Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XIX.

SI QVIS donationem extraneo, etiam liberto fecerit, & posteà ei nascantur filij, donatio in totum reuocatur l. si vnquam C. de reuo. donationi. l. 8. titu. 4. par. 5. quòd

1

* si pater donauerit filio, quem vnicũvnicum habebat, natis postmodum ei filijs donatio reuocatur, vsque ad legitimam bonorum portionem, filiis postea natis competentem l. si totas C. de inoffic. donat. quam ita interpretantur Bartholo. Angel, & alij. ibi Bartholom. idem, Alberi. Baldus Imol. & Paul. Cast. in l. Titia Seio. §. Imperator. ff. de legat. 2. Iohann. Andre. Anto. Abba. & Imol. in capitu. vltimo de donationi. Angel. & Saly. in dicta l. si vnquam. Alex. consil. 142. lib. 2. numer. 9. quorum opinio Communis est secundum Corneum consil. 11. col. vlti. lib. 3. Tiraquel. in dicta l. si. vnquam. verbo. libertis. numero 60. & sequentibus. Ripam ibi. quæst. 47. tametsi ipse, cui non omninò aduersatur Tiraquellus, aduersus hanc communem conetur defendere, etiam in totum reuocari donationem filio factam aliorum filiorum natiuitate. Sed quia ad l. si totas. difficilimè responderi poterit, communis sententia recipienda est, & quo ad huius regni constitutiones vlteriùs examinanda, siquidem pater potest quemlibet ex filijs quinta & Tertia bonorum partibus præ cæteris meliorare. Qua ratione si donatio facta fuerit à patre filio, quæ eius legitimam portionem excesserit, ipse filius censetur ea ex parte donationis, quæ præter legitimum subsidium Quintæ & Tertiæ bonorum partibus æquiualet, omninò melioratus. Regia Taurina l. 62.

An igitur isthæc donatio filio, quem vnicum pater habebat, facta, reuocetur aliorum filiorum |

p. 154

2

*natiuitate, quo ad legitimam portionem filijs posteà natis debitam, ex bonis patris non facta Quintæ nec Tertiæ partis deductione, an quo ad legitimam tantùm eorum bonorum quæ deductis Quinta & Tertia partibus supersit, dubium est. Et videtur donationem hanc reuocari quo ad aliorum filiorum legitimam, nulla facta quintæ nec tertię partis deductione: ex eo, quod forsan pater hanc donationem minimè fecisset vnico filio, quẽquem tunc habebat, si cogitasset, existimassètve alios filios sibi nascituros: vt probatur in dicta l. si vnquam. Quin inter liberos seruasset æqualitatem, l. illud. C. de collat. l. vlt. C. commu. vtri. iudi. l. quæsitum. §. sed & ipse. ff. de fundo instr. Et præterea cùm præmittamus, donationem filio, quem pater vnicum habebat, factam fuisse, videbitur quibusdam eam iure meliorationis minimè valuisse: nam, vt quidam existimârunt, melioratio fieri non potest filio, quem pater vnicum habet, exeo quòd melioratio electio est, vt probatur in l. 9. titul. 5. libr. 3. Fori. l. 18. cum sequenti

3

*bus Tauri. electio verò in vno minimè datur, sed in pluribus saltem, vt propria sit. glos. in l. si possessor. §. 2. ff. de petitione hæreditatis. & probatur in rubri. de electione. & ff. de optio. legat. deinde optimus est text. in princip. Insti. de assignat. libert. iuncta glos. in verbo. plures. vbi pater habens plures filios poterit vni libertum adsignare. dixit ergo text. hoc licêre patri habenti plures liberos, quia si vnum tantùm haberet, non posset pater alteri, quàm illi libertum adsignare, & ideò in patre habente vnum filium, non est necessaria liberti adsignatio: vt inquit Accursi. ibidem: & eadem ratione nec iure regio congruit melioratio patri vnicum tantum habenti filium. Ad idem facit text. cum glos. in l. in fidei commissariam. §. si legatum. ff. ad Trebell. vbi prælegatum non cadit in vnicum tantùm hæredem: nec dici posset prælegatum: sed perceptio iuris hæredis, & ratione hæreditatis, sic melioratio in vnicum filium collata non est vera melioratio, sed perceptio iure legitimæ quantùm ad Tertium attinet. His etiam accedit, quòd melioratio nil aliud dictat, quàm quod meliorato præ cæteris sibi æqualibus gratia fiat, at si vnicus est filius, huic debetur tertia bonorum simul cum toto patrimonio pro legitima, excepta quinta bonorum parte, igitur nulla ei gratia fit: & ideo nec melioratio dici potest. Quod vlterius probatur, quia respectu extraneorum, totum patrimonium parentum excepta quinta parte filijs iure portionis legitimæ debetur, quamuis respectu ipsorum filiorum Quinta simul & Tertia partes excipiantur à legitimo subsidio, sed vnico existente filio reliqui extranei sunt: frustra igitur de melioratione tractatur. Atque ita ipse opinor, non posse aptari meliorationem, nec etiam si fiat, effectũeffectum meliorationis habere quo ad Tertiam bonorum partem, vbi vnicum tantùm filium parentes habent. Quo fit, vt nec in fauorem descendentium hic vnicus filius quo ad Tertiam bonorum partem grauari possit, sicut nec quo ad legitimam: licet hoc grauamen admittendum esset, si isthæc melioratio verè nomen & iura meliorationis haberet. l. 27. Tauri. vbi Ioan. Lupi. numero 23. hoc in specie probat. Quòd si donatio vnico filio facta non habet vim meliorationis, consequitur, reuocari aliorum filiorum natiuitate quo ad integram eorum portionem legitimam ex toto patrimonio deducendam.

Obiter tamen suboritur difficultas, an existente dicta lege Regia, possit auus meliorare vnum ex

4

*pluribus nepotibus, genitis ab vno & eodem patre, quem unicum filium is habebat. Nam prope modum iniuria fit filio vnigenito, si eius pater, quod ei debitum est ratione legitimæ, vni ex nepotibus contulerit. Qua in re est considerandum, olim in hoc regno controuersum fuisse, priùs qùam Taurinæ constitutiones sancirentur, an nepos posset ab auo meliorari viuente eius patre. Didacus etenim à Segura in l. cohæredi. §. cùm filiæ. numero 29. versicu. prædicta ergo. ff. de vulga. scripsit, hanc meliorationem fieri non posse: cùm pater præcedat eius filium & sic nepotem aui meliorantis: nec habebat nepos hic viuente patre ius succedendi necessario ipsi auo, nec obtineat primum locum suitatis. Regia verò & Fori lex meliorationem hanc fieri permittat, filijs vel nepotibus habentibus ius succedendi. Eandem opinionem testatur pluries ante Tauri constitutiones à iudicibus receptam fuisse Ioann. Lup. in l. 18. Tauri. Contrarium tamen etiam eo tempore veriùs apparet, ea ratione, quòd in his regnis inter descendentes omnia bona parentis constituunt legitimam ac debitam portionem exceptis Quinta & Tertia partibus: quamuis quo ad extraneos, omnia bona, excepta Quinta parte, vt legitimum subsidium filijs debeantur. Et ideò quo ad extraneos pater solum potest quintam bonorum partem distribuere, quo ad descendentes verò quintam & tertiam, quemadmodum constat ex huius Regni sanctionibus. Sic etiam respectu descendentium non est nec censetur legitima Quinta nec Tertia bonorum pars, in qua melioratio fit, vt notat Ioann. Lupi. in lege Tauri. 27. & pater, quia si legitima foret, non posset melioratus grauari etiam in descendentium fauorem le quoniam in prioribus. C. de inoffic. testamẽtestamen. Quam ob rem isthæc vltima sententia verior est, cui non oberit Fori le. 9. titu. 5. lib. 3. Quippe quæ in duas diuiditur partes. Quarum prior prohibet, ha|

p. 155

bentem filios, aut nepotes, qui ius habeant succedendi, alteri legare, nec dare ex bonis proprijs aliquid pręter quintam bonorum partem. Posterior verò permittit cuilibet, quem voluerit ex filijs aut nepotibus, quo ad tertiam partem, meliorare. ecce quod in posteriori parte non exigitur, nepotem cui melioratio fit, habere primum in successione locum: licet hoc exegerit dicta lex in priori parte & sanè iustissimè. Vnde non poterit inde sumi efficax argumentatio aduersus opinionem, quam veram esse diximus: & quæ vti verior ex iure veteri probata fuit à Regina Ioanna Caroli Cæsaris matre, Taurina constitutione decimaoctaua. Ex quibus deducitur, eandem constitutionem non esse noui iuris sanctionem, sed veteris veram & iustam interpretationẽinterpretationem, quod de omnibus Taurinis legibus expressim decreuit edicto generali eadem Catholica Regina anno Millesimo quingentesimo vndecimo, Regijs iudicibus præcipiens, vt in controuersis, motis post Taurinarum legum promulgationem tunc pendentibus, vel postmodum in iudicium deducendis, ratione tamen alicuius dispositionis, quæ dictam publicationem præcesserit, ius omninò dicerent ex eisdẽeisdem Taurinis sanctionibꝰsanctionibus.

Poterit tamen quis dicere, hanc sententiam veram, & lege probatam esse, vbi auus habeat plures nepotes ex pluribus filijs: nam ex melioratione cuilibet ex his nepotibus facta, eius pater nullum grauamen iure sentire potest, cùm eadem melioratio posset alteri fratri & filio meliorantis vel eius nepotibus ex altero filio fieri. Sed vbi vnicus tantùm est filius, qui plures itidem genuit eius patri nepotes, iniuria ei fieri videtur, cùm ex eo patrimonio, quod sibi debetur, eo inuito detur portio ei forsan, cui ipse non daret, & qui non est ei omninò gratus. Et nihilominus opinor etiam hanc meliorationem ab auo fieri iustè posse, attentis præcedentis quæstionis & decisionis rationibus: ex quibus nullum grauamen huic filio fit: quia respectu descendentium, etiam ab eo non constat legitimum eius subsidium ex omnibus bonis parentis, imò potest tertia bonorum pars præter quintam excipi, vt alicui ex descendentibus prælegetur, sic me herclè vidi semel per sententiāsententiam in hoc Regio prætorio decisum fuisse, & tandem legisse memor sum hanc opinionem apud CifontanũCifontanum, dictæ l. Tauri. 18. interpretẽinterpretem.

Cæterùm ad institutum regrediens, colligere non incommodè possum, perpensis dictis rationibus, meliorationem aut donationem factam filio, quem tunc pater vnicum habebat, reuocari aliorum filiorum natiuitate, quo ad eorum legitimam portionem, deducendam ex integro parentis patrimonio, excepta quinta bonorum parte. Contrariam profectò sententiāsententiam iure probatissimam esse censeo, liberè asseuerans, præfatam meliorationẽmeliorationem, aut donationẽdonationem simpliciter factam tacito meliorationis titulo tantùm reuocari natiuitate aliorũaliorum filiorum quo ad legitimālegitimam eis competentem, deducendam quidem à bonis & patrimonio parentis priùs detractis quinta & tertia partibus, quod probatur ab eadẽeadem l. si totas. Iuxta quam donatio facta filio, non reuocatur natiuitate filiorum, nisi quo ad legitimam eis debitādebitam. Et tamẽtamen in his regnis, respectu eorundem filiorũfiliorum, non est portio legitima consideranda ratione omnium bonorũbonorum excepta quinta parte, sed quo ad necessitatem etiam tertia pars deducitur, si pater eam alicui ex filijs vel prælegauerit, aut donationis titulo contulerit. Hoc ipsum amplius probatur, quia iuxta cōmunemcommunem sententiam donatio facta filio, aliorum natiuitate tantum reuocatur quò ad eam partem, quæ necessariò, inuitis adhuc parentibus, filijs postea natis debetur. Vnde fit, vt cùm iure Regio liberè possit pater tertiam bonorũbonorum partem vni ex filijs dare, minimè teneatur eam filijs postmodũpostmodum natis distribuere. Et ideò posterior sententia potior mihi videtur. NōNon obstat prima ratio, quę erga ipsos filios admittenda non est, pater etenim filio donans aliquam rem, nōnon præsumitur vrgenti præsumptione id fecisse, eo quòd de nascituris filijs non cogitauerit: imò ob amorẽamorem paternum potiús præsumendum est, patrem idem facturum fuisse, licet de futurìs ac sibi nascituris liberis cogitasset, sicuti ex l. si totas cōmunitercommuniter deductum est. Secunda ratio itẽitem refellitur ea consideratione, quòd in dubio locum sibi vendicet. At vbi pater filio, etiam vnico, eo tempore donationem fecerit, iam dicendum est, eum voluisse filium hunc, sibi nascituris in patrimonij diuisione inæqualẽinæqualem fore. Tertia argumentatio, etsi verissima sit, diluitur tamẽtamen, si aduertamus, tempore meliorationis vnicum fuisse filiũfilium melioratum, at labente tempore reliquis filijs patri natis, plures iam ei sunt filij, inter quos iure optimo cadit vera melioratio, vt constat apertè.

In donatione facta ecclesiæ egregia est dubitatio, an ea in totum reuocetur natiuitate filiorum, an tantùm quo ad eorum legitimam? sicuti modo in donatione facta filio diximus. Et quia

5

*ad huius quæstio. decisionem passim adducitur text. in c. vlti. 17. quæst. 4. adsumptus ab Augustino in sermone de vita clericorum 52. ad fratres in heremo. Tomo 10. folio 314. licet Tiraq. in d. l. si vnquàm. in princip. nume. 60. dubitauerit illius capitis verba esse diui Augustini, cum apud ipsum ea reperire non potuerit, ipsius capitis literam, vti apud GratianũGratianum & Augustinum ea legitur referam libenter, quò facilimè lector possit, quid inter vtranque discriminis sit, diligenter animaduertere. A Gratiano in hunc modum refertur. Quicunque vult exhæ|

p. 156

redato filio hæredem facere ecclesiam, quærat alterum, qui suscipiat, non Augustinum: imò Deo propitio neminem inueniet. Quàm laudabile factum sancti Aurelij Carthaginensis episcopi? Quidam enim cùm filios non haberet, nec speraret, res suas omnes, retento sibi vsufructu, donauit ecclesiæ, nati sunt ei filij nec opinanti, red didit episcopus ea, quæ donauerat. In potestate habebat episcopus non reddere, sed iure fori, non iure poli. Hactenus Augustinus. nam quæ sequuntur apud Gratianum, ipsiusmet Gratiani verba sunt, ex Augustino resolutionẽresolutionem quæstionis colligentis. Apud ipsum Augustinum ita scriptum est. Quicunque vult exhæredato filio hæredem facere ecclesiam, quærat alterum, qui suscipiat, nōnon Augustinum: imò Deo propitio nullum inueniet. Quàm laudabile factum sancti & venerandi episcopi Aurelij Carthaginensis? quomodo impleuit eos omnes, qui sciunt, laudibus Dei. Quidam enim cum filios non haberet, nec speraret, res suas omnes retento sibi vsufructu donauit ecclesiæ. Nati sunt filij sibi posteà, & reddit episcopus, nec etiam opinanti illi quæ donauerat. In potestate habebat episcopus non reddere, sed iure fori non iure poli. Hæc Augustinus de quo Possidonius Calamensis in eius vita c. 24. ita scribit. Quidam etiam ex honoratis Hipponensium apud Carthaginem viuens, ecclesiæ Hipponensi possessionem donare voluit, & confectas tabulas sibi vsufructu retento vltrò eidem sanctę memorię Augustino misit, cuius ille oblationem libenter accepit, congratulans ei, quod æternæ suæ memor esset salutis. Verùm post aliquot annos nobis fortè cum eodem cominùs constitutis, ecce ille donator literas per filium suum mittens, rogauit, vt illę donationum tabulę suo filio redderentur, pauperibus verò erogandos dixerit solidos centum. Quo ille Sanctus cognito ingemuit, hominem vel finxisse donationẽdonationem, vel eum de bono opere pænituisse: & quanta potuit, Deo suggerente cordi eius, condolenti animo ex eadem refragatione dixit, in illius scilicet increpationem & correctionem, & tabulas, quas ille sponte miserat, nec desideratas, nec exactas confestim reddidit, pecuniàmq;pecuniamque illam respuit, atq;atque rescriptis eundem sicut oportuit, & arguit, & corripuit, admonẽsadmonens, vt de sua simulatione vel iniquitate cum pœnitentiæ humilitate Deo satisfaceret, ne cùm tam graui delicto de seculo exiret. Hactenus Possidonius, qui ostendit, Augustinum congemuisse, donatorẽdonatorem illum donationem absq;absque filiorum iniuria & grauamine, ecclesiæ factam, impio animo reuocasse. Nam si ea potuisset iure reuocari, non ita diuus Augustinus eum corripuisset.

Quæstioni tandem sicà quibusdam respondetur, donationem ecclesiæ factam natiuitate liberorum reuocari, nōnon in totum, sed quo ad legitimālegitimam tantùm portionem, ipsis filijs necessaria lege debitam. Sumitúrque ab his non fragilis ratio ex tex. in d. c. vlti. quia si in totum donatio hæc reuocaretur iure fori, teneretur episcopus ille omnia bona ecclesiæ donata restituere: quod ibi negatur expressim: Atq,Atque ita opinionẽopinionem hanc tenuerunt gl. Archi. ibi. gl. Imol. & Abb. col. 3. in c. vlti. de donatio. Bar. in d. §. Imperator. nu. 6. & ibi Cuma. Bal. Sali. Ang. & Pau. in d. l. 1. C. de in offi. dona. Corset. in sing. verb. donatio 4. las. in Auth. si qua mulier. nu. 6. C. de sacrosan. eccles. idẽidem in l. generaliter. col 2. C. de instit. & substit. Feli. in c. in præsentia. de proba. nu. 43. Roma. in Auth. similiter. 8. speciali in contractibus. C. ad leg. Fal. & alij. quorum meminit Tiraq. in d. l. si vnquam verb. libertis, nume. 66. & hanc esse Communem opinio. fatentur Francisc. à Ripa in d. l. si vnquam. q. 49. & Fortunius Garsias in tract. de vlt. fine illat. 16. idq́ue apparebit, si pensitare volueris horum authoritatẽauthoritatem simul & eorũeorum, qui contrariam sententiam probare conantur, quorum paulò post mentionem faciemus. Huic cōmunicommuni opinioni præter alia suffragatur, quòd excepta legitima portione filijs ex patrimonio parentum debita, in reliquis bonis saltem par ius est filijs & ecclesiæ, ita ut ea interpretatio, quæ filijs fauet, & ecclesiæ fauere debeat, ac tandem in ecclesiæ fauorẽfauorem adsumenda sit. Authen. si qua mulier? C. de sacrosanct. eccles. c. in præsentia. de probat. Quo fit, idem esse dicendũdicendum in donatione facta ecclesiæ, quod in principio huius capitis diximus de donatione facta filio. Quibus accedit ea ratio, quòd substitutus ea conditione, si quis sine liberis decesserit, omnino excluditur, si institutus monasticam vitāvitam elegerit, ipsumq́ipsumque, monasterium iure hæredem fecerit, censetur etenim cum liberis decedere d. c. in præsentia. Auth. nisi rogati. C. ad Trebel. in Auth. de sanctis. episc. §. sed & hoc præsenti. colla. 9. & Nouella constitutione 123. tit. de eccles. diuersis capitulis. §. si quis sub conditione. Ex eo, ꝙquod qui monasterium ingreditur, vt antiquio

6

*res existimant, nōnon videtur decedere sine liberis, cùm monasterium loco filij habeatur. gl. in l. si ita quis promiserit. §. ea lege. ff. de verb. oblig. Bald. & Imol. in l. filius à patre. §. 1. ff. de hæred. instit. notatur in d. Auth si qua mulier. Nullibi tamen expressum est, monasterium loco filio haberi: nam in d. c. in præsentia. non dicitur, monasterium haberi loco filij, sed hæredis. Quod præter alios animaduertit Bar. in d. Authe. nisi rogati. & præterea in d. §. sed & hoc præsent. dũdum dicitur, quod conditio liberorum suscipiendorum, quò ad monasterium, habetur pro non scripta: euidenter probatur, monasterium non haberi loco filij, si enim monasterium loco liberorum haberetur, conditio censeretur impleta. quod Bart. scribit in consil. 1.

p. 157

Deinde non potest prędicta ratio congrua censeri: quia & si monasterium loco filij habeatur, erit monasterium filius fictus, ciuilis, & improprius, qui non excludit sub ea conditione substitutum. l. fideicommissum. ff. de condi. & demonstr. l. si ita quis. § is cui tempus. ff. de lega. 2. l. vlt. C. de his qui veni. æta. notat in hac specie Paul. Castrens. in d. Authen. nisi rogati. quo in loco etiam Saly. censet, erroneum esse dicere, monasterium loco filij haberi: & idem tradunt Doct. potissimè Feli. in d. c. in præsentia nu. 42. Ripa in dicta l. si vnquam. q. 34. & Tiraquel.

7

*verb. susceperit. nu. 40. post Bald. in l. filium. ff. de his qui sunt sui. Quamobrem Richardus Malumbrius existimat, monasterium ideò substitutum excludere, ne religionis professio impediatur: néve quis à vita monastica, & contemplatiua auertatur: quòd maximè odiosum est in religione Christiana. Huic rationi consentiunt Bart. d. consi. 1. & frequenter alij Doct. in d. Authen. nisi rogati. vbi idem Bartol. & canonistæ in d. c. in præsentia. latè Francisc. à Ripa in l. ex facto. §. si quis rogatus. numero 37. ff. ad Trebel. post Bart. in d. §. is cui in tempus. sicuti conditio ea reijcitur, quæ auertit à matrimonio carnali. l. sed si hoc. §. vlti. & l. quoties. ff. de condi. & demonstr. & Rubr. C. de indic. viduit. tollen. fortiori ratione conditio omnino reijcienda est, quæ à matrimonio spirituali deterret.

Sed & hæc ratio infirma quibusdam apparet, primò quia hic institutus, qui non susceptis liberis religionem profitetur, idem habiturus est ex his bonis, siue sit locus fideicommisso, siue nōnon, nec monasterium eo viuente his bonis priuatur. Vnde minimè præsumendum est, quenquam in hac specie ab ingressu religionis tam futili & leui occasione auertendum esse. Nam si dixeris, forsan abstinebit ab ingressu religionis sciens, ea bona post eius obitum non esse penes monasterium mansura: profectò neminem vidimus hactenus abstinere ingressu religion is eo quòd non habeat bona, quæ in monasterium deferat: Ad hoc etiam facit, quod ingrediens monasterium religionis causa: parùm solicitus est erga bona temporalia & patrimonium, quibus renunciat omnino. cap. cùm ad monasterium. de statu regul. quo in loco Romanus Pontifex refert egregium facinus diui Gregorij: cuius & ipse meminit libro 4. Dialog. cap. 25. ergò nullo pacto verè dici poterit, quempiam ex animo verè religionis ingressum optantem, posse ab eo instituto auerti, ob id, quòd eius bona ex fideicommisso ad alium deferantur, ipso religionem profitente. Nec item est præsumendum, quenquam minus in animum sibi persuadere religionis professionem: quòd ob eam propria bona ex voluntate eius, qui ea sibi reliquerat, alij competant: paupertatem enim profiteri volenti non possunt hæc impedimento esse. Postremò si præfata Richardi ratio vera esset, etiam à fideicommisso excluderetur ecclesia, piâve causa, ingredienti religionem, substituta in eum casum, quo sine liberis eis decesserit: quod tamen falsum est, vt probatur in d. §. sed hęc pręsenti. His suffragatur, quòd si locus esset huic

8

*rationi, quam improbauimus, substitutus non erit admittendus instituto religionem profitente: vbi testator expressim in ea substitutione, monasterium si quod ingrederetur institutus, à bonis eius & hæreditate exclusisset: quod durum quibusdam visum est, opinantibus, ob expressam testatoris voluntatem substitutum præferendum esse monasterio: quod à proprijs bonis iure potuit testator abalienare: quemadmodum in specie opinantur Paul. Castrensis & Corneus in d. auth. nisi rogati. Alex. Imol. consi. 121. nu. 13. lib. 2. & ibi Carol. Molin. Deci. in d. cap. in præsentia. nu. 58. ad finem. idem Decius consi. 259. col. 2. & consi. 426. Pulchrè Ripa. in d. §. si quis rogatus. nu. 39. Laurent. Calca. cons. 7. num. 24. dicens. ita omnes tenere. idem probat & adserit Gualdensis de arte testandi. ti. de substitutionibus, cap. 18. quibus accedit similis quæstionis responsio. Si quis etenim puellæ, si nupserit, ducenta legauerit, centum verò si religionem fuerit professa eadem virgine religio

9

*nem profitente, dubitatum est, an ei centum tantùm: vel ducenta debeantur? Bart. respondit, huic puellæ religionem profitenti legatum integrum ducentorum deberi, ac si nupsisset: fauore quidem religionis, ne quis metu amittendi legatum magis abstineat ingressu religionis. ita Bartol. & ibi Socin. in l. 2. ff. de his quæ pœn. caus. Antoni. nu. 27. Aret. nu. 72. Feli. nu. 37. in dicto cap. in præsentia. Ias. in auth. si qua mulier. C. de sacros. eccle. col. 3. vbi scribit, hanc Opinionem Communem esse: quod etiam fatetur Ioan. Crottus in l. nemo potest. fol. 7. ff. de legat. 1. è quibus ferè omnes ad hoc considerant text. in d. §. sed hoc præsenti. & in auth. nisi rogati. & potissimum Areti. apertè post alios asseuerans, eam decisionem admittendam esse etiam contra expressam testatoris voluntatem, refragantibus his, quos nominatim citauimus in præcedenti quæstione. Suffragatur & Bartolo. quod notant Doct. in matrimonio carnali ex l. Titiæ. ff. de conditio. & demonstratio. nempe si legata fuerint centum Titiæ si nupserit, & ducenta si non nupserit, & eadem Titia nupserit, ei ducenta esse præstanda: quasi con ditio si non nupserit contraria procreationi prolis & vtilitati reipublicæ viduitatem inducens à testamento reijciatur: quod verissimum est.

Sed an in dicta l. Titiæ. probetur, dubium esse arbitratur Decius in d. cap. in præsentia. numero 59. scribens, communiter iurisconsulti verba |

p. 158

hoc modo legi. Titiæ si nupserit ducenta, si nōnon nupserit centum legauit, si nupserit mulier, ducenta non etiam centum residua petet. Ridiculum est enim, eandem & vt viduam, & vt nuptam admitti. Hanc literam vt propriam Iurisconsultis Gregorius Haloander agnoscit. Igitur si apud Iurisconsultum maior quantitas legata fuit nubenti, non est cur ex eo probationem opinioni Barto. aptemus. Titia verò ducenta consequitur, quia nupsit & conditioni paruit, centum verò petit ex eo, quòd conditio illa, si non nupserit, est eadem ac illa, si fuerit vidua, quæ extare videtur, si Titia aliquo tempore vidua fuerit. l. vlt. C. de indict. vid. tollen. Qua tamen ratione spreta, iurisconsultus ridiculum censet, legatariam vt nuptam, & vt viduam simul admitti, verùm inconcinna, & futilis apparet hæc interpretatio, ideò multò melius ab Accurs. Bartol. & alijs legitur idem responsum in hunc sanè modum: Titiæ si non nupserit ducenta, si nupserit, centum legauit. Si nupserit mulier ducenta, non etiam centum residua petet. Ridiculum est enim, eandem, & vt viduam & vt nuptam admitti. Atq;Atque ita hoc responsum legi in Pandectis Pisanis olim, nunc Florentinis, testatur Antonius Augustinus lib. 1. emendationum. cap. 2. Ea verò decisio ita accipienda est, vt Titia nubens ducenta accipiat, perinde ac si illi conditioni, si non nupserit, paruisset. l. mulieri & Titio. ff. de condit. & demonstra. nec poterit residua centum ea conditione, si nupserit, legata petere, cùm nupserit, quia ridiculum est, eandem & vt viduam, & vt nuptam ad legatum admitti. A similitudine ergo matrimonij carnalis & spiritualis optimè opinio Bartol. comprobatur ex dicta l. Titiæ contrariam sententiam ob expressam testantis voluntatem, quam & in quæstione proxima obseruandam esse diximus, veriorem esse existimat Baldus & Paul. in l Deo nobis. C. de episcop. & cler. idem Bald. Paul. Salicet. & Corneus in dicta Authen. nisi rogati. Iacobus à bello visu in dicto §. sed hæc præsenti. Imol. in l. Lucius. in 2 ff. de hæredibus instituend. colum. vlti. Deci. consilio 419. Ioan. Crottus in dicta. l. nemo potest. folio 7. Decius in dicto capit. in præsentia. numero 59. Anchara. dicens, hanc opinionem Communem, & seruari in regula nemo potest. quæstione 5. de regulis iuris. in 6. dixit ad hæc Baldus in dicta Authent. nisi rogati. communiter hanc opinionem aduersus Bart. seruari.

Ego sanè licet adhuc credam Bartol. sententiam plurium authoritate munitam esse, contrariam veriorem esse censeo, attenta testatoris voluntate, quæ certa est disponendo de rebus, quæ monasterio non tenetur relinquere. Ex quo & proximæ dubitationis responsum libenter admitto. Nec enim video, quid his iure obstet. Nam quod frequenter adducitur, conditionem illam, si non nupserit, non scriptam censeri, aut sequutis nuptijs seruatam fuisse, id à veteribus Iurisconsultis factum est in publicæ vtilitatis commodum, in odium cœlibatus, & fauorem prolis suscipiendæ, vt omnes maiori conatu & studio procreandis liberis operam darent, quemadmodum ex ipsis Iurisconsultis constat, & ex his, quæ nos scripsimus in epitome de matrimonio. 2. parte. capit. 8. in principio. Lex igitur reiecta dicta conditione legatario etiam nubenti aduersus certissimam testatoris voluntatem legatum defert, non in pœnam legantis, sed in fauorem Reipublicæ & prolis suscipiendæ, ne legatarius retrahatur à

10

*suscipiendis liberis, quo fit vt etiam in animæ iudicio & conscientiæ foro, legatum legatario debeatur, quamuis is refragante conditione legato adscripta, nuptias contraxerit, atque itidem legatarius iustè legatum istud percipiet, hoc etenim lex voluit & sanciuit, sancireq́ue potuit contra apertissimum testantis iudicium. Quidquid in contrarium scripserit Ioannes à Medina in libro de restitutione, quæstione 23. columna 8. Sed & si alicui legata fuerint centum, si nupserit, & is religionem fuerit professus, idem legatum adsequetur, præsumitur enim, testatorem de nuptijs cogitantem idem facturum fuisse, si de ingressu religionis cogitaret. dicto §. sed hoc præsenti. Sic legatum ea conditione, si non nupserit, legatario nubenti debetur, non tamen erit idem obseruandum, si legata fuerint alicui ducenta, si presbyterij ordinem assumpserit, aut religionem fuerit professus. Nam legatario nubenti non debetur legatum, sibi aduersante testatoris voluntate in fauorem religionis & continentiæ iustissima, cùm possit quis inuitari ad ingressum religionis spe lucri consequendi. capit. 2. vbi hoc notant Doctores de condit. apposit. optimus textus in l. Titio. §. 1. ff. de condit. & demonstrat.

Et tamen his præmissis non est penitus recipienda argumentatio hac in re à matrimonio carnali ad spirituale. Compertum enim est, IuriscōsultosIurisconsultos pręmissam conditionem, si non nupserit, à legato reiecisse ob fauorem Reipublicæ circa procreationem liberorum, in odium cœlibatus, quem & pœnis quibusdam persequebantur Romanorum veteres leges, qui quidem fauor non tribuitur à iure professioni religionis, tametsi religiosorum status perfectior sit quàm eorum, qui coniugio operam dant, cap. nuptiæ. 32. quæstio. 1. cle. exiui. in princip. de verbor. signific. cùm & status coniugatorum in Christiana Republica sit maximè licitus. capit. gesta. cum gloss. 74. dist. & c. integritas. 32. quæstio. 1. & patet, quia matrimoniũmatrimonium sacramentũsacramentum est in re|

p. 159

medium fornicationis, & à natura institutum in humani generis conseruationem, quod alibi tractauimus: Igitur non ita erit reijcienda conditio illa: si religionem non ingrediatur: si monachus nōnon fuerit: quę & si religioni refragetur aliquo modo, fauet tamen matrimonio & liberorum procreationi: sicuti illa, si non nupserit: quæ reipublicæ odiosa est, & matrimonio contraria.

Prætereà non est opinatione, nec cogitatione dignum, quenquam verè pium & catholicum ob id religionis institutum omittere, quòd bonis ac rebus temporalibus, quibus renunciat, carêre ex voluntate testatoris ei sit necessarium, imò frequenter ipsa paupertas monasteriorum maiorem occasionem exhibet Christianis in eis religionem proteri, quo maiori cũcum merito, vt mendici, vitam humanam tot periculis diuitiarum causa obnoxiam humiliter peragant. Quam ob rem primum infero, impium esse & turpe, à testatore conditio nem aliquam adscribi legatis, aut institutionibus, principaliter ad hoc, vt quenquam auertat à religionis professione, monasticóve instituto. Panormi. nu. 42. & ibi Deci. nu. 53. in d. cap. in præsentia. Secundò, posse iustissimè testatorem aliquot rationibus motum, filiæ centum legare si nupserit, minus verò nempe quinquaginta, si monasticam vitam elegerit, quasi maior dos necessaria sit nubenti, quàm religionem profitenti, maiores enim sumptus, & maiora onera nuptis, quam monialibus incumbunt, aut sane ea ratione, quòd posteris & familiæ velit maiorem bonorum partem relinquere. Tertium, opinor in primogenijs, maioratibus, & meliorationibus,

11

*eam conditionem admittendam esse: ex qua primogenium, vel melioratio ita posteris deferatur, vt nec monachis, nec presbyteris competere possit: imò eo ipso, quòd quis eiusmodi bonorum possessor presbyter, aut monachus factus fuerit, ea bona statim sequenti ex familiæ nomine deferantur. Non enim ista conditio adscribitur, vt à religione quis auertatur, sed in familiæ fauorem, ne bona extra familiam alienentur, & quia similes institutiones primogeniorum, ipsaq́ue primogenia minimè conueniunt monachis, nec presbyteris: quod in specie notat. Ioan. Lupi. de donatio. in rubri. §. 16. num. 4 & 14. præmittunt Alexand. consil. 100. libr. 4. nu. 12. Iason in l. Gallus. §. & quid si tantùm. nu. 42. ff. de lib. & posthu. Quartum, verum esse censeo, non esse locum monasterio, imò potius fideicommissario substituta ea conditione, si sine liberis institutus decesserit, quoties apertè testator excludi monasterium, quod institutus ingreditur, statuerit: Quin & idem erit, vbi ex certissimis coniecturis hoc ipsum à testatoris iudicio colligi potuerit, authore Decio dicto cons. 259. vbi eleganter hanc opinionem probat.

Non oberit, quod in dicto §. sed hæc præsenti. statutum est, vbi institutus monasterium fuerit ingressus, conditionẽconditionem illam restitutionis & fideicommissi inualidam esse, & pro non scripta haberi: quia id est intelligendum in hunc sensum, vt fauore religionis dicta conditio censeatur defecta, & successu destituta: quia institutus videatur decedere cũcum liberis, aut hærede, quem testator ipse, vti ius præsumit, noluit excludi à substituto: Non autem est simpliciter & planè dicendum, conditiones prædictas pro non scriptis haberi, nam id falsum est, cùm si ita esset, fideicommissum substituto post mortem instituti deberetur, excluso monasterio. Ex quibus ea est vera ratio, quæ legislatorem induxit, vt statuerit, monasterium substitutum excludere, quòd testator præsumatur pariter liberos instituti, & monasterium dilexisse: atque ita sicuti liberos instituti prætulit substituto, eodem pacto, si cogitasset institutum religionem professurum esse, monasterium ipsum substituto prætulisset: quemadmodum insigniter explicat Paul. Castrensis in dicta authen. nisi rogati: cui consentire videntur hi, qui tenent, substitutum monasterio præferendum esse: vbi testator expressim id significauerit, quibus animaduersis, apparet, verum esse, quod frequentiori calculo receptum est in dicta authen. nisi rogati. & in dicto capitul. in præsentia. scilicet, monasterium pręferendum esse substituto, etiam substitutionis conditione his verbis concepta: si institutus decesserit sine liberis legitimis, & naturalibus ex suo corpore natis: cùm præsumptio iuris sit, testatorem pariter, & hos filios liberósve instituti, & monasterium dilexisse.

Quam opinionem esse magis Communem asseuerant Alexand. consil. 121. libro 2. numero 11. Ripa in dicto §. si quis rogatus. nume. 37. Decius in dicto capitul. in præsentia. numero 59. Aymon Sauilli. consi. 152. colum. 1. Quamuis non desint & plures, ac maximæ authoritatis viri, qui & tunc monasterio præferendum esse substitutum opinentur.

Hactenus igitur probare conati sumus, donationem factam ecclesiæ, etiam si donator posteà filios susceperit, tantùm quo ad filiorum portionem legitimam reuocari, licet eam in totum reuocari censeant Fortuni. dicta illatio. 16. & plures citati per Tiraquellum in dicta gloss. libertis. num. 63. Qui tamen, præter Fortunium, in specie & distinctè loquutum simpliciter asserunt, donationem ecclesiæ factam eo casu reuocari, minimè definientes, an in totum, an quo ad legitimam reuocetur, & nihilominus videtur eam donationem in totum reuocari: quia, vt inquit Augustinus, iure poli ecclesia non |

p. 160

potest bona donata retinere. Nec hoc erit intelligendum de bonis donatis quo ad legitimam filijs debitam, id eten im alienum est à sensu Augustini: cùm is distinguat ius fori à iure poli: quæ quidem iura nullũnullum discrimen paterentur, si ea Augustini consideratio, piaq́;piaque admonitio intelligeretur de bonis, quæ pro legitima portione filijs iure debentur. Vnde vt cōgruatcongruat sensus, accipiendum est, quod ab Augustino scribitur in hunc modum, quo ius fori retentionem illorum bonorum permittit ea ex parte, qua legitimę filiorum portioni nullum præiudicium fit: ius verò poli eam etiam retentionẽretentionem prohibeat. Quod si ita est, ius istud poli, vel seruandum est, etiam in iudicio ex teriori, vel ius fori itidem in interiori animæ tribunali admittendum, quod verius est. Agitur enim hic veritate comperta ex iuris ciuilis legitimis sanctionibus: quæ iustissimè seruantur in cōscientiæconscientiæ & animæ iudicio: & ideò eandem opinionem, quam hac in controuersia veram esse credo apud exteriorem iudicem, eandem, & verissimam esse contendam in propriæ conscientiæ examine: quod ab Augustino scriptum est, intelligens secundum quandam honestatem moralem, quæ tamen legalem obligationem, aut restituendi necessitatem minimè inducat: quod gl. sensit in c. si quis irascitur. 13. q. 2. Nec mihi persuaderi potest, prælatum, aut episcopum illius ecclesiæ, cui donatio facta fuerit, in his bonis, quæ filiorum legitimālegitimam portionem non attingunt, restituendis tutum omnino esse, apud forensem iudicem, rei gestæ veritate patefacta, & eundem apud interioris iudicij censorem cogendum esse, eadem bona ex eisdem actis restituere. Monstrum enim esset, maximum hoc dissidium constitui inter eos iudices, qui iustitia duce ius dicere tenentur.

Cæterùm præter ista, quoties donator post donationem filios susceperit, est considerandum, an donatio ex constitutione l. si vnquam. ob filiorum procreationem, an ex eo, quòd in officiosa sit, reuocetur. Nam iure compertum est, priori ratione in totum donationem extraneo factam omninò reuocari: ita vt nihil ex rebus donatis ad donatorem spectet: Sicuti ab eadem constitutione communiter adnotatum est, etiam quibusdam renitentibus in contrariam sententiam, scilicet, vt tantùm quo ad legitimam portionem filijs debitam reuocatio fieret, communi siquidem opinioni plurimum adstipulatur Regia Partitarum lex, cuius in initio huius capitis mentionem fecimus: & id diligenter traditur ab Accursio, & alijs, præsertim Tiraquel in d. l. si vnquam. glo. totum. Refragantur verò hi, qui illam decisionem intelligunt in donatione facta libertis, quorum meminit latè idem Tiraquellus in gloss. libertis. Quòd si donatio reuocetur ex posteriori capite, tantum quo ad legitimam portionem filijs iure competentem rescinditur: secundum ea, quæ notantur in l. 1. C. de donat. inoffici. & per Bart. in l. Titia. §. imperator. colum. 1. ff. de legat. 2. quem ibi sequuntur Alberi. Imol. & Comensis, Panormi. & alij in cap. vlt. de donat. Curtius Senior consi. 1. colu. vlt. dicens, communi sententia receptum esse, vt donatio inofficiosare & consilio in totum reuocetur: ea verò, quæ sit inofficiosa re tantùm, non consilio, solùm, quo ad legitimam etiam si facta fuerit extraneo, quin & priori modo facta, aliqua re liberis relicta, adhuc quo ad legitimālegitimam tantùm reuocatur. l. 1. & vlt. C. de inof. donatio. Barto. in d. §. imperator. col. 1. Abb. in d. cap. vlt. 2. colum. vt tandem ferè eò res ista, sic à iuris vtriusque doctoribus distincta, tendat, quòd donatio inofficiosa etiam facta extraneo, quo ad legitimam tantùm reuocetur, quod Accurs. in d. l. 1. q. 5. & ibi Cynus, Bald. Pau. Castr. defendere conatur ex l. si liqueat. C. eod. titu. gloss. & Iason in authen. vnde si parens. C. de inofficio. testam. in fine. Aretin. consi. 47. & probatur in dicta Regia l. 8. in fine. titu. 4. part. 5. Nam de ea donatione, quæ filio fuerit facta, & si inofficiosa sit, omniũomnium est vnanimis consensus, eam quo ad legitimam tantùm reuocari imò: lege Regia tunc inofficiosa censetur donatio, cum legitimam donatarij Tertiam & quintam bonorum partem excesserit. l. 29. Tauri.

His etiam adijciendum est, donationem titulo inofficiosæ reuocari, etiam si ea non sit omnium nec maioris partis bonorum, modò inofficiosæ sit. At ex l. si vnquam. quia donator liberos post eam susceperit, non reuocatur, nisi ea sit omnium vel maioris partis bonorum, aut saltem eius partis, quæ dimidiam æquauerit: Bald. in. d. l. si vnquam. Cynus. 1. q. Bal. colum. pe. in d. l. 1. Alex. in l. ex facto. ff. de vulg. colu. 5. vers. ex prædictis mihi videtur. quibus adstipulari videtur Regia l. 8. titul. 4. parti. 5. dum exigit donationem factam fuisse omnium bonorum, vel magnæ eorum partis. Non enim dixit simpliciter, alicuius partis, sed magnæ, cùm & appellatione partis dimidia sit intelligenda. l. nomen filiarum. §. portionis. l. rectè. §. vlt. ff. de verb. signi. cum alijs, quę pulchrè ex varijs authoribus ad huius significationis rationem adducit Andræ. Tiraq. in dicta l. si vnquam. glo. omnia vel partem aliquam. nu. 8. Igitur appellatione magnæ partis iustius dimidiam interpretabimur. Sunt & alij, qui huic opinioni subscripserunt: quorum Tiraqu. meminit nu. 7. scribens nu. 23. Communiorem esse opinionem, vt locus sit reuocationi donationis ex l. si vnquam. etiam si donatio facta fuerit infra dimidiam, aut minoris partis, quàm sit dimidia. ex Bal. & Cumano in d. §. Imperator. Imola in d. cap. vlt. col. 5. Ias. in l. 1. 3. nota. & ibi Dec. col. 2. C. de pact. & alibi quos |

p. 149

ipse Tiraq. citat num. 13. quorum opinio iure verior est: si consideremus verba dictæ l. si vnquam. dum scripsit Imperator: bona omnia vel partem aliquam.

Quibus ita prænotatis secundum huius regni constitutiones donatio facta extraneo, ratione & titulo inofficiosæ, reuocabitur in totum excepta Quinta bonorum parte ipsius donatoris: Hanc siquidem Quintam partem bonorum donatoris, retinebit ipse donatarius, cum reliquæ partes constituant portionem legitimam liberis eius debitam. Si tamen donatio reuocetur ex capite dictæ. l. si vnquam. tunc in totum omnino rescindetur: nec Quinta bonorũbonorum pars erit consideranda: vt eius ratione quidquam ex rebus donatis ad donatarium pertineat.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. XIX.

SVMMARIVM.