SVMMARIVM.
- 1 Vsucapio & præscriptio, an sint ratione iusta legibus humanis introductæ?
- 2 An ex præscriptione acquiratur dominium vtile, vel directum, latissimè disputatur.
- 3 Vsucapionem triennalem à longi temporis præscriptione perperam distingui, quo ad dominij
directi, vel vtilis acquisitionem
- 4 Intellect. ad text. in l. si duo patroni. §. Julianus.
ff. de iureiurand.
- 5 An per vsucapionem vel præscriptionem, etiamsi
ex eis transferatur dominium directum, fiat
iniuria, aut derogetur iuri naturali?
- 6 Dominium vtile acquisitum præscriptione maximos effectus habet.
TERTIAE PARTIS RELECTIONIS INITIVM.
HVius operis initio
enũciataenunciata partitio nos iam admonet, vt vsucapionis vim & effectum exponamus. Cuius rei
cōtrouersiacontrouersia necessariò deducitur ab ea quęstione,
|
qua disputari solet, sitne iusta lex, quæ vsucapionem instituerit in Republica? cùm ex ea dominia ab vno in alium
absq;absque consensu prioris domini, sola humanæ legis auctoritate transferantur. Hîc tamen de præscriptione, quæ mala fide
procedit, minimè tractabitur, saltem in specie:
sed in genere de vsucapione, eiusq́ue iustitia agendum erit: Idcircò hanc proponimus conclusionem.
Potuit lex humana iustissimè dominium priuatum ab vno in alterum transferre
† vsucapionis, aut præscriptionis ratione. Hæc probatur.
Etenim humana lex potest ob vtilitatem publicam dominium priuatum ab vno tollere, & in
alium transferre. Lex verò id agens ex causa vsucapionis, maximam reipublicæ vtilitatem affert, ac semper attulit: igitur
cōstatconstat quod in hac
assertione constituimus. Atque huius argumentationis vltima pars, quæ ex prioribus rem deducit, manifesta est. Maior verò propositionis
pars ex eo apparet, quòd lex humana eo tempore, quo res omnes erant communes ante particularem rerum occupationem, potuit eius sola
auctoritate priuatis dominia rerum concedere
& tradere, quod apertissimè probatur à Conrado de contract. quæstio. 9. & 11. Ergo eadem lex
post illam diuisionem
rerũrerum priuatis factam itidem poterit ex iusta causa dominium vnius, eiq́ue acquisitum ab eo tollere, & in
alterũalterum transferre, quia non minor est legis potestas ad tollendum dominia præmissa causa vtilitatis publicæ, nunc post rerum communium particularem dominij acquisitionem, quàm fuerit tunc,
cùm omnia erant communia & indiuisa, atque
auctoritate legis facta fuere priuata. Habuit enim tunc lex auctoritatem
concedẽdiconcedendi aliquot
ex rebus communibus ob iustam causam aliquibus, reliquis ab earum vsu exclusis. Eadem
ergo habet & nunc potestatem easdem res ab
his, qui earum dominium habent, ratione publicæ vtilitatis tollere, & alijs adijcere. Deinde
lex humana, quæ iusta sit, inter subditos vim habet ex eo, quòd subditi consenserint in imperium & administrationem legislatoris, eademq́ue ratione subditi consenserunt in legem iustè à principe latam, quod satis manifestum est:
idcircò lex iusta, quæ vsucapioni vim dederit,
eamq́ue induxerit, consensum habet tacitum
omnium subditorum, qui quidem consensus
tacitus sufficiens est, vt virtute legis iustæ dominium ab vno in alterum
absq;absque consensu expresso transferatur. Minor huius argumentationis
pars tangit iustitiam legis inducentis præscriptionem: nempe vtrum iustam habuerit legislator causam transferendi dominium ab vno
in alterum ratione temporis? Et quidem hæc
iustitia constat ab vtilitate Reipublicæ, cui conuenit dominia rerum non esse incerta: item
quòd lites, quæ alioqui frequentissimè contingerent, aliqua ex parte à Republica exterminentur. Item euidentius ostenditur, si paulò latius rem istam repetamus. Nam vsucapio in primis
videtur refragari naturali æquitati, cui conuenit, quòd nemo cum alterius iactura fiat locupletior. l. nam hoc natura. ff. de condictionibus
indebit. l. iure naturæ. ff. de regul. iuris. Tamen
ex aduerso obijcitur, eam æquitatem quandoque
incommodāincommodam, & sanè pernitiosam esse communi hominum societati, cui lege naturali omnes inseruire tenemur, cuiusq́ue ratione vt ea
conseruetur, passim leges humanæ instituuntur, quarum finis non alius est, quàm humani
conuictus, & humanæ,
communisq́;communisque societatis
conseruatio. In hoc
deniq;denique vsucapio instituta legibus humanis est, vt Reipublicæ,
communiq́;communique
hominum societati consultum sit. Ea etenim
cessante, incertus semper esset possessor, an res,
quam ab alio emit, alioúe titulo habuit, suasit,
nécne. Quod minimè Reipublicę commodum
est. imò damnum infert. l. 1. ff. de vsucapio. quòd
si nullo tempore certa sint rerum dominia, hominum commercia facilè intermittentur,
atq;atque
inculti iacebunt agri, quorum cultura Reipublicæ vtilis omnino censetur: timens namque
possessor, ne
quādoquando dominus verus fundi, eum
sibi auferat, illius curam abijciet, & incultum
manere sinet, quemadmodum scribit Theophilus in princip. Instit. de vsucap. Et præterea vsucapionis lex alia ratione iustificatur à Iurisconsulto, in l. vlt. ff. pro suo. ergo inquit Neratius,
vsucapio rerum constituta est, vt aliquis litium
finis esset. Sic & Cicero pro Cecinna, vsucapionem inquit esse finem solicitudinis, ac periculi
litium. His tandem rationibus introducta vsucapio minimè infringit regulam illam iuris naturalis, quæ cum alieno detrimento nos locupletari vetat, sed eam potius moderatrice ratione interpretatur, ne ab alia lege, quæ conseruationem & quietem communis societatis iniunxit, discederetur. Sic legibus duodecim tabularum fundi, & agri biennio vsucapiebantur, cæteræ autem res anno tantùm, cuius legis
meminere Iustinianus in l. 1. C. de vsucapioni. transform. Cic. lib. 2. Topicorum. Idem in
oratione pro Cecinna. Plato item lib. 12. de legib. ad eius Reipublicæ, quam ipse instituebat,
regimen statuit, rem mobilem palàm & publicè possessam, anno vsucapi: si clàm possideatur
ea res, triennio quidem, & id in vrbe. At in agro
palàm, quinquennio: occultè verò, decennio
vsucapi. Laudat Cicero de Officijs, libro secundo, Aratum Sycionium, quòd is, cùm patriam
suam tyrannide multis annis oppressam liberasset, exulesq́ue reduxisset, possessiones iustas
triginta iam & quadraginta annis obtentas mouere, atque exulibus restituere, ideo iniquum
esse censuit, quòd tam longo spacio multa hæreditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine iniuria. Hinc sanè fit, vt nulla Christiana Respublica sit, quæ proprijs statutis legibus vsucapionem mobilium & immobilium rerum
nōnon probauerit,
easq́;easque leges iustas
|
esse ostendit Scotus in 4. sententia. distinctio.
15. conclusione 2. & sequentibus. Thomas in
quodlibet. 12. quæstione 24. quorum opinio
communis est apud Theologos: sicuti eam sequutus asserit Hadrian. in 4. sententia. tractat.
de restitutione. eodem capite, quo de præscriptionibus agit. Ex hac vsucapionis iustitia plura possent deduci, quorum aliquot, quia maiorem hactenus habuerunt controuersiam,
breui quadam resolutione abijciam.
Primùm hinc facilimè, ni fallor, expendi poterit ea quæstio, qua dubitari solet
† an ex præscriptione acquiratur dominium directum,
vel vtile? Nam frequentiori nostratium sententia illud obtentum est, quòd ex triennali vsucapione transferatur dominium directum: at
ex præscriptione decem, viginti, vel triginta
annorum, tantùm
translatũtranslatum sit in præscribentem dominium vtile, directum verò maneat
penes illum, aduersus quem præscriptum fuerit. Hanc opinionem veram esse censent gloss.
in authent. nisi tricennalis. C. de bonis mater.
gloss. in l. traditionibus. C. de pact. & in princip. Institut. de vsucapi. quas sequuti sunt Bartol. & Doctor. in dicta authent. nisi tricennalis. & in præcitatis locis. Panormitanus in rubric. de præscriptio. Idem in cap. cæterùm. de
iudic. num. 20. & Deci. ibi. numer. 17. Eandem
sententiam fatentur communem esse passim
vtriusq;vtriusque iuris interpretes, præsertim Ias. in d. l.
traditionibus. Felin. & Alciat. in d. rubric. de
præscrip. Francis. Balb. in tract. de præscript. 2.
part. principal. 2. quæst. Aret. in dict. principal.
Instit. de vsucapio. Ioannes Hannibal in rubr.
ff. de vsucapio. num. 113. & probatur in l. si duo
patroni. §. Iulianus. ff. de iureiurand. vbi vtilis
actio datur præscribenti. Idem in l. 1. ad finem.
ff. de aqua pluuia arcend. deinde præscribenti
competit exceptio: ergo priori domino competit actio. l. super longi. C. de longi tempor.
præscript. l. si quis emptionis. C. de præscript.
triginta vel quadraginta annorum. Quibus &
alia ratio accedit, quòd dominium iure naturali quæsitum,
quodq́;quodque directum est, non potest humana & ciuili lege tolli. l. eas obligationes. ff. de cap. diminut. ergo per præscriptionem lege humana inductam non potest dominium istud directum tolli. his sanè auctoritatibus & rationibus
potissimũpotissimum hæc opinio comprobatur: & item auctoritate Iurisconsulti in
l. si quis diuturno. in princip. ff. quemadmod.
seruit. vendic. vbi Iurisconsultus acquisita seruitute inquit, vtilem actionem præscribentem habere ad ius seruitutis.
Cæterùm contrariam sentẽtiamsententiam, imò quòd
vsucapione decem, vel viginti annorum dominium directum transferatur auctoritate legis
humanæ ex vsu, probare conantur Martinus,
Petrus à Bella Pertica, & Iacobus Butricarius
in dicta authent. nisi tricennalis. gl. in summa.
16. q. 3. Faber, & Portius in princip. Institu. de vsucap. Alciat. in rubr. de præscript. num. 33. &
in l. vt sunt. ff. de verborum signif. Deci. in l. vlt.
C. de edict. diui Adrian. tollend. col. 1. Ioann.
Igneus in l. 1. §. domini. el 1. ff. ad Syllani. Idem
latius in l. contractus. ff. de regul. iur. num. 130.
cuius rationes aduersus Deci. defendit Rogeri. de Mota. in l. traditionibus. C. de pact. num.
94. Eandem opinionem fatentur veriorem
esse, & tenent Eguinarius Baro, Instit. de vsucap. colum. 2. Ioan. Corasi. in l. seruitutes. in
4. num. 13. ff. de seruituti. Idem Corasius. lib. 6.
Miscellan. cap. 20. & Conrad. de contract. q. 15.
conclusio. 3. Quæ quidem opinio probatur ex
eo, quòd plurium Iurisconsultorum testimonio constet, vsucapione & præscriptione dominium acquiri præscribenti. l. 3. ff. de vsucap.
l. acquiritur. §. non solũsokum. ff. de acquir. rer. dom.
l. traditionibus. C. de pact. auth. nisi tricennale. C. de bonis mater. dominij autem verbo directum esse in dubio intelligendum. l. 1. §. qui
in perpetuum. ff. si ager vectig. cùm potentior
sit adsumẽdaadsumenda significatio in dubio. l. quæritur.
ff. de statu hom. l. domum. ff. de contra. empt.
c. penult de senten. excom.
Secundo loco huic sententiæ adstipulatur
ratio satis cōgruacongrua. Lex etenim humana ex iusta
causa habet potestatem transferẽditransferendi dominiũdominium
ab vno in alterum, sicuti modò probauimus,
non tantùm vtile, sed & directum: quod negari non potest. alioqui dominium, quod in pœnam criminis transfertur ab vno in alterum,
directum non esset, sed tantùm vtile: quod omnino falsum est. Igitur certum sit, humanam
legem posse causa vsucapionis transferre dominium directũdirectum in præscribentem. Huius aũtautem
dominij directi translationem fecisse legem
inducentem vsucapionem & pręscriptionem,
satis apparet ex locis proxima ratione citatis.
& præterea, quia manifesti iuris est, auctoritate legis præscriptionis causa dominium in præscribentem transferri: nec distinctio alicubi in
ea specie fit dominij directi ab vtili, quod lex
minimè indistinctũindistinctum dimitteret, si voluisset tantùm dominiũdominium vtile in præscribentẽpræscribentem transferri.
Tertiò eadem sentẽtiasententia habet auctoritatem
à lege duodecim tabularum: item à Iustiniano
Cæsare in princ. & §. 1. de vsucapioni. Quibus
in locis pariter statuitur acquisitio dominij rætioneratione præscriptionis rerum mobiliũmobilium & immobilium: additq́;additque Iustinianus ex præscriptione
rerũrerum dominiũdominium acquiri, cùm mentionem fecisset rerum mobilium & immobilium: ergo vt
par sit vtriusq;vtriusque pręscriptionis conditio, ob eandem legis parem, vnamq́;vnamque vtriusq;vtriusque determinationẽdeterminationem. l. nam hoc iure. ff. de vulga. par est, quòd
dominiũdominium directum rerũrerum etiam immobiliũimmobilium in
pręscribentẽpręscribentem trāsferaturtransferatur. Hæc eadẽeadem argumentatio fieri potest ex l. traditio. C. de pact. vbi paria cẽsenturcensentur, ꝙquod dominiũdominium trāsferaturtransferatur traditione & vsucapione, & tamẽtamen palāpalam est traditionib.
dominiũdominium directum, non tantũtantum vtile transferri.
Quartò aduersus communem opinionem
vrget text. in c. inter memoratos. 16. q. 3. quo in
loco dominium acquisitum præscriptione, appellatur æternum. Sic & in c. clerici. ead. q. dominium hoc proprietas dicitur, vnde coniectare licet, & deducere, directum dominium præscriptione acquiri.
Quintò, vt partem istam iustiorem esse ostendam, aut saltem minimè conuinci auctoritate tot doctissimorum virorum, qui contrariam magno conatu admittendam esse opinantur:
libẽterlibenter quæram, quo iure hi doctores
† vsucapionem triennalem distinxerint à longi temporis præscriptione, censentes ex triennali directum dominium acquiri: non ita ex præscriptione longi temporis? Etenim si
respōderintresponderint
in vsucapione Iurisconsultum hanc conclusionem palàm probare in l. 3. ff. de vsucapio. vt Dinus in hac reg. censet, num. 10. profectò mirabor maximè, viros eruditione insignes hac auctoritate sententiam istam probasse. Nam Iurisconsultus in d. l. 3. non tantùm tractat de vsucapione rerum mobilium, sed & de immobilium præscriptione: nam & hæc vsucapio dicitur. l. 4. §. si tu vi. l. si per errorem. ff. eod. tit. Nec
vllibi in tract. de vsucapionibus, Iurisconsulti,
quorum responsa in Pandectas Iustinianus retulit, hanc distinctionem fecere. Imò ab eis rerum immobilium & mobilium præscriptio, dicitur vsucapio: & à Cicerone, & alijs veteribus
latinæ linguæ auctoribus, quorum dictiones in
his, quæ ad vsucapionem pertinent, non aliæ
sunt, quàm hæ, quibus & Iurisconsulti vtuntur,
nusquam mentio fit rei immobilis pręscriptionis sub alio nomine & titulo, quàm vsucapionis. Præterea licet non desint rationes, quibus
moti legumlatores potuissent inducere, quòd
directũdirectum dominiũdominium ex vsucapione
rerũrerum mobiliũmobilium
acquiratur, vtile verò
tantũtantum ex præscriptione
rerũrerum immobilium: nempe ob
vilẽvilem &
abiectāabiectam rerũrerum mobiliũmobilium possessionẽpossessionem. l. peregrè. in prin. & l.
si rem
mobilẽmobilem. ff. de acquir. possess. & quia facilius ac firmius res mobiles acquirantur. l. 3. §.
Nerua filius. ff. de acq. possess. tamen legislator
ex his, & alijs rationibus statuit, minus tempus
sufficere ad vsucapiendum res mobiles, quàm
immobiles: nec in qualitate dominij & distinctione directi ab vtili quidquam definiuit: imò
pariter, cùm vsucapio tam de mobilibus quàm
immobilibus sit necessarò accipienda, ex ea generaliter acquiri dominium censuit in dicta l.
3. tametsi iam lege duodecim tabularum sancitum esset, minori tempore acquiri mobilia,
quàm immobilia. Nec distinctionem istam ita
vtilẽvtilem, & maximi effectus tacuissent
IuriscōsultiIurisconsulti,
si ea lege ciuili
RomanorũRomanorum alicubi facta fuisset.
Non oberunt huic opinioni ea quæ contrariæ sententiæ authores adducunt.
† Et primò l.
si duo patroni. §. Iulianus. ff. de iureiur. Cuius
hic est contextus literæ: Iulianus ait, eum qui iurauit fundum suum esse, post longi temporis præscriptionem, etiam vtilem actionem habere debere. Hæc Iurisconsultus. Qui variè à doctoribus intelligitur. Nam quidam arbitrantur
longi temporis præscriptionem in ea specie allegari ab eo, contra quem iuratum est. Vnde
qui semel iurauit ex aduersarij delatione fundum suum esse, habet ex iuramento actionem
vtilem,
nōnon obstante quòd aduersarius post hoc
iuramentum longo tempore fundum possederit. Quasi tunc non sufficiat longi temporis
præscriptio, sed sit necessaria maior præscriptio
perpetua actione per delationem iuramenti:
atque non tantùm habet qui iurauit actionem
realem, quam priusquam iurasset habebat, quæ
perpetua fuerit per litis contestationem: sed
etiam actionem vtilem ex iuramento, quæ quidem actio perpetua est
vsq;vsque ad quadraginta annos. l. nam & postea. §. si is qui temporali. ff. de
iureiur. de quo tractat Regia lex 14. titulo vndecimo. Partita tertia. Hippo. in singul. 141. Rodericus Xuares in repetit. l. post rem. ff. de re iudic. versic. considera vltimò, & singulariter. &
secundum gloss. & Alex. in dicto §. Iulianus. ac
Rodericum in dicto versic. considera. locus hic
Iurisconsulti, tractat de præscriptione iam cœpta tempore delationis iuramenti: vel de vsucapione post iam delatum iuramentum incipienda: quem sensum Regia lex admittit,
atq;atque post
alios Iason in d. §. Iulianus. Potest aliter locus Iurisconsulti adsumi in eum sensum, vt interpretemur, post ipsam vsucapionem finitam, possessorem in iudicium
vocatũvocatum opposita exceptione ac præscriptione longi temporis, iuramentum actori detulisse,
eumq́;eumque ex delatione iurasse. Habet enim tantam vim iuramentum ex delatione præstitum, quòd & aduersus longi temporis præscriptionem actionem vtilem iuranti
acquirit: nec tantùm extinguit ius præscriptionis, quo extincto actor habet pristinam actionem directam iure dominij, sed & vtilem ex iuramenti vi acquirit ipsi iuranti. Hæc quidem interpretatio, licet Iasoni
nōnon admodum placeat,
cùm is existimet non conuenire textui, deducitur à gl. ibi, in princ. & Bartol. in §. si quis iurauerit. eiusdem l. si duo patroni. tandem iuxta
has interpretationes minimè obstat Iuliani responsum opinioni, quam vltimo loco aduersus
communem probauimus: nec communi sententiæ suffragatur. Quòd si dixerit quis Iuliani
sententiam procedere in præscriptione eius,
qui iurauit, vt sit sensus, quòd is, qui iurauit ex
delatione alterius fundum suum esse, si postea
præscripserit rem ipsam longo tempore habere eum etiam vtilem actionem:
quemadmodũquemadmodum
eum textum intellexere Iacob. Butr. Richard.
Alber. Bar. & Iason. tunc ipse respondeo, actionem illam vtilem dari ex iuramento,
nōnon ex pręscriptione: nam de viribus iuramenti agitur in
eo titulo, non de viribus pręscriptionis: idcirco
inibi responsum est, post iuramentum habere
iurantem, qui etiam ratione tituli iuramenti
|
præscripserit fundum bona fide, actionem vtilem ex iuramento sibi delato, non tantùm actionem directam ex præscriptione: huiusq́ue
responsi non est leuis effectus, sicuti Iason post
alios ibidem tradidit. Quamobrem potius
probatur in dicto responso posterior opinio,
quàm prior. Mihi sanè potius placet, quòd in
d. §. Iulianus. præscriptio allegetur ab eo, qui
iuramentum detulerat. Id enim magis consonum est Iurisconsulti
mẽtimenti, quàm quòd ab eo,
qui iurauit, eadem non ita vtiliter proponatur: & iuxta hunc intellectum, si intellexerimus iuramentum præstitum fuisse post præscriptionem perfectam, oportet comma, &
duo puncta post dictionem illam, Pręscriptionem, apponere.
Item non obest tex. in l. 1. ad fi. ff. de aqua pluuia. arcend. & in l. si quis diuturno. in princ. ff.
quemad. seruit. amitta. nam in prædictis locis
tantùm tractatur de vtili actione pro vtili seruitute, aut quasi seruitute: non de vtili dominio, quæ quidem distinctam habent rationem
ex eo, quòd in seruitutibus agatur de re incorporali, quæ verè & propriè non possidetur, sed
quasi possidetur. l. seruus. §. incorporales. ff. de
acquir. rerum dom. l. sequitur. §. si viam. ff. de vsucapionib. Idcircò mirum non est, quòd seruitus acquisita præscriptione, differat ab ea,
quæ consensu domini constituta conuentione sit: & appellatur quasi seruitus, vtilemq́;vtilemque actionem habet. illa etenim, quæ pacto & conuentione sit constituta, propriè seruitus dicitur: at ea, quæ vsu temporis sit acquisita, quasi
seruitus appellatur, quippe quæ non fit continuata, propria & vera possessione.
Deinde leges omnes, quæ præscribenti exceptionẽexceptionem competere asseuerant, non probant
actionem eum nōnon habere directam: nec ex eis
constat, illum, contra quem præscriptum est,
habere adhuc post præscriptionem, actionem
directam. loquuntur enim de exceptione intentionis & facti, cuius meminit glo. in l. qui se
debere. ff. de cond. cau. dat. de qua & nos disputauimus in principio huius Relectionis.
Vltima verò ratio prorsus est fragilis, licet
ea vtantur Abb. in cap. cæterùm. de iudic. nu.
20. & Dec. ibi, num. 17. ex l. eas obligationes. ff.
de cap. diminutio. dicentes, legem humanam
non posse per vsucapionem
† dominium directum à priori domino tollere & transferre in
vsucapientem: quia dominium directum competit iure naturali, cui lex ciuilis humana derogare
nōnon potest. Profectò satiùs esset viris doctrina præstantibus his rationibus abstinere,
quàm ita leuiter argumentari. Quid obsecro
refert quo ad iuris naturalis rationem, quòd
per vsucapionem dominium directum, vel vtile potius acquiratur? cùm etiam vtile tantùm
dominium sit sufficiens, vt iustè vsus ipsius rei,
vtilitas & commodum liberè in vsucapientem
sint translata. Deinde si lege humana non potest ab aliquo dominium directum auferri,
non poterit nec in pœnam delicti rerum dominium directum à
delinquẽtedelinquente in principem
lege humana transmitti, quod falsum est, &
manifestè
erroneũerroneum. Sic
deniq;denique aduersus ipsum
Panormitanum & communem, nec per triennalem vsucapionem dominium directum lege humana posse acquiri: & tamen dubio procul id acquiritur. Nec video rationem congruam, qua probari possit, dominium vtile
non ita esse penes alicuius rei verum dominium iure naturali, sicut directum: quo fit, vt si
directum sit iuris naturalis, ita erit & vtile. Maximè quòd & si fateamur dominum verum alicuius rei habere ius in ea, ac dominium naturali ratione & iure: id planè procedit, modò
intelligamus dominium, sicut & libertatem
ipsius hominis, quæ iure naturali competit
cuique, subditum esse Reipub. & eius administrationibus, qui ad vtile regimen subditorum
possint legibus statutis de dominio rerum, &
de ipsorum subditorum personis disponere.
In hoc enim palàm consensere hi, qui se reipublicæ, & principibus subdidere. Hinc etenim
deducitur, ius illud naturale, quo dominium
propriæ rei quis habet,
quodq́;quodque dictat, dominium hoc à nemine auferendum fore, habere,
& assumere interpretationem ab alia eiusdem
iuris naturalis ratione, qua obtentum est,
homines ipsos,
eorũq́;eorumque res subditos esse reipublicæ,
eiusq́;eiusque principibus, vt vtilitati communitatis subueniant: atque ita in his, quæ ad eiusdem communitatis
vtilitatẽvtilitatem necessaria sunt,
parere debent subditi, nec recusare possunt legum, vel principum imperia. Leges verò vsucapionem inducentes iusta ex causa, in totius
communitatis vtilitatem statutæ sunt: Idcircò
in controuersiam iniquitatis trahi non
debẽtdebent,
& præterea posset dici dominia rerum non omnino esse distincta iure naturali, sed humano
per particularem earundem
rerũrerum communiũcommunium
applicationem, de quo in reg. peccatum. tractantes de venatione, disputauimus: quamuis
iuris naturalis principium sit, nemini faciendam esse iniuriam: nemini nocendum esse, &
ea ratione res propria alicuius non est ab eius
dominio, cum iniuria auferenda: sic etenim
dominium per vsucapionem in aliquem
translatũtranslatum, iure potius quàm iniuria, aufertur à priori domino. Ex quibus patet responsio ad argumentationem. Nam etsi dominia rerum sint
iuris naturalis, & ea quæ sunt iuris naturalis
humana lege non possint auferri,
nōnon sequitur
ex hoc, præscriptione, aut vsucapione dominia auferri contra ius naturale: nec ex hoc ius
naturale violari, quia id potius interpretationem adsumit à ratione moderatrice, quæ &
ipsius iuris naturalis pars est.
Igitur, quicquid Nostrates velint, ego
constitutissimũconstitutissimum esse propono, præscriptione quacunque, quæ iusta lege probata, & instituta sit,
|
dominium directum vsucapienti acquiri, nec
penes priorem dominum id manere: atque
ideo non solùm præscribenti vtile dominium
competere, sed & directum.
Verùm prior sententia, quæ frequentiori
suffragio recepta fuit, plures habet interpretationes ac restrictiones, quibus eiusdem auctores eam perstringunt, & limitant. eas tradidere Felin. in rubric. de præscriptio. Ias. & alij
in d. l. traditionib. Idem §. omnium. de actio.
num. 72. Ioan. Hannib. in d. l. naturaliter. in repet. Rub. de vsucapio. num. 84. & sequentibus.
Ioan. Igneus in d. §. domini. l. 1. ff. ad Syllania.
Pręter hęc illud est adnotandum, quòd dominium directum non potest esse penes duos insolidum: & ideo iuxta communem
sentẽtiamsententiam
dominium
directũdirectum manet adhuc post præscriptionem penes ipsum priorem dominum: dominium autem vtile acquiritur præscribenti.
At secundum opinionem communi contrarium dominium directum acquiritur præscribenti,
nullumq́;nullumque manet apud priorem dominum ex ratione l. si vt certo. §. si duobus. ff. commodat. Vnde si alicubi scriptum sit, eum, contra quem præscriptum fuerit, dominum directum esse, id
intelligendũintelligendum est, olim, scilicet ante perfectam
præscriptionẽpræscriptionem,
vtcunq;vtcunque sit, etiam
si obtineat ea sententia, quæ habet,
† dominium tantùm vtile acquiri præscribenti: hoc tamen dominium vsucapione
acquisitũacquisitum verum
dominium est, ac directo præfertur. glo. in l. si
ædes. in 1. ff. de seruitu. vrban. præd. & in l. 3. §.
ex pluribus. ff. de acquir. poss. Bart. in l. 1. & ibi
Iason, num. 57. ff. eod. tit. Sic & qui agit rei vendicatione obtinere debet in ea actione, si probauerit se rem illam, quam petit, legitimè præscripsisse, secundum Spec. titul. de loca. §. nunc
aliqua. versic. Quinquagesimosextò quæritur.
Bart. in l. minor. §. 1. col. penul. ff. de euictio. Innocent. in cap. cæterùm. de iudic. colum. pen.
Felin. in rubric. de præscript. colum. 3. Abb. in
c. cùm contingat. notab. 1. de decimis. Alexan.
consil. 90. lib. 2. col. 3. Paulum Paris. consil. 104.
lib. 31. num. 93. Bald. & Paul. Castrens. in l. cùm
res. C. de proba. Panor. in d. c. cæterùm. col. penult. Balb. de præscript. 2. parte princ. colum.
3. Quorum opinio communis est. Quamobrem illud sit
absq;absque controuersia, hoc dominium vtile sufficiens esse ad
agẽdumagendum, & obtinendum rei vendicatione: item & ad
excludẽdumexcludendum
veterem dominum agentem ex directo, sicuti
& Alex. explicat in d. §. ex pluribus. colum. 3.
SVMMARIVM.
-
1 Præscriptio bona fide & titulo procedens, tribuit
præscribenti actionem ad vendicandam rem
ab ipso veteri domino, & an idem sit in præscriptione bona fide absabsque titulo tamen præcedenti.
-
2 Præscriptio, an det ius proprietatis præscribenti:
& an ipse habeat rei proprietatem?
- 3 Vetus dominus rei præscriptæ ratione dominij directi poterit agere contra tertium possessorem,
qui non habet causam à præscribente.
-
4 Præscriptione per in integrum restitutione extincta, an sit natiua, vel datiua actio, quæ veteri
domino competit.
-
5 Dominium acquisitum per præscriptionem, an
possit tolli per principem?
-
6 Dominus directus, an possit impedire confiscationem rei præscriptæ ob delictum præscribentis? His etiam adduntur alij effectus à domino directo procedentes.
SAtis in initio huius tertiæ partis
exposuimus contrarias Doctorum sententias in ea quæstione,
qua solet discuti, an dominium
directum acquiratur præscribenti: ac tandem ostendimus frequentiori auctorum consensu in eam itum esse opinionem,
quòd dominium directum maneat penes veterem possessorem: vtile tantùm præscribenti
acquiratur. Idcircò oportet expendere, quid
operetur illud dominium directum manens
apud veterem possessorem: & quid referat vsucapienti acquiri dominium tantùm vtile, non
directum: subijciam enim aliquot huius disputationis vtilitates.
Primùm quidem, licet verum sit, & saltem
crebriori Doctorum sententia
receptũreceptum, eum
qui rem
aliquāaliquam bona fide & titulo, decem, aut
viginti annis vsuceperit
† habere
actionẽactionem realem ad vendicandam eandem rem à veteri domino, contra quem pręscripsit,
quiq́;quique eam rem
demum finita præscriptione possidet. l. si quis
emptionis. in princ. C. de præscript. trigint. vel
quadragint. ann. iuncta glo. ibi, quæ huius opinionis auctores citauit Ioann. & Bulgarum:
quorum
sentẽtiamsententiam fatentur communem esse
Salic. ibi & Balb. de præscript. 2. part. 3. partis
princ. quæstio. 6. colum. 1. Attamen qui vsuceperit rem alterius 30. ann.
absq;absque titulo, bona
quidem fide, habet actionem aduersus
quemcunq;quemcunque possessorem ad rei vendicationem, modò non sit priori rei dominus. Nam ab hoc non
poterit rem istam vendicare: idq́ue procedit
propter dominium directum, quod manet apud ipsum priorem dominum, contra quem
præscriptio processerat. textus optimus in d.
l. si quis emptionis. §. 1. iuxta opinionem gloss.
quam sequuntur Iacobus Butr. Baldus, Angelus, & Salicetus. Quorum opinio communis
est, sicuti Salicetus ibi, & Balbus in dicta quæstione sexta, expressim fatentur, eandemq́ue
sententiam probat textus in specie in l. 21. tit.
29. part. 3. Ego sanè, nisi Regia lex
hāchanc opinionem probaret, contrariam potius eligerem,
veramq́;veramque esse censerem, sequutus Placenti. Cynum, & Alber. in d. §. 1. ea præsertim ratione,
|
quòd præscriptio hæc tricennalis bona fide
perfecta, eandem vim habet, quam præscriptio decem, vel viginti annorum, quæ cum titulo, & bona fide processerit. text. singul. in c.
placuit. §. potest. 16. q. 3. Dinus in hac reg. nu.
9. Abb. in cap. illud. de præscript. colum. 3. Balbus in 2. parte princip. quæstion. 2.
Idemq́;Idemque apparet in dicta l. si quis emptionis. §. 1. vbi simile
præsidium inquit Imperator dari huic præscriptioni ei, quod dederat in initio, dicta l. si quis
emptionis. præscriptioni decem vel viginti
annorum cum titulo, & bona fide. Nec obstat
textus in dicto §. 1. versic. ita tamen: quia referendus est ad præscriptionem triginta
annorũannorum
mala fide continuatam, quæ tantùm acquirit
præscribenti exceptionem iure Ciuili. Hanc
item opinionem Placentini sequuti sunt Petrus & Raynerius in dicto §. 1. quorum meminit Alexan. in consil. 238. lib. 6. colum. 1. vltimo
loco referens hanc sententiam, dubius tamen:
sed & eam sequitur Corneus in consil. 14. col.
6. lib. 3. Ex quibus non ita est auctoritate Doctor. hæc posterior opinio destituta, quòd omnino videatur improbata.
Secundò, etsi verum sit, quòd habens dominium vtile, & agens rei vendicatione, possit in
libello dicere, se dominum esse rei petitæ, ac
defendi possit ea libelli asseueratio, intelligendo de vtili dominio, secundum Bar. & communem in l. sed si possessori. §. item si iurauero. ff.
de iureiur. Abb. in c. Cæterùm. de iudic. num.
20. tamen
† si habens dominium vtile, dixerit
in libello se habere proprietatem, talis libellus
nōnon procedit, nec
admittẽdusadmittendus est, nec defendi potest, quia verbum, proprietas, nusquam
accipitur obliquè, vt de quasi proprietate intelligatur, auctore Baldo, in l. cùm res. ad finem. C. de probat. cuius opinio communiter
recepta videtur ex traditis ab Alex. in l. si quis
vi. §. differentia. ff. de acquir. posses. col. penult.
defenditurq́;defenditurque à Decio in d. c. cæterùm. nume.
17. aduersus Iason. qui in d. §. item si iurauero.
numero 27. à Baldo discedit, leui profectò ratione. Errat enim Iason,
dũdum probare vult, emphyteutæ libellum, quo se asserit proprietarium esse, defendi posse, si intelligamus ratione
vtilis dominij proprietarium esse. Quod falsum est, habet siquidem emphyteuta vtile dominium debilius profectò, quàm acquisitum
per præscriptionem: nam illud non vincit directum, istud verò directo præfertur. nec emphyteuta dici potest quasi proprietarius, cùm
quasi proprietas dicatur in rebus incorporalibus. c. vlt. de iud. quam ob rem falsam esse censeo Iasonis opinionem, & tamen itidem falsa
est Baldi,
sequaciumq́;sequaciumque decisio, dum ipsi existimant, non posse procedere libellum, quo is,
qui præscripsit, agens rei vendicatione, asserit
se proprietarium esse, siquidem iure optimo
is libellus defenditur. Est etenim text. in c. clerici. 26. q. 3. vbi dominium acquisitum per præscriptionem, proprietas appellatur: vnde obiter si Bald. opinio admittenda sit, cùm censet
dictionem istam, Proprietas, non accipi obliquè, nec posse intelligi de dominio vtili, sed omnino
intelligẽdamintelligendam esse de directo dominio:
infero ex d. c. clerici. manifestè reprobari communem sententiam, quæ existimatione auctorum definiuit, præscriptione dominium vtile
tantùm acquiri. At nihilominus ipse opinor
dictionem istam obliquè adsumi quandoque
pro quasi proprietate, quemadmodum constat in rubric. de causa possessionis & proprietatis, sub qua in ipsius tituli tractatu de quasi
proprietate agitur.
Tertiò ab ipsa communi sententia deducitur,
† quòd vetus possessor dominus directus
rei vsucaptæ & præscriptæ, ratione dominij directi penes ipsum remanentis agere contra
eum, qui non præscripsit, nec ius habet à præscribente, obtinet tamen, & possidet rem
præscriptam: nec hic ea conuentus actione poterit excipere de iure præscribentis: sicuti respondent Dinus in hac regul. num. 21. Petrus
in dicta authent. nisi tricennale. quem ibi sequuntur alij. & Balb. de præscriptio. secunda
parte princ. 2. quæstio. Quorum opinio communis est, secundum Alciatum in rubric. de
præscript. nu. 10. Qui censet hanc sententiam
procedere, etiam si teneamus per præscriptionem acquiri dominium directum præscribenti, quia non inconuenit, quòd dominium directum sit apud duos: apud vnum auctoritate
legis, apud alium naturalis cuiusdam traditionis iure. Idem repetit ipse Alciatus in l. traditionibus. C. de pactis. quod apud me dubium
est: scio etenim idem dominium non posse penes duos insolidum esse. d. l. si vt certo. §. si duobus. ff. commodat. Nisi dixerit quispiam dominium directum acquiri præscribenti ad effectum, vt is possit rem ipsam defendere etiam à
veteri domino & possessore, & eam vendicare
ab eodem, & ab alio
quocunq;quocunque. Hoc autem ius
dominij directi non est penes alium, qui
nullānullam
habet causam à præscribente: idcircò conuentus is in iudicio actione reali ab eo, qui probat
eiusdem rei dominium,
nōnon potest allegare dominium illud extinctum esse præscriptione,
cùm reus iste nec præscripserit, nec ius habuerit à præscribente. Non inficior adhuc difficillimè posse hanc opinionem defendi, si vera est
conclusio, quam aduersus communem probauimus, asseuerantes, dominium directum præscribenti acquiri: non enim habet vllum ius agendi antiquus possessor, cui non suffragatur.
l. si quis emptionis. §. 1. de præscrip. 30. vel 40.
annor. quia is text. procedit in præscriptione
mala fide continuata. Fortassis poterit obtinere hæc opin. Petri, & aliorum, inspecta quadam æquitate, quæ dictat,
veterẽveterem dominũdominum, &
possessorẽpossessorem agentẽagentem rei
vẽdicationevendicatione, minimè posse excludi ab alio quàm à
pręscribẽtepręscribente, vel ab eo
ius & causam.
Quartò, hinc colligitur interpretatio receptæ cuiusdam sententiæ, qua obtentum est, actionem datiuam minimè transire ad hæredes, quamuis natiua benè transeat. glo. celebris in l. cùm precariò. ff. de precario. quam
dicit peregrinam esse Ias. in l. iuris gentium.
col. 2. ff. de pact. tametsi eam esse falsam probare conatur Fortun. in d. l. iuris gentium. ex eo,
quòd cùm à lege detur actio, nulla ratio dictat, quin & ea ad hæredes transeat. l. à Titio. ff.
de verb. obli. Et pręterea actio, cuius meminit
l. quoties. C. de donat. quæ sub modo ad hæredes transit: quod inibi apparet, & tamen datiua est, secundum Bar. in l. 1. ff. de actio. & obli.
probatur igitur
† actionem datiuam ad hæredes transire, contra prædictæ gl.
conclusionẽconclusionem:
qua verò præmissa infertur actionem competentem illi, aduersus quem fuerit vsucaptum
& præscriptum, concessa contra vsucapionem
restitutione in integrum, ad hæredes eius transire, quia natiua sit, propter dominium directum, quo nondum per præscriptionem fuerat priuatus antiquus possessor, quod in specie
declarat Bartol. in l. vlt. C. ex quib. caus. maior.
quem ibi Doctores sequuntur, & Iason in §.
rursus. de actionib. num. 80.
Hinc subinfertur, propter actionem istam
natiuam, quæ per rescissionem competit, fructus etiam restitui ei, cui conceditur in integrum restitutio: quod minimè obtineret, si actio foret datiua, tunc enim fructus non restituerentur, cùm actio noua modò detur, sicuti
Salic. adnotauit in l. vlt. col. penult. C. ex quib.
caus. maior. cuius opinio quo ad partem vltimam, mihi dubia videtur: ex ea enim sequeretur, quòd si actio omnino sublata per restitutionem in integrum restituatur, nequaquam
fructus erunt restituendi: quod est contra Iurisconsultum, in l. quod si minor. §. restitutio.
ff. de minori. à quo satis apertè colligitur, concessa in integrum restitutione, non tantũtantum rem
ipsam, aut actionem restitui, sed & fructus. deducitur enim qui restituitur ad illum statum,
quem habuit ante læsionem perfectam. Hæc
refert actionem omnino iam extinctam à lege
dari beneficio restitutionis, vel natiuam restitui: hoc manifestè patet. Nam per contractũcontractum,
& spontaneam traditionem titulo venditionis transfertur dominium directum: nec apud
venditorem manet, & tamen si venditor aduersus contractum restituatur, is habebit actionem ad rem ipsam, & ad fructus, cùm ante restitutionem nec directam, nec vtilem actionẽactionem
haberet. Quin & contra Salicet. vrget, quòd si
quis nactus sit restitutionis beneficium aduersus vsucapionem triennalem, quæ directum
dominium transtulit in vsucapientem, nullo
quidem iure actionis, nec dominij manente
apud veterem dominum & possessorem, restitutionis ratione res ipsa cum fructibus redditur: his ergo constat opinionem Salic. dubiam esse. Illud tamen ex hac disputatione deducitur, maximum esse discrimen, an rescissoria actio per prætoris restitutionem data, ac restituta, sublata præscriptione, detur, & cōpetatcompetat.
domino directo, qui ante restitutionem directum habebat dominium, an nullum habenti rei dominium, quia priori casu datur actio directa, posteriori vtilis: nec par ius est
vtriusq;vtriusque, imò dissimilium, vt constat ex notatis per Bart. in l. 1. ff. de actionib. & oblig. col. 3.
Iasonem in l. cùm fundus. §. seruum tuum. nu.
15. ff. si cert. peta. quo in loco tractat, vtilem actionem non habere priuilegia directè.
Quintò, hinc etiam patet, illum, contra quẽquem,
sit pręscriptum absq;absque restitutione in integrum
habere actionem rescissoriam, si verum est,
quòd is habeat directum dominium: nam si
non retinet dominium illud directum, restitutio necessaria est, vt actio rescissoria competat,
iuxta resolutionem Bart. in l. in honorarijs. ff.
de action. & obligat. Salic. in l. vlt. C. quibus ex
caus. maior. 2. colum. Angel. in d. §. rursus. de
actio. Sed hæc illatio non procedit ex eo, quia
communis opinio Bart. distinctionem reprobat, sicuti fatetur Iason, eum sequutus in dict.
1. rursus. num. 82.
Sextò, ex his quibusdam placet, dominium
acquisitum per præscriptionem
† tolli posse
per principem sine causa, quia vtile est, non directum. sic Bald. censuit in l. vltim. colum. 2. C.
senten. rescind. non poss. quem sequitur Deci.
in c. quæ in ecclesiarum. de constit. num. 26. verùm Felinus ibi. numer. 49. tenet contrariam
sententiam. Etenim quamuis modus acquirendi dominium hoc sit de iure humano, & illum modum princeps possit tollere, dominium
tamẽtamen ex hoc iure acquisitum, iustum censetur, nec illud poterit princeps sine causa tollere: nam maximam irrogaret iniuriam ei, qui
rem acquisiuit lege humana, & iusta permittente, quod Felin. probat, alios allegans, cui
etiam patrocinantur, quæ
elegātereleganter tradit Fortun. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liber.
& posthum. col. 132.
Septimò non inutiliter infertur, quòd licet
alioqui legatum rei propriæ ipsius legatarij,
non teneat tanquam inutile. l. 1. C. com. de leg.
& in §. si rem. Instit. de lega. tamen si legatarius
rem præscripserat aduersus legantem, tenet legatũlegatum, ac valet, vtileq́;vtileque censetur propter directũdirectum
dominiũdominium, quod mansit penes ipsum testatorẽtestatorem,
& ꝓpterpropter alia, quæ superiùs cōmemorauimuscommemorauimus.
Octauò eadẽeadem ferè ratione hinc datur & constituitur intellectus ad communẽcommunem IuriscōsultorũIurisconsultorum conclusionẽconclusionem, qua traditũtraditum est, quòd testator legando rem alienam, etiam si ea sit hæredis, non transfert in legatarium dominium, secundum ea, quæ adnotantur in l. 1. C. cōmuniacommunia
de lega. nos item explicuimus in c. Raynaldus.
de testa. §. 1. in prin. Nam si rẽrem legatālegatam hæres aduersus testatorẽtestatorem pręscriptione acꝗsieratacquisierat, trās| p. 423ferturtransfertur in legatarium dominium illud directum, quod testator habebat: cui non præfertur dominium vtile hæredis, quia ipse tenetur
ad legatum.
Nonò ab eadem radice constat, non esse inutile legatum, etiamsi extraneus ante aditam
hæreditatem legatam rem vsuceperit per præscriptionem: potest enim esse vtile ratione directi dominij, secundum Bald. in l. 1. C. com. de
legat. num. 23.
Decimò, eodem iure defenditur quod adnotauit Ripa in l. nemo potest. numero 103. ff.
de legat. 1. qui expressim, & in specie scribit,
veterem dominum, & antiquum possessorem,
contra quem est res iusta præscriptione acquisita vsucapienti, posse eandem rem absque peccato, & iustissimè retinere, si post perfectam
vsucapionem ad eum deuenerit. Hanc tamen
opinionem ipse dubiam esse opinor. Etenim
videtur, quòd teneatur hic, qui modò rem possidet, eam restituere vsucapienti, si verum est
ipsum ex humana, & iusta lege dominium eiusdem rei adhuc vtile tantùm acquisisse. Nam
si hoc dominium eius proprium est, etiam in
animæ iudicio, sicuti §. seq. probabitur, nulla ex causa iusta poterit id eo inuito alter retinere.
Vndecimò ex suprascripta Doctor. resolutione probari potest, dominium directum, aduersus quem est vsu captum ex longo tempore, posse impedire
† confiscationem rei præscriptæ, ne ea fiat ob delictum præscribentis:
sicut posset illam rem iam vsucaptam ratione
directi dominij à tertio possessore vendicare:
quod in specie ita visum est Ioanni de Platea,
in l. vlt. 2. quæst. C. de bonis vacant. lib. 10. cuius opinio mihi dubia semper visa fuit. Nam
licet dominus hic directus, cuius res præscriptione longi temporis acquisita fuit præscribenti, possit illam à tertio possessore, qui nec
præscripsit, nec ius habet à præscribente, vendicare. Fiscus tamen causam habet à præscribente, & succedit in ius præscribentis: idcircò
non poterit impediri ratione directi dominij
confiscatio. Deinde alia ratione iustissimè refellitur Plateæ sententia. is enim qui præscripsit, poterat rem illam liberè alienare, sicuti iuris apertissimi: confiscatio verò non impeditur nisi eo casu, quo non poterat criminis reus
alienare liberè bona, quorum confiscatio tractatur. Bart. communiter receptus in l. si finita. §. si de vectigalibus. ff. de dam. infect. num.
12. quibus rationibus existimo non posse Plateæ opinionem veram esse.
Duodecimò ex distinctione communi omniũomnium consensu recepta deducitur, triennali vsucapione actionem tolli ipso iure, ita quidem,
quòd priori domino nulla cōpetitcompetit actio ipso
iure, secundum Fel. in cap. ad aures. de præscr.
num. 4. tametsi longi temporis præscriptione
actio ipso iure non tollatur, sed ope exceptionis. text. optim. in d. c. ad aures. Et est communis opinio, vt testatur Balb. de præscript. parte
1. q. 8. qui, & Fel. in d. c. ad aures. in specie asserunt, posse nihilominus iudicem agentem ex
officio repellere, argumento deducto ex glos.
in l. vbi pactum. C. de transact.
Decimotertiò hinc poterit perpendi pulchra decisio Baldi in c. 1. §. si quis per triginta. si
de feudo fuerit controuer. col. vlt. qui auctoritate Gulielmi de Cuneo, in l. si quis emptionis. C. de præscript. triginta vel quadrag. ann.
q. 2. scribit, dominum directum, aduersus
quem res est præscripta, posse ratione directi
dominij eandem rem præscribere titulo pro
suo, absq;absque alio speciali titulo, si possessionem
rei bona fide obtinuerit. quam sentẽtiamsententiam Balbus sequitur de præscriptio. 3. part. quæst. 12.
atque hic dubio procul est huius controuersię
insignis effectus.
Decimoquartò, ab hoc directo dominio,
quod secũdumsecundum opinionem communẽcommunem manet
apud veterem dominum & possessorem, infertur, quòd si quis rem ab alio primò præscriptam demùm tempore legibus definito præscripserit, & res illa ad tertium quendam possessorem nōnon habentem causam ab vltimo præscribente peruenerit, ac simul aduersus eum
actionem ad iudicium deduxerit antiquus eiusdem rei dominus, & possessor: item is, qui
rem primò præscripserat, præfertur dominus
directus ratione dominij directi, quod nondum amisit: quemadmodum voluit Petrus à
Bella Pertica in d. l. si quis emptionis. 2. col. de
præscriptio. triginta vel quadraginta annorum.
Hæc sanè tractauimus, vt planè ostenderemus plurimum referre, quòd præscribens dominium directum, an vtile, vsucapione acquisierit, siquidem dominium directum manens
penes veterem possessorem, contra quem præscriptio processit, maximam habet atque affert vtilitatem, tametsi, quod ingenuè fateor,
veriorem esse censeam opinionem illam, quæ
dictat, etiam dominium directum acquiri
præscribenti.
- SVMMARIVM.
-
1 Præscriptio iuxta leges humanas perfecta, etiam
in animæ iudicio præscribentem defendit,
quamuis ipse post completam præscriptionem
habeat̃habeatur scientiam rei alienæ.
- 2 Ratio legis inducentis præscriptionem, an in animæ iudicio cesset?
- 3 Quid de præscriptione aduersus eum, qui nullam
negligentiæ culpam habuit?
- 4 Præscriptionis exceptio etiam ab arbitratore admittenda est.
PRæterea, quæ de viribus præscriptionis tractata fuere in proximis paragraphis, illud non infrequenter quæritur
† an in animæ
iudicio qui rem aliquam præscripsit titulo, & bona fide, ac tempore legibus definito, teneatur eandem rem restituere, si post
perfectam præscriptionem habeat scientiam,
& sciuerit, rem illam alienam fuisse: vel an possit eam rem tutè quo ad Deum possidere, &
retinere? Etenim Ant. in c. vigilanti. de præscript. Bartol. in extrauag. ad reprimendum.
in verbo, denunciationem. Ioan. Andr. in hac
regul. possessor. Alciat. in l.
quinq;quinque pedum. in
princ. C. finium regundo. Summa Rosella in
verb. præscriptio. in ea sunt sententia, vt existiment, non posse iustè in animæ iudicio retineri rem legitimo tempore, & bona fide præscriptam, si is, qui præscripsit, post perfectam
iure præscriptionem, sciuerit rem illam alienam fuisse ante præscriptionem. Quasi in conscientiæ iudicio illud obtineat, quòd nemo
cum aliena iactura locuples efficiatur. regul.
locupletari. de reg. iuris, in 6. Et præterea, quia
humana lex vsucapionem & præscriptionem
inducens, eam tantùm induxerit quo ad hoc,
vt præscribens in iudicio exteriori eo titulo
præscriptionis sit munitus, nec tamen per hoc
quicquam iuris lex tribuit præscribenti.
Cæterùm contrariam
sentẽtiamsententiam possumus
non admodum difficili probatione veram esse
ostendere, quamobrem in hac quæstione vnicam constituimus conclusionem. Qui rem alienam iuxta legis humanæ constitutiones vsuceperit, aut præscripserit, potest iustissimè
eam possidere in animæ iudicio, nec tenetur
eam veteri domino restituere, etiam si sciat
rem alienam fuisse. Hæc assertio præmittit ad
eius veritatem præscriptionem iure humano
perfectam titulo, bona fide, & tempore legibus definito: & deinde quòd scientia rei alienę
habita sit post iam perfectam pręscriptionem.
Probatur conclusio ex eo, quòd lex iusta in animæ iudicio vim obtinet, ac seruanda est. glo.
communi omnium consensu recepta in c. quæ
in ecclesiarum. de constitut. S. Thomas 1. 2. q.
96. artic. 4. lex verò inducens præscriptionem
iusta est, sicuti iam probauimus: & ea transfert
dominium in vsucapientem: igitur hæc dominij translatio, & in animæ iudicio seruari, & rata haberi debet. Deinde si vera foret prior opinio, sequeretur, comperta veritate rei, posse iudicem interioris fori, & iudicem exteriorem contraria pronunciare, & vtrunque iustè: quod adeò absurdum est, vt quiuis
mediocri præditus eruditione hoc minimè
posse contingere
palāpalam testetur. Siquidem vterque Iudex tenetur ius suum
vnicuiq;vnicuique reddere,
ac iustitiam in pronunciando amplecti, vt iudicium
æquũæquum sit. Idcirco impossibile iure censetur contrarias sententias ex iustitia ferri in
eadem re, & iuxta eandem cognitionem: vnde
vel altera necesse est quòd sit iniqua, vel parem
vtraq;vtraque habere debet definitionem. At si is, qui
præscripsit rem aliquam bona fide, & titulo,
eam in iudicio petierit ab eo, qui olim fuerat
illius rei dominus, iustissimè per
iudicẽiudicem damnatur possessor olim dominus ad
restitutionẽrestitutionem
rei petitæ,
eaq́;eaque res adiudicatur præscribenti,
qui iudicis & legis auctoritate potest eam obtinere. Mihi profectò, vt liberè quid in hac
quæstione, & similibus sentio, expressim, & ingenuè fatear, satis certum est, eum, qui habet
auctoritatem legis humanæ, & iustæ, minimè
procedentis ob
præsumptionẽpræsumptionem, sed ad
rationẽrationem
illius veritatis, quæ & in animæ iudicio cognita est, tutum esse quo ad Deum, nec teneri ad
restitutionẽrestitutionem: quod in c. cùm esses. de testamentis. itidem in simili controuersia probare conatus sum.
Deniq;Denique hanc principalem conclusionem, quam in hoc articulo exposuimus, veram esse
cẽsentcensent, gl. Panor. Collectari. Aegidius
& alij in d. c. vigilanti. Innoc. in c. cura. de iure
patronat. Bald. in consilio 315. lib. 3. Thomas
quodlib. 12. art. 24. Conrad. de contract. q. 15.
concl. 3. & 4. Scotus, Paluda. & Maior in 4. sent.
distin. 15. quæst. 11. Adria. in tract. de restitutione. c. de præscriptione. Ioan. Medina de restit.
q. 18. Dominic. Soto lib. 4. de iustit. & iur. q. 5.
artic. 4. Dec. in c. 1. de constit. num. 18. Francis.
Balbus de præscript. 2. part. 3. part. princip. q.
9. quam opinionem communem esse fatentur eam sequuti Florent. 2. part. titul. 1. cap. 15.
§. vltimo. & Syluest. in verbo, præscript. 1. §. 13.
Non oberit huic opinioni, quod Alciat. comminiscitur, scribens, in animæ iudicio cessare
potissimam rationem, ex qua præscriptio iure
humano instituta est, scilicet, vt lites exterminentur, quæ alioqui forent in Republica frequentissimæ, nisi lex vsucapionis & præscriptionis introducta foret.
† Nam licet hęc ratio
in animę iudicio non obtineat, sed tantùm in
foro exteriori, quo ad Reipublicę administrationem, id tamen sufficit ad iustitiam legis humanę, quę quidem iustitia efficit, vt lex
quęcunq;quęcunque non solùm in foro iudicij exterioris, sed
& in foro conscientię seruanda sit, cùm vtrobique iustitia legis obtineat. Quod secus esset, quando in animę iudicio cessaret iustitia
legis humanę, quę apud exteriorem iudicem
vigorẽvigorem habet: sicuti
constitutissimũconstitutissimum est de lege
humana procedente à pręsumptione: ea enim
lex iusta est in foro exteriori & interiori, propter pręsumptionem, & tamen si de veritate
constet, vbique deficit: sed frequentissimè in
foro animę, vbi veritas semper est tractanda,
nec locus est pręsumptionib. Et adhuc in hac
specie non est lex iniusta, nec eo nomine censetur, sed ab ea receditur, quia deficit ratio, ex
qua iustitia legis deducitur.
QuamobrẽQuamobrem satis
est ad
iustitiāiustitiam humanę legis aliquid vt certum
|
statuentis, eius rationem foro exteriori, & reipublicæ conuenire, vt ipsa lex iusta vtrobique
& in foro animæ censenda sit: tametsi in animę
iudicio
plerunq;plerunque seruari lex non debeat ob varias causas, præsertim ob materiam subiectam, ex qua legislatoris mens constat, quæ eò
dirigitur, vt in interiori foro minimè ad praxim eius lex admittatur. Sic sanè lex humana
agens de præsumptionibus, vel pœnam delinquentibus statuens, & his similes, iustæ
quidẽquidem
leges sunt in vtroque foro, & apud Deum, &
apud homines, non tamen sunt omnino seruandæ in iudicio interiori propter subiectam
materiam, secundum quam humani & diuini
legislatoris intentio in id tendit, vt in eo iudicio leges istæ minimè seruentur. Quo fit, vt lex
humana etiam in foro animæ admittenda sit,
quamuis ratio, ex qua originem habuit, propria sit fori exterioris, nec foro interiori conueniat. Etenim tunc deficiente ratione legis,
deficit & ipsa lex, quando deficiente ratione legis, deficit & ipsius legis iustitia. Hoc verò
longius repetam ad huiuscemodi examen, ne
quis statim in
quancunq;quancunque argumentationem
impingat. lex equidem præscriptionem & vsucapionem inducens, varias rationes ad eius
iustitiam habuit, quæ in id tendunt, vt Reipublicæ tranquillitas statuatur. Nam vsucapio
introducta est, vt certa sint rerum dominia, vt
lites, & contentiones in Republica effugiantur,
vtq́;vtque negligentia dominorum, qui res proprias tanto tempore repetere non curant, aliqua ex parte puniatur: quò diligentior
quisq;quisque
sit, videns sibi nocere negligentiam. Hic est finis à lege humana prætensus in vniuersum.
Nec tamen statim cessabit lex, si aliquo tempore, aut aliquot casibus hæ rationes deficiant,
nisi in vniuersum defecerint. Ratio siquidem
legis, quæ vniuersalis est, & in finem vniuersalem tendit, legem ipsam integram, & omnino
inuiolatam tutatur, nisi in vniuersum cessauerit, etiam si aliquot casibus, aliqua ex parte defecerit. vnde leges humanæ vsucapionem statuentes minimè deficient, quamuis earum rationes
aliquādoaliquando defecerint, nisi in vniuersum
deficiant: quia ratio vera huius legis,
eiusq́;eiusque finis vniuersalis est. Sic etiam si in animę iudicio
non sit locus litibus, nec dominiorum incertitudini: attamen adhuc manet lex vsucapionis
inconcussa, cùm eius ratio non cessauerit in vniuersum: quod semper est hac in re considerandum, maximè quia iustitia legis adhuc defenditur, & perpetua est quo ad forum exterius, idcircò & perpetua esse debet quo ad animæ iudicium, quicquid Alciat. excogitauerit.
Ex his primò constat, opinionem glo. Imol.
& Panormit. veram esse etiam in eo casu,
† quo
antiquus rei possessor, & dominus nullam negligentiæ culpam contraxerit: etenim & in
hac specie præscriptio lege humana perfecta
tutum reddit in animæ iudicio eum, qui præscripsit. quam sententiam probant Innoc. in c.
quia plerique. de immunit. ecclesiæ. & Syluest.
in verb. præscriptio. 1. q. 14. dum tenent, eum
qui rem aliquam præscripserit, tutum esse in
animæ iudicio, etiamsi possit dari aduersus
præscriptionem restitutio in integrum, interim donec pręscriptio per restitutionem in integrum rescindatur, & tamen aduersus præscriptionem tunc restitutioni locus est, cùm ipse dominus, aduersus quem præscriptio procedit, nullam culpam habuit, nec vllam negligentiam contraxit, quemadmodum statim explicabimus, præsertim si dominus maior sit
vigintiquinq;vigintiquinque annis: nam minoribus propria
negligentia non nocet, quia eis restitutio concedatur ad læsionem vitandam. Sed & hoc Corollarium probatur aduersus Maiorem, & Adria. alia ratione, qua constat, rationem illam
vsucapionis, vt negligentes puniantur, non esse principalem, nec vnicam introducendæ pręscriptionis, vt constat. Imò etsi esset vnica, cùm
sit vniuersalis, vt cesset lex, deberet & ipsa ratio
in vniuersum cessare.
Sententiam contra Adrianum defendit, &
probat Domini. Soto. libr. 4. de iust. & iur. q.
5. artic. 4.
Secundò infertur, legem humanam, quæ
præscriptionem induxit, non esse pœnalem,
nec conditionem legis pœnalis habere, quod
patet: quia etsi inter alias huius legis rationes
ea vna sit, vt puniatur negligentia, quam habuit dominus in repetendo, &
negligẽdonegligendo rem
suam,
eamq́;eamque procurando, adsunt tamen huius
legis potiores rationes, nempe, vt dominia rerum certa sint,
litesq́;litestque è Republica exterminentur, quamobrem non fuit principaliter statuta vsucapio in pœnam negligentiæ. Nam & vsucapio, præscriptioq́ue aduersus ignorantem, & eum qui nullam commiserit negligentiam, imò fuerit diligentissimus in procurando propriam rem, procedit, & vires obtinet.
text. optim. in d. c. vigilanti. l. vltim. C. de longi temp. præscript. Regia l. 18. titul. 29. partic.
3. siue hæc ignorantia sit circa ipsam præscriptionem, quia dominus ignorat possidentem
præscribere: siue circa ius & titulum ipsius rei,
quia ignorat se ius in re per alium possessa habere: siue ignoret factum, ex quo competit ius
in re illa, quam alius, qui præscribit, possidet:
sicuti probatur in d. l. vlt. & gloss. in d. c. vigilanti. in verb. latentibus. vbi Felin. colum. 4. Balb.
de præscript. 4. part. 4. partis principal. q. 28.
Socinus in l. cùm filius. §. in hac. colum. 5. ff. de
verborum obligationib. qui expressim improbant, & falsum esse ostendunt, quod in hac re
tradit Petrus Perusinus in tract. de quarta episcopali. c. 2. ad finem:
scribẽsscribens, præscriptionem
procedere aduersus ignorantem, quando is
ignorat alterum præscribere, scit tamen se ius
in re habere, sed minimè procedere contra
eum, qui ignorat ius in re habere: vel etsi sciat
|
se ius habere, ignorat tamen factum & initium, ex quo ius illud sibi competat. Etenim hęc
distinctio Petri falsa est, nec potest subsistere
propter generalem decisionem text. in d. l. vltim. C. de longi temp. præscript.
Tertiò ab eadem radice colligitur, non esse
admitten dam denunciationem Euangelicam
contra illum, qui rem alienam bona fide, & iuxta legis humanæ conditiones præscriptione
acquisiuit: cùm is nequaquam peccatum committat rem illam detinendo, etiam si habuerit
scientiam rei alienæ post perfectam præscriptionem: quod latè tradunt Doctores in c. nouit. de iud. vbi Dec. optimè. num. 11. & Balb. de
præscript. 2. part. 3. part. princ. q. 10.
Quartò hinc deducitur, falsam esse opinionem Ioannis Andre. in hac regul. possessor.
quem Collectarius sequitur in capit. vltim. de
præscript. dum vterq;vterque existimat, eum qui præscripsit rem aliquam bona fide, & titulo, alijs
legis humanæ seruatis conditionibus, nōnon posse absque animæ læsione eam contra priorem
dominum defendere. Etenim si iuxta receptam sententiam potest illam rem in animæ
iudicio possidere, nec tenetur ad eius restitutionem, profectò dubio procul constat, eandem posse iustissimè ab exactione prioris domini defendere.
Quintò subdeducitur ex his priorem dominum, contra quem res est iustè præscripta, minimè posse absque læsione conscientiæ, & peccato, rem hanc furto, aut alio modo clàm ab illo, qui præscripsit, rapere, nec vti aliqua compensatione. Nam lex iusta dominium ab eo
transtulit in præscribentem: & ideò rem alienam auferet à vero domino: quod in specie admonet Alfonsus à Castro lib. 2. de potest. legis
pœnalis. cap. 5. tametsi verus dominus possit
propriam rem ab alio iniquè detentam, quam
alio modo non potest consequi, furto vel rapina, aut compensatione sibi habere. gloss. in capit. ius gentium prima distinct. cuius nos mentionem fecimus in cap. 2. libr. 1. Variarum resolut.
Sextò hinc perpendi poterit decisio Angel.
in l. 1. C. de præscriptio. trigint. vel quadragint.
annor. quo in loco existimat
† non esse admittendam exceptionem præscriptionis, etiam
iustæ, coram arbitratore, qui procedere tenetur de æquitate, vt bonus vir. idem tenet Bal.
in d. l. prima. vers. item si causa. Hæc equidem
sententia falsa est, cùm arbitrium boni viri debeat instrui à iuris
vtriusq;vtriusque constitutionibus,
iuxta notata per Alexand. in l. si sic legatum. in
princip. ff. de legat. 1. Felin. in capit. 1. col. 2. de
constitu. Et præterea iustissima est pręscriptionis exceptio, & maximè vtilis Reipublicæ, sicuti superius explicuimus: igitur ab arbitratore admittenda omninò est, atque ita Bart. notat in Extra. ad reprimendum. in verbo videbitur. in fine. Imola & Doctor. in dict. l. si sic legatum. Matthes. notab. 14. Aretin. in cap. dilecti filij. colum. secunda. de iudic. Ioan. Crot.
in l. nemo potest. folio penultim. colum. 1. ff.
legat. 1. Catellia. Cotta. in memorialibus, dictione, præscriptio. Roman. in Rubric. de arbitris. colum. prima. Felin. in d. capit. dilecti.
colum. 2. & in dict. capit. 1. de constitu. col.
penultim. quorum opinio communis est. Est
ergo hoc in tractatu potissimùm obseruandum, vsucapionem & præscriptionem, iustitiæ
atque æquitatis rationem habere: ex qua præscribens etiam apud diuinum tribunal ius illæsum habere valeat.
Ex §. sequenti.
SVMMARIVM.
-
1 Maioribus ætate aduersus præscriptionem datur in integrum restitutio ex causa iustæ, &
probabilis ignorantiæ.
-
2 Quid de præscriptione quadragenaria, centenaria, & tricennali?
-
3 Quadriennium ad petendam in integrum restitutionem non currit ignoranti.
-
4 Ecclesia, & minor, restituuntur aduersus præscriptionem, etiam quadragenariam.
OBiter ad probationem eius conclusionis, quam in proximo §.
probauimus, itidẽitidem explicuimus,
præscriptionem aduersus ignorantem optimè procedere, secundum frequẽtissimamfrequentissimam Doctorum sententiam,
atque ideò agendum est de ea quæstione, qua
quæri solet, an detur contra præscriptionem
restitutio in integrum maioribus ætate ob
clausulam generalem, si qua iusta causa videtur, ex capite iustæ ignorantiæ? Qua de re conclusionem vnicam exponam, aliquot declarationibus eidem adiunctis.
Maioribus ætate
† aduersus præscriptionem
datur in integrum restitutio ex causa iustæ, &
probabilis ignorantiæ. Hæc conclusio probatur in l. prima. §. vlt. ff. ex quibus caus. maior.
text. item in l. prima. §. si quis autem. ff. de itinere
actuq́;actuque priuat. vbi Bart. hanc conclusionem tenet. idem gloss. in l. si partem. §. primo.
in verb. non vtendo. ff. quemadmodum seruit.
amit. Abbas & Fel. in c. vigilanti. de præscriptionibus. Iason in §. rursus. Inst. de actionib.
num. 59. quorum opinio communis est secundum Ias. in l. 2. num. 185. C. de iure Emphyteuti. Dec. in consil. 29. Balb. de præscript. 4. part.
4. part. princip. quæst. 29. & Socin. iuniorem
in consi. 70. nu. 21. lib. primo. Horum omnium
ea est vnanimis
sentẽtiasententia, vt
cōclusioconclusio suprascripta obtineat, quo ad præscriptionem
decẽdecem vel
viginti
annorũannorum. At in præscriptione quadrag.
|
annorum plerique dubitarunt, an restitutio
sit concedenda contra istam præscriptionem
ex capite probabilis ignorantiæ. Etenim quibusdam visum est
† etiam aduersus quadragenariam pręscriptionem concedendam fore
in integrum restitutionem, ob easdem causas,
nempe ob ignorantiam iustam, & probabilem. Sic sanè censent
respondẽdumrespondendum esse, Imol.
in cap. vltimo. folio penultim. de præscript. Alexand. consil. 71. numer. 3. & consil. 84. numero 3. libro 1. Socin. in l. cùm filiusfamiliâs. §. in
hac. col. vlti. ff. de verb. obligat. quam opinionem fatentur eam sequuti communem esse
Feli. in d. c. vigilanti. 2. colum. Balb. in d. quæst.
29. Nicol. Boêri. in quæst. 39. numer. 6. & Alexand. in consi. 169. lib. 2. num. 15. quibus obstat
text. in l. omnes. C. de præscriptio. trigint. vel
quadragin. annorum. & in l. vltim. C. de fund.
patri. libr. 11. vbi expressim probatur, præscriptionem quadragenariam plenissimam inducere securitatem. Et tamen quoties plenissima inducitur securitas, locus non est restitutioni in integrum. gloss. in l. ait prætor. §. permittitur. in verb. imputandum. ff. de minoribus. Huic rationi accedit gloss. in Clemen. 1. in
verbo, lapsum. de in integrum restitu. quæ asseuerat, non esse dandam in integrum restitutionem aduersus tempora quadraginta annorum. vnde Bart. opinio in quadragenaria pręscriptione minimè erit admittenda, imò in integrum restitutio neganda est maioribus, qui
iustam habuerunt ignorantiam, quemadmodum tenuerunt Alexand. in consil. 151. lib. 2.
colum. vltim. idem Alexand. in l. 3. §. Labeo. ff.
de acquirend. possessio. in fine. & Areti. consi.
103. 1. & 2. colum. idem in l. qui vniuersas. §. vlti.
ff. de acquiren. posses. Deci. in dict. consil. 29.
idemmet consil. 154. & in l. 2. C. qui admitti.
Curtius senior cons. 82. col. 4. Barbat. cons. 41.
nume. 18. in volum. 1. Carol. Molinæ. in d. Alexand. consi. 151. col. vltim. eandem opinionem
sequuntur, dicentes communem esse, Socin.
consi. 2. colum. penult. libr. 3. Antonius Rube.
consil. 56. Socin. iun. consil. 54. libr. 1. & consil.
76. numer. 102. libr. eodem. & consil. 145. numer. 76. eiusdem volum. Vnde manifestè constat rem
hāchanc dubiam esse admodùm, tam quo
ad conclusionis veritatem, quàm quo ad auctorum Catalogum, ex quo possit deduci,
quæ sit in hac controuersia magis communis
opinio. Nihilominus ego censeo posteriorem
sententiam iure veriorem esse, in praxi potiorem, inspectis his, quæ de iustitia præscriptionum paulò antè tradita fuere.
Cæterùm quo ad præscriptionem centenariam, & eam, quæ immemorabilis sit, quidquid de quadragenaria fuerit controuersum,
expeditissimum est, non admitti in integrum
restitutionem aduersus has præscriptiones,
sicuti adnotarunt Barb. in d. cons. 41. lib. 1. numer. 18. Iason consil. 209. lib. 2. Socin. iun. in d. consil. 76. nume. 102. & sequentibus. Paul. Parisi. cons. 23. num. 221. libr. 1. penes quos res ista
videtur nullam habere dubitationem. Adhuc
tamen non desunt, qui quantum ad centenariam præscriptionem, contrarium probauerint, asseuerātesasseuerantes, aduersus eam restitutionem
in integrum concedendam esse. Etenim de
immemoriali præscriptione non potest iustè
controuerti, ob difficilimam probabilis, &
iustæ ignorantiæ probationem. Sed indistinctè aduersus quamlibet præscriptionem, etiam centenariam, restitutionem cōcedendamconcedendam
esse maioribus, ex capite iustæ ignorantiæ, probare conatur Aymon Sauilli. in tract. de antiquit. tempo. 4. part. cap. materia ista. num. 44.
quo in loco numer. 56. defendit opinionem
illam, quam paulò antè retulimus, quaq́ue assertum à quibusdam est, etiam aduersus quadragenariam præscriptionem dari restitutionem in integrum maioribus ętate ex causa iustæ ignorantiæ, atque vtitur ratione quadam,
quam ipse censet fortissimam esse.
Scribit sanè Bald. in l. falsam. C. si ex falsis
instrumentis,
† quòd quadriennium datum à
lege ad petendam restitutionem in integrum,
vtile est ab initio, nec currit ignoranti, licet
petita non fuerit restitutio
centũcentum annis. Idem
adnotarunt Alexand. consil. 89. lib. 2. num. 10.
& cons. 150. lib. 7. colum. 2. Ias. in Authen. quas
actiones. C. de sacrosanctis ecclesijs. colum. 9.
Dec. in consi. 36. col. vltim. Card. in Clem. 1. de
in integrum restitut. 25. q. Paul. de Castro in l.
vltim. C. de dolo. optimus text. in l. vltim. C. de
tempo. in integr. restitu. Pet. Boëri. in dict. decis. 39. numer. 4. Iason & alij, quorum meminit hanc opinionem sequutus Aymon in dict.
cap. materia ista. numer. 45. ex quibus & alijs,
quorum latissimè mentionem fecit Tiraquel.
libr. 1. de retract. §. 35. glos. 4. numer. 43. apparet Baldi sententiam communem esse,
eamq́;eamque
probauerunt Panorm. in c. 1. de præscript. col.
vltim. & inibi Felin. hac denique opinione
præmissa vrget Aymon aduersus posteriorem
sententiam, dicens, non posse vllo pacto probari, quòd præscriptio quadragenaria excludat restitutionis in integrum auxilium. Nam
illud compertum est, aduersus triginta annorum præscriptionem hanc restitutionem
concedi, vt fatentur hi, qui de quadragenaria præscriptione hoc ipsum negarunt. Ergo
& ea concedi debet contra præscriptionem
quadraginta annorum, cùm ratione quadriennij dati ad petendam restitutionem in integrum, ius petendi eam, illæsum, & saluum sit
post triginta annos, & alios triginta, ac quadraginta, ex ignorantia læsionis, iuxta Baldi
sententiam. Fit igitur, si verum est quod Bald.
adnotauit, hanc argumentationem fortissimam esse, ad probandum priorem sententiam, quæ asseueranter probauit, aduersus
præscriptionẽpræscriptionem quadraginta annorum, restitutio|
nem in integrum concedendam esse,
possetq́;possetque
Aymon admissa Baldi opinione non solùm à
præscriptione triginta annorum argumentari, sed etiam à præscriptione decem, vel viginti
annorũannorum, quod satis manifestum est. Ad huius
tamen quæstionis examen, quia ea difficilimam habet resolutionem, aliquot distinctè,
ac separatim exponam.
Primùm, illud est considerandum, restitutionem istam, quæ maiorib. ex capite ignorantiæ probabilis, & iustæ, secundum Bartol.
opinionem concedenda est, tunc locum habere, cùm ante perfectam præscriptionem dominus rei nullam habuit scientiam huius pręscriptionis, & læsionis: quæ ex ea ei imminebat, ita quidem, quòd non potuit pręscriptionem ipsam impedire. Alio qui si habuit huius
præscriptionis, & læsionis sibi imminentis scientiam eo tempore, quo iure ordinario agere
potuit, & præscriptionem interrumpere, opinor non esse locum restitutioni in integrum,
idq́ue probatur, quia ea causa, cui hanc restitutionem maioribus ætate iura concesserunt,
cessat quidem, cùm isthæc restitutio petatur
ex clausula generali, si qua mihi iusta causa videtur, & tamen satis constat, deficere iustam
causam ex eo, quòd dominus rei per aliũalium possessę scientiam habuit præscriptionis eo tempore, quo iure ordinario potuisset rem illam
vendicare, aut pręscriptionem interrumpere.
text. ad hoc insignis in l. ab hostib. §. Sed quod
simpliciter. & in l. seq. ff. ex quib. cau. maio. Etenim quidquid gl. & Doct. inibi scripserint de
contentione Martini & aliorum. atq;atque item Ias.
in §. rursus. nu. 57. de actionib. illud obtinebit
quo ad absentes Reipublicæ causa, aliáue simili. nam quo ad ignorantes mihi non omninò placet, non esse locum restitutioni ex ea
causa, si ignorātiaignorantia cessauerit eo tempore, quo
commodè dominus agere potuisset, ac præscriptionem interrumpere. atque ita opinor
sensisse omnes, qui aduersus præscriptionem
ex capite iustę ignorantiæ restitutionem admittant, vnde tempus quadriennij à tempore
scientiæ computandum erit.
Secundò aduertendum erit, in ecclesia, &
in minoribus aliud fore obseruandum, nam
his conceditur restitutio ex causa minoris ætatis, & ordinaria, idcircò licet his scientibus
præscriptio perfecta sit, & scientiam habuerint præscriptionis ante eius perfectionem,
nihilominus restitutio eis iure æquissimo concedenda erit, etiamsi potuissent agere, & præscriptionem interrumpere, quia hæc restitutio tantùm læsionem ob facilitatem ætatis, &
non ita diligentem rerum administrationem
respicit, non aliam iustę & probabilis ignorantiæ causam, quod planè deducitur ex his, quæ
statim adducentur.
Tertiò est obseruandum
† ecclesiæ, & minoribus ætate dari auxilium istud restitutionis in integrum aduersus præscriptionem etiam quadragenariam. gloss. Bartol. & Docto. in
Authen. quas actiones. C. de sacrosanct. eccle.
in verb. excluduntur. Cardi. Imol. & Abb. in
Clem. 1. de in integr. restitut. contra gloss. ibi
rursus. idem Abb. in cap. 1. de præscript. & est
communis opinio, secundum Abb. in c. auditis. de præscrip. & Deci. consi. 29. colum. 2. quæ
probant in l. penul. titu. vltim. part. 6. & l. 7. tit.
29. part. 3. tametsi contrarium responderit gl.
in dict. cap. auditis. Quadriennium autem ad
petendum hanc restitutionem in integrum à
tempore finitæ præscriptionis currit, iuxta
communem horum auctorum sensum.
Quartò adnotandum erit, omnes auctores, quorum mentionem fecimus ad probandum, quòd aduersus præscriptionem quadragenariam nulla concedi debeat in integrum
restitutio maioribus ætate ob ignorantiam
probabilem, & iustam: eam item sequi opinionem, quæ dictat, aduersus triginta annorum
præscriptionem restitutionem in integrum
dari maioribus ætate ex causa iustæ, ac probabilis ignorātiæignorantiæ, sicuti constat ex Bar. in d. l. 1. §.
si quis autem. ff. de itinere actuq́;actuque priuato. Deci. in d. consi. 29. Andr. Tiraquel. in d. §. 35. glo.
4. nume. 37. licet non desint, qui idem probare conati fuerint de pręscriptione triginta annorum ob eandem rationem, quę ex longissimo tempore deducitur, & quia officium iudicis triginta annorum tempore tollitur. gloss.
singul. in l. sicut. in verb. persequutione. C. de
pręscript. trigin. vel quadrag. anno. quam Docto. inibi probant, & sequuntur. Bart. in l. prętor ait. §. vlti. vbi Imol. Roma. & Ias. ff. de noui
oper. nuncia. Oldra. cons. 156. Afflict. in decisi.
Neap. 245. ad finem. Deci. con. 267. col. 3. Huic
verò rationi obuiam itur, si consideremus,
hanc temporis exceptionem, quę officio iudicis opponenda est, tunc demum procedere,
cùm officium iudicis iam ortum fuerit, & sic à
tempore finitę pręscriptionis, sicuti ratione
manifesta apparet, siquidem pręscriptio aduersus officium iudicis, quod datur ad petendam in integrum restitutionem, non potest
prius incipere, quàm ipsum officium iudicis
potuerit in iudicium deduci, & sic à tempore
lęsionis, & perfectę, finitęq́ue principalis pręscriptionis, cuius causa restitutio in integrum
petenda est. Quamobrem etiamsi verum sit,
officium iudicis competens ad petendam in
integrum restitutionem excludi triginta annorum tempore, tamen hi triginta anni computandi forent ab ipso die, quo lęsio contigerit, & sic à die perfectę & finitę pręscriptionis,
igitur non omninò conuincit hęc ratio pro ea
opinione, quæ dictat aduersus pręscriptionem triginta annorum, non esse admittendam in integrum restitutionem. Etiamsi Socin. in d. l. cùm filius. §. in hac col. vltim. scripserit aliquibus eam placuisse.
Quintò, quicquid sit de sententia Baldi in
dict. l. falsam. quę communi omnium consensu probatur, id verum est, quòd ea est intelligenda intra annos triginta. Nam annis triginta tollitur officium hoc, quod competit ad
petendam in integrum restitutionem, licet is,
qui id habet, fuerit ignorans. Etenim sciens
quadriennio excluditur, atque ita est intelligenda Baldi opinio, alioqui in praxi profectò
nusquam ei locus erit. Sic sanè Andreas Tiraquellus in d. §. 35. glos. quarta. numer. 43. postquam Baldum & sequaces retulit, scribit, vix
eam decisionem recipi in praxi, ne tamdiu maneat rerum incertitudo, nullaq́ue sit securitas
bonæ fidei possessoribus.
Sextò constat, si vera sunt, quæ præmisimus, satis vrgere argumentationem Aymonis
pro ea sententia, quæ habet, aduersus quadragenariam præscriptionem etiam maioribus
ætate dari restitutionem in integrum ex causa
iustæ ignorautiæ. Nam si aduersus tricennalem præscriptionem locus est restitutioni, &
Bald. opinio in d. l. falsam. admittenda est, dubio procul manifestè deducitur, etiam aduersus quadragenariam pręscriptionem dandam
esse restitutionem ex capite iustæ ignorantiæ,
cùm nondum post tricennalem præscriptionem verè lapsum sit quadriennium propter
probabilem, & iustam ignorantiam.
Septimò, mihi potius placet ea sententia,
qua obtentum est, aduersus quadragenariam
pręscriptionem non dari in integrum restitutionem maioribus ætate causa iustæ ignorantiæ, atque in hoc sequor Alexan. & alios, quos
paulò antè nuncupatim auctores huius opinionis citaui. Nec oberit ratio Aymonis, si
consideremus ea quæ statim exponam. Etenim & Tiraquel. in dict. glos. 4. numer. 37. pluribus relatis hanc sententiam probare videtur, licet Regia lex penultim. titul. vltim. parte
6. contrarium probet, sed tamen ea constitutio de minoribus tractat.
Octauò, idem respondendum esse arbitror de pręscriptione triginta annorum. Nam
aduersus eam non erit in integrum restitutio
concedenda maioribus ætate, etiam ex causa
iustæ ignorantiæ, non enim video congruam
rationem discriminis inter hanc & quadragenariam præscriptionem, quidquid alij dixerint, probaturq́ue optimè hæc opinio in l. vlti.
C. de longi tempo. præscrip. decem vel vigint.
annor. quamuis & illa constitutio non solùm
de tricennali præscriptione tractet, sed & de ordinaria, decem vel viginti annorum. Adhuc
tamen ob Doctorum auctoritatem inconcussam dimittamus eorum opinionem, quo ad
præscriptionem decem, vel viginti annorum,
& quo ad tricennalem adducatur text. in l. sicut. C. de præscriptio. trigint. vel quadragint.
annorum, qui satis vrget pro hac opinione, ex
qua asseueranter defendimus negandam esse
maioribus ætate restitutionem ex causa iustæ
ignorantiæ, aduersus tricennalem pręscriptionem.
Nonò, fortiori ratione restitutio ista neganda erit aduersus centenariam præscriptionem, quæ nullo pacto etiam ex causa iustæ ignorantiæ rescindetur beneficio restitutionis in integrum, maioribus ætate ex clausula
generali, competenti.
Decimò & vltimò potissimùm est animaduertendum, quòd etiam si aduersus præscriptionem maioribus sit concedenda restitutio
ex causa iustæ ignorantiæ, tamen quadriennium in hac specie à die finitæ præscriptionis
computandum est, hoc ex eo verum esse constat, quòd maxima sit auctoritas præscriptionis, quæ & aduersus ignorantes procedit, vt
superiùs adnotatum est, ideoq́;ideoque satis erit, quadrienniũquadriennium hoc à die finitæ præscriptionis computari, vt tandem post finitam præscriptionem iustæ ignorantiæ causa detur inter quatuor annos restitutio, alioqui profectò plurimum detrahitur auctoritati præscriptionis,
nec in hoc casu admittenda erit sententia Bal.
in dict. l. falsam. imò à die finitę præscriptionis
etiam ignoranti quadriennium currit, ex quo
tollitur Aymonis argumentatio. Ignorantia
verò in hoc tractatu plenissimè erit probādaprobanda,
nec sufficiet iuramentum ignorantis, cùm sit
aduersus eum maxima iuris præsumptio ex
longi temporis præscriptione, quemadmodũquemadmodum
ipse Aymon adducit in d. tract. de antiq. temp.
4. part. cap. materia ista. numer. 62. ex his, quæ
notantur in c. proposuisti. de prob. & per Bar.
in l. inter omnes. §. rectè. ff. de furt.
Hæc de vsucapionibus, & præscriptionibus ad intellectum huius regulæ attigimus,
non ignari, quàm latè pateat vsucapionum
campus, sed quo satisfaceremus his, qui à nobis enixè postularunt, vt quæ Salmanticæ hac
de re olim publicè magistra voce tradidimus,
in publicum emitteremus. Lector candidus
eo animo accipiat ista, quo à nobis fuere elaborata, ita quidem, vt censuram ęquam, ac beneuolam in his euoluendis exhibeat.
Trium Relectionis de Præscriptionibus partium
D. COVARRVVIAS,
FINIS.