Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAP. II.

CÆSARVM constitutionibus statutum est, imò præceptum tutoribus statim accepta tutela, vel ex pecunijs pupillaribus prædia emere, vel easdem pecunias iuxta vsurarum modum fœnori dare. l. tutores in 2. C. de admi. tutor. l. quoties. ff. eod. titu. in prin. quod absurdum esse apparet, siquidem nec pietatis causa licet vsuras exercere, capit. super eo. de vsuris. quam ob rem opinor, minimè licere tutoribus pecunias pupillares fœnerare, quicquid veteres Iurisconsulti, & Cæsares existimauerint. Sic & Nouella Iustiniani constitutio de his, qui oblig. se haber. perhib. res mino. §. quoniam. colla. 6. & C. de administr. tut. prima cōstitutioconstitutio permittens tutori pecuniāpecuniam pupilli mutuo sub vsuris dare ad alimenta pupillo exhibenda, admittenda non est. Nec itidem tenebitur tutor, qui pecuniāpecuniam pupilli in proprios vsus conuertit authoritate propria, vsuras pupillo dare, etiam si contrariũcontrarium visum fuerit Iurisconsultis in l. qui sine. ff. de neg. gest. l. tutor qui repertoriũrepertorium. §. pecunia. l. non existimo. ff. de admi. tut. l. 1. C. de vsur. pupil. nam licet, vt statim probabimus, |

p. 328

teneatur tutor pupillo ad interesse damni emergentis, & lucri cessantis, non tamen ad vsuras, quamuis prædicta Iurisconsultorum responsa defendere conetur Carol. Molin. de contracti. numer. 57. & quæst. 76. cuius sententia admitti posset, si ipse boni viri arbitrium in his taxandis vsuris, quod ipse requirit, intellexisset esse exigendum, quantum ad rationem interesse damni emergentis, aut lucri cessantis. atq;atque ita eodem modo est ad praxim deducendus text. in d. l. tutor qui. §. idem solent. cùm alioqui tolerandum non sit fœnoris exercitium etiam in fauorem pietatis.

Illud sanè obseruandum est, tutorem, & curatorem, qui iuxta veteres iuris ciuilis sanctiones tenebatur pecuniam pupillarẽpupillarem mutuo dare sub vsuris. l. ob fœnus. ff. de admin. tutor. l. si pecuniam. C. de vsuris pupill. teneri omninò hodie eam pecuniam, vel in emptionem prædiorum expendere, vel eam alicui mercatori tradere ad partem honesti, & liciti lucri recipiendam, secundum regionis, & prouinciæ mores, quibus inspectis lucrum honestum potest absq;absque verisimili damno minoris tutor accipere, & minori adquirere. text. optimus in c. per vestras. de dona. inter vir. & vxor. cuius ratione & authoritate idem ad notârunt Bart. Paul. Cast. & Alex. in l. Diuus Seuerus. ff. ad l. Falc. Bar. in l. tutor qui repertorium. §. si post depositionem. ff. de admi. tut. Rom. consi. 28. & latius consi. 139. Soci. consil. 2. lib. 1. col. vlti. Deci. consi. 192. col. 1. Io. Lupi. in d. c. per vestras. 6. notab. §. 7. Salycet. in Auth. nouissimè. C. de administ. tuto. alioqui si tutor hac in parte negligens fuerit, cùm commodè posset id lucrũlucrum minori adquirere, tenebitur, & condemnabitur in id, quod interest, quemadmodum probatur in d. §. si post depositionem. & in d. l. tutor. in princ. ac fatentur præcitati Doctor. potissime vbi erga se ipsum tutor diligens fuerit in his ce lucris adquirendis. l. quicquid. C. arbit. tute. tex. insignis in l. tutor. secundũsecundum dignitatem. §. 1. ff. de admin. tut. gloss. in c. vlt. 12. q. 4. cuius meminêre Abb. in c. 1. col. 2. de in integ. rest. Barb. in capit. edoceri. col. 2. de rescript. quo fit, vt in ea prouincia, vbi frequens est redituũredituum annuorum venditio, maxima dignus culpa censeatur tutor, qui pecuniam pupilli in id negocium expendere neglexerit, ac iure optimo damnādusdamnandus erit in id, quod pupilli interest eius pecuniāpecuniam ociosam fuisse, absque vllo lucro apud tutorem curatoremuè.

Cæterùm satis controuersum est, possitne absque vsuræ crimine pecunia pupillaris, aut dotalis mercatori artis negociatoriæ perito tradi, eo pacto, vt quolibet anno ex ratione lucri semper salua ipsa sorte, certa quantitas pupillo, aut vxori detur? Quæ quidem quæstio adeò necessaria est ad huius capitis integram resolutionem, quod omitti commodè non possit, & ideo ad magis expeditam eius cognitiōemcognitionem eam aliquot conclusionibus distinguam, quid iure verius, quid Doctorum calculis receptius, quid denique animæ consultius, & vtilius sit, breui vsus compendio ex iuris tàm humani, quàm diuini professoribus exponens.

Prima conclusio. Iure, & ratione societatis potest quis dare licitè propriam pecuniam mercatori hac conditione, & pacto: vt pecuniam accipi

2

*ens mercatoriam artem exerceat laborem & industriam subiturus, lucrum verò ex ea adquisitum simul & damnum sequutum communia sint vtriusque. tex. optimus in lege. societas. ff. pro socio. & in §. de illa. Instit. de societat. Nam & ita, inquit Iustinianus, coiri societatem posse nemo dubitat, vt alter pecuniam conferat, alter non conferat, & tamen lucrum sit commune, sæpè etenim vnius ex socijs diligentia tantùm præstat, quantùm pecunia ab alijs collata: quam quidem sententiam latè explicat Petrus à Perusio in tractatu de duobus fratribus. parte quarta, quæstione prima & sequentibus: quod autem diximus de damno ita accipiendum est, vt intelligamus de damno contingente in ipsis mercibus, & in ipso negociationis exercitio, non autem de periculo pecuniæ in societatem istam collatæ, nam id ad eum, qui eam contulit, pertinet, licet possit aliud in pactum & conuentionem æquissime deduci: contingit siquidem, industriam & diligentiam illius, qui artem negociatoriam exercet, non esse æqualem precio, & æstimatione ipsi pecuniæ ab altero in societatem collatæ, & ideò oportet ad æquum rem ipsam deducere, ac non tantùm mercatorem ipsum lucri, quod superest deductis damnis, partem dimidiam consequi, sed & si quid ex sorte & pecunia ab altero collata perierit, pro parte dimidia socio resarcire. vt tandem sicut propter eius industriam mercator dignus non erat dimidia lucri parte, ita compensationis vi, cùm eam sit habiturus, & damni dimidiam partem soluat, fortuna sortem ipsam inuasa. quod est hac in re maximè obseruandum, ad intellectum glossę in lege prima. C. pro socio. & eorum, quę tradunt inibi Paulus & Salycetus quæstione tertia, Cumanus consilio nono, & Iason in §. sequent. & de actionibus. numero 43. sequentibus. Petrus Perusius latius in dicto tractatu. & Alexand. consilio 131. libro quinto. Sed si industria alterius sit æqualis pecuniæ ab altero in societatem collatæ, procul dubiò ad iustam societatem, lucrum deductis expensis, & rebus deperditis commune erit, damnum verò contingẽscontingens in pecunia ad eum, qui eāeam contulit, spectet, siquidem & tunc is, qui industriam diligenter adhibuit, operam itidem perdiderit. gl. insignis in l. si non fuerint. verb. Solus. ff. pro socio. quāquam |

p. 329

Doctores probant, & sequuntur. Imo hoc in casu, cum industria, & opera vnius ex socijs æquiualet pecuniæ ab altero in societatem constitutæ: & finita societate nullum lucrum supersit, nec quicquam aliud præter pecuniæ quantitatem ab altero collatam, illa est vtriq;vtrique socio Communis, ea ratione, ꝙquod operam & industriam sorti æquiualentem alter perdiderit absq;absque eius culpa, alioqui sequeretur, alterũalterum ex duobus socijs paria in eam societatem deducentib. totum id, quod contulit in CōmunemCommunem vtilitatem, amittere, alterum verò saluum cōsequiconsequi. hoc verò refragatur societatis legibus. l. si id quod. in princ. & §. item Celsus. l. cum duob. §. quidam sagariam. ff. pro socio. l. 3. tit. 10. par. 5. & expressim adnotauit glo. in l. 1. C. pro socio. Bal. in l. cùm patruus. C. comm. vtriusq;vtriusque iudic. Ias. in d. §. sequens. col. vlt. Abb. in d. c. per vestras. 2. colu. Sed tamen id pluribus displicet, & ideò, vt & hoc obiter adnotemus, sententia glo. procedit, vbi apparet, pecuniæ periculum esse vtrique socio Commune, nam alioqui si id spectet ad eum, qui pecuniam contulit, vel ex pacto, vel ex iure, non erit pecunia communis, nec eius aliqua pars ad alterum, qui operāoperam & industriam subit, pertinebit, vt explicat Ioann. Lupi. in dicto cap. per vestras. 6. notab. §. 12. nu. 9. post Ange. in tract. de duob. fratribus. q. 15. nihilominus gloss. opinio admittenda erit, vbi opera & industria alterius esset æqualis, non tantùm vsui ipsius pecuniæ, sed etiam ipsimet pecuniæ, sicuti tradit Petrus Perusinus in dicta 4. part. 2. col. & demum. q. 2. qui elegāterleganter docet, iudicis, & prudentis ac periti hac in re arbitrio committendum iudicium, de pecuniæ & operarum atq;atque industriæ valore, æstimatione, & compensatione. idem tenet Socin. hanc quæstionem diligenter discutiens consilio 265. lib. 2. col. 4. tex. in specie in l. in proposita. ff. pro socio.

Quin & pecunia mutuo dari poterit sub huius primæ conclusionis conditionibus legibusq́;legibusque, nec vsurarius hic contractus censebitur, cùm ex pactis appositis appareat, potius initāinitam fuisse societatem, quàm mutui contractum, sicuti existimat Guido Papæ. q. 186. argumento deducto à Iurisconsulto in l. vbi ita donatur. ff. de donat. causa mor. & notatis in c. constitutus. de religi. domi.

Secunda conclusio. Pecunia in societatem licitè dari non potest eo pacto, vt accipiens eam periculum eius subeat, sitq́;sitque salua & integra conferenti, lucrum verò ex ea partum vtriq;vtrique commune.

3

*Hæc probatur, quia contra leges societatis est, commo dum & lucrum percipere, damnum verò effugere. l. si non fuerint. in prin. vbi Accursius hanc sententiam tenet. tex. optimus in dict. §. quidam Sagariam. Petrus à Perusio in dict. 4. part. q. 1. colum. 4. Ioan. Ligniano Card. Ancha. & Abb. in cap. vltim. de vsuris. Bald. in l. 1. q. 9. C. pro socio. Salycet. in Auth. ad hæc. q. 14. C. de vsur. glo. singularis in cap. pleriq;plerique. 14. quæsti. 3. Roman. consilio 238. Abb. in ca. per vestras. de dona. inter virum & vxorem. & ibidem Ioann. Lupi 6. notab. §. 11. dicens num. 6. hanc sententiam Communem esse, quam etiam sequuntur & probant Florent. 2. part. titu. 1. ca. 7. §. 37. Laurent. à Rodulphis in repetit. cap. consuluit. de vsuris. 2. part. quæst. 19. Angel. Areti. in §. de illa. Institut. de societate. Deci. in l. si pascenda. 2. col. C. de pact. idem consil. 116. Abb. consil. 77. lib. 1. & consil. 114. lib. 2. Diuus Thomas. 2. 2. qu. 78. arti. 2. ad quintum. & Conrad. de contractibus. q. 97. ex quibus apparet, hunc contractum iniquum esse, ac restituendum fore, quicquid damni huius pacti causa alteri socio contigerit. nam & esse vsurarium pactum istud quibusdam placuit, quod tamen non est ita simpliciter dicendum, cùm deficiat causa mutui, ac sit satis, societatem istam censeri iniquam in damnum proximi, secundum Communem opinionem, quam latè tradit Socinus consilio 265. libro secundo, probatur item hæc conclusio apud Iurisconsultum in leg. Si Titius. versicul. sed nec ipsius. ff. de præscriptis verbis. cuius præter Paul. Castren. inibi meminerunt Ias. & Nouiores in l. si pascenda. C. de pact. & Soci. in d. consil. 265. col. 6.

Huic conclusioni obijcitur Iurisconsulti locus in l. si non fuerint. ff. pro socio. §. ita coiri. vbi censet ita coiri societatem posse, vt nullam partem damni alter sentiat, lucrum verò commune sit, idem probat Iustin. in dict. §. de illa. & Regia l. 4. titu. 10. par. 5. constat igitur, prædictum societatis pactũpactum licitum omninò esse, quamuis ea cōditioneconditione initum sit, vt tradens pecuniam in societatem, & commercium exercendum ei, qui operam & industriam, ac laborem subiturus est, nullum in ipsa pecunia damnum patiatur, imò ea sibi salua sit, licet perierit absq;absque culpa socij, lucrum verò commune sit vtriq;vtrique. quamobrem his authoritatib. moti hanc pactionem licitālicitam esse, & absque vllo crimine fieri posse existimârunt Host. in d. c. per vestras. Et quidam alij à iunioribus relati, quibus respondendum erit prænotato vero sensu Iurisconsultorum. Ea etenim pactio, vt lucrum commune sit, damnum verò ad alterum pertineat, minimè proderit, nec obtinet, vbi in ipsa negociatione damnũdamnum & lucrũlucrum accesserint, siquidem lucrum eo casu deduci nōnon potest, quin & prius damnũdamnum deductum fuerit, cùm illud tantùm lucrum sit, quod compensatione damni facta liquido superest, igitur is, qui lucri hoc pacto deducti, & liquidi, partẽpartem consequitur, damni etiam particeps esse censetur, sic & cùm lucrũlucrum tantũmodòtantummodo in societate contigerit, prędictæ pactioni locus nōnon erit. Quum verò |

p. 330

solum damnum acceptum fuerit, tunc ea pactio proderit. Nam si millenos singuli socij aureos in societatem, subsequuta conuentione, quod ad alterum tantùm damnum pertineat, lucrum verò sit Commune, contulerint, nullumq́ue lucrum supersit, imò damnum eueniat ducentorum aureorũaureorum, & societas dissoluatur, alter mille aureos quos intulit, alter tantùm octingentos habebit, quemadmodum explicat Theophilus in d. §. de illa. id ipsum obscurè tamen senserunt Calder. in c. vlti. q. 2. de vsur. & Laurent. à Rodulphis de vsuris. 2. par. q. 19. vt hinc possit deduci, pactionem illam, cuius meminêre Iurisconsulti, & Iustinianus, non pertinere ad societatem, quæ inita fuerit ex pecunia vnius, & industria alterius, quasi iniquum sit, periculum pecuniæ ad alterum, qui industria vtitur, pertinere, lucrum verò commune fore. Præsumitur etenim, pecuniam illāillam mutuo dari eo pacto, vt mutuanti vltra sortem detur pars illa dimidia lucri, quæ quidem pactio vsuram sapit. non idem erit, vbi societas fuerit contracta vtrinque collata pecunia, cùm in ea specie verè contractus sit societatis, nec mutuum præsumi rectè valeat. Ego sanè & si sciam in hac posteriori specie non ita contingere vsuræ præsumptionem, sicuti in priori: opinor tamen esse societatem iniquam, ob eam cōditionemconditionem, quòd lucrum cōmunecommune sit, damnum verò alteri tantùm socio immineat, siquidem ea est Leonina societas, cuius meminit Iurisconsultus in dic. l. si non fuerint. §. vltim. ex Æsopi apologo, quem & Erasmus in Chiliadibus explicat. Et ideò cum ad iustæ, & æquæ societatis ius pertineat, æquales inter socios paria conferentes portiones distribui, omninò iura societatis violantur, cum ita pactũpactum sit, vt æqualia conferentes non æquè lucri & damni sint participes. quod item probatur ex eo, quòd societas quædam fraternitas esse censetur. l. verum. ff. pro socio. & ideò contra naturānaturam societatis est, pactum iniquæ & inæqualis distributionis. idem deducitur ex lege. Socius pro filia. vbi hoc notat Paulus Castrensis. ff. pro soci. Hoc item asserit Hostien. in summa tit. de vsuris. §. an aliquo. versi. quid si periculum, vbi hāchanc secundum principalem conclusionem, ni fallor, asseuerat. Sic & pactum societati appositum ex quo inæqualitas sequitur, non valere, tenent Accursius & Azo in dicta leg. si non fuerint. & ibi Doctor. quorum opinionem sequuti testantur Communem esse Corneus column. 1. & ibi Purpurat. col. 2. in l. si pascenda. C. de pact. Soci. consil. 265. col. vlt. lib. 2. idem Corn. consi. 112. & consil. 320. lib. 4. idem fateatur Fulgo. in dicta l. si non fuerint. in prin. scribens, Azonis sententiam communiter receptam esse, quod sæpissimè Corneus profitetur, sicuti commemorat Aymon consi. 173. nu. 1. Et licet Philippus Dec. in d. l. pascenda. col. 2. ab Azone dissentiat, asserit tamen eius opinionem Communem esse, idẽidem inibi Decio respondens existimat Curtius Iunior. col. 1. probat eandem opinionem Abb. consil. 78. lib. 1.

Hinc primò apparet, tunc pactionem hanc de diuidendis inter socios lucris proportionibus, & partibus dissimilibus, & inæqualibus valere, cùm in ipsam societatem imparia socij contulerint, quia vnus maiorem quàm alter partẽpartem in eam intulit, quod præcitati authores passim & frequentissimè fatentur. & sensit gloss. in dicto §. de illa. probaturq́;probaturque in dict. l. si non fuerint. vbi glo. Nec enim æquum est, æqualem habere partem eum, qui minus quàm alter socius in societatem deduxerit, quod & Aristo. scribit, lib. 3. Politic. capi. 6. qua in re sit satis, hanc illationem frequentissimo omnium consensu probatam esse, & præter alios notat Corne. optimè consi. 196. lib. 3.

Secundò constat verus intellectus, veraq́;veraque & propria interpretatio ad tex. in d. l. si non fuerint. in princ. & in dicto §. de illa. ad gloss. in d. l. si pascend. verb. Portionibus. quibus probatur, pacto fieri posse, vt inter socios distributio fiat pro proportionibus inæqualibus. id enim verum est, viri boni arbitrio, cùm vnus ex socijs maiorem partem, vel sortis, vel industriæ in societatem contulerit, quod expressim probatur in d. §. si non fuerint. & est omnium Communis sententia.

Tertiò ex hoc dubia redditur responsio Philippi Cornei in consilio 187. lib. 3. col. 3. versi. nec obstat. quo in loco censet, valere iure optimo eam pactionem, qua cautum inter socios sit, vt qui ex eis minorem portionem in societatem contulit, æqualem habeat lucri partem cum his, qui maiorem impẽderuntimpenderunt, quasi reproba sit pactio inter socios paria conferentes de inæquali portionum diuisione, non sic ea, qua agitur, vt imparia conferentes parem habeant lucri partem. Ego profectò non video iustam discriminis rationem, imò ex ipso Iurisconsulto in d. l. si non fuerint. censeo, vtranq;vtranque pactionem iniquam fore, cùm vtrobiq;vtrobique contra legem societatis non æqua sit lucri diuisio, nec congruens partibus in societatem deductis, atq;atque ita aduersus CorneũCorneum tenet Purpur. in d. l. si pascenda. nu. 31. licet Aymon d. consil. 173. videatur Cornei responsum admittere.

Quartò hinc scribit Roma. consi. 168. vlti. dubio, contracta inter duos parem pecuniam conferentes societate, quorum alter operam dederit negociationi, esse omninò arbitrio boni viri maiorem lucri partem huic, quàm socio quiescenti adsignandam iuxta æstimationem operarum, laboris & industriæ, quod deducit ex dict. l. si non fuerint. idem adnotârunt post Roman. |

p. 331

Gerard. à Petra Sancta. sing 68. Purpurat. in d. l si pascenda. num. 14. & Iason in l. illud. num. 8. C. de collat.

Quintò infertur, posse defendi opinionem eorũeorum, qui asseuerant, in societate omnium bonorum præsentium & futurorum nihil referre ad eius æquitatem, quod alter ex socijs plura bona in societatem deduxerit, maioriq́ue præditus sit industria. Nam etsi, vt fieri solet, ex æquis portionibus finita societate sit facienda diuisio, omniaq́ue & adquisita & adquirenda pariter diuidantur & communia sint: iusta tamen censetur societas ob spem illam, ex qua etiam si socio pauperiori ingens patrimonium obuenerit, id erit commune vtrique. Sic sanè visum est Corneo consil. 310. lib. 4. col. 4. versic. Nec obstat. & consi. 187. lib. 3. col. pen. Soci. cons. 160. lib 2. colum. 7. versi. ex quib. Deci. in consi. 66. colum. penul. & consi. 68. col. 2. & Purpurato. in d. l. si pascenda. num. 38. facit tex. in l. 3 §. 1. ff. pro socio. optimus tex. in l. Socius pro filia. ff. eodem. quo in loco traditur: an ex bonis societatis omnium bonorum contractę, sit dos danda filiæ alterius ex socijs, & id explicant eleganter Decius in dictis duobus responsis. Corneus consilio 52. libro tertio. Socinus consilio 211. libro secundo post Bald. in l. si patruus. C. commu. vtri. iudic. numero 10.

Sextò poterit ex his perpendi, sitne vera interpretatio, quam ad dict. §. de illa. tradidêre Panorm. in d. c. per vestras. colum. 2. idem in consil. 77. libro 1. & Anani. in dicto c. vltim. de vsuris. nu. 7. dum arbitrantur, pactionem illam à Iustinia no probatam, qua actum sit inter socios, quod lucrum commune sit, damnum verò ad alterũalterum pertineat, tunc procedere, cùm societas contrahitur inter duos, quorum vnus pecuniam, alter industriam exhibet in societatem, & is qui industriæ & laboris operam daturus est ab altero stipulatur, se liberum fore à periculo, & damno pecuniæ in societatem collatæ, lucri verò æquè participem. At si conferens pecuniam id ab altero stipuletur, & in pactum deducat, illicitam esse eam pactionem opinantur, alienamq́,alienamque à mente & ratione Iustiniani & iurisconsulti. Fateor equidẽequidem, hunc sensum maximè conuenire Iustiniano & iuriscōsultoiurisconsulto, & tamen quia quandoque bonus vir arbitrabitur, posse absq;absque vlla iniquitate pactum hoc fieri in fauorẽfauorem & vtilitatem eius, qui pecuniam in societatem contulerit: tertiam hac in quæstione proponāproponam, non inutilem assertionem.

Tertia conclusio. Potest licitè dari pecunia alteri, vt per eum adhibita industria quæstuaria ars ex

4

*erceatur, ita contracta societate, quod pecunia salua sit, eiusq́ue periculum ad mercatorẽmercatorem pertinet, lucrum tamen, quod alioqui æquis portionib. commune foret, maiori ex parte ad subeuntem pecuniæ periculum spectet, quasi ea pars lucri, quæ dimidiam excedit, iustum sit arbitrio boni viri preciũprecium subeũdisubeundi periculi. Quod probatur. Nam contractus societatis separatim initus iustissimus est. Et similiter contractus is, quo agitur, vt pro periculo pecuniæ, certa iusta merces detur ei, qui eam promittit saluāsaluam fore: sicuti paulò pòst manifestè ostendemus: igitur nihil impedit, quin & hi duo contractus licitè simul fieri possint. hanc conclusionem asserunt Ioan. Maior in 4. distinct. 15. quæstio. 48. & sequenti. & Syluest. verb. Societas. 1. quæst. 2. quibus suffragantur Ioan. Lupi. in dicto cap. per vestras. 6. notab. §. 12. numer. 8. Petrus Perusinus in tractat. de duobus fratrib. 4. par. quæstio. 1. Purpurat. in dicta l. si pascenda. nume. 37. existimantes, posse societatem ita coiri ex vnius pecunia & industria alterius, vt pecunia salua sit: lucrum verò commune, vbi alterius industria non æquiualet pecuniæ, nec iuxta societatis æquitatem alter socius, qui industria vtitur, dignus est dimidia lucri parte, sed tertia forsan aut quarta. Et ideò constituitur illi dimidia lucri pars in precium suscepti periculi ipsius pecuniæ, & sortis ab altero in societatem collatæ, atque ita posse intelligi text. in dicto §. de illa. & in dicta l. si non fuerint. Ioan. Lupi. & alij censent, quibus addendus est Caieta lib. 16. responsionum cap. 11. qui opinatur, hanc tertiam conclusionem procedere, vbi hi duo contractus, societatis quidem & periculi suscepti, fuerint ex interuallo initi & constituti. quod si vnico actu & contextu fiant, eam pactionem iniquam esse, ex eo, quòd contractus societatis falsæ, & veri mutui sub vsuris iniquis tractetur. Sed tamen quidquid ipse dixerit, mihi magis placet cōtrariacontraria sententia, quam secundum conclusionẽconclusionem tertiam veram esse existimo. Nihil etenim refert, fiant hi duo contractus, simul, an ex interuallo modò fraus omnis absit. Quam ob rem vt obiter & illud, quod ad periculi suscepti conuentionem attinet, explicemus, tractandum erit de fœnore traiectitiæ pecuniæ.

Constat sanè ex iuris Cæsarei responsis & constitutionibus, licuisse nauticum fœnus exerceri, eo quidem pacto, vt qui mutuat aliteri mille aureos vltra mare vehendos, aliquid præter sor

5

*tem ipsam accipiat in precium suscepti periculi, promittit enim eam pecuniam saluam fore, & si perierit, eam se non petiturum: sicuti probatur in l. 1. l. nihil interest. l. Periculi. ff. de nau. fœnor. l. 1. & 2. C. eod. titu. in hac etenim specie quod vltra sortem accipitur, non datur ratione mutui, nec propter vsum pecuniæ, nec propter nudum interesse interusurij temporis, sed propter aliam iustissimam causam, nempe periculi contra naturam mutui spectantis ad creditorem. Et prætereà valet pactum cum tertio |

p. 332

à mercatore factum: quod si pecunia, aut merces aliæ saluæ venerint ad portum, habebit is certam summam in precium periculi suscepti: si verò perierint, tenebitur emendare damnum. l. in naue Saupheli. & ibi Pau. Castr. ff. locat. Alexand. in l. à Titio. colum. 1. ff. de verb oblig. Iason in l. illa stipulatio. in princ. eod. titulo. Lauren. à Rodulphis in c. consuluit. 3. par. quæstio. 3. Ioan. Ananias. in capit. vltim. de vsuris. quæst. 13. Ioan. Lupi in dicto capitul. per vestras. 6. notab §. 9. num. 5. Si pactum istud cum tertio fieri potest: ergo & cum creditore, modò absit fraus. Itaque nauticum fœnus ratione suscepti periculi à creditore licitum esse, asserunt Iac. Butr. in l. 1. C. de nautico fœno. Bald. in l. 1. colum. 4. C. de summa trinitat. Conrad. de contractib. quæstio. 39. conclus. 1. Florentin. 2 par. tit. 1. cap. 7. §. 21. Thomas in tracta. de vsuris. quæst. 9. Iacob. Almain. in 4. senten. distinct. 15. & inibi Gabriel quæstione 11. column. 8. & Ioan. Maior q. 31. column. vltim. Et Syluest. verb. vsura. 1. §. 35. Angel. eod. verb. §. 37. Caieta. verb. vsura. exterior. versicul. duodecimus casus. Pulchrè Caro lus Molinæus de contract. quæstione 3. qui idẽidem esse censet, vbi creditor aliud mutuatæ pecunię periculum recipit quàm traiectitium & marinum: ob eandem rationem: post Bald. in dicta l. periculi. & in rubric. C. de naut. fœno. Paul. in l. 1. C. eod. tit. Et Angel. verb. vsura. 1. quæst. 38. ad finem.

Quibus obijcitur textus insignis in cap. vltim. de vsur. Nauiganti, inquit Gregorius Nonus, vel eunti ad nundinas certam mutuans pecuniæ quantitatem, eò quod suscipit in se periculum recepturus aliquid vltra sortem, vsurarius est cẽsenduscensendus. Hac siquidem responsione visum est, quibusdam præcedentem euerti conclusionem ita vrgenter & validè, vt nulli vnquam licitum sit refragari, ob authoritatem Summi Pontificis rem hanc summo decreto definientis. Hæc verò obiectio tollitur varijs huius decretalis interpretationibus.

Primùm equidem Romani Pontificis responsum obtinet, vbi deficit probabile dubium & periculum, cuius causa iustè aliquid recipiatur: imò vani periculi susceptio prætexitur, vt hoc colore quæsito, creditor, qui nullum iustum damni metũmetum habet, nec periculum aliquod verè subit, certus sit de conuento vltra sortem lucro. Sic sanè existimat intelligendum esse tex. in dict. c. Nauiganti. Car. Mol. d. q. 4. idem tradit Adria. in tract. de vsuris. c. occurrunt ad primum. quibus ipse non assentior, quippe qui videam maxima imminere nauigantib. pericula, & res, quę per maria transuehuntur, plurib. subiacere incommodis. Cuius quidem fortunæ & periculi meminit Summus Pontifex in d. c. vlt. ideò aliter est ea difficultas excutienda.

Secundò tex. in d. c. vlt. eum sensum habet, vt censeri debeat vsurarius is, qui nauiganti, vel eunti ad nundinas mutuat pecuniam eo pacto & cōditioneconditione, qua cautum sit, contractum suscipiendi periculi cum eo fieri debere: alioqui non mutuaturus, quasi in hac specie ratione mutui & periculi simul aliquid vltra sortem capiatur: siquidem ratione mutui cogitur alter cum creditore de suscipiendo periculo sub certa mercede conuenire, hæc verò conuentio vltra sortẽsortem deducitur in pactũpactum, & ob id vsuraria est datio mutui, alioqui licita foret iudicanda mutui datio, quæ liberè fit, & tamen debitor cum creditore cōuenitconuenit, sponte de periculo mutuatæ pecuniæ suscipiendo certa constituta mercede. in hunc equidem modum dictam decretalem accipiunt & intelligunt Florent. d. §. 21. Conrad. d. q. 39. Ioan. Maior dicta q. 31. Syluest. & Caietan. in locis paulò antè adductis. atque hic sensus verè proprius est, & frequentiori Theologorum iudicio probatus.

Tertiò tamen Adrianus in 4. senten. in tract. de vsur. ca. occurrunt. aliter existimat hanc controuersiam definiendam fore: scribit etenim, non esse vsurariam mutui dationem eo pacto factāfactam, quòd contractus suscipiendi periculi ipsius pecuniæ certo precio fiat cum ipso mutuante: aliter non mutuaturo: modò iustum sit precium periculi suscepti. Quam ob rem intelligit RespōsumResponsum Romani Pontificis in dicto capitul. vlti. eo casu, quo precium periculi suscepti est iniustum, & excedit iustam ipsius rei mercedem. Priori siquidem casu nihil verè vltra sortẽsortem accipitur: at in posteriori vltra sortem recipitur id, quod iustũiustum precium excedit, & tandem causa mutui: igitur vsura prauè committitur. Huius authoris opinio, quò ad priorem partem, nam posterior absq́,absque difficultate procedit, coadiuuatur ex eo, quod mutuans rustico mille eo pacto, vt secum conueniat de cultura agri iusta data mercede, alioqui nōnon mutuaturus, vsurarius nōnon est, quippe qui nihil vltra sortem recipiat, cùm iustam operarũoperarum mercedem soluat operātioperanti: secundum Bal. in l. Rogasti. §. si tibi. col. 2. ff. si cer. petat. Floren. 2. par. tit. 1. c. 7. §. 10. Ioan. Lupi in ca. per vestras. §. vlt. nu. 39. quo in loco similia adducit exempla, quibus accedit, quod Socin. adnotauit in l. si quis. ff. si si certum petatur. num. 12. scribens, contractum esse vsurarium: si quis domum conduxerit mutuans locari centum, & ob id minus iusta mercede constituta. sentit enim vsuram in hac specie non subesse, vbi ex hoc mutuo non foret iusta domus pensio diminuta. idem probatur ex alia eiusdem Adriani sententia, qui in tract. de vsur. super quartum sentent. cap. Sed dubium videtur. in fine, censet, nullum vsuræ vitium committi, si quis alteri mille mutuauerit eo pacto expresso, vt debitor iusta solu|

p. 333

tam ercede ad eius molendinũmolendinum proprium triticũtriticum molendum ferat, cùm ex ea pactione nullũnullum damnum debitori immineat, nec creditori lucrũlucrum aliquod accedat iusto ei precio soluto. VerũVerum aduersus Adrianum, & ea, quæ in comprobationem adducta sunt, instat ratio vrgentissima, ex qua constat, vsuram committi, si vltra sortem ex pacto debitor obligetur aliquid indebitum, & ad quod minimè tenebatur agere. Est enim omnium consensu receptum, mutuantem centum, non posse in pactum deducere, quod debitor teneatur ei totidem mutuo dare cùm petierit, nisi eo modo id debitor promittat, quo secluso pacto à iure cogitur creditori mutuare, quod & nos probauimus libro primo harum Resolutionum, capit. vltimo. & prætereà, quoties debitor ratione mutui vltra sortem obligatur ad aliquid, quod agere non tenebatur: vsura est gloss. Bartol. & communiter omnes in dicto §. si tibi. Et probatur ac colligitur ab vsuræ definitione. ergo Adriani opinio procedere nequit, cùm in ea specie & casibus modò adductis ratione mutui debitor cogatur id ꝓmitterepromittere, quod agere minimè tenebatur. Item & illud hanc partem plurimum contra Adrianum probat, quod debitor cogitur amittere libertatem, quam iure habet cum alio, quàm creditore paciscendi de periculo suscipiẽdosuscipiendo: frumentum ad aliud molendinum deferendi, alibi operas culturæ impendere. Hæc autem libertas precio æstimari arbitrio boni viri potest, nec id negari poterit. igitur aliquid vltra per creditorem mutuantem à debitore exigitur, quod est precij æstimatione dignum, alioqui frustra in pactum id deduceretur. Ex quibus Adriani rationibus satis apertè respondetur. Quam ob rem contrariam sententiam his omnibus, quæ ab eodem Adriano, Baldo, Socino & alijs deduxi, probātprobant, & tenent Ioan. Calderin. Anchara. Cardinalis, Abbas columna penultima. Ananias numero 18. in capitulo vltimo. de vsur. Laurent. à Rodulphis in capitul. consuluit. 2. parte. quæstion. 38. Caietanus 2. 2. quæstione 88. articu. 2. Florentin. dicto capitulo 7. §. 8. Conrad. de contractibus. quæstione 36. Ioan. à Medina de contract. & restituti. capit. de vsura restituenda. quorum opinio Communis est secundum Syluest. verb. vsura. 1. quęstio. 7. quibus sanè diligenter inspectis ipse opinor, hanc vltimam sententiam veriorem esse, & ea ratione minimè in iudicio exteriori, nec in interiori cogendum esse debitorem, pactiones, quarũquarum modò meminimus, obseruare, propter earum iniquitatem.

Quantum verò ad restitutionem attinet: aliquot sunt præcipuè notanda. Primùm creditorem omninò teneri, & cogendum fore, has pactiones debitori remittere, eamq́ue ab earum obligatione eximere. Secundò, si creditor iam his fuerit vsus conditionibus, tenebitur debitori restituere, quodcunque damnum ei contigerit ex dictis conuentionibus. Tertiùm nullo damno dato debitori, nihilominus tenebitur creditor ei reddere, quantum boni viri arbitrio debitoris intersit, coactum fuisse causa mutui, præfatas pactiones inire, libertatemq́;libertatemque cũcum alijs conueniendi sibi ablatam fuisse. Et hæc quidem debitori, nōnon pauperibus sunt restituenda: quẽadmodumquemadmodum probat eleganter Ioannes à Medina, dicto capitulo de vsura restituenda. iustam autem periculi suscepti mercedem, & ea, quæ ob pactiones præmissas creditor ratione operarũoperarum, vel causa iusti precij locationis, ac simili iure habuerit: non est etiam in interiori foro cogendus restituere: quia etsi iniquè pactum fecerit, exigens à debitore vltra sortem ea, quæ ipse liberè poterat alteri præstare, tamen ad restitutionem minimè tenetur, cùm ea acceperit creditor in iustam alterius rei compensationem, quod Adriano placet, & ante ipsum Conradus probat quæstione 39. versiculo. quarta conclusio. & Laurent. à Rodulphis secunda parte quæstio. 39. post Calderinum in dicto capit. vlt.

Primò ex his apparet, etiam in ea specie cōtractuscontractus, quæ vt vsuraria damnatur in d. c. vlt. non teneri mutuantem restituere, quod ratione periculi suscepti absq;absque fraude acceperit, modò nihil vltra iustũiustum precium periculi habuerit, quod maximè est adnotandum.

Secundò constat, leges ciuiles nauticum fœnus permittentes non esse Pontificia lege sublatas: imò & hodiè vim & potestatem legum habere, iustasq́;iustasque censendas fore: tametsi eas Canonib. correctas esse asseuerent Hostiens. in summa. tit. de vsuris. §. in alijs autem. Doctores communiter vt in ibi fatetur Anani. column. 1. eos sequutus in dicto capitu. vlti. Sali. in Authent. adhæc. colum. 3. C. de vsur. Ioannes Faber in Rubri. C. de naut. fœnore. Anch. in reg. peccati. q. 5. de regul. iuris. Guido Papæ in tract. de contract. nu. 18. NāNam & præter alios authores, quorum paulo antè meminimus. & Ioannes Lupi dicto 6. notab. §. 9. n. 12. ad fin. nauticũnauticum fœnus, etiam hodiè iure canonico, minimè prohiberi existimat.

Tertiò deducitur, Conradum virum alioqui doctissimũdoctissimum deceptum fuisse, dum q. 71. de cōtractcontract. asserit, illicitāillicitam esse cōuentionemconuentionem, qua inter mercatorem & alium fit, vt is accepta certa periculi mercede, suscipiat onus, & periculum, mercium vehendarum vltra mare, quoties qui periculum suscipit nullam operam impensurus sit pro periculo effugiendo. Siquidem licitum est pactũpactum istud suscipiẽdisuscipiendi periculi ob iustũiustum illius preciũprecium, quamuis qui subit periculũpericulum nullũnullum laborem, nullam operāoperam impẽdatimpendat pro ipso euitando.

Quartò hinc poterit discuti illa quæstio, an liceat fideiussori pacisci, aut stipulari mercedẽmercedem alialique ꝓpro |

p. 334

ipsa fideiussione? Probatur etenim, id licere ra

6

*tione periculi, quod subit fideiubendo, cùm forsan pro ipso debitore integram quantitatem ex proprio patrimonio soluet, quod passim contingit, & ideò vt iustum boni viri arbitrio periculi precium poterit fideiussor à debitore absabsque vlla ratione damni, nec lucri cessantis accipere. Nec ambiguum est, hunc contractum fideiussionis, incommodum & periculosum esse fideiubenti, qui se constituit debitorem pecuniæ ab alio acceptæ. Salomon equidem consilium dat, ne quis alterius fideiussor existat temerè & inconsultè ita inquiens. Prouerb. capit. 17. stultus homo plaudit manibus suis, cùm spoponderit pro amico suo. item cap. 22. Noli esse cum his, qui defigunt manus suas, & qui vades se offerunt pro debitis. Quamobrem iustè potest ob hoc periculum, cui quis submittitur, merces constitui, quod probatur expressim in l. hoc iure. §. Labeo. ff. de donatio. l. si remunerandi. §. Maurus. ff. mandat. notant in specie Laurent. à Rodulphis in dicto capitulo consuluit. parte 3. quæstio. 3. Florent. in dicto cap. 7. §. 45. Anani. in dicto c. vlt. num. 42. Deci. consil. 7. numer. 1. Bartol. Paul. Cast. & alij in dicta l. hoc iure. §. 1. Ioan. Lupi. in dicto c. per vestras. 6. notab. §. 9. num. 10. Angel. verb. fideiussor. ad finem. Ioannes à Medina de contractib. c. de vsura restituenda. col. 8. Conra. de contractib. q. 40. quorũquorum opinio Communis est, quamuis consultius sit, ab hac pactione abstinere, & eam improbam esse contendat Carol. Molin. de vsuris. q. 31. qui legendus est ad elegantem huius quæstionis disputationem. Et præsertim quæst. 34. vbi probare nititur, licitè posse creditorem à fideiussore aliquid accipere, vt eũeum liberet à fideiussoria obligatione, quoties dubia est exactio debitoris: alioqui si certa sit debitoris solutio, nec vllum immineat fideiussori periculum, minimè liceret creditori, aliquid vltra sortem à fideiussore accipere in precium liberationis. Sic & ipse in præcedenti dubitatione communem sententiāsententiam non admitterem in eo casu, quo inspecta qualitate & conditione debitoris, nullum immineret periculum fideiussori, quasi tunc ea pactio fiat ficto & simulato periculo in fraudem vsurarum. nam vt creditor pro officio mutui nihil potest exigere à debitore, sic nec fideiussor pro officio fideiussionis: imò multo minus, ꝗaquia minus officij impendit. Sed in fauorẽfauorem cōmuniscommunis sententiæ illud accedit, quod licet in pignoribus pactum legis commissoriæ illicitum sit, & improbatum inter debitorem & creditorem accipientem pignora. textus in capitulo significante. de pignor. l. 2. & vltim. C. de pactis pignor. l. 41. titulo 5. & l. 12. titul. 13. parte 5. tamen huius

7

*modi pactio etiam ipsi contractui pignoris statim apposita inter debitorem & fideiussorem valida est, & absque vlla criminis labe fit. text. optimus in l. vltim. ff. de contrahend. emption. ex quo hoc ipsum adnotârunt Bart. in l. quamuis. ff. de solut. Abb. in dicto capitulo significante. numero 6. Bartol. & Bal. ac Salicet. in dicta l. vltima. Antoni. Fanensis de pignoribus. 4. parte. numero 7. & est communis opinio, quẽadmodumquemadmodum constat ex Carolo Molinæo de contractibus. quæstione 52. nam & idem tenent Salicet. in l. 1. C. de pact pig. Paul. Castren. in dicta l. quamuis. & in l. Titius. ff. de pignora. actione. Fabianus in tracta. de emptio. & vendit. quæst. 7. colum. 3. potest ergo pro tutela periculi, quod fideiussor subit, ei licere pactum inire, quod creditori minimè licuisset. Adhuc tamen considerandum est, hanc communem Doctorum sententiam vel falsam esse, vel quibusdam limitibus restringendam, ne fideiussores sub periculi suscepti titulo, illicitas & vsurarias pactiones creditoribus illicitas exerceant, quod manifestè probabitur, si iurisconsulti verba expendantur in dicta l. vlt. Titius, inquit Scæuola, cùm mutuos acciperet tot aureos sub vsuris, dedit pignori, siue hypothecæ prædia, & fideiussorẽfideiussorem Lucium, cui promisit, intra triennium proximum, se eum liberaturum, quod si id non fecerit die suprascripta, & soluerit debitum fideiussor creditori, iussit prædia empta esse, quæ creditori obligauerat. Quæro, cùm non sit liberatus Lucius fideiussor à Titio, an si soluerit creditori, empta haberet suprascripta prædia? Respondi, si non vt in causam obligationis, sed vt empta habeantur, sub conditione emptio facta est, & contractam esse obligationem. Hactenus iurisconsultus, ex quo nostrates immeritò adnotârunt pactũpactum legis commissoriæ licere inter debitorem & fideiussorem: & id primum, quia res datæ in pignus creditori, non fuerunt datæ in pignus fideiussori, quod inibi euidenter constar, & ideò nōnon potest quò ad fideiussorem propriè dici pactum legis commissoriæ, nec illius meminit iurisconsultus, sed alterius conditionalis venditionis. Imò si in specie prædicta, res essent fideiussori datæ in pignus pro indemnitatis cautela, non procederet pactum, de quo iurisconsultus tractauit in dicta l. vl. secundum Curtium iuniorem ibi numero 2. Bald. in cap. 1. colum. 1. de feud. dat. in vicem legis commissoriæ. Alexan. Imol. in consilio 178. libro. 7. num. 7. Sed iuxta hanc interpretationem apparet, nullum esse discrimen inter creditorem & fideiussorem: nam & cum creditore mutuante pactum fieri potest: quod si debitum intra certam diem

8

*non fuerit solutum, res quædam debitoris, quę non extitit data in pignus, sit pro eadem quantitate empta ipsi creditori, secundum Baldum indicto cap. 1. colum. 2. & ibi Aluaro. Tiraquel. libro 2. de retract. in fine, numero 138. sensit Bar|

p. 335

tol. in dicta l. quamuis. numero 2. & ideò vt discrimen aliquod ex dicta l. vlt. inter creditorem & fideiussorem cōstituaturconstituatur, ego potiorem esse causam existimo illorum, qui aduersus Baldum & Aluarotum opinantur, pactum istud non valere, quo conuentum sit inter creditorem & debitorem, quod si intra certum diem pecunia soluta non fuerit, domus quædam nec pignori, nec hypothecæ ob eam causam subiecta, empta sit pro eodem precio creditori, quod placuisse video Curtio iuniori in dicta l. vltima. column. 1. & Carolo Molinæo de contractibus. quæstio. 52. numero 362. eadem etenim est ratio iniquitatis & captionis, siue res sit pignori data, siue non, quum vtroque casu creditor vltra sortem habeat rem minus iusto precio emptam. Et prętereà licet deficiente hypotheca & pignore, non sit formale pactum legis commissoriæ: est tamen simile & eiusdem rationis, & ob id æquè prohibitum. l. non dubium. C. de legibus. deinde non tantùm formale pactum legis commissoriæ prohibitum est, sed & illi simile l. prima. C. de pactis pignorum, vbi hoc satis probatur.

Ex quibus tria deducuntur. PrimũPrimum, quò ad prohibitionem pacti legis commissoriæ, & quò ad eius iniquitatem non referre, sit res illa generaliter tantùm, an specialiter hypothecæ submissa, cùm vtrobique eadem sit prohibitionis ratio secundum Stephanum Bertrandum consilio 97. libro 1. aliâs 4. & consilio 178. libro 3. Rogerius de Mota. in l. traditionibus. C. de pactis. numero. 53. Carol. dicta q. 52. num. 361. aduersus eundem Bertrandum, consilio 245. libro 1. col. 1. & Tiraq. in dicto 2. libr. de retract. in fine. numer. 139. Secundum item quò ad hanc prohibitionem, & eius propriam rationem nihil interesse constat, fiat pactum legis commissoriæ directè, quod res maneat empta, an promissio rẽrem ipsam in eum casum vendendi præmittatur, sicuti censent Carolus in dicta quæstio. 52. num. 359. 8. Tiraquellus dicto 2. libro in fine. numero 141. quo in loco hanc sententiam deducit à gloss. Bartol. & Baldo & alijs in dicta l. 1. C. de pact. pignor. Contra Bertrand. consilio 134. lib. 1. Tertiò hac quæstione diligenter examinata, constituenda est iuxta præmissam interpretationem differentia inter creditorem & fideiussorẽfideiussorem, vt saltem responsum Scæuolæ iurisconsulti in praxi obtinere valeat, quantum ad propriam eius speciem in fideiussore: tametsi quò ad creditorem propter causam & rationem mutuinon idem sit admittendum, quam ob rem alterāalteram subijcio interpretationẽinterpretationem iurisconsulti, quò res fiat apertior.

Secundò, pactum illud inter debitorem & fideiussorem, de quo iurisconsultus tractat, ita est accipiendum, vt res empta sit iusto precio: nam tunc id licere videtur, cùm nihil habeat fideiussor vltra sortem ipsam, ac nullum lucrum adqui rat. Sic etenim eum textum intel lexêre Ioan. ab Imol. in dicto capitulo significante. num. 10. Isernia & Aluarot. colum. 2. in dicto capi. 1. de feudo. dat. in vicem legis commisso. Alexan. consilio 178. numero 9. libro 7. & Carol. Molinæus. quæstio. 52. column. 3. quorum sententia proculdubiò verior est, quàm communis aliorum opinio, quæ admittit pactum inter debitorem & fideiussorem, vt res maneat empta pro pecunia debita, etiamsi minor sit iusto rei precio, quod iniquissimum esse censeo, tametsi Imola & Carol. fateantur, ita prædictum tex. cōmunicommuni omnium consensu intelligi: VerũVerum secundum Imolæ & Alexand. & sequacium intellectum planè apparet, adhuc non esse differentiādifferentiam inter creditorem & fideiussorem: siquidem & cum creditore pactum fieri potest legis commissoriæ, ita quidem, vt res sit empta iusto precio, quemadmodum ex l. si fundus. §. vltimo. ff. de pignori. adnotârunt Abb. Imol. & Doctores in dicto capitulo significante. Doctor. in dicto §. vltimo. Bartol. in dicta l. quamuis. idem Bar. & ibi Salic. in l. 3. C. de pact. pigno. Cæpola cautela 309. aliâs. 241. incipit. pactum pignoris. Andræ. Tiraquel. optimè in dict. 2. libr. de retract. in fine. numero 136. Alexan. dicto consilio 378. Antoni. de Fano. in d. 4. part. num. 6. post alios, quos ipse allegat & Antoni. Rubeus consil. 134. Et est communis opinio, quæ probatur iure Regio in dicta l. 41. titul. 5. & lege 12. titulo 13. parte 5. idem erit, si fiat pactum simpliciter, quod res pignori data, empta sit creditori, quia intelligitur iusto precio, vti Bartol. existimat in dicta l. si fundus. §. vltimo, quem alij paulò antè citati sequuntur, quibus in hoc vltimo dicta Regia l. 12. obstare videtur, dum in ea decisum est, pactum hoc in pignoribus nullum & illicitum esse, quando debitor conuenit cum creditore, vt si intra certum diem non soluerit, res data pignori sit creditoris pro quantitate mutuata, vel ei sit empta. Ecce quod lege Regia ad reprobationem pacti satis est conueniri, quòd res sit empta, licet dictum non fuerit, pro ipsa pecunia mutuata, nec ea conuentio intelligitur pro iusto precio. Adhuc tamen poterit Regia lex congruè intelligi in hunc sanè modum, vt vtraque pars accipiatur, quando pro debito & pecunia mutuata, res pignori data, vel datur in solutum, vel venditur creditori ea conditione, si intra certum diem pecunia mutuata soluta non fuerit. Quòd si deturin solutũsolutum simpliciter, profectò data censetur pro ipsa pecunia mutuata, si verò simpliciter vẽdaturvendatur, ipse iuxta Communem Doctorum sententiam intelligerem, pro iusto precio venditionem fieri arbitrio boni viri æstimando, quo fit, |

p. 336

communem sententiam Bart. & aliorum non improbari lege Regia. Cæterum Caro. Molin. in dicta quæstione 52. numer. 360. ab hac opinione communi, quam falsam esse contendit, ex eò discedit, quòd mutuans nullum lucrum pacisci possit ratione mutui & propter officium mutuandi, etiam ratione dilatæ solutionis, sed ius vendendi & adquirendi rem debitoris, etiāetiam ob certum & iustum precium, est ipsi creditori lucrum considerabile. text. in l. si æquo. ff. de legatis 1. igitur pactum istud illicitum est, & vsurarium. Quæ quidem ratio non conuincit, nec omninò probat communem sententiam falsam esse: siquidem ipse fatear, vsurariam esse eāeam pactionem, qua actum sit inter creditorem & debitorem, vt debitor teneatur ei vendere propriam rem, quam alioqui forsan non foret venditurus, etiam si iusti precij mentio fiat, vbi ea pactio fit ex causa mutui, & ob officium mutuandi, vltra solutionem sortis: at si ea pactio fiat ad cautiorem, certiorem & tutiorem creditæ pecuniæ solutionem, veluti iure iustissimæ dationis in solutum: non video hîc aliquam subesse vsuram, sed potiùs cautum esse indemnitati creditoris, quod omninò licitum est.

Quamobrem, vt disputationem istāistam ab ipsis principijs inquiramus, obseruandum est, rationem prohibendi pactum legis commissoriæ & ei similia, in eo tantùm censeri, quòd creditor sub conditione dilatæ solutionis rem debitoris adquirat, aut emptam habeat minus iusto precio, ac tandem causa mutui lucrum percipiat: partẽpartem illam, scilicet quæ precio iusto deficit: nam hāchanc rationem leges & earum interpretes passim obseruant & præmittunt in his locis, quæ modò expressim adduximus. Pactum autem legis cōmissoriæcommissoriæ hoc proprium habet, vt pignora cadant in commissum debito ad diem præfinitũpræfinitum non soluto, & dicitur lex commissoria, ad similitudinem commissorum emphyteuticorũemphyteuticorum & publicanorum, quorum meminit l. 2. C. de iure emphy. l. commissa. ff. de publi. & vectig.

Hinc colligitur, aduersus communem sententiāsententiam, nullam debere, nec posse constitui differentiam in legis commissoriæ pactione inter creditorem & fideiussorem: nam sicuti pactum istud prohibetur cum creditore, eodem iure & cum fideiussore fieri nequit, atque vt permissum est fideiussori, ita & creditori licitum erit: quemadmodum ex prænotatis apparet.

Secundò infertur, licitum esse creditori pacisci cũcum debitore eo tempore, quo mutuum dat captis pignoribus: quòd si intra certum diem pecunia soluta non fuerit, pignora empta sint ipsi creditori iusto precio, tunc arbitrio & iudicio boni viri definiendo. l. si fundus. §. vltim. ff. de pignoribus. Quòd si priùs quàm precium istud æstimetur. resq́ue adiudicata sit emptori, debitor mutuatam pecuniam obtulerit, etiam post diem solutioni præfinitum, moram purgabit, & impediet pignorum perfectam venditionem, sicuti docent Angel. in l. cùm dominam. C. de pignoribus. Hippol. in sing. 468. Carol. Moli. dicta quæst. 52. num. 358. quod comprobari potest ex l. fundus. ff. de rescind. ven. l. si residuum. & l. si priusquam. C. de distract. pignor. Bald. in l. pactum vulgare. C. de pignor. actione. nam licet hæc venditio sit conditionalis. text. in d. l. si fundus. §. vltim. & conditio iam euenerit, tamẽtamen consummata nōnon est, donec precium æstimetur. l. vltim. C. de contrahen. emption. l. si merces. in princ. ff. locati. quamuis quadam proposita distinctione contrarium senserit Anto. Fanens. de pignor. 4. par. nu. 1.

Tertiò, hinc etiam probatur falsam esse Barto. & aliorum opinionem, qua communiter assertum est, pactum legis commissoriæ etiam cum creditore initum, ex interuallo tamẽtamen validum esse, quod ad retinendam rem, & excipiendum: licet nullum fuerit, quò ad agendum. Hæc etenim distinctio omninò falsa est, quia ratione eadem, qua nullum censetur pactum istud ab initio factum, prohibetur & damnatur factum ex interuallo: cùm enim debitor minùs iusto precio, nempe pro ipsa pecunia credita vendit pignus, aut rem aliam creditori sub conditione dilatæ solutionis: verè causa mutui creditor consequitur vltra sortem id, quod iusto precio deficit, & ideò ab vsurarum crimine immunis esse nōnon poterit. hoc ipsum probatur: siquidem negari non poterit, vsuram committi à creditore, qui ex interuallo receperit aliquid vltra sortem à debitore causa mutui, & iure dilatæ solutionis: in hac verò specie pactum istud, ex quo vltra sortẽsortem accipitur, fit causa & ratione mutui: igitur id illicitum est. Et prætereà nullibi hæc Doctorum distinctio probatur: cùm in l. Titius. ff. de pign. act. quæ passim à Doctorib. adducitur ad probationem cōmuniscommunis erroris, minimè tractatur de pacto legis commissoriæ, sed de datione in solutum, quæ fit à debitore creditori, & ea certo, ac iusto precio, vt inibi expressum est: nōnon autem pro ipsa quantitate debita. Hæc verò datio in solutum nullum habet vitium, ac iure fieri potest. l. eleganter. in fine princ. ff. de pig. actio. l. fi. prædium. & auth. hoc si debitor. C. de solutio. Ergo absque legis authoritate, hæc differentia, quæ fraudem non excludit, sed auget, fieri non debuit. Sic sanè hanc tertiam illationem pulchrè & eleganter defendit Carolus Molinæus in dicta quæstione 52. numero 363. contra Barto. in l. quamuis. ff. de solut. Abb. numer. 6. & Doctor. ibi in dicto cap. significante. Alexand. consilio 178. numero 1. & consi. sequent. libro 7. Anton. Fanensem de pignorib. 4. part. numero 6. Guido. Papæ. quæst. 6. Barto. Bald. & Salicet. & |

p. 337

Paul. de Cast. in d. l. Titius. Ripam in l. nemo potest. nume. 14. ff. de leg. 1. & alios, quos refert Tiraquellus lib. 2. de retract. in præfatione. nume. 7. & in fine. numer. 134. quibus in locis dubitat de huius Communis sententiæ veritate, existimans ex ea fraudem fieri prohibitioni legis & pacti commissorij, authoritatem sequutus Alberi. in l. 2. C. de pact. int. emp. & vend. versi. sed quid si emptor. & Cuma. consi. 148. qui censent, pacta ab initio prohibita in aliquo contractu, etiamsi ex interuallo fiant, adhuc habere fraudis suspicionem.

Quartò & vltimò, quamuis in praxi fori exterioris, & interioris, apposito pacto legis cōmissoriæcommissoriæ pro quantitate mutuata, cogendus sit creditor soluto debito pignus debitori reddere, etiāsietiamsi omninò constet, pignus ipsum iustissimè nōnon valere vltra quantitatem mutuatam. Fortassis verius est, quod in ea specie validum sit legis commissoriæ pactum cessante ratione prohibitionis. Et sanè procul dubiò in eo casu creditor nihil tenetur restituere debitori in foro interiori nihil petenti, cùm nihil vltra sortem ratione mutui perceperit, qua in re oportet diligenter rem istam perpendere, iustumq́;iustumque precium examinare, ne fraus, aut dolus sub imagine iusti precij lateat.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. II.

SVMMARIVM.