Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal Information & Privacy

Export TEI
CAPVT XXI.

p. 197
CAPVT XXI.

Export TEI
De agris, pascuis, montibus, & fluminibus, ac Regio eorum in Indiis dominio, compendioque Fiscali ex eisdem.
Export TEI
Export TEI
157
*DE hoc jure in Regibus Catholicis
Export TEI
agunt Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 2. Cap. 28. num. 36. & seqq. & Lib. 5. num. 85. & seqq. Et latiùs in Politicâ Lib. 6. cap. 12. Antonius à Leone in Tractatu de Conformationibus Regijs, Parte 2. cap. 23. Doctor Carrascus ad leg. Recopilat. cap. 3. §. 2. num. 11. Et D. Escalona in Gazophylacio, Parte 2. lib. 2. cap. 20. & 21. copiosiùs aliis, & locupletissimè Lib. 1. Parte 1. Cap. 25. Casu 22. Circa quod pro fundamento adducenda Regis Schedula, cuius citati meminerunt: Philippi inquam Secundi sic loquentis: Por
Export TEI
Philippi 2. verba pro illo.
auer yo succedido enteramente en el Señorio, que tubieron en las Indias lor Señores dellas, es de mi patrimonio y Corona Real el Señorio de los valdios, suelo, è tierra dellas, que no estubiere con es didoconcedido por los Señores Reyes mis Predecessores, &c. Sic ille, vt nequeat de hoc jure dubitari. Ex quo sequitur terras huiusmodi cum aquis, riuis, & omnibus attinentibus, posse ab illis donari aut vendi, siue in Emphytheusim tradi: id enim ad plenum dominium spectat, nec materia repugnat. Si tamen Indos excipiamus:
Export TEI
illis enim vendi nequit quod ad vitæ sustentationem necessarium habent. Cùm enim eorum progenitores jus habitationis in regionibus istis habuerint, & terras, quas ad sustentationem colerent; non potuerunt eorum posteris talia denegari. Vnde & manu teneri in earum possessione jubetur quæ ex antecedenti distributione habeatur, & confirmationem gratis, si eam postulauerint, exhiberi, vt ex Instructione constat, de quâ Dom. Escalona Cap. 25. citato, num. 48. & Parte 2. pag. 208. num. 5. Est autem illa Proregis Marchionis de Cañeta, el 2. juxta Regis voluntatem, num. 2. & 6. Quod tunc præsertim faciendum, cùm aliqui ex illis volunt vltra necessarias terras à Regiâ prouidentiâ traditas, alias colere: tunc enim, si pecuniosi illi sunt, vendi possunt, sicut & aliis, sed pretio moderato.
Export TEI
Export TEI
158
*In hoc autem id diligenter obseruandum,
Export TEI
vt Indis terræ frugiferæ relinquantur, quas commodè & vtiliter possint incolere, & non quæ steriles, & plus laboris quàm fructûs tribuentes. In quo quidem aliquorum est Regiorum ministrorum inhumanitas explorata, qui nihil Regum nostrorum desiderio, decretis, instructionibus, monitis, magis aduersum disponere potuerunt: vnde & illi iteratis Schedulis huic malo volentes occurrere, Regio Senatu super hoc sapienter & efficaciter consulente, multa decreuerunt eorum pietate, & Catholico zelo dignissima, pro quorum executione isti mittuntur & illi; cùm tamen mittenti dicere aliquis Moyses possit: Obsecro, Domine, mitte quem missurus es. Exodi. 4. vers. 13.
Export TEI
Exodi. 4. v, 13.
Qui scilicet rem hanc vt decet expediat, non propriæ vtilitatis intuitu, sed pio erga Indos affectu, & erga Regium obsequium pariter officiosus. Cùm enim ex agris, quos colunt, debeant Indi
Export TEI
tributa soluere, ad quæ non solùm in pecuniâ, sed etiam in quibusdam generibus soluere tenentur: terras certè habere congruas oportet, quæ & victui & tributo necessaria suppeditent: sin minùs sub onere miselli isti congemiscent, & neque cum gemitu poterunt quæ sui sunt muneris adimplere. Et hoc Commissariorum malum iam olim experimentis notissimum, & ita à Cuiacio Iurisconsultorum eruditissimo damnati ad Nouellam de mandatis Principum. Quàm autem grauiter peccent, satis perspicuum habetur.
Export TEI
Export TEI
159
*Vbi dubitari potest an expediat ad
Export TEI
commissiones istas, siue pro depellendis Indorum iniuriis, siue ad compositionem generaliter faciendam, titulis possessorum inspectis, & vsurpationes nōnon legitimas depellendas, Religiosos eligi, quod praxis recentissima comprobauit exemplo fortè R. P. Mag. Ludouici Lopez de Solis Ordinis Diui Augustini & in eo Prouincialis, qui jam pridem satis laudabiliter functionem istam obiuit in Prouinciis Peruuianis quibusdam Argyropolitanæ jurisdictionis. Et eam quidem, quam nondum Episcopus inchoauit, Episcopus est tandem Fluuij de la Phlata prosecutus; ex quâ dignitate ad Quitensem promotus, & ex eâ ad Argyropolitanam, eâ non obtentâ decessit, magno sui desiderio ob egregiam probitatem, sapientiam, & prudentiam, tempus adhoc vsque relicto. Sed certè ea cura illi demandata est, quando negotium istud minùs erat impeditum, & Hispani de reuersione potiùs in patriam, quàm de terris acquirendis cogitabant. Cùm tamen hisce temporibus aliter se res habeat, & commissio talis valdè contentiosa sit: & vltra odium, quod præsefert, judicatura sit penitus sæcularis. Diuum ergo Paulum, Theologorum
Export TEI
Ex D. Pauli doctrina negatur.
maximum, si circa casum præsentem consulamus, respondebit sanè, quod jam pridem Timotheo scripsit, ita dicens: Nemo militans Deo implicat se negotijs sæcularibus: vt ei placeat, cui se probauit. 2.
Export TEI
2. Tim. 2. v. 4.
Timoth. 2. vers. 4. Quæ verba pro Ecclesiasticis adducit Gelasius Papa in Cap. Consequens 88. distinct. & circa ea audiendus Diuus Hieronymus, vel quisquis est auctor Commentariorum in Epistolas D. Pauli inter eius opera circumlatus, sic enim loquitur: Comparatione militantium vtitur,
Export TEI
D. Hieronymus.
vt ostendat multò magis nos à negotijs sæcularibus liberos esse debere, vt Christo placeamus: cùm etiam sæculi milites à reliquis actibus vacent, vt poßint Imperatori suo placere perfectè. Sic ille, vbi de se, & similibus loquitur, de Religiosis inquam, quos sæcularia isthæc negotia magis dedecent, quàm militantem in sæculo, & arma simul tractantem dedecerent.
Export TEI
Export TEI
160
*Pro quo & audiendus P. Cornelius,
Export TEI
doctus & exactus Interpres, sic locutus: q. d. Miles non curat mercaturam, non opificium, non negotia ad domus, vrbis, aut regni regimen spectantia. Sic ille. Ergo nec Religiosus curare debet mensuras agrorum, & odiosum illud judicandi ista officium admittere, in quo præter continuatam distractionem, bona periclitatur opinio, & auaritia validas molitur insidias, quas non fuerit facilè declinare. Dilemma hoc mihi euidens est, quod & credo tale cuiuis rectè sentienti futurum. Aut Religiosi isti Deo militant: & ita ab Apostolo occupa|
p. 198
tio talis apertè remouetur. Aut non militant: & sic ad munus dictum minimè inueniuntur idonei, cùm id desit illis, propter quod ad munus, probitatem & integritatem requirens eximiam, eliguntur. Suis ergo residere sinantur in domibus, vt ibi, non terrarum, sed cœli immensa spatia, quò eorum dirigendus est cursus, metiantur.
Export TEI
Export TEI
161
*Iam quod ad Hispanos spectat quibus
Export TEI
terræ distribuuntur, satis est prouida dispositio, & nulli legitimos ostendenti titulos molestia infertur, sicut neque quadragenariam probanti possessionem, suffragante illi præscriptione, vt DD. Solorzanus, & Escalona aduertunt; estque juxta Instructiones, quæ mensurarum istarum judicibus obseruandæ proponuntur. Immò neque quadragenariam requiri, sed longissimam sufficere tradit ex citatis prior in Politicâ pag. 993. §. Aunque sin embargo: juxta regulas præscriptionis, & probabiles Doctorum sententias, pro quibus videri possunt quotquot de iustitiâ & jure agunt, & præsertim Societatis Auctores, ex quibus P. Molina Disput. 73. & 74. P. Lessius Lib. 2. cap. 6. Dub. 8. P. Turrianus Disp. 47. Dub. 7. & P. Gaspar Hurtadus Disput. 2. Difficult. 11. An autem qui
Export TEI
titulos non habet nec præscriptione se tueri potest, sit tutus in conscientiâ non vtens compositione, inquiri meritò potest: & videtur affirmandum; quia licèt per generales regulas iniquus possessor, qui scilicet alienum occupat, tutus in conscientiâ non sit; in casu tamen præsenti specialis est ratio ex Regiâ conniuentiâ: non enim Reges nostri possessores tales vt apertè iniquos tractari permittunt, sed vt benignè cum eis agatur seriò admonent, vti qui spoliari eos nolint, sed honestâ compositione seruire. Dum ergo illi parati sint ad compositionem huiusmodi, non sunt vt grauis peccati rei condemnandi, atque ad restitutionem nimis onerosam arctandi. Pro quo etiam facit tales agricultores terras suo labore conditionis melioris reddere, & ita domino pretiosiores, vt non penitus inuiti censeri debeant, quandoquidem eorum negotium vtiliter agitur: & si labor huiusmodi non fuisset, terræ sic possessæ prorsus inutiles extitissent.
Export TEI
Export TEI
162
*Illud tamen difficile occurrit, quod in
Export TEI
Schedulâ Ann. 1535. habetur Tomo 1. pag. 65. & 66. Sic enim post commẽdatamcommendatam terrarum distributionem additur: Con que lo que asi se les repartiere, no lo puedan vender à Iglesia, so pena que lo ayan perdido y pierdan, y se pueda repartir à otros. Videtur namque illud manifestè contrarium Ecclesiasticæ immunitati. Quod tamen conantur defendere D. Solorzanus suprà, pag. 994. in principio. & Dom. Escalona Parte 1. Lib. 1. pag. 98. num. 31. vbi ait quòd licet prædicta Schedula in Nouam-Hispaniam fuerit directa, juxta illam etiam est in Peruuio judicandum; quia ista duo regna eisdem legibus gubernantur, & eadem est in illis ratio. Putatq́ue rationem decisionis fuisse, ne decimæ,
Export TEI
& consequenter Noueni Regij minuantur. Sed certè cùm odiosa & pœnalis talis dispositio sit, non debet vltra terminum, ad quem est directa, protendi, vt est communis sententia, quam tenent Nauarrus, Castrus, Glossa, Emmanuel Rodericus, P. Suarez, P. Salas, P. Molina, P. Thomas Sancius, quos adducit & sequitur P. Palaus Tomo 1. Tractat. 3. Disput. 5. Puncto 3. §. 4. num. 3. iunctis iis quæ habet, num. præcedentibus. Diana Parte 1. Tractat. 10. Resolut. 26. vbi alios refert. Deinde in Peruuio talis dispositio in vsu non fuit, & ita ab illarum regionum Ecclesiis, & Religiosis compositiones admissæ, non solùm quando tertij possessores, sed cùm primi. Ex quo Regij
Export TEI
Noueni nullatenùs imminuti in eâ quantitate, quæ per eorum labores non ampliùs compensetur. Dum enim terras colunt, fructus habent quos vendant, & emptores cum venditionem repetunt, ex eâ jura Regia magis accrescunt, quàm ex portione tenui additâ Nouenis accresceret. Quin etiam quòd hac ratione laicorum bona copiosiora sunt, dum pro eleëmosynis non vrgentur, cùm habeant Religiosi vnde sustentari commodiùs possint: ex maiori autem bonorum in priuatis copiâ, in Regem sua etiam emolumenta redundant. Schedula ergo dicta, & quia immunitati Ecclesiæ iuxta receptissimam sententiam aduersa, & illis expedita temporibus, quibus res istæ non ita attentè, accuratè, juridicè, & religiosè prospiciebantur, non multùm videtur vrgere, quęquæ & aliàs per non vsum longissimi temporis meritò abrogata potest judicari.
Export TEI
Export TEI
163
*Id autem quod de terris dictum est, ad
Export TEI
aquas etiam referendum; & fontes quidem ac scaturigines eius sunt, cuius & terræ, in quibus suam habent originem, vel quasi partes vel quasi fructus, & ita cum terris pariter conceduntur. Potest ergo quis eorum aquis pro libitu vti. Quod autem ex irrigationibus extra terras proprias fluit, impediri nequit quò minùs indigenti proficiat: vbi enim efluxerunt, jam domini prioris esse desierunt. Vnde qui vt vicino incommodent ac
Export TEI
aliò diuertant vbi vtiles illi esse nequeunt, inhumanè agit, & grauiter contra charitatem peccat. Credo autem & contra justitiam peccare, quia Rex, qui terras donauit aut vendidit, nullo modo voluit eas sic transferre, vt aquæ ipsarum, quæ vicinis vtiles esse possent, inutiles redderentur. Et quidem si Rex ita vellet, contra charitatem peccaret: ergo credendum non est inhumanum illum abusum voluisse. Ex quo fit sic tradidisse illas, vt earum dominos ad non diuertendas inutiliter cum vicinorum incommodis obligarit. Quia verò prætextus aliqui ad diuertionem dictam afferri solent, & vtilitates affirmari; sic facientes conscientias suas consulant, & Deo judice intentionis arcanum recognoscant.
Export TEI
Export TEI
164
*De fluminibus autem maior videtur
Export TEI
Flumina esse communia.
esse difficultas, quia illa communia sunt, vt habetur Instit. de rerum diuisione. §. 2. vbi sic dicitur: Flumina autem omnia, & portus publica sunt; ideoq́ue ius piscandi omnibus commune est in portubus
Export TEI
Instit. de rerum diuisione.
fluminibusque. Sic ibi. Quod si ita est, licebit omnibus, qui prædia in Indiis habent, pro libito aquas educere ad irrigationem necessarias. Quod tamen ita non accidit: prohibentur enim tales sic agere, & pro irrigatione suæ sunt mensuræ & tempora constituta, vt omnibus prædiis aqua suppetat, pro quâ solet vsque ad sanguinem decertari. Fluminum ergo aquas Rex distribuit vt dominus, vt jam non publica esse videantur. Ad quod quidem cum distinctione mihi videtur respondendum. Sunt quidem flumina publici |
p. 199
& communis vsûs, quando sic personalis est,
Export TEI
domesticus pro ordinariis ministeriis: vnde & bibere quis gratis ex flumine quouis potest, & ad domesticas necessitates quantum voluerit deportare. Hinc est illorum sententia, qui dicunt aquatores non debere alcaualum, quia aqua venalis non est. L. Mela. §. finali D. de alimentis & cibariis legatis. Pro quo videri potest P. Fragosus Tomo 1. pag. 400. num. 51. Non tamen licet vsus, ex quo detrimentum aliis prouenire possit: vt si quis velit partem fluminis in proprium commodum deriuare, ex quo alij damnum patiantur: cuius sunt generis deriuationes ad irriganda prædia; quæ si cuique liceant pro arbitrio, multis ad irrigationem necessaria copia deficiet, & ita detrimentum erit segetum manifestum. Oportet ergo vt super hoc superior adsit prouidentia, per quam vnicuique aqua sufficiens tribuatur, inter prædia irriguâ proportione seruatâ. Tunc ergo aquæ sibi specialiter attributæ vnusquisque est dominus, vt eam possit prout voluerit agrorum suorum plantis & sementibus applicare. Ex quo sequitur & fluminis esse
Export TEI
dominium posse: sicut enim aquæ pro suo prædio attributæ dominus est: ita & qui agrorum omnium esset dominus, in quibus prædia existunt, posset totum flumen ad irrigationes sibi commodas applicare: vnde & illius etiam est dominus æstimandus. Posse enim flumina sub dominium cadere, communis sententia est, vt videri potest apud P. Lessium Lib. 2. Cap. 4. num. 52. id tamquam certum statuentem. Et hoc pacto rectè intelligitur quomodo Reges nostri in Indiis fluuiorum domini dici possint, quatenus scilicet agros suo possent colere nomine, & fluuium integrum ad irrigationes eorum deriuare. Quando ergo agros cum aquâ necessariâ ad irrigationes tradunt, quod suum est tribuunt, & dominij actum exercent; nisi circa hoc velimus de nomine litigare.
Export TEI
Export TEI
165
*Videtur autem ex prædictis sequi
Export TEI
neminem posse plus aquæ vsurpare sibi, quàm ei sic Regiâ impartione permissum: vnusquisque enim suæ est dominus portionis, vnde eam auferens iustitiam conuincitur violare. Et ita quidem generaliter asserendum est, vt ratio adducta demonstrat. Non tamen proptereà videtur de mortali peccato damnandus, & cum restitutionis onere, qui ex communi alueo plus aliquid sumat, quàm sit illi per publicam potestatem assignatum. Neque enim res ista cum eâ videtur obligatione disposita, neque necessitates terrarum ad vnguem dignosci possunt, aut propter vsurpationem huiusmodi notabile aliis detrimentum generari. Vnde & in hoc quotidianæ compensationes fiunt, dum quisque plusquàm illi impartitum sit conatur attraxisse. Sunt etiam damna alia vicinorum communia, quæ compensari hoc pacto possint, cùm de eorum non constet qualitate. Quin etiam quod aqua ex se res communissima est plusquàm terra, vt diximus: & licet ad dominium pertinere possit quæ fluminum est, non tamen cum eo rigore quo alia: & ita illius distributio non est sub mortalis peccati reatu scrupulosis limitibus obseruanda. Si tamen quis aquam iam in agrum alterius immissam, & intra
Export TEI
Limitatio notatu digna.
illum fluentem, inde ad suum deduceret, alueo, per quem decurrat, aperto, non videtur à reatu dicto excusabilis & restitutionis obligatione; quia aqua illa specialissimè erat sub dominio prędiarijprædiarij illius, & sumptibus propriis inducta, & ita furtum in eo manifestè committitur, cuius & damnum ob irrigationis defectum pariter æstimandum.
Export TEI
Export TEI
166
*Pro prædictis autem iuuant doctrinæ
Export TEI
probabiles grauium Scriptorum loquentium in simili. Si quis contra prohibitionem in loco publico communitatis pascat aut ligna cædat, non peccat mortaliter, neque ad restitutionem tenetur, quidquid de peccato veniali sit. Ita Dom. Sotus de Iustitia & Iure Lib. 4. Quæst. 6. Art. 4. & alij, ex quibus P. Lessius suprà Cap. 5. num. 55. Quorum ratio est, quia in rebus his communibus non censetur notabilis iniuria committi per eos, qui aliàs ius habent, nisi fortè enorme damnum inferatur. Idem est de incolis duorum oppidorum aut pagorum habentium loca compascua, vel syluas cæduas; si alij in aliorum pascuis pastionem exerceant, aut hinc inde lignentur, Sic P. Lessius ibidem & Bonacina Disput. 1. de Restitutione Quæst. 3. Puncto 7. num. 26. vbi alios adducit. Quorum ea est ratio: quia licet ius ad talia absolutè desit: tamen quia passim scitur contrarium ab vtraque parte fieri, censentur communitates vicissim condonare quod sublatum fuerit, contentæ mulctâ, si qui in furto capiuntur. Ergo & licebit quod de aquâ diximus propter similes rationes. Vbi & sine scrupulo à seruis vicini prædij aqua petitur, nonnihil pecuniæ dato. Cùm autem illi peccarese in hoc grauiter
Export TEI
existiment, eâ certè ratione non licet, nisi illis id esse licitum quis persuaserit. Quod erit quidem frequenter, eo quòd miseri isti alimenta labori congrua non accipiant, vnde & possunt sibi consulere de bonis dominorum, & ita aquæ venditione. In villicis autem non sic accidit, qui ex officio damnis tenentur occurrere; vnde & ad restitutionem obligantur. Vide P. Gasparem Hurtadum Disput. 1. de Iure, Difficult. 32. §. Obseruandum. Nisi fortè villicus videat, sine detrimento prædij, cui præest, id stare posse, & satis sit circa rem istam instructus, quales non pauci inueniuntur.
Loading...