Avendaño: Thesaurus Indicus - The School of Salamanca

back | | continue

SECTIO III.

SECTIO III.

De Episcopis Auxiliaribus Indiarum. Vbi peculiaris difficultas circa obligationem soluendi debita à Procuratoribus Religiosis contracta. Vbi & pro Societate aliqua.

§. I.

§. I.

De eorum vtilitate cum primi eorum commendatione.

246

*NOuum, & prouidentiæ singularis

Renerendiss.Reuerendiss. P. F. Antonij de Vigo notabilis cum eiusdem laude successus.

inuentum, Auxiliares Indiarum Episcopi, in eorum primo infeliliciter inchoatum. Fuit ille Reuerendissimus Dom. Magister Fr. Antonius de Vigo Ordinis B. MARIÆ à Mercede Redemptionis Captiuorum, qui in hoc præclaro munere multa fecit mirabilia in vita sua, multis conciliata in Africa libertate, non dubius propriam, relictus obses, aliquando, charitatis hostia factus, ne in illis naufragaret fides, immolare. Post hæc præclara facinora nihil minùs quàm de Episcopatu cogitanti, à Rege nostro Philippo Quarto, cuius memoria in benedictione est, auxiliaris ea dignitas in Limensi Archiepiscopatu prouida præsentatione defertur. Obsecutus Regio Placito, transfretat, peruenit, & diu expectatas Apostolicas Litteras tandem accipit. Dies Consecrationis ab eo conferendæ, cui Auxiliaris venerat, designatus, Limano inquam Archipræsule, à quo pridie Episcopalibus ornamentis inuestitur. Vesper incubuit, vrgetur tibiæ dolore peracerbo, & dum remedia adhibentur, responsum mortis accipiens, & præpropera se confessione præmuniens, apoplectica passione sensum omnem absorbente grauatus, & sacro inunctus oliuo, inter manus & planctus Religiosorum expirat, Dominica ipsa luce, ea ipsa hora, qua ad consecrationem erat in maius templum iturus, ab eodem Archipræsule, cui datur adiutor, ad sepulchrum sacris ritibus est deductus. Vir equidem meliore fortuna dignus, si humanis oculis tragicum hunc euentum inspiciamus, sed prouidentiæ diuinæ, quæ sola fidelibus debet æstimari fortuna, altitudo, sublimitas, & profundum, electorum suorum modis humanæ sapientiæ in accessis, non solùm in medio terræ, sed in eius finibus, qualis hæc nostra, salutem operatur.

247

*Et eo quidem die, quo à Dom. Archie

Qui mortem prætulerint Præsulatui.

piscopo ornamentum superhumerale suscepit (Mozzetam) ad imaginem Crucifixi ea in functione conuersus, ex animo sic affatus: Domine, si munus hoc non sum pro dignitate gesturus, vt vitam mihi mox auferre digneris exoro, In quo magnorum virorum exempla secutus. Sanctus Nilanmon mori

S. Nilanmon.

potiùs, quàm Episcopatum inire maluit, idque à Domino consecutus, vt est apud Sozomenum Historiæ Ecclesiast. lib. 3. Cap. 19. & apud Cardinalem Baronium Tomo 5. anno 409. Extat etiam historia apud Auctorem Regulæ Monacharum Diuo Hieronymo attributæ Tomo 4. inter eius opera Cap. 15. de

Anonymus alius.

illo, qui Episcopatum renuerat, breuîque mortuus viro sancto patruo suo, prudentissimo ea in repulsa Consiliario; apparuit dicens: Gratias, Pater, tibi refero ex dissuasione Episcopatus: nam scito quia nunc essem de numero damnatorum, si fuissem de numero Episcoporum. Hinc ille S. Thomæ de

D. Thomæ de VillanauaVillanoua oratio singularis.

Villanoua ingens & incessans timor, verba ad præfata, vt videtur, alludentibus, expressus, ne scilicet excluderetur à numero beatorum, quia fuisset de numero Episcoporum de quo in Thesauro Tomo 1. Tit. 13. n. 1. etiam à me dictum. Vnde par est credere egregio huic viro in ianua ipsa dignitatis extincto à diuina prouidentia singularis pietatis manifestatione consultum, vt qui à periculis & vinculis tot fideles eduxerat, in libertatem filiorum Dei adscitus, & Episcopalis Officij Summa pericula prætergressus, ad inamissibiles immensæ gloriæ & honoris infulas pertransiret. Pro quo obseruatum eo, quo & mortuus & sepultus die in Sacris Officijs Orationem occurrisse illam, quæ propria est Dominicæ septimęseptimæ post Pentecosten: Deus, cuius prouidentia in sui dispositione non falli

Oratio Ecclesiæ obseruatione digna.

tur. In quo autem eluceat maximè statim additur: Te supplices exoramus, vt noxia cuncta submoueas, & omnia nobis profutura concedas. Sic enim factum possumus perquam verosimiliter coniectare, sub motam scilicet occasionum copiam, quæ in Episcopali solent emergere dignitate, & omnia profutura collata mortis sacræ compendio, dum vitæ ianua facta, in qua status obtinetur omnium bonorum aggregatione perfectus.

248

*Ex hoc autem oculis insipientium fatali

Auxiliares non expedire, quæ videantur ostendere.

successu erit qui suspicetur quispiam non placere Deo Auxiliarium huiusmodi in Indijs Episcoporum prouisionem. Et potest id fundari.

Primò. Quia aut dandi sunt impeditis, aut suo muneri aptis, indigentibus tamen adiutorio, præ diœcesum amplitudine, & Confirmationis Sacramento remotioribus conferendo. Primum raro euenit: quòd si impedimenta sint talia, vt nequeat Episcopus suo penitus officio vacare, quia dæmens, cœcus, surdus, humanoque conuictui ineptus, tunc non Auxiliaris, sed successor tribuendus. Cùm enim Concilium Tridentinum sic statuat seßione 25. Cap. 7. de reformat. Quòd si

Concilium Trident.

aliquando Ecclesiæ Cathedralis, aut Monasterij vrgens neceßitas, aut euidens vtilitas postulet Prælato dari Coadiutorem, is non aliàs cum futura succeßione detur, quàm hæc caussa priùs diligenter à Sanctißimo Romano Pontifice sit cognita, & qualitates omnes in eo concurrere certum sit, quæ à iure, & Decretis huius Sanctæ Synodi in Episcopis & Prælatis requiruntur: aliàs conceßiones super his factæ surreptitiæ esse censeantur. In casu autem totalis ineptiæ res ipsa loquitur, vt non sit opus profunda consultatione; quam adhibere solitum Pontificem in negotio præsenti ex Flamminio de resignatione beneficiorum Lib. 7. Quæst. 20. n. 14. & priuatim per Cardinales, & in Consistorio, affirmat Barbosa Allegat.

Barbosa.

118. de potestate Episcopi nu. 3. qui nu. 4. & seqq. caussas sufficientes ad Coadiutorem cum futura successione quinque proponit, senectutem, ægritudinem, dementiam, suspicionem de dilapidatione bonorum Ecclesiæ, inhabilitatem, quia scilicet muneri suo nequit Episcopus incumbere.

249

*Iam quod ad indigentiam attinet ob diœ

Ex indigentia non ritè argui.

cesis amplitudinem, itinerum difficultatem, ac loca distantissima, si quidquam probat, ex eo fiet omnibus ferè Indiarum Episcopis dandos esse Coadiutores, omnibus enim in diœcesibus id accidere est indigenis huius orbis noui notissimum. Id autem non esse admittendum adeò est perspectum, vt non egeat probatione. Quod si ea de caussa Confirmationis Sacramentum omnibus nequeat ab vno conferri Episcopo, id quod vni defuerit, supplebit alter. Est quidem constans Doctorum sensus teneri Episcopum sub reatu culpæ lethalis Sacramentum hoc subditis administrare, vt cum Diuo Thoma, Cardinali Toleto, P. Suario ab Antonio Genuensi citatis, & ipso etiam Genuensi tradit Barbosa Allegat. 30. nu. 9. sed addens cum eisdem id accidere quando diu negligenter omittit: qui autem propter difficultates dictas omittunt, non sunt rei culpæ mortalis habendi, quando vt muneri satisfaciant suo, moralem diligentiam constat adhibere.

250

*Deinde ex Auxiliari dato Episcopo vi

Ignauia in Episcopo damnabilis.

detur ignauięignauiæ periculum in proprietario futurum: quidquid enim graue fuerit, & molestum in ipsum reijciet, vt genio indulgeat, cùm Episcopalis dignitas sit laborum pelagus, & abyssus ærumnarum, iuxta D. Ioannem Chrysostomum Lib. 3. &

D. Chrysostomus.

6. de Sacerdotio. Prætereà ea multiplicatione Episcoporum in eâdem diœcesi pauperum fit caussa miserior: dum enim inter illos decimales prouentus diuiduntur, manifestum est ad ipsos minùs subsidij deuenturum. Item. Non ea videtur adhibenda cura sacris Ordinibus initiandos, quam res adeò formidanda requirit cùm non adeò noti sint, neque ijs oculis, qui esse in proprietarijs solent, inspiciantur. Accedit etiam facilior cum talibus negotiatio, dum preces, & validiores instantiæ, tum pro Ordinibus, tum pro alijs Episcopalis muneris functionibus adhibentur: Quin etiam quòd Episcopalis sublimitas in contemptum venit, dum Episcopi tales, qui velut proprietariorum ministri reputantur, ad omnia inuitati, ad omnia inuolant, communes amici, & compatres matronarum. Quæ quidem licet nimiùm videantur probare, vt scilicet Coadiutores tales esse non debeant, contra Ecclesiæ vsum, & sacrorum Canonum dispositionem; in Indijs tamen quæ dicta sunt peculiari ratione procedunt, vt ijs constat, qui res earum norunt; vnde & qui minùs de notitia habent, plus de credulitate possunt beneficio fidelis testificationis haurire.

251

*Ad vnum ergo res ista reuocari videtur

Quid pro illis faciat.

articulum, vt necessarius sit aliquando, aut valde vtilis Coadiutor; qui tamen conuenienter nequeat cum futura successione venire. Sunt enim in Indijs Archiepiscopatus aliquot opulenti, ac proptereà condignis sunt condecorandi Præsulibus. Si ergo in ijs necessitas aut vtilitas dicta occurrat, non videtur condecens vt futurus successor Coadiutoris administratione præcedat: vnde alius minoris suppositionis, vt dicitur, prouidendus. Et ita factum nuper, dum Illustrissimo Archiepiscopo Limano ad omnia Pontificalia munera, graui licet annis, intento, Religiosus Pater, futurus Auxiliaris est datus, vt amplam visitaret diœcesim, Confirmationis Sacramentum conferret, & quandoque Ordinis, aliaque muneri tali competentia perageret, per quæ nihil diœcesanis seu nouis, seu veteribus Christianis de esse videretur. Quod cùm maturæ fuerit discussionis fructus, ex vtero dici potest ille translatus ad tumulum, cum quo & spes futuri leuaminis consepulta. Quid deinceps? Dicam. Detur petenti, de

Iudicium auctoris.

tur & egenti, si de necessitate constiterit, etiam si non petat. Nullus, nisi futuræ vtilitatis conscius, postulabit: & cùm de futuro successore non agatur, in quo locutum Tridentinum, non est circa vtilitatis gradus scrupulosiùs agitandum. Vbi autem de necessitate agitur, altiori est opus indagine: datus enim inuito Coadiutor, grauium esse occasio poterit simultatum, si non sit adeò explorata necessitas, nam & auctoritati, & pecuniarijs commodis, fieri nequit quin aliquantulum, immò & aliquantulo plusquàm detrahatur. Respondens Sacra Rituum Congregatio ad dubia quædam sibi proposita sub nomine Cardinalis Paleoti Episcopi Veronensis die 31. Ianuarij 1591. circa Episcopum Coadiutorem, quorum vnum videtur fuisse an in eadẽeadem sessurus Sede, quo proprietarius, sic ad illud: Ad quartum negatiuè: cum vna

Congregatio Rituum.

Sedes non capiat duos. Sic ex Prospero Augustino, Piasecio, & Campanili Barbosa Allegat. 118. citata n. 10. Quod quidem de materiali dictum Sede est, ad sensum, in quo sumus, pariter aduehendum. Duos non capit Episcopalis auctoritas, & tunc maximè illi duo, cùm dissident. Si non inuitus Sedis supremæ possessor, iam non sunt duo: sed vnus spiritus; immò & humerus ipsis idem ad labores Ecclesiæ sustinendos, iuxta Propheticum |

illud: & seruiant ei humero vno, Sophon. 3. v. 9. Quo

Sophon. 3. v. 9,

pacto Sanctus Franciscus Salesius, & germanus eius frater datus eidem adiutor, Domino ad ma

Pro eo exempla.

gnam ipsius gloriam in Ecclesia Gebennensi seruierunt: at vetus illud exemplum non persequar Valerij, & Diui Augustini, aut Diui Gregorij Nazianzeni parentis sui Gregorij in Nazianzena Ecclesia, Coadiutorum. Dum enim non quærunt quæ sua sunt, sed quæ IESV Christi, non est radix amaritudinis, quæ sursum germinans impediat, & per illam inquinentur multi. Hebr. 12. v. 12. & benè conuenient, & in vna sede morari poterunt Maiestas & amor.

§. II.

§. II.

An Episcopus Auxiliaris possit esse Conseruator in caussis Religiosorum, idque ante receptionem Litterarum Apostolicarum.

252

*RAtio dubitandi circa priorem difficulta

Ratio dubitandi.

tis partem esse potest, quia licet Episcopatus sit dignitas in Ecclesia, & omnium quidem maxima, in Auxiliari tamen est illa tantùm titularis sine exercitio circa assignatas oues, quæ non sunt ex ouili Ecclesiæ, sed extra illud, in deuijs Gentilitatis pascuis constitutæ, vti sunt Darienis incolęincolæ ad cuius titulum præfatus erat Episcopus consecrandus. Sicut autem prædictus titulus iurisdictionem nullam aut facultatem circa alia muneri Episcopali propria eo gaudenti conciliat, sed quam Ordinarius dilargiri volet: ita & in casu quæstionis dicendum videtur, cùm reuera ad huiusmodi iudiciale negotium dignitas propriè dicta, & in suo genere prorsus ad operandum expedita requiratur, & licet Ordinarius concedere eam possit, ad hoc enim ipsi datur; non potest tamen illi conferre dignitatem, quia mera delegatio ad id sufficiens non est: nisi forte suum Vicarium Generalem constituat, quem esse Conseruatorem posse tenent aliqui apud Barbosam Allegat. 106. n. 13. contra dicente tamen ipso cum

Vicarius Generalis an esse Conseruator queat.

alijs, quos citat. Et vt cum prioribus sentiamus, id ex eo habetur, quia Vicarius talis est Ordinarius, & vnum cum Episcopo tribunal faciens, & ita Vicariatum huiusmodi esse dignitatem docet cum alijs D. Thomas Sancius Lib. 5. in Decalogum Cap. 5. n. 16. His addendum Conseruatorem debere ex ijs eligi, qui in Synodo Prouinciali aut Diœcesana fuerint electi aut designati, iuxta Constitutionem Gregorij XV. hærentis determinationi Concilij Tridentini seßione 25. Cap. 10. & Decreto Clementis VIII. Quòd si Episcopi huiusmodi dignitatem non habeant aliàs ad iudicium Conseruatorium, ex electione prædicta eis non potest aduenire: quia sicut Episcopus se solo dignitatem conferre nequit, ita neque cum Capituli consilio, quod est ad electionem præfatam necessarium ex determinatis à Concilio supra & à Doctoribus circa illud adnotatis. Et in casu, de quo inferiùs, dictus Dom. Auxiliaris non est electione Synodi, quæ à multis retrò annis extat nulla, neque alio est modo designatus.

253

*Circa alteram verò difficultatis partem de non acceptis Litteris Apostolicis, videtur in

Solam præsentationem non videri pro eo sufficientem.

primis Regiam præsentationem ad id non esse sufficientem, quia reuera, illa non constituit Episcopum, vt nomen ipsum præsentationis insinuat. Sicut enim præsentatus ad beneficium non est beneficiatus, quia repelli potest, & ei canonica institutio ob caussas Collatori notas denegari: ita & præsentatus ad Episcopatum, beneficiorum maximum. Et licet in præsentato ad Ecclesiam iam erectam videatur id posse sustineri, quia ex vi præsentationis potest gubernationem assumere eidem à Capitulo tribuendam, vnde & gubernatorem ipse Ecclesiæ designare, vt praxis habet, quæ videtur Summorum Pontificum beneplacito illius notitiam habentium, nec repugnantium, approbari. In Episcopis tamen Auxiliaribus alia est ratio, quia ad Ecclesiæ nondum erectæ titulum promouentur, vnde nihil, quod ad gubernationem spectare possit ipsis delatum comperitur. Deinde stante necessitate legitimatæ personæ ad

De se asserenti non creditur pro actu legitimo.

aliquem actum, non eidem creditur illud de se asserenti: id enim esset multis fallacijs, & præiudicialibus molitionibus ianuam aperiri, iuxta doctrinam Bartholi, Alexandri, Pauli de Castro, Osasci, Beccij, Turrecramatæ, & Surdi, quos adducit & sequitur Marius Antoninus Variarum Re

Marius Antoninus.

solut. Lib. 2. Resol. 60. casu 14. & quamplurium aliorũaliorum, circa l. Omnibus C. de testibus, & de Episcopo specialiter loquendo Glossa in Cap. Post ceßio

Glossa.

nem, de probationibus, varios textus adducens: pro quo & alij apud Barbosam ibi. Et generaliter vrget Decretalis Iniunctæ, de Electione Bonifa

Extrauag. Decretalis. Iniunctæ.

cij Octaui Apostolicas Litteras ad exercitium Episcopalis muneris requirentis. Quod dum ante annos non multos in Bætica negligentius fuerit peractum, datus ex eo locus exitiali monstro, dum pro Episcopo se non Episcopus introduxit, & pro sacris Ordinibus erroneam persuasionem, eorum ritibus seruatis inducit: id quod lamentabili, digna tamen morte à summo vltore punitum, ijs qui perperàm ordinati fuerant, de errore admonitis, & apud veros Episcopos reformatis. His non obstantibus.

254

*Dico Primò. Episcopus Auxiliaris po

1. Assertio affirmans absolut.

test esse Conseruator in caussis Religiosorum. Id probo, quia Episcopus talis Episcopalem habet dignitatem. Id quod ex communi Scriptorum doctrina colligitur loquentium de Episcopo, qui renuntiauit Episcopatui, iuxta distinctionem, quæ habetur in Cap. Post translationem, de renuntiat. &

Cap. Post translationem.

in Cap. Requisiuit, quod est primum de Ordinatis ab Episcopo, qui renuntiauit Episcopatui. In priori enim sic: Præsertim si locum tantùm, & non Ordi

Cap. Requisiuit.

nem resignauit. Et inferius. Si loco tantummodo cesserit memorato, & non Ordini, vel etiam dignitati. In altero autem ita: Respondemus igitur distinguendo vtrùm renuntiauit loco tantum, an loco simul & dignitati. Iuxta hanc enim distinctionem sentire debent, vt sentiunt omnes, Episcopatum, dum non renuntiatur eidem, secum adducere dignitatem. Stante ergo, vt verè stat in Episcopo Auxiliari, cui peculiaris est Ecclesia, licet infidelis assignata, nihil est quod obstet quo minùs possit Conseruator eligi, cùm Pontificiæ de eo agentes sanctiones, sine discrimine aliquo Episcopos vti primò eligibiles pronuntiauerint.

255

*Deinde, pro eodem facit responsio Car

Responsio Cardinalium fauens

dinalium sacræ Rituum Congregationis in Decreto, de quo n. 231. apud eumdem Auctorem nu. 10. Sic se habente: Ad Tertium censuit (Congregatio) Coadiutorem Pontificalia in Ecclesia exercentem absente Archiepiscopo, vti posse cappa, cùm ea sit tantùm ornamentum dignitatis Episcopalis: præsente autem Archiepiscopo vti debet mantelleto, & rocheto; neque licere vnquam Coadiutori vti mazzeto & rocheto, etiam absente Archiepiscopo, cùm hoc proprium sit eius, penes quem est dignitas & iuris dictio. Sic Congregatio: ex quo apparet dignitatem vt à iurisdictione distinguitur in Coadiutore Episcopo residere: quam etiam responsiones aliæ indicant, ad eiusdem honorem à Canonicis exhibendum pertinentes. Non ergo videtur de hoc posse cum sufficienti fundamento dubitari.

256

*Dico Secundò. Episcopus Auxiliaris

2. Etiam de non consecrato; confirmato tamen.

etiam non consecratus potest esse Conseruator. Hoc etiam videtur certum stante confirmatione, quia per illam Episcopalis dignitas obtinetur, & spirituale cum Ecclesia Matrimonium celebratur, vnde omnia quæ ad iurisdictionem spectant Confirmato à Sede Apostolica conferuntur, vt constat ex Cap. Inter corporalia de translatione Episcoporum, vbi & scribentes id firmant. Sicut & in Cap. Ex transmissa, Cap. Nosti & Cap. qualiter de Electione. Neque enim in Auxiliari aliter philosophari licet quantùm ad dignitatem comparandam, vnde & ante consertationem ornamentis Episcopalibus vestiuntur, & absolutè vocantur Episcopi: non obstante pro spiritualis Matrimonij celebratione statu Ecclesiæ, quia etiamsi in tenebris infidelitatis, conuerti tamen potest, & sponsale fœdus ad coniugale consortium peruenire.

257

*Vbi suboriri videtur difficultas: nam ad

Difficultas ex spirituali matrimonio cum datur Ecclesiæ non conuersæ ob defectum consensus expedita.

coniugium, qualecumque illud sit, consensus exigitur contrahentium: non videtur autem quomodo hoc verificari possit in Ecclesia nondum extante, immò & fortè resistente, dum Catholicæ fidei se præstat aduersam, & suscipere prorsus imparatam. Ad quam responderi potest ex parte talis Ecclesiæ non deesse aliquem consensum: licet enim de præsenti illum absolutè non habeat, habebit tamen, si conuertatur; nam eo ipso parebit Pontifici, Ecclesiæ Capiti, & de eius manu Pastorem est, quem ille assignauerit, susceptura. Prætereà, Christus Dominus tradens Petro Ecclesiæ regimen, omnem ei mundum, charitatis examine præeunte, concredidit, vnde totum est ille coniugali amore complexus: cùm tamen tũctunc Ecclesia peculiaris non esset, nec mundi consensus. Ex quo habetur ad spirituale coniugium non esse necessarium consensum absolutum & actualem, sed Christum Dominum illum posse supplere, sicut sponsalia solent cum impubere celebrari ex parentum voluntate conditione cum filiorum importante: vnde si tacitè postea consentiant, ratificantur, iuxta Cap. vnicum. de desponsatione impuberum §. Porrò. Pro quo P. Thomas Sancius Lib. 1. de Matrimonio Disput. 23. n. 16. & 17.

258

*Dico Tertiò. Quæuis certa notitia con

3. Quamuis certam notitiam Confirmationis sufficere.

firmationis sufficiens est, præcedente præsentatione, vt Auxiliaris esse possit Confortator. Hoc à fortiori concederet Dom. Solorzanus, qui in Politica Lib. 4. Cap. 7. §. Lo que estos diesdias, & seqq. tradit Litteras Apostolicas non esse necessarias

Dom. Solorzanus.

ad assumendam Ecclesiæ gubernationem, & etiam ad consecrationem multis conatur ostendere, certa ad id per epistolas, aut aliter, notitia sufficiente. Et quidem licet multùm probent, quęquæ tantus Doctor adducit, & ideò minùs vt in Thesauro ostendi Tomo 2. Tit. 13. n. 23. & seqq. iuxta vulgare estatum, argumentum quod multum probat, nihil probat: nihilominùs ad negotium præsens aliqua satis commoda sunt. Et facit maximè Nauarri doctrina in Cap. Accepta de restitutione

Nauarrus.

spoliatorum opposit. 8. à nu. 13. dispositionem Extrauag. Iniunctæ exorbitari à iuris communis dispositione tantam fidem adhibentem testibus,

Extrauag, Iniunctæ.

quantam instrumentis l. in exercendis C. de fide instrument. & proptereà non esse extendendam ad alium casum vltra ibidem expressum, quod varijs demonstrat exemplis. Atqui casus, de quo loquimur, in illa expressus non est, immò neque per legitimas potest consequentias inferri: ergo poterit stare quod intendimus.

259

*Prætereà (& est consequens ad dicta)

Potest per testes probari.

loquendo magis in particulari, Confirmatio Episcopi, sicut & quæuis alia gratia Apostolica, potest per testes probari ex Sacræ Rotæ auctoritate Decisione 17. de Rescriptis, in nouissimis, quod & tradunt Ascanius Tamburinus de Iure Abbatum Tomo 1. Disput. 16. Quæst. 2. Salgadus de retentione Bullarum 2. p. Cap. 26. n. 30. & alij. Atqui hæc probatio aliquos habere debet effectus; aliàs esset inutilis: ergo & hunc, de quo loquimur, in quo nulla peculiaris occurrit ratio, propter quam debeat id negari. Item præsentatio per epistolam probatur. Cap. Ea noscitur, de his quæ fiunt à

Cap. Ea noscitur.

Prælat. ibi: Eorum Abbates aut per se, aut per litteras, personas idoneas Episcopis diœcesanis præsentent. Quod adducit Nicolaus Genua de Scriptura

Præsentatio per Epistolam, vt stare queat. Dom. Solorzanus.

priuata lib. 3. Cap. 26. nu. 1. & vtrumque Dom. Solorzanus. Cui tamen opponi potest non quascumque litteras pro præsentatione admittendas, sed sufficientes ad faciendam fidem in iudicio, quia sigillo, aut testibus munitas. Et deinde, modò non agimus nisi de probatione confirmationis, pro quo non benè videtur induci dispositio dicti Capitis, in quo litteræ non sunt præsentationis probatio, sed præsentatio ipsa, quæ quidem à Patrono absente aliter fieri non potest. Nihilominùs non est probatio ista penitus reijcienda, adiuncta doctrina Glossæ in verb. Per litteras, vbi

Glossa.

sic ait: Potest ergo quis per litteras præsentari, argumento 62. dist. q. 1. 2. & 3. Quid si contra dicatur litteris? Stabitur eis, donec contrarium probatur. De probationib. Post ceßionem. Vbi de hoc, & supra de testibus. Cùm à nobis. Sic Glossa. Conseruator quidem non potest in caussa procedere (ille inquam,

Partis debet consensus accedere.

de quo hîc agimus, vbi scilicet Rei sunt Religiosi) nisi annuente parte contraria, quæ exceptionem potest in casu nostro deficientis Confirmationis opponere & sic cessabit quæstio, iudice recusato: admisso autem, & sententia iam lata, nequit incompetentiá obijci, habita notitia per litteras, quia quod semel placuit, ampliùs displicere non potest, vt est nota Regula iuris in 6. & scienti

Regulæ iuris.

ac volenti nulla fit iniuria, vt ibidem. Sicut & eum |

qui est certus, amplius certiorari non oportere. Et vt probationi locus detur, quid inde? Cum certum sit Confirmationem à Sede Apostolica iam obtentam: vnde contrarium nequit comprobari, & ita nec parti officere, in cuius fauorem sententia fuerit pronuntiata.

260

*Dico Quartò tamquàm probabile præ

4. Solam præsentationem in Indijs sufficere, est probabile.

sentatum ad Episcopatum, in Indijs posse eligi Conseruatorem. Probatur, ex dictis n. 153. Quia præsentatus pro Ecclesia iam erecta potest gubernationem assumere, & præsidere Capitulo, aliaque obire Episcopalia munera, quæ in illo arguunt dignitatem, vnde & esse Conseruator poterit, quod minus esse videtur comparatione aliarum functionum. Quod quidem, vt dixi, non sine Sedis Apostolicæ approbatione fieri credendum est, vt hoc pacto distantissimis Ecclesijs subueniatur. Atqui hoc idem in Auxiliari Episcopo suo modo locum habet, qui alijs par quantùm ad Episcopalem dignitatem, & pro necessitate datus, vnde & seruire in omnibus potest, quæ sine consecratione præstari valent, cui & Episcopales deferuntur honores, & eisdem titulis honoratur. Et quidem cùm esse Conseruator queat simplex Canonicus, quomodo non credibile sit iuxta Sedis Apostolicæ mentem fore vt Episcopus iam præsentatione in omnium oculis & conceptu talis, dignusque dignitate illa sublimi reputatus, id munus obire possit?

261

*Dico Quintò. Licet probabile sit quod

5. Non expedire.

diximus, non videtur in facti contingentia expediens. Id probo, quia cùm turbida sit iurisdictio, periculum subest nullitatis, cùm apud Sedem Apostolicam fuerit appellatum, & ita caussa, circa quam est formatum litigium, per longa annorum spatia prorogabitur.

Dices ex conuentione partium posse iurisdictionem certio rari, dum illæ sunt qualicumque illa contentæ. Sed contra hoc est iam non futurum Conseruatorem, sed arbitrum, aut compromissarium. Vnde neque vti censuris poterit, ne

Censuris vt possit vti.

que in secunda instantia ad Sedem Apostolicam recursus haberi, vt tradit Glossa in Cap. Arbiter de

Glossa.

officio & potestate iudicis delegati in 6. Verb. Appellandum. In casu autem admissionis vt delegati sub probabili illa ratione censuris vti poterit, quæ probabiliter ligabunt, & ad deferendum illis partes tenebuntur, quia & se, dum in iudicem conuenerunt pariter obligarunt. Quòd si non obstante inconueniente illo de litis protelatione, velint nihilominùs sub tali iudice litigare, pergant vt libuerit, sibi enim, & non alijs, quod molestiæ interuenerit, imputandum.

Ex ijs, quæ contra resolutiones præfatas fuere

Defectum electionis in Synodis non obstare.

obiecta, illud tantùm videtur obstare, quod de electione in Synodis facienda futurorum iudicum Clemens & Gregorius Pontifices decreuerunt. Ad quod imprimis dici potest in Synodis posse Episcopos eligi, si id in illis necessarium videatur. Deinde priuilegium pro Indijs extare Vrbani Octaui, vt electio talis non sit necessaria, si quando caussa instat Conseruatore indigens, nec taliter electi iudices inueniuntur. Pro quo & extat Decisio sacræ Congregationis roborata ab Innocen

Decisio S. Congregationis.

tio X. in Breui pro caussa Episcopi Angelopolitani, quod adducit Lezana Consulto 4. in responsione ad Quæsitum 7. pro parte Societatis, vbi tamen typographi incuria est incongrua collocatio. Prætereà, In Episcopis non videtur dispositio illa procedere vt ex illius tenore colligitur, dum de dignitatem habentibus in Ecclesia, aut personatum, vel Canonicis loquuntur, sicut & Concilium, & Bonifacij Octaui constitutio, ad quam se referunt omnes dicti. Ex qua quidem id videtur elici posse, dum §. Insuper sic dicitur: Insuper vt gratis, & cum

Bonifacij 8. Constitutio.

omni puritate iudicium coràm ipso procedat, nullum munus, vel quidquid aliud, nisi forsan esculentum, & poculentum mera liberalitate oblatum, quod paucis consumi poßit diebus, vel nisi cùm ipsum propter caussam sibi commissam contigerit extra suum domicilium proficisci, moderatas expensas recipere ab eisdem partibus qualitercumque præsumat. Sic ibi. Cùm ergo non sit verosimile Episcopum Conseruatorem extra suum domicilium profecturum propter caussam, de qua agitur; ex eo videtur fieri de illis non esse sermonem, cùm de electione in Synodis decernitur. Præterquam quòd si in Synodis tales iudices electi non sunt, & caussa indigens Conseruatore instat, non est sine talis recursus remedio pars indiga relinquenda. Tunc ergo deficiente eo quod specialiter est dispositum, ad ius est commune prouocandum, & ita iuxta dispositionem dicti Cap. Statum electio facienda, in qua nihil de synodali designatione.

§. III.

§. III.

Circa recusationem electi Conseruatoris quid difficultatis attenta Pontificia dispositione, cum vtilibus adnotatis.

Circa recusationem electi Conseruatoris quid difficultatis attenta Pontificia dispositione, cum vtilibus adnotatis.

263

*DEbent Episcopi iuxta illam, vt videre

Constitutio Greg. 15.

est in citato Decreto Gregorij XV. curare vt in Synodis diœcesanis aut Prouincialibus quamplures personæ habentes qualitates, de quibus Bonifacius VIII. in sua Constitutione, designentur, vt sint Regularium Conseruatores: & Regulares ipsi tenentur ex eisdem eligere, vt in casus contingentia apud eos conueniantur, statuto pro electione termino, & negata mutandi illos facultate, nisi ex caussa ab Apostolica Sede, aut ab Ordinarijs approbata. In quo quidem aliqua notatu digna occurrunt. Primum Ordinarijs non

Aliqua notatu digna circa itam.

imponi præceptum, sed admoneri tantùm vt id præstent, vnde non videtur circa illud stricta obligatio consurgere. Et ita in Synodis occurrere conuenientes aliquæ rationes possunt, vt designatio talis omittatur. Secundum, Cùm Pontifex de electione à Regularibus facienda vtatur verbis illis, statuit, & ordinat, debere illos eam formam seruare, stante prædicta designatione: ea autem non extante, liberos prorsus esse ab huiusmodi obligatione. Tertium, non proptereà apud Ordinarios esse conueniendos, cùm per ipsos non steterit impositi oneris adimpletioni defuisse. Quartum, Cùm Pontifex in fauorem Regularium admoneat quamplures esse personas designandas, non adimpleri voluntatem istam paucis designatis, & ita cessare obligationem eligendi ex ipsis. Quintum, neque Ordinarijs obligationem incumbere designandi, quando non plures inueniuntur cum qualitatibus requisitis, immò & si plures, non tamen quamplures, quod plus dicit: & cùm |

manifestè in fauorem Regularium sit ita dispositum, non sufficit pluralitas, quæ in duobus potest saluari Cap. Hoc quoque dist. 1. de Consecrat. l. vbi numerus. D. de testibus. & iuxta hoc procedere potest conuenientia, de qua dictum in prima adnotatione, vt non designentur in Synodis personæ dictæ, quia fortè sunt illæ perpaucæ, & in quibus non sit locus electioni inter quamplures Religiosis indultæ. Sextum, non esse necessarium ex vi Decreti præfati vt Religiosi ex pluribus designatis vnum tantùm eligant, sed posse plures, quia in illo obligationis huiusmodi fundamentum non apparet, cùm semper loquatur in plurali. Illud enim quod ait, Eiusque electionis seu assumptionis documentum &c. electionem ipsam seu assumptionem, non personam indicat, perinde ac si diceret, Talisque electionis, seu assumptionis. Quod ita necessariò intelligendum, vt leges Grammaticæ constent, cum de Conseruatoribus in plurali sit præmissa locutio. Debeant sibi eligere, siue assumere Conseruatores. Tandem iuxta nuper allata verba, videtur obscurè innui omnes in Synodis designatos posse, vt Conseruatores admitti. Non enim tantùm electio conceditur, sed assumptio, quæ cùm distincta ab electione sit, ad omnes debet extendi: si enim ad aliquos tantùm, erit electio, quæ nihil est aliud quàm assumptio vnius præ alio.

264

*Cui vltimæ adnotationi potest opponi

Eliditur obiectio, vt non possint omnes designati in Synodis à Religiosis eligi.

id, quod in eodem Decreto disponitur, scilicet semel facta electione, non posse durante quinquennio amoueri, aut mutari deputatos, nisi ex caussa ab Apostolica Sede, aut ab Ordinarijs, approbanda. Id enim videtur innuere electionem faciendam, alias non posset habere locum amotio & mutatio, cùm ex assumptis possint alij eligi, si vnus aut alter ex eisdem, expectationi eorum, qui assumpserant, non videatur respondere. Ad quod dicendum dispositionem dictam locum habere commodè posse quando facta est electio determinatæ personæ, in quo non est difficultas. Item & in assumptis, quia fortè in omnibus aliquid potest occurrere, quod legitimam reddat caussam remotionis aut mutationis.

265

*Sed quid tunc amotis omnibus, qui in

Quid amotis omnibus.

Synodo fuerant designati? Non equidem substituendi alij ab Ordinario cum Consilio Capituli, quia id tantum ibidem statuitur in casu mortis, sicut à Concilio Tridentino Cap. 10. citato. Vbi Declaratio Cardinalium habet Textum hunc habere etiam locum in diuturna absentia, quæ æquiparatur morti. Non est ergo dispositio dicta ad casum, de quo agimus, extendenda, cùm de illo agens Pontifex nihil peculiare prouiderit, vnde ad ius est Canonicum recurrendum, & eligendus Conseruator habens reliquas qualitates, sicut in simili n. 262. dicebamus.

266

*His præiactis, circa recusationem talis electi difficultas occurrit, an illa stare possit. Et Primò an à parte, quæ elegit. Secundò an ab alijs, & quibus de caussis. Tertiò, ad quem debeat caussa deuolui caussis recusationis probatis. Quartò apud quem debeat caussa recusationis agi, & consequentes aliæ dubitationes.

Circa Primum variè Scriptores opinantur, &

Recusari à parte eligente potest P. Fragosus.

res in ambiguo est, vt videri potest apud P. Fragosum Tomo 1. Lib. 5. Disput. 12. n. 218. sententiæ affirmatiuæ vt veriori suffragantem, quam etiam tenet P. Thomas Sancius Libro 6. Consiliorum Cap.

P. Sancius.

8. Dub, 3. n. 12. sed difficultas hæc videtur in casu, de quo à nobis instituta quæstio, cessare. Cùm enim Pontifex suo in Decreto formam statuat circa eligendorum amotionem aut mutationem, vt vidimus, in eo est caussa recusationis inclusa; qui enim amouetur, aut mutatur, ob rationes ab Ordinario approbatas, vtique recusatur: nam recusatio ante litem inceptam stare potest. Quidquid autem circa nomen argutari libeat, videtur certè quoad rem ipsam nihil esse, quod negotium possit facessere. Nihilominùs quia post litem inceptam recusatio accidere potest, in eo casu locus videtur relinqui quæstioni, in quo Ordinarius iam esse iudex nequeat, quia Gregorius XV. in his terminis non loquitur, vnde caussa recusationis apud aliud videtur agitanda tribunal, arbitris inquàm à partibus nominandis; pro quo citatus Scriptor n. 231. & seqq. & est expressa decisio in Cap. Suspicionis, de officio, & potest. iudic. deleg. Lib. 1. & in Cap. Legitima: de Appellation. in 6. & ipso iudice recusato compellente vt suo muneri satisfaciant, sicut ibidem statuitur.

267

*Circa Secundum constat ex nuper dictis

Sicut & ab alijs.

Conseruatorem recusari posse potiori ratione. Si ergo omnes designati iuxta formam Gregorianæ Constitutionis recusentur, non ideò sunt alij eligendi, sicut in casu mortis ordinatur, iuxta dicta n. 265. sed communis iuris sunt statuta seruanda, sicut ibidem quod & in casu præcedenti dicendum. Neque in Episcopo Auxiliari specialis est ratio, propter quam recusari nequeat, cùm possit Ordinarius ipse recusari. Pro quo Barbosa in Cap. Cùm speciali, de Appellat. n. 10. quamplures adducit. Et supponunt Scriptores quæstionem illam tractantes, An recusato Episcopo, sit etiam eius Vicarius recusatus: pro quo est Sacræ Rotæ Decisio affirmans 24. Ianuarij 1575. & generalis ipsorum doctrina, iuxta quam soli supremi Principes, & ita Concilium Generale, cui Papa præest, nequeunt recusari, vt videri potest apud citatum Auctorem n. 225. Patrem inquam Fragosum, & apud P. Thomam Sancium supra nu. 9. qui cum Franco, & Immola idem asserit de Cardinalibus.

De caussis Recusationis.

De caussis Recusationis.

268

*QVod ad illas attinet sunt equidem

Modica caussa qualiter ad recusationem sufficiat.

quamplures, & decem & octo enumerat Hostiensis circa citatum Cap. legitima. Et ibidem prosequitur Ioannes Andreas in sua Nouella. Pro quo & Glossa in Cap. Cum R. de Officio & potest. iud. deleg. littera C. vbi & multas proponit in venustis carminibus comprehensas. Vbi item affirmat ad recusationem sufficere modicam caussam, quod & aliqui Doctores amplexi, quibus se P. Fragosus opponit, quia experientia docet

P. Fragosus

sæpe sæpiùs litigantes recusare iudices maximè, qui sunt integerrimi & incorrupti, eo animo, vt vel lites in infinitum prorogent, vel vt alios iudices flexibiles obtineant. Nam priores non debent facilè iudicari suspecti, teste Speculatore, quem refert & sequitur Abbas in Cap. Postremo, de Appellat. Alexander, l. Qui iurisdiction. ff. de iurisdict. omni. iudic. nu. 6. & ibi Iason nu. 10. & alij |

quos allegat & pro eo laudat Menochius de Arbitrar. lib. 2. Casu 152. nu. 7. & Tiraquellus de pæn. legum Caussa 51. n. 60. & seqq. Quod quidem negari nequit quin sit valde consonum rationi, præsertim si feminæ sint actrices: istęistæ enim iudices notæ integritatis abhorrent, quos sciunt à se non esse suis artibus leniendos: & nullum non mouebunt lapidem, vt iudicem sibi arridentem consequantur. Vnde & litigium nimium quantum protelabitur contra Pontificis voluntatem de qua in citato Cap. legitima expressum habemus documentum.

269

*Inter caussas recusationis vna illa com

Iudicem suum declarasse sensum vt obstet.

muniter numeratur, si iudex animi sui votum circa sententiam aperiat, quia inspecto processu iustitiam vnius ex partibus deprehendit. Quam esse sufficientem tenent Ioannes Andreas, Abbas, & alij in Cap. Irrefragabilis §. Excessus de Officio Ordinarij, & Aufrerius Tractatu de recusatione n. 15. vers. Decima octaua, si iudex, & Iason in l. Apertißimi n. 9. vers. Decima caussa 6. de iudicijs. Quod tamen displicet P. Fragoso, nisi quando malitiosè id fit, vt pars desistat vel componatur cum parte altera ius non habente. Et Romæ fieri solitum se audiuisse affirmat à fide dignis: id quod ex Giurba tradit Barbosa Lib. 1. votorum decisiuorum &c. voto 66. nu. 20. eidem sententiæ adhærens, pro qua, sicut & pro contraria Doctores adducit. Dicunt enim Auditores Rotæ palàm quod sentiunt partibus aperire solitos, neque ob id liberè loquentes solent vt suspecti recusari. Posset autem media in hoc via teneri, vt si caussa conclusa non sit, & iudex animi destinationem aperiat, recusari queat, secus si iam sit illa conclusa. Quid enim apertio talis importat, propter quod iudex possit haberi suspectus? & idem esset si ante conclusionem caussæ diceret sic: Iuxta probata hucusque pars N. non benè fundatam habet suam intentionem, & proculdubiò caussa cadet, nisi noua fundamenta succurrant. In hoc enim cum sinceritate pronuntiato nihil est quod possit apud prudentes vel vmbram sinistræ suspicionis ingerere. Vnde audiui grauissimum & doctissimum iudicem, & Scriptorum suorum auctoritate notissimum, à quo cùm pro parte cuiusdam litigantis quidam ei familiaris litteris datis fauorem in sententia petijsset, id datum responsi: Faciam quod petitur: sed opus est vt Aduocati promouendo in iure laborent. Pla

Dom. Solorzanus.

nè significans pro petente non posse ferri sententiam, stante caussa in eo statu, quem tunc habebat.

270

*Sed numquid peccatum mortale erit

Mortale in eo peccatum & cum institutionis onere.

animum propalare suum vt recusetur iudex, quia non vult partis alterius indignationem incurrere, aut eos infensos habere, qui pro illa vehementiùs intercedunt? P. Fragosus satis significare videtur ita esse, dum condemnat malitiosè facientem ob duos illos fines, vt scilicet desistat, aut componatur pars, cui ius manifestè assistat, & solùm sinceram detectionem excusat: quod quidem & in casu, de quo agimus, pariter locum habet, non enim sincera detectionis intentio est, sed profectò malitiosa, dum respectibus humanis iustitia posthabetur: quo & fit vt partis, quæ ius habet, indignationi reddatur obnoxius, & boni nominis patiatur iacturam: quæ quidem indignationis illius molestiæ non solùm pares sunt, sed & illam videntur superare. Vnde & restitutionis obligatio emergit, dum in caussa est vt multiplicentur expensæ. Quòd si caussa in manus imperiti iudicis veniat, aut qui affectione ducatur, & ita sententiam pro parte recusante ferat, maior erit proculdubio obligatio, cùm damnum circa totum versetur interesse, quod in lite vertebatur. Immo & si sententia in fauorem feratur alterius, non erit ab obligatione restitutionis immunis, dum caussa est inutilium expensarum, quas non fecisset, si sententiam ille quando potuit & debuit, pronuntiasset. Nec dici potest expensas dictas nōnon esse inuolũtariasinuoluntarias parti, & scienti ac volenti non fieri iniuriam, quia absolutè loquendo inuoluntariæ sunt, neque enim placent, & maluisset sententiam priùs fuisse contra se latam, quàm nouorum sumptuum occasionem exhiberi. Quamquam hoc vltimum non ita certum vt prius: fundaturque in doctrina

P. Lessius.

communi, de quo P. Lessius Lib. 2. Cap. 7. Dubit. 3. iuxta quam non excusat obligationẽobligationem restitutionis quæuis voluntaria consensio, si non penitus talis sit, quod in vsuris, & alijs, Doctores obseruant.

Exceptio quadam.

Bene verum est quòd si iudex parti, cui ius non fauet, animum aperiat suum, & illa peteret vt id palàm faceret, daturus recusationi sufficiens fundamentum, non esset obligatio dicta: ibi enim ex nullo capite apparet iniuria contra sic scientem & volentem, benè tamen contra partem aduersam, iuxta dicta. Videndus Barbosa citato Lib. 1. votorum voto 24. in fine, vbi ex bonis Auctoribus infamiam & pœnam taliter operantium expendit.

Ad quem debeat caussa deuolui caussis recusationis probatis.

Ad quem debeat caussa deuolui caußis recusationis probatis.

271

*HOc est Tertium, circa quod inquiren

Recusationis caussis probatis cessat penitus iurisdictio in recusato.

dum, & in quo statuendum in primis, caussis recusationis arbitrorum sententia probatis, principalem caussam nullo modo posse ad iudicem recusatum deuolui, quia in eo penitus iurisdictio cessauit, ita vt neque committere illam alteri possit. Ita expressè in Cap. Iudex ab Apostolica, de officio iudicis delegati in 6. in quo sic dicitur: Post recusationem quoque propositam committere (nisi

Cap. Iudex ab Apostolica.

de recusatoris procedat assensu) non potest: sed eo volente hoc potest, etiamsi iam recusatio eadem sit probata: dummodò pronuntiatum non fuerit super ea. Ex tunc enim (cùm omnino iudex esse desierit) nulla etiam cum illius assensu potest fieri commissio per eumdem Sic ibi. Pro quo P. Thomas Sancius supra n. 38. & P. Fragosus n. 223.

272

*Sed maior difficultas est circa priorem

Ex eodem Capite.

partem citati Capitis, in qua sic habetur: Iudex ab Apostolica Sede datus, quamuis legitimè recusari valeat vt suspectus, potest licitè vices suas committere

Vt possit suspectus caussam alteri committere.

antequàm recusatio contra ipsum proponatur. Et si in totum commiserit, recusari vlteriùs, aut facta per eum commissio impugnari nequibit: quod posset, si sibi de iurisdictione aliquid reseruasset. Iuxta quæ quatuor status possunt considerari in ordine ad recusationem. Primus quando iudex extraiudicialiter intelligens se haberi suspectum, caussam alteri committit. Secundus, quando si non commisit, recusatio iudicialiter proponitur. Tertius quando designati arbitrio recusatio est probata, id est, per testes conclusa caussa. Quartus quando |

sententia lata est super huiusmodi probatione, & iusta declarata recusatio. In Primò currit dispositio dicta, vt committi caussa principalis alteri possit. In duobus sequentibus etiam, sed de partis alterius assensu. In quarto nullo modo. Sed Glossa proponens speciem casus, tertium illum

Glossa.

omittit, cùm tamen eo proposito sic in Annotationibus dicat: Nota præterea quòd plus impedit exercitium actus sententiæ prolatio, quam sola probatio rei, super qua ferenda est sententia. Sic illa. Benè verum est in Cap. Secundò requiris, de Appellat.

Cap. Secundo roquiritrequirit.

caussam probatam pro ea sumi, super qua est pronuntiatum.

273

*Quidquid autem de hoc sit, ex disposi

Quod & in Conseruatore locum habet.

tione circa priorem casum difficultas insurgit, An scilicet in iudice Conseruatore, qui delegatus est, id possit locum habere, ita vt caussa alteri committi possit, aut etiam ad Sedem Apostolicam, parte etiam repuguante remitti, iuxta dispositionem Cap. Cùm speciali §. Statuimus, in fine, vbi sic

Cap. Cùm specialis.

habetur: At ipsa (caussa suspicionis) probata legitimè, de recusatoris assensu personæ idoneæ committat negotium recusatus: vel ad Superiorem transmittat, vt in eo ipso procedat secundùm quod fuerit procedendum. Sic Innocentius Tertius. Vbi cum de recusatoris assensu id fieri possit, quando caussa recusationis est probata, immò & sine illo, vt sentiunt Abbas, Iosephus Cumia, & Osascus apud P. Fragosum nu. 234. circa quod videri potest Barbosa Libro 1. de votis decisiuis &c. verb. 24. nu. 27. & seqq. Videtur dicendum idem fieri posse ante propositam recusationem sine tali assensu, sicut enim sine illo committi potest alteri ita & transmitti ad Superiorem, quod magis apparet conueniens, sicuti & magis consequens ad iudicij legitimi conditionem, iuxta quem ille futurus iudex qui & superior, vel ab eo specialiter deputatus, quod non inuenitur in deputato deputati. Licet autem communis Doctorum sententia sit cum Glossa in hoc Capite sermonem tantùm esse de iudice Ordinario, non verò de delegato, pro quo & citati Patres Sancius & Fragosus: ille n. 39. & hic n. 223. non ideò vis rationis adductæ videtur elidi, & quia eadem apparet ratio, vnde eadem iuris dispositio, vbi contrarium non esse decisum comperitur.

274

*Dici etiam potest in fine prædicti Capitis

Ex eodem Capite.

sic conclusisse Pontificem: Ceterùm has duas Constitutiones præ missas nolumus ad Regulares extendi contra suas speciales obseruantias. Non ergo pote

Quid obstare videatur pro Religionis.

runt illi in negotio conseruationis illam ad sui defensionem assumere, cùm pro eorum obseruantia id sit statutum à Sede Apostolica, quod iam est à nobis in superioribus explicatum. Constitutio alias de qua sermo, ad appellationem spectat, vt cum Innocentio, Ioanne Andrea, Abbate & Alexandro de Neuo tradit P. Sancius Lib. 6. in Decalogum Cap. 8. n. vltimo. statuente Pontifice vt friuola non admittatur: in dubijs caussa probabilis coràm iudice sit exprimenda, quæ debeat legitima reputari? quam, si non prosequitur, iudex à quo in caussa procedat, sicut si prosequatur, & non probet. Talis enim limitatio in fauorem Regularium non est, sed vt ipsi in suorum institutorum obseruantijs perseuerent: quod ab Alexandro Tertio statutum in Cap. Deprehensibilis, eo

Cap. Reprehensibilis.

dem titulo. Semper enim Sedi Apostolicæ Regularium appellationes odiosæ extiterunt, vnde & recusationes citato in Capite pariter propositæ: licet negari nequeat locum habere aliquando posse: pro quo P. Sancius supra & Lezana Tomo 1. Parte

P. Sancius. Lezana.

1. Cap. 9. nu. 8. & Tomo 2. verb. Iudex & iudicium Regularium & verbo Recusatio iudicis Regularis, in cuius n. 1. illi citam & abominabilem vocat talem recusationem regulariter loquendo, qui & alios adducunt.

275

*Sed his non obstantibus positio superior

Sed nihil obstare ostenditur.

potest sustineri, quia non est vllo modo obseruantiæ contraria, sed eidem consona: non enim agitur de recusatione propriorum Prælatorum, sed externorum, & caussa ad Pontificem transmittitur, in cuius incorruptissimo Tribunali limpidius iudicatur. Id quod ex verbis eiusdem Alexandri habetur manifestum, dum sic ait Præcipuè hoc in Religiosis volumus obseruari: ne Religiosi, cùm pro aliquo excessu fuerint corrigendi, contra regularem Prælati sui & Capituli disciplinam appellare præsumant, sed humiliter ac deuotè suscipiant, quod pro salute sua fuerit eisdem iniunctum. Sic ille: qui & in Cap. Ad nostram eodem titulo. Sic locutus: Quia vero remedium appellationis non ideò est inuen

Cap. Ad nostram.

tum, vt alicui à religionis & Ordinis obseruantia exorbitanti debeat in sua nequitia patrocinium exhibere: Mandamus quatenus si quando quilibet subditorum tuorum ad remedium appellationis conuolauerit, non ideò minùs eum iuxta tenorem mandati, quod in prædicta regula continetur, & institutionem Ordinis corrigas & castiges. Hæc Pontifex, à quibus valde id distat, de quo est quæstio, in quo potiùs pro obseruantia regulæ & Ordinis, & nullo modo pro inobseruantiæ & nequitiæ patrocinio militatur: dum iudex ad Pontificem caussam transmittit, cum omni religiosi nominis honorificentia iudicandam.

276

*Videtur autem hoc in Indijs specialem

Etiam in Indijs.

difficultatem habere, esset enim grauamen ingens, si pars litigans, & de recusatione tractans compelleretur iudicium Papæ subire, in quo præter molestissimam dilationem sumptus etiam maiores faciendi, cùm tamen, vt vidimus n. 268. dilationes huiusmodi contra Sedis sint Apostolicæ voluntatem. Verùm neque hoc videtur obstare, quia pars, contra quam fuerit lata sententia, potest ad Sedem Apostolicam appellare, in cuius appellationis prosecutione dilationes maiores, nec minores sumptus, debebit, qui appellauerit, deuorare. Et in articulo ipso recusationis appellari ab arbitris potest, & appellatio ad Papam futura, vt ait Glossa in Cap. Suspicionis lit. g. Cùm enim pro Indijs non aliud sit ius Canonicum constitutum, dum speciale aliquid non statuitur, iuxta illud in caussarum decisionibus procedendum. Est autem pro illis vitandis cautela facilis, dum de recusatione agitur, si is, qui iudicem habet suspectum, id seruet apud se, & eos, qui in lite sunt patrocinium præbituri, aduocatum scilicet, & notarium, ac procuratorem, ne iudici innotescat suspicio, nisi quando est proposita: tunc enim sine recusatoris assensu non poterit, sicut neque alteri caussam committere; ita neque illam ad Apostolicam Sedem transmittere, iuxta ipsius Sedis dispositionem, de qua dictum.

277

*Poterit etiam nouum & inauditum vi

Id quod nec nouum, net inauditum.

deri vt iudex Conseruator alteri caussam dele|

gare possit præsertim inuito recusatore, cùm omnia ea, quæ ad Conseruatorem iudicem spectant, sine Apostolica auctoritate prouisa, & nihil tale in sic dispositis habeatur. Sed hoc non videtur vrgere; in primis non erat necessarium id in particulari exprimi, quod est pro iudice delegato ex vi iuris Canonici compertum. Deinde dum Gregorius agens de Conseruatorum obiectione, ad ius se commune refert, & Concilij Tridentini dispositionem alleget, competentiamque inter Conseruatorem & Ordinarium per arbitros in forma iuris electos statuat iudicandam, satis indicat in alijs etiam, quæ possunt occurrere, eiusdem etiam esse dispositionibus inhærendum. Et quidem neque Pontifex in Cap. Statutum, neque Concilium Tridentinum de Conseruatoribus, eorum sunt expresso nomine prolocuti, sed de iudicibus delegatis. Quia verò Conseruatores iudices delegati sunt, satis id visum Pontifici, vt quæ de iudicibus delegatis dicta fuerant, ad Conseruatores applicanda declararet. Prætereà, quod de non vsu dictum, nimium probat, quia neque ex consensu partis vidimus caussas alijs committi à iudicibus delegatis, cùm tamen certum sit id fieri posse. Conseruatorum munus valde solet esse molestum, & qui recusantur, facilè desistere solent, & se ab ea cura breuiter & libenter expediunt, si recusatio accedat, vnde ad terminos dictos rarò etiam deuenitur.

Circa recusationis iudicem resolutiones vtiles, & circa alia concernentia ipsam.

Circa recusationis iudicem resolutiones vtiles, & circa alia concernentia ipsam.

278

*CIrca Quartum apud quem debeat caus

Caussa recusationis agenda apud iudicem recusatum.

sa recusationis agi dictum iam; agenda enim est apud ipsum iudicem recusatum, quatenus ad arbitrorum electionem cōpellerecompellere potest, & terminum eis præfigere, iuxta ea, quæ in Cap. Suspicionis, de Officio iudicis delegati, & Cap. Cùm speciali, de Appellat. licet hoc in iudice Ordinario procedat, & in Cap. Legitima, de Appellat. in 6. iam citatis expressum habetur. Est autem in prædictis Capitibus obuia diuersitas. Nam in Cap. Suspicionis statuitur vt arbitri totum id præstent, quod ad recusationis articulum spectat, & ita

Circa terminum arbitris designandum difficultas.

possunt & debent terminum assignare. In Cap. verò Legitima assignatio termini iudici recusato defertur. Prioris verba sunt: Possunt ad hoc terminum assignare, scilicet arbitri. Posterioris: Statui

Cap. Suspicionis.

mus vt ipsis arbitris per iudicem competens terminus præfigatur. Vbi Bernardus Glossator censet priorem Decretalem posteriore correctam. Sed Glossa

Cap. Legitima.

in citatum Cap. Legitima Lit. Q. id negat, & Barbosa in Cap. Suspicionis nu. 5. vbi Suarez de Paz adducit. Prior enim Decretalis loquitur in termino partibus assignando ad probandum, id est, parti, quæ suspicionem vult probare, quem non qui recusatur, sed arbitri debent assignare, vt ibi. Posterior in termino assignato arbitris ad caussam finiendam, quem non arbiter, sed recusatus iudex debet statuere. Idem habet Glossa in Cap.

Barbosa.

Suspicionis Lit. a. vbi ait anteà dici consueuisse, vt Bernardi sententia non debeat dici singularis. Sed videtur sanè nihil contrarium in dictis extare Capitibus; additum tamen in posteriori id quod ad conclusionem caussæ cum litigantium commodo desiderari videbatur, quia non ita expressum.

179

*Arbitris quidem vt quidquid ad articu

Quomodo compellandi, & compellere possint.

lum recusationis spectat concludere possint, est commissum, & vt ad hoc possint terminum partibus assignare; additumque statim: Ab ipso quoque iudice (cui sicut iurisdictio, sic & cetera sine qui

Cap. Legitima.

bus explicari caussa non potest, intelliguntur esse commissa) ijdem vt conueniant (si discordes fuerint) in vnam sententiam, vel tertium concorditer aduocent, cum quo duo, vel alter eorum id faciat, sunt cogendi; ne huiusmodi occasione principale negotium plus debito prorogetur. Iuxta quæ videtur manifestum posse iudicem talem cogere assignato termino, quod omnino est ad intentum Pontificis necessarium; aliàs non poterit explicari caussa pro qua est iurisdictio commissa; cùm tamen commissa dicantur omnia: quandoquidem assignatio termini vnum ex maximè necessarijs adiumentis sit, ex cuius defectu ea visa incommoda, quæ Pontifex in citato Cap. Legitima commemorat: dum aliqui quod reuera statutum fuerat, quia non ita expressum, vti penitus inconcessum reputantes, ipsam excommunicationis pœnam à iudice impositam vilipendebant. Concludit Pontifex citatum modò Caput verbis illis: Alioquin iudex ex

Virba ex eodem.

tunc in principali negotio procedere non omittat. Quod quidem in citato Cap. Suspicionis non extabat.

280

*Sed certè in generali illa commissione inclusum apparet: vult enim Pontifex cum iurisdictione commissa omnia etiam committi, quæ sunt ad expeditionem caussæ necessaria, & negotium plus debito minimè prorogandnmprorogandum. Vnde consequenter habetur arbitris in gratiam aut odium partium suo in munere claudicantibus, posse iudicem procedere in negotio principali. Et sic habetur in Cap. Cùm speciali, & circa termi

Cap. Cùm speciali.

num, & ita processum vsque ad caussam terminandam, ibi: Caussa verò suspicionis legitima intra competentem terminum non probata, sua iurisdictione iudex vtatur. Competens namque terminus ille est, quem iudex arbitris designauit, vt intelligunt Doctores apud Barbosam in Collectaneis num. 4. Sicut etiam est competens ab arbitris partibus assignatus. Licet autem iuxta communem intel

Ad iudicem delegatum extendenda decisio.

ligentiam citatum Caput de iudice Ordinario procedat, ex eo tamen non leue desumitur argumentum, quia in eo non datur forma specialis, iuxta quam iudex recusatus debeat arbitris competentem assignare terminum, quia nihil tale expressè dicitur; supponitur tamen, vtpotè quod est ad caussæ expeditionem necessarium: & cùm in delegato circa hoc non videatur esse magis specialis ratio vt id non debeat concedi, quàm in Ordinario, de vtroque videtur pariter iudicandum. Et ita iudicem recusatum, cuius id arbitrio relinquitur, posse præfinire terminum, iuxta quem arbitri debeant allegatam suspicionem expedire affirmat ex Oldrado, & Papiensi P. Fragosus nu. 232. & 233. vtroque Capite suspicionis, & Cùm speciali, allegato.

Quia verò contingere potest vt non vnus aut

Qui recusari possint.

alter iudex Conseruator ab actrice parte recusetur, sed quamplures, id quod absolutè fieri potest, vnde & quæcumque Vniuersitas & Collegium, sicut Concilium Prouinciale, & Consistorium |

Decurionum, vt videri potest apud P. Sancium nu. 8. & 10. Parlamentum totum, & Senatus, & omnes Doctores vnius ciuitatis, immò & Respublica, vt ex multorum Scriptorum sententia proponit P. Fragosus n. 216. & 225. quòd minùs videtur difficultatis habere, quando non copulatiuè, sed diuisiuè id præstatur. Nihilominùs quia contingere potest vt in recusatione tali malitiosè procedatur, repellendo plures, vt ad aliquem manifestum fautorem deueniatur, iuxta dicta n. 268. videndum est an iudex friuolam recusationis caussam esse cognoscens possit in negotio procedere, ita vt non sit opus ad arbitrorum electionem deuenire. Videntur enim iura adducta sine limitatione ita statuere, vt recusatione proposita, illarum caussas arbitri examinent: Si enim friuolæ sint, id ipsi declarabunt, & ita sine offendiculo in principali caussa iudex recusatus progredietur.

Sed nihilominùs verosimilius videtur non esse

Iudex potest friuolam recusationem repellere.

necessarium vt ad arbitros deueniatur, quando recusationis caussa frustratoria comperitur, & quæ prudenti nulli, & ab affectibus libero possit momenti alicuius reputari. Eadem enim quoad hoc est illius ratio, quæ & appellationis, quæ, cùm friuola est, repellitur, iuxta Cap. Pastoralis de Appellat. ibi: Nos igitur attendentes, quod per

Cap. Pastoralis.

appellationem frustratoriam, etiam si non fuisset inhibita, negotium non debeat impediri &c. Vnde Cap. Cùm speciali, vbi de recusatione agitur in Titulo de Appellationibus habetur, & eas Pontifex in eo copulat verbis illis: Volentes etiam prouidere ne

Cap. Cùm speciali.

fortè commonitus frustratoriæ recusationis vel appellationis obtentu, monentis poßit declinare examen. Sic Pontifex, pergens statim circa eam opportunum remedium prouisurus. Et circa recusationem sic: Statuimus vt si allegauerit se iudicem habere suspectum, coràm eodem caussam iustæ suspicionis assignet. Iuxta hæc ergo vbi caussa recusationis iusta non est, neque verosimilem habet iustitiæ apparentiam, debet profectò repelli, & in negotio iudex procedere, & ita tenet Lezana verb. Iudex & iudicium Regularium n. 13. alios adducens.

283

*Si dicas posse recusantem appellare. Id

Appellatio in eo casu ad Pontificem.

concedo, sed ad Pontificem. Quod sciens recusator, in recusationibus multiplicandis erit temperatior. Et ideò remedium hoc vti commodissimum deberent Conseruatores amplecti. Quod quidem in Episcopo Auxiliari, de quo præsens instituta quæstio, locum præ alijs habebit: cui nihil opponi poterit, quod iniustitiæ possit ingenerare periculum, nisi nugas, mendacia, fabulas, de quibus non est conueniens ab arbitris iudicari: vbi non immeritò timeri potest falsos inducendos testes, quorum testimonijs bonum optimi Præsulis nomen infuscetur. Cùm tamen Episcopus non solùm mortifero peccato, sed & illius debeat suspicione carere, vt ex D. Gregorio Nazianzeno Apologia 1. proponit doctus & ipse, ac vitæ integritate conspicuus Episcopus Dom. Barbosa de illius potestate Titulo 2. Glossa 3. num. 1.

§. IV.

§. IV.

De Assessore iudicis Conseruatoris. Vbi vtiles obseruationes.

284

*CIrca Assessorem sic statuit Bonifacius

Cap. statutum.

VIII. in Cap. statutum, de rescriptis in 6. Assessorem autem (vt quandoque faciunt aliqui fraudulenter) nisi eo indigeat (quod conscientiæ relinquitur eiusdem) sibi nequaquàm adiungat: alioquin de suo proprio prouidere teneatur eidem. Si autem indigeat, ipsum neutri parti suspectum assumens, ei de competenti salario prouidè moderando ab eo, faciat à partibus communiter prouideri. Hæc ille. Iuxta quæ statutum à Sede Apostolica, vt in caussis huiusmodi, in quibus Religiosi rei sunt, tum Assessor necessariò assistat iudici, quando simplex Theologus est, neque gradum in præclara habet sacrorum Canonum facultate, cuius stare debet

Quilibet index etiam si Iurisperitus potest illum eligere, si indigeat.

ille iudicio. Quia tamen in citato Capite absolutè statuitur, vt possit iudex sibi Assessorem adiungere, quando coram Deo iudicat se adiutorio illius indigere, non videtur id denegandum, etiam si iudex talis Iurisconsultus sit. Quod adeò verum iudicat Glossa, vt ita scribat Lit. F. Prætereà posito quòd summus sit Doctor, & parùm occupatus, ex quo conscientia hoc dictat potest Assessorem assumere, vt hic: caueat autem sibi ne conscientia eius improbabilis sit. De Simonia. Per tuas 2. Sic ille.

285

*Quia verò ille partibus non debet esse

Potest recusari.

suspectus, subsequitur nouum illud recusationis obstaculum, dum recusationes recusationibus succedunt, & decisio principalis caussæ immensum prorogatur. Et quidem cùm circa recusationem iudicis id sit decretum quod vidimus, circa Assessorum reuocationem nihil in iure decisum inuenitur; licet recusari posse teneant tres Scriptores, quos adducit & sequitur Barbosa in citatum Caput nu. 86. Cùm tamen stante dispositione moderna circa illos, vt scilicet ad eorum iudicium caussæ conclusio reducatur, dum contra illud ire nequit Iudex, idem pariter quod de iudice dicendum, de Assessore dicendum videbatur, vt videlicet eo recusato, ad arbitros fiat transitus, qui iuxta iuris communis dispositionem procedentes caussam recusationis absoluant. Et verò cùm iudici ita seriò iniungatur vt Assessorem minimè partibus suspectum assumat, & credi debeat ipsum post attentam circumspectionem ita egisse, vt repetitis recusationibus obstrueretur via, id valde opportunum accidit, si designatus recusetur, vt arbitri circa recusationis articulum eligantur: quos valde verosimile est pro designato à iudice laturos sententiam, vel si in vno aut altero secus accidat, vltra tertium non esse processuros, ipsius iudicis consideratione ad id iterùm atque iterùm applicata.

286

*Notat autem Ioannes Andreas id quod hoc

Ioannes Andreas.

loco opportunũopportunum accidit, dum sic ait: Patet autem per hunc textum satis esse quòd Assessor non sit de suspe

Non tamen quia ex non confidentibus si aliàs non sit suspectus

ctis, licet non sit de confidentibus, in quos forsan partes non conueniunt. Sic ille, iuxta cuius mentem Assessoris designatio, qui circa neutram ex partibus peculiarem affectionem præsefert, & si ob |

specialem aliquem titulum nihil sibi polliceri fauorabile queant, nec proptereà placeat, non posse recusari, quia reuera suspectus non est, cùm nihil de sinistro affectu in eo possit deprehendi. Hoc ergo stante, si recusatio accedat, penitus repellenda. Quòd si erga partem vtramque æquè deprehendatur affectus, & confidentia de illo æqualis haberi queat, omnis suspicio cessat, vnde ne

Nec si æqualiter erga partes affectus.

que recusationi locus tribuendus, si fortè pars aliqua illam intentet, eo quòd ita erga se affectum vellet, vt circa partem aduersam nullus in eo dignosceretur affectus, quod est à ratione penitus alienum. Iuuat textus in l. Non solùm §. Decimò,

Lex. Non solùm.

de ritu nuptiarum, vbi quòd par affectio suspicionem extinguit. Pro quo & Abbas in Cap. Postremò n. 5. & Decius n. 7. & Glossa Lit. B. de Ap

Recusatio repellenda, & appellatio.

pellat. Iuxta hæc ergo si procedat iudex recusationem excludens, dilatoriæ cessabunt, & principali negotio finis rationabilis imponetur. Quòd si recusans appellauerit, appellatio similiter repellenda, quia friuola & frustratoria, sicut dictum n. 283. vel admittenda iuxta dicta nu. 284. quod quidem vix credi potest parti placiturum actrici, cui molesta non potest non esse dilatio: secus aduersæ, quæ cùm ordinariè possideat, dilatione caussam facit meliorem. Nihil ergo appellationi deferendo habetur incommodi, dum nulla grauatur pars, si actor appellet; si autem reus, suo iure vtitur, & cùm actor non possideat, nihilque exhibere iterùm debeat, non est adeò considerabile damnum dilationis: præterquàm quòd instare potest ne iudex appellationi deferat, quia friuola & frustratoria. Et hoc quidem videtur absolutè dicendum: nam reuera si recusatio talis est vt admitti nequeat, ob eamdem prorsus rationem appellatio submouenda.

287

*Illud operosioris quæstionis est, an desi

Possitne secreta esse designatio & quid contra illam faciat.

gnatio Assessoris possit esse secreta, in eo scilicet casu, quo iudex potentiorum intercessionibus grauaretur, & periculum designato impenderet, si contra partem iudicaret potentiorum fauoribus exultantem, aut eius odium, nec leue, nec contemptibile subiturus. Ratio dubitandi est iam indicata, dum Pontifex in citato Cap. statutum ver

Cap. statutum.

bis vsus illis: Ipsum neutri parti suspectum assumens. Debet ergo illis assumptio innotescere, vt videant nun suspicioni locus sit, quod magis ipsis explorare licebit quàm iudici: qua de caussa recusationes inuentæ: quia licet Princeps iudices, aut Ordinarios, vel delegatos designans, de eorum iuxta iustitiæ regulas agendi ratione confidat; nihilominus quia partes habituræ litigium, propiùs & solicitiùs personam iudicis intuentes, deprehendere in eo aliquid possunt, quod ipsis incommodet, ideò recusationis beneficio succursum, quia grauissimum sanè est sub suspecto iudice litigare, & periculosum, vt habetur 3. q. 5. Cap. Quia suspecti, & C. de iudic. l. Apertissimi. vnde & in citato Cap. Postremò iubet Lucius Tertius, vt si alicui, etiam appellatione remota, fuerit à Sede Apostolica caussa aliqua delegata, si sit

Cap. Postremò.

iusta caussâ suspectus, huiusmodi delegatus non immeritò poterit recusari.

188

*Nihilominùs dicendum videtur id fieri

Oppositum resoluitur.

posse, immò & debere in concursu dictarum aut similium circumstantiarum. Id clarè ostenditur ex dictis, quia iudex potest Assessorem minimè suspectum eligere, & ita irrecusabilem: ergo & secretum. Patet illatio. Quia si ob aliquam rationem publicus esse deberet, ideò equidem, ut partibus, quibus non satis faceret, esset facultas recusandi: atqui talis non est obligatio publicè designandi. Deinde, Id quod in contrarium adducitur, est nullius momenti: nam iudex, cui cura amouendæ suspicionis iniungitur, id debet diligenter exquirere: qua diligentia præmissa iuxta rei exigentiam, securè proceditur: vnde non est simile quod de iudicum designatione dicitur, quos Principes etsi iustitiæ amatores agnoscant, aut certè credant, dum absentes eligunt, nequeunt omnia dispicere quæ in ipso litis ingressu possunt occurrere, & collitigantium qualitates. Neque periculum imminet, cui iura conantur occurrere, eo quòd periculosum sit coràm iudice litigare suspecto, quia reuera suspectus non est. Caput autem Postremò fauet potiùs, dum pro suspecto iudice non habet eum, qui iusta de caussa talis non est. Si iusta caussa suspectus. Si ergo non iusta, suspectus immeritò reputatur. Et quidem Pontifex de Assessoris assumptione agens, nihil de publico addit, sola suspicionis cauendæ animaduersione contentus: non est ergo ad publicam designationem requirendam solidum fundamentum.

289

*Dici potest designationem coràm No

Obiectio ex Notarij fide, & subscriptione Assessoris.

tario faciendam, & Assessorem ipsam subscriptione sua id quod iudicauerit firmaturum, & coràm Notario priùs caussam acturum, ita vt ostendat à se visum processum, & partium iura per otium expensa, & comprehensa, ne obijci possit Assessoris assumptionem meram fuisse cæremoniam, & iudicis voto clausulis oculis adsensisse: Atqui hæc nequeunt secretò peragi, vt constat, vnde necessarium apparet, vt illius assumptio partibus innotescat, post sententiam saltim, vnde non vitatur inconueniens publicæ nominationis, quod secreto vitandum dicebatur.

Sed hoc non obstare ex eo ostenditur, quia &

Fit illi satis congrua praxi apposita.

assumptio fide Notarij firmanda, & peroratio coràm eodem habenda, stare cum secreto possunt, imposito Notario præcepto, aut iuramento ab eodem accepto, pœna, si illud violauerit, designata, & executioni per iudicem mandanda ante caussæ conclusionem. Quod autem ad subscriptionem attinet, omitti potest, fidem faciente Notario de adhibito Assessore cum requisitis qualitatibus, & ob iustas caussas iudici notas non subscribente, & ad abundantiorem probationem vocari duo testes possunt secreti tenaces, qui cum Notario concurrant, & iuramento consimili ad illius obseruantiam adigantur. Potest item Assessor subscribere in chirographo alio instrumentali secretè asseruando, vt si fortè necessarium fuerit, tempore non incommodo publicetur. Et de hoc ipso possunt & Notarius & testes fidem facere. Quòd si appellari contingat, poterit transumptum Romam mitti, sub prædicta cautione, ne scilicet fiat publicum tempore intempestiuo: si autem appellatio aut nullitas proponatur, negandum posteriùs, & admittendum prius, & caussa ad Sedem Apostolicam transmittenda.

290

*Sed quid si appellatione proposita, &

Quid si iudex post appellationem & ante datos Apostolos moriatur.

dicto de nullitate iudex moriatur, secus reuera accidit in eo, de quo n. 246. Cùm enim dati Apo|

stoli non sint, qui tamen omnino sunt ad expeditionem caussæ necessarij, pro qua appellatum, vt habetur in Cap. Cordi nobis, Cap. vt super, Cap. Ab eo, de Appellat. in 8. in Clement. Quamuis, eodem tit. & esse de substantia appellationis communiter tradunt Scriptores, vt videri potest apud P. Thomam Sancium Tomo 1. Consilior. Lib. 3. Cap. vnico Dub. 32. nu. 120. & seqq. De substantia quidem quantùm ad illius effectum: si enim litteræ testimoniales à iudice æquo non petantur intra triginta dies à die sententiæ, vt volunt multi, vel à die notitiæ illius, vt sentiunt alij, & quidem probabiliùs, vt videri potest apud eumdem Patrem & apud Barbosam, qui cum alijs, quos citat in adductum Caput Ab eo, ait praxim habere vt à die interpositæ appellationis computentur. Si inquam non petantur, appellatio manet deserta, licet à principio valida fuerit, vt P. Sancius obseruat nu. 54. Dubij citati. Sed cùm deserta maneat, perinde est ac si ab initio nullius roboris extitisset. Cùm scilicet hæc ita se habeant, & daturus Apostolos morte fuerit ab huiusmodi functionibus præpeditus, neque aliam actionum suarum possit reddere rationem, nisi eam, quæ ex processu constat, quid est appellanti parti faciendum? Quod enim impedimentum dictum obesse non possit, excommuni sententia Doctorum habetur, iuxta quam impedito non currit terminus, quod est receptissimum axioma, & in casu nostro id colligitur ex tenore ipso Canonicarum sanctionum excusantium eum, qui Apostolos cum debita instantia, loco, & tempore congruo requisiuit, nec tamen potuerit obtinere.

291

*Prosequatur ergo si lubet, appellatio

Sine illis prosequi licet appellationem.

nem suam, quia sine Apostolis potest caussa concludi, vt tunc accidit, quando à iudice fuerunt denegati, pro quo in Clement. citat. sic habetur in fine: Appellationem suam ex tunc prosequi poßit

Clement. Quamuis.

appellans, ac si expreßè fuissent eidem Apostoli denegati. Sic ibi. Quia verò processus transmittendus, authographo reseruato, & ad huiusmodi actionem auctoritas est iudicis necessaria, iuxta Cap.

Cap. 1. de fide instrum.

1. de fide instrumentorum, vbi sic habetur: Si scripturam authenticam non videmus, ad exemplaria nihil facere possumus. Circa quod sic Glossa: Dicitur hîc

Glossa.

quòd si non apparet authentica scriptura, non potest fieri exemplaribus fides, nisi supple esset transcriptum

Quæ exemplaria sufficiant ad faciendam fidem.

per iudicem. Et inferiùs verb. Exemplaria: Nisi ipsa exemplaria sumpta & publicata sint iudicis auctoritate C. de testamentis. Publicati. Et infra eod. Cap. vlt. argumen. C. de Emplyt. l. vlt. §. & siquidem Dominus, circa finem. C. de regul. iur. Gesta. Sic Glossa. Cùm ergo iudicis requiratur auctoritas, & huiusmodi exempli traditio ad prosecutionem caussæ in secunda instantia ad iudicem primæ pertineat, isque mortuus sit, ex hac parte videtur nullum alium se intromittere posse, cum delegatus Pontificis fuerit, & ita exemptus penitus ab Ordinarij potestate, & consequenter caussa, pro qua concludenda designatus. Accedit acta caussæ ad Superiorem transmissa fidem non facere, nisi partibus citatis fuerint exemplata, vt tradit cum Rota, quam citat Caldas Pereira Tractatu de Emp

Caldas Pereira.

tione & venditione Cap. 35. nu. 29. in fine. Nullus autem ad huiusmodi citationem iudex auctoritatem habet ob rationem dictam exemptionis personæ & caussæ. Benè verum est quamplurium Scriptorum esse sententiam exemplum sumptum manu Notarij eiusdem, qui originale scripsit, ple

Sine iudicis auctoritate quis Notarius sufficiat.

nam facere fidem absque alia solemnitate, ad quam sit iudicis auctoritas requisita: pro quo Auctores congerunt Barbosa in citatum Caput, 1. n. 3. & in Cap. Cum P. Tabellionum n. 3. & in Cap. finale vers. Quando verò. Rota in Toletana, apud Lezanam in Consultis, Consulto 40. nu. 6. & Caldas Pereira citato Capite n. 8. Quia tamen in actis ad Superiorem transmissis specialis videtur esse ratio, pars tali exemplo contenta se exponit periculo nihil suo labore & expensis obtinendi,

292

*Vnum ergo illud videtur extare reme

Quod remediũremedium si exemplari non integra insit auctoritas.

dium, si partibus appellante & aduersa præsentibus & non contradicentibus, exemplo fore fidem adhibendam pronuntietur, pro quo Alciatus & Iaso apud citatum Pereiram n. illo 29. apud quem Decius expressum consensum exigit, & Bartholus originale exemplum approbatum esse, etiam si sumatur extra iudicium: pro quo & plures alios scriptores inducit. Sed certè etsi conuenire partes possint, quæ tamen appellanti est aduersa, ad id non poterit vlla ratione compelli, & fortasse neque commodum sibi huiusmodi consensum iudicabit, quia & prorogatio litis commoda esse potest possidenti: licet negari nequeat futurum illum ingenuo pectore dignum: cùm enim pro se habeat iam fauorabilem sententiam in priori instantia, & de caussæ iustificatione confidat: eo ipso quòd ita libenter annuit appellanti, caussam videtur facere meliorem, alieno grauamine non exultans, quando & suum etiam habeat commodum à molestia prolixi letigij, cum timore semper ambigui exitus liberari. Pro quibus hæc satis.

§. V.

§. V.

Grauis difficultas incidens circa obligationem Religiosae domus pro mutuo a Procuratore accepto, quarentigioque instrumento roborato.

Grauis difficultas incidens circa obligationem Religiosæ domus pro mutuo à Procuratore accepto, quarentigioque instrumento roborato.

293

*QVia Dom. Episcopus Auxiliaris, de

Casus specitispecialis propositus circa mutuum à Procuratore acceptum.

quo nu. 246. in caussa proposita iudex extitit: cuius decisio non parùm vtilis esse potest, licet non pro Indijs singularis, iuuat eam in præsenti non leuiter discussisse, & casus species ista fuit. Procurator Collegij Limani. N. temporalis Coadiutor, qui post huiusmodi curam, quia non fidelis seruus & prudens super IESV familiam, ab eius est Societate dimissus, à vidua quadam nobili decem mille & octingentos octo regales mutuos accepit, ex quibus octingenti lucrum erat reuera annuum ceterorum; quod tamen in quarentigio instrumento non expressum, testatus in illo se prædictam quantitatem in res Collegio vtiles virtute procuratorij mandati, quod amplum habuerat, accepisse. Cùm autem prædicta ei cura sublata fuisset, & seriò fuisset iniunctum vt debita omnia à se contracta redderet manifesta, & id circa alia fecisset, de hoc nec verbum quidem. Processum vltra, & demissus ille èex Societate, in quo & turbæ non modicæ excitatæ, litem mouente illo circa votorum valorem, eo quòd im|

pedimento substantiali, quo minùs esse Relisus Societatis posset, etsi iam in ea Formatus, laboraret. Quod quidem probauit vt potuit, & obtinuit bona cum gratia Societatis, id libenter, etiam ipso non procurante facturæ: & nouem ferè ab instrumenti præfati confectione transierant anni, nec Domina illa quidquam à Collegioexegerat, sed cum dicto confidente suo rem agebat, annuum præmium accipiens, cui & maiores ad ea, quæ sibi benè visa fuerant, tradiderat quantitates, vnde & rationes dati & accepti fuis in libris aut schedis extabant. Post septem ergo annos decem mille dictos & octingentos octo regales à Collegio postulauit, quo postulatum repellente, Vicarium Generalem Archiepiscopi adijt, vt iuxta stylum, aut solui sibi faceret, aut iudicem Conseruatorem compelleret nominare: & quia instrumentum paratam executionem continebat, id intra decem dies, peremptorium scilicet terminum fieret, validissima instantia, multis èex potentioribus coadiuuantibus, nitebatur. Quod & ferè obtinuit: designatus enim iudex mandatum executionis fulminis instar iaculatus est, & magno cum scandalo itum ad proximum prædium, Maiore Cancellariæ Alguatello cum ministris peruolante, & inde Æthiopiorum mancipiorum copia, in quibus facta executio, per publicas vias ad Depositarij domum abducta. Sed deferuescente iudiciali illo æstu, & dato petitionibus loco, lentius cæpit negotium procedere, & multò plures quàm decem dies in caussæ prosecutione consumpti agnoscente iudice iustitiam pro Collegio stare: quod cùm, siue incautè, siue sciens ac prudens coràm quibusdam aperuit, à parte aduersa, id vt resciuit, recusatur, & recusatio ab electis arbitris approbatur. Electi deinde alij, & alij, quia non placebant priores, nec verò ex electis vllus, suæ confidentiæ aliquem quæritanti, donec post longa mensium spatia ad prædictum Dom. Episcopum est deuentum, qui de confirmatione sua, postquàm à parte aduersa est admissus, ex parte Collegij requisitus, ne quidquam posteà opponi posset, quod iudicio incommodaret, certum se de illo respondit per litteras, quibus non poterat non sufficientem ad negotij expeditionem, sicut & ad alia plura, fidem adhibere. Et rem ita se habere probauit euentus, acceptis non multò post latam in caussa sententiam Litteris Apostolicis, eo infausto, iuxta humanæ considerationis ineptiam, successu, de quo din. 246. & 247.

Vtriusque partis in casus specie fundamenta, vbi peculiaria pro IESV Societate.

Vtriusque partis in casus specie fundamenta, vbi peculiaria pro IESV Societate.

294

*FVndamentum quidem pro parte ad

Procuratorij mandati verba, ex quibus fundamentum pro obligatione videtur desumi posse.

uersa ad suam intentionem fundandam ex verbis procuratorij mandati desumptum, sic enim in illo post facultatem datam ad obliganda bona & redditus Collegij pro emendis quibuslibet generibus ceræ, mercantilium, alijsque ad creditum: & pro quibuscumque quantitatibus pecuniæ quas mutuas velit sumere à quacumque persona aut personis ad dictum effectum, & pro vno & alio: ac in se recipiat, & poßit obligare, atque obliget dicta bona & redditus ad solutionem, pro temporibus & terminis, & iuxta, ac in ea forma & modo, quem iudicauerit, ac sibi benè visus fuerit &c. Iuxta quam etiam formam ab alijs Rectoribus mandatum procuratorium eidem attributum, & quæcumque ab eo accepta sine vlla difficultate soluta. Ex quo contra Collegium argumentum non leue desumi posse videbatur.

295

*Pro parte autem Collegij faciebat in

Cap. Quod quibusdam pro parte Collegij faciens.

primis Cap. Quod quibusdam, de fideiussoribus, in quo sic Innocentius Tertius: Quod quibusdam Religiosis à Sede Apostolica est prohibitum, volumus & mandamus ad vniuersos extendi: Ne quis videlicet Religiosus absque maioris partis Capituli & Abbatis licentia pro aliquo fide iubeat; vel ab aliquo pecuniam mutuam accipiat vltra summam communi prouidentia constitutam: alioquin non teneatur conuentus pro his aliquatenus respondere. Nisi fortè in vtilitatem domus ipsius manifestè constiterit redundasse, & qui contra istud statutum venire præsumpserit, grauiori disciplinæ subdatur. Sic Pontifex, ex quibus subsequentes positiones elucent pro caussæ decisione penitus inconcussæ.

296

*Prima. Sine consensu Prælati, & ma

1. Petitio statuitur ex illo, quod scilicet licentia Prælati necessaria, quæ defuit.

ioris partis Capituli nullum Religiosum posse mutuam pecuniam accipere vltra summam communi prouidentia (seu ordinatione, sic enim exponit Glossa) constitutam. Dicitur au-t,temautem communis ordinatio, quæ iuxta ibidem dicta, debet esse Prælati cum maiori parte Capituli: nec, si acceperit, obligationem solutionis in Conuentu aut Collegio resultare. Quod quidem in casu prædicto defuit, quia Rector cum maiori parte Capituli non processit, quod in Societate non habetur: neque cum eo, quod eidem respondet, cum licentia scilicet R. P. Ge

Quid in Societate contractus statutum.

neralis, ad quem spectat potestas ad contractus celebrandos: sic enim habetur Parte 9. Constit. Cap. 3. n. 5. vbi Sanctissimus Fundator ita: Est item penes Præpositum Generalem omnis facultas

Constitutio Societatis.

agendi quosuis contractus emptionum aut venditionum quorumlibet bonorum temporalium mobilium tam Domorum, quàm Collegiorum Societatis &c. & nu. 7. sic subdit: & Præpositi Prouinciales aut locales, & Rectores, & alij eius Commissarij, eam partem huius facultatis habebunt, quam ipsis Generalis communicauerit. Neque verò Collegiales ad huiusmodi actus collegialiter erunt congregandi. Sic ibi.

297

*Quid autem Prouincialibus conces

Decretum Congreg. 8. circa facultatem Prouincialium.

sum in hac parte sit extat in Congregationis Octauæ Decreto 54. vbi sic decernitur: Positum est vt declararetur, An & qualem facultatem habeant Prouinciales in suis Prouincijs ex vi muneris faciendi contractus in bonum Prouinciæ vel Collegiorum, aut Residentiarum suarum.

Censuere PP. Definitores Prouinciales facultatem habere faciendi contractus in bonum Prouinciæ, vel Collegiorum, aut Residentiarum in suis Prouincijs, & sic intelligendam regulam Prouincialis nonam. At quamuis id validè possint; nullo tamen modo facere debere, contradicente, aut etiam inconsulto Superiori locali: nisi vrgens necessitas contrarium suaderet: in quo casu monere debebunt |

Generalem, quas ob caussas id fecerint. Sic Congregatio, iudicium Definitorum Patrum pro rebus temporalibus deputatorum amplexa.

298

*Iam quod ad Rectores attinet in Re

Regulæ Rectoris.

gulis ipsorum habetur, sic enim 63. Si ineundi contractus, si fabrica alicuius momenti &c. rem ad Prouincialem deferat. Sic ibi. Et in 57. sic præmissum: Caueat autem ne Collegium ære alieno grauetur. In Capite etiam 20. Ordinationum Generalium adductis priuilegijs à Pio V. & Gregorio XIII. pro celebrandis contractibus Societati concessis Generalis licentia in Rectoribus vti omnino necessaria perhibetur, pro quo formula in hunc modum præscribitur, n. 3. Personaliter constitutus. N. Rector. N. asserens se

Formula contrahendi illorum.

ad infra dictam venditionem, vel permutationem, sufficientem habere potestatem à R. P. Generali Præposito, penes quem omnis facultas celebrandi contractus residet &c. & de licentia dicto Rectori concessa litteris patentibus, manu eiusdem Præpositi Generalis subscriptis, eiusque sigillo munitis, quarum tenor talis est: Claudius Aquauiua &c. Pro eodem facit Instructio auctoritate Congrega

Instructio ex Congreg. 8.

tionis Octauæ confecta, & ad Prouincias transmissa, in cuius nu. 5. sic habetur. Depositum pecuniarum (si fòrtè aliquo raro casu necessarijs de caußis admittat) seruet intactum, nec illo vtatur: mutuum autem nullo modo accipiat, nisi ob vrgentem neceßitatem victus ac vestitus Nostrorum: & tunc summa non excedat scuta 30. ter tantùm in anno accipienda, idque de sententia Consultorum, præuio examine de restituendi facultate: nec maiores summas accipere mutuò fas sit absque Prouincialis licentia. Sic ibi: quibus dici nihil liquidius potuit.

299

*Quia vero in Formula Ordinationis adducta mentio Litterarum patentium habetur manu Præpositi Generalis subscriptarum, & eius munitarum sigillo, quarum tantùm est initium appositum, nomen inquam eiusdem R. P. Generalis, illæ profecto Patentes Litteræ veniunt accipiendæ, quæ Rectoribus, cùm ad Officium huiusmodi sunt electi, tribuuntur. Ex quibus erit fortè aliquis, qui argutari velit, quia in ijs sic habetur, & omnem auctoritatem, gra

Patentes Rectorum litteræ, ex quibus argui potest contra Collegium.

tias, & facultates, quæ Rectoribus ordinariè conferri solent, & nominatim circa instrumentorum, tam procurationis, quàm contractuum quorumlibet Collegium istud concernentium celebrationem (non tamen alienationum, aut obligationum, seu grauaminum, quæ vel Collegium, vel Societas ipsa subire debeat) tibi ad commodiorem huius muneris functionem, in nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti conferimus. Sic iuxta communem formulam: ex quibus apparet Rectoribus facultatem ad celebrationem contractuum cum ipso officio conferri: dare ergo possunt procuratorium mandatum ad omnia, quæ suis vtilia esse Collegijs possunt, & ita ad mutui etiam acceptionem.

300

*Verùm in eisdem verbis solutio est ob

Sed nihil obstare fit manifestum.

iectionis manifesta, & ijs venit ampliùs positio nostra roboranda. Cùm enim expressè caueatur ne contractus fiant, ex quibus Collegium aliqua debeat subire grauamina, nihil dici apertiùs potuit ad obligationem mutui adeò excedentis cum annuo pręmiopræmio, quęstuosoquæstuoso etiam non parum illo, submouendam. Possunt ergo ij contractus à Rectoribus fieri, quos in eisdem Patentibus Litteris R. P. Generalis insinuat, qui scilicet necessarij sunt ad commodiorem muneris Rectoralis functionem: quales sunt locationum, emptionum rerum necessariarum, venditionum fructuum, in quibus multoties instrumenta fieri est opus, sicut & necessarium est de procuratorio mandato: & quando contractus tales sunt, non est obligatio rem ad Prouincialem deferendi, iuxta Regulam propositam, sed quando illi speciales sunt, & de quibus in Patentibus litteris mentio habetur, quando scilicet grauamen aliquod sit à Collegio subeundum, quod ordinarium non sit, nec ad commodiorem pertineat Rectoralis muneris functionem; cùm constet nihil magis incommodare, quàm mutui, census, & similium assumptionem. Vnde Instructio adducta moderationem tantam in mutuo accipiendo præscribit, vt portenti loco haberi debeat summa illa tot millium octo regalium cum lucro, quod alicubi sufficere posset ad Collegij fundationem.

301

*De mandato ergo procuratorio Re

Mandati Procuratorij excessus circa mutuum, vt accipiendum.

ctoris præfati erit fortè qui dicat quod Sacra Rota sæpiùs, id minimè facere potuisse, & suam excessisse id, quod præstitit, facultatem, vt videri potest in duabus Decisionibus apud Dianam Parte 6. P. Pellizarium Tract. 8. n. 170. vbi quod & de Prouinciali pariter pronuntiatum. Sed vt moderatius aliquid dicamus, primò id fieri potuit quodam beneuolentiæ affectu erga Procuratorem, quem studuit ille demereri, & ad honorem tantùm, quod cum secreta potuit instructione coniungi. Deinde, id voluisse concedere quod potuit amplitudine illa verborũverborum ad habilem materiam coarctanda: & quidem cùm ex mandato prædicto nullum possit solidum fundamentum desumi, illud quisque vt libuerit interpretetur.

Casus iste scitu dignus, & propter incidentes passim difficultates in praxi frequens, in communi & abstrahendo à certa aliqua Religione, quia vnicuique facile erit cum ad peculiaria iura sua deriuare; Mihi proponitur disputandus. Et vt sine facessente negotio viam decisioni muniam, placet Innocentij III. mentem in Cap. quod quibusdam de Fideiiussoribus, puncti resolationum omnino statuente, præmittere, Quod quibusdam Religiosis (inquit) à Sede Apostolica est prohibitum; volumus est mandamus ad vniuersos extendi: ne quis videlicet Religiosus absque maioris partis Capituli, & Abbatis sui licentia pro aliquo fide iubeat; vel ab aliquo pecuniam mutuam accipiat vltra summam communi prouidentia constitutam: alioquin non teneatur conuentus pro his aliquatenus respondere. Nisi forte in vtilitatem domus ipsius manifeste constiterit redundasse. Et qui contra istud statutum venire præsumpserit, grauiori disciplinæ subdetur. Sic Pontifex. Ex quibus subsequentes positiones elicio pro causæ decisione penitus inconcussas.

Prima. Sine consensu Prælati, & maioris partis Capituli nullus Religiosus potest mutuam pecuniam accipere vltra summam communi prouidentia (seu ordinatione, sic exponit Glossa) constitutam. Dicitur autem communis ordinatio, quæ iuxta ibidem dicta, debet esse Prælati cum |

cum maiori parte Capituli. Nec, si acceperit, obligatio solutionis in domo Religiosæ resultauit.

302

*Et hæc pro Societate specialiter dicta,

Positio dicta ad omnes Religiones spectat.

cùm tamen Posititio proposita ad omnes Religiones spectet, vnde eam, vt dixi, Doctores generaliter amplectuntur, vt videri potest apud Barbosam circa citatam Decretalem. Vbi nullius considerationis est quod nescio quis excogitauit; Pontificem scilicet in citato Capite de Procuratoribus non fuisse locutum, cùm nullum pro illis verbum reperiatur. Nullius inquam considerationis, quia decisio Pontificia est vniuersalis, verbis illis: Ne quis Religiosus. Anne Procurator Re

Nec de Solis Procuratoribus procedit.

ligiosus non est? Item, manifestissimum erat nullum Religiosum posse mutuum accipere sine licentia Prælati, & ad commoda propria posse illam Prælatum concedere, neque necessariam esse maioris partis Capituli concessionem. De mutuo ergo agitur ad conuentus ipsius statum pertinente, vt communi necessitati consulatur. QuamquāQuamquam & dici posset communi prouidentia posse constitui summam mutuò accipiendam à quibuslibet Religiosis, sicut in aliquo, aut aliquibus est constitutum Ordinibus, vt pro ijs quæ ad esculenta pertinent, aut alia quotidiani vsus, nullus creditò

Sicut neque de quacumque necessitate.

accipiat vltra talem summam à tabernarijs venditoribus. Sed hoc extra intentionem Pontificis fuit, qui de Conuentibus loquitur, in quibus communes illæ leges statui nequeunt, essetque negotium sanè difficile, cùm Religiosorum necessitates occurrentes pares esse nequeant, nec debeat iunior heri professus antiquissimis coæquari.

303

*Et quidem eam non fuisse mentem Pon

Neque de peculiaribus Religiosorum.

tificis consuetudo, quæ optima est legum interpres, declarauit: numquàm enim illa iuxta prædictam intelligentiam videtur inducta. Sicut neque illa, quòd scilicet ad receptionem mutui in quocumque Religioso pro suis peculiaribus commodis Capitulum sit ad licentiæ conuenientiam pervidendum, & concessionem eiusdem, congregandum. In quo quidem casu, cùm talis muturi acceptio ad Conuentus vtilitatem non spectaret, non erat cur ad illam soluendam teneretur, quia Conuentus non tenetur ad solutionem debiti, quod est cum illius licentia contractum, nullo habito ad ipsius vtilitatem respectu: sicut non tenetur Prælatus quando eam concedit, supponens Religiosum vnde possit soluere opportuno tempore habiturum: quemadmodùm & Prælatus ipse cùm pro suis commodis id præstat, obligationem nullam in Conuentum deriuat: quod non

Mutui accepti à Prælato pro suis commodis non transit in Conuentum. P. Pellizarius P. Azor.

solùm est verum quando proprio nomine id agit, sed etiam quando nomine Conuentus, sed sine illius consensu, vbi Capitulariter solent congregari, vt ex Bordono, Tapia, & P. Thoma Sancio tradit P. Pellizarius Tract. 9. Disput. 8. n. 123. vers Illud etiam, & seq. & tenet etiam P. Azor Tomo 3. Lib. 2. Cap. 3. Quæs. 6. Qui licet secus esse dicant quando Conuentus consensit, licet posteà non sit pecunia in eius vtilitatem conuersa; id quidem ex eo fit, quia reuera Conuentus talem vtilitatem attendit, quæ per accidens non est talem effectum consecuta: quod tamen in licentia data Religioso pro suis proprijs commodis non ita contingit, sicut neque in ea, quam sibi Prælatus assumit.

304

*Pontifex ergo in prædicta dispositione

Procuratoris non facta mentio nil obstat, & quare omissa.

id habuit sine vlla dubitatione respectum quod pro Religiosis solet communitatibus euenire, vt scilicet acceptione mutui occurrentibus necessitatibus subueniatur: quod vel Prælatus ipse, vel Procurator Conuentus, aut alius apud sæculares benè acceptus, facere consueuerunt. Et ideò specialis non est Procuratoris inserta mentio, & vt Procurator Pontificia sic decisione comprehensus, ex eo etiam euidenter ostenditur. Nam si comprehensus non est, ergo poterit qualicumque mutui acceptione Conuentum obligare: Atqui hoc dici nequit: ergo neque illud. Maior est aduersantis illius, quicumque ille sit: vel si non est, cessat concertatio. Minor probatur. Nam si vltra summam taxatam accipit, transgreditur limites mandati: quo euentu mandatarium & Procuratorem iura omnia condemnant, & Doctores, & mandantem ab obligatione immunem remanere consentiunt. Si taxata non est, nec constat id quod est acceptum in Conuentus vtilitatem fuisse conuersum; ergo Pontificis prouidentia in eo, quod erat magis necessarium in huiusmodi caussa defecit: quod patet. Nam à Procuratoribus possunt maximè Conuentuum ruinæ ex mutui acceptione timeri, vt experientia docuit, & docet semperque docebit, si dormitent Ecclesiæ Rectores. Hinc est vt Doctores de hac agentes materia, & ex citato Capite fundamentum resolutionis propositæ deducentes, æconomum, administratorem, syndicum, aut Procuratorem inducant, vtpotè quibus præcipuè eiusdem Capitis congruat dispositio, vt videri potest apud Couarrubiam Va

Communis pro eo DostorumDoctorum sensus.

riarum Lib. 2. Cap. 17. §. Ceterùm, P. Molinam Disput. 300. §. Circa hoc & sequenti & §. Denique, Belletum Parte 1. Disquisit. Clericali Titulo de Clerico debitore nu. 44. P. Rebellum de Iustitia Parte 2. Lib. 8. Quæst. 2. Sect. 3. nu. 21. P. Reginaldum Tomo 2. Lib. 25. Quæst. 4. nu. 178. Menochium de Arbitrar. Lib. 2. Centur. 5. Casu 432. n. 25. & 26. Cardinalem Lugo Tomo 2. de Iustitia, Disput. 25. Sect. 1. nu. 2. P. Lessium Lib. 2. Cap. 20. n. 14. P. Onante Tomo 4. Disput. 101. n. 132. & complures alios.

305

*Secunda Positio Prælatus non potest in

2. Positio, negans Prælato absolutam accipiendi mutui concedi facultatem.

mandato procuratorio liber am & absolutam accipiendi mutuum facultatem conferre. Vt constat ex verbis Pontificis citato in Capite: Vel ab aliquo pecuniam mutuam accipiat vltra summam communi prouidentia constitutam. Vbi supponit pecuniam mutuò accipiendam suos limites habituram: quos quidem si non habeat, erit statum Re

Cap. Quod quibusdam

ligiosarum domorum manifestis exposuisse periculis, vt necessarium quandoque sit non solùm bona mobilia, sed pretiosa, ac immobilia alienare pro solutione, iuxta communem Doctorum sententiam, circa quam citati, & alij: & quidem negotium hoc accipiendi mutui adeò graue, & consideratione dignum Ecclesia iudicauit, vt circa illius acceptionem Prælati, & maioris partis Capituli consensum post deliberationem seriam vti omnino necessarium pronuntiarit. Quomodo ergo credibile fuerit iuxta ipsius mentem esse, vt Procurator liberam & expeditam habeat pro eo potestatem, suam tantùm in casibus occurrentibus auiditatem habendi, ne deficiat in necessarijs immò & superabundantibus, vt Prælato, & alijs |

de Consilio gratificet, consulturus? Vidit hoc periculum sacra PP. Minimorum Religio, in qua, vt ex Peyrino habet P. Pellizarius supra nu. 122. non potest Prælatus de rebus alicuius momenti contrahere sine consensu Capituli: immò nec vendere quæ superfluunt ex ordinaria Monasterij prouisione, aut emere quæ desunt, absque consensu dicti Capituli, aut saltim Seniorum. Quid autem in Societate habeatur dispositum vidimus nu. 298. Ex quo elicitur mandatum illud procuratorium ex hac parte claudicasse,

306

*Tertia. Stante licentia Prælati, & Ca

3. Positio excessus summæ taxatæ Conuentui non nocet, si in eius non est conuersa vtilitatem.

pituli; ac summa mutui, quæ possit accipi, constituta, si excedatur, & in conuentus non sit vtilitatem conuersa, non est in illis ad solutionem obligatio. Constat ex tenore Pontificiæ decisionis, & concordant alij textus & Doctores, de quibus Barbosa in idem Caput num. 8. & ex eo argui potest in casu, de quo controuersia: Nam licet in mandato dicto non fuerit summa limitata, est tamen per Constitutiones, Regulas, Ordinationes, & Instructiones, quibus se debuit mandans conformare: immò & sic voluisse credendum est: cùm ergo adeò exorbitans fuerit excessus, ex quo nulla in Collegium deuenit vtilitas, nulla in eôdem obligatio resultabit. Accipi in Societate 30. scuta possunt, eaque ter in anno, cum præuisione opportunæ solutionis, idque cum Consilio Consultorum; sint in Indijs centum, semel & iterùm repetita, quod his abundantius est, à malo est, & à pessimo, si lucrum accedat, nisi summa necessitas superueniens ingruat, quæ caret lege.

307

*Quarta etiamsi cum licentia Prælati &

4. Positio si conuersa sit obligatio cessat, si necessarium sit vẽderevendere bona immobilia &c.

Capituli sit mutuum acceptum sine excessu summæ ab eisdem constitutæ, si tamen in Conuentus vilitatem non est conuersa, non tenetur ille ad solutionem, si ad eam faciendam necessarium sit vendere bona immobilia, aut mobilia pretiosa. Sic Menochius & Redoanus, quos allegat & sequitur Barbosa supra n. 9. P. Molina, & apud eum Innocentius, Panormitanus, & Bartholus, Rebellus, Cardinalis Lugo locis citatis, P. Lessius n. 13. P. Baunij Tomo 3. Lib. 2. Quæst. 8. Dicto 1. P. Onanti nu. 129. & alij, & idem est in Societate quando aut Superior ipse, aut alius ex ipsius licentia mutuum accepit. Et præsens quidem Positio non est in citato Cap. Quòd quibusdam expressa, ex eo tamen deduci potest, quatenus in eo statuit Pontifex vt mutuum nonnisi communi prouidentia taxatum accipiatur, apertè insinuans in hoc moderationem magnam adhibendam, & ita bono statui Conuentus consulendum. Atqui hoc stare non posset, si ad soluendum mutuum in magna quantitate acceptum, neque in vtilitatem domus sacræ conuersum, necessarium esset res immobiles, aut mobiles pretiosas alienare, quod iam erat ab Ecclesia prohibitum, nisi stante euidenti necessitate, Cap. Ea enim 10. q. 2. Cap. Placuit 12. q. 2. & in Concilio apud Siluanectum, de quo in Cap. Nulli, de rebus Eccles. non alienan. & idem est de euidenti vtilitate Cap. Ad aures, & Cap. vt super §. Posseßiones. Et alibi. Et de vtilitate manifestum est nullam in casu nostro Ecclesiæ ex venditione dicta prouenire: de necessitate autem non minùs, quia stante prohibitione, contra illam iri non potest, nisi in casibus ab auctoribus prohibitionis expressis, inter quos hic, de quo agimus, non inuenitur.

308

*Dices stante euidentia conuersionis rei mutuò acceptæ in vtilitatem Ecclesiæ, obliga

Obiectio ex obligatione certa quando de conuersione constat.

tionem esse soluendi etiam immobilium venditione, ac mobilium pretiosorum; nec tamen casum illum exceptum inueniri, & ita necessitatis venire nomine, cum necessarium sit eum, qui aliquid accepit, siue per se, siue per alium de ipsius mandato, danti satisfacere: & ita in nostro casu dici etiam posse, non obstante dicta ratione.

Sed contra est: nam in casu priori vtilitas ab

Diluitur aperto tradito discrimine.

Ecclesia accepta necessariò debet compensari, vnde obligatio solutionis aptè venit nomine necessitatis: Atqui illa nihil habet quo compensare queat nisi immobilia, ac mobilia pretiosa: ergo debet illis venditis, aut in compensationem traditis satisfacere. In casu autem de quo loquimur, alia est ratio, quia cùm nullam vtilitatem acceperit, nihil habet quod debeat compensare, & licet reuera acceperit, aut alius eius nomine, alienationem pro satisfaciendo, Ecclesiæ statuta non permittunt, & optima quidem ratione, minus inconueniens vt particularis quispiam creditor aliquid detrimenti, quàm quòd Ecclesia bono communi militans, patiatur.

309

*Ex prædicta autem positione euincitur

In de Collegij obligationem cessasse monstratur.

in casu, de quo fuit controuersia, Collegium ad solutionem illius ingentis summæ non fuisse obligatum, quia vt eam solueret necessarium fuisset aut immobilia aut mobilia pretiosa distrahere. Cùm enim eam non haberet, & redditus prædiorum ac possessionum aliarum æris alieni grauamine, ac multorum onere censuum adiuncto, vix ad sustentationem alumnorum, & fatalem debitorum solutionem sufficerent, nisi ad immobilia, & pretiosa alia securis adhiberetur, obligationi tali satisfacere omnino impossibile debuit iudicari. Nec dicas pecunia mutuò ad lucrum accepta, aut census adiectione satis fieri potuisse: quia ad hoc obligari nequit; aliàs priuilegium dictum de non soluendi obligatione, cùm ad illud opus est immobilium, ac pretiosorum distractio, nullius esset momenti, quia semper dici posset pecunia mutuò accepta, & censu sumpto posse perfici solutionem. Prætereà stante misero illo statu sacræ domus, solo mutuo accepto & censu sustinendæ, non occurriturdamno, quod Ecclesia nititur euitare. Cùm aliàs mutuum sine lucro inueniri vix possit, quod & Religiosis est peculiari Decreto prohibitum, pro quo Angelus Bossius Tomo 3. Titulo 18. nu. 8. vbi ait pecunias ad cam

Angelus Bossius.

bium seu mutuo acceptas cum solutione lucri cessantis vel damni emergentis, comprehendi Decreto Sacræ Congregationis, quod prohibet Religiosis quamcumque alienationem bonorum immobilium, & mobilium pretiosorum. Quod adducit Diana Parte 10. Tractat. 16. Resolut. 53. neque improbat. Vide etiam infra num. 322.

310

*Ex decisione autem citati Cap. Nulli ma

Cap. Nulli. Executio exorbitans in casu dicto circa mancipia.

nifestum habetur quàm fuerit à iure ac ratione aliena executio in Æthiopicis facta mancipijs: in illo enim sic habetur: Nulli liceat, alienare rem Ecclesiæ suæ immobilem, siue agrum, siue rusticum mancipium, neque specialis hypothecæ titulo obligare. |

Sic ibi. Si ergo vnum mancipium res pretiosa est, quid de illo dicendum numero, de quo nu. 293. vt taceamus ciuilium circa hoc legum prouidentiam, ne scilicet executio in ijs fiat rebus, quibus oppidum instruitur, ne agricultura ex qua tot beneficia in mortales redundant, impediatur: vnde & restitutionis obligatio proculdubio inde oritur, iuxta qualitatem damni inde secuti faciendæ.

311

*Quinta. In quocumq;quocumque euentu, si mutuum

5. Conuersione in vtilitatem non extante numquam resultat obligatio. Bonacina.

acceptum non est in vtilitatem domus sacræ conuersum, non est obligatio, saltim in conscientiæ foro, ad illius solutionem. Hoc non est ita certum vt præcedentia, quod tamen tenent aliqui apud Barbosam n. 9. citato. Bonacina Tomo 2. Disput. 3. de Contractibus Quæst. 3. Puncto 1. n. 6. vbi hæc habet: Quando aliquid mutuò traditum est Ecclesiæ, vel loco pio, vel oppido; Ecclesia, vel locus pius, vel oppidum, non tenetur ad restitutionem, nisi mutuans probet pecuniam mutuatam versam fuisse in vtilitatem Ecclesiæ, vel loci pij, vel oppidi. l. ciuitas. ff. Si mutuum petatur, & Authent. Hoc ius porrectum. C. de Sacros Eccles. & l. 1. C. de solution. Sic ille citans deinde PP. Molinam, Lessium, Reginaldum, & Rebellum, quos tamen cursim legisse videtur. Idem tenet Eligius Bassæus Tomo 1. verb. Mutuum n. 5. & Tomo 2. verb. & num. ijsdem. Antonius de Amato variar. Resolut. Parte 1. Resolut. 3. Arti. 53. vbi plures pro eo Auctores adducit, affirmans contrariæ sententiæ fautores non de mutuo, sed de emptione & venditione locutos, de

Diuersa est ratio in venditione prædictorum.

quo diuersa est ratio, quam & ex Panormitano proponit P. Molina supra §. Cum Innocentio. Nam in venditione rei Ecclesiasticæ, pro qua est prohibitio, non debet emptor esse solicitus de conuersione pretij in vtilitatem Ecclesiæ. Quod quidem de Doctoribus aliquibus ita est, non de omnibus, vt apud citatos videri potest, de quibus & pro eodem plures congerit P. Oñate supra n. 128. generaliter loquentes, in quibus Gregorius Lopez l. 3. tit 1. parti. 5. in qua id habetur his verbis: Y aquel que lo prestò, no lo puede demandar, fuerasfuera

l. Partitæ.

si pudiere probar que el emprestado entrò en pro de cada vno de ellos: casi fuere hecho en su daño, no vale. Sic ibi.

312

*Et facit lex dicta non parùm pro huius

Ex lege citata roboratur.

modi Positione, quia Rex Alfonsus Partitarum conditor in ijs, quæ ad res Ecclesiasticas spectant, dispositionibus iuris Canonici solet inhærere, viris doctissimis ad leges disponendas vsus, & hoc in genere Ecclesia etiam Imperiales approbauit in Decreto repertas, inter quas citatum Authent. Hoc ius porrectum vt videri potest 10. q. 2. Cap. Ea enim, vbi sic habetur: & is creditor hîc intelligatur,

Cap. Ea enim.

qui quod crediderit, probat in vtilitatem diuinæ domus proceßisse. Sic ibi. Et vti ex tenore Textus liquet, de omni debiti genere procedit dispositio, cuius ratio est satis digna Christianis pectoribus Leonis & Anthemij Imperatorum, sic enim illi: Ea enim quæ ad beatißimæ Ecclesiæ iura pertinent,

Leonis & Anthem Imperatorum verba.

vel posthac peruenerint, tamquàm ipsam sanctam & religiosam Ecclesiam intacta conuenit inuiolabiliter custodiri. Sic illi, addentes statim: Hoc ius porrectum est ad omnem locum venerabilem, omneque Collegium, quod actio pia constituit &c. vt Collegium D. Pauli Limanum, Indicorum omnium præcipuum, & paucissimis in vniuersa Societate secundùm, signatum diuinitus videatur.

313

*& Positionis præsentis ratio ea esse po

Ratio Positionis.

test, quæ ex prædicta dispositione ab Ecclesia admissa desumitur, grauium Scriptorum auctoritate firmata, quæ quidem reuocata per aliam legem non est: si enim per aliquam, maximè per dictum Cap. Quod quibusdam: quod tamen non ita esse ex eo ostenditur, quia in eo nullo modo dispositio præfata reuocatur, vt fieri solet, cùm ius nouum volunt statuere Pontifices, & dispositionis verba minimè contradicunt, quamuis sic ex Bernardo Parmensi arguat Glossa: Istud benè notabile est

Glossa. Cap. Quod quibusdam.

quòd creditor probet in vtilitatem Ecclesiæ credidisse 10. q. 2. §. Hoc ius, vers. Is creditor. A contrario sensu videtur quòd vsque ad summam à Capitulo constitutam non teneatur creditor probare in vtilitatem Ecclesiæ proceßisse, ex eo quòd de alia probare tenetur, vt hîc dicit Bernardus. Sic Glossa. Itaque ex contrario sensu arguitur: Pontifex quando summa taxata exceditur, probationem conuersionis in vtilitatem Ecclesiæ requirit, & non in acceptione alias iuxta constitutam moderationem: quod

Glossæ argumento fit satis.

ergo de vno assertum de alio negatum; sed ad hoc dici potest. Primo non benè semper à contrario sensu argui, vt cum Peregrino aduertit P. Pellizarins Tract. 8. Cap. 3. n. 82. Deinde esse quidem verissimum aliquod diuersum voluisse Pontificem de vtroque acceptionis modo, non tamen absolutè oppositum decisioni Cap. ea enim, quia in neutro vult obligationem subesse soluendi quod non est in vtilitatem Ecclesiæ conuersum. Pro quo notandum est verbum illud Respondere,

Cap. Quod quibusdam

quo Textus vtitur: Alioquin non tenetur Conuentus pro his aliquatenus respondere. Itaque quando summa exceditur, & ad Conuentum mutuator recurrit, non est obligatio respondendi illi. nec rationem reddendi, sed fit satis dicendo: Quid ad nos? ætatem habet, ipsum interrogato. Si autem summæ taxatæ excessus non fuit, tenetur Conuentus respondere, & rationem reddere, probareque vtilitatis nihil ex tali mutuo se vllatenus percepisse. Vnde notandus loquendi modus. Pro priori enim casu omnem depellit responsionem: Pro his aliquatenus respondere. Pro alijs ergo obligatio vrget modo aliquo respondendi, præfato inquam. Qui rem hanc componendi modus satis videtur genuinus, & Textui accommodatus. Ex eo autem quòd Conuentus probet, non tollitur quo minùs mutuator possit contrariam probationem opponere, & sic stat decisio Cap. Ea enim quam Cap. Quod quibusdam non excludit.

314

*Sexta, vt demus cum probabili sententia

6. Remedium restitutionis in integrum suffragari.

obligationem extare soluendi quando summa taxata mutuò accepta est, etiam si non sit in vtilitatem Ecclesiæ conuersa, ex remedio à Doctoribus receptissimo irrefragabilis redditur, ex priuilegio scilicet restitutionis in integrum, quod Ecclesiæ competit, sicut Minori. Sic Couarrubias, Redoanus, & Mascardus, quos adducit & sequitur Barbosa in citatum Cap. Quod quibusdam num. 14. & de Minore in casu simili id habet P. Molina Disputat. 300. citata Cap. vltimo. Quòd autem Ecclesia Minoris priuilegio fruatur habetur in Cap. 1. & Cap. Auditis, de in integrum restitut. & l. Omnia C. de sacros. Eccles. Vbi scribentes.

315

*Quis autem in nostro casu iudex sit fu

Quis iudex in eo casu futurus.

turus in puncto dictæ restitutionis, quæstionis est non contemnendæ, & generaliter loquendo Ecclesiam debere sequi forum Rei tenent Couarru

Couarrubias.

bias variar. Lib. 1. Cap. 4. n. 2. Caldos, Pereira, & Barbosa senior apud Illustrissimum Iuniorem in Cap. Requisiuit, de in integ. restit. n. 9. & ita apud iudicem sæcularem, quando Reus est sæcularis. Contrarium autem tenent multi & grauissimi Scriptores apud Couarrubiam suprà. Et apud Iuniorem citatum in Cap. Caussa, eodem tit. quos & ille sequitur. Priorum assertum in generali illa doctrina fundatur de foro Rei ab actore sequendo: in caussa autem restitutionis in integrum, qui eam petit est actor, & à quo petitur, Reus. Posteriorum etiam est recepta ex Iure doctrina, quòd quoties Ecclesia vtitur priuilegio aliquo, seu iure speciali contra laicos, coram Ecclesiastico iudice agere potest. Et videtur addendum, etiam debere: quia cùm priuilegium examinandum sit, seu ius illud speciale, hoc nequit laicæ potestati competere, cùm res spiritualis sit, aut illam concernens, propter quam rationem laicis tribunalibus decimarum caussæ denegantur.

316

*Sed vt in casu nostro caussa restitutionis non sit apud iudices Ecclesiasticos agitanda (suppono enim apud Conseruatorem agi non posse, qui prolata sententia, & ijs peractis, quæ ad illius executionem spectant, iam est suo functus munere, & monstro esset simile ab eôdem destrui, quod fuerat paulò antè ædificatum) obstat id quod adducti pro ea sententia Doctores affirmant, vt videri potest apud Couarrubiam, non esse recurrendum ad extraordinarium iudicem, cùm Ecclesia proprium habeat, Ordinarium scilicet, aut ab eôdem delegatum, iuxta id quod in citato Cap. Caussa decisum habetur, cum exceptionibus ibidem appositis circa delegatos. Atqui Ordinarius aut illius delegati non sunt proprij iudices Regularium: non ergo ad illos potest pro restitutionis beneficio recurri. Erit ergo ad Pontificem recurrendum, quod aliquando factum propter negotij æqualitatem Couarrubias asserit,

Pontificem futurum concluditur.

bonis, vt ipse ait, ductus coniecturis. Sed quia recursus talis propter distantiam est molestus, & quæstuosus esse solet, placebit potiùs aliquibus contraria fortè sententia, sanè probabilis. Vnde in casus contingentia poterit Conseruatoris extremo iudicio grauatus, quod sibi magis expediens visum fuerit, amplexari.

317

*Et hæc quidem circa casum, propter

Collegij in lite victoria.

quem ista est suscepta disceptatio, in quo vt sententia in fauorem Collegij fuerit pronuntiata à Dom. Auxiliari, non solum ea, quæ à nobis sunt adducta, valuerunt, sed alia etiam, quæ in processu extant, ex quibus aliqua in casus propositione iam dedimus n. 295. Item solutam iam iam dictam quantitatem, multis partis aduersæ male sartis, ne plus dicam, captiosis argumentis, cùm inter testes pro vtrâque parte notabilis extiterit & merito & numero differentia, vnde sententia plausu est communi recepta, licet potentium quorumdam aduersantium sensus suo fuerit consonus desiderio. Alia autem quæ in fauorem Collegij sunt allegata, quia forensis negotij sunt, non est opus adiecisse: etsi fortè (de quo agitur) typis mādatamandata fuerit iuridica informatio à peritissimo & solertissimo Aduocato Doctore Don Gregorio de Roxas, y Azeuedo sacrorum Canonum Professore Limana in Academia, confecta, huic operi cum alia, de qua dixi in fine Sect. 2. si nihil, quod obstaculo esse possit, interuenerit, adijciatur: si & modò vnum aut alterum ad controuersiæ huius complementum proferamus.

APPENDIX

APPENDIX

Circa præfatam controuersiam vtilium Assertorum.

318

*PRimum sit instrumentum quarentigium

Instrumentum quarentigium non semper vrget pro termino executionis.

non semper vrgere, vt intra decem dies debeant omnes exceptiones proponi, ne exercitio in fine dicti termini facienda proueatur. Habet enim legum nostrarum dispositio valde notabiles limitationes, ex quibus præcipua illa est, quæ circa valorem ipsius instrumenti versatur. Quis enim dubitet, si illi obijciatur falsitas, aut probatio terminum ampliorem exigat, non esse illum denegandum: cùm sit contra ius naturale, in quo nequeunt humanæ leges dispensare, vt aliquis scililicet, fauente iudice, falsis testibus opprimatur. Vbi non fit satis ex eo quòd possit post solutionem via Ordinaria suam iustitiam prosequi: quia ex eo notabile grauamen incurrit, quod etiam ius naturale vitandum iniungit. Quomodo autem indicijs & coniecturis falsitas instrumenti probetur, & vnde illæ desumantur, eruditè ostendit Barbosa Lib. 1. votorum decisiuorum &c. voto 68. ex quibus constat non esse opus illud adeò breuis termini. Item obijci potest iam facta solutio, licet Scriptura ob negligentiam partis non fuerit cancellata. Et ad id testibus euincendum necessaria est copia temporis amplioris. Vbi dici nequit quòd sibi imputet præsentem molestiam, qui caussam ob suam negligentiam eidem præstitit. Esset enim hæc ratio tolerabilis, si pars aduersa fauorem talem mereretur; quando contrarium potiùs est dicendum, vt iniquè petenti, licet Scripturam exhibeat, fauor denegatur. Licet autem non appareat iniquitas petitionis, stante Scripturæ integritate, quia tamen ita esse potest quod Reus opponit, & ex dilatione graue non sequitur detrimentum, huic potius est fauendum, præsertim si talis persona sit, cuius dicto debeat meritò fides adhiberi.

319

*Deinde elidi vis Scripturæ potest, si vir

Commissionis excessus potest opponi in Procuratore.

tute mandati procuratorij confecta fuit, esse in illa commissionis excessum opponi potest, quæ oppositio ex visceribus illius oritur, sicut oppositio falsitatis. Leges namque rigorem executionis disponentes, scilicet 1. 2. 3. 4. 5. & 6. Recopilationis Tit. 21. Lib. 4. optima sunt ratione dispositæ contra morosos debitores, qui hilariter alienas pecunias, aut res pecunia æstimabiles, accipientes, illis triumphant, & in termino creditoribus susque deque excusationibus quæsitis imponunt, & licet contingere aliquando possit sine culpa ad eum statum redigi debitores, vt satis facere in termino constituto nequeant, id est per accidens, quod leges non debent attendere, sed bono publico, & humani commercij stabilitati, licet in Dei foro sua cuique possit conscientia suffragari. |

Neque credibile est pijssimos Principes legum conditores id earum prolatione voluisse, vt naturalis iuris defensio tolleretur, iuxta quod nullus adigi potest vt vltra id, quo se obligare voluit, non extendat in se solutionem. Verè enim inauditus dici potest, qui competenti spatio ad sui iuris defensionem egens, & id exigens, ad breuissimum arctatur. Id quod in casu isto benè expendit doctus Dom. D. Franciscus Salgadus, quando

Salgadus.

scilicet Procurator limites inaudati excedit in labyrintho 1. par. Cap. 32. nu. 11. & 10. iuxta l. ex caussa §. 1. ff. de Procuratorib. & Cap. 1. de sponsalibus Lib. 6. Pro quo & est notabile aliud in Cap. qui ad agendum, de Procurator. eodem Libro,

Cap. Qui ad agendum.

dum sic dicitur: Qui ad agendum ac defendendum, ac generaliter ad omnia, etiam si mandatum exigant speciale, constituitur Procurator, ex vi generalitatis

Etiam in generali mandato.

huiusmodi ad aliquem articulum, in quo speciale mandatum exigitur, admitti non debet. Sic Bonifacius VIII. Quod quidem pro Scriptura, de qua controuersia fuit, satis est opportunum. Cùm erergoergo audiri nequeat qui mandati limites est transgressus, etiamsi generale illud fuerit, ad ea etiam quæ speciale requirunt: quomodo non sit à ratione alienum, vt qui id opponit, pro quo tale mandatum non dedit, neque dare potuit, audiendus non sit, quando talis mandati excessum opponit?

320

*Insuper, contra omnem æquitatem &

Ex iure naturali ad defensionem arguitur.

rationem videtur, ac proptereà ius naturale resistit penitus vt Scripturæ obiectu vrgeatur quis ad ingentis summæ solutionem, quæ tunc primò in eius notitiam incurrit, ita vt defensioni locus nullus tribuatur? Et quidem exceptionibus locum esse posse, ex legibus est ipsis manifestum, decem dies ad illas proponendas concedentibus: Stat ergo inconcussum naturale illud principium Reo pro sui defensione locum esse tribuendum. Atqui locum aut tempus tribuere, quo id obtineri nequeat, perinde est ac si minimè tribueretur: quod quidem in casu præsenti contingit, præsertim quando ex circumstantijs apparet Reum ab hac obligatione immunem se penitus reputare, vt in casu controuersiæ accidit. Quis enim crederet post nouem annos instrumentum producendum ab actrice parte, quæ vt illud præsentaret ante totum illud spatium, neque distantiæ, neque metus, aut alterius rei impedimento potuit retardari? Tunc certè instrumentum suspicionem secum suæ infirmitatis adducit, vnde iudex in prorogando termino non debet esse difficilis, quamcumque verosimilem viam ab Aduocatis proponendam amplexus. Pro quo facit id, quod de executione Rescripti habetur l. si quan

. si quando.

do 2. C. de dilationibus, vbi dilationem à iudice extraordinario concedendam statuitur, quando illam ad sui defensionem is habet necessariam, qui Rescripto vrgendus venit: Quoniam instructus esse non potuit: quæ sunt verba legis. Audiri enim debet pars obijciens vitium aliquod precum, seu informationis, vt ita executio impediatur, & iudex, cui committitur executio, cognoscit etiam de impedimentis & obiectionibus aduersus Rescriptum, pro quo Pinellus, Verallus

Et ex Rescriptis.

& Borrellus, quos allegat, & quibuscum sentit Barbosa in citatam legem n. 4. & 5. videnda et

Barbosa.

iam l. Quoniam eod. tit. 1. vbi de dilationibus piè disponunt Imperatores Diocletianus & Maximianus, crudelissimi illi Christiani sanguinis profusores, à quibus vinci Christianos iudices non potest non valde indecorum iudicari. Videndi Cassaneus Decisione 20. & Parludorus Lib. 2. rerum quotidian. Cap. vlt. 5. p. §. 11. n. 26. & 27.

321

*Secundum, etiamsi in aliqua Religione

Etiam in Religione in qua Capitulariter non celebrantur contractus locum habet oppositio excessus.

non celebrentur contractus Capitulariter, aut eo modo, quo in Cap. Quod quibusdam, licentia accipiendi mutuo pecuniam tribuatur, non ideò ex generali à Prælato data argui posse, vt non debeat conuersio in vtilitatem à mutuatore probari. Ex quo repellendi illi, qui eo quòd in Societate Capitulum non habeatur, & generalis licentia Procuratori data sit, contendunt non esse obligandum mutuatorem ad huiusmodi probationem. Vt enim demus citatum Caput non habere locum in hoc casu; res est tamen ad communis iuris dispositionem alibi repertam reuocanda, iuxta quod iam vidimus obligationem subesse huiusmodi probationis n. 307. Deinde, intentum Pontificis in eo Capite est vt Conuentus non grauetur alieno ære contracto supra moderationem conuenientem, ne penitus illius bonus status destruatur: ergò quoties vltra moderationem accipitur probari debet versio in vtilitatem, vt ibidem disponitur. Priuilegium enim concessum vt Capitularis non debeat concursus haberi, non debet in Religionis incommodum, seu maius grauamen, quam ceteri habeant, retorqueri. Prætereà, quod ad Societatem attinet, iam vidimus moderationem appositam, & ita excessum non posse contra eam allegari. Quòd si dicas moderationem dictam non esse Capitulariter dispositam, vt in citato Capite dicitur: in primis iam dictum ad iuris communis dispositionem recursum habendum, & cum sit excessus in mandato procuratorio, ex eo capite obligationem probationis incumbere petitori.

Et etiam Societate.

Deinde, licet non sit in Societate Ordinarium Capitulum, quod multoties paucorum esse Religiosorum solet, sunt tamen Congregationes Generales summæ auctoritatis, solo nomine à Capitulis Generalibus Religionum aliarum differentes, quarum auctoritate, ea quæ opportuna videntur, & maioris momenti sunt, aut per se, aut Generali Præposito cum Assistentium consilio demandata cura disponuntur, & tale est illud, quod ad caussam præsentem attinens vidimus nu. 298. vt nihil certè ex requisitis in eo Capite de esse, sed superabundantem potiùs, & magis communem, vt ibidem dicitur, prouidentiam interuenire, ac proinde suffragari, meritissimò affirmare debeamus,

322

*Tertium. Sacræ Congregationis duplex

Decretum S. Congreg. Conc Trid. duplex circa alienationem immobilium, & mutuum quomodo pro Indiis conferre queat.

Decretum extare, de quo n. 309. vt non possint Religiosi alienare bona immobilia, aut mobilia pretiosa sine licentia eiusdem Sacræ Congregationis Concilij Tridentini, interposito mandato Vrbani Octaui. Cui additum aliud, ne possint pecunias ad Cambium accipere, aut mutuò cum obligatione lucri cessantis, vel damni emergentis, vt videri potest apud Barbosam Lib. 3. de Iure Ecclesiast. Cap. 30. nu. 15. & 16. Quibus non videmur in præsenti caussa iuuari, quia in priori dicitur, dum de Religionibus agitur, Intra fines Europæ existentibus: in alio autem licet de Europa non habeatur mentio, videtur absque dubio eam|

dem limitationem excipiendam, quia illius declaratio est: S. D. N. approbante dictauit & declarauit huiusmodi contractum esse contra mentem Decreti vt supra editi. Quæ sunt illius verba. Sed certè licet Indiæ non videantur huiusmodi Decretis comprehensæ, nisi quatenus in eis ius commune ampliùs explicatur; nihilominùs negari nequit quin contra mentem Sedis Apostolicæ sit mutui acceptio sub terminis assignatis lucri & damni. Pontifex enim Religionum voluit detrimentis occurrere præfata cautione, quod ex tenore eiusdem constat, nec de Indijs mentio habita, quia in illis ob regionum abundantiam, secus ac in Europa res se habere iudicauit; vel certè quia pro eisdem non ea erat experientia, quæ pro Europa, de quo ibidem: Rerum experientia edocta (Congregatio) quantum Religiones accipiant detrimenti &c. Cùm in Indijs similia detrimenta sint, quomodò dubitari queat ad eas etiam se Pontificiam prouidentiam extendisse?

323

*Sed quid si mutui acceptione prædicta

Contractus vbi tantùm fructus obligantur, est etiam inualidus. Thomas Hurtadus.

non obligantur bona stabilia, aut mobilia pretiosa, sed fructus & redditus, eritne id licitum? Estne id etiam pręfatapræfata lege prohibitum? Negat Thomas Hurtadus, & ita obligationem extare affirmat Lib. 1. de congrua §. 4. Tit. Quæ sint res immobiles, quæ alienari prohibentur, Sub responsione 7. quia sola immobilia & mobilia pretiosa prohibentur: Si ergo obligentur alia, stabit obligatio. Sed hic nihil ad præsens conducit institutum: licet enim ex vi præfatæ dispositionis non oriatur obligatio peculiaris, nequit negari illa stando iuris communis dispositioni, quod obligationem remouet, quando id quod mutuò est acceptum, non est in vtilitatem domus Sacræ conuersum, iuxta iam dicta & probata superiùs. Deinde, peculiaria Religionum statuta moderantia summam recipiendam, similiter obligationi prædictæ obstant, sicut in Societate ostensum. Addo, in prædicto Decreto hoc videri prohibitum: nam licet in priori illo non videretur expressum non posse ad cambium & mutuum sumi, sed tantùm ad censum perpetuum aut vitalitium, hypothecam, locationem, & conductionem vltra triennium, & feudum, dum Religiosi aliqui verbis præfatis innixi, ad cambium & lucrum, de quibus non facta mentio, id sibi licitum sentiebant, & iuxta talem operabantur sensum: declaratum est etiam eos contractus comprehensos, quia aliàs eluderetur mens Sacræ Congregationis, vt in

Verba Decreti.

eodem Decreto dicitur, cui in primis in votis fuit consulere Religionum indemnitati, quæ ex impositione censuum huiusmodi plurimùm læduntur, quæ sunt illius verba. Cùm ergo ex obligatis bonis mobilibus, & redditibus plurimùm lædi posse sit manifestum, contra mentem Sacræ Congregationis & Pontificis, ex cuius illa iussu & approbatione processit, esse dicendum est, si illa contractibus prædictis obligentur. Pone enim per annos aliquot redditus obligatos, vnde Conuentus sustentationem Religiosorum emunget? & qualia inde Religionis dispendia, immò & scandala subsequentur? Et ad redditus quidem mobilia ferè reducuntur, quia præter eos vix est aliquid, quod possit obligari. Nullus enim mutuum daturus, rebus vilioris pretij erit contentus: pretiosa autem obligari nequeunt. Tandem, Decreta dicta disponunt etiam cum Prælatorum Licentia obligationem remouendo: in casu autem, de quo concertatio illa tumultuosa fuit, sub alia specie processum, excessu scilicet mandati, vnde, vt dixi, non potest citati Auctoris doctrina in adiutorium aduersæ partis aduocari. Pro quibus hæc satis.

Loading...

back | | continue