Avendaño: Thesaurus Indicus

14

*DIctum de hoc Titul. præced. num. 64.

LitigantiũLitigantium querelæ.

& 65. Sed est, quod hoc loco vtiliter vrgeamus: audio enim litigantium querimonias, non sine veritatis suffragatione prolatas, dum litium intolerandam dilationem clamant: quod satis apparet, quàm sit litigantibus onerosum. Et ego quidem de Christianâ judicum attentione non dubito: malum tamen hoc, sine causæ intimiore cognitione, prospiciens, vt quo possim occurram modo.

Export TEI

Dico primò. Togati iudices tempestiuè ad

Export TEI

Assertio 1. in litium protractione grauiter peccari.

tribunalia juxta dispositionem legum, & ad secretiorem consessum non accedentes, sicq́ue moram facientes litibus, apud eos pendentibus, mortaliter peccant. Resolutio est certissima, & juxta omnes Doctores, cuius ratio est clara; quia officio suo, omnium in Republicâ grauissimo & momenti maximi, non faciunt satis; ex quo damna ingentia subsequuntur. Pro quo vide P. Lessium Lib. 2. cap. 32. num. 16. Et magis in speciali loquentem Bonacinam Tom. 2. disput. 10. quæst. 2. Puncto 3. num. 4. cum Syluestro, Sayro, & Nauarro. Est autem illorum ratio irrefragabilis; quia judici ex officio cura, & onus incumbit judicandi, & tribuendi cuique jus suum; non tribuit autem cuique suum, dum sententia, sine justa causâ differt; quia non solùm ad sententiam, sed ad eius celerem expeditionem jus est in litigante. Et ita eo priuatur sententiæ dilatione. Sicut judex ipse non solùm habet jus ad salarium, sed etiam ad hoc, vt suo tempore reddatur; vnde iniuriam sibi illatam dicet; si dilationem in soluendo patiatur.

Export TEI

15

*Dico secundò. Præfati sine legitimâ cau

Export TEI

Assertio 2. serò ad tribunal accedentes ad restitutionẽrestitutionem salarij teneri.

sâ serò ad Tribunalia accedentes, tenentur ad salarii restitutionem juxta proportionem defectûs in muneris administratione. Id constat; quia diminuto labore, merces etiam illius contemplatione assignata pariter minuenda. Per plures Textus & Auctores, quos adducit Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 2. cap. 24. num. 35. Et ratio est manifesta; quia cùm salarium sit merces proportionata labori: labore diminuto, jam est improportio, vnde per justitiæ regulam ad æqualitatem est reducenda. Et verò cùm insoliti laboris aliquid judici imponitur, salarii requirit augmentum, quod & tribuitur, vt si faciendum iter, aut extraordinaria commissio subeunda: quod est quidem juxta communem Doctorum

Export TEI

Ex accessione laboris augendum illud. Ex quo arguitur.

sententiam, ex quibus aliquos adducit, & sequitur P. Fragosus Tomo 1. pag. 42. num. 54. Ergo & cùm diminuitur labor, diminutio salarii similiter facienda, & ita quidem iudices ipsi circa labores aliorum iudicabunt, vnde & circa se debent potiùs iudicare, cùm sint iustitiæ patroni generaliter constituti, cuius & exemplaria esse debent, omnium oculis exhibenda.

Export TEI

16

*Dico tertiò. Non solùm ad salarii re

Export TEI

Assertio 3. teneri etiāetiam ad damnorum compensationẽcompensationem.

stitutionem, sed ad compensationem damnorum tenentur modo dicto in officio negligentes; sic citati pro Assertione priori, & alii adducti numero illo 64. Et ratio est manifesta; quia sunt illorum causæ, quandoquidem ea debebant ex officio impedire, ex quo obligatio iustitiæ nascitur maximè propria. Quomodo autem restitutio sit facienda, diximus citat. num. Et quale esse leuamen in hoc adeò ponderoso negotio possit, etiam explicatum num. 65. Si videlicet in hoc mortalis culpa apertè non sit. Quod vtinam sic contin

Export TEI

Non esse in illis rationem eamdem quæ in Proregibus.

gat. Et in Proregibus quidem, quomodo hoc frequentiùs possit accidere, ibidem dictum; In iudicibus autem alia ratio est, quos neque ignorantia, neque natiui statûs magnitudo ad excusationem succurrunt: vnde timendum magis & ipsis, & aliis pro illis, qui eorum conscientias moderantur, ne omnes ruina extremæ calamitatis inuoluat, de quâ vates Rex Psalm. 140. vers. 6. sic pronuntiat: Absorpti sunt juncti petræ judices

Export TEI

Horror de pœna.

eorum. Quæ quidem postrema est versûs illius pars, nec ita obuius nexus cum priore, sic se habente: Quoniam adhuc & oratio mea in beneplacitis eorum. Eum autem sic exponit Ioannes Cam

Export TEI

Ioannes Campensis.

pensis in Paraphrasi illius loci: Quando supplicium sumetur, & veluti præcipitabuntur de rupibus judices eorum; tum sentient, quantò fuisset illis satiùs auscultare sermonibus meis gratiositate conditis, & à maledicentia diuersis. Sic ille. Oratio ergo non ad Dei preces, iuxta auctorem hunc, sed ad sermonem concinnè aptatum ad placendum iudicibus, referenda: vt sic salutaria monita meliùs eorum cordibus inhærerent. Quod quidem & Prædicato

Export TEI

Prædicatores vt debeant sapiẽtibussapientibus & proceribus loqui.

res, & discreti Confessarii conuenienter curare possunt, cùm ad sapientes, & proceres Reipublicæ sunt verba facturi. Quibus, cùm illi non obaudiunt, horrendis obnoxii suppliciis relinquuntur. Absorpti juncti petræ. Ex alto quidem præcipites facti, vt celerrimè ad infernum descendant, qui celeritatem in expediendis negotiis, vt eorum exigebat officium, contempserunt.

Export TEI

17

*Possunt prætereà ab obligatione restitutionis aliter extricari, quando ea ex causis adductis

Export TEI

Vnde possit obligatio restitutionis emolliri, iuxta probabilem dicendi modum.

emergit, si in beneficium litigantium speciale aliquid præstent vltra obligationem quod possit damni quantitatem adæquare. Id, quod illis non |

p. 108

erit difficilè rem præ manibus habentibus: vt si opinione vtantur fauorabili, cùm possint aliâ non tali vti, & sic grauamina aliqua tollentes, aut certè minuentes, vel aliis modis, qui non possunt viros sapientes latêre. Pro quo videri potest P. Fragosus Tomo 1. pag. 420. num. 55. Tunc autem

Export TEI

Circa salarium difficultas.

dubitari potest an cesset obligatio restituendi salarii; & videtur non sine fundamento posse dici cessare illam; quia obligatio nascitur ob diminutum laborem in litigantium commodum: cùm ergo commodum idem resultet, habetur Regis intentum; & idem habetur labor, si non formaliter, saltem virtualiter, & æquiualenter; neque credendum est Regem, cùm ita se res habet, ita minutè cum ministris huiusmodi adeò præeminentibus acturum. Sed certè contrarium

Export TEI

Verosimiliùs affirmatur.

videtur similius vero; quia reuerà labor defuit, quem Rex vult non tantùm æquiualentem, sed formalem; quia hic est, de quo constare poterit, & qui ad ordinatam, & exemplarem iustitiæ administrationem spectat. Nec verum est Regem

Export TEI

Regem circa illud ad minutiora attendere, congruo monstratũmonstratum exemplo.

minutiora ista negligere, quæ verè talia non sunt, cùm ex tot defectibus, & personarum numero, grandis possit summa consurgere. Vnde Anno 1582. in quo facta à Gregorio Decimo-tertio reformatio Kalendarii, pro decem illis diebus sublatis in Octobri à quinto vsque ad decimum quartum inclusiuè salarium adimi iussum Indiarum ministris, in Rescripto, de quo Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 4. num. 35. & in Politicâ Lib. 5. Cap. 4. pag. 781. Y son tan estrechas. Quod valde delicatum existimat: ex eo tamen satis potest efficaciter resolutio nostra probari de restitutione salarii respondentis decem illorum dierum spatio, & etiam minori. Cùm enim juxta salarium Audientiæ ministris solui solitum, quod est in Argentina quarta maior parte, diebus decem, centum & triginta, plus paulò minus ne octiregales argentei respondeant; illis certè vnus poterit miles in regio exercitu ali, & multi multiplicatâ juxta ministrorum numerum quantitate: non est ergo valdè delicatum, ex quo potest non delicata vtilitas prouenire.

CAPVT III.