SECVNDA RELECTIONIS PARS.
SVMMARIVM.
-
1 Homicidium quid sit, & de homicidio voluntario.
-
2 Voluntate distingui delicta, qualiter sit aliter
intelligendum?
-
3 Maleficia, quo in sensu, fine, & proposito distinguantur.
-
4 Delictum, ex quo fuerit sequuta publica vtilitas,
an sit puniendum?
-
5 Jrregularitas ex voluntate occidendi, etiam perfectissima, non contrahitur. IbíIbique de interioribus actibus quo ad humanam legem agitur.
-
6 Conatus qualiter sit in atrocioribus puniendus.
-
7 Intellectus ad legem, quisquis. C. ad legem Iuliam
maiestatis.
-
8 Intellectus ad l. vnicam. C. de rap. virgin. & inibi de raptu monacharum.
-
9 Intellectus ad cap. primum, de homicid. in 6. vbi
de Assassinis tractatur.
-
10 Jnterpretatio tex. in l. is qui cum telo. C. de Sica.
-
11 Veneni præparatio, aut ipsius propinatio animo
occidendi contingens, an sit punienda, morte
non sequuta.
-
12 Parricidij crimen expenditur, & lex Pompeia de
Parricidis explicatur.
SECVNDAE HVIVS OPERIS PARTIS INITIVM.
TAndem hic locus exigit, vt latiùs eam explicemus irregularitatem, quæ ab homicidio procedit, siquidem hæc in praxi sæpissimè contingat. Duas verò partes habet, prior de homicidio voluntario, posterior de casuali tractabit. Nam de necessario
agemus in specie statim in tertia huius tractatus parte.
Vtriusq;Vtriusque sanè
examẽexamen requiret, quòd
genericè aliqua de homicidio præmittamus.
Est igitur homicidium
† corporis peremptio,
authore August. lib. 19. contra Faustum, c. 23.
c. homicidium, de pœnit. dist. 1. Corpus autem
hîc
humanũhumanum intelligo, & animatum, cùm alioqui peremptio non conueniat corpori inanimato, & de hominis occisione tractetur. Idem
August. lib. 1. de Libero arbitrio, c. si homicidium. 23. q. 5. scribit, homicidium esse hominis occisionem. Homo autem constat ex anima rationali, & carne, aut corpore, idcircò percutiens hominem mortuum, aut corpori inanimato caput abscindens, non potest accusari
homicidij. notat Bal. per tex. ibi in l. 1. num. 19.
C. qui accus. non poss. idem in l. sororem. C. de
his quib. vt indign. & in l. ex hoc iure, nu. 10. ff.
de iusti. & iure. atque eadem ratione constat,
non esse irregularem, qui corpori mortui, &
vita functi membrum absciderit, animo illum
hominem occidendi, si eum viuum comperisset, quod notat. Archid. in cap. periculosè, de
pœnit. dist. 1. idem in c. vlt. 5. q. 1. Doct. in c. si aliquis. de homi. & Feli. in ca. sicut dignum, eo.
tit. col. 4. Anania in cap. sicut ex literarum, de
homicid. col. vlt. nume. 37. ff. de quæst. Albert.
Trotius de vero & perfecto cleric. libr. 2. capitul. 20. nu. 7. Ludouic. Carrer. in pract. crim.
titul. de homicidio. §. 1. numer. 21. & 22. qui tradit hunc puniendum esse de iniuria mortuo
illata, iuxta illius iustam
æstimationẽæstimationem, & æquissimam pœnam, argumento deducto ex l. qui
sepulchra. C. de sepul. violat. l. 2. §. aduersus. ff.
eo. tit. notat Matthæ. de Afflict. in constitut.
Neap. lib. 3. Rubr. 56. præter ea, quæ de sepulchro violato traduntur iure regio, in l. 13. tit. 9.
par. 7. l. 3. tit. 13. par. 1. l. 1. & l. 3. tit. 18. lib. 4. Fori.
Voluntarium homicidium est, quod dolo
malo animo occidendi committitur, leg. 1. in
principio. & l. diuus. ff. de Sicarijs. l. in leg. Cornelia. ff. eo. titul. capit. 1. §. si quis hominem, de
pace tenend. capitul. sicut dignum, de homicid. docet Angelus in tracta. de malefic. §. scienter, & dolosè. ex hoc autem voluntario homicidio dubio procul
cōtrahiturcontrahitur irregularitas:
modò animum ipsum occidendi sequatur actus occisionis. Nam & irregularitas actum exteriorem requirit. tex. elegans in c. vlti. 15. q. &
probatur ea ratione, quam superùs exposuimus, in huius operis parte prima, numero 4.
Hoc verò in loco voluntarium homicidium
intelligo non solùm cùm occidens explicitè
tendit ad occisionem, & occidere vult, sed &
quoties eius voluntas tendit in eum actum,
ex quo de per se, ac immediatè mors sequitur,
non per accidens, siquidem voluntas peccantis, & agentis malum fertur in id, quod
fit, & in omne illud, quod per se, non per
accidens sequitur ex illo. Cuius assertionis
sit exemplum in eo, qui Sempronium percusserit prauo animo, volens ei iniuriam irrogare, eiusq́ue faciem cicatrice signare, non
occidere, nec
tamẽtamen potuit manum ita temperare, quin grauiter percusserit, ex eaq́ue percussione mors fuit sequuta. profectò hic erit
homicida voluntarius, voluntas enim percutientis fertur in percussionem, & in omne
id, quod immediatè, & per se, non per accidens
ex ea fuerit sequutum, & sic in homicidium
ex percussione per se, & immediatè
sequutũsequutum.
Id manifestè sensit S. Thomas 1. 2. q. 20. art. 5.
qui docet, peccata aggrauari ex
euẽtibuseuentibus, qui
posteà succedunt, non solùm, quando illi sunt
præcogitati, sed etiam quando pręter intentio|
nem successerunt, si illi euentus per se, & necessariò sequuntur ex priori opere, aut saltem, vt
pluribus ita illa eueniunt. probat hoc ipsum
text. in capit. vltim. de homi. in 6. & l. quoniam
multa. C. ad l. Iul. de vi. l. 1. §. ex incendio. ff. de
incen. ruina, & naufrag. notat Caiet. in 2. 2. q.
64. artic. 8. sed quia multa lector passim comperiet, quæ huic nostræ propositioni videantur aduersari, præsertim, quòd voluntate, &
proposito delicta distinguuntur. c. cum voluntate, de senten. excom. oportet rem istam longiùs repetere aliquot prænotando, quæ dubitationem istam radicitùs explicent.
Primum enim illud constitutissimum sit,
delictum, aut peccatum committi non posse
absque voluntate, malitia enim cuiusque actus praui à voluntate procedit, quæ præcipua est in omni peccato: cùm prima causa
peccati sit in voluntate, quæ imperat omnes
actus humanos, peccatum autem nihil aliud
est, quàm actus humanus malus, quemadmodum probatur in capit. 1. 15. quæst. 1. ex Augustino lib. 1. retractat. capitul. 15. qui asseuerat,
peccatum non posse esse nisi voluntarium, idem docet Aristot. 3. Ethicor. cap. 1. S. Thom.
in 1. 2. q. 71. omnibus eius quæstionis articulis. quo fit, vt qua ex parte in actu humano contigerit inuoluntarium, ex ea quidem malitia
absit, & omnino peccatum, quòd & nos de ignorantia disputantes explicuimus in capit.
alma mater, secund. part. §. decimo, numero
septimo.
Secundò ex proximè dictis constat,
† maleficia, crimina, & delicta voluntate distingui
in hunc equidem sensum, vt voluntarium constituat delictum, inuoluntarium autem ab eo
excuset, & liberet, cùm propter inuoluntarium malitia cesset: ea verò ex voluntate procedat, igitur voluntas distinguit delictum à
non delicto, & peccatum à non peccato discernit, cap. cum voluntate, de sent. excom.
l. qui iniuriæ. ff. de furtis. l. verum, in princip.
ff. eo. titulo. l. quod Reipublicæ. ff. de iniur.
sunt & ad hæc plures authoritates, quibus passim hoc ipsum confirmatur, delictum siquidem, aut peccatum nequaquam potest accidere, nec constitui absque malitia illud committentis, quæ quidem malitia minimè datur
ex inuoluntario.
Tertiò considerandum est, voluntatem ferri quandoq;quandoque in actum homicidij directè, & per
se, quandoque indirectè, & per accidens. Directè quidem fertur voluntas in homicidium,
quando quis animum habet occidendi: & hæc
est perfecta, propriaq́ue homicidij malitia. l. 1.
C. de Sicar. l. 1. §. diuus. ff. eo. tit. Indirectè autem, & per accidens fertur voluntas in homicidium, quoties fertur in id, ex quo immediatè, & per se, non per accidens homicidium sequitur. Nam in id, quod per accidens sequitur, nullo modo fertur voluntas, nec directè, nec indirectè, erit sanè huius assertionis exemplum, quòd S. Tho. exponit in 1. 2. q. 76. articul. 4. dicens, quòd causa peccati non est directè voluntaria, sed indirectè, & per accidens,
quando quis vult bibere vinum immoderatè,
fertur quidem tunc voluntas directè in potum immoderatum, indirectè autem, & per
accidens in ebrietatem, quæ fuit sequuta directè, & immediatè ex potione immoderata. Hęc
denique Thom. Cui adijciam libenter Palud.
in 4. sentent. dist. 32. q. 1. articul. 3. col. 5. & panorm. in capitul. quia diuersitatem, de conces.
pręb. numer. 3. iuncta glos. ibi in verb. suspensus, & numer. 11. ex quibus ipse colligo, voluntatem huius bibentis vinum immoderatè, minimè ferri nec directè, nec per accidens in id,
quod ex ebrietate fuerit per accidens sequutũsequutum præter spẽspem. Dicitur autẽautem magis, vel minùs in
directa voluntas in homicidium, quoties actus per se volitus, aut voluntate comprehensus, magis vel minùs tendit ad ipsius homicidij periculum, sicut deducitur ex diuo Thoma 2. 2. q. 64. artic. 8. ad 2. & ibi Caiet. præsertim in responsione, ad 3. & in versicu. & confirmatur authoritate Augustini. idem apparet
ex eodem Tho. 1. 2. q. 20. articul. 5. cuius paulò
antè mentionem fecimus. Huic verò propositioni & alia conueniunt, quæ tradentur in 3.
huius operis parte, quæstione de Ebrio, & in
illationibus statim examinandis.
Interim tamen hac in controuersia expendere conabor duo Iurisconsultorum responsa, quæ mihi videntur pari ferè ratione proposita, dissimillima censeri. Extat enim apud
Vlpianum in l. 3. ff. ad l. Cornel. de Sicar. hoc
cuiusdam Senatusconsulti testimonium. Sed
ex Senatusconsulto relegari iussa est ea, quæ
nōnon quidem malo animo, sed malo
exẽploexemplo medicamentũmedicamentum ad
conceptionẽconceptionem dedit, ex quo ea,
quę acceperat, decessit. Paulus verò in l. si quis
aliquid. §. qui abortionis. ff. de pœnis, ita inquit, Qui abortionis, aut amatorium poculum dant, & si dolo non faciant, tamen quia
mali exempli res est, humiliores in metallum
damnantur, honestiores in insulam amissa
parte bonorum relegantur: quòd si eo mulier,
aut homo perierit, summo supplicio afficiuntur. Hæc Iurisconsultus. Vnde cùm in vtroque responso probetur dolum abesse, & excludi: proponatur tamen res mali exempli,
mirũmirum fortasse videbitur, cur morte secuta in vno
casu delinquens relegatione, in altero vltimo
supplicio puniatur. His accedit, quod Aristoteles in libris de Moribus, quæ magna Moralia
vocantur, narrat, cùm fœmina poculum amatorium dederat amatori, & eum interemerat
illa potione, in
iudiciumq́;iudiciumque Areopagi vocata
esset, elapsam illam fuisse
seueritatẽseueritatem iudicum
nulla alia de causa, nisi quòd planum factum
esset, ipsam eo maleficio ex consulto, & dolo
non vsam. Dederat enim philtrum amoris
|
causa, quamuis fine suo excidisset. Vnde intelligi poterat, non esse id sponte factum, nec enim obesse voluit, sed prodesse. Hyllus etiam
frementi Herculi patri apud Sophoclem in
Trachinis apertè rem exponit, dicens, Deianiram, cùm putasset corpori ipsius iniecturam,
quod conciliandi amorem vim haberet, reuocandiq́ue abalienatum ipsius animum,
peccasse errore quodam, non voluntate. Cicero item in tertio libro, De natura deor. Nec
enim, inquit, Herculi nocere Deianira voluit,
quum ei tunicam sanguine Centauri tinctam
dedit. Sed ad Iurisconsultorum responsa regressus, illud asseuerare constanter non verebor, ideo apud Paulum vltimo supplicio delictum puniri, quód ille actus ex propria vi, ac
natura maximè tendat in periculum mortis,
aut grauissimæ læsionis: siquidem abortio ipsa, ob corporis dissolutionem valde periculosa est:
poculaq́;poculaque amatoria in hoc propinantur, vt
iudiciũiudicium amatoris perturbent, mutent,
& euertant. quo fit, vt licèt dolus absit, nec is
actus fuerit factus animo occidendi, & ideo
per se, & directè non possit dici homicidium
voluntarium, indirectè
tamẽtamen, & per accidens
dicatur ea occisio voluntaria magis, quia actus per se volitus, aut voluntate comprehensus, magis tendat ad ipsius homicidij periculum. Vlpianus verò eum casum exposuit, in
quo poculum datur ad conceptionem, quod
non est ita periculosum, quippe quod confici soleat ex his, quæ vires corporis augent, hominesq́ue, & fœminas natura debiles, medicamine ipso fortiores ad generationem reddit, qua ratione non ita tendit actus hic voluntate comprehensus in periculum mortis,
vt tendit ille, quo abortionis, vel amoris causa
pocula ministrantur.
Quartò proximè adnotandum erit, tunc
verè dolum homicidio voluntario perfectum
adesse, quoties voluntas occidentis directè, &
per se in actum homicidij fertur: & sic habet
homicida occidendi animum. dict. l. 1. §. diuus.
l. in lege Cornelia. ff. de Sicarijs.
Quintò illud est omninò animaduertendum, quòd ad punitionem ordinariam homicidij præcipuè attenditur verus animus occidendi, perfectus inquam dolus, & tandem voluntas directa in ipsum homicidij actum, in
ipsamq́ue hominis occisionem, ita quidem, vt
quoties homicidium voluntarium sit, voluntate tamen indirecta, & per accidens contingenti, tunc pœna ordinaria remittatur, in aliamq́ue commutetur, quasi minuatur peccatum, pro ratione indirectæ voluntatis, & ob
imperfectionem voluntarij. Nam authore S.
Thoma 1. 2. q. 76. art. 4. voluntas per accidens
tendens in peccatum minuit culpam peccati.
idem probat text. celebris in d. l. in lege Cornelia. cuius mentionem egimus alibi, ad apertiorem huius quæstionis resolutionem, & deinde ad intellectum c. vlt. de homicid. in 6.
Sextum hoc in loco non incongruè proponitur, peccata
† & malificia, quo ad
exteriorẽexteriorem
actum, saltem materialiter, vt ita loquar, minimè distingui ex proposito fine, quemadmodum docet S. Thomas 1. 2. q. 18. artic. 6. cuius
hæc sunt verba: Aliqui actus dicuntur humani, in quantum sunt voluntarij, sicut suprà dictum est, in actu autem voluntario inuenitur
duplex actus, scilicet actus interior voluntatis, & actus exterior, & vterque horum actuum habet suum obiectum, finis autem propriè est obiectum interioris actus voluntarij,
id autem, circa quod est actio exterior, est obiectum eius: sicut igitur actus exterior accipit speciem ab obiecto, circa quod est, ita actus interior voluntatis accipit speciem à fine,
sicut à proprio obiecto, id autem, quod est ex
parte voluntatis, se habet, vt formale ad id,
quod est ex parte exterioris actus, quia voluntas vtitur membris ad agendum sicut instrumentis. Neque actus exteriores habent rationem mortalitatis, nisi in quantum sunt
volũtarijvoluntarij, & ideo actus humani species formaliter
consideratur secundum finem, materialiter
autem secundum obiectum exterioris actus,
vnde Philosophus dicit in quinto Ethicorum,
quòd ille, qui furatur vt committat adulterium, est per se loquendo magis adulter, quàm
fur. Hactenus diuus Thomas, qui in eadem 1.
2. quæstione 72. articul. 1. ascribit, peccata distingui, & differre secundum obiecta, & idem
esse distingui secundum obiecta, & secundum
finem, quia omnis actus quatenus à voluntate procedit, formalem habet speciem à fine,
& sic ab eius obiecto, hic autem finis semper
est ad
rationẽrationem boni existentis, vel apparentis:
siquidem malum est præter voluntatem, & voluntas quo ad finem semper habet rationem
boni: quemadmodum idem Thomas explicat
1. secunda quæstione octaua articu. primo. ex
Dionysio, capitulo quarto, de Diuinis nominibus. & Aristotele secundo Physicorum, actus autem voluntarius semper consideratur
ad distinctionem peccatorum, & fit hæc distinctio propriè per se,
secundũsecundum eundem Thomam prima 2. quæstion. 72. articulo primo,
interior verò actus semper distinguitur secundum finem, exterior autem materialiter
secundum obiectum, in quo exercetur, idcirco maleficia ex proprosito fine non sunt distinguenda, nec commodè distinguuntur, idem
vlterius constat, si actuum
humanorũhumanorum distinctionem exposuerimus, ex Aristotele 2. Ethicorum, capitu. 6. Diuo Augustino libr. contra
mendacium, cap. 7. Sancto Thoma 1. 2. quæstione 18. maximè articul. 8. capit. venerabilibus, §. penultimo, de sent. excomm. in 6. sunt
enim actus quidam ex propria natura adeò
mali, quòd non possunt aliqua ex causa licere,
nec ex aliqua circunstantia esse boni, vt adulte|
rium, incestus, stuprum, & in his actibus planè
constat, verum esse, quòd ex fine non possint
licitè censeri, nec iustificari, sicuti obiter ipse
notaui in Epitome ad 4. decret. 2. part. capitulo 3. §. 4. numero 5. & in reg. peccatum. secunda par. §. primo, numero 5. sunt & quidam actus suapte natura mali, qui tamen aliqua ex
causa licere possunt, & permittuntur, vt homicidium, quod licèt ex se malum sit, permittitur tandem ad defensionem: in hac
actuũactuum specie dictat iuris diuini & humani ratio, quòd
in dubio delictum, &
prauũprauum agentis animum
præsumamus, donec veritas constet. cap. 1. de
præsumptioni. Alij actus sunt ex propria
eorũeorum
natura boni, qui & si possint contingere mali
ob aliquem malum finem, ob prauam circunstantiam: attamen in dubio præsumendus est,
bonus agentis animus. Sunt denique & alij actus indifferentes, qui possunt esse mali, vel
boni ex fine, & propter circunstantiam aliquam, vt risus, deambulatio, & his similes. in
his equidem obseruandum est, quòd erit in
dubio adsumenda in meliorem partem, & sic
in
bonũbonum, interpretatio. l. meritò. ff. pro socio.
c. estote misericordes, de regul. iur. l. vlt. tit. 10.
part. 5. de quo latè tractauerunt è iunioribus
Hippo. in Rub. ff. de fideius. numero 45. Francisc. Niconitius in repe. Rub. ff. de noui oper.
nunciat. Andreas Alciat. in tract. de præsumptioni. regul. 3. præs. 1. Abb. Anania, & Felin. in
cap. cùm dilecti. de accusat. per tex. ibi. qua ratione Bart. eleganter scribit in l. quoties. §. 2.
ff. de hæred. instit. quòd si probetur, aliter
dictũdictum à contrahentibus, vel testibus, quàm scriptum fuerit à tabellione, præsumendum erit,
id errore potiùs quàm dolo scriptum fuisse.
Quam sententiam probarunt Andre. Alciat.
de præsumpt. reg. 3. præsump. 13. numero 10.
& Hippo. in d. Rub. de fideius. numer. 66. Ego
verò perpensa hominum malitia, & præsertim
his consideratis, quæ frequenter solent à tabellionibus dolo & fraude committi, non facilè admitterem hanc opinionem, nisi apud
me probatissima foret ipsius tabellionis rectitudo. Igitur actus exteriores boni per se, aut
indifferentes omnes sunt præsumendi boni,
nisi ex inordinata voluntate, aut malo fine mali iudicentur: Imò simpliciter hi actus boni
dicuntur, mortaliter autem boni, vel mali ex
recta, vel inordinata voluntate, ex bono vel
malo fine praui, aut boni censendi sunt: actus
verò ex sua natura mali, & sic peccata, non
possunt esse boni, nec distingui ex fine, aut bona intentione, secundum magistrum sententi. in 2. distin. 40. post Augustinum super Psalmum 31. & in homilia 7. lib. quinquaginta homiliarum. cap. fortè. 14. q. 5. quo fit, vt delicta
voluntate distinguantur, id est ex ratione voluntarij, & inuoluntarij: vt paulò antè ostendimus,
ꝓpositoproposito autẽautem & fine minimè distinguantur, nisi qua ex parte finis refertur per
rationẽrationem propiam ad actum voluntatis, & ideò quia finis refertur ad actum voluntatis interiorem,
cuius obiectum est, actus autem interior habet pro obiecto id, in quo ipse omninò exercetur, & voluntas fertur in obiectum peccati, secundum quod ipsum peccatum distinguitur:
ideo idem est id, quòd peccata distinguantur
secundum obiecta, & secundum fines: authore Thoma in d. q. 72. ar. 1. ad primum. Ergò proposito maleficia distinguuntur, quatenus propositum ad voluntatis actum spectat, & sic idem est voluntate, & proposito distingui delicta, dicto capitu. cum voluntate. l. qui iniuriæ.
ff. de furtis. cum similibus paulò antè citatis.
de quo latè Hippol. in l. 1. §. diuus, ad fin. ff. de
Sica. & in sing. 176. post alios, quos ipse refert.
Hinc sanè poterit expendi quæstio elegans,
qua solet controuerti, an delinquens
† puniendus sit, si sequatur ex delicto publica vtilitas
etenim ex crimine per se nihil bonum sequi
potest, per accidens autem poterit bonum aliquod ex malo procedere & deduci: sic sanè
fur surripiens alteri proprias res, & eas sibi rapiens inter aliena supellectilia literas proditionis Reipublicæ inuenit, quo factum est, vt
detecta proditione salua fuerit respublica, vtrum hic sit furti puniendus, in declamationibus Seneca disputauit. libr. 10. declama. q. vlt.
nec Ancha. ausus est definire in c. Canonum
statuta, de consti. fol. 19. col. 3. est tamen hæc
dubitatio ita definienda, vt si quis alienas res
surripuerit animo furandi, & voluntate in furtum directa, & sic in rem illicitam, peccet peccato furti, in cuius obiectum voluntas huius
furantis fertur, & omninò puniendus sit: licet
ex accidenti proditionis literas inter furtiuas
res inueniens maximum Reipublicæ periculum detecta proditione impedierit, & vitauerit. probat tex. in c. relegantes, 23. q. 5. cuius meminit ad hanc ferè quæstionem Panormit. in
c. nouit, de iudic. num. 29. quòd si quis res alienas surripuerit, non vt eas furto sibi habeat, &
adquirat, sed vt proditionis literas intercipiat
in maximum Reipublicæ obsequium, suspicione ductus, quòd proditio à domino rerum
tractabatur, vel quòd apud eum erant proditionis literæ, hic maximè laudandus est, non
puniendus, nec furti peccatum habet: quippe qui non animo furandi, nec contrectandi res alienas domino inuito hoc admiserit
facinus, sed vt interciperet proditionis literas, quod licitum eidem erat. Deducitur hoc
ex cap. dixit Sara, ad finem. 32. quæstion. 4.
ex l. 2. §. postea cùm Appius. ff. de origine iuris. quem text. mirabilem esse asserit Barbat.
in capit. intelleximus, de iudi. columna tertia.
commendat Roma. cons. 310. notant in specie
hanc distinctionem Felin. in capitulo primo,
columna vlt. de præsumpt. & Hieronym. Cagnolus in dict. l. 2. §. his legibus latis, col. 3. ff.
de orig. iur. Nec
tamẽtamen est simile, quod Iuriscon|
sultus scribit in l. 3. §. in bello. ff. de re milit. tex.
in capit. vlt. ad finem. 22. quæstio. 2. ex capi. 24.
primi Regum. quibus probatur, puniendum
fore eum, qui aduersus pręceptum Ducis belli quidquam egerit, etiamsi id in victoriam felicem cesserit Reipublicę. commendat
CremẽsisCremensis in singul. 150. hoc ipsum intelligens, nisi aliquid nouè post Ducis præceptum acciderit,
quod suadeat fieri, nec possit commodè ipse
belli dux consuli: idem Rochus Curtius in
capit. vltimo, de consuetu. folio paruo. 27. colum. 2. est etenim hæc militaris disciplinæ lex
iustissima, vel ea ratione, quòd in bello obedientia sit admodum vtilis Reipublicæ, &
trāsgressiotransgressio Imperio valde perniciosa: quippe,
quæ cum maximo Reipublicę periculo plerunque exerceatur: sicuti tradit Felinus in capit.
causam. columna penulti. de iudic. idem Felin.
in c. illud. de maiorit. & obedient. Accedunt
iuri memorabilia maiorum exempla. Posthumius Tiburtius filium fortissimum adolescentem Aulum Posthumium, quòd sua sponte iniussu patris egressus hostes fudisset, capite plecti, & securi percuti iussit, auctore Valerio Maximo, lib. 2. capite secundo, de disciplina militari. quod facinus graui vsus argumento Titus Liuius libro quarto primæ Decadis, non
Posthumio, sed L. Manlio Torquato tribuendum esse censet. Is enim L. Manlius, aut T. Manlius Torquatum filium T. Manlius securi coram omni exercitu percuti fecit, quòd inscio
& ignorante patre, cum hoste Gemino Metio
Duce Tusculanorum prouocatus pugnauerat, & prouocatorem hasta confodijsset. quod
& Valerius Maximus refert libro nono, capite
de Ira. ex iunioribus hęc & alia tradidêre Erasmus in prouerbio, Manliana Imperia. & Claudius Cottaræus de Iure militari, libro tertio,
cap. 7. Plutarchus ex veteribus in Paralellis, c.
25. qui idem de Epaminunda, & eius filio Stesibroto, scribit.
His profectò vtcunq;vtcunque melius potuimus prænotatis circa voluntarium homicidium, quo
ad irregularitatem, & quo ad huius criminis
punitionem multa in specie deducemus, ex ꝗbusquibus possit commodè percipi, quid in hoc tractatu respondendum sit, præsertim ad intellectum, veramq́;veramque Iuris Pontificij & Cęsarei decisionũdecisionum interpretationem, quæ hac in re passim
commemorantur.
Primò constat ex his, neminem irregularem
constitui, nec decerni ex deliberata valde occidendi hominem voluntate, etiamsi ea ex causa
cum telo armatus, insidias alteri intenderit,
modò ipsum nec occiderit, nec ei membrum
amputauerit.
† quod probatur in cap. vltim.
15. quæstione prima. capit. sicut. 32. quæstio. 2.
text. optimus in c. cogitationis. de pœnit. dist.
1. l. cogitationis. ff. de pœnis. tenet in specie
gloss. in capit. si aliquis. de homi. vbi eam sequuntur Doct. communiter, sicuti asserit Albertus Trotius de vero, & perfect. Cler. libr. 2.
cap. 20. num. 5. idem tenent Feli. in ca. sicut dignum. colu. 4. vers. tertiò fallit. de homi. Hippo. in l. is, qui cum telo. colum. vltim. C. de sicarijs. idem Felin. in tract. quando conatus. vers.
sextò fallit. est ad hoc gloss. singula. in cap. periculosè. de pœnit. distinct. 1. etenim licet Anani.
in dict. cap. si aliquis. Trotius, Felin. & Hippol.
ex dict. gloss. contrarium adnotauerint, verè
iuxta eius integram literam, quę in aliquot codicibus desideratur, communem opinionem
probat. ita equidem legitur: Sed nunquid dices irregularem Clericum, qui homicidium
voluit facere, nec fecit, quia non potuit? non
credo, quòd sit irregularis tanquam de homicidio, licet sit voluntarius homicida, quia lex
promotionis potiùs opus considerat, quàm
voluntatem. 15. q. 1. cap. si quis non iratus. 32. q.
2. capit. sicut. licet sit homicida quo ad Deum.
infrà eodem. c. si cui. vbi tamen factum sequitur, grauius est peccatum. hactenus gloss. quæ
manifestam facit pro communi opinione auctoritatem.
Obijcitur tamen huic opinioni, text. in cap.
si cui. de pœnit. distinct. 1. capitul. si propterea.
ead. distinct. & deinde pręceptum illud: Non
concupisces. quo inordinatus mentis, etiam
solius appetitus, eiq́ue pręstitus consensus palàm prohibetur. text. ad idem celebris in l. si
quis cum telo. C. de sicar. vbi punitur solus occidendi animus cum exterioris actus conatu.
probatur idem in l. si quis non dicam rapere.
C. de Episcop. & Cleric. & alijs plerisque auctoritatibus. Quibus constat, conatum puniri vtroque iure. His accedit, quòd secundum
Sanctum Thom. in 1. 2. quæstione 20. articu. 4.
& Card. Caiet. ibi. Card. item à Turre Cremata in capit. si quis non dicam rapere. de pœnitent. distinctio. 1. actus exterior non addidit in
bonitate & malitia ex fine actui interiori. tametsi finis consequutus addat in bonitate & malitia voluntati bonæ vel malę ex fine. non enim
actus exterior addit aliam malitiam, aut bonitatem actui interiori ex parte finis de per se.
eandem tamen malitiam vel bonitatem intendit varijs quandoque modis: imò secundum
materiam & circumstantias actus exterior, vt
terminus actus interioris, addit aliquid bonitati vel malitiæ ipsius actus interioris. textus
ad idem in capit. sed pensandum. distinctione sexta. gloss. optima in capitulo primo.
de eo, qui mittitur in possess. caus. rei seruand.
Ergo actus interior mentis pręsertim cum exteriori conatu puniẽduspuniendus est, & puniri poterit.
Sed & his rationibus respondendum erit, lege diuina interiorem actum, vtpote eius legislatori
cognitũcognitum puniri, vel præmio affici,
nōnon ita
lege humana, quæ in actum
interiorẽinteriorem potestatem
nōnon habet, quod alibi latiùs adnotauimus.
Quòd si actus interior in exteriorem
conatũconatum
erumpat, is optimè legi humanæ subijcitur.
|
Deinde illud est adnotandum, voluntatem
nōnon
esse vel in malis, vel in bonis perfectam, nisi sit
talis, quæ oportunitate data operetur. Etenim
si desit facultas voluntate existente perfecta, vt
operaretur quis, si posset, defectus perfectionis, quæ est ex actu exteriori, est simpliciter inuoluntarium. Inuoluntarium autem sicut
nōnon
meretur pœnam, vel
præmiũpræmium in operando bonum aut malum, ita non tollit aliquid de præmio, vel de pœna, si homo inuoluntariè simpliciter deficiat ad faciendum bonum vel
malũmalum,
auctore Thoma in dicto articul. quarto. quod
Caietanus ibi intellexit
accipiẽdoaccipiendo bonum vel
malum moraliter, non tamen
secũdumsecundum hanc
vel illam humanam legem, quæ actus interioris exequutionem exigit per exteriorem operationem.
Hinc deducitur, quo ad pœnam irregularitatis non esse animum, voluntatem, nec actum
interiorem cōsiderandumconsiderandum, imò nec conatum
ipsum, quod modò explicuimus: Cùm ipsa lex
Pontificia, quantum ad hoc, verum actum homicidij aut mutilationis exigat. quod & Henric. post alios docet in cap. 1. de eo, qui mittitur
in possess. & ibi Card. Secundò in de apparet,
idem esse quo ad excommunicationis & censuræ Ecclesiasticæ pœnas. Quibus minimè afficietur, qui deliberatissimum animum habuerit, omniq́ue conatu curauerit agere id, cuius causa excommunicatio est indicta. gloss. elegans in capit. in audientia. de senten. excommunicatio. communiter inibi recepta. Cardi.
in Clement. 1. quęstio. 3. de vsuris. Feli. in dicto
tract. quando conatus. vers. sextò fallit. de quo
& ipse aliqua scripsi in repeti. capit. Alma mater. de sent. excom. in 6. prima parte. §. 10. numero 15.
Tertiò in fertur, in d. l. si quis non dicam rapere,
† non puniri lege humana interiorem
tantùm actum mentis, sed exteriorem, nempe
ipsum conatum, qui per exteriorem operationem processit, nam in atrocioribus criminib.
conatus ipse puniendus est, secundum Bal. per
textum ibi in dicta lege, si quis non dicam. glo.
in verb. putamus. ibi communiter probata in
l. 1. §. hęc autem verba. ff. quod quisque iuris. vbi Romanus, Regia l. 2. titulo 31. part. 7. & est
omnium communis sententia post Cynum in
d. l. si quis. probat idem textus elegans in ca. 1.
de homic. in 6. lex, quisquis. C. ad leg. Iul. maie.
gloss. in l. præsenti. C. de his, qui ad Ecclesiam
confugiunt. quam dixit esse peregrinam Felinus in tractatu, quando conatus. versicu. fallit
quintò. Nam si homo magnum aliquod scelus, aut eiusmodi tentat patrare crimina, in
quibus magna calamitas, aut graue
admodũadmodum
exitium futurum est, procul dubio leges humanæ inceptum facinus, ac si consummatum
esset, puniri voluerunt. Non enim secus censuere eum, qui tam atrox dirumúe facinus moliri ausus fuit, quiq́ue ad tam exitiale scelus animum induxit, pœnis affici oportere, ac si illud opere consummasset, quod in leuioris noxæ criminibus, & vbi non est tanta sceleris magnitudo, locum non obtinet. Huc pertinet,
quod Cicero in eleganti pro Milone oratione
ad exaggerandam inuidiam, ad
improbādumimprobandum
grauissimum scelus, tentatum equidem causa
occidendi Pompeium illum Magnum, in quo
totius Reipublicæ salus & maie stas periclitabatur, incusans Clodij seruum in æde Castoris
cum sica, vt Pompeium trucidaret, deprehensum fuisse, in hunc modum loquitur: Nisi
quia res perfecta non est, ideò punienda non
fuit, quasi exitus rerum, non hominum consilia legibus vindicentur, minus dolendum fuit
re non perfecta, sed tamen puniendum certè
nihilominùs. Hęc Cicero, cuius ad hanc distinctionem meminit Alexand. ab Alex. dierum
genialium, lib. 2. cap. 16. ad idem facit, quod notant Bartol. in l. 1. C. ad legem Pompei. de parricidijs. & Salyc. in l. 1. C. de maleficijs. quòd si
& in his atrocioribus affectus fuerit intra animum retentus, nec ad opus aliquod exterius
eruperit, nulla pœna humanæ legis huic affectui nocet, nec pro eo constituenda est: quemadmodum Regia lex præcitata, & aliæ, quas ex
Iuris Ciuilis responsis adduximus, probant.
siquidem, vt inquit Cato, voluntates, nec legibus nec pœnis fiunt obnoxiæ.
Verùm circa illationem istam non leuis est
controuersia, an conatus in atrocioribus criminibus sit ordinaria pœna delicti perfecti &
consummati puniendus. Sunt etenim, qui censent, conatum in his criminibus etiam deductum ad proximum ipsius consummati sceleris actum, etiamsi non stet per conantem, quin
illud peregerit, sed aliquo exteriori impedimento fuerit impeditus, eadem lege, non tamen eadem pœna puniendum. Hanc opinionem probant ex textu in capi. sicut dignum. §.
illi autem. de homicid. cui respondere possumus, in eo casu conatum non fuisse deductum
ad proximum ipsius perfecti criminis actum,
nec conantem fecisse, quicquid agere ad actus
perfectionem potuisset. Et nihilominùs eandem sententiam tenent Cynus in dict. l. si quis
non dicam rapere. colum. 2. & ibi Salycet. Angel. de maleficijs. in glossa, Sempronium mandatorem. col. 2. Thomas Grammatic. voto 20.
& decisione 74. nume. 12. Cæpola in consil. vlti. col. penulti. Andre. Isernia in cap. 1. §. si verò.
de capita. qui curiam vendi. Felin. in tractat.
quando conatus. colum. vlti. quamuis ipse
nōnon
ita in specie hoc asseuerauerit: sed & Cyni opinionem probant Thomas Grammatic. decisio. 2. num. 22. Ioan. Bernardi. in pract. capit.
91. & est communis opinio secundum Hippolyt. in consil. 105. colum. 1. tradit in dict. l. is, qui
cum telo. C. de sicar. eandem opinionem fatetur communem Thomas Grammat. in voto
8. colum. vlt. & Ludouic. Carreri. in pract. cri|
minali. Rubr. de homicidio. §. 2. num. 19. qui, &
Hippo. plures autores ad id citarunt.
Contrariam tamen sententiam, quòd in atrocioribus criminibus puniatur pœna ordinaria conatus ipse ad aliquem proximum actum deductus, ita, vt per ipsum conantem nōnon
steterit, quin fuerit scelus omninò consummatum. probat text. elegans in capit. 1. de homicid. in 6. cui accedit text. in dicta l. si quis
non dicam rapere. & in d. l. si is, qui cum telo.
Nec tamen hîc agendũagendum erit de eo puniẽdopuniendo, qui
spontè pœnituerit, & criminis cōmittendicommittendi conatu cessauerit, cui parcendum est. l. qui falsam. ff. de falsis. sed tantùm tractabimus de puniendo eo, qui mentis interiorem cogitationem ad exteriorem actũactum deduxerit, ita, vt per
eum non steterit, quin crimen ipsum perageret. qua in re video multa à Iuris vtriusq;vtriusque Doctoribus frequẽterfrequenter tradi adeò perplexè, vt maximo labore opus sit ad discernendum ea, quæ
sint ad praxim cōgruacongrua, & recipienda. quam ob
rem ipse conabor iudices admonere, quid mihi visum fuerit, iam sæpissimè hac in controuersia dubitanti.
Primùm admonendum est, quoties de puniendo conatu in atrocioribus criminibus actum fuerit, non omnia crimina, quę grauissima existimantur, pari iudicio censenda fore.
ex his etenim vnum erit grauius & atrocius
altero. cap. consideret. de pœniten. distinct. 5. l.
aut facta. ff. de pœnis. l. quid ergo. §. pœna grauior. ff. de his, qui notant. infamia. c. aut facta.
de pœnit. dist. 1. Nam licet Cicero in Parad. ca.
3. & Iouinianus hæreticus probare conati fuerint, omnia peccata esse æqualia: id tamen falsum est, erroneum, & hæreticum: quemadmodum docent Sanctus Thomas 1. 2. qu. 73. Castro de hæresibus. in verb. peccatum. Ioan. Arbore. lib. 14. Theosophiæ. cap. 9. igitur quo ad
punitionem conatus in criminib. atrocibus,
quo ad pœnam ordinariam, vel extraordinariam, iudex perpendere debet ipsius criminis
qualitatem, ne vna & eadem mensura omnia
metiri conetur.
Secundò, pręter ipsius criminis grauitatem
considerandi sunt actus ipsi, ad quos fuerit conatus ipse deductus, vt ex his, & simul delicti
qualitate iudex perpendat, qua pœna conatus
puniendus sit. Sunt etenim actus quidam, qui
proximi censentur ipsius criminis exequutioni: non tamen sufficiunt hi, vt ex parte conantis delictum perfectum sit: cùm & aliud ad perfectionem eius supersit ab ipso criminis autore agendum. Cuius rei sit exemplum in eo,
qui cogitauit ac decreuit patrem occidere, &
hoc animo patrem aggressus est, pater autem
seipsum defendit, aut aliunde impedita fuit parentis occisio. Sunt alij actus ita propriè ad
criminis perfectionem pertinentes, vt nihil
his peractis supersit agendum ex parte delinquentis ad criminis perfectionem, licet mors sequuta non fuerit ex eo, quòd adhibitum sit
aliquod medicamentum, quo fuerit im pedita. Erit sanè exemplum in propinante alteri venenum causa homicidij: quod quidem venenũvenenum
minimè nocuerit ad mortem, quia medicamẽtismedicamentis sit eius vis extincta. Horum equidem actuũactuum
distinctionem præ oculis habere debent iudices, vt in atrocioribus criminibus pœnam ordinariam vel extraordinariam conantibus inferant: nam in aliquot criminibus adeò erit cōsiderandaconsideranda eorum grauitas, vt sufficiat, conatũconatum
deductum fuisse ad priores actus: in alijs verò hoc non erit satis, sed erunt necessarij posteriores, quandoque nec hi sufficient ad ordinariam pœnam.
Tertiò, est omninò considerandum in delictis, quæ atrociora non sunt, conatum puniendum fore pœna extraordinaria, iuxta ipsius
conatus qualitatem, non tamen ordinaria, &
hoc quidem eo casu, quo conatus est ad exteriorem actum deductus, nec stetit per conantem, quin delictum consummaretur. Etenim
arbitror, non debere hunc conatum manere,
nec dimitti impunitum: imò
puniendũpuniendum fore iudicis arbitrio, non pœna ordinaria. Hanc conclusionem ipse deduxi ex mente
omniũomnium, qui de
conatu hactenus scripsêre. præsertim Salyc. in
dict. l. is, qui cum telo. col. 2. sensit eandem opinionem Regia l. 2. statim citanda. & l. secularis.
ff. de varijs crimini. cuius meminit Bal. in d. l. si
quis non dicam rapere. col. 2. & Chassanæ. in
consuetu. Burgund. Rub. 1. §. 5. vers. Archidiaconus. nu. 123. eandemq́; ratione ipsa probauerim. Nam hic conatus ad exteriorem
operationẽoperationem deductus, licet criminis speciem, in
quāquam
voluntas ferebatur, non perfecerit, dubio procul delictum est, & ad sceleris audaciam pertinet, quæ Reipub. est perniciosa: & ideò expedit, actum istum no dimitti impunitum. quod
Plato libr. 9. de legibus elegantissimè docet.
eadem sententia probatur auctoritate, præsertim ex l. Imperator Seuerus. ff. de iure fisci.
l. generaliter. vbi gloss. & Bart. ff. de calumniat.
l. 1. in princ. & ad fi. ff. de extraordi. crimi. vnde
fit, vt consuetudo totius Christiani orbis, qua
obtentũobtentum est, leges punientes conatum abrogatas esse, sit planè intelligenda quo ad pœnam
ordinariam. etenim extra ordinem arbitrio
iudicantis puniendus est conatus ipse ad exteriorem actum deductus, tametsi huius consuetudinis plures meminerint. maximè Spec. tit.
de accusat. §. 1. Iason post Angel. in l. 1. §. vltim.
ff. quod quisque iuris. Bald. in l. 3. C. de seruis
fugit. Hippol. in l. eiusdem. ff. de sicar. & in dicta lege, is, qui cum telo. numero 12. C. eodem
titu. Alexand. & ibi Carolus in consilio 15. libro primo, & plerique alij, quorum iuniores
meminêre. & Hippol. in dict. consil. centesimoquinto. nulla autem pœna conatus puniendus erit in his communibus criminibus,
quoties sua sponte qui conatur, pœnituerit, &
|
ab opere cessauerit. l. qui ea mente. & ibi gloss.
ff. de furt. l. qui falsam. ff. de falsis. Regia l. 2. tit.
31. parte 7. fatentur omnes. & docet Felin. in
tract. quando conatus. col. 1. qui eiusdem operis col. vlti. scribit, posse iudicem, licet non teneatur, mitigare pœnam à lege statutam, quoties lex conatum punierit. textus optimus in
l. aut facta. §. euentus. ff. de pœnis. notat Salyc.
Bald. referens in dicta l. is, qui cum telo. num.
6. quod est intelligendum, ita, vt discretus iudex pœnam moderetur secundum actuum &
criminũcriminum distinctionem, quam paulò antè tradidimus, & quæ potest colligi ex Salyc. in dicta
l. is, qui cum telo. colu. 2. quæ omnia ad varias
species deduci possunt: quarum aliquot speciatim subijciam, vt inde possit aliquid
certũcertum hac
in quæstione proponi.
Primò, infertur
† intellectus ad text. in l.
quisquis. C. ad legem Iuli. Maiesta. vbi probatur, in eo crimine, quod atrocissimum est, conatum puniri pœna quidem ordinaria. oportet enim hîc perpendere criminis
grauitatẽgrauitatem,
eiusq́ue conditionem, cuius proprium est, vt
conatus ad actum exteriorem deductus, nempe ad tractatum, & consilium initium cum alijs circa proditionem, vel his equidem
simillimũsimillimum, ad speciem criminis læsæ maiestatis perfecti pertineat, cùm is proditor sit, & huius criminis auctor, qui aduersus Rempublicam, aut
Principem fuerit aliquid machinatus per actus exteriores. quorum mentio fit in l. 1. & 2.
ff. ad legem Iuli. Maiestat. l. 1. titu. 2. part. 7. est
in specie Regia. l. 2. titulo 31. partita. 7. vt planè
in hac specie conatus ad actu exteriorem, qui
proximus sit, deductus, efficiat eius auctorem
criminis huius reum. Quod communi omnium sententia receptum videtur: vt tradit Ludouic. Carreri. in pract. Rubri. de homi. §. homicidij. numer. 15. Angel. in l. 1. §. hęc verba. ff.
quod quisque iur. Hippoly. in l. 3. ff. de sicarijs.
colum. 4. imò magistratus omnes animaduertere debent in hoc crimine puniendo,
quantũquantum
periculum toti Reipublicæ ex eo immineat.
Multa enim sunt huic atroci delicto specialia,
quę commemorat Ioan. Igneus, in quęstione,
an Rex Francię recognoscat superiorem. numero 108. Nam & vbi conatus ipse ad exteriorem actum deductus, etiam absque criminis
consummatione delicti specialis nomen habet: tunc illius criminis pœna ordinaria puniendus est. quod probatur in l. 1. ff. de effracto. l. vulgaris. §. qui furti. ff. de furtis. notant in
specie Salycet. in dicta l. is, qui cum telo. columna 2. & Henric. in capit. 1. de eo, qui mittit. in
posses. col. 5. exemplum est satis obuium in eo,
qui alterius portas fregerit causa furti, quod
minimè potuit peragere: profectò hic punietur pœna ordinaria, non furti, sed effractoris.
de quo crimine legito Chassanæum in consue.
Burgund. Rubrica 1. §. videndum. numero 51.
& l. hi, qui. ff. ad legem Iul. de vi publica. & l. 18. titu. 14. part. 7. l. 6. titulo 5. lib. 4. fori. & l. 74.
styli.
Secundò, infertur
† interpretatio ad l. vnicam. C. de raptu virgin. & ei similem
RegiāRegiam.
l. 3. titu. 20. par. 7. est enim illud crimen grauissimum. idcircò oportet explicare, sitne illius
constitutionis pœna admittenda contra eum,
qui raptum minimè consummauerit, tametsi
conatus fuerit, id agere per actus exteriores,
& perfectioni huius criminis proximos. Et Angel. ibi censet, rapientem virginem, si eam stupro non affecerit, nec cognouerit, non esse puniendum illius constitutionis pœna, sed alia
mitiori, quasi illa constitutio exigat raptum
cum stupro. Idem tenent Anania. in capit. penultim. de raptori. colum. penulti. Deci. in consilio 234. colum. vltim. Hippolyt. in consil. 105.
colum. 2. Cæpola. consil. 57. Ludoui. Carreri.
in pract. criminali. titulo de homicidio. §. circa. numero 285. idem habet communis opinio
secundum Boërium, decisio. 316. colum. 2. quibus adstipulatur l. 1. titu. 10. libro 4. fori. contrarium tamen deducitur ex l. si quis non
dicādicam
rapere. C. de Episcop. & Clericis. & idem tenent Andreas Isernia, & Matthæus de Afflictis
in constitutionibus Neapolitanis, libro primo, Rubrica decimanona, quæstione secunda.
lex enim, quæ punit raptum virginum libidinis causa factum, considerat pro huius punitionis ratione stuprum, & virginitatis vitium,
quod frequentissimè ex raptu sequi solet. Hęc
verò lex rationem habet continuam, finem
cōmunemcommunem, & vniuersalem, non particularem: &
ideò licet eius ratio cesset in aliquo casu, modò non deficiat in communi, lex
nōnon cessat, nec
cessare debet: sicuti adnotauimus & nos in 4.
Decreta. 2. part. ca. 6. §. 9. num. 8. quamobrem
dubia est hæc Angeli & Ananiæ opinio. ipse verò in raptu cuiuscunque virginis simpliciter
admitterem sententiam Angeli & Ananię, vbi
rapiens, qui poterat à nemine impeditus, virginem raptam stuprare, sponte sua noluit id
agere, imò eam illibatam, & integram ad honestum locum duxit. Etenim per eum stetit, quin
crimen omninò consummaret. Quo casu video Ananiam & alios loquutos fuisse saltem in
exemplis: censeo tamen, esse adhuc raptorem
istum grauissima pœna
puniẽdumpuniendum. Siquidem
quo ad speciem raptus, crimen istud
perfectũperfectum
mihi videtur, etiam
absq;absque copula, si iuris vtriusque mentem consideremus, cùm propter iniuriam parentibus illatam, tum ob ipsius virginis infamiam. Nec enim potest eiusdem virginis opinio vnquam integrè restitui, tametsi
mille testibus probatum fuerit, eam nondum
corruptam fuisse à raptore. Quis enim credet
hoc, iuxta illud Oenones ad Paridem apud Ouid. de rapta Helena à Theseo:
Aiuuene & cupido credatur reddita virgo?
Quòd si raptor minimè raptam vitiauerit,
nōnon
propria pœnitentia ductus, sed quia id agere
|
non potuit, nec per eum stetit, quin eam stuprauerit: tunc sanè pœna ordinaria eum puniendum esse opinor, iuxta d. l. vnicam. vbi Hipp.
nu. 254. & Lud. Carreri. in d. nu. 285. ita expressim tenuerunt. Quibus adstipulatur Regia l.
2. titulo 31. part. 7. & auctoritas Iserniæ, ac Matthæi de Afflict. &
deniq;denique ipsius Ananiæ mens,
& exemplum.
Sed in raptu alicuius monialis arbitror non
esse admittendam distinctionem istam: imò raptor pœna mortis puniendus est, & deniq;denique ordinaria, si verè rapuerit libidinis causa, & ex
monasterio abduxerit, tametsi eam non stuprauerit, cùm id potuisset agere. Hoc enim crimen grauissimum est, & maius quàm simplicis
virginis raptus, cùm in eo non tantùm ipse raptus monialium, sed & conatus sit omninò puniendus. d. l. si quis non dicam rapere. vbi Bal.
Paul. & alij hoc tenent. & Andr. Isern. ac Matth.
de Afflict. in dict. constit. Neapol. opti. text. in
l. 4. titu. 10. libr. 4. fori. licet existimem, conatum ad rapiendam monialem, si rapta non fuerit, nec abducta è monasterio, grauissimè puniendum fore, non tamen pœna ordinaria. Ad
hęc optimè conducit, quòd coitus cum moniali sapit incestum, & eius quędam species esse
quibusdam, tametsi impropria videtur. glo. in
c. virginibus. 27. qu. 1. l. 5. titu. 15. lib. 8. ordi. l. 2.
tit. 17. part. 4. l. 13. tit. 2. ead. part. mortisq́;mortisque pœna punitur. Auth. de sanct. Episcop. §. penu. c. si
quis rapuerit. 27. q. 1. not. Panor. in c. monasteria. de vita & hone. Cleric. Paul. Grillandus in
tract. de pœnis omnifar. coitus. lib. 3. q. 1. num.
18. Clericus verò, nam de Laicis hæc sunt intelligẽdaintelligenda, cum moniali carnale commercium habens, officio & beneficio priuatus in arctũarctum monasterium ad perpetuam pœnitentiam detruditur. c. si quis Episcopus. & c. si qua. 27. q. 1. etiam si hæc fornicatio non fuerit publica, nec
scandalum dederit. quod not Anania cons. 1. &
Ioan. Bernard. in pract. crimi. c. 75. Hinc poterit lector perpendere. l. 2. tit. 19. par. 7. quæ simplicem coitum cum moniali, non pœna mortis, sed pœna simplicis stupri puniendum esse
respondit.
Tertiò deducitur ex his
† intellectus ad
text. in dict. cap. 1. de homicid. in 6. ex quo probauimus superius, conatum pœna ordinaria
delicti puniendum fore, etiamsi non sequatur
effectus, modò per conantem non steterit,
quin
delictũdelictum consummaretur, modò crimen
sit grauissimum, vt pote Assasinium, de quo ea
constitutio tractat. Etenim hanc
opinionẽopinionem ꝓbantprobant in Assasinio
cōmunicommuni, id est, vbi quis pactionem
cũcum altero fecerit pecunia
ꝓmissapromissa, vel data,
vt occideret Titium. Ang. cons. 14. & Chassa. in
consue. Burgun. Rub. 1. §.
videndũvidendum. nu. 7. asseuerans, se ita vidisse Mediolani factum. Et tamen
contrariũcontrarium quo ad pœnam ordinariam, licet punitionem extraordinariam admittant, conantur tenere Hippol. in d. cons. 105. & in d. l. is, qui cum telo. C. de sicar. ad finem. & alij paulò antè
citati in hoc cap. vers. verùm circa illationem
istam. quasi punitio constituta in d. c. 1. extraordinaria sit, non ordinaria, quod mihi non satis
applaudit, nam pœnæ in d. c. 1. statutæ, graues
profectò sunt, & Iure Pontificio ordinariæ, nec
id negari verè potest, qua ratione in hac difficili quæstione constituerem ipse aliquot casus
iuxta ea, quæ pręmisimus ad propriam huius
materiæ de conatu cognitionem.
Primus casus exponitur in proprio crimine
Assasinij, scilicet, cùm tractatur pecunia data,
aut promissa de occidendo homine Christiano per ministerium alicuius infidelis ex gente
Assasinorum, quemadmodum ipse adnotaui
lib. 2. Variar. resolut. cap. 20. nume. 10. nam in
hac specie ob tanti criminis immanitatem opinor omninò seruandam prædictam constitutionem, vt illius pœnis, & alijs ordinarijs
puniatur ipsum mandatum, etiam non sequuto homicidio, si per ipsum mandantem nōnon
steterit, quin homicidium fuerit sequutum.
quod mihi manifestum fit ex d. c. 1. vbi Philippus Francis. post Ioan. And. in reg. in pœnis. de
regu. iur. in 6. scribit, in ea constitutione mandatum tantùm puniri, vt delictum quidem speciale: atq;atque ideò ad pœnas inibi statutas, mandatum ipsum sufficere: nec tunc probatur, conatum in hoc casu pœna ordinaria puniri, siquidem non conatus, sed crimen consummatum
puniatur.
Secundus subijcitur casus secundum
cōmunemcommunem Assasinij significationem, in eo, qui cum
quolibet Christiano, aut infideli pecunia data
vel promissa
pactionẽpactionem inierit de homine Christiano occidendo. & sanè in ipso mandatario,
si ad actum proximum processerit, & conatum
ipsum deduxerit, vt per eum minimè steterit,
quin scelus peregerit, notant puniendum fore pœna ordinaria. Ang. in d. cons. 14. & Chassa. in d. nu. 7. Matth. de Afflict. in constit. Neap.
lib. 1. Rubr. 12. nu. 16. Ioan. And. in regu. in pœnit. de regul. iur. in 6. Thom. Grammat. in voto 9. asseuerans, ita pronunciatum fuisse in senatu Neapolitano. eandem opinionem sequitur Ludouic. Carreri. in pract. criminali. Rub.
de homicid. §. 2. num. 12. & in §. 5. nume. 8. & nu.
100. Bal. & Ang. in l. 1. §. hæc verba. ff. quod quisque iuris. & licet Angel. in d. constit. 14. & in l.
item apud Labeonem. §. si curauerit. ff. de iniu.
existimet pium esse, quòd iudex
pœnāpœnam mortis
in hoc casu ordinariam, in
mitiorẽmitiorem & extraordinariam
cōmutetcommutet: ego arbitror, locum fore
ordinariæ pœnæ, nec eam minuendam esse, si
conatus fuerit deductus ad actum admodum
proximum ipsius criminis
cōsummationiconsummationi, secundum ea, quæ ad
hāchanc controuersiam præmisimus. facit ad hæc, quòd constitutio in dicto
capit. 1. à summo Pontifice statuta, non tantùm in
mādantemandante locum habet, sed & in ipso
mādatariomandatario, sicuti nos explicuimus in dicto libr. 2.
|
variarum resolutio. cap. 20. numer. 10. versic.
quarto.
Tertiò proponitur, quid dicendum sit de ipso mandatore in hac specie, nam iuri conueniens satis est, quod hic puniatur eadem pœna, qua & mandatarius. Quo fit, vt si mandatarius ad actum processerit ita proximum perfectioni criminis, quòd pœna mortis sit dignus: eadem erit ipse mandator plectendus.
Quam opinionem ipse colligo ex text. in dicto
capi. 1. secundum eius communem intellectũintellectum.
Etenim illa constitutio in ipso mandante loquitur verè, & ad mandatarium per Doctores
extenditur. Huius etiāetiam sententię auctores sunt
omnes hi, qui in crimen Assasini cẽsentcensent, conatum deductum ad actum proximum ipsi sceleri esse ordinaria pœna puniendum. sic sanè
Ludoui. Carreri. in d. §. 5. nume. 8. hunc casum
ex alijs per eum citatis definiuit. Nec potest
congruè iure probari differentia, quam inter
hunc casum, & præcedentem constituit Thomas Grammat. voto 8. & 9. ad fin. siquidem actus hic proximus ipsius sceleris consummationi erit sufficiens ad puniendum ordinaria
pœna mandatorem, cùm & sit satis ad puniendum ipsum mandatarium, qui crimen iussu ac
mandato alterius commisit. Maximè huic opinioni locus erit ex eo, quod frequentissimo omnium consensu receptum est, in d. c. 1. conatum puniri, etiamsi non sequatur effectus. &
tamen ea constitutio mandatorẽmandatorem potiùs quàm
mandatarium pœnis inibi expressis persequitur, quæ quidem persequutio ad hunc casum
potissimè pertinet, cùm de mandato puniendo tractauerit. quemadmodum FrācusFrancus & Doctor. ibi adnotarunt.
Quartò, si quis pecunia data vel promissa
mandauerit alterum occidi, & mandatarius ad
exteriorem conatus actum non processerit, ipse mandans non est ordinaria, sed extraordinaria tantùm pœna puniendus, cùm alioqui
in alijs criminibus non ita atrocibus, nulla foret pœna in hoc casu mandātimandanti infligẽdainfligenda. quod
not. Bart. in l. non solùm. §. si mandato. ff. de iniur. numero 3. Ange. de Maleficijs. in glo. Sempronium mandatorem. col. 2. atq;atque in hac specie loquuntur Hippol. in d. cons. 105. & in d. l.
is, qui cum telo. Tho. Gram. in d. voto 8. & in
decis. 2. nu. 25. & rursus voto 20. Ludoui. Carreri. in d. §. 5. nu. 8. Dynus & Angel. in d. l. item
apud Labeonem. §. si curauerit. cui opinioni facillimè subscribent omnes, qui probare conati sunt, adhuc in atrocibus criminibus conatũconatum
non esse puniendum pœna ordinaria, quorum
opinio tunc obtinebit, cùm ipse conatus non
processerit ad actum exteriorem, saltem eum,
qui sit admodum proximus, & directus in delicti consummationem.
Quintò, ex his facilior erit decisio eius quæstionis, quam tradit gl. in d. c. 1. de homici. in 6.
in verbo, mandauerit. vbi asserit in hoc crimine Assasinij non esse satis ad effugiendam pœnam illius constitutionis, quòd mandator reuocauerit mandatum ante eius exequutionẽexequutionem,
quam glo. sequuntur ibi Domi. & Francus. &
profectò vera est, quoties reuocatio mandati
minimè nota fit mandatario, atq;atque ideò ipse vel
mandatum exequitur, vel ad actum proximũproximum
ipsi crimini processerit. Etenim in hoc casu nōnon
excusat mandatorem reuocatio mandati, quę,
vt eum excuset, debet nota fieri ipsi mādatariomandatario
re integra. gl. in c. cùm quis. vbi Doct. de sentẽsenten.
excom. in 6. quæ est ordinaria, secundum Feli.
in c. ex parte Decani. nu. 6. de rescript. & nota.
secundum Alex. in l. si pecuniam. §. 1. ff. de condict. caus. dat. vbi Bartol. idem probat. & Felin.
in cap. sicut dignum. de homic. nu. 14. optima
glo. & ibi Doct. in cap. mulieres. §. vlti. de senten. excom. quam sequitur & explicat Syluest.
in verb. excommunicatio. 6. notab. 3. & Aufreri. in Clement. 1. de offic. ordin. regu. 3. nume.
6. quòd si mandatum fuerit reuocatum, nec aliquis effectus sit sequutus, quia mandatarius
fuit certus de reuocatione: tunc non erit locus, etiam in atrocioribus, pœnæ ordinariæ,
licet extra ordinem vterque sit arbitrio iudicis puniendus. quod notat Hippol. in d. consil.
105. & in d. l. is, qui cum telo. col. pen. Lud. Carre. in d. §. circa. nu. 78. & idem ipse dixerat nu.
8. constatq́;constatque ex proximè adnotatis. sed si mandatarius non obstante reuocatione ad mandati exequutionem processerit, videtur sanè, nōnon
esse mandatorem pœna ordinaria puniẽdumpuniendum
adhuc in his atrocioribus criminibus: sicuti
apparet ex glo. in d. c. cùm quis. & his, qui eam
sequuti sunt. Ipse tamen in hac specie grauiori
pœna, quàm in præcedenti, punirem ipsum
mandatorem.
Sextò, hinc perpendi poterunt Baldi verba,
in l. non ideò minus. C. de accusatio. num. 16.
ita enim scribit: Etsi dicas, quòd in istis atrocissimis punitur consilium solum: ergo punitur tractatus & ordinatio: & non est aliquod
mandatum, quin sit tractatus & ordinatio. l.
& si amicis. ff. de adulter. Respon. quòd solus
tractatus, & sola ordinatio non punitur de iure, nisi sit processum ad alium actum ordinatum de per se ad ipsum factum. l. si quis non dicam rapere. C. de Episcop. & Cleri. & ff. de pœnis. l. cogitationis. Hactenus Bald. sentiens,
adhuc in grauissimis criminibus mandatum
non puniri, nisi processum sit ad actum ordinatum in ipsam mandati exequutionem. Hæc
enim Baldi sententia est intelligenda quo ad
pœnam ordinariam, vt mandatum ea puniendum non sit, etiam in his grauissimis delictis:
nec tamen hinc sequitur, non esse extra ordinem
mandatũmandatum puniendum, præsertim in Assasinio, cuius criminis pars est præcipua, ipsum
mandatũmandatum, & ipsa conuentio in id facta, vt pecunia conductus homo alium
incautũincautum occidat.
quod sensêre Doct. in d. c. 1. de homici. in 6. ma|
ximè Francus ibi post Ioan. And. in regu. in pœnis. de regu. iur. in 6.
idẽidem erit in his criminibus,
in quibus tractatus ipse maximè ad speciem
criminis accedit, nempe in crimine lęsæ maiestatis, in quo pœna forsan ordinaria erit mandati iniungenda. Potuit sanè Bal. eum sensum
habuisse, vt adhuc in grauissimis sceleribus
mandatum solum, nec pœna extraordinaria
puniendum sit. vt in casu l. si quis non dicam rapere. Præterquàm vbi mandatum ipsum potissimè sceleris speciem constitueret, sicuti de Assasinorum crimine probauimus. sed Bartol.
in dicto §. si mandato. & Angel. in dicta glossa,
Sem pronium mandatorem. columna secunda. & plerique alij eum sequuti existimarunt,
in delictis atrocioribus solum mandatum puniendum fore pœna extraordinaria. Quorum
opinio mihi magis applaudit, quamuis Felin.
in tract. quando conatus. col. 2. sequatur Baldi
sententiāsententia: imò in
quocunq;quocunque delicto
æquũæquum est,
quòd mandatum ipsum saltem nondum re integra reuocatum pro modo & qualitate criminis, quod mandatum est, puniatur arbitrio discreti iudicis, quicquid Bartol. dixerit.
Quartò, infertur ex præmissis vera interpretatio text. in dicta lege, is, qui cum telo. C. de sicarijs. qua quidem constitutione cautum est,
† pœna homicidij ordinaria puniendum esse
eum, qui cum telo hominis occidendi causa incesserit, tametsi non occidat. Etenim
receptũreceptum
est, consuetudine eam pœnam sublatam esse,
quod paulò antè adnotauimus. Nihilominùs
vbi conatus quis fuerit
ꝓditorièproditoriè hominẽhominem occidere, & ad actum exteriorem processerit illato
vulnere, forsan erit locus pœnę ordinariæ,
quẽ
quemadmodum ex lege Regia deducitur. l. 2. titu. 13.
lib. 8. ordina. Ea nempe ratione, quòd homicidium proditorium grauissimum crimen sit. c.
1. de homicid. cuius
intellectũintellectum nos tradidimus
libro secundo Variarum resolutio. cap. vlt. numero 7. Quamobrem in hoc grauissimo crimine satis erit iuxta quorundam opinionem,
quòd ipse conatus ad actum omninò
proximũproximum consummationi delicti processerit, & quidem ad vltimum actum, qui à delinquente agendus est ad criminis perfectionem, licet
nōnon
fuerit mors sequuta. Sunt etenim hi actus ferè vltimi maximè considerandi, vt iudex perpendere hinc valeat, an pœna sceleris consummati sit delinquens omninò puniendus, vel
minori.
Quintò, non incongruè deducam ipse, quæ
modò distinximus ad definitionem illius quæstionis passim controuersæ,
† an is, qui tentat alium occidere veneno, sit puniendus pœna mortis, quamuis mors sequuta non fuerit,
nam Iurisconsultus in l. 3. in princip. ff. de sicar. expressim asserit, hunc puniendum mortis pœna, nempe ipsius legis Corneliæ supplicio. Regia l. 8. titulo 8. part. 7. Sed quia communi totius orbis consuetudine derogatum est legibus, conatum absque vero affectu punientibus, contrariam
sententiāsententiam: imò quòd pœna extraordinaria
puniẽduspuniendus sit, qui venenum
causa mortis alteri propinauerit, si vel medicamentis, vel alia via mors sequuta non fuerit.
tenent Bald. consilio 443. lib. 3. Cæpola consilio vltimo. Angel. in l. 1. §. fit iniuria. ff. de extraordin. crimin. Floria. in l. item, si obstetrix. ff.
ad legem Aquil. Hippolyt. in dicta l. 3. Alexan.
ad Bartol. in l. 1. ff. ad legem Pompei. de parricid. Parisius in consil. 177. nume. 13. lib. 4. Matthæ. de Afflictis. in constitutio. Neapol. libr. 3.
Rubr. 41. Augustin. Ariminensis in additionibus ad Angel. de Maleficijs. in verb. & ex interuallo. ad finem. Cremens. in singul. 49. Thomas Grammatic. eleganter in decisio. 2. Neapol. qui testatur, ita non semel in supremo Neapolitano prætorio decisum fuisse: & esse hanc
opinionem communem asserit eam sequutus
Ludouic. Carreri. in pract. titul. de homicidio.
§. homicidij. num. 19. sensit Felin. in tract. quando conatus. colum. 4. notat iterum idem Thomas Grammatic. decisione 74. numero 16.
& 17.
Verùm hac in quæstione obseruandum est,
istud crimen esse grauissimum: quippe, quod
ad proditoriam occisionem pertineat, secundum Bald. in l. nemo. column. 3. C. de summa
Trinitat. Anani. & Felin. in capit. 1. de homici.
text. optimus in l. 1. C. de malefic. & Matthe.
Bald. & Salyc. in l. cùm fratrem. C. de his, quibus vt indig. Alexand. in consi. 145. num. 6. lib.
7. Ludouic. Carreri. in pract. criminali. §. homicidij. num. 98. item illud est omninò respiciendum in præmissa specie, vbi quis venenum causa mortis, & animo occidendi alteri dederit, &
propinauit, actum istum esse adeò proximum
consummationi criminis, vt denique is sit vltimus ab occidente agendus, nec enim ad mortem quidquam aliud superest ab eo agendum,
vt planè constat. idcircò censeo, veriorem
esse contrariam opinionem, & arbitror,
hunc pœna ordinaria puniendum: cui sententiæ suffragantur omnes, qui voluerunt, in
his atrocioribus, conatum ad proximum actum deductum ordinaria pœna dignum fore. His accedit Regia lex in proxima illatione
citata. deinde & l. 50. tit. vlti. lib. 8. ordina. qua
constitutum est, mittentem sagittam in mortem alterius, morte plectendum, etiamsi non
percutiat. Maximè tandem si percusserit cum
ea. l. 5. titu. 13. lib. 8. quæ quidem leges rationem habere poterunt à gloss. in capit. 1. in ver.
ad mortem. & ibi Bal. de præsumptionib hanc
itidem
sentẽtiamsententiam tenent Bart. per text. inibi in
l. 1. ff. ad leg. Pompe. de parricid. Ioan. Faber in
§. alia. Institu. de pub. iudic. Salyc. in d. l. 1. C. de
malefic. & Mathe. Angel. de malefic. in ver. &
ex interuallo. col. vlt. Ioan. Igneus eleganter in
crimine falsæ monetæ. in l. 1. §. cùm dominus.
nu. 23. ff. ad Syllania. nempe in eo, qui falsam
|
monetam in pecuniæ formam ita excuderet,
vt statim expendi posset, licet ea vsus
nōnon fuerit.
l. si falsos. C. ad l. Cornel. de falsis. Postremò facit opinionem istam iustiorem, quòd auctore
Thoma Grammatic. in d. 2. decisione, per magnæ Curiæ iudices apud Neapolim fuerit non
semel per sententiam approbata, licet in magno consilio, cuius iudices benigniores solent
esse, aliud in contrarium sit definitum. Nec tamen probauerim, pœna mortis puniendum
fore eum, qui animo alterum occidendi venenum emerit, & parauerit, non tamen propinauerit, nec dederit. Nam in hac specie totius
orbis consuetudo est intelligenda, quæ leges
hunc conatum punientes, abrogauit. Etenim
Bald. Flor. & Cremensis paulò antè citati contendunt, non posse hunc conatum iustè puniri pœna ordinaria, sed extra ordinem puniendum fore, quicquid Bart. Ioan. Faber, & Angel. de Maleficijs, in contrarium responderint.
nos equidem aduersus Cæpol. Angel. & alios
asseuerauimus, tunc locum esse pœnæ ordinariæ, cùm quis venenum animo occidendi parauerit, & propinauerit alteri. & profectò idem in hoc casu voluerunt Bald. in dicto consilio 443. & Floria. in dict. l. item, si obstetrix.
tametsi Thomas Grammati. pro eius sententia hos auctores adduxerit. sensit & hanc distinctionem Salycet. in dicta l. 1. sic sanè si quis falsam monetam cudere cœperit,
nōdumnondum tamen
forma ad eius vsum necessaria signauerit, puniendus non est pœna ordinaria, sed extraordinaria, secundum Ioan. Igneum in dicto numero vigesimotertio, ex alijs, quæ ipse adducit: atque ideò iure optimo in hoc casu idem
probat Thomas Grammatic. in dicta decisio.
74. dicens à summo Regio prætorio reuocatum mortis iudicium pronunciatum à iudicibus magnæ vicariæ.
Potissimùm est admittenda, ac probanda
mortis condemnatio in eum, qui venenum
parauerit animo occidendi patrem vel matrem, & propinauerit eisdem. Nam etsi in dicta l. 1. ff. ad legem Pompeiam. de parricid. & in
l. 12. titulo octauo. partit. septima, cautum sit,
sufficere ad pœnam ordinariam, paratum fuisse venenum ad patris occisionem, & id forsan
esset æquissimum, licet consuetudine sublatum: tamen vbi venenum propinatum sit, dubio procul conatus hic erit puniendus ordinaria pœna ob tanti criminis atrocitatem. De
hoc etenim crimine legem non tulit Solon,
quia non sperauit futurum parricidam,
† teste Cicerone in oratione pro Roscio Amerino.
idem de Romulo in eius vita Plutarchus retulit, scribens, Romulum homicidium omne vocasse parricidium, nec de eo, qui patrem occidisset, aliam tulisse legem, quòd illud impium
& nefarium, hoc impossibile iudicauerit. Sic
sanè apud Romanos veteres omne homicidium parricidium vocatum est. siquidem auctore Festo libro 14. Numa Pompilius hanc
legem tulit, Si quis hominem liberum sciens
morti dederit, parricida esto. Dicitur autem
Parricidium, id est, paris, nempe hominis occisio, aut
deniq;denique quasi parenticidium, per syncopen. Nam & Quintilianus libro 8. capit.
6. existimat, per abusionem parricidam dici
matris aut fratris interfectorem. vnde olim
fuêre in Romana Republica Quæstores Parricidij, id est, iudices, qui de homicidiorum
quorumcunque causis cognoscebant: quorum meminit l. 2. §. deinde. ff. de origine iur.
sed tandem anno sexcentesimo ab vrbe condita, L. Ostius primus omnium patre occiso parricidium commisit, auctore Plutarcho in eiusdem Romuli vita: & deinde eo tempore, quo
Marius Cymbros vicit, P. Malleolus matre interempta insutus culeo in mare præcipitatus
est. In huius verò criminis auctores statuta est
olim pœna, quæ nondum satis sufficiens est ad
tanti facinoris vltionem. cuius Marcus Cice.
meminit in eadem oratione pro Roscio Amerina, qui, cùm Solonis meminisset, inquit:
quantò maiores nostri
sapiẽtiùssapientius? qui cùm intelligerent, nihil esse tam sanctum, quod non
aliquando violaretur audacia,
suppliciũsupplicium in parricidas singulare excogitauerint, vt quos natura ipso in officio retinere non potuisset, magnitudine pœnæ maleficio submouerentur,
insui voluerunt in culeum viuos,
atq;atque in
flumẽflumen
deijci. O
singularẽsingularem sapientiam iudices: Nónne
vidẽturvidentur ex
rerũrerum natura hunc hominem sustulisse & eripuisse, cui repentè cœlum, solem,
aquāaquam,
terramq́ue ademerunt? vt qui eum necasset,
vnde ipse natus esset, careret his rebus omnibus, ex quibus omnia nata esse
dicũturdicuntur. Noluerunt feris corpus obijcere, ne bestijs quoque,
quæ tantum scelus attigissent, immanioribus
vteremur. Non sic nudos in flumen deijcere,
ne cùm delati essent in mare, ipsum
polluerẽtpolluerent,
quo cętera, quę violata sunt, expiari putantur.
Denique nihil tam vile, neque tam vulgare est,
cuius partem vllam reliquerint. Etenim quid
est tam commune, quàm spiritus viuis? terra
mortuis? mare
fluctuātibusfluctuantibus? littus eiectis? ita
viuunt, dum possunt, vt ducere animam de cœlo non queant: ita moriuntur, vt eorum ossa
terra non tangat: ita iactantur fluctibus, vt
nunquam abluantur: ita postremò eijciuntur, vt ne ad saxa quidem mortui
conquiescātconquiescant.
Hæc Cicero. Valerius item Maximus lib. 1. capit. 1. Tarquinius, inquit, Rex Marcum
TulliũTullium
Duumuirum, quòd librum secreta
ciuiliũciuilium sacrorũsacrorum continentẽcontinentem custodiæ suæ
cōmissumcommissum corruptus Petronio Sabino
describendũdescribendum dedisset,
culeo insutum in mare abijci iussit:
idq́;idque supplicij genus non multò pòst Parricidis lege irrogatum est, iustissimè quidem, quia pari vindicta
parentũparentum, ac
DeorũDeorum violatio expianda est.
Sed & Dionysius Halicarna. libr. 4. idem commemorans, Marcum Attilium
custodẽcustodem libro|
rum Sibyllinorum hunc Duumuirum appellat. Qui autem olim parentes occiderit,
cōmemoratcommemorat Ludouic. Cælius libr. 6. lectio. antiqua.
capit. 39. & capit. 43. refert Diodorus Siculus
lib. 2. cap. 3. in Aegypto parricidas olim eo supplicio affectos, vt articulatim præacutis calamis cædi iuberentur, deinde viuos supra spinarum aceruum comburi. Extat de parricidij
pœna pulchra Modestini lex in l. pœna. ff. ad
legem Pompe. de parricid. l. vnica. C. de his,
qui parent. occid. §. alia deinde lex. Institu. de
publ. iud. Regia l. 12. tit. 8. part. 7. qualibet modò tantisper explicare, quando in tanti criminis memoriam incidimus. Igitur parricida primùm virgis sanguineis verberatur, vt Modestinus in d. l. pœna. tradit, quo in loco Accursius
in priori glossemate inquit, has virgas sanguineas dictas proprio fruticis aut arboris nomine. Cuius quidem fruicis meminit Plin. libro
16. c. 18. & idem lib. 24. cap. 10. scribit: nec virga sanguinea felicior habetur. cortex eius interior cicatrices, quæ præsanauere, aperit. Deinde huius criminis Reus insuitur culeo,
quẽadmodumquemadmodum Cice. Valer. Max. Modest. & omnes
hac de re
cōstitutionesconstitutiones explicant. Erat autem
culeus saccus ex vtere bubulo, vt interpretatur Theophilus in d. §. alia. meminit & Iuuenalis Satyra octaua:
Libera si dentur populo suffragia, quis tam
Perditus, vt dubitet Senecam præferre Neroni?
Cuius supplicio non debuit vna parari
Simia, nec serpens vnus, nec culeus vnus.
Et deducendum corio bouis in mare, cum quo
Clauditur aduersis innoxia Simia fatis.
Culeo autem insuitur
cũcum gallo gallinaceo,
cane, vipera, & simia: quoniam auctore Theophilo, hæ bestiæ similes mores Parricidæ habere videntur, nam aliæ ex his parentes
occidũtoccidunt,
aliæ non se continent, quin cum illis pugnent.
Horum autem animalium nec Cicero nec Valerius meminêre: sed Modestinus id moribus
maiorum tribuens, & post eum omnes leges,
quarũquarum mentionem modò fecimus.
ViperāViperam Iuuenalis
serpentẽserpentem dixit, Regia lex
colubrũcolubrum. Specialis autem ratio à quibusdam tradi solet
horũhorum animaliũanimalium in huius criminis punitione. Gallus verò gallinaceus dictus est ex eo, quòd latinæ linguæ auctores propter
homonymiāhomonymiam huius dictionis gallus, & quia pluribus rebus eadem est appellatio,
secundũsecundum Quintil. lib. 7. gallum
gallinaceũgallinaceum appellant huius nominis
auẽauem:
&
pleriq;plerique dicere solent
gallinaceũgallinaceum absq;absque adiectione galli, quod Budæus in d. l. pœna. ex Plinio, & Columella notauit. galli verò gallinacei
pugnaces admodum secum sunt: quod pręter
alios Plinius tradit lib. 10. c. 20. adijciens, Pergami omnibus annis
spectaculũspectaculum gallorum publicè edi seu
gladiatorũgladiatorum. idem & Athenis fieri
solitum auctor est Aelianus libr. 2. de vari. histor. cuius meminit Lud. Cælius lect. antiq. libro 9. cap. 13. idem scribit Philon in eo libro,
cui titulum fecit,
ꝙquod omnis probus liber. & Lucianus in Anacharsi. Galli verò Tanagręi à Tanagra Bœotiæ vrbe, quòd omnium censerentur pugnacissimi, locum fecere prouerbio, auctore Suida. Rhodios etiam Gallos
laudẽlaudem hac
in re consequutos olim fuisse Plinius scribit in
d. c. 2. c. 21. idem de Tanagræis, Rhodijs, & Calcidicis, & Medicis, tradit Columella libro octauo cap. 2. præcipuè galli apud serpentes, &
viperam pugnant: hoc etenim & ad huius
pœnæ rationem adducit Stephanus Forcatulus in Necyomantia. capit. 34. Canis sanè huic
pœnæ adhibetur, vt sceleratum ostendat hominem, & immundum, qui parentem occiderit. Nam Vergilius primo Georgicorum canes immundos appellat, quam rationem Forcatulus excogitat. Nos etiam aptari posse opinamur, quòd teste Plinio libro octauo, capite 40. canis sit fidelissimum homini animal. idcircò ad arguendam infidelitatem parricidę statutum est, vt canis cum eo in culeum
mitteretur. Simia equidem ea forsan ratione
parricidij pœnæ conuenit, vt nulla sit tanti facinoris imitatio apud homines, quo nullum
animal perfectius imitatur, quàm simia, aut
quia simiarum generi præcipua sit erga fœtum affectio, adeò, vt plerunque magna ex
parte complectendo catulos ipsos occidant:
vt testatur Plinius libro octauo, capite quinquagesimoquarto. Ex quibus poteris huius
rei rationes aliquot conijcere. Aut ea erit optima, quòd simiæ similes sint hominibus, interim deformes, sicuti Parricidæ, qui sub figura hominum immanitatem belluarum gerunt, atque isthęc ratio Forcatulo placuit. Vipera quidem culeo cum parricida insuitur,
quippe, quæ simili sit obnoxia delicto, cùm &
ipsa exeso parentis vtero proruperit in lucem,
parentemq́ue ipsum occiderit: iusto profectò irrogato supplicio: siquidem, vt enarrat
Plinius libro 10. capit. 62. fœminam coêuntis
maris præ dulcedine caput prærodere traditum extat. Hinc & Orus Apollo scribit, apud
Aegyptios
viperāviperam fuisse
notānotam HieroglyphicāHieroglyphicam,
quæ filium matri insidiantem repręsentaret,
cùm vipera non nisi per parricidium in lucem
veniat, vtero matris prærupto. Huius rationis
meminêre Forcatulus in dicto capitulo trigesimoquarto. & Ludouicus Cælius libro antiquar. lectio. tertio, capite vigesimoseptimo.
quo in loco disputat, sitne certum, quod Plinius de conceptu, & partu viperæ scripsit.
His
deniq;denique sociatus animalibus parricida insutus culeo, ea ratione, quam Cicero refert,
in mare proximum mittitur. Nam de mari hac
in re meminêre Modestinus in dict. l. pœna. &
Valer. Maximus, non fluminis. Cicero verò de
flumine ita loquitur, vt & ad mare eandem iactationem referat, quam ob rem in dict. §. alia.
& in dict. l. vnica. promiscuè maris & fluminis
|
mentio fit. Nec ratio abhorret, cùm & eadem
vbiq;vbique sit: præsertim, quia mare significat
quācunquequancunque aquarum congregationem. gloss. in
dicta l. pœna. Bartol. in tractatu de Insula. in
princip. & Ioannis cap. 6. lacus Tyberiadis mare appellatur: quasi peculiare sit Hebręis quancunque aquarum congregationem mare appellare. quod constat ex Plinio lib. 5. c. 15. Iosepho libr. 18. antiquit. c. 4. Hegesippo de excidio Hierosol. libr. 4. c. 16. à quibus mare Tyberiadis appellatur lacus Genesaræ, quem ipse
Iordanis facit. ad cuius occidentem in gratiam Tyberij Herodes Tetrarcha condidit vrbem, quam Tyberiadem dixit. idem ex Pausania Heliacorum primo adnotauit Ludo. Cælius libro 14. lectio. antiq. capit. 14. neque solis
Hebræis licuit lacus, & flumina maris nomine
nobilitare, nam & Seruius in 1. Aeneid. super
illis versibus:
Vnde per ora nouem vasto cum murmure montis
It mare præruptũpræruptum, & pelago premit arua sonanti:
Mare, inquit, id est, flumen, quod, vt Varro testatur, accolæ mare vocant. Loquitur etenim
Virgilius de Timauo, quod est nomen fontis
& fluuij, secundum Melam libr. 2. capit. 4. Philon item Iudæus de Essæis refert, in Aegypto
stagnum esse, quod vocant Maria, sicut ex eo
adnotauit Forcatulus: tametsi verius illud
sit, Philonem non de mari, aut congregatione
aquarum, quæ ab ipso mari dicantur Maria,
sed de lacu Mariæ intellexisse. quod constat ex
eodem Philone in lib. de vita contemplat. Eusebio lib. 2. Histor. Eccles. c. 17. Arriano de gestis Alexandri libr. 3. qui quidem Lacus & Mareotis dictus est ex Q. Curtio lib. 4. Hieronymo in Esaiam cap. 19. Theodoreto lib. 1. Eccles.
histor. cap. 30. meminit & Athenæus lib. prim.
fontis, quę in Aegypto apud Alexandriam dicta fuit Maria, à qua vinum in signe nomen accepisse tradit, vt dictũdictum fuerit Mareoticum. obtinuit tamen apud Hebræos prænotata loquutio. Sic & mare mortuum dicitur alter Iordanis lacus. Hæc sanè de lege Pompeia de Parricidis, ad cuius interpretationem addit Modestinus eos esse bestijs obijciẽdosobijciendos, si non sit propè fluuius, nec mare, in quod iactentur. dict. l.
pœna. Paulus in receptis sententijs lib. 5. ad l.
Pompeiam, refert, pro regionis qualitate parricidas, vel bestijs obijci solitos, vel viuos exuri. Lege autem Pompeia occisores parentum,
liberorum, & aliorum quorundam à latere
cognatorum, affiniumq́;affiniumque eadem pœna plectebantur, nempe ea, quæ legis Corneliæ de sicarijs fuit. l. 1. ff. ad l. Pompe. hac tamen distinctione obseruata, vt occisores parentum, more maiorũmaiorum speciali pœna culei punirẽturpunirentur: alij verò legis Cornel. de sicarijs ordinaria quidem, cuius
mentio fit in l. 3. ad fi. ff. ad l. Corn. de sica. & hoc
satis explicitè traditur in d. l. pœna. postea equidem in l. vnica. C. de his, qui parent. occid. & in
d. l. Regia, latior est culei pœna, cùm ea plurib. alijs cognatis à latere & affinibus inducitur:
eaq́ue punitio per Iustinianum in dicto §. alia
deinde lex. legi PōpeiæPompeiæ tribuitur, quasi ad eius
extensionem pertineat: quod & ipse obiter adnotaui in Epitome ad 4. decret. 2. part. capit.
7. §. 7. nume. 16. Sed & Cyrenenses olim, nempe Mithridatis tempore, Leandrum quendam fratricidam, simul & Tyrannicidam culeo insutum, in mare proiecerunt, teste Plutarcho libro de claris mulieribus. In hos verò
parricidas, aut sanè in eos, qui nouercam occiderant, extat lib. pri. Græcum & elegans Epigramma in hunc sensum: Ne sepelias hoc cadauer: sit enim cibus, & rapina canibus. Nam omnium mater terra non recipit matricidam.
Ex quo facillimè intelliges, qua ratione parricidæ non sepeliantur, lege quidem hoc prohibente.
Scribit sanè Suetonius in Augusto. c. 33. pœnam istam culei non solere inferri parricidis,
nisi confessi fuissent hoc ipsum crimen. Multa
pręter hæc de parricidis tradit Ludoui. Carreri. in pract. §. homicidij. num. 128. Platonis autem sententiam circa huius criminis punitionem, si quis nosse cupit, legat ipsius dialogum
nonum de legibus.
Hæc quidem obiter de lege Pompeia tradidimus ad conatus puniendi tractatum, cui finem ponimus, lectorem admonentes, vt Nico.
Boêr. legat decis. 316. disputantem, an conatus
sit puniendus in crimine grauissimo, quod luxuriæ causa cum brutis animalibus perpetratur, iuxta c. mulier. 15. q. 1. & Matthæ. de Afflict.
in constitut. Neapol. lib. 3. Rubr. 42. numer. 12.
idem ferè tractantem de conatu Sodomię, cuius distinctio cōducitconducit maximè ad intellectum
Regiæ pragmaticæ de puniendis Sodomitis.
item Ioan. Igneum in l. 1. §. cùm dominus. ff. ad
Syllanum. nu. 21. & præcedentibus, latè examinantem, an sint aliquot delicta, quę ex animi
tantùm cogitatione quo ad forum exterius cōsiderenturconsiderentur, saltem aliquot exterioribus signis
contingentibus, & præmissis, nempe in vitio
fugitiui. l. quis sit fugitiuus. §. item apud Iulianum. ff. de ædilit. edi. l. si quis seruo. C. de furtis. cũcum pluribus, quæ ad id citari & adduci possunt: quæ tamen cautè sunt intelligenda, iuxta
notata per Baldum, consilio 250. numero octauo, libro primo. & consilio 382. libro quinto, numero nono.
SVMMARIVM.
-
1 Homicidium non punitur pœna ordinaria, si defecerit animus ad occisionem. & inibi traditur, ex
quibus hic animus colligatur.
-
2 Intellectus ad text. in c. vlt. de homicid. in 6.
-
3 Mandatum tacitum homicidij facit quem irregularem.
-
4 Ratihabitio homicidij an efficiat quem irregularem?
-
5 Ratihabitio in delictis quid operetur, & qua pœna
punienda sit?
-
6 Ratihabitio criminis non commissi nomine ratum
habentis, an sit peccatum mortale an veniale?
SECVNDO principaliter hoc in
tractatu infertur,
homicidiũhomicidium volũtariumvoluntarium esse, &
irregularẽirregularem eius auctorem constituere, etiamsi in id
voluntas non feratur directè, sed
indirectè: tametsi non debeat pœna ordinaria
puniri. Prior pars huius illationis probatur ex
his, quæ diximus in præcedenti c. versic. tertiò
considerandum. sub numero secundo, & num.
primo. versic. voluntarium. Posterior autem
pars constat,
† quia homicidium commissum
absque animo vero occidendi, & directa voluntate in ipsum homicidij actum, non punitur
pœna ordinaria huius criminis. quod obiter
attigimus in d. num. 2. ad fin. text. elegans in l.
Cornelia. l. 1. §. diuus. ff. de sicarijs. l. 1. & l. eum,
qui. C. de sicar. l. cùm autem. versic. capitalem.
ff. de ædilitio edict. quem text. dixit esse meliorem iuris Ias. in l.
nōnon dubium. C. de legibus.
7. colu. ad idem plurimum conducit. l. in actionibus. §. sed in his. & ibi Iaso. ff. de in litem iur.
text. optimus in l. 5. titu. 8. part. 7. & in l. 15. tit.
13. libro 8. ordinat. eandem conclusionem
tenuerunt Bald. in l. 1. colum. 5. C. de seruis fugi. & in l. data opera. colum. 4. C. qui accusa.
non poss. Bald. in cap. 1. §. si quis hominem. de
pace tenenda. Abb. in simili quæstione. in cap.
olim. in 1. de restit. spol. & plures, quorum statim mentionem agemus. Est etenim huius assertionis quo ad istam vltimam partem ea propria ratio, quòd ille defectus voluntatis directè & deliberatè in homicidium culpam minuat, & ideò pœnam: quemadmodum ex Thoma in dict. nume. 2. explicauimus. Hæc verò
imperfectio voluntatis ex multis poterit præsumi: sed præcipuè deducitur ex ipso instrumento, quo fuerit vulnus illatum: sicuti probatur in c. significasti. in 2. de homici. cuius præter Docto. ibi meminêre Bald. in l. solam. C. de
testi. colu. 3. & alij statim citandi. text. similis
in l. 1. §. sed si claua. ff. de sicar. l. eum, qui. C. eodem tit. l. 1. C. de emendat. seruo. l. equos. & ibi
Bart. C. de cursu publico. libro 12. tradunt multa Felin. num. 11. & Anania vlt. notab. in dict. c.
significasti. Aretin. consilio 80. & consilio 147.
Alciatus libro 1. dispunct. c. 17. Carol. Molin.
in Alex. cons. 15. lib. 1. Dec. consil. 9. & consilio
134. Cæpola consilio 33. cum tribus sequ. Ang.
de maleficijs. glo. scienter & dolosè. Hipp. in d.
l. 1. de sicar. num. 2. & 32. & nume. 9. idem in l.
nihil interest. ff. de sicar. nume. 15. Lud. Carrer.
in pract. crim. §. homicidij. nume. 22. est & ad
hæc optima glo. in Auth. de armis. quæ pen. est.
tradit Catellia. Cotta in memorabilib. dictione, armorum. igitur iudex quo ad
remittendāremittendam
pœnam ordinariam exactè perpendet actus ipsius qualitatem, vt hinc coniecturam habeat,
quantum defuerit animo ad
directādirectam occidendi voluntatem: quo denique iuxta eam imperfectionem, & iuxta voluntarij defectum
pœnāpœnam
ipsam moderetur.
volũtasvoluntas enim directa ac perfecta fuit ad percutiendum, non tamen ad occidendum, tametsi ex percussione præter animum percutientis sequuta fuerit immediatè
occisio. qua ratione considerandum est ex ipso percutiendi modo, ex instrumento, quo illatum est vulnus, qua culpam percutiens in homicidio habuerit, nempe quantum fuerit indirecta, aut minus directa voluntas ad
occisionẽoccisionem,
ex eo, quòd vel instrumentum aptius erat, vel
qualitas vulneris promptior ad homicidium,
quod ex ipso vulnere immediatè fuit
sequutũsequutum.
Etenim ex hoc adsumitur pręsumptio
volũtatisvoluntatis, vel magis vel minus indirectæ in ipsam occisionem. Nam cùm delicta non possunt
absq;absque
voluntate perfici nec
cōmitticommitti,
operæpreciũoperæprecium est
omnibus rectè pensitatis voluntatem
istāistam coniectare, vt
culpāculpam delicti
deprehẽdamusdeprehendamus. Quod
apparet in d. l. 1. §. diuus. versic. quòd si claua. ff.
de sicar. quo in loco Budęus, Claui. non Claua,
legendũlegendum censet. à quo discedit Stephanus Forcatulus dialogo vigesimoseptimo, nume. 4. in
Necyomantia iuris, vbi & de Cucuma tradit,
sensumq́;sensumque communem Iurisconsulti probat &
sequitur.
Tertiò deducitur vera ratio ad textum
† c.
vlt. de homicid. in 6. cuius hæc sunt verba, Is,
qui mandat aliquem verberari, licet expressè
inhibeat, ne occidatur vllatenus, vel membro
aliquo mutiletur, irregularis efficitur, si mandatarius fines mandati excedens mutilet, vel
occidat, cùm mandando in culpa fuerit, &
hoc euenire posse debuerit cogitare. Hactenus prædicta constitutio, quę videtur irregularem constituere quem ob homicidium, in
quod eius voluntas minimè fuit directa, imò
ab eo abhorrens: & nihilominùs mandator
in hac specie irregularis est ratione homicidij
voluntarij, ac si ipsemet occisum percussisset
fuste, nihil minùs quàm occisionem cogitans, & percussus fuerit ex eo vulnere mortuus. Fertur siquidem voluntas in id, ex quo immediatè mors fuit sequuta: atque ideò est indirecta voluntas ad homicidium propter illam culpam, quam habuit mandator, non præcauendo, quòd ex his percussionibus & actibus soleat immediatè mors contingere. idcircò non omninò eius incauta incuria excusare debet eo prætextu, quòd non habuerit animum occidendi. Nec enim excusandus foret, qui malo animo ense alterum percuteret
in capite, nolens eum occidere, si ex vulnere
foret sequuta mors. Hanc rationem decidendi ipse veram ac propriam esse censeo, ac
demum colligo ex ipsamet decisione in dicto
|
c. vlt. & ex his, quę adnotaui in principio huius
secundæ partis, numero primo & secundo: illud maximè contendens, hoc homicidium
non casuale, sed voluntarium esse, non directa,
sed indirecta occidendi voluntate commissum.
Quibus ita prænotatis, lectorem admonendum censeo, aliquot esse menti tenenda in prædicti Pontificij responsi adnotationem, & verum intellectum, pręsertim cauendum est, ne
quis existimet, irregularitatẽirregularitatem in ea specie constitui ex homicidio casuali. verè quidem, si quis
potestatem haberet dispensandi circa irregularitatem ex casuali homicidio contractam,
non posset, vt arbitror, eam tollere irregularitatem, quæ in casu præscripto cōtractacontracta fuisset.
est etenim homicidium voluntarium, tametsi
non fuerit perpetratum directa voluntate ad
occisionem, nec animo occidendi: imò fuerit
voluntas ad homicidium in directa. quod Bartol. optimè sensit in l. diuus. ad fin. ff. de sicarijs.
Deinde ob eandem rationem quidam verè
censent, in eo casu mandatorem non esse puniendum mortis pœna, nec homicidij voluntarij ordinaria, sed extraordinaria tantùm. huius opinionis auctores sunt Anton. de Rosellis, Franciscus de Capitibus Listæ, & Angelus
à Castro, Pauli Castrensis filius apud Cæpolam consilio 35. 36. & 37. singulis ad hanc rem
additis responsis. argument. l. in lege Cornelia. & in l. prima. §. diuus. ff. de sicar. ex quibus
omnium consensu solet colligi, & nos paulò
antè deduximus pœnam ordinariam homicidij non esse admittendam, vbi homicidium
commissum fuerit absque vero animo, & directa occidendi voluntate. Deniq;Denique eandem
opinionem quo ad mandatorem sequuti sunt
Decius consilio ducentesimo trigesimoquarto. & consil. 482. Hippol. consil. 7. nume. 54. &
consil. 67. & in singul. 176. Thomas Grammat.
consil. 20. Paul. Paris. consil. 161. lib. 4. quorum
opinio humanior & tutior est secundum Ludo. Carre. in pract. titul. de homicidio. §. circa.
numero 73. quamuis Bartol. Cæpola in consilio 34. probare multis rationibus nitatur, hũchunc
mandatorem puniendum fore pœna ordinaria homicidij. Ego potiùs probarem priorem
sententiam, nisi percussio mandata maximè
ostenderet eius qualitate in specta voluntatem
mandantis in homicidium directè ferri, aut
saltem ita proximam fuisse homicidio, vt vel
nulla vel modica ordinariæ pœnæ remissio sit
indulgenda, ex his, quæ Bald. eleganter notauit in l. cùm mandati. C. mandati. & in l. non
ideò minus. vltim. colum. C. de accusat. Angel.
de Maleficijs. in gloss. Sempronium mandatorem. q. 10. Iaso. post Paul. Aret. Roman. & Alexand. in l. si quis mihi bona. §. sed quid si mandauit. colum. vlt. ff. de acquir. hæredi. etenim si
mandatur, percussionem eo instrumẽtoinstrumento fieri, vt difficillimum sit, modum adhibere, aut manum temperare, quin homicidium sequatur,
constabit planè mandatorem maximè voluntatem in homicidium direxisse. Ex quibus illud, lector optime, tibi sit constantissimum, in
casu d. c. vlti. homicidium esse voluntariũvoluntarium, non
casuale.
Solet tamen ad illius cap. decisionem adnotari, mandatorem non teneri de actu per mandatarium perpetrato contra mandati formāformam,
aut pręter illam, vbi facillimum illi fuit mandati limites & fines obseruare, nempe, si mandator iusserit mandatario, quòd Sempronium
extra prætorium, & publicam domum percuteret: is verò illum intra prętoriũprętorium percusserit.
tenebitur quidem mandator de percussione
illata extra prætorium, non autem de ea, quæ
intra prętoriũprętorium cōtigeritcontigerit, si diuersa foret pœna
constituta. quod notant Bald. in d. l. non ideò
minus. colu. vlt. Felinus in c. sicut dignum. colu. 2. de homicid. post Anani. ibi. Hippol. in d.
consil. 67.
Sic sanè, vbi delictum alteri demandatum
non tendit ad homicidium, nec potest tendere in id per se, aut immediatè, non tenebitur
mandator de homicidio sequuto. Huius conclusionis erit exemplum in eo, qui iusserit aliquam fœminam rapi causa libidinis: attamen
mandatarius in raptu ipsam
fœmināfœminam occidit,
non tenebitur de hoc homicidio mandator, licet teneatur de raptu.
siquidẽsiquidem raptus causa libidinis fit, nec dirigitur ad ipsius mulieris occisionem immediatè, nec per se, licet per
accidẽsaccidens
fuerit ipsa fœmina occisa. ita equidem
respōditrespondit eleganter Dec. in consilio 234. colum. vlti.
Thom. Grammat. consil. 20. idem colligitur
ex Bart. in d. l. Diuus. ff. ad l. Cornel. de sicar. ad
finem. Nec refert, quòd hoc in casu danti operam rei illicitæ imputari debeat, quicquid fuerit ex eo actu, etiam præter eius intentionem
sequutũsequutum, propter eius
culpāculpam, quam habuit, minimè præcauens, quæ poterant inde accidere.
c. tua nos. in princ. c. sicut ex literarum. c. suscepimus. de homicid. illud enim procedit, quantum ad subiectum, circa quod versatur ipsa malitia illicitè operantis, & quantum ad ea, quæ
illi obiecto per se, & immediatè iunguntur, aut
necessariò sequuntur, non autem quo ad illa,
quæ per accidens oriuntur à re illa mala, cui opera datur, quia illa, quæ per accidens
eueniũteueniunt
ex opere aliquo, &
tanquātanquam effectus remoti proueniunt ab illo,
nōnon imputantur agenti, nec ad
malitiam, nec ad bonitatem, quemadmodum
inferius tractabitur, vbi de homicidio casuali
agemus, & superius tantisper attigimus. Atque hæc quo ad pœnam ordinariam, & ciuilem, aut criminalem procedunt, quia quo ad
irregularitatem fortassis non erit ita planè
hæc interpretatio admittenda. Cùm eius ratione debeat attendi non tantùm opus illicitum, cui datur opera: sed ipsius operis pericu|
lum ad homicidij euentum, quem mandator
ex qualitate personarum, loci, & actus cogitare debuisset. Huius enim culpæ causa profectò
irregularis erit censendus, & quo ad istam irregularitatis pœnam eidem imputatur, licèt
casu contigisset, quod alibi hac in relectione
examinabimus.
Cæterùm ad latiorem intellectum textus,
in d. c. vlt. est aduertendum, non tantùm procedere in mandato expresso, sed & in
† mandato tacito, vt mandatori homicidium imputetur quo ad irregularitatem, etiam si præmissa
fuerit protestatio de non occidendo quenquam, secundum Mathesilla. notab. 188. & sensit Corse. in sing. in verb. præceptum, erit exemplum huius conclusionis, quod solet adduci ex Bart. in l. si quis mihi bona. §. sed quid
si mandauit, aliàs §. pater Seio. ff. de acquir.
hæredi. de illo, qui passus iniuriam dixit filio,
vel famulo, non regrediaris in dom um meam,
donec ipse aliquid nouum audiam de te. Nam
Bart. & plerique alij censent, subesse hîc mandatum tacitum de offendendo illum, à quo
dominus accepit iniuriam. text. opt. in capit.
ex literis, de excess. prælat. vbi Anch. & Abb.
Roma. in singul. 711. Maria. Socin. in capitul.
ad audientiam, de homicidio. nu. 74. quorum
opinio communis est, vt testatur Ludouic.
Carrer. in pract. crimina. tit. de homicidio. §.
circa. nu. trigesimoseptimo, quo in loco latissimè hanc opinionem explicat post Ias. in l. 1.
C. de seruis fugit. nu. 28. vbi Bald. Dec. in consil. 234. ad finem. Hippol. consil. centesimo
trigesimo secundo, column. 3. Anania consilio 59. idem Ias. post alios in dict. §. sed quid si
mandauit, quos legito: sed præcipuè Lud. Carreri. Etenim & in hoc mandato præsumpto
locum obtinet responsio text. in d. c. vltim. de
homicid. in 6.
Postremò illud obseruandum est, an Bartolus in consilio 188. congruè satis induxerit textum, in dicto capitulo vltimo, ad probationem eius assertionis, qua ipse asseuerat, posse
impunè occidi eum, qui poterat impunè offendi, quasi sub permissa, vel mandata offensione, & homicidium mandatum censeatur.
Ego equidem existimo, non esse certam hanc
inductionem: siquidem in dicto capitulo vltim. non est mandator irregularis ex eo, quòd
mandatum censeatur dedisse ad òccisionem,
sed quia homicidium sequutũsequutum fuit immediatè, & per se ab illo actu, qui mandato continetur, aut saltem propter culpam quam mandator habuit directam vel indirectam ad ipsum homicidium, quod sequutum est. Qua
ratione non probatur in dicto capitulo vltimo, opinio Bartoli, quam & ipse tenet in l. 3. §.
vltimo. ff. de adimendis legat. Imola, & ibi fusius Alexander in l. in suis, columna prima, &
secunda. ff. de liberis & posthumis. poteritq́ue
eadem opinio probari ex his, quæ notantur in cap. primo, de homicid. in sexto, & in c. felicis, de pœnis. eod. lib. ca. primo, de schismat.
Authent. nauigia. C. de furtis. Authentic. item
quæcunque. C. de Episcopis & Clericis. regia
l. tertia, titulo 27. partit. septima. l. 3. §. vltimo.
ff. de Sicarijs. notant Cynus in l. reos. C. de accusatio, quæstione 6. Angelus consilio 14. &
plerique alij tractantes de bannitis.
Quartò ex præmissis ipse infero quid dicendum sit in hoc tractatu irregularitatis de eo,
qui homicidium, cui mandatum non dederat,
nec consilium, nec auxilium, nec fauorem,
† ratum habuit, an hic sit censendus irregularis? & planè, hunc
nōnon esse irregularem tenent
glossa in c. si quis viduam, in verb. consilio 50.
dist. Speculator tit. de dispensatio. §. iuxta. versic. quid si agenti. nume. 51. Hippolit. in singular. 184. qui quidem indistinctè, & generaliter
hanc opinionem exponunt. Nihilominus Felinus in capi. sicut dignum, columna quarta,
hanc sententiam probat, vbi
homicidiũhomicidium commissum non est nomine ratum habentis: etenim vbi homicidium esset perpetratum nomine ipsius, qui ratum habet, tunc is foret irregularis, secundum eundem: & idem sequuntur Albert. Trotius de vero, & perfecto clerico, libro secundo, capit. vigesimo secundo.
Ludouic Carrer. in practica criminali, titulo
de homicidio. §. circa. numero 196. sensit Nicolaus Plouius de irregularitate. 26. regula,
quibus suffragatur textus in cap. cùm quis, de
sententia excommunicationis, in sexto, quo
decisum est, excommunicationem Canonis comprehendere eum, qui iniuriam
illatāillatam
eius nomine Clerico ratam habuerit. Ego potiùs probarem glossæ, & Speculat. sententiam,
indistinctè asseuerans, non contrahi irregularitatem ex sola ratihabitione eius homicidij,
quod iam commissum ab alio fuerit, siue nomine ratum habentis, siue alterius cuiusque,
ad cuius opinionis probationem vtar aliquot rationibus, quæ rem istam faciliorem
efficiant. Et primùm constat, irregularitatem non contrahi, nisi in casibus expressis
in iure. capit. is qui, de sententia excommunicationis, in sexto. in iure verò Pontificio
nullibi expressum est, ex ratihabitione homicidium committi, & ita commissum irregularitatem inducere, igitur non contrahitur in
hoc casu irregularitas. Quòd si dixeris,
ratihabitionem mandato comparari, & eidem æquipollere, regula ratihabitionem, de
regulis iuris in sexto. l. vigesima, titulo quinto, parte tertia. est enim ratihabitio facti nostro nomine gesti comprobatio. regula,
ratũratum.
de regulis iuris. l. quo enim. versi. 1. ff.
rẽrem ratam
habe. responderi satis poterit, eam regulam
procedere in vniuersum, quoties specifica decisio minimè requiratur: tunc etenim non est
satis argumentatio ex ratihabitione, quæ mandato per æquipollens, non in specie com|
paratur, nec idem est cum mandato. l. Męuius.
l. si hæredi. §. vlt. ff. de condit. & demonst. vnde
licet ex mandato irregularitas contrahatur,
non idem erit in ratihabitione: cùm ad irregularitatem iure requiratur specialis, ea de re
constitutio. Quod semel adnotauimus, &
iterũiterum modò admonemus. Deinde, quò manifestior sit hęc opi. illud
constitutissimũconstitutissimum esse censemus, ad
irregularitatẽirregularitatem esse
necessariānecessariam homicidij
culpāculpam. ca. si aliquis, de homicidio. is verò,
qui
ratũratum habet homicidium iam commissum,
verè nullam habuit culpam homicidij, quo ad
ipsum actum. Nam licet peccauerit per ratihabitionem peccato homicidij, animo tantùm, & voluntate peccatum commisit: cùm
actus iam præcesserit, nec potuerit habere
causam ab animo, aut voluntate postea sequuta, animus autem solus sufficiens, non
est ad irregularitatem constituendam eo casu,
quo in exteriorem operationem non fuerit
deductus, nec item eò, quo actus exterior ab
eo animo non potuit procedere, nec causam
deducere, qualis casus hic noster est, de quo
agimus. Non tamen diffitemur, quandoque
ius pontificium, hunc animum ad
punitionẽpunitionem
considerasse propter fictionem, ex qua ratihabitio mandato æquipollet, & trahitur retrò,
vt in dicto cap. cùm quis. de sententia excommunicationis, in sexto. verùm, quia idem nondum est, quo ad irregularitatem constitutum,
opinamur, non esse quenquam ob ratihabitionem irregularem.
Cæterùm ad huius argumenti apertiorem
vim oportet expendere, cuius effectus sit ratihabitio in delictis. Nam Dinus in regula ratihabitionem, de regulis iuris, in sexto, distinguendum esse censet inter delicta, quæ ex
mandato possunt mandantis nomine per alium fieri, & quæ per alium mandatoris nomine fieri non possunt: in primis etenim scribit, ratihabitionem mandato æquipollere,
& similem esse, atque omninò maximum effectum operari, non sic in vltimis, in quibus
ratihabitio nullum effectum operatur. Qua
de re est optima glo. in l. hoc iure. §. deiecit. ff.
de regulis iuris. gloss. in l. prima. §. deiecisse, alias. §. sed & si cùm quis, in verbo, Mandato. ff.
de vi & vi armat. & in cap. sciant cuncti, de electione, in verbo, alios. libro 6. quas sequuntur Abbas in capitul. mulieres. numero 8. de
sententia excommunicationis, Ioannes Andre. & Francus in dict. regula, ratihabitionem, idem ferè Bartolus sensit in l. sed si vnius.
§. si seruus. secunda colum. ff. de iniurijs, & alij
plerique, quorum specialem hoc in loco mentionem omittimus, quia Bartolus idem in dicto §. sed & si cùm quis, hanc differentiam
improbat, ex eo, quòd & homicidium semel commissum ab occidente, non potest à
ratum habente committi, & ideo idem in eo
erit, quod in adulterio: præsertim, quia in adulterio, & homicidio potest fieri iniuria, &
quo ad istam ratihabitio satis in vtroque operatur: cùm iniuria hæc nomine alterius fieri
possit, quippe quæ & eius causa ob iniuriam
scilicet inferendam poterat mandari ab eo,
qui adulterium ratum habuit. Sed quid Dinus post glossam senserit, ita accipiendum est,
vt sciamus, esse quædam delicta, quæ procedunt à libidine, & appetitu ipsiusmet delinquentis, & ideò committuntur ad explendam ipsius auctoris libidinem, nec hac ratione possunt nomine alterius fieri, vt adulterium, stuprum, fornicatio, sunt & alia crimina, quæ perpetrantur quandoque, & perpetrari possunt, nōnon solum ad explendum ipsius
delinquentis appetitum, desiderium, & libidinem, sed & ad satisfaciendum alterius voluntati, vt homicidium, furtum, & his similia. Priora equidem crimina secundum glos.
Dinum, & alios, non pertinent ad ratihabitionem, posteriora verò pertinere possunt,
si alterius nomine fiant. Hic planè est sensus
gloss. Dini & eorum, qui eos sequuntur, vt
explicat Salycetus in l. non ideo minus. numero 32. C. de accusationibus.
Non autem in hac controuersia illud iure
probatissimum esse censemus, in quocunque
crimine non esse ratihabitionem puniendam
pœna ordinaria, & criminali ipsius delicti.
quod Salycetus sensit in dicta l. non ideo minus, & probatur ea ratione, quæ constat, ratihabitionem mandato æquipollere per fictionem, vt omnes Doctores fatentur, præsertim Bartholus in l. si is, qui pro emptore. ff.
de vsucap. numero quarto, fictio autem ab æquitate procedit. l. postliminium. ff. de capti.
igitur cessante æquitate, fictio cessabit, & ita
ratihabitionis retrotraductio, sicuti in specie
ista notant Alexander consilio 78. libro quinto, numero vigesimoprimo, & Decius in l. semper qui non prohibet, in fine. ff. de regulis iuris, quamobrẽquamobrem adhuc in atrocioribus criminibus censeo, non esse locum pœnæ ordinariæ
propter ratihabitionem, siquidem omnes auctoritates, quibus probatur, ratihabitionem
in delictis puniendam esse, non in ordinaria
pœna, sed in extraordinaria loquuntur, quidquid aliquot Doctores scripserint in capitulo primo, de homicidio, in sexto, & tradiderit perplexè Ludouic. Carreri. in practic. crimina. titul. de homicidio. §. circa. numero
195. etenim æquitas, quæ dictat, ratihabitionem in delictis retrotrahi, eadem persuadebit, non debere ordinaria pœna ipsius delicti
puniri eundem ratum habentem ex hac legis
fictione.
Secundò existimo ex mente Bartoli & aliorum deduci, quòd ratihabitio idem operetur
in crimine adulterij, & similibus, quod in alijs, si ad iniuriam inferendam potiùs, quàm
ad satisfaciendum libidini committantur: sic
|
ipse ratum habens,
nōnon punitur pro adulterio,
vt adulter, sed pro iniuria ex adulterio illata. idem explicant Salycet. & Baldus in d. l. non ideo minus. 12. q. Lud. Carreri. in d. §. circa.
nu. 190. notat Feli. in d. c. mulieres. col. 2. vbi
asserit, punitionem istam ad extraordinariam
pœnam arbitrio iudicis pertinere.
Quibus illud libenter adijciam, maximam
esse discriminis rationem inter censuram excommunicationis, & irregularitatẽirregularitatem. Nam excommunicatio fertur in percutientes clericum ob iniuriam ipsi percusso, & ordini ecclesiastico illatam, hæc verò iniuria etiam infertur per ratihabitionem eius percussionis, quę
nomine ratum habentis fuerit illata, atque ideo in dict. c. cùm quis, iustè excommunicatio statuitur aduersus ratum habentem percussionem Clerico illatam. Secùs autem, quo
ad irregularitatem, quæ in hac materia homicidij requirit actũactum occisionis, vel mutilationis
membri culpa præuia contingentem: sicuti
passim in Rub. de homicid. probatur. Qui quidem actus non contingit per ratihabitionem
verè, nec vera culpa eum præcedit. His accedit, quòd ratihabitio nusquānusquam in criminibus operatur affectum principalem, aut culpa dignum notabili, quoties ad ipsum crimen requiritur præuia machinatio, tractatus, aut dolus. Etenim in hoc casu non est ad pœnam sufficiens ratihabitio. cuius assertionis probatio
constat in c. 1. vbi glo. & Panor. de conuers. infidel. non enim ratihabitio habet effectum machinationis in mortem coniugis ad impediendum matrimonium, quia ea machinatio præcedere debet, atque actum præuium requirit.
atque ideò ratihabitio non potest eandem punitionem inducere. quod notat Domin. in c.
cùm quis, de senten. excommunicationis in
6. & est communis opinio in dicto cap. 1.
Illud prætermittendum
nōnon est, quòd si quis
† ratum habeat crimen eius nomine
nōnon commissum, minimè incurrit excommunicationem, nec irregularitatem: licèt peccet. Nec enim est dubium, hanc ratihabitionem peccatum esse, quod probat text. in d. c. cùm quis. secunda eius parte. vbi Ioann. Andre. Domin. &
Francus existimant, hoc peccatum esse veniale, non mortale, quæ quidem interpretatio falsissima est, quia delectatio actus mortalis mortale peccatum est: sicut & veniale erit, si sit ipsa delectatio de actu veniali. text. opt. in cap.
sed pensandum. 6. distinct. cap. sicut, de pœniten. distinct. 1. c. presbyteri. 34. dist. non oportet. in secundo. de consecrat. distinct. 5. not. S.
Thom. & Caiet. 1. 2. q. 74. artic. 8. & 2. 2. quæst.
154. artic. 4. demum in hac specie, quam tractamus, hoc ipsum tenet Caiet. in summa, in
verbo, spectacula. & aduersus Io. And. & alios
expressim Martin. ab Azpilcueta in c. inter verba. 11. q. 3. col 46. quod
notandũnotandum est, ne quis decipiatur frequentissima Canonistarum opin.
Hęc igitur explicare libuit in tractatu ratihabitionis, quo ad pœnam irregularitatis, scio
etenim plerunque in ea errari, ex eo, quòd pœna ista cæteris similis existimetur: cùm tamen
passim compertum sit, eam non esse omninò
ad aliarum pœnarum rationem censendam:
siquidem proprias, ac peculiares habet conditiones, ex quibus est quælibet hac in re controuersia definienda.
SVMMARIVM.
-
1 Consilium, quando irregularitatem inducat, &
quid quo ad alias pœnas commissi criminis?
-
2 Auxilium, vel opem præstans homicidio, quandoquandoque irregularis censetur.
-
3 Pluribus eundem hominem vulnerantibus, an omnes sint irregulares, vel homicidæ?
-
4 Vulnus ab vno illatum, quando ei imputetur ad
homicidium, si vulneratus ab alio exanimatus
fuerit.
-
5 Vulnus mortiferũmortiferum ab vno tantùm illatum: an omnes præsentes conflictui efficiat irregulares?
-
6 Animus occidendi an consideretur, vbi vulnus
mortiferum non est: & tamen vulneratus ab
alijs occiditur?
-
7 Qui non obuiat homicidio ab alijs committendo,
an sit irregularis?
-
8 Homicidium commissum à famulis, vel consanguineis, an imputetur ei, cuius gratia perpetratum fuerit.
-
9 Mors sequuta ex imperitia medici, vel culpa vulnerati, an efficiat vulner antem irregularem?
QVintò colligitur irregularem esse eum, qui
consiliũconsilium homicidio,
aut mutilationi dederit. text. in
cap. si quis viduam. 50. distinct.
c. 2. de Cler. pugnant. in duello. c.
sicut dignum. §. Clericos. de homici. quod probatur, quia regulariter ex consilio in delictis
quis tenetur. c. nuper, de senten. excom. l. 1. §.
persuadere. ff. de seruo corrup. l. sæpe. ff. de verbo. significat. vbi hoc tradi solet, quibus in locis omnes iuris
vtriusq;vtriusque interpretes in hoc conueniunt,
† quòd ex consilio quis teneatur ad
pœnam criminis, & irregularis sit, si consilium
datum fuerit ei, qui alioqui non erat illud crimen commissurus. etenim in eo tota versatur
controuersia, qui consilium dedit ei, qui nihilominus erat facturus. Nam text. elegans in l.
non solum. §. si mandato. vers. Attilicinus. ff. de
iniur. probat, ex consilio quem non teneri, vbi
is, cui præstitum est, erat delictum illud alioqui facturus. ad idem opt. text. in l. sæpe. ff. de
ver. signi. gl. in c. sicut dignum. §. qui verò. & ibi
tex. de homi. gl. in c. nuper, de sent.
excōexcom. gl. in
§. ope. Inst. de obli. quæ ex delict. nascun. Bar.
in d. l. sępe. & Franc. in reg. nullus. de reg. iur. in
|
6. Dec. in l. consilij. ff. de reg. iur. Fel. in d. §. qui
verò. Abb. Fel. & Dec. in capi. 1. de offic. deleg.
quorum opinio communis est, eamq́ue Ias. sequitur in §. actiones. numer. 3. de actionib. Attamen in d. §. qui verò, in princip. constat, etiam hoc consilium puniendum fore: siquidem & inibi puniuntur, qui regi alioquin facturo consilium dederunt. Dinus item in d.
regu. nullus, ex consilio Bart. in d. §. si mandato. col. pen. Imola in Clement. 1. de pœnis. col.
5. Angel. de maleficijs, in verbo, Sempronium
mandatorem. q. 22. in specie tenent, ex consilio quem puniendum esse, siue ille, cui præstitum fuit, erat alioqui facturus, vel non. Hoc ipsum Bal. in criminibus atrocioribus saltem
admittit in l. 1. col. 2. C. de seruis fugit. per text.
in c. felicis, de pœnis. in 6. cui opinioni refragatur Feli. in d. c. 1. de offic. deleg. contrarium
probans ex d. c. sicut dignum, vbi cùm ageretur de homicidio, Archiepiscopi fit distinctio
quo ad punitionem, an ille, cui consilium datum est, esset alioqui facturus, vel non. Et profectò prior Baldi sententia minimè probatur
in d. c. felicis. quidquid dicat Dec. in d. c. 1. nu.
9. sequutus Baldum, quem etiam sequuntur
Hippol. in singul. 665. & Ludouic. Carreri. in
pract. crimi. tit. de homicidio. §. circa. numero
164.
Verùm distinctio præmissa communi omnium ferè consensu recepta est, nam & eam esse communem opinionem fatentur Alber. in
l. ob hæc verba. ff. de his, qui notan. infam. nu.
3. Dec. in d. c. 1. nu. 9. & in d. l. consilij. ff. de reg.
iur. numer. 4. Felin. in dict. ca. sicut dignum.
nu. 7. Ludo. Carrer. in d. §. circa. nu. 163. & verè
hæc sententia iure magis probari poterit in
hunc equidem sensum, quòd dans consilium
alioqui non facturo eadem pœna puniatur, secundum omnes, is verò, qui consilium dederit alioqui facturo, puniatur sanè, sed mitiori
pœna, iudicis arbitrio, quemadmodum Dec.
in d. l. consilij, & in d. c. 1. expressim tenet post
Angel. in l. is qui opem. ff. de furtis, & in l. in
furt. §. ope. ff. eod. Cæpolam consil. 27. col. pe.
idem notant Lud. Carrer. in d. §. circa. nu. 163.
Quamobrem etiam in atrocioribus eadem
distinctio admittenda est, ita tamen, vt in his
criminibus consulens alioqui facturo. non ordinaria pœna delicti, sed extraordinaria, maiori tamen, quàm in alijs communibus delictis puniendus sit. Atque hoc ipsum ex mente Bal. & aliorum ipse deduco, tametsi quidam expressè contrarium notauerint. Sic sanè textus in dict. §. ope. dum dixit, ex consilio
non teneri quem furti, est intelligendus, quòd
pœna ordinaria non teneatur, sed mitiori, qui
furti committendi consilium dederit ei, qui
alioqui furtum commissurus erat.
Sed si quis consilium dederit alioqui facturo, & is non commiserit crimen in eam personam, cui consilium datũdatum est, sed in aliam, non est consulens aliqua pœna puniendus, secundum Bal. in c. 1. col. 4. quib. mod. feu. amit. cuius opinio est de pœna ordinaria intelligenda,
quasi velit Bald. post Iserniam ibi, aliud dicendum fore, vbi quis consilium dederit ad crimen committendum in ipsamet persona, cui
consilium datur, vt eo casu consulens teneatur pœna ordinaria, etiamsi esset alioqui facturus, qui consilium accepit. Nempe si quis
consilium dederit seruo vt fugiat à domino,
vel alicui fœminæ coniugatæ, vt adulterium
committat. l. 1. §. persuadere. ff. de seruo corrup. qua in re ipse censeo inuestigandum esse,
an pœna sit certa per legẽlegem statuta contra consulentem, vt tunc ea sit consulens puniendus, alioqui arbitrio iudicis: quemadmodum paulò antè explicuimus: sit igitur, non esse Baldi
sententiam omninò certam. In eo verò dubio,
an alioqui facturus esset delictum is, cui consilium præstitum est, præsumitur eum absque
consilio non esse facturum, quod notant Angelus in l. 1. ff. de eo, per quem factum erit, in
princip. Bald. in l. 1. C. de seruis fug. Felin. &
Dec. nu. 10. in d. c. 1. idem Dec. in d. 1. cons. nu.
9. Felin. in d. c. sicut dignum. nu. 12. Bal. in l. data opera. nu. 79. C. qui accus. non possunt. & in
c. 1. §. iniuria, de pace iur. firm. Hippo. in sing.
218. idem in l. 1. §. Diuus. ff. de Sicar. & probatur ex eo, quòd in dubio nemo pręsumatur delictum commissurus. l. meritò. ff. pro socio.
gloss. in l. qui iurasse. §. si pater. ff. de iureiur.
Hæc verò distinctio, an esset quis alioqui facturus, vel non: minimè habet vim, nec est admittenda in mandante. is etenim tenetur, etiamsi
mandatarius alioqui sine mandato esset delictum illud commissurus, quia fit hoc in casu
crimen ipsius mandantis causa, & respectu:
quemadmodum in specie notat Bart. in dict. l.
non solum. §. si mandato. col. vlt. ff. de iniur. cuius opinionem asserit eam sequutus communem esse Ias. in l. 1. C. de seruis fugit. nu. 22. idem in l. si quis mihi bona. §. sed quid si mandauit. nu. 16. ff. de acquir. hæred. Ludoui. Carrer. in d. §. circa. nume. 75.
Est igitur in hoc tractatu obseruandum, irregularitatem contrahi ex consilio, quando
non esset alioqui facturus, nec homicidium
commissurus is, cui consilium præstitum fuerit, quod not. Hostiens. & Abb. in c. ex literis,
de excess. pręl. col. vlt. Fel. in d. c. sicut dignum,
de homi. nu. 12. & in d. c. 1. de offic. deleg. nu. 13.
text. opt. in d. c. ex literis, & est communis opinio Docto. in c. ad audientiam, de homicid.
not. Albertus Trotius de vero & perfecto cleri. lib. 2. c. 21. nu. 7. latè tractat de
cōsilioconsilio Maria.
Soci. in d. c. ad audientiam. nu. 70. vbi quo ad
irregularitatem plures quæstiones examinat,
quas & Albertus Trot. atque alij tradidere.
Quòd si quis consilium dederit alioqui facturo, ita tamen, vt ex iniquo is sit deterior factus, videtur fortasse, hunc irregularem esse
|
propter homicidium inde sequutum. Nam
Innocent. & Doct. communiter in c. nuper, de
sent. excom. probare conantur, hoc consilium
sufficere ad iuris Canonici excommunicationem. idem Syluester in verb. Excommunicatio. 8. q. vlt. & in ver. excommunicatio. vlt. q. 4.
quibus suffragatur text. optimus in d. c. sicut
dignum. §. qui verò, in eius priori parte.
Quòd si ex prauo ad homicidium consilio
non fuerit occisus is, aduersus quem tractatus
præcesserit, sed ipsemet, cui consilium datum
est, nihilominus erit consulens irregularis, secundum Cardin. in c. ad audientiam. nu. 3. de
homicid. Ioan. Andr. Ancha. Domin. & Francum in c. vlt. de homicidio. in 6. Felin. in d. c.
1. & in d. c. sicut dignum. Albertum Trotium
in d. c. 21. numero 9. quam opinionem censet
veriorem esse Maria. Socin. in d. c. ad audientiam. num. 80. tametsi Specul. in tit. de dispensatione. §. iuxta. nu. 43. contrarium notauerit.
multa equidem de consilio lector percipiet ab
his, quæ à præcitatis auctoribus traduntur. &
à Ludouico Carre. in d. §. circa. nu. 140.
Sextò subsequitur ex his,
† an præstans opem, vel auxilium homicidio, sit irregularis?
Et quo ad aliam punitionem generaliter obseruandum est, auxilium, & opem tunc pœna
ordinaria criminis puniri, cùm ipse auxiliator
cooperatur simul in ipso delicto, quod apertissimi iuris est: siquidem in hoc casu potiùs
est quis dicendus criminis auctor, quàm auxiliator. idem erit vbi præstat quis auxilium, vel
opem per eum actum, qui proximam dedit crimini causam, &
immediatāimmediatam: ita quidem, quòd
absque eo auxilio delictum non fuisset effectum. l. 1. C. de rapt. virg. l. nihil interest. ff. de
Sicar. c. felicis. de pœnis. in 6. l. si quenquam.
C. de episcop. & cler. ca. 1. de offici. deleg. cap.
sicut dignum. §. illi autem, de homicid. l. 10.
tit. 8. part. 7. optimus text. in l. item Mela. §. si
alius. ff. ad l. Aquil. quòd si quis ita opem, vel
auxilium præstiterit delicto, vt non dederit
proximam facinori causam, puniendus erit
pœna extraordinaria. probat tex. in l. vnica. C.
de raptu virgin. ibi: eos comitati. & in d. c. felicis. ibi: simplici fauore. & in dicto capitul. sicut
dignum. §. illi etiam. l. is qui opem. ff. de furt.
l. 1. & 2. C. de his, qui latro. occult. quam distinctionem tenent Salicet. in d. l. vnica. C. de raptu virg. fol vltimo. Felin. in d. c. sicut dignum.
Gandinus in Rub. de homicid. colum. 2. Abb.
Fel. & Dec. in c. 1. de offic. deleg. Hippo. in l. si in
rixa. ff. de Sicar. nu. 34. post alios veteres, quorum hi Docto. meminere: atque ita esse hanc
opinionem communem fatetur Socin. consil. 188. libr. 1. column. 4. eandem sequitur Ludo. Carrer. in pract. criminali. §. homicidium.
nu. 69. Hippo. in singu. 15. apud hos auctores.
& glos. in d. l. nihil interest. comperiet quis varia, & plura huius distinct. exempla, de quo &
Paulus Parisius tractat in
cōscons. 152. & cons. 154.
nu. 20. lib. 4.
Quatenus verò ad irregularitatẽirregularitatem pertinet,
ipse opinor, fauorem præstitum, seu auxilium
datum post commissum delictum, minimè
considerandum fore, nisi fuerit causa proxima, vel inducens ad committendum delictũdelictum.
Alioqui etenim illud sit constitutissimum, auxilium tunc irregularitatem inducere, quando id fuit causa proxima delicti committendi,
sic sanè, quòd delictum eo auxilio, vel ope cessante, nec præstita nequaquam foret perpetratũperpetratum, aut quando quis verè cooperatur delinquenti: quemadmodũquemadmodum apud omnes est in confesso. idem ergo censerem, quoties auxilium,
faciliorem aut tandem audaciorem efficeret
ipsum delinquentem ad criminis executionem. quod probatur in dicto capitulo sicut dignum. §. qui vero. & §. clericos, de homicidio.
Septimò hac eadem ratione agendum erit
de vero, & proprio intellectu tex. in c. significasti. in 2. de homicid. quo in loco tractatur de
pluribus eundem hominem vulnerantibus,
qui mortem tandem obierit, an omnes percussores sint censendi irregulares?
Primus casus hac in quæstione proponitur:
† quoties plures consultò eundem hominem
fuerint aggressi, & is ex vnico tantùm vulnere mortuus sit, tenentur omnes, etiam qui
nōnon
percusserint, de homicidio, & eius pœna
erũterunt
puniendi. notat eleganter Bart. in l. si in rixa.
colum. 1. ff. de Sicar. & ibi Ang. Cynus & Salyc. in l. quoniam. C. de vi pub. vlt. q. Gandinus tit. de homic. & Caro. Moli. Alex. in cons.
15. lib. 1. Thomas Gramma. cons. 4. & Decis. 15.
Lud. Carreri. in pract. crim. tit. de homicidio.
§. 2. num. 68. ac nu. 75. & §. circa. nu. 445. & est
§. sextus. quibus adde Matthæ. de Afflict. in
cōstitutionibusconstitutionibus Neapo. lib. 1. Rub. 13. num. 28. &
Alber. in d. l. si in rixa.
atq;atque ibidem Hippoly. à
Marsilijs, qui tenent hanc opinionem Bartol.
idem probant Innoc. & Doct. in d. c. significasti. ex quibus ipse opinor, esse hanc sententiam
communem. idem erit, vbi vnus percusserit, &
occiderit, cæteri
autẽautem auxilium, & opem homicidio proximam dederint: sicuti paulò antè
explicuimus. & sanè hic primus casus manifestè ostendit, omnes istos irregulares esse, quod
ꝓbaturprobatur ex ipsa Bar. &
aliorũaliorum sententia, quę magis
cōmuniscommunis apparet: & hos omnes
cẽsetcenset homicidas esse,
pœnaq́;pœnaque homicidij puniendos fore.
Secundus casus exponitur: cùm vnus fuerit
à pluribus in rixa subitò contingenti, non præmisso consilio, vulneratus, & constet, quod ex
tot vulneribus sit lethale, & quis id intulerit:
in hac equidem specie tenebitur qui vulnus lethale intulit de homicidio, cæteri de percussione. tex. celebris in l. item Mela. §. sed si seruum.
ff. ad l. Aquiliam. & in d. l. si in rixa. vbi omnes
hoc ipsum adnotarunt. & idem tenent Canonistæ in dict. capi. significasti. l. Styl. 57. & item
hi D D. quorum in proximo casu mentionem
|
egimus. Zasius lib. 2. singular. intellect. cap. 6.
Pyrrhus Anglebermæus post consuetudines
Aurelianenses. c. 1. col. 3. & tandem hæc est omnium ferè communis opinio, ex qua deducitur, quid dicendum sit, quo ad pœnam irregularitatis, etenim qui tenetur de homicidio erit irregularis, cæteri vero ab ea erunt immunes, quod potest colligi ex d. c. significasti, &
ex his quæ inibi traduntur.
Tertia subijcitur species,
† quando quis ab
vno fuit lethali vulnere affectus, & demum ab
alio exanimatus, & occisus. Nam priorem percussorem de vulnere, posteriorem de homicidio teneri. probat text. in dict. l. item Mela. §.
Celsus scribit. ff. ad l. Aquil. d. l. Styl. 57. text.
ad idem optimus in l. huic scripturæ. §. si seruus. ff. ad l. Aquil. quibus opponitur ex aduerso tex. in l. ita vulneratus. ff. ad l. Aquil. & in d.
c. significasti, quibus in locis constat percutientem lethaliter, & irregularem esse, & de homicidio teneri, licèt ab alio fuerit percussus
exanimatus priusquàm euentus prioris vulneris appareret, qua ratione gloss. in dict. l. ita
vulneratus, in verb. teneri. Flor. post alios ibi.
idem Floria. & Albert. in d. §. Celsus. Matth. de
Afflict. in constit. Neapo. lib. 1. Rub. 13. numer.
26. distinguere conantur ita, vt si constiterit,
ac certum sit, primum vulnus esse lethale, &
ex eo percussum moriturum, tunc teneatur
vulnerans de occisione, etiam si postea vulneratus ab alio fuerit exanimatus, ita etenim
processit tex. in d. l. ita vulneratus. quod si dubium sit, primum vulnus esse lethale, ita quòd
non sit certum ex eo mortem sequuturam, licèt appareat mortiferum, & percussus fuerit
alijs illatis vulneribus exanimatus, hoc casu
non tenebitur primus percussor de occiso, sed
de vulnerato. atque ita intelligendus est text.
in d. §. Celsus, cum similibus, eandem distinctionem sequitur Ias. in l. si ab hostibus. ff. solut. matr. numer. 9. Cæpola caute. 5. Ludouic.
Carrer. in pract. crim. tit. de homicidio. §. 2. nu.
68. & seq. gl. in dict. l. huic scripturæ, in verbo,
mortiferè. Ioan. Igneus in l. 1. §. si quis in villa.
nu. 66. ff. ad Syllani. quorum distinctio videtur
frequẽtiorifrequentiori DoctorũDoctorum calculo recepta, idcircò
& secundum hanc distinctionem erit iudicandum de irregularitate, vt quoties vulnerans
teneatur de occiso, etiam irrigularis sit,
nōnon sic
in alio casu, quod not. in specie Card. & Anan.
nu. 31. in d. ca. significasti. Contrarium tamen
in pœna irregularitatis tenuerunt glo. Ioann.
Andre. & Abb. ibi, quos sequitur Gonsalus à
Villadiego in tracta. de irregularitate. cap. de
percussore. colum. 3. quasi iuri pontificio quo
ad irregularitatem per text. in d. c. significasti,
certum sit, quòd percutiens mortiferè sit irregularis, etiamsi vulneratus ab alio fuerit exanimatus, quamuis certum non sit, imò
dubiũdubium,
ipsum vulneratum ex priori vulnere moriturum, si ab alijs
nōnon foret iterum percussus, & exanimatus. quam opinionem, dicens eam esse
communem, sequitur Ioan. Igneus in dict. §. si
quis in villa. & profectò hæc sententia tutior
est, tametsi verè decisio tex. in d. c. significasti.
sit intelligenda secundum iuris Cæsarei distinctionem, ex qua poterit perpendi, quòd in d.
c. significasti, quo ad istum tertium casum clericus minimè censetur irregularis, quoties apparet, vulnus ab eo illatum non fuisse lethale:
irregularis verò censetur, vbi constat, vulnus
ab eo illatum fuisse lethale, vel de hoc extat
dubium, attamen neutro casu discerni potest,
quo ex vulnere percussus perierit, ex primóne, an ex secundo, vel tertio, tunc enim iustissimè constituitur irregularitas: quemadmodum statim dicemus. At si primum vulnus fuerit lethale, & constiterit, ipsum percussum,
extinctum fuisse, & exanimatum ex secundo
vulnere: hæc quæstio minimè definitur in dict.
c. significasti. secundum Anan. ibi, & ideo est
definienda ex prima distinctione, quam adduximus ad iuris Ciuilis intellectum.
Est tamen adnotandum, quod Zasius lib. 2.
sing. intellect. c. 6. aduersus communem distinctionem existimat, minùs
congruācongruam esse illam
differentiam, quæ in vulnere ipso lethali sit,
nempè, vt sit aliud vulnus lethale simplex, aliud vulnus lethale, ex quo mors certa sit. Scribit etenim, paria iure censeri, quòd vulnus sit
lethale, & quòd certum sit aliquem ex vulnere mori. textus singularis in dicta lege, ita vulneratus, in versiculo, sed & hi, & versiculo, igitur. Nec requiritur
secundũsecundum eum in iure, quoad naturalia ea certitudo, quæ non fallat, sed
ea sufficiat, quæ communiter contingere solet. l. Iura. ff. de leg. glossa in lege iurisgentium.
§. pactorum. ff. de pactis, versiculo, vt personale. Potest igitur in iure certum esse, quòd vulnus sit mortale certitudine positiua, & ciuili: potest tamen vulneratus ex vi naturæ superuiuere. l. prima ad finem. ff. ad Syllani. non
igitur consideramus certitudinem, quæ per
occulta naturæ fundatur, sed quæ ex communiter accidentibus veniat, & ex verisimilibus
procedat. Idcirco ipse Zasius aliter hanc controuersiam dirimere conatur, existimans,
vulnerantem mortiferè non teneri de occiso,
sed tantùm de vulnere, quoties vulneratus
demum fuerit ab alio percussus, ex eaq́ue percussione statim exanimatus. d. §. Celsus, teneri autem vtrunque de homicidio, si ex percussione posteriori non fuerit statim mors sequuta, & percussus exanimatus. d. l. ita vulneratus. Ex quo hoc procedit, vbi non potest apparere, nec apparet, an ex posteriori, vel ex
priori vulnere sit vulneratus extinctus: licèt
cōstetconstet,
ꝙquod posterior ictus mortem à primo vulnere illatam accelerauerit, sicut in eadem l. ita
vulneratus. probatur, & hæc quidem de posteriori vulnere manu hominis illato. Nam si
mors sit sequuta post priorem percussionem,
|
non manu hominis, sed alio euentu: primus
percussor tenebitur de vulnere tantùm. l. huic
scripturæ. §. si seruus. ff. ad legem Aquiliam.
quia casus fortuitus postea contingens non
patitur apparere, an hic vulneratus ex priori
vulnere occiderit. Hæc Zasius: cuius sententia non omninò mihi certa est. Nam & in hoc
vltimo casu, sicut fortuitus casus non patiebatur apparere, an hic vulneratus occiderit ex
priori vulnere: ita & posterior percussio manu hominis illata minimè permittit scire, an
primũprimum vulnus percussum exanimauerit, & occiderit. igitur par ratio
parẽparem constituit vtrunque casum: deinde iuris certitudo sufficiens
non est ad punitionem ordinariam homicidij,
nisi sequatur verè mors. Etenim etiamsi vulnus lethale sit, non licet pœna homicidij punire vulnerantem priusquam mors fuerit sequuta: poterit enim contingere, quòd vulneratus
lethaliter non moriatur, vt modò dicebamus:
& probat hoc ipsum tex. in d. l. huic scripturæ.
§. si seruus. Nec erit in hoc casu percussor irregularis, si mors non fuerit sequuta, licet vulnus apparuerit mortiferum, ex quibus mallem ipse communem opinionem sequi: tametsi videam eam satis dubiam esse.
Quarta constituitur species, quando vnus
est à pluribus percussus, & tandem ex vulneribus illis mortem obierit: nec constet, eum potiùs ex vno quàm ex alio vulnere mortuũmortuum esse:
tunc equidem omnes percussores de homine
occiso tenebuntur. d. l. item Mela. §. sed si seruum. versiculo, si plures. & in d. l. ita vulneratus. in prin. glos. in l. si in rixa. ff. de Sicar. & ibi
Bart. col. pen. ver. si verò non potest. Andr. de
Isern & inibi disputat Matth. de Afflict. in constit. Neap. in lib. 1. Rub. 13. nu. 27. Ludo. Carre.
in d. §. 2. nu. 69. Ioan. Igneus in d. l. 1. §. si quis in
villa. numer. 59. Card. Anan. & Fel. in d. c. significasti. nume. 10. l. styli. 57. & idem quo ad irregularitatem probat textus in d. c. significasti. versi, quod si discerni. textus optimus in c.
vlt. 23. quæstione 5. notat Soc. in c. ad audientiam, de homicidio. num. 46. sed quòd omnes
percussores in hoc casu puniantur pœna extraordinaria, non ordinaria, ob incertitudinem, notant Alex. cons. 15. lib. 1. & Hippo. cons.
110. qui tamen rem istam confusè nimis tractarunt. Nec potest verè probari eorum opinio: cùm illud certũcertum sit, omnes hos percussisse,
& percussum ex his vulneribus mortem obijsse. qua ratione certũcertum est, omnes percussores eũeum
occidisse. NōNon me latet, quibusdam videri, hanc
opinionem, quam ipse probaui, à multis damnatādamnatam esse, sed contendam libenter, eos non huius quarti casus quęstionem, sed sequentis definire, licet Matthæ. de Afflict. ad finem quæstionis videatur probare opinionem Alexand.
& itidem Ancha. cons. 216. cuius verba Anania in d. c. significasti. refert. nu. 24.
Quintus casus proponitur:
† quoties quis vno tantùm vulnere lethali fuerit percussus,
nec appareat à quo: cùm tamen plures in conflictu rixæ cum eodem contenderint, vel fuit à
pluribus multis vulneribus, quorum vnum
tantùm est mortiferum, vulneratus, nec constat, quis id vulnus intulerit. & sanè in hoc casu, omnes puniendos fore pœna extra
ordinẽordinem
arbitraria, & neminem ex eis ordinaria: probat regia l. Styl. 55. optimè tenent Ancha. in
d. consi. 216. Anania in d. num. 24. & ibi Felin.
nume. 9. gl. in d. §. sed si seruum. in verb. plures. Alex. in d. cons. 15. lib. 1. & cons. 14. libro 3.
Hippol. in singul. 227. idem in Rub. C. de probatio. num. 418. & in cons. 110. Ioan. Igneus in
dict. §. si quis in villa. numer. 50. Paul. Parisi. in
cons. 148. lib. 4. num. 3. dicens, hanc
opinionẽopinionem
communem esse. idem fatetur eam sequutus
Ludo. Carrer. in dict. §. 2. numer. 75. hoc ipsum
tenent Gandinus tit. de homicid. 4. col. Alberi. in d. l. vlt. ff. de Sicar. & ibi Hippo. numer. 4.
Speculat. titul. de homicid. §. 1. vers. pone. Bonifacius tit. de homicid. Rubrica de insult. &
percusso. colum. 6. & tit. de pœnis. colum. vlt.
Ioan. de Imola in hac constitutione, si furiosus. colum. vltim. Dec. in l. si fauorabiliores.
nu. 6. ff. de reg. iur. & licet gl. in d. §. si seruum.
velit simpliciter neminem puniendum in hoc
casu, est intelligenda quoad punitionem ordinariam, secundum omnes. Sic gl. in cap. cupientes. in verb. qui culpabiles, de elect. in 6. &
in c. quiescamus. 42. distinct. quæ sentiunt, omnes hoc in casu puniendos: & Bar. in d. l. vlt.
obtinebunt, quoad pœnam extraordinariam.
Quo ad irregularitatem verò, etsi glos. in d.
cap. quiescamus. sentiat hanc quæstionem expressim decisam esse in d. c. significasti. tamen
Ioann. Andre. ibi: & plerique alij dubitarunt.
Nam & Speculat. in tit. de dispensatione. §. iuxta. num. 52. hanc quæstionem indecisam reliquit. Sicut & Hostien. in tit. de homicidio. §.
qua pœna. tenentes, quemlibet relinquendum, & obligandum suæ conscientiæ, vt ipse
qui scit, se vulnus lethale dedisse, irregularem
seipsum censeat & iudicet. idem tenent Hostiensis, & Card. in d. c. significasti. vbi Ioan. Andre. atque Anania numero 22. & ferè omnes
hoc ipsum probant, & sequuntur. Idem Nicol. Plouius, de irregularita. reg. 28. Maria. Socin. in dict. capit. ad audientiam. numero 46.
qui tamen post alios admonet, in dubio quo
ad forum conscientiæ
consulendũconsulendum esse, quòd
quilibet ex his abstineat à diuinis, & se existimet
irregularẽirregularem esse, quod videtur admodum
rationi consentaneum. ex dict. cap. ad audientiam. cuius intellectum non attigimus in prima huius operis parte. numer. 3. & profectò
secundum inibi tradita ipse in hac controuersia potiùs accederem, etiam in foro exteriori,
opinioni
eorũeorum, qui probant hos omnes irregulares fore censendos: sic etenim placuit glos.
in d. c. quiescamus. & hanc opinionem tutio|
rem appellat Bartho. Brixiensis in q. dominicali, aliàs veneriali. 15. præsertim hanc sententiam ipse admitterem eo casu, quo constat, omnes istos percussisse occisum. c. vlt. 23. q. 5. &
in hoc casu expressim ita tenent Ioan. Andr.
Goffred. Anania. nu. 22 Card. col. penult. Anto. Abb. & Henri. in d. c. significasti. quorum
opinionem sequitur asserens eam magis communem esse Albert. Trotius de vero, & perfect. cle. libro 2. capit. 26. numero 6. licet præcitati Doctores, quorum ad prioris opinionis
auctoritatem memini, in specie ista contrarium, præter Ioan. ab Anania. Card. & Ioan. Andre. voluerint. & glo. in c. nolite. in 1. 11. quæstione 3. Sitq́ue ab eis citata extrauagans quædam constitutio Gregorij Noni pro huius
quæstionis decisione: quam Henric. censet reuocatam fuisse.
Octauò infertur ad eiusdem cap. significasti. veram interpretationem, quid dicendum
sit in eo,
† qui animo occidendi aliquem percusserit, & is ita vulneratus fuerit ab alijs occisus statim. Nam Romanus pontifex in dict. c.
significasti. inter multa quæ considerat ad hoc
vt percussor sit liber ab irregularitate propter homicidium statim ab alijs commissum,
perpendit, quòd is non habuerit voluntatem
occidendi, quasi is sit censendus irregularis,
si ab eo vulneratus animo occidendi, non tamen mortiferè, statim fuerit ab alijs exanimatus: quòd notat Innocent. in dict. cap. significasti. vbi glos. in verb. habuerit. adnotauit ex
eo capite, quòd voluntas imputatur in homicidio quo ad irregularitatem, cuius contrarium non semel in hac relectione adnotauimus. Igitur non est ita indistinctè probandum, quod Innocen. & gloss. in dicto capit. significasti. ex eo textu deduxerunt à contrario
sensu: cùm is sit receptissimæ sententiæ maximè contrarius. quam ob rem Panormita.
& Anania ibi, & Socin. in dict. cap. ad audientiam. num. 45. censent textum in d. c. significasti. intelligendum fore, quoties habens voluntatem occidendi, opem, vel auxilium, aut
fauorem occisoribus dederit: iuxta textum in
cap. sicut dignum. §. vlti. de homicid. hic idem
intellectus colligitur ex Ioann. Andre. eodem
Innoc. Hostiens. & Henr. in capit. significasti.
colum. 3. aut sanè procedit opinio Innocen.
vbi
† quis potuit occisum à morte liberare, &
noluit, nec liberauit: quasi reus sit homicidij, qui potuit hominem liberare à morte, &
non liberauit. capit. sicut dignum. §. illi etiam.
de homicid. quod in specie notat Hostiens. in
d. c. significasti. cuius opinioni suffragatur textus in capit. quantæ. de sentent. excommuni.
vbi probatur, non tantùm esse excommunicatum eum, qui clericum percussetit, sed & eum,
qui, cùm posset, noluit manifesto facinori obuiare. Qua in re illud est obseruandum, iure
Pontificio teneri quem ab altero, si commodè possit, iniuriam propulsare, & eum ab ea defendere, ac liberare. cap. non inferenda. & cap.
vltim. 23. quæstione tertia. capit. dilecto. de
sentent. excommunic. in 6. versi. & quidem alioqui reus erit ipsius
cōmissicommissi criminis, quod
non ita iure ciuili obtinet, secundum quod
non erit reus iniuriæ illatæ, nec tenebitur, qui
proximum commodè potuit defendere ab iniuria, & homicidio: nec tamen defendit. l. 1. §.
sed in eo. ff. ad Syllan. vbi glo. & Bart. in l. culpa
caret. ff. de regu. iur. Abbas, & Doct. communiter in c. 1. de offic. deleg. ego verò in regul.
peccatum, de reg. iur. in 6. 2. par. §. 3. nu. 4. probare conatus sum nullam in hoc constitui posse differentiam inter ius Canonicum, & Ciuile: Imò vtroque iure verum est, quòd quis teneatur
proximũproximum ab iniuria defendere, si commodè id fieri possit: licèt pœna statuta non sit
aduersus eum, qui id agere omiserit, saltem ordinaria regulariter: sicuti tradidere Dec. in
dict. cap. 1. de offic. delega. Alber. in l. metum.
§. sed licet. ff. quod metus caus. Fortun. in l. vt
vim. ff. de iust. & iur. ad finem. Ioan. Igneus. in
l. 1. §. serui appellatione. ff. ad Syllan. num. 125.
Gratus consilio 1. numero 47. libr. 1. Adrian.
quodlibet. 1. art. 2. colum. 4. eademq́ue opinio probatur à sensu argumenti ex contrario,
in d. l. culpa caret. potest autem quis commodè iniuriam à proximo repellere, & propulsare, quando secundum bonos mores, sine dedecore, ac sine rubore hoc agere posset, vt not.
Feli. in d. c. quantæ. & sine scandalo, ex his quæ
idem Felin. tradit in cap. 2. de hæreticis. quod
est arbitrio boni viri maturiùs iudicandum.
Sic denique ipse punirem saltem pœna arbitraria extra ordinem istam desidiam, aut negligentiam, etiam in foro seculari. Nihilominus dubium erit, non ita facilis solutionis, an
ex hac omissione oriatur obligatio ad restitutionem: id verò in d. regul. peccatum. nos explicuimus. Superest igitur exponere, sitne
quis propter culpam istam censendus irregularis. Nam Canonis excommunicatione afficitur is, qui clericum potuit à percussioe, &
iniuria defendere, nec tamen defendit: vt probatur in d. c. quantæ. vbi gl. Abb. & Henri. post
alios, id responsum intellexere, quoties quis
habet potestatem publicam, aut priuatam iure familiæ in ipsum percussorem. Etenim communi omnium sententia decisum extat, in his
casibus locum fore excommunicationi: atque
eis omninò conuenire rationem textus in d.
capit. quantæ. idem erit in eo, qui dolosè desinit obuiare percutienti clericum: Nam ex eo
dolo, cùm posset commodè à clerico iniuriam
auertere, excommunicatus erit propter manifestam percussionis culpam: sicuti Innoc.
Panor. & Henri. voluerunt post alios in d. c.
quantæ. Aufreri. in Clem. 1. de offi. ordin. reg.
3. declarat. septima. tradit latè Ludo. Carrer.
in pract. tit. de homicid. §. 4. numero 19. & §. 6.
|
nume. 63. ex quibus poterit defendi Host. &
aliorum opinio. vt denique in his casibus, quibus constat, excommunicationem Canonis
locum habere, in eisdem etiam pœnam, & vitium irregularitatis constituamus propter eandem rationem, & authoritatem. tex. in d. c.
sicut dignum. §. illi etiam.
Nono subsequitur hîc oportunè verus intellectus ad text. in c. Petrus, de homicid. vbi
proponitur quæstio elegans,
† an
homicidiũhomicidium
ab aliquibus perpetratum imputetur eorum
consanguineo, cuius causa homicidæ ipsam
occisionem aggressi sunt: nempè in
vindictāvindictam
iniuriæ illatæ? qua in controuersia aliquot
distinguam ad faciliorem eius intellectum.
Primum etenim potest contingere, quòd
quis dederit causam rixæ, & eius amici, famuli, vel consaguinei alterum cum eo contendentẽcontendentem, & pugnantem occiderint, præter eius
voluntatẽvoluntatem, imò contra eius prohibitionem: &
tunc esse istum irregularem, not. communiter Doct. in c. Petrus. Gonsalus à Villadiego de
irregular. c. de percussore. col. 8. Maria. Soc. in
d. c. ad audientiam. de homi. num. 50. pro hoc
citantes tex. in d. c. Petrus. vbi ab irregularitate excusatur, qui ignorauit vel prohibuit, quia
non dedit causam contentioni, nec rixæ: imò
ipse occisus fuit in culpa illius inimicitiæ, &
pugnę. Hæc tamen communis opinio contrariam habet gl. in c. vlt. quam sequuntur Bal. in
l. data opera. C. qui accus. non poss. col. pen. &
in l. 1. col. 4. C. de seruis fugit. Hippol. in l. vnica. C. de rapt. virg. nu. 81. nisi dixeris sequutus
Felin. in d. c. Petrus. hanc gl. procedere quo ad
pœnam exteriorem ordinariam, non quo ad
irregularitatem. Aut forsan glos. illa procedit,
vbi quis non dedit causam rixæ, nec fuit in culpa, quia alter fuit pugnæ, aut contentionis aggressor. & licèt communis opinio dubia sit, tutior tamen apparet ex eo, quòd is, quem communis sententia iudicat irregularem, dederit
rixæ causam, eiusq́ue culpam habuerit.
Secundus casus posset constitui, quando potuit prohibere, & prohibuit, & profectò cum
ipsius causa, & ob iniuriam ei illatam homicidium fiat, possetq́ue id commodè prohibere,
visus est maximè consentire, si non prohibuit,
& culpam inde homicidij ad irregularitatem
contraxit, quod mihi probat text. in d. c. Petrus. ad finem. quidquid glos. ibidem senserit.
hoc ipsum probat ex his, quæ in proxima illatione diximus.
Tertius proponitur casus, quum quis dedit
causam rixæ, eoq́ue pugnante inimici alterius
accesserunt, & eum occiderunt ratione propriæ inimicitiæ, non vt negocium istius agerent, & Gonsalus à Villadiego in d. c. de percussore. colum. 8. tenet, hunc esse irregularem.
Cuius opinio admodum dubia est, tum propter tex. in c. significasti. in 2. de homicid. qui
tamen tractat de causa rixæ iustissima: tum etiam, quia hac in specie Panorm. contrarium
probat in dicto capitulo. Petrus. & Socinus
in dicto capitulo ad audientiam. numero 50.
Quartò illud constituitur, quoties quis pręsens fuit tractatui habito super occidendo eius inimico ab eius seruis, aut consanguineis,
& tamen tacuit. Nam ipse censeo, hunc esse
irregularem, non enim est hæc simplex taciturnitas, sed ita contingens, vt ad consensum
accedat, proptereà, quòd tractatus fiat eius
causa. argument. capit. constitutis, de testib.
in primo. l. qui patitur. ff. manda. Clem. 1. de
procur. l. filius familiâs. ff. ad Macedonia. atq;atque
ita in hoc casu definire videntur gl. in vers. contra prohibitionem. Abb. Fel. & alij in d. c. Petrus. quibus accedit quod Ias. notat in l. de pupillo. §. si quis ipsi prætori. nu. 14. ff. de noui oper. nunc. scribens, quòd si dominus, vel consanguineus sit, quid facturi sint famuli, vel consanguinei in vindictam iniuriæ sibi illatæ, aut
eius causa, & non prohibuerit, consentire delicto videtur.
Quintò in eadem specie mihi probatissimi
iuris est, teneri illũillum, cuius gratia homicidiũhomicidium fieri paratur, eo meliori modo & forma, quibus
potuerit crimen hoc impedire, etiam si nec fuerit præsens tractatui, sed tantu scientiam eius
habuerit, & fuerit ad vitandum crimen necessaria eius tractatus reuelatio, alioqui erit irregularis, præsertim si malo zelo hanc reuelationem omiserit, quod cautè est considerandum
ex Henric. in dicto cap. Petrus. tametsi variè
Innocentius, & alij ibidem hac in quæstione
responderint, etenim semper est culpa istius
inspicienda, vt eum iudicemus irregularem.
Imò & in omnibus his casibus non tantùm
erit locus irregularitati, sed & alijs criminis
commissi pœnis: quod deducitur ex d. c. constitutis. & in c. sicut tuis, de Simonia. Fel. in d.
c. Petrus. Bald. in ca. veritatis, de dol. & contu.
licet non omnino sit pœna ordinaria infligenda, saltem corporalis, aut criminalis.
Decimò ex his poterit examinari, quod notat Guliel. Laudunensis in hac Cle. 1. in gl. vlti.
scribens, irregularem esse eum, qui alterum
percusserit, licèt
nōnon mortiferè, si propter eam
percussionem ex imperitia medici, aut ex malo corporis regimine obierit. hoc ipsum tenet
Lud. Carrer in pract. crim. tit. de homicidio. §.
6. numer. 322. vers. vbi limitat. idem notat Henric. in d. c. significasti. in 2. de homi. columna 2.
quibus aduersus Caiet. in 2. 2. q. 64. articulo
8. ex hoc, inquit,
† excusatur non intendens occidere percussor ab homicidio, quando mors
ex mala cura, vel regimine sequitur, sed quia
quo ad irregularitatem superùs diximus esse voluntarium homicidium, quod sequitur
ex vulnere illato, licèt percutiens non habuerit animum occidendi, cùm habuerit animum vulnerandi: saltem hæc voluntas fertur
in homicidium magis, vel minùs indirectè,
|
iuxta percussionis, & instrumenti qualitatem:
ipse veriorem esse opinor opinionem Guliel.
& Henr. nec enim negari potest, hunc vulneratum mortem obijsse ex vulnere, vt ferè causa propinqua.
NāNam ex eo sequuta fuit mors: siquidem non illato illo vulnere percussus minimè ea ex causa mortem obijsset. Quod præmissa percussoris culpa satis est ad
irregularitatẽirregularitatem
ex homicidio constituendam. c. de cætero, de
homicid. text. ad hanc decisionem in specie
singularis in c. tua nos. in princip. de homicidio. etenim quòd non fuerit adhibita diligentia in medicamine vulneris, per accidens ad
mortem pertinet: ipsum autem vulnus directè, & per se mortem intulit. At in capit. exhibita, de homic. nullam habuit culpam is, qui
ab irregularitate excusatur, quia si culpam aliquam habuisset in ipso vulnere inferendo,
profectò irregularis foret iudicandus, si ex
vulnere, etiam culpa medici, vel incuria infirmi, mors foret sequuta: sicut inibi sentiunt Innocent. Abb. Anan. & Felin. post Hostien.
quorũquorum opinio
cōmuniscommunis est, in hunc sensum, quòd
illa decretalis contineat ius commune, non
dispensationem: & idem tenet glos. ibi vltima,
& in verb. corruens, ex multis quidem, quia
culpa defuit, & propter imperitiam medici, &
negligentiam ipsius parentis in filij vulnere
medendo, & curando. attamen Hostiens. Henric. & Felin. sentiunt plurimum excusare medici imperitiam, & incuriam parentum, etiamsi aliquam culpam habuisset is, de cuius
irregularitate inibi agitur, & prætereà ætatem eius puerilem fuisse consideratam existimant, & deinde causam vulneris remotam
esse. Inno. Panor. & Ana. opinantur, non satis
esse sufficientem excusationem ipsius medici
imperitiam, si culpa præcessisset propinqua ipsius vulneris.
quidꝗdquidquid sit, omnes mihi in hoc
conuenire videntur, vbi contigerit culpa
propinqua vulneris, ex quo fuerit sequuta
mors, non excusari quenquam ex imperitia
medici, nec ex inordinato regimine ipsius vulnerati. Quòd si vulnus illatum esset adeò leue,
quòd nullo, vel modico medicamine percussus posset liber, & sanus euadere, & tamen vulneri appositum est venenum: tunc percussor,
ni fallor,
nōnon esset iudicandus irregularis, quia
ex veneno potiùs, quàm ex vulnere percussus
moritur.
His tamen addendum est, non imputari
quo ad legem Aquiliam, nec quo ad pœnam
ordinariam homicidium vulneranti non mortiferè, si id fuerit sequutum culpa medici, vel
vulnerati. l. qui occidit. §. vlt. ff. ad l. Aquil. notatur in l. quòd si non lit. §. si mancipium. ff.
de ædil. edict. gloss. quam ibi notant Bald. &
Doct. in l. si ab hostibus. §. 1. ff. solut. matrim.
quam dixit esse auream Felin. in c. presbyterum. de homic. est & ad hoc glo. in d. §. si mancipium. quāquam commendat Aret. in §. vlt. Inst. de emptio. & venditio. tradunt Bologni. consil. 5.
col. 3. & Hippo. in practica. §. & quia nu. 18.
Cæterùm Angel. in d. §. si mancipium. scribit, quòd vbi vulnus est in dubio, an sit mortiferum, vel ne, & ipse vulneratus vocauerit ad
medelam medicum imperitum, præsumendum erit, mortem contigisse culpa medici potiùs, quàm ex ipso vulnere. idem sentiunt glo.
Bart. & Docto. in d. l. si ab hostibus. §. 1. Floria.
in l. ait lex. §. 1. ff. ad legẽlegem Aquiliam. textus optimus in l. si ex plagis. in prin. ff. eod. tit. vbi probatur, percussorem non teneri de morte, sed
de vulnere, si percussus adhibuit ad medelam
incantatorem: quod Socin. notat in cons. 178.
col. 4 lib. 2. Vnde illud est constituendum, vulnerantem in his casibus semper teneri de vulnere, sed quo ad hanc decisionem Ange. oportet aliquot casus distinguere.
Primus equidem casus constat, quando est
dubium, an vulnus sit mortale, aut appareat,
illud non esse mortale, tunc etenim obtinent
ea, quæ modò adnotauimus in ver. his tamen.
& in vers. cæterùm.
Secundus casus proponitur, quoties cōstatconstat
iudicio medicorum, vulnus fuisse, & esse mortiferum, & in hac specie, siue percussus medicum non adsciuerit, aut tandem imperitũimperitum, &
moriatur, homicidium percussori imputatur,
non tantùm vulnus: sicuti sensit Alexand. in d.
l. si ab hostibus. §. 1. col. 2 eleganter Socin. in d.
consilio 178. col. 2. gl. & Alb. in l. huic scripturæ. ff. ad legem Aquiliam.
Tertius casus constat ex primo. Nam vbi
apparet, vulnus non esse mortiferum, & tandem mors fuerit sequuta: præsumitur, eam
ex culpa medici, vel infirmi processisse. quod
notat Platea in l. nec semel. C. de re milit. lib.
10. Feli. in d. c. presbyterum. colum. 2. Socinus
in d. consil. 178. col. 2. sensit Baldus in dicta l. si
ab hostibus. §. 1. & in dicta l. qui occidit. §. vlt.
Quartus casus contingit, quoties quis moritur ex febri, & morbo accidenti ratione vulneris, tenebitur etenim percussor de homicid.
non tantùm de vulnere. tex. in d. c. presbyterum. vbi Felin. post gl. & alios, & licet inibi tractetur de irregularitate, idem erit propter eandem rationem, quo ad alias pœnas: quemadmodum docet Alber. secunda parte statu.
q. 37. Ludo. Carrer. alios allegans in pract. tit.
de homicid. §. 2. nu. 74. idem latius in §. 6. nume. 322. tametsi existimet, etiam in hoc casu
non esse percussorem puniendum pœna ordinaria: quod eleganter tradit Cæpola cons.
62. Qua in re iudicio medicorum maximè
standum erit, secundum eosdem, & Ripam, in
tracta. de peste, in vltim. parte. §. Medicorum
auxilio. nu. 138. Alexand. in l. si ita stipulatus
essem abs te. vlt. col. ff. de verb. oblig. Bologni.
consilio 5. col. 3. text. ad hæc, & similia in l. mortuis. & ibi Bartolus. ff. locat. Abbas & Anania
in dicto c. presbyterum.
Quoties verò diximus, præsumi
vulneratũvulneratum
obijsse ex culpa medici, aut ipsius infirmi: atque ideò non teneri percussorem de homicidio, sed de vulnere: id est intelligendum, quo
ad mortis pœnam, non quo ad alia. vt
explicātexplicant
Hippo. in consilio 7. Ludoui. Gom. in reg. cancellariæ de infirmis. q. 11. vbi tractat de iudicio
medicorum, post Bartol. in l. vlt. ff. de Sicarijs.
num. 12.
Quòd si constet, vulneratum ex percussione mortem obijsse, tũctunc nihil refert ad punitionem, quòd ex interuallo, vel intra breue tempus decesserit. Bart. in d. l. vlt. ad finem, & ibi
Hippo. num. 63. & in d. consil. 7. Ancha. Card.
Abb. & Felin. in d. c. presbyterum. Anania in
c. 2. de cler. percuss. textus in l. ait lex. & in l. si
plagis. in princip. ff. ad l. Aquil. notat Panorm. in d. c. 2. de cler. percuss. tametsi præsumptio non leuis sit, mortem ex vulnere non esse
sequutam, quando percussus ex interuallo
mortem obierit: præsertim postquam semel
conualuerit. text. optimus in d. c. presbyterũpresbyterum.
& in cap. sequenti. & in d. cap. si qua fœmina.
50. distinct. glo. singul. in l. 1. C. de emendat.
seruo. sed hoc est semper iuxta medicorum iudicium censendum: vt Bart. & alij notant in d.
l. vlt. Anchar. in consil. 283. Bologn. in dicto
consilio 5. column. 2. & denique ita visum est
omnibus his iuris vtriusq;vtriusque Doctoribus, quorum ad hanc decimam illationem mentionẽmentionem
fecimus. Nec enim aliter poterit commodè
quæstio ista definiri, quæ omnino notanda est
quoad irregularitatis pœnam, & quoad homicidij, vel vulneris illati ordinariam aut extraordinariam punitionem.
SVMMARIVM.
-
1 Jrregularis est, qui abortioni causam dederit: &
ibi de huius criminis pœna.
-
2 Bellum iustum, vel iniustum, an efficiat quem irregularem: & an clericus possit pugnare propria manu?
-
3 Dispensare quis possit super irregularitate contracta ex homicidio voluntario?
-
4 Episcopus potest dispensare cum homicida voluntario, occulto tamen.
-
5 Quis possit dispensare cum homicida casuali, quo
ad irregularitatem?
-
6 Episcopus potest dispensare cum homicida voluntario, quoad retentionem beneficij.
-
7 Homicida beneficio ecclesiastico priuandus per
sententiam, an possit interim ante priuationem
eidem beneficio renunciare.
VNdecimò, ad hunc irregularitatis
tractatũtractatum admodum pertinet
inquirere de eo, qui abortioni
causam dederit: an
† & homicida
sit, qui abortionis crimen commiserit, eidem causam exhibens? cui quæstioni prænotanda sunt pulchra Ciceronis verba
in oratione pro Aulo Cluentio, cuius pars refertur à Iureconsulto in lege, Cicero. ff. de pœnis. Etenim cùm actum esset de punitione fœminæ cuiusdam, quæ ob
pecuniāpecuniam fœtum nondum animatum potionibus sumptis abegit,
subdit Cicer. Nec iniuria, quæ spem parentis,
memoriam nominis, subsidium generis, hæredem familiæ, designatum Reipub. ciuem sustulisset. Hæc Cice. cui & Tertull. concinit in
Apologetico, cap. 9. Nobis verò, inquit, homicidio semper interdicto, etiam conceptum vtero, dum adhuc sanguis in hominem delibatur, dissoluere non licet. Homicidij festinatio
est prohiberi nasci. Nec refert, natam quis eripiat animam, an nascentem disturbet. Homo est, & qui est futurus, etiam fructus omnis
iam in semine est. Hæc inibi. Nihilominus
quo ad irregularitatem necessarium est, quòd
fœtus tempore abortionis sit iam in vtero animatus, alioqui non est propriè homicidium,
quod irregularem efficiat dantem abortioni
causam. tex. in capitul. sicut. vbi glos. & Docto.
de homicid. glo. in cap. si aliquis. eo. titu. quam
ibi sequuntur Doct. & esse hanc opinionem
communem fatetur Albertus Trotius de vero
& perfecto cleric. lib. 2. cap. 14. numer. 6. idem
colligitur ex multis, quos ad hoc citat Ludouicus Carreri. in pract. criminali. tit. de homicid. §. 1. nu. 21. & probatur in cap. Moyses. & sequen. 32. quæst. 2. Homicidium etenim à cæde
hominis dicitur. capi. homicidium, de pœniten. distinct. 1. cap. homicidium. 23. q. 5. Homo
autem non dicitur sine anima. ca. in quadam,
de celebr. mis. c. cùm Christus, de hæretic. l. in
lege Falcidia placuit. ff. ad l. Falcid. fœtus autem dicitur animatus, si masculinus sit, die
quadragesimo â conceptione: si fœmineus,
die octuagesimo ab ipso conceptu glos. in summa. 5. distinct. quam sequuntur communiter
Doct. ibi: & in d. c. sicut. & in d. c. si aliquis. Alberic. in 3. parte statutor. quæst. 59. & glos. in
Clement. 1. de summa Trinita. in verb. simul.
Plinius verò libro septimo, capitu. 6. in fœmineo scribit partum esse animatum nonagesimo die: in masculo quadragesimo. & hæc quidem de anima rationali. Anima etenim nutritiua, seu vegetatiua, qualis est in plantis, adest
fœtui, etiam ante diem quadragesimum: quia
crescit, vt explicat sanctus Thomas in prima
parte, quæstio. 76. artic. 3. scribens, quod fœtus prius habet, vt est animal, animam, quæ
est sensitiua tantum, qua ablata aduenit perfectior anima, quæ est simul sensitiua, & intellectiua: anteà verò,
quāquam sit animal habet
animāanimam
nutritiuam, seu vegetatiuam: & priùs est animal quàm homo, secundum Aristotelem de
generatione animali. libro 2. c. 11. id est priùs
habet animam, quę est sensitiua tantùm, quàm
adueniat perfectior, quæ sit intellectiua.
Non oberit communi opinioni tex. in d. c.
si aliquis. vbi responsum est, teneri vt homicidam eum, qui abortioni fœtus nondum animati causam dederit. Nam verè homicida non
est, nec propriè homicidium ex hoc contrahitur: licèt punitio locum habeat extraordinaria, nempè exilij. l. si mulierem. ff. de Sicar. vbi
Hippo. Feli. post alios in d. c. si aliquis. l. diuus.
ff. de extraord. crimin. nos item hac de re tractauimus lib. 2. variar. Resolutio. c. vlt. nu. 10.
qui in loco diximus, pœna ordinaria, & sic
morte
puniendũpuniendum fore eum, qui abortioni fœtus animati causam dederit. l. penul. C. de Sicar. d. l. diuus.
secundũsecundum alium intellectum. Igitur qui abortioni fœtus nondum animati causam dederit, homicida verus non est, ei tamen
admodum similis, & ideò punitur vt homicida, pœna
quidẽquidem extraordinaria, & mortale crimen, ac peccatum committit, secundum Abb.
& communem in d. cap. sicut, de homicid. eaq́ue ex culpa homicida quodammodo dicitur
à Tertulliano: & in dicto capitul. si aliquis.
Quòd verò adnotauimus, morte esse puniendum, qui abortui fœtus animati causam dederit, tunc obtinet, quando id dolo fecerit, alioqui, si non eo animo quis fœminam prægnantem percusserit, vt abortus sequatur, qui
tamen præter intentionem percutientis contigerit, nōnon erit locus pœnæ ordinariæ, sed extra ordinem is puniendus erit pro modo culpæ. arg. l. in lege Cornel. ff. de Sicar. quod not.
Feli. in d. cap. sicut. & Albericus in 3. parte statut. q. 59. vbi expressim explicat, animum, &
dolum ad abortionem colligi ex ipsamet percussione, & eius qualitate. idem in specie ista
euidentiùs Caiet. deducit in 2. 2. q. 64. art. 8. in
responsione ad 3.
Hinc est omninò pensitandum, quod scribit Ioan. à Neapoli, quolibet. 10. etenim respōdetrespondet, non esse homicidam, imò à culpa excusari, qui vel potionibus, vel alio remedio abortioni fœtus nondum animati causam dederit,
ad ipsius pręgnantis salutem: cùm certum sit,
eam ex puerperio morituram, quasi liceat impedire fœtus nondum animati lucem ad effugiendam mortem matris, iam equidem animatæ. Quod non ita licèt, si constet fœtum iam animatum esse, vel de hoc dubium sit, quemadmodum ipse Neapolit. not. & Floren. 3. part.
tit. 7. c. 2. §. 2. ex quibus erit intelligendum
quod Mari. Soci. & Feli. probare tentarunt in
d. c. si aliquis. asseuerantes, licitum esse abortioni causam dare ad effugiendam mortem
prægnantis ex puerperio morituræ.
Duodecimò ex præcedentibus colligitur,
quid tenendum sit in ea quæst. qua quæritur,
† an sit irregularis, qui neminem occiderit,
fuit tamen præsens in prælio, in cuius conflictu aliquis occisus est. cui quæstioni & illa proxima est, an clericus possit in bello pugnare?
& profectò ex sanct. Thom. & ibi Caiet. 2. 2. quæst. 40. artic. 2. Abb. Card. Henric. Anania.
Feli. & ex alijs in cap. penult. de homicid. Flor.
3. part. tit. 28. capit. 2. §. 6. potest hac in quæstione primùm responderi, clericum posse pręsentem esse bello iusto, & hortari milites ad
pugnam. text. in d. ca. petitio. de homicid. vbi
gl. in c. quod in dubijs, de pœnis, non tamen
pugnare: imò peccaret grauiter, si pugnaret
propria manu, cùm hoc non sit ei licitum. c. clerici. & c. sequen. 23. quæst. 8. c. ex multa. de voto. quòd si esset clericus in minoribus constitutus, posset
absq;absque peccato in bello iusto propria pugnare manu, sicut & laicus, nec esset irregularis,
etiāetiam si propria pugnaret manu, modò aliquem nec occideret, nec membro mutilaret: siquidem Clericus adhuc in sacris constitutus, & cui non licet propria pugnare manu, irregularis non est, si pugnauerit in bello
iusto, nec tamen quenquam occiderit, aut mutilauerit,
etiāetiam si in eo conflictu fuerint plures
occisi, aut membris mutilati. text. opt. in d. c.
petitio. quo in loco adparet, esse quem irregularem, si adhuc in bello iusto propria pugnauerit manu, &
aliquẽaliquem occiderit, aut
mẽbromembro mutilauerit. idem probat gl. in c. sciscitatis. 7. q. 1.
& est communis
omniũomnium opinio. Quòd si Rom.
Pont. alicui clerico permitteret, vt propria in
bello pugnaret manu, & is in conflictu belli
aliquẽaliquem occideret, non erit irregularis censendus,
secundũsecundum omnes, quia is id permisit, qui potest
super irregularitate contracta ex homicidio
dispensare, quemadmodum statim dicemus.
Sed & id, quod modò probauimus, nempè,
posse clericum absque irregularitatis pœna in
bello iusto hortari milites, quidam verum esse
censent, vbi hæc exhortatio fiat ante belli conflictum: quasi minimè liceat absq;absque irregularitatis periculo in ipso belli iusti conflictu milites exhortari ad pugnam, ex qua homicidia &
mutilationes membrorum sequantur: sic sanè
visum est Inno. & Hosti. in d. c. quod in dubijs.
Henri. in d. c. petitio. & Syluest. in ver. bellum.
3. §. 2. à quibus ipse dissentio aliorum mentem
sequutus: quippè qui videam, hanc differentiam verbalem esse, non realem. Nam & præter alia tex. in d. c. petitio. ad irregularitatem
constituendam expressim definiuit, non esse
satis, quòd quis fuerit præsens bello iusto simul cum ipsis militibus, & pugnauerit: sed requirit, quòd aliquem ex hostibus manu propria interfecerit, membroúe mutilauerit, &
tamen non potest quis in prælium, & pugnæ
conflictum exire, quin & in ipsa pugna alios eius socios ad strenuè pugnandum hortetur. Igitur etiam si clericus in bello iusto hortetur
ad præliandum in ipso conflictu pugnæ, non
erit irregularis: imò & si hostẽhostem percuteret, immunis adhuc esset in hac specie ab irregularitate, sicuti in d. c. petitio. palàm constat.
Sed si quis in bello iusto propria pugnaret
manu eo casu, quo sibi liceret, nempè, vbi si
nōnon
|
pugnaret, patria euerteretur ab hostibus, vel
exercitus deleretur, essetq́ue ea pugna in bello
iusto meritoria: & aliquem occideret, aut
mẽbromembro mutilaret, irregularis erit
cẽsenduscensendus, si Clericus sit, secundum Caiet. in 2. 2. q. 40. artic. 2.
Attamen Panor. Anani. & Doct. in d. c. petitio.
dum ad illius c. responsum rationem
decidẽdidecidendi
reddidêre, contrarium præmittunt: &
deniq;denique
huius quæstionis vera decisio pendet ab his,
quæ statim in 3. huius relectionis parte dicentur super glo. in verb. suum.
Quòd si bellum iniustũiniustum sit, qui in eo pugnauerit, auxilium, aut opem dederit, irregularis
erit, si inde secuta sit mors hostis, aut membri
mutilatio. c. sicut dignum. §. vlti. de homici. vbi
hoc notant omnes. idem Abb. & Doct. in d. ca.
petitio. Maria. Socy. in d. c. ad audientiam. nu.
60. Gons. à Villad. de irregularit. c. de homicidio, col. 4.
Postremò de homicidio quo ad irregularitatem illud superest examinare,
† quis possit
per dispensationem hoc vitium tollere? & sanè
de homicidio voluntario vel casuali acturus,
quod generaliter de omni irregularitate iam
præmisimus, & de hac itidem in specie adnotabimus, scilicet irregularitatem homicidij,
etiam voluntarij causa contractam, iuris esse
tantùm humani & positiui. capit. non inferenda. 23. quæstione 3. vbi Ambr. refert, Moysen
Aegyptium quendam interfecisse. idem constat Exodi cap. 2. & tamen is Altare Deo erexit
& consecrauit. Exod. c. 31. & c. 1. de consecrat.
dist. 1. vnde gloss. in summa. 21. distinct. scribit,
lege diuina veteris testamenti homicidam
non prohiberi Sacerdotio. idem gloss. in dict.
c. de consecrat. distin. 1. Nec quicquam refert,
quòd Dauid Rex 2. Reg. cap. 7. à Domino audierit: Non ædificabis mihi templum, quia vir
sanguinis es. Nam etsi Moyses sanguinem per
homicidium effuderat, non tamen ita sanguinolentus, vt Dauid dici potuit, propter multum sanguinem effusum à Dauid Rege. quod
apparet ex capit. 2. Paralipomenon. Et præterea Dauid præparabat ædificare illud vnicum Templum apud Iudaicum populum,
quod præfigurabat Ecclesiam Christianam,
quæ in pacis vnione & concordia, ac charitate fundata est. capit. 4. ad Ephesios, Solicitè,
inquit Paulus, seruate vnitatem spiritus in
vinculo pacis. vnde constat, irregularitatem
ex homicidio non esse, nec fuisse inductam lege veteri diuina: quòd si veteris testamenti lege diuina fuisset instituta, hodie post legis
Euangelicæ institutionem minimè vim legis
ea institutio haberet, nec ex ea dici posset,
hanc irregularitatem iure diuino inductam
esse. Ius diuinum legis Euangelicæ nihil hac de
re statuit: idcircò sequitur, hanc irregularitatem Iure Pontificio humano statutam fuisse: quemadmodum voluerunt Innocent. &
Docto. in capit. nisi cùm pridem. de renunciat. idem Innocen. & alij in cap. ad audientiam. de
homicid. Palud. in 4. sententia. distinct. 15. q. 3.
col. vlt. Florent. 3. part. tit. 28. capi. 2. §. 6. & esse
hanc opinionem communem fatetur Syluest.
in verb. irregularitas. in fin. tametsi Panormit.
in dict. cap. ad audientiam. & ibi Maria. Soci. 3.
quæstio. principali. teneant irregularitatem
propter homicidium iure diuino fuisse inductam, quæ quidem opinio minimè potest iure
probari.
Hîc plenè constat, Romanum Pontificem
posse dispensare super hoc vitio irregularitatis
ex homicidio cōtractęcontractę, sicut dispensare potest
aduersus alias humanas leges, & Pontificias.
quod probant Innoc. Hosti. Abb. Anania, & cōmunitercommuniter Doct. in c. sicut dignum. §. vlt. de homicid. & in d. c. ad audientiam. vbi Socy. num. 95.
Floren. in d. §. 6. Gons. à Villadi. de irregular. c.
vlti. dicens, hanc opinionem communem esse,
quam etiam sequũtursequuntur Syluest. in d. ver. irregularitas. ad fi. Alber. Trotius in tracta. de vero &
perfecto Clerico. 2. li. c. 26. Tho. Ferra. cautela
44. Ludoui. Gomes. in tract. expectatiuarum,
num. 88.
In hoc tamen conueniunt omnes, difficillimè obtineri hanc dispensationem à summo
Pontifice, nisi pro eo, qui religiosus sit, vel esse
velit in aliquo mendicantium religiosorum
monasterio. quod ita fieri asseuerant Ludouic.
Gomes. in dicto numero 88. & Ioannes Staphilæus de literis gratię & iustitiæ, folio 193. columna 2.
Idem in praxi receptum est, quoties homicidium
voluntariũvoluntarium sit occultum omnino. Nam
Roma. Pont. consueuit cum hoc homicida dispensare, saltem vt in susceptis ordinibus ministret: quemadmodum fatetur Lud. Gomes. in
d. nu. 88. id verò mirum
nōnon est,
† siquidem Episcopus dispensare potest
cũcum homicida
volũtariovoluntario, si is sit omninò occultus, quoad
ministeriũministerium
Altaris in susceptis ordinibus. auctore Archi.
in c. de his. 50. dist. & Frede. cons. 168. Ancha. in
reg. peccati venia. de reg. iur. in 6. col. 3. tex. opti. in c. nisi cùm pridem. de renun. vers. si
tamẽtamen
culpa latet. eandem opinionem quo ad susceptos & suscipiendos ordines sequitur Ange. in
verb.
homicidiũhomicidium. 5. q. 1. ex Panormi. eam deducens in c. ex tenore. col. 3. de tempor. ordi. eandem Abb. sententiam veriorem esse censet Alfons. à Cast. lib. 2. de potest. leg. pœn. c. vlt. vers.
3. principal. conclus. qui dum egregiè quæstionem istam explicat, tandem probare conatur,
nullam in hac specie
cōtrahicontrahi irregularitatem,
quasi iura Pontificia statuentia irregularitatis
pœnam homicidis, minimè eos homicidas
cōplectanturcomplectantur, qui omninò sunt occulti, &
quorũquorum
homicidium probari non potest aliter, quàm
per eorum confessionem: quo fit, vt iuxta eius
rationes necessaria non sit in hoc casu dispensatio Episcopi. adducit ad hoc tex. in c. ex tenore. de tempo. ord. cui censet
nōnon obesse tex. in c.
|
vlt. eo. tit. & in c. inquisitionis. in prin. de accus.
quippe, qui loquantur in eo casu, quo crimina
omninò occulta non sunt, sed possunt in iudicio saltem paucis testibus probari.
Nos verò arbitramur, posse humana Pontificia constitutione induci irregularitatẽirregularitatem in pœnam criminis exterioris, etiam occultissimi,
quod nullis probari testibus valeat. Nec video
in hoc quidquāquidquam vrgere grauiter, vt cōtrariumcontrarium
defendi possit. hanc opinionem multis probarem, nisi & eāeam alioqui iam non semel in his, quę
hactenus scripsimus, doctissimorum virorum
auctoritate communitam tradidissem.
Deinde illud mihi constitutissimum est, Ius
Pontificium irregularem constituere, & efficere homicidāhomicidam exteriorem, etiamsi is occultissimus sit, adeò quidem, vt nullis testibus homicidiũhomicidium exterius probari queat. Hoc enim ipse deduco ex omnibus Iuris Canonici locis, quibus
hæc fuit statuta irregularitas: etenim propter
homicidij actum inducta fuit absq;absque distinctione, an is occultus, vel publicus sit.
Hoc ipsum euidentius fit, si consideremus,
esse quædam crimina grauia quidem, & ideò
digna depositione ab ordinis ministerio: eaq́;eaque
perpetua, quæ tamen siue occulta, siue publica sint, non efficiunt eorum auctorem irregularem, nempe adulterium, falsi crimen, simonia in beneficio acquirendo commissa, periurium: vt not. in c. tuæ. de pœnis. c. at si Clerici. §.
vlt. de iudic. in his equidem criminibus est intelligendus text. elegans in d. c. ex tenore. quo
decisum est, non esse quẽquamquemquam prohibendum
à ministerio suscepti sacri ordinis, nec ad alios
promotione: si crimen occultũoccultum sit, id est, nondũdum in iudicium deductum per probationẽprobationem, nec
notorium aut publicum alioqui. quasi Roma.
Pont. respōderitresponderit, non esse puniendũpuniendum quem ob
delictũdelictum occultũoccultum in his, quæ pertinent ad sacros
ordines, ea pœna, qua puniretur, si id crimen
notoriũnotorium aut probatũprobatum in iudicio foret. idem cōstatconstat in c. de his. in 1. 50. dist. & probatur in regula expressim tradita in c. vlt. de tempor. ordin.
quas responsiones, & Iuris Pontificij decisiones ipse procedere censeo, etiamsi hæc crimina nōnon essent omninò occulta, sed possent duobus testibus, aut trib. probari, modò notoria
non sint, nec in iudicio probata: sicuti satis in
specie probat text. in d. c. vltimo. Alia verò crimina sunt, quæ ipso iure impediunt ordinis
suscepti exequutionem, & ad maiores promotionem, vt homicidium, simonia in ordine cōmissacommissa, & his similia: in his profectò criminibus, & si ea omninò sint occulta, nec possint
testibus probari, irregularitas adhuc Iure Ponteficio contrahitur. Hoc constat ex his, quæ
prima huius operis parte de Sodomiæ crimine diximus. & deinde in d. c. vlti. de temp. ordi.
vbi apparet, homicidium post peractam pœnitentiam adhuc impedire suscepti ordinis
ministerium, & ad maiores promotionem, etiamsi nec notorium sit, nec in iudicio probatum: sub hoc autem homicidio & illud cōtineturcontinetur, quod est omninò occultum, modò exterius sit. igitur & hoc impedit sacri ordinis ministerium, & promotionem ad eundem. eadem
opinio constat in c. nisi cùm pridem. §. personæ. de renunciat. quo in loco glo. in verb. latet. & Anto. à Butrio hoc ipsum planè adnotarunt, & post alios Gonsal. à Villadi. de irregularitate. c. dixi etiam. & c. dixi vlterius. Henric.
in c. vlt. de tempor. ordinat. sentiunt omnes in
c. inquisitionis. de accusat. Nec refert, posse delictum probari, vel non, modò ad actum exteriorem suapte natura probabilem processum
sit, vt lege humana & Pontificia is actus comprehendatur, tametsi referat quandoque, an
sit occultus, vel notorius, quo ad plures iuris
effectus. Præter hæc mihi sat erit, quòd ex homicidio exteriori contrahatur Iure Canonico
irregularitas. qui autem dixerit, hæc iura humana non esse intelligẽdaintelligenda de homicidio omninò occulto per accidens, id necesse quidem erit, vt probet. Ex quibus ipse colligo exauctoritate adhuc Panor. Ang. & sequacium, ex homicidio vtcunque occulto contrahi irregularitatem, ab Episcopo tamẽtamen delebilem. Etenim
ipse Panor. in hac specie contractam esse irregularitatem fatetur, licet ea sit ab Episcopo delebilis per eius occultāoccultam dispensationem. quod
Ange. & alij ita intellexerunt. tametsi Syluest.
in verb. homicidium. 3. q. 8. opinatur, hanc irregularitatem & in hoc casu non posse tolli
per Episcopi dispensationem. Sed & Synodus
Tridentina sess. 4. sub Iulio 3. can. 7. statuit, homicidam voluntarium non esse promouendũpromouendum
ad sacros ordines, nec ad beneficia, etiamsi homicidium non fuerit in iudicio probatum,
nec alia ratione publicum, sed occultum. Videtur enim tollere sacrosancta Synodus dispensationem Episcopis. quamuis & ille Canon fortassis intelligendus sit in homicidijs,
quæ licet sint occulta, possunt tamen probari,
nec sunt omninò occulta. Ipse etenim omninò
occulta hac in quæstione appello facilioris intellectus gratia, quæ nullis testib. probari possunt, nec aliter, quàm per confessionem ipsorum delinquentium, tametsi exteriori opere
contigerint.
Hinc illud mihi dubium est, quòd idem vir
doctissimus Alfons. à Castro in d. cap. vltim. 3.
conclusi. vers. ex hac. opinatur asseuerans, filium presbyteri ex coniugata ita occultè genitum, vt non possit aliunde probari, quàm per
parentum assertionem, posse sine dispensatione promoueri, & beneficium curam animarum habens recipere. Contrarium siquidem
tenent Anto. in c. 1. de filijs presbyter. & Gonsalus à Villadiego in tract. de irregul. c. dixi vlterius, quòd illegitimi. Atque ideò super hac
decisione cogitandum amplius esse censeo.
Solet tamen Romanus Pontifex quando|
que dispensare cum voluntario homicida, etiam publico, quo ad altaris ministerium: hoc
demum addito, quòd intra triennium minimè altari ministret, & deinde extra locum, in
quo homicidium perpetrauit. Sic sanè referunt & testantur Ludo. Gomes. in d. tract. expectatiuarum. nu. 88. & Ioan. Staphil. in d. fol.
193. qui etiam scripsêre, consueuisse summum
Pontificem absoluere Clericum à reatu homicidij, ac omnis labis, & infamiæ macula eius occasione contracta, vt in pristinos honores restituatur. poteritq́ue hic homicida obtinere ex
vi huius absolutionis beneficium simplex, si id
sibi conferatur. capit. 2. de Cleric. pugnant. in
duello. non tamen huic licebit, nisi aliud in absolutione fuerit expressum, etiam in obtentis
ordinibus Altari ministrare, quod ipse Ioan.
Staphilæ. adnotauit.
Dispensat
† verò solus Papa cum homicida casuali, vt in sacris ministret, vel ad sacros
ordines promoueatur. Panorm. in cap. continebatur. de homicid. idem & Docto. maximè
Maria. Socyn. num. 95. in capi. ad audientiam.
eodem titul. Regia l. 51. titulo 6. part. 1. licet tamen Episcopo dispensare cum
quocunq;quocunque homicida, vt in minoribus ordinibus iam susceptis possit ministrare. quemadmodum ex capit. ad audientiam. & cap. continebatur. de homicid. & capit. 2. de Cleric. pugnant. in duello. notant in dicto capit. 2. Hostiens. Ioan. Andre. Innocent. Cardinal. & Anania, quorum opinio magis communis est, tametsi quo ad homicidium voluntarium nullibi probetur: &
ita eam in homicidio casuali tantùm admittunt Abb. in dicto capit. 2. Socyn. numer. 95. &
Feli. col. vlti. & ibi quoque Anania in d. cap. ad
audientiam.
Cæterùm hæc intelligenda sunt quo ad ministerium ordinis.
† Nam quo ad beneficium
simplex obtinendum, potest cum homicida etiam voluntario Episcopus dispensare. tex. in d.
c. 2. de Cler. pugnant. in duello. vbi frequentissimè eius interpretes hoc adnotarunt, Socyn.
item & Felin. in d. c. ad
audientiāaudientiam. Ioan. Staphilę. de literis grat. & iust. fol. 78. qui secus esse
censent, quo ad
beneficiũbeneficium curam
animarũanimarum habens. argum. text. in c. 1. de filijs presbyte. in 6.
tametsi Anania in d. c. 2. etiam quo ad hoc teneat, posse Episcopum dispensare.
Quòd si quis beneficium simplex habens,
homicidium commiserit, possetq́ue ex dispensatione Episcopi illud retinere: tamen si etiam nondum mota lite, nec accusatione instituta, alter hoc beneficium impetraret in euentum priuationis, non posset Episcopus
dispensare, vt homicida illud beneficium
retineret, quia ex præmissa impetratione ius
quoddam alteri iam sit quęsitum: nec ipse
Papa absque huius iuris derogatione visus
foret, alteri præiudicium facere. quod Domi.
voluit in consilio 105. columna vltima. vbi hoc aliquot rationibus probat. & sequitur Ioan.
Staphilæ. de literis gratiæ & iusti. folio 78. columna 2.
Verùm ad huius conclusionis intellectum
præmittendum est, homicidam etiam voluntarium non esse ipso iure priuatum beneficio
Ecclesiastico, sed priuandum per sententiam.
text. in cap. Clericis. ne Cleri. vel Monach. notat Innoc. communiter receptus in capit. cùm
nostris. de concess. præbend. nam & eius opinionem communem esse asserunt Anania &
Felin. in capit. inquisitionis. colu. 1. de accusat.
Antoni. Corset. in sing. verb. sententia. notant
Capella Tholosana. 207. Felin. in c. 2. col. 3. de
rescript. & in cap. sciscitatus. col. 1. eo. tit. Præpo. in c. studeat. 50. dist. Ioan. Bernar. in pract.
cap. 98.
Item est ad hoc ipsum adnotandum,
† eundem voluntarium homicidam, quiq́ue per sententiam priuandus est beneficio, posse interim adhuc pendente accusatione eidem beneficio renunciare, priusquàm condemnetur.
gloss. elegans in capit. 2. vt lite penden. in verb.
finita. libro 6. quam Doctor. inibi sensim probant. & Ferrari. cautela 44. gloss. in regu. Cancel. 27. Rebuff. in tract. de pacificis possess. nu.
261. Felin. in d. c. inquisitionis. colu. 3. Rota in
antiquioribus, quinta. de re iudic. Ludo. Gomes. in regu. de annali possessore. quæstio. 42.
numero 3. Chassanæ. in consil. 44. numero 22.
Philippus Probus in additionibus ad Monachum. in capit. Alma mater. de senten. excom.
num. 6.
Quidam tamen
existimātexistimant,
hāchanc renunciationẽrenunciationem impediri, si quis prius impetrauerit à summo Pontifice beneficium homicidæ in euentum priuationis. quod Domi. in d. consil. 105.
tenet in hac specie opinatus, renunciationem
istam nullam esse in hunc sensum, vt possit
postea lis tractari, & lata priuationis sententia
renunciatio fiat inutilis. Contrarium tamen
in hoc ex dicta gloss. probare conati sunt gloss.
in dicta regu. Cancella. 27. colum. 4. Chassanæ. in dicto consilio 44. numero 22. Ioan. Staphil. de literis gratiæ & iustit. folio 64. Probus
in dict. nume. 6. Rota præcitata 5. in antiquioribus. titu. de re iudicat. Anto. Butrius in consil. 43. Aufreri. in additionibus ad Capellam
Tholosanam, decisi. 436. Ludo. Gomes. in reg.
de Annali. q. 42. num. 4. quibus multum accedit decisio Aegidij à Bellamera. decisione 739.
Horum opinio magis recepta est, sicuti ex prædictis autoribus apparet. Nec iure admittendum est, quod ipse Dominic. probare vult,
nempe post hanc renunciationem, aut aliam
vacationem beneficij, aliter quàm per priuationem contingentem posse iudicem procedere ad priuationem. Etenim hic processus
iam inutilis erit, cùm ipse, aduersus quem priuationis sententia ferenda est, non obtineat,
nec possideat beneficium: atque ita visum est
|
Rotæ in nouis, 491. & Lud. Gomes. in d. reg. de
annali. q. 42. nu. 5. sic nec ipsius Dominici altera ratio vrget, scilicet quòd non possit fieri renunciatio nec dispensatio in
præiudiciũpræiudicium eius,
cui ius quæsitum est. Nam illud est verum, vbi
agitur de præiudicio iuris purè quæsiti: non
autem vbi ius quæsitum est conditionale &
incertum. secundum Rom. cons. 256. Lud. Gomes. in d. q. 42. & in reg. de reg. de
nōnon tollendo
iure quæsito. q. 3. quo in loco multa ad hoc allegat.
Cæterùm quòd Ant. à Butrio in d. cons. 43.
addit, hanc renunciationem esse nullam, quoties ea facta fuerit post scientiam prioris impetrationis, quasi ea in fraudem fiat. cap. 2. de renũciationerenunciatione, in 6. mihi dubium est, imò falsum
videtur. licet Aufrerius in d. decis. 436. & Felin. in cap. in nostra. num. 38. de rescript. idem
scripserint Antonium sequuti, nam qui renũciatrenunciat, iure suo vtitur, & ideò nullam fraudem cōmittitcommittit: quippe, qui sibijpsi consulturus, vel amico, vel consanguineo, eidẽeidem beneficio renunciet, non vt noceat impetranti. Etenim in dicto capit. 2. manifestè colligitur fraus renunciantis, qui non, vt sibi consuleret, sed vt impetranti noceret, maximis coniecturis ad id
existentibus, renunciat beneficio. atq;atque ideò in
ea specie fraus excluditur, habetq́;habetque rationẽrationem aliquam illa decisio à l. filiæ meæ. vbi Bal. ff. solut.
matr. not. Boêr. in tract. de legat. fol. paruo 26.
quib. addendus est Barb. in cons. 60. lib. 4. col.
1. & 2. Potissimè hæc Butrij opinio nōnon sibi satis
constat: siquidem ipsemet opinatur, renunciationem istam factam ab ignorante, validam esse, etiamsi prior impetratio haberet decretum
irritans: & tamen hoc decretum adhuc ignorātesignorantes afficit. c. dudum. de pręben. in c. 1. §. adijciebatur. de concess. præb. eo. lib. vbi hoc communi omnium consensu receptum est: & traditur
in c. si eo tempore. de electio. in 6. in glo. ignoranter. & in c. si postquam. de pręb. eod. lib. per
Card. in Clem. 1. q. 18. de electio. & alios, plerisque locis.
Igitur Dominici responsum non est ita simpliciter admittendum, sed tunc demum, quādoquando in prioris impetrationis literis expressim
sit appositum, quòd renunciatio lite pendente facta ab ipso priuando cedat in vtilitatem
impetrantis, cuius clausulæ meminêre Ioan.
Staphilæ. in d. fol. 64. & Probus in dict. cap. Alma mater. Soletq́;Soletque concedi, at literis clausula
ista adscribi post primam priuationis sententiam, non antea: vt ipse Staphilæus testatur, &
nisi fallor, ex hoc minimè tollitur Episcopo dispensandi potestas, ipsiq́ue dispensatio impediet priuationis sententiam, quicquid contrarium senserint Domi. & Ioannes Staphilæ. in
dict. fol. 78. Nuper tamen Carol. Moli. in reg.
cancel. 18. nu. 55. communem opinionem improbat, vbi ea renunciatio fit in fauorem certę
personæ: cuius sententia fortassis iure & æquitate præualet ob fraudẽfraudem, quæ in hac specie manifesta videtur. idcircò lector optime, cogitabis.
His verò, quæ de dispensatione super hac irregularitate diximus, illud libenter adiecerim, quod in proximam cōfertconfert vtilitatem, nẽpenempe posse dispensare in hac irregularitate contracta ex homicidio, quod per iudicem, aut iustitiæ ministros fuerit commissum, eum, qui
potestatem habuerit dispensandi super irregularitate contracta ex homicidio casuali. Nam
quo ad hoc, homicidium istud casuale censetur, quippe nullam culpam, imò meritum habeat. quod Caiet. adnotauit in summa, in verbo, irregularitas. in fine. tametsi hoc homicidium voluntarium verè sit, licitum tamen, vt
satis constat. Atque hæc dicta sint de homicidio voluntario, de irregularitate ex eo contracta, & de dispensatione super hoc impedimento impetranda, à quo scilicet petenda sit. Reliquum erit de homicidio casuali tantisper agere ad pleniorem huius tractatus examinationem.
SVMMARIVM.
-
1 Homicidium casuale quid sit?
-
2 Irregularitas oritur ex homicidio casuali, cum distinctione operis illiciti, & liciti, quæ in hoc §.
latiùs explicatur, quàm fuerit à Doctorib. tradita.
-
3 Chirurgus an irregularis sit, & de medicis, chirurgiśchirurgisque Clericis: & an medicus imperitus puniatur de morte ægroti?
-
4 Intellectus c. sicut. de homici. & nu. 10.
-
5 Intellectus c. dilectus. de homici. & nu. 10.
-
6 Intellectus c. exhibita. de homicid. & ibi de iactu
disci, perpensus Homeri locus.
-
7 Spheræ ludus apud Homerum exponitur ad Iulij
Pollucis interpretationem, aduersus Erasmum.
-
8 Jntellectus c. continebatur. de homici.
-
9 Latissima culpa, an efficiat quem irregularem?
-
10 Multa aduersus cōmunemcommunem Canonistarum distinctionem de opera licita & illicita ad casuale homicidium traduntur, & inibi vera resolutio.
-
11 Habens in domo leonẽleonem, aliámue feram, an sit irregularis, si ea hominem occiderit.
HOMICIDIVM † autem casuale illud dicitur, quod casu
præter intentionem committentis, vel causam dantis contigerit. Nam secundum Aristot. 2.
Phy. casus est causa agens pręter intentionem.
cuius rei gratia
subijciāsubijciam hoc in loco S. Tho. di.
2. 2. q. 64. artic. 8. ea inquit, quæ casualia sunt,
simpliciter loquendo non sunt intenta, nec voluntaria. Et quia omne peccatum est volun|
tarium
secundũsecundum August. consequens est, quòd
casualia in quantum huiusmodi non sunt peccata. contingit tamen id, quod non est actu, &
per se voluntarium, vel
intentũintentum,
secundũsecundum quod
causa per accidens dicitur remouens prohibens. Vnde ille, qui non remouet ea, ex quibus
sequitur homicidium, si debeat remouere, erit quodammodò homicidium voluntarium.
Hæc Thom. qui statim sequitur, & probat communem Canonistarum distinctionem, quę solet in homicidio casuali adhiberi in hunc sanè modum, vt, qui dederit operam rei illicitæ,
si casuale homicidium sequatur, irregularis
sit, siue adhibuerit diligentiam, quam potuit,
ne sequeretur, siue negligens fuerit. Is verò,
qui dederit operam rei licitæ, tunc denique sit
irregularis, cùm non adhibuit eam diligentiam, quam potuit, & debuit adhibere, ne homicidium casuale sequeretur. Hanc opinionem ex pluribus Iuris Pontificij decisionibus
exponit gloss. in capit. sicut dignum. §. vltim. in
verbo, consilium. & in ca. continebatur. de homicid. & vbique Doctor. communiter Caieta.
post sanct. Thom. in dicto articu. 8. vbi eleganter scribit, hanc distinctionem quo ad irregularitatem esse admittendam, non tamen quo
ad peccatum: siquidem ille, qui dat operam
rei illicitæ, si adhibuit diligentiam, quam debuit & potuit, ne homicidium casuale sequeretur: & nihilominùs casu id contigerit, erit
reus illius actus illiciti, cui dabat operam, non
tamen homicidij, sicut nec quo ad peccatum
erit homicidij Reus, qui dedit operam rei licitæ, & aliquam absque dolo culpam habuit: tenetur tamen pœnitere. gloss. Abb. Anani. & Felin. in capit. presbyterum. de homicid. textus
optimus in capit. vltimo. 15. quæstione prima.
Alfonsus à Castro. libro 2. de potestat. legis pœnalis, capit. 14. versic. secunda propositio. Et
Domi. Soto lib. 5. de iustit. & iure. q. 1. articu. 9.
Eandem
CanonistarũCanonistarum distinctionem
sequũtursequuntur
Alber. Trotius de vero & perfect. Cler. lib. 2. c.
27. Gonsal. à Villadiego de irregular. c. de percussore. col. 6. Socy. in c. ad audientiam. de homicid. nu. 48. & post alios Syluest. in ver. homicidium. 2. col. 1. cui
equidẽequidem distinctioni ad eius
probationem aptanda sunt aliquot Iuris humani responsa.
Primùm ad prioris partis exemplum adduci solet text. in cap. tua nos. in princ. de homic.
etenim monachus,
† qui tumorem pietatis
causa ferro aperuit, quia vulneratus mortem
obijt, irregularis censetur: & tamen omnem
diligentiam adhibuit, quam chirurgus peritissimus adhibere tenebatur. Etenim, vt medicus non teneatur de morte infirmi, aliquot
sunt necessaria. Primum, quòd sit peritus in ea
professione & arte. l. illicitas. §. sicuti. ff. de offi.
præsi.
Secundum, quòd admoneat infirmum, vt
præcaueat ab his, quę sibi sunt nocumento futura. text. in dict. cap. tua nos. Nec tamen tenetur semper & continuò adesse ægroto, secundum Hosti. Anchar. & Docto. in dicto cap. tua
nos. nisi ægrotus propter maximum ægritudinis periculum custodia indigeret: tunc
equidẽequidem tenetur medicus vel præsens esse, vel admonere, vt diligenter custodiatur. Sic Hosti. censet in summa de ætat. & qualit. §. ordo. versic. ex
post facto. quem refert & sequitur Ripa in tracta. de peste. parte vlti. §. Medicorum. num. 48.
quo in loco multa adducit de medicis imperitis, an & hi
teneāturteneantur, si infirmus ob eorum culpam moriatur. Est enim text. in dicto cap. tua
nos. qui probat, his mortem ægroti imputari.
idem constat in dicto §. sicut. vbi Alberic. existimat, medicum imperitum, cuius causa ægrotus mortem obierit, pœna extraordinaria,
nōnon
ordinaria puniendum fore. l. 3. §. 1. ff. de sicar.
notat Ripa in dicto §. Medicorum. Regia l. 6.
tit. 8. part. 7. vt hinc meritò Iouianus Pontanus
dixerit in Charonte: Liberiùs Medici viuunt,
vt quibus permissum sit, hominem impunè occidere. Medicos enim non modò lex absoluit
ab homicidio, verùm mercedem quoque eis
statuit. Hæc Pontanus. Igitur cum in specie
dict. capit. tua nos
† Monachus fœminam illam admonuerit, vt à vento caueret, & ipsa
vento exponens seipsam, mortem obierit, apparet, non alia ratione monachum illum censeri irregularem, quàm quòd operam dederit
rei illicitæ, non simpliciter, sed sibi, quia chirurgus esse non poterat. textus est in capi. sententiam sanguinis. ne Cleric. vel monach. Nullus, inquit, Clericus ruptarijs, vel ballistarijs,
aut huiusmodi viris sanguinum præponatur,
nec vllam chirurgię artem Subdiaconus, Diaconus, vel Sacerdos exerceat, quę adustionem
vel incisionem inducit. Qua ratione Panormit. ibi columna penultim. & finali. ac Paulus
Parisius consilio 96. columna vltima, libro
quarto, tenent, Clericum in minoribus constitutum beneficium Ecclesiasticum habentem
irregularem esse, si ex chirurgiæ officio, cui operam dat, aliquis mortem obierit
absq;absque eius
culpa. quippe, qui artem sibi interdictam exerceat. Hic est ergo verus intellectus ad text. in
dicto capit. tua nos. sicuti gloss. subobscurè, &
Docto. manifestè inibi tradiderunt. Quorum
opinionem ipse censeo veram esse, quoties ægrotus moriatur ex causa alicuius adustionis
vel incisionis à chirurgo illatæ: nam si chirurgus nullam adustionem nec incisionem fecerit, & tamen ab alio vulneratus, aut alioqui ægrotus moriatur absque culpa chirurgi, vel
si à chirurgo adustus aut incisus, non ex occasione incisionis, vel adustionis, sed ex ipsa graui ac lethali ægritudine mortem obierit, nulla
contrahitur irregularitas: quod satis constat
ex constitutionibus ad hanc rem paulò antè
citatis. His omnibus illud libenter addiderim, quòd Clericus in minoribus constitutus
|
ordinibus chirurgiæ artem exercens, poterit
coram seculari iudice conueniri pro negligentijs, & culpis commissis in eius artis vsu. notat
optimè Ioan. Gallus in quæst. 150
Hinc in fertur, quòd si Laicus aut Clericus in
minoribus chirurgus esset, & iuxta artis peritiam chirurgiæ operam daret, atq;atque ex aliqua incisione absq;absque eius culpa ægrotus periret, nōnon esset irregularis censendus. notant Cardin. in d.
c. tua nos. & Maria. Socyn. in c. ad audientiam.
de homicid. nu. 31.
Sic & idem Cardi. in d. c. tua nos. 1. col. scribit, quòd si monachus aut Clericus exercet medici artem, & peritus esset, attamen absq;absque eius
culpa casu infirmi & ægroti moriantur, non esset is irregularis, quippe operam daret licitæ
rei, & quæ non est ei indirecta. c. ad aures. de ætat. & qualit. Nam ibi consulit Romanus Pontifex, quòd hic ad ordines non promoueatur,
si is conscientiam habet læsam alicuius culpæ, quasi liberè permissum iure sit ad ordines
sacros promoueri, vbi medicam artem absque
culpæ suspicione exerceat.
Ex his etiam apparet, eum irregularem esse,
qui infirmi & ægroti curam habens, dederit ei
aliquam potionem absque medicorum mandato, aut contra eorũeorum prohibitionem, si ægrotus ex hoc mortuus fuerit: notant Inno. & Docto. in d. c. tua nos. & Mari. Socy. in d. c. ad audientiam. num. 32.
Pari sanè ratione, qui ægrotum in mortis agone nimis anxium in aliud reuoluat latus, vt
citiùs moriatur, & ne magis crucietur mortis
tormentis, irregularis erit. quod Socy. in dicto
nu. 32. scribit. ac Panormi. in c. sententiam sanguinis. ne Cleric. vel Monach. Gonsal. à Villadiego de irregu. c. de percussore. colum. 5. post
Spec. tit. de dispensatione. §. iuxta. vers. quid si
alius infirmum.
Hi verò auctores etiam irregularem esse opinantur eum, qui à vulnerato sagittam extraxerit, si ex hoc ipse vulneratus moriatur. QuorũQuorum
sententiam ego admitterem, vbi in extrahendo sagittam aliquam culpāculpam habuerit, quia non
seruauit modum ab huius rei viris peritissimis
præscriptum, vel operam dederit rei sibi illicitæ & interdictæ, alioqui non est omninò vera
prędicta opinio.
Secundò in eiusdem prioris partis probationem expenditur
† text. in cap. sicut. de homicid. vbi illicitè ludens
cũcum fœmina prægnante, censetur irregularis, si ex hoc lusu casu contigerit fœtus animati abortio, tametsi nullam
culpam in eo ludo homicidio præstiterit: sic
etenim communis omnium Doctor. sensus
illud responsum interpretatur, ex eo, quòd ludens cum muliere prægnante commercium
carnale cum ea haberet, aut habere consueuisset, quasi hæc irregularitas minimè contraheretur à fratre vel consanguineo, qui cum fœmina prægnante licitè eodem lusisset modo. Sed & hanc posteriorem
sententiāsententiam horum
auctorũauctorum non aliter veram esse opinor, quàm si
ꝗsquis
cum muliere etiam consanguinea, prægnante
tamen, cautè luserit: alioqui irregularis erit
propter culpam in ipso ludendi modo
cōmissamcommissam, quod boni viri arbitrio necessariò est
cōmittendumcommittendum.
Tertiò ad idem conducit
† tex. in c. dilectus.
de homici. quo decisum est, non esse Clericum
irregularem, qui cùm equitaret, absque eius
culpa puerum equi impulsu occiderit, quia operam dabat rei licitæ: igitur, si operam rei illicitæ dedisset, & is casus contigisset, foret irregularis. eadem ferè responsio traditur in c.
significasti. in 1. eo. tit. vnde, si quis contra prohibitionem equitaret, ac
deniq;denique daret operam
rei illicitę, & accideret, quod in præcitatis responsis continetur, foret planè irregularis.
quod Caie. scribit in dict. quæstione 64. artic.
8. versic. vnde si religioso. de quo paulò pòst disputabitur. Obiter tamen est adnotandum,
hanc opin. Caieta. deduci ex mente omnium
Canonistarum in d. c. dilectus. & in d. c. significasti.
Posterior autem distinctionis pars constat
ex eodem cap. dilectus. & cap. significasti. quibus apparet, dantem operam rei licitę non esse irregularem, si absque eius culpa hominis
mors casu sequatur. Hinc sanè fit, vt casus contingens ex feritate equi non imputetur sessori, qui nullam culpam habuit. idem probatur
ex l. 1. in prin. ff. si quadrup. paup. fecis. dicatur.
notat Bald. text. in dict. cap. dilectus. ad hoc in
consil. 443. lib. 4. l. idem iuris §. 1. ff. ad l. Aquil.
§. impetu quoque. Inst. de lege Aquil. Regia l.
4. & 5. titu. 8. part. 7. l. 7. titul. 17. libr. 4. Fori. l.
15. titulo 13. libro. 8. ordinat. & l. 6. titulo 15.
part. 7.
Ad eandem partem pertinet text. in c. presbyterum. de homi. vbi magister operam rei licitæ præstans & exhibens, si discipulum percusserit, culpam habens in excessu correctionis,
est irregularis morte inde sequuta: propter
culpam enim tenetur, quia excessit in correctione. l. præceptoris. ff. ad l. Aquil. l. sed & si. §.
vlt. ff. eod. titul. l. item quæritur. §. idem Iulianus. ff. locati. l. 9. titu. 8. part. 8. tenebitur enim
iuxta modum culpæ, vt in dictis legibus probatur. at si nullam habuerit in excessu culpam,
nequaquam tenebitur de homicidio casuali
inde sequuto. quod Doct. omnes videntur in
d. c. presbyterum, adnotare, etiam quo ad irregularitatem. quicquid Feli. ibi contrarium ꝓbareprobare conetur. nu. 3.
Tertiò eadem posterior pars probatur in capit. ex literis. in 2. & capit. Ioannes. de homicidio. quibus in locis
nōnon est irregularis, qui dum
pulsaret campanas, aut eas tolleret, casu quodam absque eius culpa homicidio causam dederit. etenim non est irregularis: quippe,
qui operam daret rei licitæ, quòd si pulsatio
|
campanarum esset aliqua ex causa illicita, profectò fatentur omnes vtrobique irregularitatem contrahi, si
absq;absque culpa pul santis vel campana, vel tintinnabulum ceciderit, & aliquem
ad mortem læserit. Id verò mihi satis dubium
est, sicuti statim tradetur: constat tamen, irregularem esse, qui ad seditionem & arma pulsauerit campanam, & inde fuerit ex prælio inito aut pugna sequuta mors, cùm maximam
huic morti causam dederit.
Nec tamen admiserim, eum irregularem
esse, qui campanam pulsauerit in signum, ꝙquod aliquis est furca suspendendus, aut à ministris
iustitiæ iugulandus: tametsi contrariũcontrarium notauerunt DD. in d. c. Ioannes. & Soci. in d. c. ad audientiāaudientiam. de homi. n. 58. falsum enim id est, cùm
hic nec causam propinquam, nec remotam dederit morti, aut homicidio: sie nec ille erit irregularis, qui ligna, aut stramenta dederit ad
comburendum hæreticum iam mortuum, ꝙqui
si viuus foret comburendus hæreticus, esset irregularis: qui ligna ad combustionem ministraret. Card. in hac Cle. ad fi. idem & Fel. in c.
sicut dignum. de homi. §. hi quoq;quoque. Soc. in d. c.
ad audientiam. de homi. nu. 62. Palu. in 4. sent.
dist. 25. q. 4. Spec. tit. de dispen. §. iuxta. nu. 44.
Quartò, hinc deducitur
† intellectus ad tex.
in c. exhibita. de homi. vbi
nōnon censetur irregularis ille, qui misit ludendo lapidem in alium,
& is à lapide fugiens, ac demum procidens in
alterum lapidem caput offendens, culpa medici mortem obierit. Nam qui misit lapidem,
operam dabat rei licitæ, nec aliquam culpam
habuit, quam ipse præuidere potuisset: idcircò homicidium casu contingens ei minimè
imputatur, quòd si culpam habuisset, quia lapidem ita grauem misit, vt
nōnon fugienti vulnus
posset inferri periculosum, tunc irregularis esset qui lapidem misit: sicuti notant Innocent.
Abb. Anania, & DD. ibi, quibus suffragatur in
simili decisio Bart. in l. si gemma. ff. arbor. furtim cæsar. de quo tantisper egimus in hac parte. §. 2. nu. 9. quidam tamen, præsertim Abb. &
Ana. in d. c. exhibita. censent,
ludũludum illum proijciendi lapides esse licitum inter pueros, licet
inter maiores esset reprobus,
ꝗaquia noxius. l. nam
ludus. ff. ad l. Aqui. ego verò quoties agitur de
ludo proijciendi lapides ad offensionem, opinor nec inter pueros, nec inter maiores
licitũlicitum
esse, quia noxius est, tametsi qui eo in ludo alterum occiderit, aut percusserit, non sit puniendus pœna ordinaria, si
cōsuetudineconsuetudine is ludendi modus, eáue pugna fuerit inducta: quod notant Anchar. in c. cùm venerabilis. de consuet.
idem in consil. 283. Cremens. in sing. 149. Cæpola in consil. 30. facit ad id gl. in d. c. cùm venerabilis. & in c. denique. 4. dist. vbi Præpo. gl.
in c. sanè. de tempor. ordinat. & quæ latè tradit
Rochus Curtius in c. vlt. de consuet. folio paruo 14. Hippo. in l. 1. limit. 19. ff. de sicarijs. Ias. &
Purpur. num. 113. post Bart. in l. singularia. ff. si cert. peta. ex quibus ipse colligo consuet udinem prauam non excusare, etiam in foro iudiciali à tota pœna: sed bene ab aliqua parte pœnæ, nempe à pœna ordinaria. notat & Martin.
Azpilcueta in c. consideret. §. tanto. de pœnit.
distinct. 5. licet prædictæ glossæ voluerint simpliciter consuetudinem iniquam excusare à
pœna, non à peccato.
Potuit sanè ludus proijciẽdiproijciendi lapides licere,
si is contigerit ad vires corporis, & industriam
experiundas, non quidem ad nocendum, sicuti de iactu disci, solet adnotari, cuius Homerus meminit Odysseæ θ & sic libro octauo.
τὸνῥα περιςέψας ῆκε ςιβαρῆσ ἀπὸ χειροὐσ.
Βόμβησεν δέλίθοσ, κατὰ δ' ἔπτηξαν ποτι γαίῃ
φαίκκεσ Δολιχκρετμοι ναυσίκλυτοι ἅνδρεςw
λαὸτ νπαί ῥιπτ. όδύπέρπτoτo σκματα πάντωμ.
Quem locũlocum ita Latinè tradidit Erasmus, Chiliade 3. centuria 5. Prouerb. 41. Rex aut asinus.
Versatum hunc valida submisit in aẽra dextra.
Intonuit lapis, ast in humum formidine sidunt
Phæaces gens gnara maris, ratibuśratibusque superba
Ob saxi iactum. verùm id procul omnia signa
Transuolat.
Erat autem discus lapis orbicularis, quem
exercitij gratia iactare solebant plerunq;plerunque. scribitq́;scribitque Didymus in commentarijs ad HomerũHomerum,
discum habuisse in medio funem, quo contorquebatur, vt maiori impetu emitteretur. huius ludi meminit & Martialis lib. 14.
Splendida cùm volitent Sparthani pondera disci,
Este procul pueri: sit semel ille nocens.
Item & Plautus in Bacchidibus:
Ibi cursu, luctando, hasta, disco, pugillatu, pila.
Hoc autem in loco libenter lectorem admoneo, Erasmum
† virum alioqui Græcæ, &
Latinæ linguæ peritissimum, in dicto prouerbio non satis diligenter Homeri locum expendisse. Etenim cùm Iulij Pollucis ludum de pilæ
iactu explicaret, qui lib. 9. ita inquit: Vrania verò sic habet, aliquis
resupināsresupinans sese sphæram in
cœlum mittit, reliquis autem certamen erat,
vt eam,
priusꝗ̈priusquam in terram recideret, raperent:
id quod in Phæacib. significare videtur Homerus. hæc Pollux. Erasmus existimat, Pollucem
Homeri locum citare, quem modò de iactu disci nos tradidimus, cùm satis differat à disci
iactu, ludus sphæræ, cuius Pollux meminit: est
igitur locus, quem Pollux indicat, apud Homerum in eodem libro octauo Odysseæ.
οιδ' ἐταί οῦν σφάιραν καλὴν μετὰ χερσὶνελοντο
Γορφυρέην τὴν σφιν πόλυβοσ ποίησε δαι φρωνι
Τὴν ἐτερος ῥίπτακεμωoτἐ νἐφεα σκιόεντα
Iδνωθεὶς όπίσω. ὀδ' ἀπὸ χθονὸσ ὑψύσ' ὀερςείς.
Pὴίδίας μετὲλεσκε τωάρoσ πoσὶν oὺδασ ίκέατρ.
Hi igitur postquam pilam pulchram in manibus acceperunt
Purpuream, quam ipsis Polybus fecerat prudens:
Hanc alter iaciebat ad nebulas vmbrosas
Flexus retrò, alter autem à terra in altum eleuatus,
Facilè accipiebat, antequam pedes ad pauimentum
venirent.
Vtebantur autem & veteres disco ad hoc
exercitium ferreo, isq́ue appellabatur, auctore Eustachio, Solos. idem commemorat Ludoui. Cælius li. lect. antiq. 13. c. 12. Hispani dicimus Herron. Tametsi innominatus Homeri
interpres Iliad. libr. 23. has duas dictiones ita
distinxerit, vt Discus planus sit ac latus. solos
verò rotundus, & orbiculatus.
Quintò, ex eadem conclusione deducitur
vera interpretatio
† ad tex. in c. continebatur.
& in c. lator. de homicid. etenim in priori casu
homicidium casu contingens, irregularitatem induxit, in posteriori verò minimè, & tamen vtrobique dabat quis operam rei licitæ.
est igitur discriminis ratio ex culpa constituenda: siquidem eo casu, quo irregularitas inducta est, qui dabat operam rei licitæ culpam
habuit, quia non adhibuit diligentiam, quam
debuit in præcauendo homicidij casum: at in
altera specie eam diligentiam adhibuit, atque
ideò non efficitur irregularis, secundum communem omnium sententiam, post glos. ibidem. quo fit, vt ex dict. capitul. lator. satis probetur, palestræ ludum licitum esse, etiam Clericis. Constat sanè hunc ludum, & ei similes
exercendæ virtutis causa licitos esse. l. solent.
ff. de aleæ lusu, & aleat. imò si quis hoc in ludo
vsus defensione, & natura ludi, ne victus euadat, alterum occiderit, non tenebitur de homicidio. l. qua actione. §. si quis. l. si ex plagis. §.
cum pila. ff. ad leg. Aquil. glos. Alberic. & Ias.
in l. in exequutione. §. vltim. ff. de verbor. obligat. Deci. consilio 9. Socin. consilio 16. libr. 1.
Hippo. in pract. §. vlterius. num. 9. qui ad hanc
rem multa tradidere.
Ipse quidem opinor, ludos causa exercendarum virium tunc clericis saltem constitutis
in sacris licere, quoties hi ludi non sunt communi hominum iudicio periculosi ad vulnera, vel mortem, quod ex multis probatur, quæ
notari solent in c. 1. & c. sententiam sanguinis.
ne cleri. vel mona. & in c. 1. de torneament. Atque hæc dicta sint de his, qui
operāoperam dederunt
rei licitæ: & tamen censentur irregulares propter culpam commissam in non præcauendo
ea quæ poterant homicidio causam dare. Nec
tamen
† culpa leuissima in hoc casu est sufficiens ad irregularitatem: sicuti probat text. in c.
quæsitum. de pœn. & remiss. vbi Panor. hoc notat & Gonsalus à Villadiego de irregularit. c.
de percussore. col. 7.
RauẽnaRauenna in d. c. quæsitum.
Angel. in ver. irregularitas. §. 3. Syluest. in verb.
homicidium. 2. colum. 2. & in §. 23. & licet glo.
in cap. significasti. in primo, de homicid. teneat, culpam leuissimam eius, qui rei licitæ operam dabat, imputari ad irregularitatem: exempla tamen, quæ illi opinioni aptauerunt
Hosti. & Ioan. Andr. potiùs pertinent ad culpam leuem, quàm ad leuissimam,
atq;atque ita ipse
opinor veriorem esse
opinionẽopinionem Abb. qui eam
intelligit, vbi culpa leuissima contigerit in omittendo: nam si in committendo contigisset, sufficeret ad irregularitatem. tex. optimus
ad hoc in c. consuluisti. 2. q. 5. & ibi glo. quibus
accedit, quòd leuissima culpa contingens in
committendo, ad leuem culpam pertinet, gl.
in l. lege Cornelia. ff. ad Syllani. cuius nos meminimus in Epitome ad quartum Decret. 2.
part. capi. 6. §. 8. numero 13. posset etiam leuissima culpa sufficere ad irregularitatem, licet
ad omissionem pertineret, vbi quis mercede
conductus teneretur ad diligentiam exhibendam. quod probatur ex ratione text. in l. qui
mercedem. & ibi Bart. ff. locat. Bart. & Paul. in
l. domus. ff. eod. titu. ex quibus constat, teneri
eum de leuissima culpa, qui mercede conductus tenebatur ad diligentiam adhibendam.
sic & in hac specie irregularitatis visum est Syluest. in dic. verb. homicidium. 2. §. 15. secundum quæ sunt intelligenda quæ tradita fuere
ab Anania, in cap. dilectus. de homicid. colum.
vlt. & versi. considera.
Ex his ipse infero homicidium à persona
priuata commissum, nusquam imputari ad irregularitatem, nisi habeat aliquam peccati
malitiam, & culpam. Nam qui omninò excusatur à peccato homicidij priuati, etiam excusabitur à pœna irregularitatis prouenientis
ex homicidio priuato. c. ad audientiam. de homicid. cui accedunt & omnia, quæ paulò antè
explicuimus. notat in specie illationem istam
Palud. in 4. sent. distin. 35. q. 1. artic. 4. & Alfonsus à Castro libr. 2. de potest. leg. pœnal. c. 14.
versic. prima principalis conclusio. & in versi.
secunda propositio. & rursus col. vlt. quia irregularitas homicidij, licet in persona publica
constituatur sine peccato, cum nihilominus
sit voluntarium, in persona tamẽtamen priuata semper peccatum aut culpam aliquam exigit:
siquidem alioqui esset omninò inuoluntarium homicidium, saltem casuale sine culpa,
quod non inducit irregularitatem, vt constat
ex toto titulo de homicidio.
Hinc etiam constat, quòd licet alioqui causa propinqua, non remota, sit consideranda,
gloss. communiter recepta in cap. de cætero.
de homicid. gloss. in l. si mulier. ff. rer. amotar.
& causa propinqua sit illa, quæ damnum dat,
non accedente alia extrinseca causa. l. qui domum. ff. locati. notat Abb. in c. discretionem.
de eo, qui cogno. consang. vxor. suæ. quæ quidem causa dicitur aliter immediata, vt explicat Deci. in Authen. præterea. C. vnde vir & vxor. col. 8. Bart. in l. 1. ff. de actio. & obliga. Cagnolus in Rubr. ff. siue in Proœmio Pandectarum, col. 1. omnium latissimè Andr. Tiraquel.
in libello, de causa cessante. limitatione 20.
|
Eleganter Cicero ex Medeæ fabula libro 2. ad
Herennium. num. 68. & in libr. de Fato. ex eadem fabula longiùs idem explicat Clemens
Alexandrinus libr. 8. Stromatum. attamen ad
culpam aliquam, saltem eam, quæ sufficiat ad
irregularitatem constituendam, non est semper necessaria causa immediata, aut propinqua: imò sufficiet alia causa, modò sit non admodum, vel omninò remota, quod bonus vir
arbitrabitur.
Cæterùm de homicidio casuali cōtingenticontingenti
ex eo, ꝙquod quis dabat operam rei illicitę, illud est
omninò communi omnium sententia definitum, vt irregularitatem inducat, etiamsi id casu & præter voluntatem, ac intentionem acciderit, & adhibita fuerit diligentia, quæ ad id
pręcauendum adhiberi potuit, ac debuit. Cuius conclusionis veritatem libenter quadam
argumentatione expendam. Etenim aut hæc
irregularitas oritur ex illa culpa, quam quis habet in eo, quòd operam dat rei illicitæ: aut ex
illa, quæ contingit in negligentia non præcauendi quæ homicidio casuali poterant causam dare, non oritur ex posteriori, vt omnes
fatentur: quia itidem constituitur irregularitas, etiamsi qui dabat operam rei illicitæ adhibuerit diligentiam, quam debuit pręcauendo, quæ nocere potuissent, & quæ præcauere
potuit, ac tenebatur. Igitur irregularitas oritur ex priori culpa. Quòd si ex priori culpa oritur id, mirum est, cùm ea culpa nullo pacto ad
homicidium pertineat: sicuti diximus in principio huius paragraphi. etenim qui illicitè, &
contra iuris prohibitionem equitaret, ac omninò adhibuerit diligentiam, quam debuit, ne
equus alicui noceret in ipso incessu, & cursu:
atque nihilominus casu minimè præcogitato
aliquem occiderit equus: erit hic Reus illius
contumaciæ, quam commisit: non tamen homicidij quo ad culpam. vnde sit, vt debeat hic
liber censeri ab irregularitate prouenienti ex
homicidio à persona priuata cōmissocommisso. Quod
paulò antè probauimus. Rursus si ex priori
culpa hæc irregularitas datur, patet multis in
casibus eam esse constituendam, de quibus viri vtriusque iuris peritissimi meritò dubitabunt, & plerique planè censebunt, non posse
iure irregularitatem dari.
Primus in eo proponitur, qui aduersus prohibitionem illicitè chartas ad ludẽdumludendum conficeret, ac demum qui eisdem ludebat, alterum orta contentione occiderit. Etenim qui
chartas fecit lusorias, operam dedit rei illicitæ, ex qua pręter eius cognitionem mors contigerit, quam ipse non potuit præcauere maiori adhibita diligentia, & tamen in illa constituitur priori culpa, sed hunc non esse irregularem, probat optimè Soci. in d. c. ad audientiam. de homi. nu. 49. igitur prior illa culpa simpliciter non est sufficiens ad irregularitatem.
Secundò, idem accidere potest in eo, qui cùm artifex esset ex ferro furto sublato ensem
fecerit, & qui ab eo illum emerit, hominẽhominem occiderit, hic siquidem artifex non erit irregularis, vt notauit Alfon. à Cast. in d. lib. 2. de potesta. leg. pœna. c. 14. versi. hîc tamen admoneo.
Quòd si prior illa culpa sufficiens foret ad irregularitatem, profectò hic esset censendus omninò irregularis, quod est omninò falsum.
Tertiò ad idem traditur exemplum de eo,
qui vxorem alicuius per adulterium polluerit, & ea ex causa maritus eam occiderit: non
enim erit irregularis adulter. & sanè non esse
hunc irregularem idem vir doctissimus Alfonsus à Castro censet in d. versi. his tamen admoneo, quia homicidium hoc non sequitur per
se, nec necessariò ex adulterio: sed solùm præter intentionem adulteri occasionaliter. Attamen si illa prior culpa ad irregularitatẽirregularitatem sufficeret, dubio procul esset hic adulter irregularis.
Quartò ipse considero in specie c. dilectus.
de homici. & c. significasti. eod. tit. quòd si quis
esset à iudice, vel superiore domum exire prohibitus, & is contempto hoc præcepto, extra
domum equitaret, atque absq;absque eius alia culpa
equus calce aliquem occiderit: profectò hic
non erit irregularis, quòd si illa prior culpa,
scilicet opera illicita esset sufficiens ad irregularitatem, dicendum foret hunc irregularem
esse, idq́ue Caiet. notauit, & asseuerat in d. articu. 8. cuius nos paulò antè meminimus: nec
tamen eius opinionem probamus.
Quintò, eadem est consideratio facienda
ad tex. in c. ex literis. in 2. & c. Ioannis. de homici. siquidem qui tempore interdicti ecclesiastici campanas pulsaret ad officij diuini signum,
daret operam rei illicitæ, & tamen licet contingeret casu tintinnabuli aliquẽaliquem occidi absq;absque
culpa aliqua ipsius pulsantis campanas: ita quidem, vt nulla posset alia notari culpa, quàm ꝙqui
illicitè contra prohibitionem campanas pulsauerit ad rem diuinam: non esset meo iudicio
censendus irregularis, tametsi contrarium respondendum foret, si diceremus, priorem illam culpam sufficere ad irregularitatẽirregularitatem. multa
his similia possent exponi, quæ cōmunemcommunem istāistam
distinctionẽdistinctionem quo ad eius posteriorem partem
dubiādubiam reddunt. idcircò nos conabimur in medium nostram hac de re sententiam adducere,
& eam lectoris iudicio libenter committere.
Illud sanè constitutissimum sit, euentus ex
aliquo secutos opere, minimè quidem ab operante præcogitatos, sed præter eius intentionem contingentes, imputari operanti, si illi euentus per se, & necessariò sequuntur ex priori opere, aut saltem, vt in pluribus ex illo eueniunt, & euenire solent. hoc deducitur ex S.
Thom. 1. 2. q. 20. art. 5. cuius nos mentionem
fecimus in prin. huius secundæ part. num. 1.
Deinde illud est prænotandum
† casus euenientes ex aliquo opere præter operantis
intentionem & ab eo non præcogitatos, esse
|
per accidens, & indirectè voluntarios, aut ab
ipso operante volitos, non per se, & directè:
secundum Thomam in 2. 2. q. 64. art. 8. cui cęteri consentiunt.
Item erit hinc obseruandum, hoc voluntarium esse magis, vel minus indirectũindirectum, ac plus
vel minus habere voluntatis, aut volitionis, vt
interim sic loquamur, directæ, secũdumsecundum quod
ipsum opus per se volitum magis, vel minus est
aptum, aut ordinatum, seu periculosum, vt illi
euentus sequantur: iuxta hoc etenim plus, vel
minus erunt cẽsendicensendi euentus cōtingentescontingentes ex
eo voluntarij, quod cōstatconstat ex his, quæ in d. n. 1.
adnotauimus, & itẽitem n. 2. Hoc ipsum & ipse Thomas sensit in q. de ignorantia 1. 2. q. 76. art. 4.
Ex quibus deducitur euentus ex hoc opere, nōnon per se, nec necessariò, nec vt pluries contingere solitos, sed per accidens succedentes,
minimè imputari, nec directè, nec indirectè
comprehendi sub volitione operantis, atque
ideò minimè fore considerandos: quemadmodum ex S. Thom. & Palud. nos tradidimus in
d. nu. 2. in principio huius secundæ partis.
Igitur his ad amussim inspectis, & diligenter obseruatis consequitur, Homicidium casuale tunc demum ad irregularitatem imputandum fore danti operam rei illicitæ, quādoquando
actus ille illicitus est ordinatus sua propria natura ad mortis læsionem, vel ad homicidium,
vt explicat Socin. in d. c. ad audientiam. de homi. nu. 49. sentiunt Anch. & Francus in c. vl. de
homi. in 6. Gonsal. à Villadiego in tract. de irregularitate. c. de percussore. col. 3. aut quoties homicidium illud procedit ab illo actu illicito, per se quidem, & necessariò, non per accidens. sicuti Alphon. à Castro probat in dict. c.
4. aut saltem, vbi illicitum illud opus per se volitũvolitum est periculosum ex natura sua, aut saltem
sępè inde mors sequatur, aut frequẽterfrequenter. Quod
post huius operis primam editionẽeditionem legi apud
Domin. Soto lib. 5. de iust. & iur. q. 1. art. 9. Huc
etenim tẽdunttendunt omnes iuris Pontificij decisiones, quæ statuerunt irregularitatẽirregularitatem propter homicidium casuale sequutam ex opere illicito,
etiam præter intentionem operantis, etiāetiam adhibita per eum diligentia, quæ adhiberi potuit. idem plurimum confirmatur ex ratione
tex. in c. vlt. de homicidio. in 6. dum inquit, illud homicidium sequutũsequutum pręter intentionem
imputari danti operāoperam rei illicitę, id est mādatomandato
inferendæ iniuriæ, quia mandando in culpa
fuerit, & hoc euenire posse debuerit cogitare.
Qua ratione infertur inter dantẽdantem operam
rei licitæ, & illicitè operantem, hoc esse discrimen quo ad homicidium casuale: quòd posteriori homicidium imputatur ex eo, quia culpam maximam habet, & contrahit dando operam rei illicitæ, simul & ad homicidium, vel
membri mutilationem periculosæ saltem frequenter, aut ex propria natura ad id ordinatæ
per se quidem, & necessariò: priori verò non aliter imputatur, quàm ex culpa commissa in
hoc, quòd nōnon adhibuit diligentiam, quam adhibere tenebatur, & poterat ad præcauẽdumpræcauendum,
ne homicidium sequeretur. Hæc differentia
constat ex his decisionibus & constitutionibus, quæ Iure pontificio hac de re sunt statutę.
Secundò deducitur, in hac controuersia,
eum actum dici illicitum, qui prohibitus fuerit ratione huius periculi ad homicidium, vel
mortem, aut membri abscissionem. ita enim
ipse colligo ex c. tua nos. in prin. de homi. iuncto c. sententiam sanguinis. ne cleri. vel mona.
& c. sicut. eo. tit. de homi. Alioqui si actus non
prohiberetur ratione huius periculi, sed ex alia causa, profectò huius prohibitionis transgressio nullam nec minimam haberet homicidij culpam, quæ tamen vel aliqua necessaria
est, vt homicidiũhomicidium priuato imputetur ad irregularitatẽirregularitatem, quemadmodum superiùs attigimus.
Tertiò subsequitur ex his, quòd si Laicus
chirurgus peritissimus, aliqua ex causa, quæ
nōnon respiceret imperitiam artis, sed pœnam aliundè inflictam prohibitus foret à iudice ad
tempus vti chirurgi officio, & is non obstante
hac prohibitione secretò eadem vteretur arte, atq;atque ob aliquam incisionem peritissimè factam culpa ęgroti mors sequuta sit, nōnon erit hic
irregularis. etenim hæc transgressio illicita
præcepti iudicis non pertinet ad culpam homicidij casualis: quia prohibitio non fit propter periculum homicidij, vt fit in d. c. sententiam sanguinis. quo Clerici in sacris constituti
ꝓhibenturprohibentur exercere chirurgieam artem, quia
ex incisionibus & adustionibus solent homicidia euenire. Huius autem dubij decisio lectoris correctioni, vt & multa alia in hac materia
per me definita, Doctoribus plerunque refragantibus, committenda est.
Quartò in fertur quid
dicendũdicendum de Clerico,
qui venationi illicitæ operam dedit, & absque
eius culpa, omni
diligẽtiadiligentia præmissa iaculo hominem confixerit & occiderit, existimans esse
feram.
QuemadmodũQuemadmodum & Phocrin vxorem Cephalus olim telo volatili confixit, autore Ouidio lib. 7. Metamorph. & lib. 3. de arte amandi:
an hic sit censendus irregularis? Nam si hic casus contigisset ei, qui venari poterat, nec dabat
operam venationi illicitæ, profectò responden
dũdum foret, nullam
cōtrahicontrahi irregularitatem:
quod in specie colligitur ex eleganti consi. 58.
Socin. Iunioris, lib. 1. & tradit Alfons. à Cast. in
d. l. 2. de potest. leg. pœna. c. 14. ver. nec refert.
qui, & So. sensere, in hac specie contrahi irregularitatem, si daretur opera venationi prohibitæ, & illicitæ, etiamsi omnem venator adhibuerit
diligentiādiligentiam ad
præcauẽdũpræcauendum homicidium.
Quam
sententiāsententiam ipse admitterem dubio procul, vbi venatio esset prohibita ob pericula homicidij, mortis, aut
vulnerũvulnerum, quæ solent
cōtingerecontingere ex simili
venādivenandi modo. At vbi venatio esset interdicta propter
honestatẽhonestatem, vt clericis
in|
interdicitur, aut propter custodiam animalium: tunc
nōnon probarem, nec admitterem hanc
opinionem, si nulla alia culpa in ipso actu contigerit, quàm quòd operam venator dabat interdictæ venationi. Quod rationem habet ab
his, quæ modò notauimus in ver. 2. deducitur.
NōNon enim illa culpa illicitæ venationis ad homicidium pertinet, sed tantùm ad transgressionem præcepti de non venando constituti: quæ
non sufficit ad irregularitatem ex homicidio
priuato constituendam, vt paulò antè dicebamus, & id patet, quia si non esset interdicta venatio, vt omnes fatentur, nulla contraheretur
ex hac specie irregularitas: igitur irregularitas
non est deducenda ex illa culpa, quæ nulla ex
parte ad
homicidiũhomicidium fertur, sed ad transgressionem præcepti: cuius violatio iuxta Canonicas
sanctiones non producit irregularitatem.
Quintò, libenter hinc deducam intellectum ad text. in c. sicut. de homi. inquirens, an
irregularitas in ea specie deducatur ab ea culpa, quam inibi habuit qui cum fœmina ludebat inhonestè, & libidinis causa: an ab ea, quæ
commissa fuit ludendo cum fœmina prægnante, ita quidem, vt periculum abortionis possit
inde timeri? & verè irregularitas non oritur à
priori culpa, sed à posteriori. NōNon à priori, quia
illa minimè propria natura ordinatur ad homicidij, aut abortus periculum, nec ea quicquam pertinet ad homicidij, vel abortionis euentum: & ad irregularitatem priuati homicidij aliqua est culpa necessaria, vt paulò antè
probauimus, aut planè hæc culpa remota est
admodum ab homicidio, seu abortione, quæ
postmodum euenit. Deinde si prior hæc culpa
foret sufficiẽssufficiens ad irregularitatem, sequeretur,
eum irregularem esse, qui libidinis causa, aut
lasciuiæ, luderet cum fœmina, quam ignorantia inuincibili ignorabat prægnantem esse, si
abortus ex eo lusu foret sequutus, quod mihi
admodum est dubium, nec iuri consonum videtur. Scio etenim hunc propter iustam & inuincibilem ignorantiam omninò immunem
esse, & liberum à culpa abortionis. siquidem
eam qualitatem ignorauit, quæ ad delicti culpam est necessaria, vt sciatur: ne actus sit omninò inuoluntarius. Igitur irregularitas non
deducitur à priori culpa, procedit autem à
posteriori, quia lusus ille cum fœmina prægnante periculosus est, saltem frequentissimè
occasionem præbet abortioni. Et idcircò illicitus, & incautus, ac proinde reprobus. Quamobrem irregularitas ex homicidio casuali hac
in specie oritur ex eo, quòd quis dat operam
actui ad mortem & occisionem, periculoso,
atque ideò prohibito.
Sextò, si illa prior culpa non est in hoc tractatu irregularitatis imputanda, dubia profectò videtur cōmuniscommunis omnium interpretatio,
ad tex. in d. c. sicut. quam nos retulimus hoc in
§. versic. secundò in eiusdem prioris partis. Etenim etiamsi frater, aut consanguineus cum
fœmina prægnāteprægnante incautè lusisset, vt lusit presbyter ille, cuius Romanus Pontifex meminit
in d. capit. sicut. foret hic irregularis censendus: quia operam dabat rei illicitæ, & prohibitę, ex eo, quòd sit actus ad abortionem periculosus, nec potest absque aliqua culpa contingere, propter periculum inde verisimile.
Hæc sanè sint in medium proposita, non
equidem contumaci asseueratione, sed vt lector ex his valeat, sublatis difficultatibus, frequentiorem Doctorum sententiam probare,
ac defendere.
De eo autem, qui habet vrsum, leonem, vel
canem,
† an irregularis sit, si aliquod ex his animalibus hominem occiderit: respondendum erit, non contrahi irregularitatem, si hęc
animalia cautè, & bene ligata custodiat. l. 2. §.
vltim. ff. si quadrup. pau. fecisse dicatur. l. item
Mela. §. item cum eo. ff. ad l. Aquil. notant Innocent. Abb. & Doctor. in capitul. ad audientiam. de homicid. Attamen ipse opinor, hunc
esse irregularem, si hæc animalia habeat etiam
ligata in via, vel in itinere, aut in alio loco publico. l. hi enim. l. & generaliter. l. qua vulgò. ff.
de ædilit. edict. quarum meminit Ludo. Rom.
in singul. 704. ad hoc, quòd hic vltimus casus
puniendus, & legibus illis punitur pœna pecuniaria ducentorum solidorum.
Postremò, in hac re obseruādumobseruandum est, quod
voluit glos. in c. dilectus. de homi. in verb. nec
actu. dicens, homicidium actu commissum, &
tamen absque voluntate & culpa, imputari
committenti quo ad ordines suscipiendos,
non tamen quo ad susceptos. Cuius assertionis exemplum in iudice proponitur. idem sensit Felin. in c. presbyterum. num. 3. de homici.
sed tenenda est contraria opinio: imò iure verius est, nullam in hoc esse differentiam inter
promotum, & promouendum. Nam ex homicidio contingenti absque voluntate & culpa,
nulla oritur irregularitas. cap. si duo. & capit.
hi qui arborem. 50. distin. c. significasti. in primo. & c. dilectus. de homicid. Illud verò homicidium, quod à iudice committitur, voluntarium est, tametsi culpa caret. atq;atque ideò prædictam glo. reprobat Abb. & Anania in d. c. dilectus. idem Abb. & Anania in d. c. significasti. illum text. ad hoc adnotantes. Quorum opinio
mihi videtur frequentiori Doctorum consensu recepta. Quamobrem quoties irregularitas ex homicidio oritur, ea impediet promotum in susceptis ministrare, & ad maiores ordines ascendere. At in eo casu, quo nulla deducitur, nec contrahitur irregularitas, non impeditur quis ad maiores ordines ascendere,
sicut nec impeditur in susceptis ministrare.
Hæc verò dicta sint de homicidio voluntario, & de casuali à priuata persona commissis. Etenim, vt sæpiùs admonui, necessaria est
ad irregularitatem ex eo
cōtrahendamcontrahendam aliqua
|
culpa. De homicidio à iudice commisso statim
dicemus, priùs præmittendo, quid dicendum
sit de homicidio, cui accusator, vel testis, aut
aduocatus causam dederit.
SVMMARIVM.
-
1 Laicus, vel Clericus absabsque protestatione, criminali iudicio aliquem accusans, irregularis est, si
accusatus à iudice occidatur.
-
2 Protestatio accusatoris, etiam animum habentis,
quòd occidatur Reus, eum liberat ab irregularitate.
-
3 Protestatio ista excusat, etiam si iudex iniquè Reum morti tradiderit.
-
4 Protestatio ista an excuset accusantem pro aliena
iniuria?
-
5 Aduocatus in causa sanguinis, an præmissa ꝓtestationeprotestatione, efficiatur irregularis? & quid de teste.
-
6 Jnquisitores hæreticæ prauitatis qua ratione excusentur ab irregularitate, tradentes Reos iudici
seculari.
-
7 Iudex, an ex duro carcere morte sequuta, sit irregularis?
-
8 Episcopus, vel sacerdos, an possit esse delegatus principis secularis in causa criminali?
VLTIMO quidem loco huius secundæ partis oportet expendere
irregularitatem illam, quæ solet
procedere ab accusatione criminali, ex qua mortis condemnatio, & eius exequutio sequitur. Est etenim celebris constitutio, tit. de homicid. libro sexto,
secunda: quæ statuit, ex hac accusatione, etiamsi mors sequatur, non oriri, nec induci irregularitatem, si accusator protestetur, quòd
ad vindictam sanguinis ad mortem quidem,
vel membri mutilationem non procedatur:
ea verò protestatione omissa inibi probatur
accusatorem effici irregularem, ad huius verò
quæstionis examinationem, & perfectiorem
intellectum libet hac in parte aliquot proponere, quæ mihi vtilia visa fuere pro totius huius tractatus resolutione.
Primò illud proponitur, quòd licet Laicis
licitum sit, pro delicto publico, vel priuato ad
mortis pœnam aliquem accusare, sicut ex S.
Thom. & alijs probauimus lib. 2. Variar. resolutio. c. 10. nu. 7. tamen vbi ex ea accusatione
mors sequuta fuerit publica auctoritate
† erit
hic accusator censendus irregularis. Etenim
si iudex irregularis est, qui cogitur iustitiam
vnicuiq;vnicuique ministrare & punire nocentem: fortiori ratione accusator ipse, qui poterat eam
accusationem
quandoq;quandoque piè omittere, irregularis erit. Nec
deniq;denique refert, quòd accusare teneatur quandoque, quemadmodum & iudex
punire: siquidem homicidium autoritate publica contingens, ad irregularitatem iudici,
& accusatori imputatur
absq;absque vlla peccati culpa: imò plerunque eo casu, quo meritoria sit
ea accusatio, & publica punitio. Alioqui nec
Clericus ad mortem accusans, irregularis censendus foret, si publica punitio mortis non
imputaretur Laico ad
irregularitatẽirregularitatem, cùm hoc
homicidium voluntarium sit, licet ad vindictam publica auctoritate consequendam pertineat. Nec alia ratione Clerici prohibentur
accusare simpliciter absque protestatione,
ꝗ̈quam
quòd eorum voluntas per eam accusationem
manifestè feratur ad homicidium, vel membri
mutilationem, hanc vindictam per accusationem petentium. Quod probatur in capit. tua
nos. §. vlti. de homicidio. vbi scholaris ille non
iudicatur irregularis, etiamsi signa dederat, vt
cognosceretur fur, qui postmodum mortem
obierit ex punitione iudicis,
ꝗaquia illa signa nullum genus probationis induxerunt, sed
tatùmtantum
aliquod leue indicium: quæ quidem causa remota fuit ad homicidium, quasi contrarium
foret respondendum, si scholaris ille ipsum
furem indicaret, sciens quòd quærebatur ad
mortem, tunc enim contracta fuisset irregularitas, secundum Card. & Anani. in dict. capi.
tua nos. §. vltim. Socin. in cap. ad audientiam.
de homicid. numer. 52.
Secundò adnotandum est, hanc accusationem criminalem Clericis prohibitam esse,
vbi in ea tractanda est causa sanguinis. cap. postulasti. de homicid. & probatur in dicto capit.
secundo. eod. titul. in 6. quod obtinet in causa
publica, vel priuata. Idem secundum quorundam intellectum probat text. in capitul. accusasti. de accusat. vbi præter alia Clericus accusator pœnitentiam agere tenetur: non tamen
ita grauamen, si pro bono pacis accusauerit.
Hæc autem prohibitio Iuris humani Pontificij est non diuini, nec naturalis: quemadmodum deducitur ex his, quæ docet Sanctus Thomas secunda 2. quæstione 64. articu. 4. notant
in hac specie Domini. à Soto in relectio. de secreto membro 2. q. 5. conclus. 3. & Martinus
Azpilcueta in relect. c. inter verba. 11. quæst. 3.
Corollario 60.
Tertiò, eodem Iure humano Pontificio
statuta est irregularitas propter hanc accusationem criminalem simpliciter propositam à
Clericis, quod constat in dicto capitul. secundo. & in dict. capit. postulasti. vbi est omnium
hac de re communis sententia, poterit tamen
summus Pontifex per dispensationem hanc
irregularitatem tollere: imò licitam facere
Clerico huius causæ sanguinis actionem, &
tractatum.
Quartò, Iure ipso Pontificio statutum est,
Clericum causæ criminalis
accusatorẽaccusatorem, etiam
si iudex ad mortem processerit, liberum esse
ab irregularitate, si in ipsamet accusatione
protestetur, in ipsóue iudicio, non petere
|
ipsum eiusce criminis vindictam, quæ
mortẽmortem,
aut membri mutilationem inferat. text. singularis in dict. cap. secundo. de homicid. in 6. qui
procedit, etiam si nihilominus certum sit, iudicem mortem illaturum accusato: quemadmodum notant Ioann. Andr. Abb. & Felin. in
dict. cap. postulasti. Soc. in d. c. ad audientiam.
num. 54.
Quintò, hæc protestatio tunc necessaria est,
cùm clericus alicuius criminis aut sceleris accusat quempiam apud iudicẽiudicem secularem, nec
tamen est omninò præmittenda, vbi causa ciuilis per clericum apud iudicem secularẽsecularem tractaretur, licet ex accidenti contigerit, quòd iudex secularis, eiusúe ministri pro iustitiæ exequutione aduersarium contumacem & resistentem occiderint. text. celebris secundum
intellectum Ananiæ & Doct. ibi in d. c. postulasti. quo in loco Anchar. Abb. & omnes hoc
ipsum fatentur.
Sextò, hæc ipsa protestatio
† ab irregularitate reddit accusatorem immunem, etiam si
accusator animum habeat protestationi contrarium, etenim irregularitas iure humano
positiuo inducta est, nec ab interiori tantùm
animo procedit, quod
iāiam sæpè admonuimus.
actus verò in hac specie exterior eius est conditionis, vt iuxta pontificias sanctiones, nullam inducat irregularitatem, sicuti probatur
in dicto capit. 2. atque ita Felin. tenet in dicto
capitulo, postulasti. ex Ioan. Andr. in dicto capitulo 2. licet Anania in eod. capit. postulasti.
contrarium notauerit, pro se citans Ioan. Andre. in dicto capit. 2. qui tamen potius contrarium probat, cùm senserit ad consilium propriùs, quàm ad necessitatem pertinere, quòd
accusator animum habeat
liberũliberum ab hac mortis inferendæ voluntate, quo ad forum iudiciale exterius.
Septimò, eadem ratione accusator irregularis erit, si non præmiserit prædictam protestationem, etiam si in animo gerat, & voluntatem habeat, quòd ille accusatus non occidatur, nec membro mutiletur. Nam sicut animus prauus non inducit irregularitatem, ita
nec ab ea quenquam liberat, cùm actus exterior ad homicidium tendens irregularẽirregularem agentem constituat, quod in hac specie visum est
glo. communiter receptæ in d. c. 2. & procedit
in conscientiæ foro adhuc, sicut & in iudiciali,
secundum Calder. & Franc. in d. c. 2. licet contrarium notauerit Andr. Tiraq. de legib. connubialib. post ipsas leges in gl. quinta. vbi contendit, & conatur excusare hunc clericum accusatorem quo ad DeũDeum. id verò refragatur veritati, iuxta quāquam qui est irregularis in exteriori iudicio, & itidẽitidem irregularis erit in interiori.
Octauò, si ab accusatore
† protestatio præmissa sit, iuxta text. in d. c. 2. non imputatur ei
quo ad
irregularitatẽirregularitatem homicidium, nec mors
accusato illata per iudicem iustitiæ limites, & ius ipsum excedentem. glo. communiter probata in dicto capit. 2. in verb. iustitia. cui opinioni obijcitur quod notant Doct. in cap. significasti. in 2. de homicid. tenentes, quem esse
irregularem, si ipse videns furem fugientem
cum rebus sibi furto ablatis clamauerit, & vicini accesserint, ac furem occiderint,
etiāetiam contra clamantis protestationem. Hæc enim opinio communis videtur ex his, quæ notat Anania in d. c. significasti. nu. 36. igitur eadem ratione & irregularis foret censendus, qui apud
iudicem secularem aliquem ob crimen detulit, etiam præmissa protestatione, si iudex iniquè ipsum accusatum morti tradiderit. Sed
Anania colum. 3. & Felin. in d. cap. significasti.
non omninò consentiunt communi opinioni, siquidem de ea maximè dubitant, vt & Soc.
dubitauit in d. c. ad audientiam. num. 51. Ego
verò, licet vera sit opinio communis, quæ mihi satis est incerta, opinor maximum esse inter
hæc duo discrimen. Etenim qui clamauit aduersus furem, & priuatos homines interpellauit vt sibi subuenirent, maiorem sequuti homicidij culpam habet, quàm qui apud iudicem de homine scelerato conqueritur: Nam
multò minor præsumptio constat, quòd iudex leges, & iura minimè
trāsgrediaturtransgrediatur, quàm
quòd priuati homines contra furem interpellati ab homicidio temperabunt: qua ratione
mirum non erit, si priori casu nulla contrahatur irregularitas: posteriori verò ea iure pontificio contracta sit.
Nonò, ad eiusdem capitis interpretationem illud magis erit obseruandum, quod Anania in d. c. postulasti. notat, existimans, non imputari accusatori, etiam non protestanti, mortem à iudice accusato reo contra ius, & iustitiam illatam. Satis enim iustè, & syncerè protestationem omittit accusator, qui secundum
leges, & iura optimè censet, mortem accusato
nequaquam fore inferendam.
Decimò, adeò protestatio excusat irregularitatem, vt nec irregularis sit accusator, nec
clericus ex morte per iudicẽiudicem reo illata, etiam
si ipsemet clericus reum capiat, detineat, & iudici tradiderit ad punitionem. secundũsecundum Francum, & Ioan. Vanchelium post alios in dicto
capitul. 2. Socin. in d. capit. ad audientiam. numero 52. & 53.
Vndecimò, præmissa
† protestatio non prodest accusatori, nec eum liberat ab irregularitate, vbi ipse reum accusauit pro furto, vel iniuria non sibi, sed alteri illata: quasi constitutio prædicti cap. secunda, tunc locum habeat,
cùm accusatio proponitur pro iniuria ipsi accusanti illata, aut saltem suis, & propinquis, secundum communem in d. c. 2. vt sensit Felin.
in d. c. postulasti. quæ quidem opinio ita posset intelligi, quòd nihilominus clericus protestatione facta possit
absq;absque metu irregularitatis
delictũdelictum aliquod præcogitatum, &
deniq;denique
|
tractatum in graue Reipublicæ dispendium,
aut proximi damnum, cautè deferre, ac denunciare in medelam potius, quàm ad punitionem. Etenim etiamsi ex huius criminis inquisitione mors sequatur, iure & iustitia illata,
nōnon erit delator irregularis, modò aliter quàm
per
denunciationẽdenunciationem huic malo obuiam iri non
valeat. Quod in specie adnotarunt Caieta. secunda secundæ quæstio. trigesimatertia. art.
septimo. Mart. Azpilcueta in c. inter verba. vndecima quæstione tertia. Corollario 58. quibus aliqua ex parte adstipulatur textus in cap.
accusasti. de accusat. ibi, nisi pro pace. Quo in
loco significatur ab eius capitis auctore, non
esse illicitum nec dignum Canonicis pœnis,
quòd quis etiam clericus, deferat reum sanguinis, & mortis, pro quiete aut pace Reipublicæ: huius verò inductionis argumentatione
modò vtimur ad
apertiorẽapertiorem conclusionis probationem, tametsi aliter intellexerimus paulò ante tex. in d. c. accusasti.
Duodecimò, est adnotandum
† non sufficere prædictam protestationem ad liberandum
ab irregularitate aduocatum, qui aduersus reum in causa sanguinis patrocinaretur,
eādemeandem
protestationem præmittens, sicuti omnium
consensu receptum est. & notat post alios Ioannes de Imola, in capit. primo. de postuland.
secùs tamen erit in aduocato ipsius rei accusati. Nam etiam si accusator talionis pœna damnatus fuerit, non erit irregularis, nisi esset clericus, qui ex hoc operam daret rei illicitæ, vt
visum est Abb. in cap. sententiam sanguinis. ne
cler. vel mona. eidem in dicto capit. primo, de
postuland. Gonsalo à Villadiego de irregular.
capit. de percussore. Et sanè si rectè perpendatur quod Ioan. Andr. Anton. & alij tradidere in dict. cap. primo, de postulando. est huius
quæstionis non facilis resolutio, idcircò ipse
opinor hoc in casu considerandum esse, quòd
licitè quis accusat, & tamen siue clericus sit, siue laicus, non præmissa protestatione, irregularis est, ea verò præmissa, liber est ab irregularitate. Sed & si quis accusatus non tantùm se
defenderet, imò petierit itidem accusatorem
calumniantem puniri
absq;absque sæpe dicta protestatione, & accusator ex talionis pœna per iudicem occideretur, mihi placet eadem ratione, hunc accusatum irregularem esse. Sic denique sicut aduocatus accusatoris, etiam protestatione facta, esset irregularis, eandem pœnam contrahit aduocatus rei accusati, si petierit accusatoris calumniam puniri talione, &
accusator fuerit per iudicem occisus. Quòd si
accusatus tantùm se defendat, nec petat accusatorem talione puniri, nec eius calumniam
pœna legis coërceri, non erit hic irregularis,
quamuis nulla sit vsus protestatione. Etenim
nōnon video aliquam iuris Pontificij decisionem,
quæ contrarium efficaciter probet. igitur tota huius quæstionis controuersia in hoc est expendenda, an aduocatus ipsius accusati petierit accusatorem talione puniri. Nam si hoc ab
eo petitum sit, & iure talionis accusator sit per
iudicem damnatus ad mortem, & occisus, erit
aduocatus irregularis: siue sit clericus, siue laicus, etiam si protestationem præmiserit. Nec
refert, defensionem accusati licitam esse, quia
& accusatio licita est, & nihilominus aduocatus accusatoris adhuc protestatione vsus censetur irregularis. Item nihil conducit, quòd
clericus aduocatus defendens reum accusatum, dederit operam rei illicitæ, cùm irregularitas in hac specie non procedat ex eo, quòd
datur opera rei illicitæ, vel ex culpa accusatoris, sed ex eo, quòd ad eius petitionem iudex
processerit in causa criminali, & mortem publica auctoritate inflixerit, vel intulerit. Idcircò illud est obseruandum, an accusatus, eiusúe
aduocatus petierit calumniam accusatoris puniri, vt accusatus præmittens protestationem
irregularis non sit: aduocatus verò, etiam ea
præmissa irregularitatem contraxerit. Quòd
si non fuerit hæc punitio petita, sed tantùm detur opera defensioni iustæ ipsius accusati, non
erit mors per iudicem ex talione accusatori illata ad irregularitatem imputanda, licet clericus sit aduocatus rei, nec vllam protestationem præmiserit. Siquidem defensio accusati
per se non tendit ad mortem accusatoris, nec
ad eam ordinatur, sed ad tutelam innocentiæ
ipsius accusati. Damnatur autem ipse accusator ex eo, quòd per calumniam alterum in iudicium sanguinis detulerit.
Decimotertiò his omnibus est adijciendũadijciendum,
irregularitatem contrahi ab eo qui testimonium in causa criminali dixerit, si ex eo mors fuerit illata, etiam præmissa protestatione, quod
Felin. post alios notat in dicto capitulo, postulasti. gloss. ad hoc optima, quæ in laico loquitur in capit. 1. 51. distin. & in clerico. glo. in cap.
testimonium. 11. q. 1. notant Abb. in capitul. de
cætero. colum. 1. de testibus. & ibi Felin. vbi
hæc est communis omnium Doctor. opinio.
idem notat Ioan. Crottus in tract. de testibus,
num. 69.
Decimoquartò, ex his
† deducitur praxis illa, qua hæreticę prauitatis inquisitores vtuntur, cùm post condemnationem hęreticorum
eos tradunt iudici seculari, eum rogantes, ne
morte, aut membri mutilatione eos afficiat,
quod text. probat in capit. nouimus. de verb.
significat. Regia l. 60. titul. 6. part. 1. cuius praxis meminit directorium inquisitorum, dum
refert sententiarum formulas, idq́ue satis tutum est, tametsi tutius foret, quòd inquisitores non traderent sic damnatos iudici seculari, sed eos condemnarent coram iudice laico,
atque ita damnatos à propria iurisdictione dimitterent, vt denique statim iudex secularis
eos morti & igni traderet, sicuti Henric. notat
in cap. ad abolendam. de hęret. quem sequitur
|
Ioannes Igneus in l. 1. §. cùm domus. ff. ad Syllanian. nume. trigesimoseptimo. Etenim licet
iudex iustissimè aliquem morti tradens proprio iudicio & sententia, dubio procul irregularis sit. cap. sententiam sanguinis. ne cleri. vel
monach. tamen iudex, qui delinquentem iuxta iuris pontificij constitutiones tradit iudici
seculari, protestans ne eum morti tradat, aut
mutilatione membrorum puniat, irregularis
nōnon est. Cuius rei
exemplũexemplum constat in his omnibus casib. quo ecclesiastici iudices post actualem degradationem clericos seculari iudici
tradunt & dimittunt, vt apparet in d. c. nouimus. &
idẽidem erit in hac hæresis causa. Nec quidquam ad hanc rem pertinet, quod Specula. voluit in tit. de dispensatione. §. iuxta. num. quadragesimoquarto. qui inquisitores ex eo ab irregularitate excusat, quòd licitum sit absque
metu irregularitatis mortem alteri consulere
martyrio pro fide suscipiendam, quam sententiam probant Innoc. Anto. Card. num. quinto. Soc. num. septuagesimonono. Felin. in d. c.
ad audientiam. idem Felin. in cap. sicut
dignũdignum.
de homic. §. clericos. Nam etsi hæc opinio vera sit, vt profectò vera est, distinctam rationem
habet ab ea quæstione, quam tractamus, cùm
in eo casu de martyribus consulat quis, & hortetur Christianum, & fidelem, vt pro defensione ac confessione fidei morti sese offerat. Nec
consulit quòd seipsum occidat, nec quòd alter
eum occidat, esset enim tunc irregularis: sed
quòd omnia tormenta, & cruciatus patiatur
potiùs, quàm fidem Christi abneget, aut deserat, ac tandem vt pro eius testimonio, & defensione iuxta temporis, & rei necessitatem
cuicũq;cuicunque periculo mortis, &
tormentorũtormentorum seipsum
offerat. Hoc siquidem consilium catholicum,
&
piũpium est, nec ex natura sua, nec per se ad mortem tendit: imò nec periculosum est, nisi per
accidens propter infidelium ac tyrannorum
malitiam, præsertim, quia potest quis
absq;absque irregularitate in bello iusto hortari ad pugnam
etiam periculosam ipsos milites, quemadmodum hac in secunda parte diximus. At inquisitores, qui hæreticum iudici seculari tradunt,
tantùm tractant de puniendo illo homine, qui
perfidè Christi fidem, quam semel est professus, hæresi contracta reliquerit. quæ quidem
punitio licet pertineat ad
defensionẽdefensionem fidei catholicæ, non tamen est similis illi defensioni, &
testimonio, cui martyres seipsos exponunt,
mortem propter hoc etiam subituri. & sanè si
argumentatio Speculatoris foret valida, sequeretur ex ea, posse
absq;absque metu irregularitatis inquisitores iudici seculari consulere, vt hæreticos ei traditos, morte afficeret. Quod verum
non est, nec iure pontificio probari potest.
Decimo quintò, iudex ipse
† ecclesiasticus,
maximo irregularitatis periculo se exponit,
cùm aliquem criminis reum in eum detruserit carcerem, qui mortem sit breui tempore illaturus, vel ob eius humiditatem, fœtorem &
squalorem, vel ob alimentorum subtractionem. Quemadmodum notant Guiliel. à monte Laudino, in Clementi. prima, de pœnitent.
& remis. Abb. in capit. ad audientiam. de crimine falsi. Anania in capit. de cætero. de homicidio. col. vlt. Soc. in capit. ad audientiam. eod.
tit. num. 57. Florent. tertia parte. titul. 28. cap.
2. §. sexto. Ioann. Bernar. in practic. criminal.
capit. 129.
Præter hæc omninò est obseruandum
† posse prælatum
absq;absque vllo irregularitatis metu, si
iurisdictionem habeat temporalem, committere causarum, vel alicuius causæ criminalis
cognitionem alteri, vt is iustitiam faciat. Etenim etsi hic iudex delegatus, aut ordinarius accusatum, vel reum morti tradiderit, non erit
episcopus nec prælatus, qui hanc legationem
fecerit, irregularis. text. celebris in c. vlt. ne clerici vel monachi. libro 6. ex contrario tamen
quæritur, an possit pręlatus vel clericus cognoscere de causis criminalibus ad puniendos laicos, ex
cōmissionecommissione principis secularis, & profectò textus in cap. in Archiepiscopatu. de rapto. probat hanc commissionem validam esse,
cùm eius ratione possit delegatus de his causis cognoscere, ac
sentẽtiamsententiam ferre, modò à pœna sanguinis abstineat. quem textum præter
ordinarios eius interpretes censet singularem
esse Aretin. consil. quingentesimo octauo. col.
3. qui rursus colum. 5. ex eo adnotauit, censeri
huic delegato commissam causam quo ad pœnam etiam
ordinariāordinariam criminis iuxta eius qualitatem, licet ea sanguinis sit, quia tunc punitionem dimittet committenti & deleganti, si
ipse non valeat de hac pœna iudicium dicere,
non enim ipse princeps visus est pœnam sanguinis remittere ex eo, quòd causæ cognitionem delegauerit ei, qui eandem pœnam per
sententiam infligere non potest, & tamen responsio textus in d. c. in archiepiscopatu, procedit, quia ea commissio facta fuit in vtilitatem & commodum religionis Christianæ, ad
tollendum opprobrium illud, quod à Sarracenis Christi fidelibus fieri solebat, vt Panor. &
Anania ibi explicant. aut quia ex ea commissione imminebat vtilitas ecclesijs, sicuti Panormita. notat in cap. decernimus. de iudic. col. 3.
tandem potest & tertiò dici, hanc delegationem validam esse, quando est vnius tantùm
causæ, secundum eundem Abb. in cap. clericis.
ne cleric. vel monach. 2. colum. sensit Innoc. in
cap. vnico, de obligat. ad ratiocin. & est communis opinio, vt Ripa testatur in d. c. 2. de iud.
num. 106. Quartò
vtcunq;vtcunque fiat hæc delegatio,
valida erit in hunc sensum, vt iudicium teneat,
licet delegatus commissione vsus peccet gra
uissimè, quemadmodum latè notant Abb.
& Decius, numero 7. in d. capit. de iudic.