Avendaño: Thesaurus Indicus

6

*PRimò id accidere potest, quando

Peccare grauiter iudices litium prorogatione.

contra Tribunalis huius institutionem lites nimium protelantur. Constat ex dictis num. 3. caussæ enim in illo debent breuiter, summariè, & veritate inspectâ terminari. Si ergo anni transeant, & adhuc sub iudice lis est, quomodo finis institutionis Tribunalis huius obtinetur? Quis autem non videat in hoc grauiter delinqui, cùm ex eo præter graues litigantium molestias, & multiplices expensas, illis, qui ius fundatum habent, rebus suis vti non liceat, aut si in possessione sunt, eâ frui pacificè denegetur. Ex quo habetur etiam restitutionis obligatio, quæ tunc datur, cùm negligentia est manifesta;

Export TEI

Quando negligentia sit imputabilis in ordine ad restitutionẽrestitutionem.

& negligentia quidem tunc conuincitur, quando tenetur quis intra tempus præfixum à lege vel statuto, aliquid perficere, & non fecit; iuxta ea, quæ adducit P. Fragosus Tom. 1. pag. 943. num. 80. in vtroque versiculo. Licèt autem non sit per legem aut statutum præfixum tempus ad caussas, in consulatu decidendas; cùm tamen breue generaliter præscribatur, dum per annos decisio protrahitur, sufficienter videtur negligentia comprobari. Nisi casus aliquis rarus obtingat, in quo nequeat præscripta breuitas obseruari.

Export TEI

7

*Secundò: in eo grauis esse lapsus potest,

Export TEI

Assessoris iudicium vt sequi teneantur.

si iudices suo nimiùm iudicio fidentes, Assessoris Concilium non attendant, & quidem vbi lex non fuerit, iuxta quam debeat in iudicio pronuntiari, non erit graue peccatum in dissensu, quando aliàs æquitate inspectâ, & stylo attento, Assessoris iudicium minùs verosimile iudicatur. Vbi autem res magis videtur ad ius spectare, Assessoris iudicium non vexari, sine graui stare culpâ nequit: nisi fortè Assessor ipse iudicium suum tantùm vt probabile proponat. Tunc enim licebit illud non amplecti; vel si magis probabile affirmet: quia etiam tunc dissentire licebit, eò quòd id, quod attento iure magis probabile est, æquitate & stylo attentis possit esse practicè conuenientius; vt omittamus modò sententiam eorum, qui affirmant iudices posse secundùm minùs probabilem sententiam iudicare, quam tenent plures

Export TEI

Iudices iuxta minùs probabilem sententiam iudicare posse qui sẽtiantsentiant: quod in iudicibus Consulatus generaliter non probatur.

apud Dianam Parte 2. Tractat. 13. Resolut. 3. P. Fragosus Tomo 1. Pag. 450. vers. secunda propositio. Bassæus verbo Conscientiâ, num. 16. vers. Nihilominus. Cardinalis Lugo Disputat. 37. de Iustitiâ num. 117. varios casus referens, in quibus id liceat. Et alij, qui tamquàm probabile id amplectuntur, quando probabilitas est ex parte iuris, & non ex parte facti; vt omittam inquam, quia id in iudicibus, de quibus agimus, specialem videtur habere difficultatem, eò quòd debeant bona fide, seu juxta æquitatem, non attentis iuris solemnitatibus & subtilitatibus, iudicare; non videtur autem bonâ iudicare fide, & ex æquo, & bono, qui eo, quod sibi verosimilius apparet, prætermisso, quòd minùs est verosimile anteponit: illud enim de maiori probabilitate, & rationibus anteponendi opiniones, ad iudices spectare videtur, qui circa hoc philosophari subtiliùs possunt, & obligationis suæ terminos penetrare. Sciunt namque id, quod inspecto iure sibi apparet verius, forsitan non esse tale, quia alij circa hoc acutiùs videre possunt, & tales fortè esse illos, qui sententiam minùs probabilem communiter iudicatam consestantur. Qui discursus in hominibus mercaturæ deditis communiter esse non possunt: sunt tamen aliqui ingenio præcellentes, quas experientia, lectio, & litteratorum commercium satis habiles reddiderunt; de quibus non aliter, quàm de litteratis iudicibus iudicandum. Et Ioannes quidem

Export TEI

Ioannes Heuia vnde profecerit.

de Heuia curiâ Philippicâ, & labyrintho contractuum celebris, hoc pacto doctrinæ est mirabilem supellectilem assecutus, qui scholas frequentauit numquam, immò nec latinæ linguæ videtur plenam notitiam habuisse.

Export TEI

8

*Tertiò, in eo iudicum istorum graue esse

Export TEI

Peccare grauiter illos iurisdictionẽiurisdictionem ampliando.

peccatum potest, si iurisdictionem extendant; hoc enim est illam vsurpare, & sic iniuriam supremo iudici facere. Potest autem id non rarò contingere, cùm mercatura plures habere consequentias possit, & ad multos eius respectus extendi. Debet ergo aut certò constare de iurisdictione in ordine ad casum occurrentem, aut saltem probabiliter. Vbi cùm quæstio de mero iure sit, videtur locum habere doctrina nuper adducta de

Export TEI

Minùs probabilem opinionem aliquando præferendāpræferendam.

minùs probabili opinione. Quæ ex eo securior redditur in præsenti, quia bono communi magis expedit, vt caussæ ad mercaturam pertinentes à |

p. 284

Consulatu decidantur ob rationes dictas: & quando opinio aliqua æquitati fauet, alteri præferenda est rigori iuris adhærenti, per ea, quæ adducit Heuia num. 37. & quando tale quid accidit, non est dicendum sine iurisdictione iudicari, quia Rex in casu probabilis opinionis illam conferre credendus est; sicut de Pontifice tradunt

Export TEI

Iurisdictio quomodo à Rege & Pontifice cùm probabiliter agitur, conferatur.

communiter Theologi, sciente esse opiniones circa Sacramentorum administrationem, iurisdictionem requirentem: quæ si reipsa verà non sit, Sacramentum erit multoties nullum, quod præsertim in Sacramento Pœnitentiæ accidit. Non est tamen credendum id ita velle Pontificem; & ita doctrina talis videtur approbata, & iurisdictionem conferri ne Sacramentum irritum toties sit, & animæ fidelem adeò graue, & irreparabile quandoque detrimentum patiantur. Quamuis hoc non omnino certum sit, vnde non vrgente necessitate per planiora, quæ & securiora, gradiendum. De quo benè Bassæus suprà num. 10. vers. Ceterum.

Export TEI

9

*Quartò peccant grauiter, si caussa Clericorum,

Export TEI

Clericos nōnon posse in Consulatu conueniri.

aut Religiosorum iudicent, contra quos lites apud ipsos intentantur. Contrarium tenet Heuia suprà num. 27. Mexiam, & Azebedum adducens; ita vt si Clericus mercaturam exerceat, non possit iurisdictionem declinare. Sed est illud omnino à veritate alienum; quia Clericus immunitate omnimoda gaudet, & casus iste neque in iure, neque in Doctoribus ob declarationem aliquam Pontificam, aut rationis similitudinem communiter exceptus inuenitur; quidquid duo citati sine fundamento significent. Verùm quidem

Export TEI

Clericus negotiator quando fori priuilegium amittat.

est Clericum negotiatorem, si ter admonitus non desistat, perdere immunitatis priuilegium, quoad bona, quæ Ecclesiastica non sunt, in ordine ad gabellæ volutionem, & alia similia laicorum statuta, de quo Doctores à Diana adducti Parte 1. Tractat. 1. Resolut. 47. & Parte 3. Tractat. 1. Resolut. 47. & tunc posse coram sæculari Iudice conueneri multorum sententia est, quamuis alij à Diana adducti Resolut. 45. citatâ contrarium sentiant, dicentes tantùm posse coram Ecclesiastico Iudice conueniri. Sed hoc non est ad propositum: nam pro amissione immunitatis extat aperta decisio Pontificis in Cap. Ex litteris, de vita,

Export TEI

Cap. Ex litteris, de vita & honest. Cler.

& honestate Clericorum. Sed in primis seruanda forma est de trina monitione, de quo tamen Auctores citati non videntur curare. Deinde. Textus ille iuxta narratiuam procedit, in quâ dicitur de Clericis negotiatoribus quod, nolunt statutis patriæ (quibus quoties expedit, sicut laici, se tuentur) in negotiationum suarum quæstibus subiacere. Quæ sunt mera illius verba: est autem valde diuersum de non seruatis patriæ statutis agi, aut litem quamlibet circa negotiationes occurrentem intentare. Iuxta hæc ergo ex decisione prædicta potiùs firmatur nostra, & prorsus vera positio; nam exceptio firmat regulam in contrarium: si ergo pro immunitate amittenda solus præfatus casus admittitur, alius, de quo loquimur, omnino diuerso debet modo iudicari, vt scilicet minimè exceptus habeatur. Circa hoc ergo non videtur posse dubitari: vnde Clericus, & Religiosus declinare possunt iurisdictionem.

Export TEI

10

*Tandem in eo esse graue peccatum

Export TEI

Graue eorum peccatum in iurium defraudatione RegaliũRegalium. contra illa iudicando.

potest, si iura Regia studeant suis sententiis defraudari: hoc enim contra institutionem huius Tribunalis esse videtur; per quam quoddam est quasi pactum stabilitum, vt scilicet illi circa res suas iudicent; sic Rege liberaliter annuente, & ipsius Regis nullum ex tali iudiciali foro detrimentum iura legitima patiantur. Et hoc est quod num. 4. dicebamus, non posse contra leges iudicari, cùm iniquum videatur semper contra Regium patrimonium in sententiis ire, & confidentiam eius temerari. Nisi fortè circa aliqua probabilis opinio sit minùs Regi fauens, tunc enim iuxta dicta num. 8. procedendum neque credendum est id contra illius non esse penitus voluntatem, quandoquidem opiniones tolerat, quæ eo ipso, quòd probabiles sunt, potest iuxta illas iudicari. Et certè quod vna via videtur tolli, per aliam recuperatur: opulentia enim commercij in magnum Regij patrimonij commodum militat, cùm inde iurium accretio, inde donatiua pro temporibus necessitatis habeantur. Et hæc pro Consulatu satis, quæ ad animæ forum spectant, pro aliis autem citatus Heuia consulatur; vt iam ad speciales in Indiis contractus veniamus. Nec omnes prosequi possibile est, quando & plurimi sunt, & aliqui pro diuersitate regionum prorsus ignoti, ex iis autem quæ circa præcipuos quosdam dicenda sunt, ad alios poterit vtilis consequentia deriuari. Sit ergo pro illis

CAPVT II.