrio contra legem operante: &
tamen nullo modo intendit Deus
peccatũ
peccatum
neque directè neque indirectè neque est
causa peccati simpliciter: sed solum permittit peccatum propter aliud maius bonum.
Ita omnino se habet qui se defendens cum
moderamine inculpatæ tutelæ
aggressorẽ
aggressorem
occidit.
PRO solutione argumentorum notandum est, quòd idem actus materialiter
potest esse bonus respectu vnius voluntatis,
& malus respectu alterius. v. g. passio Christi fuit valde bona respectu volutatis Christi: at verò fuit mala vt procedebat à voluntate Iudæorum & crucifigentium.
Notandum secundò. Quod in defensione cum modera mine inculpatæ tutelæ,
idẽ
idem
actus materialiter est defensio, & est occisio. Defensio quidem bona, quia consideratur ex parte ipsius defendentis tanquam medium proportionatum fini, qui est vitæ conseruatio. Occisio autem est mala respectu
inuasoris: quia ipse tenebatur se subtrahere
ab illo periculo. Et ideo est illi indirectè voluntaria. Cæterum causa physica occisionis
illius bene potest contingere quod sit ipse
defendens se, non autem erit causa moralis,
nisi fortè ex vindicta & odio occidat aggressorem, cum se defendit etiam cum moderamine inculpatæ tutelæ. Est autem hæc
doctrina valde necessaria pro alijs materijs
moralibus. Sunt enim aliqui casus, in quibus
oportet aduertere, an aliquis effectus, qui
aliâs esset malus, moraliter, sit dicendus effectus per accidens, & præter intentionem?
Et an assumatur vt medium, vt sit directè,
vel indirectè volitum? Cuius rei sint nobis
duo exempla. Infirmatur quis vehementer
infirmitate stomachi, vel opilatione ventris, ad cuius remedium necesse est puri &
optimi vini magnam quantitatem sumere:
vnde rursus necesse est, naturaliter quod infirmus inebrietur. Tunc nihilominus secun
dùm communem sententiam licita est illa
medicina, non obstante ebrietate, quoniam
ebrietas in illo casu est effectus per
accidẽs
accidens
,
& præter intentionem accipientis medicinam per se ordinatam ad salutem. At verò
si illa medicina immediatè dirigeretur ad
ebrietatem, non esset licitum illam sumere,
etiam si ex ebrietate rursus sequeretur conseruatio vitæ. Ratio est: quia non sunt facienda mala, vt inde veniant bona: sicut etiam
non sunt relinquenda bona, quanuis præter
intentionem operantis sequantur mala: iuxta illud commune Prouerbium; Potius scandalum nasci permittitur, quàm veritas relinquatur. Est aliud exemplum. Si ad conseruandam vitam, necessaria esset naturaliter
expulsio superflui seminis: nihilominus
nō
non
esset licitum vti medicina vel confricatione
excitatiua pollutionis. Ratio est, quia tunc
sumeretur medium, quod secundùm se illicitum est. At vero si esset aliqua medicina,
quæ immediatè ordinaretur ad confortandum partes vegetatiuas vel ad purgandum
hominem, vnde consequeretur physicè effusio seminis:
licitũ
licitum
esset sumere talem medicinam, quia illa effusio est effectus per accidens, & præter intentionem
accipiẽtis
accipientis
medicinam, nisi homo consentiat vel desideret
ipsam pollutionem: sicut potest etiam peccare se defendendo, qui gaudet de morte
aggressoris. Cæterum diiudicare, qui nam
dicantur effectus per accidens, & in quo casu teneatur homo relinquere
actionẽ
actionem
aliàs
bonam, ne inde consequatur malum: vel in
quo casu sit ei licitum prosequi
bonā
bonam
actionem, etiam si inde sequatur aliquod
malũ
malum
:
magnum negotium est & prudentiæ non
vulgaris. Duo tamen documenta vniuersalia possumus ante oculos habere in huiusmodi casibus diiudicandis.
Primum documentum sit.
Quādo
Quando
actio
bona secundùm se, ex qua sequitur aliquis
effectus secundùm se illicitus vel nociuus
respectu alterius: est tamen mihi necessaria
ad
cōseruationem
conseruationem
eius, ad quod habeo ius:
erit mihi
licitũ
licitum
in illa bona actione perseuerare:
dũmodo
dummodo
effectus ille per accidens
cōsequutus
consequutus
non sit nociuus notabiliter bonis
cō
munibus
communibus
. Et multo magis erit licitum persistere in illa actione,
quādo
quando
ipsa est promo|
tiua boni
cōmunis
communis
. Hoc documentum verificatur in actione defensionis propriæ vitæ, ad quam sequitur occisio aggressoris: &
in sumptione medicinæ, ad quam sequitur
per
accidẽs
accidens
ebrietas vel emissio seminis. Verificatur etiam maximè in bello iusto, quando milites pugnantes contra hostes, &
ciuitatẽ
ciuitatem
,
occidũt
occidunt
pariter
innocẽtes
innocentes
per accidens,
& præter intentionem. Sic enim expedit
cō
muni
communi
bono, quòd milites non desistant ab
impugnatione ciuitatis, non obstante innocentum periculo.
Secundum documentum sit. Quando
actio illa quæ bona est, aut certè non est mala secundum se, non est mihi necessaria, sed
potius parum vtilis: etsi cessem ab illa, parum aut nihil nocumenti mihi accidit: &
ex alia parte sequitur aliquod
nocumẽtum
nocumentum
notabile proximo: teneor cessare ab illa actione vel ex charitate vel ex iustitia. Verbigratia. Si quis recreandi animi gratia velit iaculari ad scopum, ad quam actionem ille
ius habet: tamen si dum vult iaculari videat
hominem transeuntem, & nihilominus iaculetur, & occidat hominem: non potest dici illa occisio effectus per accidens, & præ
ter intentionem iaculantis, sed est illi indirectè volita illa occisio. Et ratio est, quia ille tenebatur cessare ab illa actione: ex qua cessatione parum, aut nihil damni reportabat:
quanuis aliâs haberet potestatem iaculandi. Et per hunc modum in alijs casibus philosophandum est de proposita difficultate.
Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum quod si sermo sit de licito
per se: maior est vera, sed minor est falsa,
quod sit licitum per se & absolutè occidere
aggressorem: sed solum dicitur esse licitum
seu potius non illicitum in sua causa per accidens. Et idcirco non valet
cōsequentia
consequentia
dum
infertur, ergo licitum est velle & intendere
occisionem aggressoris: sed solum sequitur,
ergo licitum est velle & intendere defensionem propriæ vitæ, non obstante occisione
aggressoris.
Ad secundum respondetur,
cōcedo
concedo
maiorem & minorem, & nego
cōsequentiam
consequentiam
.
Quia variatur appellatio verbi intendere.
Non enim sequitur, quod si quis intendit
vnum cui aliud intrinsecè annectitur, quòd
intendat illud quod intrinsecè annectitur:
quemadmodũ
quemadmodum
medicus intendit dare medicamentum propter salutem infirmi: cui tamen medicamento intrinsecum est, quod
debilitet, tamen non sequitur quod medicus intendat debilitationem infirmi: nec directè nec indirectè velit eam.
Ad tertium argumentum respondetur,
quod sententia Diui Thomæ, non est scrupulosa prout à nobis explicata est. Eodem
enim modo potest homo se defendere
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ, non obstante occisione inimici, atque si licitum esset in
illo casu intendere occisionem
tanquā
tanquam
medium ad salutem propriam. Quin potius
doctrina Diui Thomæ sic explicata, est necessaria pro alijs materijs. Et si quis aliter loquitur impropriè loquitur: etiam si sentiat
nobiscum.
ARTICVLVS VIII.
¶ Vtrùm aliquis casualiter occidens hominem, incurrat homicidij reatum.
AD Octauum sic proceditur. Videtur, quòd aliquis casualiter occidens
hominem, incurrat homicidij reatum. Legitur enim Genes. 4. quòd
Lamech credens interficere
bestiā
bestiam
,
interfecit hominem: & reputatum
est ei ad homicidium. Ergo
reatũ
reatum
homicidij incurrit, qui casu aliter
hominem occidit.
¶ 2 Præterea. Exodi. 21. dicitur,
Si quis percusserit mulierem præ
gnantem, & abortiuum fecerit: si
mors eius fuerit subsecuta, reddet
animam pro anima. Sed hoc potest
fieri absque intentione occisionis.
Ergo
homicidiũ
homicidium
casuale habet homicidij reatum.
¶ 3 Præterea. In decretis distin|
ctione
50. inducuntur plures canones, quibus casualia homicidia
puniuntur. Sed pœnæ non debentur nisi culpæ. Ergo ille qui casualiter hominem occidit, incurrit homicidij reatum.
SED contra est, quod Augustinus
dicit ad Publicolam, Absit, vt
ea quæ propter bonum ac licitum
facimus, si quid propter hoc præ
ter nostram
volũtatem
voluntatem
quicquam
mali acciderit, nobis imputetur.
Sed
cōtingit
contingit
quādoque
quandoque
, vt propter
bonum aliquod facientibus, homicidium consequatur casualiter. Ergo
nō
non
imputatur facienti ad
culpā
culpam
.
RESPONDEO dicendum,
quòd secundum
Philosophũ
Philosophum
in secundo
Physicorum. Casus est causa agens præter
intentionẽ
intentionem
. Et ideo
ea quæ casualia sunt simpliciter loquendo, non sunt intenta, neque
volũtaria
voluntaria
. Et quia omne peccatum
est voluntarium secundum Augustinum, consequens est, quòd casualia, inquantum huiusmodi,
nō
non
sunt
peccata.
Cōtingit
Contingit
tamen, id quod
non est actu, & per se volitum vel
intentum, esse per accidens volitum vel intentum,
secũdum
secundum
quod
causa per accidens dicitur remouens prohibens. Vnde ille qui non
remouet ea, ex quibus sequitur homicidium, si debeat remouere, erit
quodammodo homicidium voluntarium. Hoc autem contingit dupliciter. Vno modo quando dans
operam rebus illicitis, quas vitare
debebat, homicidium incurrit. Alio modo quando non adhibet debitam solicitudinem. Et ideo se
cundum iura, si aliquis det operam
rei licitæ, debitam diligentiam adhibens, & ex hoc homicidium sequitur, non incurrit homicidij reatum: si verò det operam rei illicitæ,
vel etiam det operam rei licitæ,
nō
non
adhibens diligentiam debitam,
nō
non
euadit homicidij reatum, si ex eius
opere mors hominis sequatur.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
Lamech non adhibuit
sufficiẽtem
sufficientem
diligentiam ad homicidium vitandum, & ideo reatum homicidij
nō
non
euasit.
AD
secũdum
secundum
dicendum, quòd
ille qui percutit mulierem
prægnā
tem
prægnantem
, dat operam rei illicitæ. Et ideo
si sequatur mors vel mulieris, vel
pueri animati, non effugiet homicidij crimen, præcipuè cùm ex tali
percussione in promptu sit, quòd
mors sequatur.
AD tertium dicendum, quòd secundum canones imponitur pœna
his qui casualiter occidunt, dantes
operam rei illicitæ, vel non adhibentes diligentiam debitam.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Qui dans operam rei
licitæ adhibet debitam diligentiam: si
ex hoc homicidium sequatur, non incurrit
homicidij reatum.
Secunda conclusio. Qui dat operam rei
illicitæ vel non adhibet diligentiam debitam, non euadit homicidij
reatũ
reatum
: si ex eius
opere homicidium sequatur.
COMMENTARIVS.
Pro intelligentia literæ articuli. Nota ex
D. Tho. in 2. senten. dist. 30. quæst. 1. artic. 2.
quod nomine reatus
ꝓpriè
propriè
intelligitur obligatio ad pœnam propter culpam. Hinc est,
quod ipse docet in
dist. 42. quæst, 1. artic. 2.
|
quod cum reatus sit medium inter culpam
& pœnam, accipitur aliquando pro vtralibet. Atque proinde in conclusionibus D.
Thom. potest reatus accipi propriè pro ipsa obligatione ad pœnam: potest etiam accipi pro culpa vnde oritur obligatio, vel
etiam pro ipsa pœna quæ oritur ex culpa.
Tota difficultas huius articuli est de irregularitate, quæ consequitur ex occisione
vel mutilatione hominis. De qua re agunt
Iurisperiti in titulis de homicidio. & in decreto distinct. 50. Summistæ in verbo irregularitas. & in verbo homicidium. Couarru. in Clemen. si furiosus. de homicidio voluntario. Nauar. in manua. c. 27. & super. c.
fin. 14. quæst. 6. Castro libro. 2. de potestate legis pœnalis. Theologi in. 4. Sentent.
distinct. 25. Soto libro. 5. de iustit. & iure.
quæst. 1. art. 4. & 9.
Quatuor nobis disputanda videntur necessariò in præsenti tractatu. Primum erit
de irregularitate, quæ incurritur ex homicidio voluntario. Secundum, de illa quæ incurritur ex homicidio casuali. Tertium, de
illa quæ incurritur ex mutilatione. Quartum, de modo quo tollitur irregularitas: &
simul dicemus, an irregularitas sit propria
censura ecclesiastica de qua possit quis absolui, sicut de alijs censuris ecclesiasticis per
bullam Cruciatæ.
Ante omnia supponenda est irregularitatis diffinitio. Quæ quidem, vt colligitur ex
doctoribus citatis talis est. Irregularitas est
impedimentum iure
Pōtificio
Pontificio
introductũ
introductum
ad suscipiendos ordines & in susceptis
ministrādum
ministrandum
. Dicimus in hac diffinitione quod
sit impedimentum iure Pontificio introductum: vt doceamus, quod nulla irregularitas iure naturali vel diuino introducta est.
In qua re omnes conueniunt. Sed specialius
legendus est Innoc. in. c. nisi cum pridem.
de renuntiatione. & in. c. ad audientiam. de
homicidio voluntario. Et probatur. Tum
quia in sacris literis nullus reperitur locus in
quo sit introducta irregularitas: tum etiam
quia sæpe Summi Pontifices dispensant super irregularitatibus: at vero si irregularitas
naturali vel diuino iure esset introducta,
nō
non
posset fieri huiusmodi dispensatio. Et quanuis 1. ad Timot. c. 3. videatur fieri mentio de
irregularitate bigamiæ, & etiam de illa quæ
contrahitur ex homicidio: inde tamen non
colligitur, quod irregularitas sit diuino iure
introducta: quoniam Apostoli statuebant
aliquādo
aliquando
leges positiuas ecclesiasticas vtentes ordinaria potestate, quam habebant in
Ecclesia. Ex his sequitur: quod nulla irregularitas est admittenda, nisi fuerit expressa in
iure. Probatur. Quia iure positiuo est introducta, ergo vbi non fuerit expressum ius de
irregularitate, non est admittenda. Et præterea probatur ex Bonifacio VIII. capit. ijs
qui. de sententia excom. in. 6. vbi expressè
hoc ipsum docet. Deinde irregularitas est
odiosum impedimentum: sed odia sunt restringenda, ergo in materia irregularitatis,
non valet argumentum per locum à simili
vel à fortiori: sed debet esse expressa in ipso
iure. v. g. si sit imposita irregularitas contra
Sodomitas, non sequitur quod committentes peccatum bestialitatis incurrant illam.
Est tamen argumentum contra
istā
istam
doctrinam. Quoniam in casu dubij, an Petrus
sit irregularis vel non, debet haberi
tanquā
tanquam
irregularis, ergo materia irregularitatis non
est odiosa. Antecedens probatur ex
cap. ad
audientiam. & ex cap. significasti. de homicidio. in quibus apertè diffinitur illud antecedens. Ad hoc argumentum
Ioannes Andreas, Panormit. & multi alij Canonistæ in
dict. cap. ad audientiam. & Nauar. in suo manua. cap. 17. nu. 193. dicunt, quòd in foro
cō
scientiæ
conscientiæ
in dubio, debet Petrus iudicari irregularis, non autem in foro contentioso. Sed
hæc distinctio non probatur à
Couar. in loco citato. Sed arguit contra illam primò,
quia
in citato cap. is qui. absque vlla distinctione inter forum conscientiæ, & iudiciarium decernit Bonifacius, quod nulla est
irregularitas est nisi fuerit expressa, in iure,
ergo in re dubia,
etiā
etiam
in foro conscientiæ iudicandus est liber Petrus ab irregularitate.
Item
canones citati, ad audientiam. & significasti, absque distinctione decernunt, quod
in re dubia debet quis iudicari irregularis,
ergo non oportet distinguere inter forum
conscientiæ & iudiciarium, imo vero illa
iura ex primæua intentione videntur procedere de foro iudiciario. Aliter ergo respondet Couarruuias dicens, quòd dubium
|
de irregularitate potest contingere dupliciter. Vno modo vt sit dubium de ipso iure. Altero modo vt sit dubium de ipso facto. Hoc est, possumus dubitare an sit lata
aliqua lex de tali irregularitate: & rursus
possumus dubitare, an Petrus fecerit illam
actionem propter quam sit posita irregularitas. Dicit ergo quod quando dubium fuerit de ipso iure: iudicandum est, quod Petrus non sit irregularis. Et probatur ex
cap.
is qui. vbi supponitur quod nulla est irregularitas, nisi habeatur expressa in ipso iure: at vero si dubitatio fuerit de facto: tunc
in vtroque foro debet Petrus censeri irregularis, quoniam ita disponit ius ecclesiasticum in illis tribus citatis capitulis. Et quantum ad hoc ita procedendum est de ipsa irregularitate, sicut si esset materia fauorabilis. Et præter ipsa iura citata: est etiam ratio
quæ colligitur ex iure. Quoniam in æquali
dubio ea pars est eligenda in qua minus periculi est. Sed in materia de qua loquimur
minus periculi est, si homo se gerat vt irregularis: quia ex hoc nullum timetur malum, at vero ex opposito magnum incommodum timetur, scilicet, quòd irregularis
& indignus minister celebret
sacramẽtum
sacramentum
.
Ex qua etiam ratione possumus colligere,
quod si fuerit æquale dubium an Petrus sit
excommunicatus aut suspensus, debet se habere tanquam excommunicatus & interdictus, maximè in foro conscientiæ: & debet
quærere absolutionem ab huiusmodi vinculis antequam celebret. Sequitur deinde
principaliter quod nulla irregularitas contrahitur propter actum purè interiorem.
Probatur quia omnis irregularitas introducta est iure pontificio: sed ius
pōtificium
pontificium
nihil decernit circa actus purè interiores, ergo. Vnde non facile intelligitur, quid significent quædam verba quæ habentur in Iubilæis & Priuilegijs. Videlicet, quod confessarius electus possit dispensare super irregularitate
etiā
etiam
mentali. Fortassis posset quis dicere, quod nomine irregularitatis interioris &
mentalis intelligenda est illa quæ incurritur propter actum exteriorem, sed ille actus est occultus, neque potest in iudicio
probari: ita vt talis irregularis absoluatur
tantum in foro animæ. Huic sententiæ non
videtur refragari Couarruuias vbi supra: eo
quod verba illa iubilæi non videntur posse
habere alium sensum: quoniam esset ridiculum explicare illa de irregularitate purè
mentali. Quia nulla talis est, neque esse potest. Ista intelligentia non est nobis improbabilis & certè probabilior esset: nisi contingeret, quod in multis literis apostolicis
aliqua inseruntur ex inaduertentia notariorum, quæ omnino sunt impertinentia &
nullum
operātur
operantur
effectum. Sequitur etiam
ex dictis falsum esse quod irregularitas incurritur ex effusione sanguinis aut seminis
in Ecclesia, sicut opinatus est
Soto vbi supra artic. 4. ratio est quia in toto iure non
inuenitur.
Est tamen argumentum ad probandum
quod est aliqua irregularitas diuino iure introducta. Quoniam irregularitas bigamiæ
incurritur ante baptismi susceptionem, vt
verbi gratia, si infidelis in statu infidelitatis
duas habuit vxores successiuè, est irregularis, ita vt etiam postea suscepto baptismate,
non possit promoueri ad ordines sine dispensatione irregularitatis. At vero lex positiua ecclesiastica
nō
non
extenditur ad eos qui
non sunt baptizati, ergo illa irregularitas
nō
non
incurritur ex iure pontificio. Maior habetur expressè in decreto distinctione 26. capit. acutius. & capit. deinde. quod est Innocentij Primi. & in capit. vna. quod est Diui
Ambrosij. & Innocent. in capit. deinde. diffinit hanc irregularitatem non tolli per baptismi susceptionem.
Secundò arguitur. Probabilis sententia
est, quod propter homicidium perpetratum ante baptismum incurritur irregularitas, quæ non tollitur per baptismi susceptionem: sed illa irregularitas non potest introduci per legem ecclesiasticam, ergo iure diuino vel naturali introducta est. Maior est
opinio glossæ in capit. si quis viduam distinctione 50. quam sequuntur Archidiaconus,
Dominicus & alij Canonistæ. Et quidam
ex Theologis, vt est Ioannes de Maioris
in. 4. sentent. distinct. 27. quæst. 8.
Ad primum argumentum
Diuus Hieronymus, cuius verba habentur in decreto. distin. 26. cap. 1. & super primam ad Timoth.
cap. 3. opinatus est, quod ante susceptionem
|
baptismi non contrahitur bigamia. Illum sequuntur
glo. ordi. & Lyra. in illo. cap. ad Timoth. supra. & Maior. in, 4. vbi supra. &
nō
nulli
nonnulli
etiam ex Canonistis: vt refert Abbas
in capit. gaudemus. de diuortijs. & mouentur ad hanc sententiam propter primum argumentum. Nihilominus tenendum est,
quod bigamia contrahitur etiam ante baptismi susceptionem, & quod non tollitur
istud impedimentum per
baptismũ
baptismum
. Hanc
veritatem efficaciter
probāt
probant
tria capitula citata in primo argumento, præsertim in
cap.
deinde. quoniam illud est diffinitio Pontificis quę nos cogit hanc sequi sententiam. Ad
argumentum igitur respondetur, quòd bigamia consistit in hoc quod aliquis sit diuisus secundum carnem. Fit autem hæc diuisio per hoc quod aliquis successiuè
cōtrahit
contrahit
cum duabus vxoribus: eo quod vir & vxor
fiunt vna caro, & idcirco qui cum duabus
vxoribus contrahit, diuisus est
secundũ
secundum
carnem. Quæ quidem diuisio introducta est
non per legem positiuam: sed ex natura rei
cognoscitur. Hinc ergo dicimus quod irregularitas bigamiæ habet
fundamẽtaliter
fundamentaliter
ortum ex natura rei: at verò non habet formaliter rationem irregularitatis, nisi accedente
lege ecclesiastica, quæ prohibet bigamum
promoueri ad ordines propter indecentia,
eo quod ministri ecclesiæ debent repræsentare Christum vnius ecclesiæ sponsum &
virum: cui repræsentationi non conuenit,
quod minister sit bigamus & diuisus secundum carnem.
Ad secundum argumentum. Ipsimet autores citati & quidam alij, quos refert Couarru vbi supra,
distinguũt
distinguunt
de occisione: &
aiunt, quod occisio iniusta quæ proprio nomine appellatur homicidium, ante baptismum, vel non inducit irregularitatem, vel
si inducit tollitur per baptismum: per quem
omnis defectus moralis tollitur, & omnia
quæ ipsum consequuntur. Occisio vero iusta & licita inducit irregularitatem. Et de
hac occisione procedit argumentum.
Cæterum sententia quæ per oppositum
tenet, quod per nullam occisionem siue iustam siue iniustam, quæ fuit ante
baptismũ
baptismum
,
incurritur irregularitas, est communis inter
Canonistas, quos refert
Couar. vbi supra. &
Syluest. verbo, irregularitas. num. 28. quam
sententiam etiam sequuntur
Theologi doctiores in quarto senten. quidam: distin. 25.
alij distin. 27. & hæc sententia habet fundamentum in illo
cap. si quis viduam. vbi absolutè & sine aliqua distinctione asseritur,
ꝙ
quod
homicidium ante baptismum factum non
inducit irregularitatem, at vero vbi ius non
distinguit, neque nos debemus distinguere: iuxta commune proloquium Iurisperitorum. Et profecto illa distinctio de occisione iusta vel iniusta impertinens videtur
in rem præsentem: quoniam irregularitas
quæ ex homicidio contrahitur
nō
non
tam pensanda est ex iniustitia
quā
quam
ex significatione
scilicet, ex defectu
māsuetudinis
mansuetudinis
& lenitatis,
qui interuenit in quacunque occisione siue
iusta siue iniusta, ergo omnis occisio ante
baptismum vel inducit irregularitatem: vel
nulla occisio inducit. Ad argumentum igitur secundum negatur antecedens. Quòd si
quis interroget rationem differentiæ, quare
bigamia quæ fit ante baptismum inducat irregularitatem post baptismum: & non homicidium? Respondent
Couar. & Nauar.
vbi supra, quòd irregularitas in homicidio
incurritur propter quendam horrorem, qui
tollitur per baptismum. Sed non satis intelligo hanc solutionem: quia irregularitas
homicidij non in horrore sed in defectu lenitatis consistit, quam debent seruare ministri altaris: vt conformentur mansuetudini
Christi. Quapropter respondemus aliter:
quòd defectus qui reperitur in bigamia,
pertinet ad naturales defectus, qui quidem
possunt incurri ante obligationem legis positiuæ & ante baptismum. Sicut si quis sit
mancus ante baptismum. At vero defectus
lenitatis, qui consideratur in homicidio:
nō
non
est defectus naturalis: sed solum habet rationem defectus ex consideratione legis positiuæ,
comparātis
comparantis
hominem ad Christum
mansuetissimum. Et propterea iste defectus non contrahitur nisi ab illo qui subijcitur legi ecclesiasticæ: non tamen negamus
quin potuisset Ecclesia statuere, quod per
baptismum auferretur indecentia bigamiæ:
Sed assignamus
rationẽ
rationem
quare Ecclesia noluerit, quòd defectus ille bigamiæ tolleretur in baptismo: quin potius baptizatus sta|
tim inciperet esse formaliter irregularis. Hactenus de diffinitione irregularitatis.
Iam vero accedentes ad primam considerationem quæ est de homicidio voluntario, quomodo ex illo contrahatur irregularitas, statuimus certam
cōclusionem
conclusionem
. Propter homicidium voluntarium ante baptismum siue iustè siue iniustè fiat, nulla incurritur irregularitas. Probatur ex ipsa dispositione iuris titul. de homicidio. libro. 6. & in
illa distinctione 50. Decreti.
Aduertendum est autem primo, quod
quanuis homicidium, si ad proprietatem
vocis attendamus, denotet occisionem iniustam, tamen secundum iuris consuetudinem loquendi, sæpe accipitur vniuersaliter
pro occisione hominis siue iusta
siũe
siue
iniusta, hoc patet in titulis de homicidio, vbi secundum communem intelligentiam Canonistarum, nomine homicidij intelligitur etiam occisio iusta. Et certè Diuus Thomas
articulo præcedenti ad tertium, etiam videtur vsurpare homicidium in ista significatione ampla. An verò in vniuersum tam in
iure communi, quàm in priuilegijs specialibus huc nomen homicidium voluntarium
accipiatur in hac ampla acceptione, dicemus infra in secundo tractatu.
Aduertendum secundo, quod homicidium voluntarium illud est, quod procedit
ex intentione: siue intendatur vt finis, siue vt
medium, siue vt effectus necessario consequutus ad aliquam actionem Physicè loquendo, præuisus tamen est ab operante:
quanuis sequatur præter intentionem eius
& per accidens. Hinc est quod quando aliquis in sui defensionem interficit aggressorem, illa occisio appellatur homicidium voluntarium secundum consuetudinem iuris
& modum loquendi Iurisperitorum.
Nihilominus, differentia versatur inter
doctores in diffiniendo, an homicidium
quod in se ipso non est voluntarium, sed in
sua causa, debeat reputari
volũtarium
vokuntarium
quantùm ad rationem incurrendi irregularitatem, & modum dispensandi in ipsa irregularitate. Quæ res multum refert, vt intelligamus ad quantum se extendunt concessiones iuris & priuilegia, quando datur facultas dispensandi super irregularitatem casua
lem, præter eam quæ est ex homicidio voluntario.
Caietanus in hoc articulo in solutione ad tertium, dicit quod illud homicidium, quod est volitum in causa ex qua per
se moraliter, & vt in plurimum sequitur
mors, censendum erit voluntarium. Ponit
exemplum, verbi gratia, qui mulieri imprę
gnanti magnum terrorem incutit, ex quo
sequitur aborsus fœtus animati, censetur homicida voluntarius: & incurrit irregularitatem homicidij voluntarij: quoniam ex illo
terrore per se & regulariter sequitur aborsus in muliere prægnante. Hanc sententiam sequitur
Couarruuias in secunda parte relectionis citatæ à principio. Et probatur primo, quia qui vult causam per se, vult
etiam totum illud quod ex causa sequitur,
ergo qui vult homicidium in causa ex qua
sequitur per se mors, vult etiam per se mortem & ex consequenti est voluntarium homicidium. Confirmatur, quia illud dicitur
homicidium casuale, quod sequitur præter
intentionem operantis: sed homicidium
quod sequitur ex causa per se ex qua vt in
plurimum sequitur mors, non est præter
intentionem, imo videtur virtualiter volitum, ergo numerandum est inter voluntaria homicidia. Secundo probatur
ex capit.
fina. de homicidio. in sexto. vbi censetur homicida & irregularis ille qui præcepit seruo, vt aliquem verberaret, exprimendo tamen ne occidas vel mutiles, si de facto ex
verberatione sequuta est mors. Hoc autem non alia ratione decernitur, nisi quia
homicidium, illud fuit volitum in sua causa, scilicet in verberatione, ergo vera est sententia Caietani. Aliter sentit
Nauarrus in
suo Manuali capitul. 17. numero 240. vbi
duo asserit. Primum est, quòd qui vult homicidium in causa proxima ex qua necessario sequitur mors naturali necessitate: reputatur homicida voluntarius. Verbi gratia, si quis propinat venenum alicui, etiam
si id faciat sine animo occidendi, est homicida voluntarius: quoniam venenum est
causa proxima inferens mortem. Secundum est, quod quando causa
nō
non
est ita proxima neque necessariò sequitur mors ex illa, quanuis sequatur regulariter, non tamen
censebitur homicidium voluntarium. Hoc
|
secundum dictum directè contrariatur opinioni Caietani. Sed probatur, quia quando
homicidium voluntarium diffinitur in iure, illud esse dicitur, quod dolo & animo occidendi committitur: ita diffinitur
in. l. prima. ff. de Siccarijs. ergo homicidium quod
non committitur animo occidendi
nō
non
censetur in ipso iure voluntarium. Secundò probatur, quia
in Concilio Tridentino, sessione 14. capit 7. illud duntaxat appellatur homicidium voluntarium quod fit per insidias aut ex proposito: & omne aliud homicidium reducitur ad homicidia casualia. At
vero illud
homicidiũ
homicidium
, quòd est tantum voluntarium in sua causa aliquantum remota:
non censetur fieri per insidias neque ex proposito, ergo numerabitur inter casualia.
Tertiò probatur. Illud capit. vltimum. de
homicidio. in sexto. in quo potissimum fundatur sententia contraria, non probat quòd
homicidium, de quo ibi fit mentio, sit voluntarium: sed tantum probat, quòd inducat irregularitatem: & quod ille est homicida. Sed omnia hæc verificantur satis de homicidio casuali, quod potest inducere irregularitatem. Alijs verò Theologis placet
magis hæc opinio doctissimi Nauarri: quanuis dicant quod si attendamus ad rigorem
Metaphysicum & Philosophicum moralem, sententia Caietani verissima est, & eius
argumentum conuinceret illud homicidium esse simpliciter voluntarium. At vero ex iuris benignitate & pia interpretatione huiusmodi homicidium, de quo procedit secundum dictum Nauarri, non debet
censeri voluntarium quantum ad modum
rigurosum inducendi irregularitatem,
quā
uis
quanuis
aliâs inducat illam tanquam
homicidiũ
homicidium
casuale. Præterea mouentur ex verbis Concilij Tridentini iam citati. Et denique quoniam secundum leges ciuiles iam citatas &
plures alias, huiusmodi homicidium non
punitur pœna ordinaria & rigurosa: sicut
punitur homicidium voluntarium: sed ius
Canonicum debet esse magis pium quam
ciuile. Ergo si ius ciuile non reputat huiusmodi homicidium esse voluntarium, multominus iure Canonico debet censeri voluntarium quantum ad rigurosam pœnam
& censuram irregularitatis. Nobis tamen
neuter modus dicendi plene satisfacit, multo autem minus sententia Caietani, videtur
enim loqui de voluntario quantum attinet
ad veram culpam. Constat autem, quòd irregularitas absque aliqua culpa potest contrahi, ergo non loquitur de homicidio voluntario, quantum attinet ad irregularitatem. ¶ Deinde ratio Caietani satis infirma
est. Ostendimus enim iam non esse consequentiam
necessariā
necessariam
, quod si quis vult causam velit etiam effectum qui per se consequitur ad ipsam causam, verbi gratia, infirmus vult sumere potionem ex qua per se &
necessario sequitur debilitatio, & tamen
nō
non
vult debilitationem: licet permittat illam.
Sed oportebat adijcere, vt ratio Caietani esset bona, quòd homo teneretur euitare illam causam. Tunc enim effectus consequens esset voluntarius in sua causa saltem
indirectè. Deinde modus explicandi Nauarri, etiam impugnatur exemplo. Verbigratia, quando quis defendens amicum aut
patrem, occidit aggressorem: nulla ratione
est voluntaria illa occisio nec directè nec
indirectè: & tamen incurritur irregularitas.
Ergo necessarius est alius modus explicandi, quomodo per homicidium
volũtarium
voluntarium
incurratur secundum rigorem iuris irregularitas. Etenim prædictum homicidium
non potest reduci ad casuale: contrahitur
enim irregularitas indispensabilis, nisi per
summum Pontificem. Præterea secundum
communem omnium sententiam consulens, præcipiens, exhortans ad occisionem
alicuius, si sequatur occisio contrahit irregularitatem rigurosam homicidij voluntarij.
Etenim non est necessarium, quòd ad consilium, ad præceptum, ad exhortationem
sequatur ille effectus occisionis: imo neque
vt in plurimum consequitur. Ergo alius modus explicandi necessarius est, vt intelligamus quando contrahitur irregularitas secundum rigorem iuris ex homicidio voluntario, prout opponitur casuali. Sit igitur
nobis hæc regula.
Quotiescunque voluntas hominis directa siue licitè siue illicitè, influit in effectum
occisionis influentia morali, incurritur irregularitas secundum rigorem iuris ex homicidio voluntario. In hac regula includimus
|
prætores, ferentes sententiam sanguinis, accusatorem, & testes,
aduocatũ
aduocatum
contra reum,
tabellionem, carnificem, præconem. Includimus etiam omne homicidium ex proposito quod est peccatum mortale. At vero
cō
sequenter
consequenter
etiam includimus præcipientes,
consulentes, exhortantes, & auxilium scienter dantes. Non autem includimus homicidia omnia mortaliter culpabilia ex negligentia, considerantis quod sequeretur occisio. Hæc enim appellantur secundum morem loquendi iuris Canonici homicidia casualia: quanuis propter illa incurratur irregularitas dispensabilis ab episcopo. Si autem
essent purè casualia præter omnem rationem voluntarij, non incurritur propter ipsa
homicidia aliqua irregularitas.
Secunda regula est magis particularis.
Quando occisio futura præuisa est in sua
causa: & nihilominus homo vult operari
causam illam: vel quia licitum est sibi sic operari, vel quia tenetur, vel etiam peccando
sic operetur: manet irregularis secundum rigorem iuris: & illa occisio dicitur homicidium voluntarium. Ab ista secunda regula
excipiuntur aliqui casus ex benignitate iuris. Videlicet quando quis defendens se ipsum pręuidet mortem aggressoris futuram,
& nihilominus se defendit. Sed non excipitur quando præuidet mortem aggressoris
defendendo patrem, vbi nullum est peccatum: imo esset peccatum si non defenderet.
Ratio huius est, quia in hoc impedimento
ecclesiastico irregularitatis, quę contrahitur
ex occisione hominis, magis attenditur in
ipsa repræsentatione occisionis: quàm ratio
culpæ. Et propterea quædam irregularitates ex homicidio, quæ contractæ sunt simul
cum peccato mortali, sunt facilius dispensabiles: quoniam occisio fuit casualis aliquo
modo, quàm aliæ irregularitates, quæ sine
culpa contractæ sunt: eo quòd occisiones
istæ non fuerunt à casu, sed fuerunt præ
uisæ & directè volitę, vt medium ad finem:
sicut Prætor vult suspendere latronem. Nihilominus vt hæc magis explicentur.
DVbitatur primo. An qui in defensionem propriæ vitæ alterum occidit,
etiam cum moderamine inculpatæ tutelæ,
maneat nihilominus irregularis. Et ratio du
bij prima est, quia homicidium voluntarium illud etiam est, si quis præuidens mortem aggressoris, illum interficit. Ergo manet irregularis. Patet consequentia, quia omne homicidium voluntarium inducit irregularitatem. Illud autem non est casuale.
¶ Secundo, hoc videtur expressum in Concilio Tridentino, Sessione 14. Decreto de reformatione capit. 7. vbi dicitur. Si vero homicidium non ex proposito, sed à casu vel
vim vi repellendo, vt quis se à morte defendat, fuisse commissum narretur, committatur ordinario loci, vel Metropolitano, aut
episcopo: qui probato euentu possit dispensare. Ecce irregularis censetur qui se defendendo alterum occidit, siquidem dispensatio huius casus committitur episcopo. Respondetur tamen, quod tempore D. Thomæ iste talis irregularis habebatur, vt colligitur ex articulo præcedenti ad tertium, vt
ibi bene notat Caietanus. Nihilo minus tamen nostris temporibus iam certum est oppositum: quòd videlicet non maneat irregularis. Patet ex Clementina, si furiosus. de
homicidio. vbi excipitur ab irregularitate,
& qui purè casualiter occidit, & qui etiam
occidit in defensionem suæ vitæ. Disputant
autem doctores. Vtrùm ante decisionem
istam Clementis verè maneret irregularis
iste occidens, defendendo se. Nauar. in Manuali capit. 27. numer. 209. dicit quòd Pontifex in illa Clementina, non fecit nouum
ius: sed declarauit antiquum. Et fatetur hoc
esse contra D. Thom. & ratio illius est: quia
textus non continet verba, quæ denotent nouum ius, ergo ita interpretandus est.
Sequũ
tur
Sequuntur
illũ
illum
aliqui iuniores, maximè ex Iurisperitis. Veruntamen oppositum reputo verum & colligo à posteriori, quia nullum
ius antiquum extat ante illam Clementinam, nec Nauarrus illud attulit, ergo non
erat in iure. Et etiam quia Diuus Thom. id
non ignorabat, qui tanquam certo supponit, talem homicidam incurrere irregularitatem: olim ergo omnis homicida voluntarius irregularis erat, & solum excipiebatur
homicidium purè casuale.
Ad primum respondetur, concedendo,
quod talis homicida voluntarius est, quia
sciens operatur & præuidens
effectũ
effectum
& mor|
tem futuram: nihilominus cum damno aggressoris se defendit. Cæterum ex benignitate iuris excipitur iste talis ab irregularitate:
quia omnia iura tam naturalia quâm positiua fauent conseruationi viuentium, & maxime quando in conseruanda vita homo
patitur violentiam.
Sed contra. Sequitur, quod non manet
irregularis adulter, qui occidit in defensionem suæ vitæ maritum adulteræ
inuadentẽ
inaduentem
ipsum. Probatur sequela. Quia hoc facit
etiam in defensionem propriæ vitæ ad
quā
quam
conseruādam
conseruandam
habet ius in illo casu. Ad hoc
quidam ex Iurisperitis negant consequentiam, & sequuntur sententiam Nauar. in manuali, cap. 15. nu. 7. & etiam Couar. vbi supra. Dicunt enim isti, quod illa actio illicita adulterij: est quasi via moraliter loquendo ad homicidium alterius, & idcirco inducit irregularitatem, nihilominus
oppositũ
oppositum
est probabilius. Et fundamentum contrariæ sententiæ supponit falsum, quia quanuis
aliquando ex tali actione illicita, sequatur
homicidium, tamen est per accidens. Moraliter enim & frequenter illud non sequitur.
Quocirca tenendum est, quòd non maneat
irregularis, magis quàm qui dans operam
rei licitæ in sui defensionem,
alterũ
alterum
occidit.
Ad secundum respondetur, quòd Concil. Trident. loquitur, quando iste se defendens dubitat rationabiliter de modo iustæ
defensionis, & vtrùm
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ, aut sine illo tale
homicidiũ
homicidium
commiserit: iste enim casus frequenter contingere potest & ita iustum est, vt
cōmittatur
committatur
ordinario & eius discussio & dispensatio. Summo autem Pontifici reseruantur irregularitates omnes quæ oriuntur ex homicidio voluntario & à proposito.
Aliud dubium est, Vtrùm qui occidit alterum pro defensione honoris & bonorum
temporalium, maneat irregularis? Couarr.
relect. iam citata, par. 3. numer. 4. dubitat de
occidente in defensionem honoris, an maneat irregularis: nihil ominus tamen numero. 5. concludit resolutoriè, quod occidens
siue defendendo honorem siue proprium
censum, non manet irregularis. Probatur
hæc sententia ex capit. 2. de homicidio, vbi
Summus Pontifex diffinit, quòd non sit de
ponendus clericus, qui interfecit latronem
volentem expoliare illum, ergo non inducitur irregularitas ex occisione pro defensione bonorum temporalium, alioquin deponendus esset iste.
Secundò de honore specialiter arguitur:
quia à viris probis & rectè sentientibus honor præfertur vitæ & prudenter ac iustè
quis pro honore prodigit vitam, ergo sicut
qui pro defensione vitæ occidens inuasorem non manet irregularis: ita non manebit irregularis qui pro defensione honoris
alterum occidit cum moderamine inculpatæ tutelæ.
Tertiò. Facultates & bona temporalia
per se ordinantur in conseruationem vitæ,
ergo sicut in defensione vitæ occidens non
manet irregularis, ita neque occidens pro
defensione bonorum. Consequentia probatur à paritate rationis: quia eadem causa est
de fine, & de his quæ per se ordinantur in
consequutionẽ
consequutionem
finis per se, quare Theologi
diffiniunt quod sicut licitum est defendere
vitam
etiā
etiam
cum damno aggressoris: ita
etiā
etiam
licet defendere proprium censum
cũ
cum
damno tertij, vnde regula iuris habetur, quod
vbi est eadem ratio sit eadem iuris dispositio. ¶ Quarto & est argumentum
potissimũ
potissimum
Couar. quia nullus ex occisione priuata
manet irregularis, nisi talis occisio fuerit culpabilis, vt patet inductiuè:
cũ
cum
ergo occisio
pro defendendo honore & proprijs facultatibus non sit culpabilis,
nō
non
inducet irregularitatem. ¶ Alij autem doctores & maxime
Theologitenent oppositum, & ratio
illorũ
illorum
est: quia iura non excipiunt homicidam ab
irregularitate nisi qui purè casualiter occidit, vel in sui defensionem vel in propriæ vitæ defensionem: sed qui occidit inuasorem
pro defendendo honorem non occidit casualiter
cũ
cum
præuideat talem
effectũ
effectum
, nec defendit
propriā
propriam
vitam directè, ergo
nō
non
excipitur in iure. Et
fundamentũ
fundamentum
huius rationis,
est
decretũ
decretum
Bonifacij supra
citatũ
citatum
qui voluit
quod nullus habeatur irregularis, nisi qui
exprimitur in iure, qua ratione & in exceptionibus vtendum est vt nullus videlicet
homicida excipiatur ab irregularitate, nisi
qui expressè excipitur in iure. Dicere vero
quod talis est homicida casualis in iure: fal|
sum supponit, nam eadem ratione haberetur homicida casualis, qui pro defendenda
vita alterum occidit: hoc vero est contra
cō
textum
contextum
iuris, qui distinguit inter
homicidā
homicidam
purè casualem & istum qui occidit in sui
defensionẽ
defensionem
. Vnde sententia
Theologorũ
Theologorum
quia
tutior & magis conformis iuri tenenda est.
Ad primum respondetur, quòd ibi Pontifex dispensauit cum illo clerico super irregularitate quam contraxerat, & hoc bene
colligit glossa, quia ibidem pręcipitur, quod
maneat & viuat in perpetua pœnitentia:
ꝙ
quod
signum est dispensationis.
Ad secundum respondetur, quòd multi
viri honoratissimi tenent oppositum, quòd
videlicet vita præferatur, quia
fundamentũ
fundamentum
est omnium reliquorum: & quanuis id daremus oppositæ
sentẽtiæ
sententiæ
, quod honor esset
præferendus: consequentia est nulla. Sicut
non valet, bene viuere quid præstantius est
quàm vita: ergo sicut qui occidit inuasorem
non manet irregularis, ita nec qui occideret
impedientem vt aliquis
nō
non
rectè viuat. Sed
contra sequitur, quòd si aggressus occidit
inuasorem quem poterat non occidere si fugeret, quod maneret irregularis:
consequẽs
consequens
est falsum, ergo. Sequela patet: quia iste talis
non defendit vitam sed honorem,
postquā
postquam
facile posset seruare vitam sine occisione,
quanuis cum aliquali dedecore. Couar. vbi
supra dubius videtur in hac parte: verum tamen certo tenendum est, quod
nō
non
maneat
iste irregularis: quia directè defendit propriam vitam quanuis per accidens admisceatur defensio honoris. Sicut enim aggrediens intendit occidere non vero inhonorare: ita etiam aggressus intendit per se defendere propriam vitam non vero honorem, nec tenetur consulere vitæ alienæ cum
iactura proprij honoris: quare non censetur
fuga ista medium ordinatum aut necessario
ponendũ
ponendum
ad
euitādam
euitandam
mortẽ
mortem
proximi.
Ad tertium respondetur negando
consequentiā
consequentiam
. Quia in iure non excipitur expresse qui occidit pro defensione bonorum temporalium, quæ licet ordinentur ad
tuendā
tuendam
vitā
vitam
, non tamen semper, nec omnia illa quibus expoliamur necessaria sunt ad
vitā
vitam
. Poterit enim qui ijs bonis priuatur, alia via sibi
comparare bona quibus viuat: secus esset si
daretur casus
ꝙ
quod
à me auferetur ab aliquo panis quo extremè indigerem: quia tunc non
defenderem propriè bona temporalia sed
vitam, quæ non potest conseruari sine tali
pane vt supponimus. Similiter iudicandum
est, de illo qui defendit arma sine quibus
absque dubio morietur. Igitur in casu argumenti respondetur, quòd non est eadem
ratio de vita & de alijs bonis externis: imo
quanuis esset eadem ratio, argumentum
nō
non
valeret: quia irregularitas non ex ratione sed
ex textu pensatur.
Ad quartum respondetur, quòd irregularitas non semper respondet culpæ, quare
non semper est pœna: sed quandoque vt dictum est incurritur propter
significationẽ
significationem
,
& ideo quanuis defendens bona temporalia non culpabiliter occidat: tamen est sufficiens fundamentum illatæ irregularitatis,
nempe significatio.
DVbitatur tertiò. Vtrùm occidens aliquem pro defensione vitæ proximi,
aut pro conseruanda republica: maneat irregularis? ¶ Prima opinio docet, quòd si iustè
quis defendat vitam proximi, siue ex præcepto siue ex consilio id faciat, non manet irregularis occidendo inuasorem. Referuntur
autores huius sententiæ à Couar. vbi supra,
numer. 5. & argumentum illorum est: quia
irregularitas vel incurritur propter culpam
vel propter
significationẽ
significationem
: sed in huiusmodi
defensore non est culpa, vt patet, neque est
significatio quæ fundat
irregularitatẽ
irregularitatem
, quod
patet: quia defensio illa est maxime meritoria & actus
excellẽtissimæ
excellentissimæ
virtutis: ergo nulla ibi est significatio cui congruat censura
aut priuatio ordinum vel executionis
eorũ
eorum
.
Alia sententia per
oppositũ
oppositum
docet,
ꝙ
quod
talis
occisor semper manet irregularis, siue id faciat præcepto siue consilio. Ita tenet
Nauar.
c. cit. nu. 14. & Caiet. 2. 2. q. 40. art. 2. Alij distinguunt in hac parte, quod si defendens vitam
alienā
alienam
vel rempublicam, hoc faciat sua
sponte, manet irregularis occidendo: si autem id facit quia præceptum imminet, non
manet irregularis. Sunt & aliqui iuniores qui aliter distinguunt, quòd si talis
defensor & occisor fuerit sacris initiatus,
non manet irregularis: si vero non ordinatus irregularitatem contrahit, & adhibent
|
rationẽ
rationem
huius: quia irregularitas in initiatis
sacris ordinibus, habet rationem pœnæ, ac
subinde supponit culpam, quæ cum nulla
sit in tali defensore & occisore non incurretur: verum tamen in non ordinato iustè incurritur propter solam significationem
nō
non
habens rationem pœnæ. Dico tamen in huius resolutione, quod sententia communis
& quæ vsu recipitur est, quod iste talis maneat irregularis, siue hoc faciat consilio siue
præcepto siue ordinatus vel non, siue pro
defendenda vita patris vel proximi, siue pro
defensione reipublicæ. Ratio est, quia huiusmodi est voluntarius homicida & non
in suæ vitæ defensione, ergo secundùm ius,
vbi iste non excipitur, irregularis censetur.
Et ratio in oppositum inualida est: quia iudex tenetur ex præcepto occidere reum, &
meretur in illo damnando, & tamen manet irregularis. Similiter ante diffinitionem
Clementinæ citatæ, qui occidebat alterum
in suæ vitæ defensione manebat irregularis,
quanuis exerceret opus meritorium. Illud
autem discrimen quod alia opinio inuenit
de ordinato vel
nō
non
ordinato futile est: quia
ordinatus bene potest incurrere irregularitatem quæ solum contrahitur propter significationem: & quidem in casu posito
eandẽ
eandem
habet deformitatem & indecentiam mors
sequuta in ordinato atque in non ordinato,
ergo eadem significatio ibi considerabitur.
DVbitatur quartò. Vtrùm denuntians
coram iudice ex quo sequitur quod
reus interficiatur, maneat irregularis? Pro
resolutione nota, quòd denuntiatio ista potest fieri tripliciter in proposito. Primò, absolutè &
nō
non
intendens occisionem alterius
quanuis illam præuideat. Secundò, intendens propriam vindictam denuntians tamen absolute coram iudice. Tertiò, interius
intendens vindictam & occisionem denuntiati, exterius tamen protestans se hoc non
facere propter vindictam aut intentionem
mortis.
Prima conclusio. Duobus modis prioribus si fiat denuntiatio & sequatur
homicidiũ
homicidium
, inducitur irregularitas. Probatur, quia
in iure iste talis censetur homicida voluntarius, quia quanuis non velit mortem proximi vt finem vel vt medium: vult tamen il
lam in effectu, ergo est irregularis.
Secunda conclusio. Denuntians tertio
modo non est irregularis. Ita Couarruuias
in relectio. citata. & multi iuniores subscribunt. Probatur ex cap. prælatis. de homicidio in. 6. vbi habetur quod clericus denuntians coram iudice ex quo aliquis occiditur, si faciat protestationem se non intendere alterius mortem aut propriam
vindictā
vindictam
,
non debet illi imputari, & loquitur iuxta
cōmunem
communem
interpretationem textus de non
imputanda irregularitate, ergo denuntians
tertio modo, siue clericus sit siue non, non
est irregularis. Et confirmatur, quia ius Canonicum cum exter num sit
nō
non
respicit animum nec intentionem internam, ergo
cũ
cum
iste protestatur exterius iuxta
formā
formam
illius
capitis: verè excipitur ab irregularitate, nihil
conferens aut detrahens à tali exceptione
iuris, animus non explicatus.
Sed contra sunt duo argumenta. Primò
arguitur. Nam iste est homicida voluntarius & dans operam rei illicitæ: ergo censetur irregularis. Probatur antecedens. Quia
peccat in tali denuntiatione. Nec sufficit dicere, quod iste solum habet internam intentionem prauam: quia talis intentio tendit in
opus externum & ibi explicatur: sicut quando hæreticus qui erat purè mentalis postea
nutibus aut signis explicat hæresim manet
excommunicatus in iure.
Secundò. Quia iste clericus esto ita sit,
quod non maneat irregularis quia excipitur
in iure, tamen non ordinatus nullibi excipitur, & vt supra diximus, sicut ad inducendam irregularitatem requiritur expressio iuris, ita ad exceptionem ab irregularitate requiritur expressio iuris.
Ad primum respondetur, quòd iste talis
non dat operam propriè rei illicitæ,
quāuis
quanuis
cum praua intentione
licitā
licitam
denuntiationẽ
denunciationem
exequat̃
exequatur
: sicut qui celebrat in peccato mortali non dicitur dare operam rei illicitæ:
quare licet iste denuntians sit homicida
voluntarius quantum ad culpam: non tamen talis iudicatur iam supposita determinatione illius textus, vel saltim excipitur, & actus ille interior in isto denuntiante
nunquam manifestatus est, imo exterius
protestatus est oppositum: sicut si hæreticus
|
mentalis dicat exterius
oppositũ
oppositum
illius quod
habet interius, non incurrit pœnas iuris.
Et ad secundum facile patet, quod ius excipiens clericum, virtualiter excipit non ordinatum: & ratio ibi subiuncta hoc ostendit & est communis, videlicet, ne
metuẽtes
metuentes
irregularitatem non denuntient, & sic iniqui homines multiplicentur in republica.
DVbitatur quintò. Vtrùm clericus vel
alius quicunque qui facta protestatione prædicta denuntiet in causa sanguinis,
nō
non
in sui sed alterius vindictam maneat irregularis? Nauar. & alij iuniores
tenẽt
tenent
, quod manet irregularis: quia in dicto cap. prælatis. solum clericus denuntians contra sibi malefactores eximitur ab irregularitate, ergo si denuntiatio fiat contra malefactores reipublicæ aut proximi, denuntians erit irregularis.
Quod confirmant, quia illa est exceptio iuris antiquioris, in quo omnis denuntiator
in causa sanguinis manebat irregularis: sed
exceptio cum sit odiosa & iniuriosa non est
extendenda sed potius restringenda, ergo.
Secunda sententia est in oppositum, quoniam eadem ratio est quando denuntiatio
fit contra proprios malefactores & in vtilitatem denuntiantis: atque si fiat contra malefactores reipublicæ & in vtilitatem alienam: vbi autem est eadem ratio debet esse
eadem iuris dispositio: ergo non censebitur iste irregularis. Ita videtur tenere Caietanus. 2. 2. quæst. 40. art. 2. & Soto relectione de ratione tegendi & detegendi secretum, memb. 2. quæst. 4. Nec displicet Couarruuiæ vbi supra.
Tertia sententia distinguit, quòd si immineat graue damnum, & maxime si illud tendat contra bonum commune, absque irregularitate siue clericus, siue laicus sit, potest
denuntiare in causa sanguinis: cæterum si
denuntiatio tendat ad quærendam vindictam, vel sumendam satisfactionem de crimine perpetrato: dicunt, quod incurritur
irregularitas: Ita Nauar. capit. citato, numero 213. & capit. 18. numero. 54. & Couarruuias in relectione citata, par. 2. §. 5. & quadrat sententiæ Caietani. 2. 2. quæstione. 33.
articulo. 7.
Quarta
sentẽtia
sententia
est quod
etiā
etiam
absque irregularitate in causa aliena, non solum rei
publicæ sed personæ priuatæ, potest clericus denuntiare: maxime in vtilitatem consanguineorum qui quasi vnum reputantur
in iure. ita Felin. in cap. significasti. 2. de homicidio. Sed mihi non placet prima sententia, quia ius canonicum plus debet fauere
ijs qui denuntiant in vtilitatem reipublicæ,
quàm qui in commodum proprium, ergo
iustè extenditur illud cap. vt comprehendat denuntiantes in vtilitatem
aliorũ
aliorum
. Quare tenendum est, quòd cap. illud
nō
non
est exceptio iuris, sed nouum ius quod se extendit ad clericos denuntiantes, facta tali protestatione, siue hoc fiat in propria siue in alienam satisfactionem, & in hoc fauet secunda sententia.
Tertia sententia displicet, quia voluntariè excipit illum qui intendit
satisfactionẽ
satisfactionem
proximi. Nam textus non attendit animi
intentionem, sed solum requirit quod exterior protestatio fiat, & ne mala exorbitent
in republica: quare bene corrigitur à quarta
sententia. Ex quo sequitur quod in capite
illo fit fauor denuntiantibus & iustè defendentibus sua vel aliena, vnde ampliandus
est. Et quanuis ibi solum fiat mentio de denuntiantibus contra suos proprios malefactores: rationabiliter tamen & propter causam ibi expressam quæ communis est, extenditur ad non clericos & ad alios qui intendunt satisfactionem, siue publicam siue
priuatam.
Nota tamen, quod clericis interdicitur
in iure denuntiatio in causa sanguinis, vt patet in cap. clericis. & in cap. sententiam. extra. ne clerici vel monachi. quare si non faciat protestationem, peccat mortaliter &
manet irregularis. Laicus vero quanuis maneat irregularis,
nō
non
tamẽ
tamen
peccat mortaliter:
quia non est illi interdicta talis denuntiatio.
DVbitatur sextò. Vtrùm maneat irregularis qui docet, consulit, aut præcipit, vt malefactores occidantur? ¶ Pro parte
affirmatiua arguitur primò. Quia
etiā
etiam
imminente causa sanguinis, licet doctoribus
publico tradere ea quæ habentur in iure, &
decernere in quibus casibus malefactores
occidendi sint, quanuis ex hoc iudices postmodum tulerint sententiam capitis, ergo
non manent irregulares.
Item confessarius potest iudicem sibi
cō
fitentem
confitentem
: admonere in confessione, vt puniat malefactores secundùm iura
etiā
etiam
perdendo & occidendo: & tamen non est verosimile, quod iste incurrat
irregularitatẽ
irregularitatem
,
ergo licet consulere in causa mortis absque
nota irregularitatis.
Tertiò. Prælati ecclesiastici qui sibi constituunt iudices & ministros etiam in causa
sanguinis, illisq́ue præcipiunt vt iustè exequantur pœnas iuris, non manent irregulares, ergo præcipiens mortem in
bonũ
bonum
reipublicæ non incurrit irregularitatem. Quod
maxime confirmatur in inquisitoribus,
qui damnant ad mortem malefactores vel
saltim tradunt brachio seculari, quos certo
sciunt occidendos.
In hac re nota, quod aliud est speculatiuè docere veritatem: aliud vero consulere
& aliud præcipere. Et rursus, aliud est docere veritatem in causa mortis tanquam minister & proxime cooperans vt aduocati faciunt: aliud vero docere illam in communi, & quando non imminet periculum mortis. Similiter, aliud est consulere in communi vt faciunt prædicatores, aliud vero in particulari.
Prima conclusio. Doctor non est irregularis quanuis efficaciter doceat, quod malefactores huius generis plectendi sunt capite. Probatur. Quia isti non intendunt mortem, sed tantum tradunt veritatem speculatiuè, ergo non concurrunt nec indirectè ad
homicidium, alioquin omnes cathedrarij
iuris, imo & Theologi essemus irregulares.
Sed quid, si iudex esset anceps an Petrus
sit occidendus, & requirat Iurisconsultum
aut
Theologũ
Theologum
, qui decernat talem esse occidendum. Respondetur, quòd si doctor iste
solum tradat veritatem iuris, sicut aliâs consueuit subscribere in casibus requisitis, non
vero consulat neque intendat
exequutionẽ
exequutionem
in casu particulari: non manet irregularis. Si
vero sciens & aduertens causam sanguinis
imminere, firmet decretum, ex quo iudex
occidit malefactorem: manet irregularis,
quia iste talis non solum tradit
veritatẽ
veritatem
, sed
virtualiter vel formaliter consulit mortem.
Secunda conclusio. Prædicator vel confessarius vel alius quilibet consulens,
nō
non
ma
net irregularis, quanuis in communi consulant: imo & præcipiant quod malefactores
puniātur
puniantur
in republica. Probatur. Quia istud
est illorum munus, imo ex alia parte non
consulunt mortem
neq;
neque
determinatè
neq;
neque
in particulari. Sed quid, si in particulari de
occidendo isto malefactore consulant isti,
iudice interrogante? Respondetur, quòd de
prædicatore doctore vel alio consiliario certum videtur, quod manent irregulares si tale
consiliũ
consilium
præstant: quia moraliter loquendo influit in mortem proximi, & iste actus
exterior est subiectus iuri canonico: si vero
confessarius fuerit, qui intra confessionem
tale consilium præstat non manet irregularis: quia actus ille soli Deo reseruatur, & confessarius iure diuino tenetur in illo foro dicere veritatem debitam.
Tertia conclusio. Inquisitores non manent irregulares tradentes malefactores brachio seculari. Probatur ex vsu recepto in
ecclesia, qui manifeste indicat illos peculiari priuilegio gaudere, & est expressum in
cap. ad abolendam. de hæreticis. vbi conceditur illis facultas relaxandi hæreticos brachio seculari.
Verũ
Verum
est tamen, quod in cap.
nouimus. de verb. signific. præcipitur vt efficaciter intercedant pro illis ne occidantur,
quod communiter
interpretātur
interpretantur
de hæreticis non relapsis nec pertinacibus, non negatiuis, non ficte vel diminutè confitentibus. Vide Roffen. contra Luther. cap. vltimo. & licet hoc non haberetur in iure, tamen illos excusaret ab irregularitate actus
ipse moraliter consideratus: quia illi non
occidunt mediatè nec immediatè, nec ferunt sententiam sanguinis, nec sunt consulentes, sed permittunt malefactores puniri
à iudice seculari
secundũ
secundum
leges regias
cōmunes
communes
. De episcopis vero hoc ipsum certum
est, habeturq́ue in cap. episcop. ne cleric. vel
monachi. vt constituant sibi iudices, etiam
in causa sanguinis: eo vel maxime quod episcopi non designant iudicem vt specialiter
occidat: sed vt iudicet in quibusuis casibus
occurrentibus.
DVbitatur septimò. Vtrùm clerici vel
religiosi qui in bello iusto exhortantur milites, vt pugnent & occidant inimicos: maneant irregulares effectu subsequu|
to? Videtur pars affirmatiuam vera: quia isti
verè
coadiuuāt
coadiuuant
tanquā
tanquam
cōsulentes
consulentes
, ergo manent irregulares. Confirmatur. Quoniam
sequeretur quod absque irregularitate possent sibi arma assumere ad debellandos hostes. Probatur sequela. Quoniam magis fauent consilio quàm armis. Secundò sequitur, quod eadem ratione absque irregularitate possit clericus vel monachus in bello
iniusto consulere vt occidantur aduersarij.
Probatur sequela. Quia vterque est æqualis causa homicidij, nec quod bellum sit iniustum auget voluntarium: ergo vtrobique
est eadem ratio. Tertiò sequeretur, quod
etiam clericus ministrans arma militibus verè occidentibus, non maneat irregularis.
Cō
sequens
Consequens
est contra communem, ergo. Sequela patet. Quia iste talis solum est coadiuuans & indirectè concurrens multo minus quàm consiliarius.
In hac re Nauar. supra. tenet,
ꝙ
quod
clericus
cōsiliarius
consiliarius
in bello iusto
nō
non
est irregularis:
quia non est proxima causa mortis secutæ.
Explicat hoc, quia ille dans operam rei licitæ habet obiectum
honestũ
honestum
& officiosum,
quare multum remotè ad actum illius sequitur mors: secus autem in bello iniusto
vbi obiectum illius actus est iniquum.
Hāc
Hanc
sententiam explicant aliqui interpretum in
præsenti: quia occisio ista non est directe
volita, vt patet: neque indirectè, quia clerici
nec debent nec tenentur eam euitare, & hac
ratione non censetur
volũtaria
vountaria
in iure. Illud
enim voluntarium dicitur indirectè, vt loquimur in præsenti: quando aliquis tenetur
cessare ab aliqua actione, vel eandem continuare, & hoc non facit.
Alia sententia est Syluestri & aliorum
quos citat, verbo bellum. 3. §. 2. quod si clerici exhortentur milites in actuali
cōflictu
conflictu
,
homicidio sequuto,
manẽt
manent
irregulares: quia
iste effectus est qua si proxime sequutus: si
autem bellum sit futurum, sacerdos consulens non manet irregularis: quia effectus remotè se habet.
Tertia sententia
aliorũ
aliorum
qui dicunt, quod
si bellum fuerit aggredientis, consiliarij clerici manent irregulares: quia homicidium
censetur
intentũ
intentum
, si
autẽ
autem
fuerit
defendẽtis
defendentis
se,
absq;
absque
irregularitate
poterũt
poterunt
exhortari. Mihi
tamen videntur omnes istæ sententiæ falsæ.
Et prima quidem impugnatur: quia homicidium voluntarium, vt patet ex dictis,
est quod est intentum tanquam finis vel
tanquam medium, vel tanquam effectus
cō
iunctus
coniunctus
in re ipsi causæ, & maxime quando
tale homicidium est præuisum formaliter:
sed huiusmodi sunt homicidia quæ sequuntur in bello propter exhortationem clericorum: ergo. Confirmatur. Nam sequeretur, quod si clericus defendens patrem
suũ
suum
,
occidat inuasorem, quod non maneat irregularis: quia eadem ratione occisio illa no
erit volita directè nec indirectè sed multu
remotè. Si dicas esse discrimen quod homicidium sequutum in defensione parentis,
est immediatus effectus illius actionis clerici, non autem quod sequitur in bello propter exhortationem, quare illud
proximũ
proximum
censetur ac subinde inducens irregularitatem, istud vero remotum. Contra. Sit casus
quod duo fratres defendant parentem, &
vnus illorum armis, alius vero industria &
consilio occidant
aggressorẽ
aggressorem
: sequitur quod
iste consiliarius
nō
non
maneat irregularis. Probatur ex tua ratione. Quia non sequitur homicidium immediatè ex actione ipsius consulentis, eo vel maxime quod isti fratres
nō
non
tenentur euitare
illā
illam
actionem defensionis.
¶ Confirmatur item, quia sequeretur quod
pro defensione honoris & proprij census
posset quis occidere non incurrens irregularitatem. Probatur sequela. Quia iste non
intendit occidere, &
homicidiũ
homicidium
sequutum
remotè se habet ad defensionem, ergo.
Secunda sententia
etiā
etiam
impugnatur: quia
eodem modo intendit mortem qui exhortatur in actuali conflictu atque ante illum,
& etiam quia verè ex tali consilio
vtrobiq;
vtrobique
potest sequi homicidium, ergo vtrobique
incurritur eadem censura.
Tertia sententia impugnatur: quia tam
aggressus
quā
quam
defendens
occidẽdo
occidendo
, manet
irregularis si defendat vel
rempublicā
rempublicam
vel
pugnet pro bono externo, ergo etiam consulens tale homicidium ex quo in effectu
sequitur, est irregularis.
Respondetur ergo ad punctum, quod tales clerici aut monachi in bello iusto non
manent irregulares propter dispositionem
|
iuris. Patet
in capit. quicunque. cum duobus sequentibus. 23. quæst. 8. & in cap. penultimo de homicidio. & cap. vltimo. de clerico percussore. & per hoc patet ad primum.
Ad confirmationem respondetur
certũ
certum
esse quod potest clericus assumere arma defensiua: si vero assumat offensiua & de facto
occidat manet irregularis: secus esset si assumens arma offensiua de facto ipse non occideret, quanuis alij milites adiumento illius
occiderent. Ita colligitur ex cap. petitio. extra de homicidio. & ex cap. vltimo. de clerico percussore: peccaret autem grauiter assumens arma offensiua absque magna necessitate & esset deponendus: quod colligitur ex
cap. quicunque. 23. quæst. 8.
Ad secundum respondetur negando paritatem rationis: quia & pugnantes & exhortatores in bello iniusto non gaudent priuilegio iuris, nec aliqua ratio fauet illis, vt eximantur ab irregularitate.
Ad tertium respondetur, quòd Syluest.
verbo, homicidium. 3. ex sententia
multorũ
multorum
tenet partem negatiuam. Nauar. autem vbi
supra numer. 215. tenet oppositum & illum
multi sequuntur. Ego vero existimo, quod
clerici ministrantes arma & maximè si hoc
faciant bona intentione, non manent irregulares. Ratio est, quia isti etiam non
intendũt
intendunt
homicidium sed defensionem reipublicæ
& fœlicem exitum pugnę, & etiam quia eadem ratio est atque de consulentibus: vnde
merito in eorum fauorem ampliantur iura
& gaudent benignitate iuris.
DEinceps in 2. parte huius tractatus
disputandũ
disputandum
est de irregularitate quæ
cō
sequitur
consequitur
ad homicidium casuale. Sed ante
omnia statuendum est, quid sit
homicidiũ
homicidium
casuale, secundum modum loquendi iuris.
Non enim dicitur casuale quasi nulla ratione sit volitum: ex hoc nanque nulla prorsus
contrahitur irregularitas, vt iam in superioribus diximus & D. Tho. docet in hoc arti.
8. sed dicitur homicidium casuale, prout distinguitur ab homicidio voluntario secundum modum loquendi ipsius iuris.
Pro cuius maiori intelligentia
notādum
notandum
est, quod potest sequi homicidium ex aliqua actione vel ex aliqua omissione, & hoc
quidem dupliciter: vno modo ita vt homi
cidium illum fuerit præuisum fore sequuturum ex aliqua actione vel ex aliqua omissione. Altero modo, ita vt neque fuerit prouisum neque præuisum etiam si quis teneretur præuidere & impedire & culpabiliter non præuidit. Dicimus ergo quòd homicidium casuale secundum modum loquendi iuris isto secundo modo accipiendum est.
Notandum est secundo, quòd non omne homicidium præuisum fore
sequuturũ
sequuturum
supposita aliqua omissione, dicetur
casũale
casuale
respectu illius: imo vero neque
voluntariũ
voluntarium
.
Verbi gratia. Si quis tenetur ex charitate defendere proximum, & pręuidet certò quod
si non defendit illum occidendus erit: tunc
dicimus quod tale homicidium respectu illius hominis, neque dicitur casuale
neq;
neque
voluntarium secundum communem morem
loquendi iuris: & ita nulla incurritur irregularitas vt statim dicemus.
DVbitatur ergo primo breuiter.
Vtrũ
Vtrum
maneat irregularis ille, qui sciens &
prudẽs
prudens
permittit mortem sui proximi
quẽ
quem
commodè poterat defendere? Ad hoc Syluester in verbo, homicidium. 1. §. vltimo. &
homicidium. 2. §. 15. inclinat magis in partem affirmatiuam vniuersaliter loquendo.
Quam sententiam docuerunt quidam antiqui Canonistæ & Couar. vbi supra citatus
est: sed aiunt, quòd si non defendat ex malitia & dolo, manet irregularis, non autem si
desinat defendere non ex malitia & dolo.
Veruntamen non explicant quid sit, non defendere cum dolo & absque dolo. Fundamentum huius sententiæ est ratio quæ desumitur ex capit. quantæ. de sententia excommunicationis. vbi excommunicatur qui videns & sciens non defendit clericum ab iniuria quæ sibi infertur. Ergo id ipsum erit dicendum de irregularitate: quoniam eadem
est ratio: at vero Nauar. in suo manuali. cap.
27. nume. 232. & 233. tenet contrariam sententiam: quod vniuersaliter loquendo, qui
non defendit hominem à morte etiam si
possit commodè defendere non incurrit irregularitatem.
PRO decisione huius difficultatis sit
prima
cōclusio
conclusio
. Qui non defendit
illũ
illum
quẽ
quem
titulo iustitiæ propriæ dictæ tenebatur
|
defendere, manet irregularis si mors consefuerit. v. g. si quis ex pacto se obligauit defendere Petrum, vel ex officio tenebatur
defendere & non defendit: manet irregularis irregularitate quidem quæ consequitur ex homicidio voluntario, si sciens &
prudens omisit defendere: at vero si negligenter se gessit incurrit irregularitatem, quę
consequitur ex homicidio casuali. Exemplum est euidens in prætore, dum coram illo sciente & vidente neque defendente occiditur aliquis ciuis, manet irregularis irregularitate ex homicidio voluntario: si autem non expressè sciente & vidente, sed ex
aliqua negligentia non considerante sequatur mors, manet irregularis ex homicidio
casualis. Ista conclusio
quantũ
quantum
ad hoc quod
incurratur irregularitas,
cōmunis
communis
est apud
omnes Theologos & Iurisperitos: cęterum
quantum ad hoc quod illa irregularitas in
priori casu sit dicenda contrahi ex homicidio voluntario: non inueni in aliquo doctore distincte assertum: sed ratio me conuincit, quoniam illa omissio est iniuriosa
directe, respectu hominis qui occiditur:
quoniam sciens & prudens vult non defendere cum teneretur ex iustitia defendere.
Ex hac doctrina sequitur, quod etiam medicus qui ex pacto tenetur curare aliquem infirmum, & sciens & prudens non curat, vnde sequitur mors infirmi, manet irregularis
ex homicidio voluntario si sciens &
prudẽs
prudens
omisit: si autem ex negligentia, manebit irregularis ex homicidio casuali. Idem dicendum esset proportionabiliter de illo qui voluntariè suscipit custodiam infirmi: si enim
ex negligentia illius moritur, manebit irregularis ex homicidio casuali: si autem illo
sciente & prudente infirmus moritur, dum
custos non apponit medium necessarium:
manebit irregularis ex homicidio voluntario. Aliqui volunt extendere doctrinam huius conclusionis ad eos qui tenentur defendere ex iustitia largo modo dicta. v. g. ad patrem qui tenetur ex pietate defendere
filiũ
filium
,
& ad filium qui tenetur ex pietate defendere patrem, & ad seruum & famulum qui tenetur defendere dominum: verum tamen
quoniam huiusmodi irregularitas non habetur in iure, neque rursus ratio conuincit
quod homicidium consequutum sit voluntarium secundùm morem loquendi iuris,
imo vero neque casuale, non oportet illic
ponere irregularitatem: nam pari ratione
diceres, quòd frater qui non defendit fratrem, & amicus qui non defendit amicum,
manet irregularis: quia etiam ex quadam
iustitia largo modo dicta tenentur se adinuicem defendere. Cæterum de famulo &
de seruo maior ratio est, quod in prædicto
casu incurrantir regularitatem: quoniam est
quodam pactum implicitum & interpretatiuum, quòd isti custodiant sicut res ipsas familiares etiam
dominũ
dominum
ipsius domus: quando possunt absque notabili suo detrimento
defendere: atque ita quemadmodum famulus tenetur restituere rem quam videt rapi
à latrone dum ipse tacet dum facile potuisset defendere rem illam: ita etiam est reus
mortis ipsius domini, dum facile potuit defendere & non defendit.
Neque valet obiectio, quod pater maiore vinculo tenetur defendere filium, quam
ipse famulus patrem familias, ergo etiam
ille incurret irregularitatem: negamus enim
consequentiam, quoniam in irregularitate
quæ sequitur ex homicidio voluntario, magis attenditur ratio propria iniustitiæ, quàm
alterius vitij: nam etiam ex odio potest aliquis non defendere proximum quem commodè poterat defendere: & tamen ille non
manet irregularis secundùm communem
opinionem, & tamen non consistit ratio incurrendi irregularitatem in eo quod maiori
vinculo tenetur defendere, vel in eo qui
maiori malitia
nō
non
defendit: sed in eo quod
sit causa influens directè vel indirectè in
ipsum effectum occisionis: quod quidem
non contingit quando aliquis tenetur ex
alia virtute defendere præter ipsam iustitiam: quapropter ad hoc quod incurratur
irregularitas ex ipso homicidio, requiritur
vel ratio iniustitiæ, vel influentia directè in
ipsam occisionem.
Secunda conclusio certissima quæ sequitur ex prima & ex ratione illius. Quando
aliquis impedit alium ne defendat proximum qui est in periculo vitæ, manet irregularis si mors fuerit sequuta. Hanc asserit
Nauar. in loco supra citato. Et ratio est mani|
festa: quia per actionem iniuriosam impedit
defensionẽ
defensionem
proximi, ergo est causa mortis illius. Neque valet respondere, quod ipse
impeditus non tenebatur succurrere nisi ex
charitate, ergo impediens non peccat contra iustitiam impediendo. Non enim valet
ista consequentia. Nam etiam Petrus non
tenetur dare eleemosynam: nisi ex charitate & misericordia: & tamen impediens peccat contra iustitiam respectu pauperis.
¶ Sed aduertendum est in casu istius
cōclusionis
conclusionis
, quod si quis sciens & prudens impediat aliquem ne defendat, erit irregularis homicidio voluntario: si autem ex inconsideratione culpabili impediuit
defensorẽ
defensorem
, erit
homicidium casuale.
Tertia conclusio quæ communiter asseritur. Qui cognoscit aut videt quod amici
aut consanguinei vel familiares, tractant inter se de occidendo inimico & vindicanda
iniuria sibi facta & non impedit modo sibi
possibili ne interficiatur inimicus: erit irregularis, morte sequuta. Ita docet Couar. vbi
supra. & Nauar. imo addit Nauarro, quod
si non potest obtinere ab illis ne occidant
inimicum, tenetur admonere illum, vt sibi
caueat aliâs manebit irregularis. Ratio huius sententiæ est, quia in huiusmodi casu illud silentium est consensus cum homicidijs, & verificatur regula iuris, qui tacet consentire videtur. At vero hæc sententia sic
vniuersaliter asserta nobis non placet. Et probatur, quod sit falsa. Si illi conferrent inter
se de occisione amici, ego non manerem irregularis tacendo,
etiā
etiam
si illi occiderent
amicũ
amicum
quanuis certè peccarem contra charitatem & amicitiam: ergo neque si taceo quando agitur de occisione inimici manebo irregularis. Antecedens, communis sententia
est, vt statim dicemus. Consequentia probatur, quia non magis debeo ex iustitia inimico quam amico, imo minus, ergo.
Deinde, si in prædicto casu ego taceo,
quia existimo nihil me effecturum cum illis, vel quia timeo aliquod damnum magnum, non manebo irregularis: ergo neque
si simpliciter & absolutè taceam sine istis
circunstantijs. Probo consequentiam, quia
ego non magis influo in effectum occisionis in vno casu quam in alio. Dicendum er
go mihi videtur, quod ista tertia conclusio
intelligatur de irregularitate quantum ad iudicium fori ecclesiastici exterioris: merito
enim iudicabitur irregularis, quia merito
præsumitur quod suo silentio fauet consultationi amicorum de occisione inimici, &
moraliter loquendo ita contingit de facto,
quod silentium illud in tali casu nocet inimico. Cæterum in foro conscientiæ aliter iudicandum est. Si enim re vera silentium illud non fauet neque fuit exhortatiuum ad
occisionem inimici, non manebit ipse tacens irregularis: & hoc probant argumenta
quæ fecimus contra conclusionem. Imo vero adijcimus, quod si silentium illud est quasi exhortatiuum ad occisionem amici vel
filij vel patris, manebit irregularis tacens.
Quarta conclusio. Præter casus positos
in tribus conclusionibus, qui permittit occisionem proximi sciens & prudens, non manet irregularis. Ita tenet Nauarrus vbi supra. Et probatur, quia in talibus casibus
tātũ
tantum
tenetur homo ex charitate defendere neque violat leges iustitiæ: ergo non incurrit
irregularitatem ex homicidio. Probatur
cō
sequentia
consequentia
. Quia homicidium est contra iustitiam, imo vero etiam si tacens complaceat sibi in morte proximi, non manebit irregularis, si eius silentium non influat in effectum, scilicet in mortem proximi directè
neq;
neque
indirectè. Et ratio est manifesta: quia
quanuis ille in corde suo est homicida coram Deo, tamen irregularitas non incurritur nisi ex occisione exteriori cuius homo
est causa.
Ad argumentum
ex cap. quantæ. respondetur, quod quicquid sit de excommunicatione, consequentia nihil valet: quia excommunicatio attendit iniuriam quæ irrogatur
clerico, & statui ecclesiastico, & propterea
voluit ius Canonicum, vt ex non defensione clerici, incurratur excommunicatio. At
vero irregularitas quæ incurritur ex homicidio, attenditur ex quadam significatione
mansuetudinis vel humilitatis: & ideo noluit ius Canonicum, vt incurratur ex
nō
non
defensione. Et denique potissima ratio est,
quia irregularitas non incurritur, nisi sit expressa in iure. At vero irregularitas ex homicidio
volũtario
voluntario
vel casuali, expressa quidem
|
est in iure: quod autem non defendens sit irregularis non colligitur vniuersaliter, sed solum in casibus trium
nostrarũ
nostrarum
conclusionũ
conclusionum
.
DVbitatur secundo, circa
secundā
secundam
conclusionem, an quando irregularitas incurritur propter
culpā
culpam
, sufficiet quod culpa
sit venialis, an vero requiratur quod sit mortalis? Et arguitur primo ad
probandũ
probandum
quod
sufficiat venialis culpa. Ex D. Th. vbi supra.
vbi ait quod homo incurrit homicidij reatum, quando non remouet ea quæ debet vitare: sed quando homo venialiter peccat, ex
quo sequitur occisio hominis,
nō
non
remouet
id quod debuit vitare: ergo &c. ¶
Secũdo
Secundo
arguitur.
Peccatũ
Peccatum
veniale est
voluntariũ
voluntarium
, ergo
homicidium quod sequitur ex illo, erit sufficienter
voluntariũ
voluntarium
ad
contrahendā
contrahendam
irregularitatẽ
irregularitatem
. ¶ Tertiò arguitur. Clericus in minoribus
cōstitutus
constitutus
si exerceat iudicium in causa
sanguinis,
nō
non
peccat nisi venialiter, vt habet
cōmunis
communis
opinio: & tamen incurrit
irregularitatẽ
irregularitatem
,
dũ
dum
iudicat si sequitur mors, ergo &c.
Quartò arguitur, supra diximus, quod irregularitas semper
cōtrahitur
contrahitur
ex occisione
hominis vel mutilatione, nisi sit purè casualis, vel sequatur ex defensione propriæ vitæ
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ: sed
cũ
cum
aliquis occidit
hominẽ
hominem
ex aliqua ira quæ non
sit
peccatũ
peccatum
mortale, sed veniale, vt si motus
ille iræ
nō
non
fuit plene deliberatus, nec tamen
fuit motus primo primus, in quo
nullũ
nullum
est
peccatũ
peccatum
, sed fuit motus secundo primus, vt
aiunt Theologi, in quo est veniale
peccatũ
peccatum
:
tunc dicimus quod videtur incurri irregularitas: siquidem consequitur
homicidiũ
homicidium
non
purè casuale,
neq;
neque
ex defensione
ꝓprię
proprię
vitę.
Ad hoc dubium Caiet. hic dicit sufficere
culpā
culpam
venialem. Syluest. tamen in verb. homicidium. 2. §. 2. reg. 4. tenet quod leuissima
culpa in homicidio casuali non inducit irregularitatem. Et probat ex cap. quæsitum. de
pœnit. & remiss. vbi sacer dotes Græci excusantur ab irregularitate propter
mortẽ
mortem
filiorũ
filiorum
paruulorũ
paruulorum
: si tamen malitiosè
nō
non
procurauerũt
procurauerunt
illā
illam
vel ex
negligẽtia
negligentia
studiosa fuerit
mors
cōsequuta
consequuta
. Ergo
nō
non
incurritur irregularitas, si solum fuerit leuissima culpa, qualis
est peccati venialis. Alij vero Canonistæ
aiunt, quod si leuissima culpa fuerit non in
omittẽdo
omittendo
, sed in
cōmittendo
committendo
: incurritur irre
gularitas. Ita Couar. vbi sup. par. 2. §. 4. nu. 9.
Alij dicunt, quod siue leuissima culpa sit in
committendo siue in omittendo,
nũquam
nunquam
incurritur irregularitas ex illa. Alij etiam dicunt, quod si leuissima culpa est omittendo
potest irregularitas incurri ab illo qui tenetur ex pacto & mercede adhibere diligentiam, & non adhibuit. V. g. si quis fit conductus ad custodiendum infirmum, & sua leuissima culpa infirmus bibat vinum, & moriatur, incurrit irregularitatem. Ita Syluest.
vbi supra. quæst. 15. & Couar. vbi supra.
PRO decisione huius difficultatis
obseruandũ
obseruandum
est, quod dupliciter potest tractari ista quæstio, vno modo Theologice in foro
cōscientiæ
conscientiæ
corā
coram
Deo, vt confessarij sciant
iudicare de irregularitate. Altero modo in
foro exteriori ecclesiastico, vt iudices sciant
ferre
sententiā
sententiam
circa
irregularitatẽ
irregularitatem
: qui sæpè
numero procedunt ex præsumptione iuris.
Siquidem loquamur isto
secũdo
secundo
modo, videtur nobis
adhibẽda
adhibenda
fides Iurisperitis,
quā
uis
quanuis
inter illos sit tanta varietas
opinionũ
opinionum
, vt
sit
necessariũ
necessarium
cōfugere
confugere
ad rationem
Theologicā
Theologicam
, ad
iudicandũ
iudicandum
quæ
nā
nam
opinio sit probabilior.
Verũ
Verum
est
tamẽ
tamen
, quod ipse iudex ecclesiasticus poterit sequi suam opinionem,
quam reputat probabiliorem. Quod si res
ista Theologicè disputetur non est nobis regula doctrina Iurisperitorum.
Nos igitur Theologicè diffinientes
istā
istam
difficultatem. Dicimus primo, quod apud
Iuristas, nomine culpæ, non intelligitur
peccatũ
peccatum
aliquod
corā
coram
Deo mortale vel veniale:
sed intelligitur priuatio prouidentiæ vel diligentiæ, quę humano more solet adhiberi ab
homine diligente & prudente in aliquo negotio
secundũ
secundum
qualitatẽ
qualitatem
negotij: ita sanè vt
priuatio diligentiæ & prudentiæ,
quā
quam
solet
adhibere mediocriter
diligẽs
diligens
, dicatur leuis
culpa: priuatio verò diligentiæ &
prudẽtiæ
prudentiæ
,
quæ solet adhiberi ab homine
diligẽtissimo
diligentissimo
iuxta naturam negotij, dicatur leuissima culpa: priuatio
deniq;
denique
diligentiæ quam solent
adhibere homines vulgariter diligentes, dicitur lata & ampla culpa, siue in huiusmodi
priuationibus prædictis sit aliquod
peccatũ
peccatum
corā
coram
Deo, siue
nō
non
. ¶
Atq;
Atque
ita diximus supra
in quæst. 62. art. 6. quod
cōmodatarius
commodatarius
tenetur ad
restitutionẽ
restitutionem
rei
cōmodatæ
commodatæ
quā
quam
amisit
|
etiā
etiam
de leuissima culpa, non
autẽ
autem
de casu fortuito qui
nō
non
cadit sub humana prouidentia.
¶ Dicimus secundò. Quòd quando aliquis
in foro exteriori iudicatur irregularis, etiam
si non sit irregularis coram Deo: nihilominus debet se gerere in exterioribus
tanquā
tanquam
irregularis sub pœna peccati mortalis. Probatur, quia excommunicatus in foro exteriori debet se gerere tanquam excommunicatus in rebus exterioribus & publicis, etiam si coram Deo non sit excommunicatus. Ratio est, quia ille tenetur obedire sententiæ iustæ iudicis in re graui, esset enim
scandalum oppositum facere: sed idem est
iudicum de irregularitate: ergo tenetur homo se gerere tanquam irregularis in publico. Dicimus tertio, quod ad diffiniendum
in foro conscientiæ. Vtrum ex homicidio
vel mutilatione incurratur irregularitas:
impertinens est quod sequatur ex peccato mortali vel veniali, & quod sit peccatum
ratione obiecti per se vel ratione circunstantiæ. Probatur istud documentum & declaratur:
quoniā
quoniam
potest sequi irregularitas homicidij ex actu iusto & bono, vt patet in iudice & in defendente amicum, qui incurrunt
irregularitatẽ
irregularitatem
coram Deo si occidant:
potest etiam sequi ex peccato mortali, vt patet in eo qui se vindicans occidit hominem.
Potest etiam sequi ex peccato veniali, vt patet in eo qui occidit hominem, dum venialiter peccat defendendo amicum motu irę,
qui motus fuit peccatum veniale.
Dicimus quarto. Quòd consideratio rei
licitæ vel illicitæ cui dat operam is qui occidit, solet esse vtilis ad inuestigandum rationem peccati voluntarij directè vel indirectè: quæ quidem ratio voluntarij non se habet impertinenter ad
irregularitatẽ
irregularitatem
, sed per
se quanuis non adæquatè: quia bene sequitur, voluntariè aliquis occidit directè vel indirectè: ergo incurrit irregularitatem.
Dicimus quinto. Quòd quando ad irregularitatem requiritur peccatum voluntarium directè vel indirectè, nunquam incurritur ex solo peccato veniali ex indeliberatione. Ratio est, quia illud non est voluntarium directè vel indirectè, & idcirco quanuis esset illud peccatum mortale ex obiecto:
non incurritur irregularitas coram Deo, si
non esset simpliciter deliberatum.
Dicimus sexto. Quòd irregularitas potest consequi ex peccato veniali ex obiecto,
si est simpliciter voluntarium, sed tamen
tunc erit mortale ex circunstantia. Vt v. g. si
quis ex gula quæ est peccatum veniale ex
obiecto, exponat se periculo occidendi &
occidat postea: erit irregularis, etiam si
quā
do
quando
occidit sit fræneticus. Ratio est, quia iam
ipsa gula fuit peccatum mortale ex circunstantia.
Dicimus vltimo, quòd irregularitas quæ
habet purè rationem pœnæ propter
culpā
culpam
,
nunquam incurritur coram Deo propter
solum peccatum veniale. Probatur,
quoniā
quoniam
alias esset excessiua & iniqua pœna.
Ex dictis sequitur vnum
corollariũ
corollarium
vniuersalissimum. Nulla irregularitas ex homicidio vel mutilatione incurritur ex operatione quæ sit
peccatũ
peccatum
veniale, nisi aliàs
etiā
etiam
sequeretur absque omni culpa. Hoc patet
etiā
etiam
inductiuè
neq;
neque
enim dabitur instantia.
Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum argumentum
respōdetur
respondetur
,
quòd illud verbum, debet, significat perfectam rationem debiti sub reatu peccati mortalis, vnde ex peccato veniali vt sic non sequitur irregularitas.
Ad secundum argumentum
respōdetur
respondetur
,
quod non omne peccatum veniale est simpliciter voluntarium: sunt enim peccata venialia ex indeliberatione actus. Quando vero fuerit peccatum veniale perfectè voluntarium,
tũc
tunc
vt incurratur irregularitas oportet quod homo præuideat vel præuidere debeat, quod ex illa actione sequitur homicidium, & tunc si nihilominus operetur efficietur mortale peccatum ex circunstantia:
nisi in casu quo poterat occidere absque omni culpa. V. g. quando aliquis defendens amicum venialiter peccat.
Ad tertium argumentum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
ille clericus non incurrit irregularitatem ex
eo quod peccat venialiter suscipiendo officium, sed quando postea exercendo
officiũ
officium
occidit vel mutilat incurrit irregularitatem,
etiam si iustè & sanctè occidat vel mutilet,
vnde ex illo peccato veniali non incurritur
irregularitas.
Ad quartum argumentum respondetur,
|
ꝙ
quod
occisio quæ sequitur ex ira quæ est
tantũ
tantum
veniale peccatum in foro conscientiæ, reputabitur simpliciter casualis, quanuis non sit
purè casualis:
quoniā
quoniam
habet aliquid de
volũ
tario
voluntario
secundũ
secundum
quid ex indeliberatione
volũ
tatis
voluntatis
. Cæterum antecedens argumenti pro
maiori,
nō
non
est vniuersaliter
verũ
verum
, nisi apponatur alia exceptio, scilicet
quādo
quando
præuidetur occisio futura mediatè ex operatione
mea mihi licita propter
præstātiorẽ
præstantiorem
finem:
sic enim excusamus ab irregularitate clericos vel monachos exhortantes milites ad
bellum iustum. Similiter excusatur ab irregularitate qui implorat aliorum
auxiliũ
auxilium
ad
defensionem patris, etiam si illi
occidāt
occidant
aggressorem, dummodo ille non occidat vel
non concurrat.
DVbitatur tertio, circa
secundā
secundam
conclusionem. An ille qui dat
operā
operam
rei illicitæ, ex qua sequitur mutilatio vel occisio hominis, incurrat semper irregularitatem.
Arguitur primo pro parte affirmatiua.
Ex cap. dilectus. de homicidio. vbi quidam
capellanus excusatur ab irregularitate,
quoniā
quoniam
dabat
operā
operam
rei licitæ, equitando videlicet. Hinc sumunt
argumentũ
argumentum
Canonistæ à
cessante ratione & causa, quod nos dicimus
à
cōtrario
contrario
sensu, ergo si daret
operā
operam
rei illicitæ incurreret
irregularitatẽ
irregularitatem
. ¶ Arguitur
secũ
do
secundo
.
Ex cap. ex literis. el 2. de homicidio. vbi
etiā
etiam
excusatur
quidā
quidam
monachus ab irregularitate: quia dabat
operā
operam
rei necessariæ & vtili: ergo si non daret
operā
operam
rei licitæ incurreret irregularitatem. Similiter
in cap. tua nos.
excusatur
quidā
quidam
monachus qui pietatis gratia aperuit ferro tumorem gutturis
cuiusdā
cuiusdam
mulieris,
cũ
cum
esset expers in arte: quæ tamen
mulier postea mortua est. Ergo si non pietatis gratia, sed cupiditatis curasset
illā
illam
, incurreret
irregularitatẽ
irregularitatem
. ¶ Propter hæc
argumẽta
argumenta
,
& alia multa similia, est prima
sentẽtia
sententia
multorũ
multorum
Iurisperitorũ
Iurispertorum
vniuersaliter
asserentiũ
asserentium
,
ꝙ
quod
qui dat
operā
operam
rei illicitæ manet irregularis, si ex illa operatione sequatur mors,
quā
uis
quanuis
adhibeat
plurimũ
plurimum
diligentiæ ne
cōsequatur
consequatur
mors.
Eandẽ
Eandem
sententiā
sententiam
tenet
Syluest. in
verb.
homicidiũ
homicidium
. 2. §. 2. reg. 3. & Caiet. in hoc
loco, imo D. Tho. videtur esse huius sententiæ,
dũ
dum
ait, dupliciter homicidij
reatũ
reatum
posse
incurri: vno modo quando aliquis dat ope
ram rei illicitæ quam vitare debebat: altero
modo quando
nō
non
adhibet
sufficientẽ
sufficientem
diligentiā
diligentiam
, etiam si det operam rei licitæ, ergo
sunt duo modi differentes
cōtrahendi
contrahendi
irregularitatẽ
irregularitatem
quorũ
quorum
vterq;
vterque
sufficit sine altero.
Item
D. Tho. in ipsa. 2.
cōclus
conclus
. disiunctiua, satis apertè hoc asserit, &
in 4. sent. d. 25. q. 2. artic. 1. ¶
Secũda
Secunda
sententia, est in alio extremo
quod
quantũcunq;
quantumque
aliquis det operam rei illicitæ,
nō
non
incurrit irregularitatem si adhibet
sufficientem
diligentiā
diligentiam
ne sequatur occisio
vel mutilatio. Hanc docuit
M. Cano dum
interpretaretur D. Tho. in 1. 2. q. 73. ar. 8. vbi
D. Tho. videtur eandem
sententiā
sententiam
tenere: dicit enim
ꝙ
quod
propter
negligentiā
negligentiam
cōsiderādi
considerandi
,
imputantur homini ad pœnam
nocumẽta
nocumenta
quæ
sequũtur
sequuntur
si dabat
operā
operam
rei illicitę. Eandem
sententiā
sententiam
sequuti sunt postea quidam
Theologi, inter quos fuit M. Peña. ¶ Tertia
sententia tenet,
ꝙ
quod
qui dat operam rei illicitæ
quæ natura sua est læsiua & ad mortem tendens, incurrit irregularitatem,
quātũuis
quantumuis
adhibeat
sufficientẽ
sufficientem
diligentiā
diligentiam
: si autem dabat
operam rei illicitæ quæ ex natura sua
nō
non
habet ordinem ad mortem vel ad
læsionẽ
læsionem
,
nō
non
incurrit irregularitatem: si tamen adhibeat
sufficientẽ
sufficientem
diligentiā
diligentiam
ne ex alijs circunstantijs sequatur mors aut mutilatio.
Exemplũ
Exemplum
primi habetur expressè
in cap. fin. de homicidio in. 6. vbi
quidā
quidam
iudicatur incurrisse irregularitatem qui
mādauit
mandauit
seruo suo vt verberaret quem piam
nō
non
tamen occideret: eo
ꝙ
quod
ipse verberatus post ea mortuus est.
Exẽ
plum
Exemplum
secundi sit in clerico qui proficisceretur ad negotiationem sibi
prohibitā
prohibitam
, & forte in via iacentem
cōclucauit
conclucauit
& occidit, iste
non erit irregularis si adhibuit sufficientem
diligentiam ne ex aliqua
circunstātia
circunstantia
sequeretur occisio. Hanc
sententiā
sententiam
tenet
Soto lib.
5. de Iustitia. q. 5. artic. 9. & Couar. vbi supra
par. 2. §. 4. nu. 10. & citat in eandem sententiam
Castr. in lib. 2. de potest. leg. pœn. c. 14.
citat in eandem
sententiā
sententiam
Ancharranum, &
Villadiego. ¶ Quarta sententia, est
Nauar.
vbi supra. nu. 221. & super capit. fin. 14. q. 6.
circa finem.
ꝙ
quod
si qui dabat operam rei illicitæ, intendebat illam facere, incurrit irregularitatem, etiam si illud opus non sit ex natura
sua læsiuum neque ad mortem ducens: &
ponit
exemplũ
exemplum
, si quis persuadeat socio vt
|
ingrediatur vineam & furetur
vuas
uvas
& forte
erat ibi canis custos vineæ & momordit ingredientem & mortuus est: tunc ille persuasor manet irregularis.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Prima sententia non est
nobis verosimilis, etiam in foro exteriori.
Ex hoc quidem optimè probat Couar. vbi
supra, vbi ponit multa exempla in quibus videtur ridiculum
ꝙ
quod
incurratur irregularitas:
quia dabat operam rei illicitæ: sed sit exemplum. Si medicus peritissimus curaret diligentissimè episcopum intendens accipere
pro pretio
beneficiũ
beneficium
ecclesiasticum, sequeretur,
ꝙ
quod
iste incurreret irregularitatem
ꝙ
quod
videtur ridiculum. Probatur sequela, quia ille
dabat operam rei illicitæ, erat enim simoniacus. Similiter sequeretur
ꝙ
quod
fornicarius, si
forte mulier moreretur in actu fornicandi
vel etiam ex partu qui causatus fuit ex fornicatione. Præterea illa sententia, est
cōtra
contra
ius
Canonicum, vt patet ex cap. tua nos. de homicidio, vbi monachus ille condemnatur
quidem de culpa, quia vsurpauit officium
Chirurgi
ꝙ
quod
erat illicitum monacho: sed excusatur ab irregularitate: quia cum esset peritus in arte chirurgiæ adhibuit sufficientem
diligentiam, ne illa mulier moreretur. Hoc
ipsum colligitur ex cap. quanto. 50. dist. vbi
excusatur ab irregularitate latro, qui ducebat equos ex furto, quibus in via concultam
mulierem occidit.
Secunda
cōclusio
conclusio
. Tertia sententia videtur probabilior quàm secunda. Probatur,
quia secunda sententia vix potest
respōdere
respondere
huic
argumẽto
argumento
. Videlicet
ꝙ
quod
ipsa iura duplicem casum distinguunt ad
incurrendā
incurrendam
irregularitatem:
alterũ
alterum
si quis dabat operam rei
illicitæ. Alterum, si non adhibuit
sufficientẽ
sufficientem
diligentiam, etiam si daret operam rei aliâs
licitæ. At vero secunda sententia omnia vniuersaliter reducit ad negligentiam considerandi: siue quis det operam rei illicitæ, siue
licitæ, ergo non est
cōformis
conformis
iuri Canonico
quod sæpe distinguit, si dabat operam rei illicitæ vel licitæ.
Cæterũ
Cæterum
tertia
sentẽtia
sententia
explicat ius
Canonicũ
Canonicum
, & distinguit si quis dabat
operā
operam
rei illicitæ, quæ ex natura sua nociua
est, incurrit irregularitatem: quanuis adhibeat
diligẽtiā
diligentiam
, ergo hæc
sentẽtia
sententia
cōformior
conformior
est iuri Canonico, ac proinde probabilior.
Tertia
cōclusio
conclusio
. Nihilominus
secũda
secunda
sentẽtia
sententia
probabilis est. Et
argumẽto
argumento
facto possumus
respōdere
respondere
,
ꝙ
quod
nō
non
inuenietur in iure Canonico, vbi diffiniatur, quod aliquis incurrat
irregularitatẽ
irregularitatem
,
solũ
solum
quia dabat
operā
operam
rei illicitæ: sed quia
cũ
cum
daret
operā
operam
rei illicitæ, negligens fuit vel præsumitur fuisse in
cōsiderandis
considerandis
nocumentis. Vt patet
in. c. fi. de homicidio. lib. 6. vbi dicitur:
ꝙ
quod
quia
quidā
quidam
mandā
do
mandando
in culpa fuit, & hoc euenire posse, debuit
cogitare, irregularis fuit. Et huic
cōsonat
consonat
doctrina
D. Tho. in 1. 2. vbi supra. Sed notandum est in
fauorẽ
fauorem
huius sententię,
ꝙ
quod
ille qui
dat
operā
operam
rei illicitæ, merito præsumitur negligens in
cōsiderādis
considerandis
nocumẽtis
nocumentis
, quæ inde
possunt sequi: maxime si res illicita est talis
naturæ, vt ex ea possit sequi tale
nocumentũ
nocumentum
. Vt
in. c. suscepimus. de homicidio. ponitur
exemplũ
exemplum
, & idcirco merito in foro exteriori iudicabitur ille irregularis. Quod si re
vera apposuit omnem
diligentiā
diligentiam
,
nō
non
erit irregularis
corā
coram
Deo iuxta
secundā
secundam
sententiā
sententiam
.
V. g. si in hastiludio
nō
non
maneret irregularis
secularis, qui fortè occidit
corriualẽ
corriualem
. Similiter si clericus se intromitteret in
hastiludiũ
hastiludium
cũ
cum
simili diligentia
nō
non
maneret irregularis:
quāuis
quamuis
in foro exteriori iudicaretur iste irregularis: quia dabat
operā
operam
rei illicitæ, ex qua
poterat sequi illud nocumentum: eo quod
ille præsumitur negligens. Et hoc
cōfirmari
confirmari
potest,
ex. d. c. tua nos. ¶ Quarta conclusio.
Sentẽtia
Sententia
illa vltima
nō
non
est probabilis, vt ipsemet casus præ se fert. Et
cap. tua nos. conuincit, &c.
quādo
quando
. 15. d. Imo ipse Nauar. vbi supra nu. 215. dicit, quod clericus, qui in bello
pugnat, vt exhortetur milites,
nō
non
manet irregularis, si tamen ipse per se
nō
non
occidat. Et tamen
certũ
certum
est quod dat
operā
operam
rei illicitæ pugnando.
Nō
Non
ergo sufficit ad
incurrendā
incurrendam
irregularitatem, quod aliquis ex intentione det
operā
operam
rei illicitæ. ¶ Ad argumenta in oppositum ad
primũ
primum
respōdetur
respondetur
, quod
argumentũ
argumentum
à
cōtrario
contrario
sensu vel à cessante causa & ratione, non est validum: nisi
quādo
quando
causa est
adęquata alicuius effectus: quod sub alijs terminis docet
Arist. li. 1. Post. tex. 20.
dũ
dum
dicit:
si affirmatio est causa affirmationis, negatio
est causa negationis. Quod
etiā
etiam
debet intelligi de causa adæquata. Nunc
autẽ
autem
in propo|
sito
nō
non
est causa adæquata, quare aliquis excusetur ab irregularitate: quia dat
operā
operam
rei
licitæ. Potest enim dare
operā
operam
rei licitæ, &
manere irregularis
ꝓpter
propter
negligentiā
negligentiam
considerādi
considerandi
nocumẽtũ
nocumentum
quod poterat sequi. Similiter
nō
non
est causa adæquata quod aliquis
cō
trahat
contrahat
irregularitatẽ
irregularitatem
, quia dabat
operā
operam
rei illicitæ, vt patet in casibus
cōfutationis
confutationis
primæ
& quartæ
sentẽtiæ
sententiæ
. ¶ Ad
secundũ
secundum
argumentũ
argumentum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
ca. tua nos. potius
ꝓbat
probat
oppositũ
oppositum
.
Nā
Nam
ille monachus dabat
operā
operam
rei illicitæ
exercẽdo
exercendo
officiũ
officium
chirurgi sibi
prohibitũ
prohibitum
in. c.
sententiā
sententiam
. ne cler. vel monachi. Et per
hoc patet ad alia
argumẽta
argumenta
, quæ
fiũt
fiunt
ex alijs
capitulis iuris Canonici. Ad D. Tho.
respō
detur
respondetur
,
ꝙ
quod
illius
disiũctiua
disiunctiua
est
intelligẽda
intelligenda
pro
altera parte,
quādo
quando
aliquis dabat
operā
operam
rei illicitæ: quæ ex natura sua tendebat ad
læsionẽ
læsionem
. Et tunc
quantũlibet
quantumlibet
aliquis adhibeat
diligẽtiā
diligentiam
manebit irregularis, si sequitur occisio
vel mutilatio ex sua actione. Et hoc iuxta
tertiā
tertiam
sententiā
sententiam
. At vero iuxta
secundā
secundam
sententiā
sententiam
nō
non
erit irregularis
corā
coram
Deo,
quāuis
quamuis
in foro exteriori iudicetur irregularis. v. g. in
exẽ
plo
exemplo
posito. Si clericus in hastiludio vel
torneamẽtis
torneamentis
quæ licita sunt secularibus: ille tamen occidat vel mutilet, manebit irregularis, quia dabat
operā
operam
rei illicitæ, ex qua poterat sequi tale
nocumentũ
nocumentum
. Secularis
autẽ
autem
nō
non
manebit irregularis, si
nō
non
fuit notabiliter
negligẽs
negligens
in
cōsiderādo
considerando
nocumẽto
nocumento
quod inde
sequutum fuit.
IAM vero in tertia parte huius tractatus
breuiter agendum est de irregularitate
quatenus consequitur ex mutilatione actiua. Etenim in Clemen. vnica. de homicidio
æquiparātur
æquiparantur
mutilatio & homicidium
quantũ
quantum
ad
irregularitatẽ
irregularitatem
: nisi forte fiat causa
sanitatis,
tũc
tunc
enim ipse chirurgus
nō
non
manet
irregularis: & ita
receptũ
receptum
est
secundũ
secundum
cōmunem
communem
sententiā
sententiam
doctorũ
doctorum
. Difficultas tota est
in definiendo, quid intelligatur nomine
mẽ
bri
membri
,
quādo
quando
dicitur in iure quod
mutilās
mutilans
, hoc
est
membrũ
membrum
scindens, manet irregularis. De
qua re mirum est, quàm variæ sunt sententiæ. Sed nobis hac parte placet sententia Couar. in 3. par. relect. citatæ in princip. nu. 8. &
9. quæ consistit in vnico dicto, scilicet,
ꝙ
quod
nomine
mẽbri
membri
simpliciter, vt colligitur ex Aristot. lib. 1. de partibus anim. c. 5. intelligenda
est illa pars animalis, qua exercetur specialis
operatio: & distincta ad
perfectionẽ
perfectionem
totius
ordinata. V. g. pes ad ambulandum, manus
ad operationem, oculus ad visionem, auris
ad auditionem, lingua ad loquendum. Sed
de genitalibus non est ita certum. Quidam
enim aiunt quòd quanuis sit irregularis qui
sibi met abscindit virilia: vt habetur in. c. si
quis partem, dist. 55. tamen ibidem
etiā
etiam
censetur irregularis: qui sibi abscindit partem digiti: & nihilominus
cōstat
constat
, quòd si alter abscinderet partem digiti alterius, non maneret ipse irregularis. Quapropter videtur,
quod ius in odium atrocitatis erga seipsum,
voluerit apponere talem
irregularitatẽ
irregularitatem
abscindenti sibi virilia & partem digiti. Non
igitur qui alteri abscindit genitalia manebit irregularis. Nihilominus nobis est probabilior sententia, quòd ille manebit irregularis. Probatur, quia ille abscindit
membrũ
membrum
simpliciter: nam ea pars ordinata est à natura ad specialem operationem, scilicet, ad
generationẽ
generationem
sibi similis: quæ est maxima perfectio viuentis. Tunc enim
vnumquodq;
vnumquodque
animal perfectum est quando potest generare
sibi simile. Igitur manebit irregularis qui ita
proximum læserit vt omnino genitalia absciderit. Hic autem non facimus mentionem de membris interioribus, scilicet, de
corde & epate & pulmonibus: quia hæc
mẽ
bra
membra
non possunt abscindi nisi occidatur homo. Hæc diffinitio membri simpliciter, videtur confirmari ex dicto Apostoli ad Roman. 12. Sicut enim in vno corpore multa
membra habemus,
nō
non
autem omnia membra
eũdem
eundem
actum habent, &c. Vbi satis apertè insinuat, quod ad rationem membri
pertinet habere specialem operationem.
Ex hac doctrina infertur. Primo, quod si
quis abscinderet alteri auriculam, hoc est
cartilaginem extrinsecam, non manet irregularis: quia non abstulit organum auditus. Inferunt etiam aliqui, quòd non manet
irregularis qui abscindit mulieri
māmillam
mammillam
: eo quod non est membrum ad specialem operationem. Sed oppositum sentit
Baldus in. l. data opera. C. qui accusare non
possunt. numer. 75. & in hac parte videtur
nobis ista sententia probabilior. Et ratio est,
quia
māmilla
mammilla
mulieris habet specialem
ope| p. 376
rationẽ
opera
tionem
, scilicet sanguinem decoquere quousque conuertatur in lac necessarium ad nutritionem infantis: quæ operatio necessaria
est ad perfectionem humanæ speciei.
Infertur tertiò, quod si aliquis abscidit digitum alteri, non est irregularis. Ratio est
quia digitus non est membrum simpliciter
sed pars membri. Hoc est contra Caiet. quæ
stione sequenti. art. 1. &
cōtra
contra
Soto lib. 5. de
Iustitia & iur. quæst. 2. art. 1.
existimāt
existimant
enim
digitum esse membrum principale contra
communem opinionem. Imo vero infertur quartò, quòd non manebit irregularis
qui absciderit tres digitos principales alteri,
scilicet, pollicem, indicem & medium. Et
ratio est quia ille homo dicetur mancus: sed
non mutilatus
mẽbro
membro
: quia simpliciter non
est abscisa manus. Hoc corollarium est contra aliquos Iuristas & Theologos, qui existimant vniuersaliter esse verum, quod si
quis percussione alterum facit irregularem:
ipse manet irregularis. Ita tenet Syluest. verbo, homicidium. 3. ¶ Infertur quintò, quod
non est irregularis ille, qui percussione aut
læsione fecit membrum alterius inutile &
omnino aridum. Ratio huius est, sicut &
præcedentium, quoniam irregularitas est
impedimentum iure Pontificio introductum, ergo non debet incurri nisi in casibus
expressis ab ipso iure. At vero iura non dicunt, si quis membrum are fecerit, vel inutile reddiderit, manebit irregularis: sed si
quis mutilauerit membrum sit irregularis.
At vero mutilare propriè, sicut notat glos. super Clement. si furiosus. est membrum omnino separare à corpore. Igitur ille non manebit irregularis quantumcunque læserit, si
tamen non abstulit membrum à corpore.
Hæc vera doctrina est contra Panormit. capit. cum illorum. de sententia excommunicationis & contra Syluest. vbi supra. Et nobiscum sentit Nauarrus in Manuali cap. 27.
à numero 206. Vbi optimas rationes facit
contra Caietanum & Soto. Notat tamen
ipse, quod quando quis alium facit irregularem sua percussione, manet aliquando etiam ipse irregularis irregularitate, quæ sequitur ex delicto, quando delictum est notorium: non quia fecit alium irregularem.
Appellat autem delictum notorium, quod
notorietate facti nulla ratione potest celari, vel notorietate iuris, quando iam aliquis
condemnatus est per sententiam in iudicio
publico: Dicitur vero irregularis ex delicto
publico. Verbigratia, quando irregularitas
consequitur ex continuata fornicatione notoria, vel ex adulterio vel ex quolibet delicto maiore & notorio, propter quod mereatur homo deponi. Vt explicat Nauarrus supra numer. 248.
¶ Jam verò in quarta parte huius tractatus agendum est de
dispensatione irregularitatis.
DVbitatur primo, ante omnia vniuersaliter, an nomine censuræ intelligatur irregularitas, ita vt cum in bullis Cruciatæ conceditur confessoribus, vt possint absoluere à qualibet censura intelligatur
etiā
etiam
irregularitas. ¶ Pro parte negatiua arguitur
primo. Ex Innocent. Tertio. capit. quærenti. de verborum significatione. vbi ait quæ
renti quid per censuram intelligatur cùm
huiusmodi clausulam in nostris literis apponimus: respondemus quòd nomine censuræ non tantùm debet intelligi interdicti:
sed etiam suspensionis, & excommunicationis sententiæ. Ecce vbi Pontifex nullam
facit
mentionẽ
mentionem
irregularitatis, nomine censuræ, ergo
nō
non
intelligitur illo nomine. Nam
aliâs Pontifex fuisset diminutus.
Secundo arguitur. In ipsis bullis Cruciatæ, vbi conceditur absolutio à qualibet censura, non conceditur dispensatio super irregularitate. Probatur, quia absolutio propriè
non fit de irregularitate, sed dispensatio: vt
patet ex vsu ecclesiastico. Sic enim loquuntur Prælati etiam Religionum, Dispenso tecum super omni irregularitate, ergo non eo
ipso quòd
cōceditur
conceditur
absolutio ab omni censura, conceditur etiam dispensatio irregularitatis.
Tertiò arguitur. Quia non est consuetudo neque stylus curiæ Romanæ, vt dispensatio super irregularitate, intelligatur in
vniuersali clausula, ergo non est intelligenda talis dispensatio in Bullis, cùm in illis di|
citur, quod confessarius possit absoluere ab
omni censura.
Ad hoc dubium communis sententia Iuristarum est negatiua. Ita tenet Nauarrus
in Manuali, cap. 27. num. 192. & 249.
PRO decisione sit prima conclusio. Irregularitas quæ tantum incurritur propter culpam quasi pœna ipsius, intelligitur
nomine
cẽsuræ
censuræ
ecclesiasticæ. Hanc
sentẽtiā
sententiam
docuit in hac schola Salmantina Magister
Cano & postea sequutus est illam. Soto in
4. Sententiarum, distinctione. 22. quæstione. 3. artic. 1. & multi alij Theologi moderni. Et probatur primo,
quoniā
quoniam
censura propriè loquendo est quædam notatio & punitio, qua malefaciens punitur propter aliquam culpam: sed quædam irregularitates
sunt notatio quædam & punitio propter aliquam culpam, ergo illæ veniunt intelligendæ nomine censuræ. Explicatur minor.
Quando aliquis suspensus vel excommunicatus celebrat, manet irregularis propter
culpam quam commisit: & tunc irregularitas est propriè censura.
Secundò probatur. Nam in quibusdam
Bullis dicebatur, quod
cōfessor
confessor
possit absoluere ab omni excommunicatione suspensione & interdicto & ab omnibus alijs censuris & pœnis ecclesiasticis. Ergo in istis
Bullis dabatur facultas absoluendi à quibusdam irregularitatibus. Probatur consequentia. Quia nullæ sunt aliæ censuræ præter illastres: nisi quædam irregularitates.
Tertiò, in quibusdam Bullis etiam cruciatis olim, dum numerabantur casus qui
concedebantur confessoribus, ponebatur talis exceptio, scilicet, excepto homicidio voluntario (Porque el tal homicidio esta reseruado quanto a la irregularidad.) Ergo omnes
aliæ irregularitates propter culpam, concedebantur confessoribus quibus
cōmittebatur
committebatur
facultas absoluendi ab ipsis culpis.
Et confirmatur. Nam in alijs Bullis olim
dicebatur, quòd conceditur facultas absoluendi ab omnibus censuris & pœnis ecclesiasticis, etiam si requirant specialem mentionem sui & non includantur in vniuersali
clausula. Quod quidem videtur esse adiectum propter eos qui dicunt nullam irregularitatem includi in generali clausula. Præ
dictas Bullas ego vidi. Est tamen obseruandum nostris temporibus, quod in Bullis cruciatis, quæ dimanauerunt à Sede Apostolica à tempore Pij Quinti, fit mentio solum
facultatis absoluendi ab omni censura, atque ita volumus qui sequimur istam sententiam, quod nomine censuræ intelligantur
omnes illæ irregularitates, quæ impositæ
sunt directè propter aliquam culpam. Nam
contingit quod aliqua irregularitas contrahatur ex actu qui est culpa: non tamen est
directè pœna propter culpa, qualis est irregularitas, quæ contrahitur quando quis
alterum occidit iniquè: tunc enim irregularis manet,
nō
non
quia iniquè occidit, sed quia
occidit voluntariè. Sicut manet irregularis
iudex qui iustè occidit.
Obseruandum est secundo circa Bullas
cruciatas, quòd qui habuerit vltimam Bullam cruciatam gaudebit omnibus priuilegijs præcedentium Bullarum non cruciatarum ante Pium Quintum concessis. Et ratio est: quia omnes aliæ bullæ
nũquam
nunquam
sunt
reuocatæ, sed tantum suspensæ præterquàm
quantum ad illam clausulam. quòd religiosi & alij sacerdotes possint oua comedere in
quadragesima. Hæc enim clausula vniuersaliter reuocata est à Pio Quinto. At vero
omnes aliæ Bullæ cruciatæ reuocatæ sunt
prorsus à Pio Quinto in prima Cruciata,
quam ipse concessit. Cæterum aliæ Cruciatæ quæ post ipsum emanauerunt secum
afferunt clausulam reuocatiuam, seu potius
limitantem, ita vt non liceat gaudere gratijs & facultatibus illic concessis nisi intra
annum prædicationis, & statim expirant.
Ex quo sequitur, quod ipse commissarius Cruciatæ non reualidat antiquas illas
cruciatas: quia non datur illi facultas reualidandi nisi tantum illas quas ipse suspendit. Suspendere autem non potest nisi eas
Bullas, quæ adhuc habent effectum: quales sunt Bullæ sanctæ Catherinæ & redemptionis captiuorum: & aliæ similes & etiam
personales facultates.
His suppositis ad primum argumentum
respondetur, quod Pontifex
nō
non
dixit exclusiuè, quod tantum illa tria intelligebantur
nomine censuræ: sed quod illa tria intelligebantur, ratio autem quare non fecit men|
tionem irregularitatis, duplex est. Altera
quia irregularitas non est censura secundùm totam latitudinem, vt patet in irregularitate bigamiæ & homicidij. Altera vero ratio est, quia ibi Pontifex solum intendebat numerare illas censuras, quibus iudices ecclesiastici solent compellere rebelles, vt ex ipso literæ contextu patet. Cæ
terùm irregularitas nunquam est censura
posita ab aliquo iudice ecclesiastico, sed ab
ipso iure. Quare non oportuit facere illius
mentionem.
Ad secundum respondetur, quòd circa
irregularitatem, quę propriè est pœna propter culpam, bene potest confessarius vti
verbo absolutionis, ita vt dicat, ego te absoluo ab omni censura irregularitatis: imo
ineptè dixerit, ego dispenso tecum super irregularitate: nisi forte ex speciali commissione prælati sibi fuerit commissa dispensatio.
Ad tertium negatur
antecedẽs
antecedens
. Imo quotiescunque conceditur in curia Romana facultas absoluendi ab omni censura: conceditur etiam facultas absoluendi à
quibusdā
quibusdam
irregularitatibus: quæ nihil aliud sunt,
quā
quam
censuræ propter aliqua peccata.
DVbitatur secundò, An irregularitas
propter
homicidiũ
homicidium
sit reseruata Summo Pontifici? Hoc dubium mouemus ad
explicandum decretum Concilij Tridentini Sessione. 24. cap. 6. vbi in hunc modum
dicit. Liceat episcopis in irregularitatibus
omnibus & suspensionibus, excepta ea quæ
oritur ex homicidio voluntario, & exceptis alijs deductis ad forum contentiosum,
dispensare. Hoc in loco concedit episcopis
Concilium ordinariam facultatem ad dispensandum in irregularitate quæ oritur ex
occulto delicto: vna excepta irregularitate,
quæ oritur ex homicidio voluntario. Sed
difficultas est de irregularitate, quæ oritur
ex occisione hominis iusta & licita.
Caietanus in verbo irregularitas in summa dicit, quòd ille qui habet facultatem ad
tollendam irregularitatem, quæ oritur ex
homicidio casuali, habebit etiam facultatem ad tollendam irregularitatem prouenientem ex occisione hominis voluntaria,
licita tamen: non obstante quod in tali con
cessione prohibeatur dispensatio super irregularitate proueniente ex homicidio voluntario. Ratio Caietani est: quoniam hæc
limitatio tantùm habet locum in irregularitate quæ prouenit ex homicidio voluntario iniquo. Etenim huiusmodi occisio propriè & simpliciter dicitur homicidium.
Eandem sententiam & propter eandem rationem sequitur
summa Armilla in verbo
irregularitas. Eandem sententiam sequitur
Couarruuias in relectione supra citata in 2.
parte. licet propter aliam rationem, videlicet, quia homicidium quod committitur
sine culpa, reputatur in iure casuale. Secundùm istos doctores dicendum est consequenter, quòd episcopus potest dispensare
super omni irregularitate proueniente ex
qualibet licita occisione hominis: sicut potest dispensare super irregularitate proueniente ex homicidio casuali, propter concessionem sibi factam in decreto Concilij: & illa exceptio ibidem facta de homicidio voluntario tantùm intelligenda est
de homicidio voluntario, quod est verè
peccatum. Hæc tamen sententia nobis omnino non placet. Imo existimo cum doctissimo Nauarro vbi supra, quòd solus
ipse Summus Pontifex potest dispensare
super irregularitate proueniente ex occisione hominis voluntaria,
quātumlibet
quantumlibet
iusta & licita. Et quidem ratio Caietani parum valet: quia vt supra diximus, nomine
homicidij
volũtarij
voluntarij
in iure Canonico quantùm ad materiam irregularitatis, comprehenditur etiam occisio hominis iusta. Item
ratio quæ profertur à Couarruuia non videtur habere fundamentum in iure. Imo
irrationabiliter dicitur, quòd quando iudex, data sententia sanguinis, occidit hominem, quod tunc dicatur casuale homicidium. Et ita omnino existimo, quòd nullus episcopus dispensat neque audet dispensare super hac irregularitate, magis quàm super irregularitate bigamiæ: de qua nulla ratione intelligitur episcopis facta copia dispensandi in supradicto decreto. Et ratio
est, quia in
Cōcilio
Concilio
intelligitur facta illa exceptio ab illa vniuersali, scilicet quod liceat
episcopis dispensare super omni irregularitate
proueniẽte
proueniente
ex delicto occulto, excepta
|
irregularitate homicidij voluntarij. In qua
exceptione intelligo homicidium voluntarium quod est peccatum. Nam aliud homicidium voluntarium, quod non est peccatum, non oportebat excipere: quia non includebatur in vniuersali concessione, sicut
non includebatur irregularitas contracta ex
bigamia. Vnde neque ista excipitur, & tamen constat, quod episcopus super illam dispensare non potest.
ALtera difficultas est, An episcopus
possit dispensare super irregularitate
contracta ex delicto homicidij voluntarij
occulto, nam si publicum est: omnes conueniunt in hoc, quod Episcopus non potest
dispensare.
In hac difficultate, omnino repellenda
est sententia Alphonsi de Castro in libro. 2.
de lege pœnali asserentis, quòd propter homicidium voluntarium & iniquum, si fuerit omnino occultum:
nō
non
incurritur aliqua
irregularitas. Hæc enim sententia aduersatur dispositioni iuris in cap. finali. de temporibus ordinationum &
ordinādorum
ordinandorum
. & in
cap. inquisitioni. de accusationibus. & hic
autor singularis est in ista sententia:
quāuis
quanuis
etiam illam tenuerit
quidā
quidam
Vincentius citatus à Syluestro in verbo homicidium. 3.
quæst. 8. Ac proinde Couarruuias vbi supra, & Nauarro capit. illo. 27. citato. reprobant istam sententiam tanquam
singularẽ
singularem
& iuri Canonico contrariam. Nam etiam si
textus in cap. ex tenore. de temporibus ordinationum. dicat, quod crimina quæ si essent
publica punirentur depositione & degradatione: si fuerint secreta, non impediunt
ascẽ
sum
ascensum
ad superiores ordines: tamen non fauet hoc prædictæ sententiæ. Quoniam vt
aduertit Couarruu. textus non loquitur de
criminibus, quæ ipso facto inducunt irregularitatem: quale est homicidium. Sed loquitur de illis, quæ si constarent punirentur in
iudicio pœna depositionis & degradationis: qualia sunt grauissima
quædā
quædam
crimina.
Hoc supposito
respondẽdum
respondendum
est ad propositam difficultatem.
Prima conclusio. Neque olim ante Concilium, neque modo post Concilium Tridentinum, concessa est episcopis autoritas
dispensandi in huiusmodi irregularitate ad
suscipiendos sacros ordines: quanuis sit probabile quod ante Concilium poterant episcopi dispensare quo ad minores ordines suscipiendos. Hæc omnia latissime probant
Couarruuias & Nauar. supra.
Secunda conclusio. Etiam est probabilis sententia, quod olim ante Concilium
Tridentinum poterat Episcopus dispensare
quantum ad beneficium simplex retinendum & de nouo obtinendum. Imo aliqui
probabiliter existimant, quod etiam quantum ad beneficium curatum retinendum.
Hoc colligunt doctissimi Canonistæ ex
cap. 2. de clerico pugnante in duello. Tota autem difficultas est, an Episcopus post
Concilium gaudeat huiusmodi facultate
dispensandi in huiusmodi irregularitate. Nauarrus vbi supra tenet partem negatiuam,
& dicit, quod Episcopus non habet talem
facultatem, etiam quoad minores ordines
suscipiendos: & quo ad beneficium simplex retinendum: sed quod solus Papa potest dispensare quantumlibet homicidium
sit occultum. Probat ex eo, quod in præ
dicta Sessione dicitur expressè: quòd in
homicidio voluntario etiam si fuerit occultum, non liceat dispensare ad ordines
sacros suscipiendos: sed talis homicida omni ordine ac beneficio ecclesiastico perpetuo careat. In quo decreto duo verba expenduntur. Alterum est, non liceat: alterum est, careat. Quæ verba secundùm Caietanum in summa in verbo absolutio ab
excommunicatione, tollunt potestatem dispensandi. Item in secunda parte eiusdem
decreti statuitur, quòd in irregularitate quæ
oritur ex homicidio casuali episcopus non
potest dispensare, nisi adhibitis quibusdam
circunstantijs & conditionibus ibi narratis, ergo cùm limitet Concilium episcopis ipsis autoritatem dispensandi in homicidio casuali: signum est, quod intendebat
totam illis autoritatem tollere dispensandi
in homicidio voluntario. Eo vel maxime,
quod Concilium contraponit
homicidiũ
homicidium
casuale contra voluntarium.
Secundò probatur hæc sententia ex
cap.
6. de reformatione, Sessio. 24. vbi
cōceditur
conceditur
facultas episcopis
dispẽsandi
dispensandi
super omni irregularitate
proueniẽte
proueniente
ex delicto occulto,
|
excepta ea quæ oritur ex homicidio voluntario, ergo Concilium prohibet dispensare
super irregularitate homicidij voluntarij
quantumlibet occulti. Nihilominus viris
doctis nostri temporis videtur, quòd episcopi eandem omnino autoritatem habent dispensandi post Concilium Tridentinum,
quam olim habebant ante Concilium ipso
iure communi. Ratio illorum est: quoniam
Concilium non tollit episcopis apertè
istā
istam
facultatem. Est enim dubia interpretatio literæ Concilij, at verò quæcunque lex noua
interpretanda est quantum fieri potest conformiter ad ius commune. Igitur adhuc episcopi habent facultatem, quam antea iure
communi habebant. Confirmatur. Res fauorabilis est, quod episcopi habeant istam
facultatem, ergo decreta Concilij, si commodè fieri potest, debent interpretari in fauorem episcoporum: atque ita ipsi interpretantur.
Ad primum enim argumentum respondent cum Couar. in loco citato, quòd Concilium in illo cap. 7. non loquebatur de homicidio omnino occulto: sed occulto aliquo modo, scilicet, de illo quod non poterat in iudicio probari. Respondent secundò, quòd synodus in illo decreto tantùm intendebat ostendere difficultatem
maximā
maximam
,
quæ debet esse in dispensatione irregularitatis, quæ oritur ex homicidio voluntario:
nō
non
autem intendebat limitare autoritatem episcoporum quam olim habebant. Et idcirco
verbum illud, non liceat, non tollit autoritatem dispensandi, quidquid sit de doctrina
Caietani in verbo absolutio ab excommunicatione. Sed aiunt quod denotat quod
prælati male facient, si absque grauissima
causa
dispẽsauerint
dispensauerint
. Et hoc colligunt ex eo
quod synodus ibi, non solum loquitur episcopis, sed cuicunque dispensanti,
etiā
etiam
Summo Pontifici. Imo videtur quòd ex principali intentione loquebatur de dispensatione
quæ fit in Romana curia. Et ex hoc respondent ad illud quod obijcitur de homicidio
casuali. Dicunt enim, quod Concilium tantum limitat modum dispensandi episcopis
super hac irregularitate, quando dispensatio
committitur illis à Romano Pontifice. Nihilominus non prohibet, quòd ipsi sua auto
ritate dispensent in eo quod antea poterant
iure communi: si ab ipsis immediatè petatur dispensatio.
Ad secundum argumentum
respōdent
respondent
,
quòd illa exceptio non fit simpliciter à facultate, quam habent episcopi dispensandi
in irregularitatibus: sed fit exceptio à facultate illis concessa per illud decretum Concilij. Ita sane quod ex vi illius decreti
nō
non
possunt dispensare super irregularitate, quæ oritur ex homicidio voluntario occulto. Non
tamen ibi negatur, quòd iure communi habeant talem autoritatem dispensandi,
saltẽ
saltem
quantum ad aliquid, scilicet, quantum ad
beneficium simplex retinendum &
obtinẽ
dum
obtinendum
, & quantum ad beneficium curatum
retinendum. Iste modus explicandi Concilium videtur nobis satis perplexus. Quapropter ego crediderim, quod in huiusmodi decretis Concilij Tridentini explicatum est,
quod olim erat obscurum & dubium inter
doctores secundùm ius commune: & insuper concessa est noua facultas episcopis dispensandi in multis irregularitatibus in foro
conscientiæ, super quibus antea dispensandi
facultatem non habebant. Et insuper concessa est illis facultas absoluendi à plurimis
delictis reseruatis Summo Pontifici.
Sed quæret aliquis, Vtrùm per bullam
Cruciatam habeat confessarius electus tantam facultatem absoluendi à peccatis, quantam habent episcopi concessam à
Concilio
Tridentino, cap. 6. Sessio. 24. Respondetur,
quòd non habet tantam facultatem. Primo
quidem de crimine hæresis
manifestũ
manifestum
est.
Quoniam in ipsa bulla Cruciata excipitur
facultas absoluendi: & tamen Concilium
Episcopo per semetipsum concedit, quod
possit absoluere in foro conscientiæ de crimine hæresis. Deinde quanuis confessarius
electus possit absoluere semel ab omnibus
alijs peccatis & censuris reseruatis Summo
Pontifici: tamen episcopus toties quoties se
obtulerit occasio, potest in foro conscientiæ ab huiusmodi peccatis absoluere secundum formam concessam sibi in illo capite. 6. Sessione 24. Qua propter confessarius debet attendere, an delictum sit reseruatum Summo Pontifici vel non. Similiter
an excommunicatio sit reseruata vel non.
|
at vero circa irregularitates non est tantum
periculi, quia non est necessarium ad hoc
vt aliquis absoluatur à peccatis & recipiat sacramentum Eucharistiæ: quòd absoluatur
priùs à censura irregularitatis etiam quando
est vera censura. Cæterùm si pœnitens sit
clericus & voluerit promoueri ad ordines
superiores vel obtinere aliquod beneficium
vel ministrare in ordine suscepto: ad ipsum
promouendum pertinebit inquirere: an illa
irregularitas sit reseruata Summo Pontifici
vel non. Vnusquisque enim tenetur scire ea
quæ pertinent ad suum statum. Et idcirco
ipse confessarius poterit se eximere ab isto
onere & remittere pœnitentem, vt consulat
doctores circa huiusmodi irregularitates: si
confessarius non fuerit certus.