Avendaño: Thesaurus Indicus

520

*PRimum sit circa id quod habetur §. 3.

Circa exclusionem Aragoniensium pro electione.

in quo ita dicitur de electoribus iudicum Consulatus: Y no han de ser Estrangeros de los Reynos de España, y se entiende serlo los de la Corona de Aragon. & §. sequenti de Electis ita dicitur: Que no sean Estrangeros de los Reynos de Castilla. Vbi idem non obscurè innuitur, & ratio est clara ex maioritate rationis. Hoc autem difficile videtur iuxta dicta suprà nu. 393. vbi ostendimus Aragonienses inter naturales Regni computari, vnde non videtur quo pacto fuerint à muneribus Consulatus exclusi. Sed certè vt stare prædicta dispositio possit, confirmatio Regia facit in fine prædictarum Ordinationum, ibi: Por quanto mi intencion y voluntad es que asi se haga y cumpla, no embargante qualesquier leyes, Ordenanzas, Prematicas, y Sanciones de estos mis

Export TEI

Regia legum Consulatus confirmatio.

Reynos, y de los de las Indias, que en contrario de ello aya, ô auer pueda, con las quales de mi propio motu, cierta ciencia, y poderio Real absoluto, de que en esta parte quiero vsar y vso como Rey y Señor natural no reconociente superior en lo temporal, dispenso para en quanto à esto toca, quedando en su fuerza y vigor para en lo demas en ellas contenido. Sic Serenissimus Rex noster Religiosissimæ memoriæ Philippus Quartus, per quod videtur difficultas præfata cessare. Licet enim verum sit quod D. Solorzanus habet Tomo 2. Lib. 3. Cap. 19. num. 49. scilicet Aragonienses cum honorificis Officijs ad

Export TEI

Quid pro illis faciat.

Indias solitos transfretare absque vlla peculiari in hac parte dispensatione, qui mos veluti pro lege præualuisse videtur. Circa hunc tamen morem pro lege præualentem dispensare Rex potuit, & re ipsa, si dispensatione fuit opus, dispensauit. Cur autem eo cum rigore erga præfatos actum, non est cur anxiè disquiramus. Illud verosimile, si in

Export TEI

Admissio vt stare queat.

ter Mercatores Aragoniensis quisquam sit ijs prędituspræditus qualitatibus, quas pro electoribus necessarias esse in Ordinationibus inuenimus, cum eo posse dissimulari. Cùm enim exclusio, sic petentibus Commercij membris, statuta videatur, dum ab ipsis quisquam admittitur, suo videntur iuri & commodo cedere, & ita sine conscientiæ grauamine procedere, aut periculo inualidæ electionis.

Export TEI

521

*Secundum circa illud ex §. 3. in quo de

Export TEI

Iuramentum Iudicum post electionem.

electione agitur: Luego el Prior y Consules pasados, y el juez Oficial Real (Regius Senator, vt posteà dispositum) publiquen y declaren al dicho ayuntamiento la eleccion hecha para que las personas, que fueren elegidas por Prior y Consul, sean auidos por tales, el Prior por vn año siguiente, y el Consul por dos, y les tomaran juramento en forma de que vsaràn los dichos Oficios con toda rectitud, y haran justicia à las partes conforme à las leyes Reales, y Ordenanzas de esta Vniuersidad, y donde vieren su prouecho se lo allegaràn, y el daño se lo euitaràn, y que à todo su saber y entender haràn aquello, que buenos y rectos Iueces deben hacer. Hæc ibi pro iuramento, cuius materia, & consequenter obligatio, satis |

p. 397

videtur esse perspicua, & ad duo capita reuocatur, iudicandi inquam iuxta leges & Ordinationes Regias, cum ijs, quæ generaliter ad munus iudicum spectant; & Vniuersitatis commercij commodis consulendi, vtilium accessione, & noxiorum amotione, quantùm eorum prudens discursus assequetur.

Export TEI

522

*Et quod ad generalem iudicum obli

Export TEI

Quidam Canones de obligatione quatenus iudices sunt.

gationem attinet, conuenienti moderatione tractandum, pro qua deseruire possunt sequentes Canones.

Export TEI

Hinc aliquas pro particularibus casibus illationes deducunt Scriptores, qui sunt sanè multi, & ex ijs videri possunt P. Lessius de Iust. Lib. 2. Cap. 42. num. 22. P. Thomas Sancius in Decalogum Lib. 3. Cap. 14. P. Fragosus Tomo 1. Lib. 5. Disputat. 12. nu. 99. P. Vincentius Tancredi de Religione Tract. 4. Lib. 3. Disput. 6. nu. 11. qui alios congerunt.

Export TEI

523

*Quatenus verò iudices tales, obligatio

Export TEI

De eadem vt sunt iudices speciale.speciales, cum generali regula.

ex legibus & Ordinationibus Regijs colligenda, earum grauitate perpensa secundùm se, & non ratione iuramenti, quia iuramentum non auget materiam, aut mutat illam ex leui in grauem, sed tantùm facit, vt posito iuramento, quod debebatur ratione fidelitatis debeatur ratione reuerentiæ debitæ diuinæ auctoritati. Si ergo quod ratione Ordinationum Regiarum secluso iuramento materia grauis est, grauis erit obligatio: & leuis, si leuis, vnde ad hoc explorandum illas erit opus percurrisse.

Export TEI

Et in primis quæ ad electionem spectant, &

Export TEI

De quibusdam in particulari.

substantiam eius attingunt, quia ad formam pertinent, vt certum est electorum numerum pertinere, satis compertum est grauem materiam continere: non ita quæ ad eorum qualitates, ex quibus nonnullæ parui videntur esse momenti, vt quòd vxorati sint, aut vidui, vel vigesimumquintum ætatis annum excedant. Circa extraneos autem quod ad Aragonienses attinet iam dictum, sicut & circa alios, si ea concurrant, de quibus dictum suprà Sect. 35. sicut & circa electos id, quod pertinet ad maiorem quantitatem triginta millium ducatorũducatorum, quam in censu debeant numerare. Quid enim si non excedat, quid si neque attingat, vt bonus quis esse iudux possit, dotibus alijs exornatus? Videatur P. Sancius suprà nu. 3. Grauem etiam materiam concernunt quæ ad recusationes spectant, & earum iudices, cùm præscribant formam ad fundandam iurisdictionem pro rebus momenti magni, quales solent in controuersa discussione tractari de auro, argento, pecunijs, pretiosis mercibus, & substantia tota Indiarum.

Export TEI

524

*Grauem etiam materiam secretum præ

Export TEI

Circa secretum qualis obligatio.

stat, quod non solùm Priori, Consulibus & iudici appellationum imponitur, sed etiam multis alijs, qui debent aut occasione recusationum, aut aliàs disceptationi iudiciariæ in secreto habitæ interteresse. Circa quod sententia P. Thomæ Sancij

Export TEI

P. Sancius.

suprà n. 5. communiter est recepta, dum ait iuxta materiam, quæ detegitur, iudicandam esse culpam. Si enim ea sit grauis momenti, detectio erit mortalis: si autẽautem leuis, erit venialis etiamsi aliquod speciale secretum iuret quis se seruaturum, in quo tamen sunt qui secus sentiant. Obseruandus est autem Ordinationis tenor §. 26. in qua sic dici

Export TEI

Regia Ordinatio circa illud.

tur: Porque conuiene que los pleytos se determinerandeterminen y juzguen con secreto, de manera que los litigantes ni otras personas entiendan ni sepan los votos de los jueces antes ni despues de auer pronunciado las sentencias, porque se escusen muchos inconuenientes, que de esto podian resultar, y el odio y enemistad, que tomarian las partes contra los jueces, que supiessen que eran de votos contrarios à sus pretensiones, Ordeno y mando que los dichos Prior y Consules, y sus acompañados en casos de discordia, ô los quoque les sucedieren en los de impedimento ô recusacion, y los acompañados de juez de apelaciones, demas del juramento, que hacen de vsar los dichos oficios, guardando el seruicio de Dios nuestro Señor, y de su Magestad, y Iusticia à las partes, le hagan de guardar estas Ordenanzas y de que los votos, que dieren en los pleytos y causas, que determinaren, ni de sus Compañeros, no los reuelaran, ni descubrerandescubriran à persona alguna, y guardaran secreto en todas las cosas, que les fuere encargado. Y este juramento harà el juez de apelaciones quando fuere nombrado. Hæc ibi.

Export TEI

525

*Ex quibus apparet iuramentum dictum

Export TEI

Explicata in speciali.

pro obseruatione secreti circa vota iudicum per se & directè versari, & extra materiam dictam nihil determinatum haberi. Ex ratione autem, quæ pro ea redditur, satis dilucidè infertur, in eius violatione graue peccatum admitti, cùm occasio esse possit odiorum & simultatum, quod quidem etiam secluso iuramento contingeret. Est insuper obligatio, quando circa rem aliquam fuerit secretum iniunctum, & iuxta illius momentum suberit tunc obligatio, iuxta dicta, & regulariter videtur futura grauis, quia pro rebus leuis momenti non solet imponi. Si ergo non imponatur, iuramentum circa votorum tantum reuelationem vrgebit. Sed à quibus imponendum, &

Export TEI

A quo secretum indicendum, & quibus.

quibus, cùm iudices, Prior inquam & Consules sibi ipsis nequeant imponere, neque iudicibus alijs subsidiarijs, de quibus Ordinatio, cùm eiusdem sint auctoritatis, & multò minùs iudici appellationum, sicut neque hic illis? Videtur dicendum ab eo, qui in Tribunali præsidebit secretum iniungendum, siue de prima instantia agatur, siue de secunda, in qua iudex appellationum debet præsidere. Quod cùm accidet, ipsi qui iniungunt, religione iuramenti ad obseruantiam tenebuntur, quia & pro illis Ordinationis verba vrgent, Y guardaran secreto en todas las cosas, que les fuere encargado. Quæ quidem ad omnes diriguntur, vt ex tenore præcedentium constat: & ita quod |

p. 398

iniunctum est secretum omnes ex iuramenti religione constringit, vt sit sensus, si secretum sit iniunctum, omnes illud vi iuramenti tenentur obseruare. Esset autem expeditior sensus, si illud Les non fuisset adiectum, & ita diceretur. En todas las cosas, que fuere encargado: cùm reuerà is. esse debeat.

Export TEI

526

*Ordinatio §. 31. de exigenda ratione à

Export TEI

Ordinationes quædam materiæ grauis.

Receptore Aueriæ, & bonorum aliorum Vniuersitatis, grauem proculdubio materiam importat, vnde & grauiter vrget iuramentum. Sic etiam plures Ordinationes aliæ, quæ circa Commendatarios, seu Fatores, quos vocant, & ministros in contractatione versantur, in quibus ea, quæ iudicanda dicuntur, manifestam infidelitatem, & notorias iniustitias continent, de quibus & Nos Tomo 1. Thesauri Tit. 9. Cap. 12. §. 10. Illa autem, de qua §. 44. de non admittendo alterius ministro, durante illius ex pacto obligatione, grauis quidem videtur, sed cùm pro iudicibus non sit statuta, sub iuramento non obligat, nisi quatenus Mercator circa hoc iudices interpellet, vt ministrum talem cogant suæ satisfacere obligationi, quæ quidem ex iustitia est, & ita graue peccatum in illius violatione committitur. Et hæc pro Ordinationibus sufficiant. Quæ ad munera spectant, iuxta dicta Sect. præcedenti decidenda, attenta graui conscientiæ obligatione.

Export TEI

527

*Restat postremum illud in iuramento

Export TEI

Vtilitates & damna commercij, vt sint materia iuramenti.

comprehensum: Y donde vieren su prouecho se lo allegaran, y el daño se lo euitaran. Non ergo ex vi iuramenti tenentur ad inquirenda Vniuersitatis commoda, & inueniendos modos, quibus commercium augeatur, sed cùm opportunè pro eo occasiones succurrunt, ijs prouidè vti, sine aliorum detrimento. Id enim indicat illud, Y donde vieren. Damna autem ex eo obuenire possunt, quòd plures leges Indicæ circa contractationem latæ, nec per contrarium vsum abrogatæ, non seruentur, vnde pro earum obseruatione in casus contingentia ex officij obligatione, & iuramenti pariter militandum. Quod & faciendum, etiamsi quorumdam ex Mercatoribus ex transgressione legum vtilitas habeatur, qui illas eo quòd pœnales sint, in conscientia non obligare sibi habent persuasum: vt in ijs accidit, quæ circa merces ex Sina adductas, aut aliunde disponunt. Vrget autem huiusmodi obligatio cùm

Export TEI

Notanda doctrina circa merces prohibitas.

denuntiator existit, qui si desit, dissimulare poterunt, quando damnum non admodùm considerabile futurum reputatur: ex nimia enim circa hoc inquisitione plus damni solet quàm vtilitatis obuenire, præsertim, si in mercibus huiusmodi suum interesse habeant, vt frequenter euenit, maiores Potestates: immò & ipsi Consulatus iudices, qui contra se agere non tenentur, iuxta ea, quæ habet P. Lessius suprà nu. 76. & P. Fragosus citato n. 99. vers. Accedit, cum alijs ibidem adductis. Licet autem contra se agere non teneantur, si tamen mandatum aliquod circa hoc expediatur, se subscribentibus alijs, & ipse tenetur subscribere, per quod sibi non incommodat, nam etiam sine eius subscriptione poterit expediri mandatum; & ad hoc videtur vi iuramenti teneri, cùm res non leuis momenti videatur: immò & omnes ad subscribendum tenentur, etiamsi omnium in eo vertatur interesse, & non leuis periculum detrimenti, si denuntiator vrgeat: poterunt tamen extraiudicialiter rebus suis consulere, modis non indebitis, nec conscientia grauiter vulnerata. Cùm enim sic ferat Mercatorum stylus, quando ipsi Consulatus institutionem instituerunt, nihil contra ipsum intenderunt agi, & ita neque iudices, iuramento præstito, ne sibi contrarij viderentur. Et ist hæc satis pro iuramento.

Export TEI

528

*Tertium, quid faciendum, si ij, qui eli

Export TEI

Quid de litibus ipsos concernentibus iudices.

guntur iudices, caussam pendentem in Consulatu habeant, aut post electionem lis contra ipsos insurgat, aut ipsi velint, quia noxia est illis dilatio futura, contra alios litigare? Circa quod non videtur Regia aliqua Ordinatione prouisum. In quo quidem quod ad negotium conscientiæ attinet, grauiter illam grauabit, qui curauerit eligi, vt sic litem contra se intentatam protrahat; caussamque aduersarij reddat deteriorem, & similiter peccabunt electores, qui id scientes prætensoris intentum promouebunt, nisi eligendus adeò vtilis fuerit iudicatus, vt commodum aduersarij posthabendum meritò videatur. Quæ quidem resolutio supponit non procedendum in lite, & consequenter neque electum iudicem circa negotium proprium acturum nihil, aut inchoatum ante electionem, aut post ipsam inchoandum. Et hoc quidem videtur indicatum §. 8. verbis illis. Y por quanto los

Export TEI

Regia Ordinatio.

oficios de Prior y Consules son de mucho trabajo y ocupacion, y las personas que los exercieren forzosamente han de faltar à sus propios negocios &c. Deinde dici potest electos litem habentes pro impeditis habendos, & ita seruandam Ordinationem, de qua §. 7. quamuis in ea non decidatur quid faciendum si Prior & Consules pariter deesse contingat, quamuis videatur innui ex ijs, qui annis præteritis iudices fuerunt, Tribunal istud integrandum. Certè oportebit tunc Proregem, aut Regni Gubernatorem adijsse.

Export TEI

529

*Quæ §. 11. circa Assessorem habentur

Export TEI

Circa Assessorem quæ absurda, supposita Ordinatione.

præstat missa non fecisse, sic enim ibi: Ordeno y mando que los dichos Prior y Consules puedan tener vno ô dos Letrados, que lo sean en las causas del dicho Consulado y Assessores de su Iuzgado, y vn Procurador, que tenga poder del dicho Consulado, para que acuda à lo que se le ordenare: à los quales señalaran el salario ô salarios, que les paracierepareciere competentes, y se les pagaran de las auerias, que se cobraren de la dicha Vniuersidad, y los puedan crecer ô disminuir en todo ô en parte, siempre que les parezca; porque no han de llebar assessorias, ni otros algunos derechos à las partes; y asi mismo los puedan nombrar por el tiempo que les pareciere, y remouerlos, y nombrar otros, con causa, ô sin ella &c. Iuxta quæ designatio & electio Assessoris ad iudices Consulatus spectat, quem possunt etiam pro libitu remouere. Ex quo fit designationem talem cum remotione electi ab ipsis ad superiorem non pertinere potestatem. In quo quidem multiplex esse culpa potest, in designatione inquam, in remotione docti & benè meriti, in subrogatione insufficientis, & incremento salarij: & verò quis non videat pro assessorio in Tribunali, in quo caussæ grauissimi momenti tractantur, absurdissimè eum Aduocatum designari, cui litigaturus nemo in Tribunali alio suæ caussæ committeret defensionem? & ita vidi per annosplures insignem & valde celebrem Aduocatum hoc munus obijsse Doctorem |

p. 399

D. Thomam de Auendaño, cuius & patrocinio

Export TEI

Laudatus ex illis quidam.

nostra est vsu Societas, exitu sæpissimè fortunato. Non mihi cognatus, licet cognominis, vnde laudator esse minimè suspectus possum, viuentis adhuc decrepita in ætate, & malè affecta diuturniori paralysi, sed vegetæ & floridæ eruditionis non vestigia modò, sed & miranda lumina conseruante. Quærantur tales, & quia non facilè inueniendi, capaces sine ambiguitate quærantur; aliàs neque designantis, neque designati secura esse conscientia poterit, & inter restitutionis discrimina fluctuabit. Vbi & illud certum, iudices Consulatus, qui de intruso Assessore, nec pro munere huiusmodi apto experimentalem notitiam habent, si ipsi circa caussas, de quibus agitur plenè instructi non sint, debere Aduocatum alium ante prolationem sententiæ consulere, licet non titulo Assessoris, quo gaudebit designatus. Et huic vt occurratur incommodo duo eligi Assessores solent, vt si aliquis minùs obtrudatur idoneus, sit qui ex primoribus cùm sit, muneri huiusmodi possit pro dignitate deseruire. Et talis is, de quo inferiùs, laudatus à me aliàs, & repetita dignissimus laudatione Doctor D. Gregorius de Rosas y Azeuedo Sacrorum Canonum in Regia Limana Vniuersitate Professor; qui pro Consulatu in caussa, de qua statim, egregiè decertauit. Sit ergo pro illa.

SECTIO XLIV.