Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal Information & Privacy

Export TEI

CIRCA REGIOS AUDITORES. Ad Titulum 4.

Export TEI
Section
Export TEI
DE nullis alijs ita diffusa tractatio, unde hoc loco addenda perpauca, cum videri etiam possint, quæ habentur in Additionibus, & alibi occurrentia.
Export TEI
§. I.

§. I.

Export TEI
Circa accuratam diligentiam in Auditorum Indicorum provisione. Ad Cap. 1.
Export TEI
Export TEI
976
*ET possent quidem quæ ibi dicta pro
Export TEI
hujusmodi attentione sufficere, neque modò quidquam adjiciendum censuissem, nisi post scripta ante annos 20. infelix experientia quàm sit illa necessaria ampliùs demonstrasset. Audientiarum aliqua ad nihilum ferè redacta, Auditoribus dissipatis, ad quod illaudabiles eorum processus coëgerunt, & in nonnullis alijs licet non talia, ea tamen, quæ maturiori electione oportuisset summoperè præcaveri. Novi & nosco aliquos insignes sapientia & pietate viros, qui venerandum illud tribunal condecorarunt, & modò condecorant, dignissimi altiori: Sed hi qui sunt inter tantos? & quidem res Indicæ tales sunt, ut viros exigant majoris abollæ. Unde Regibus nostris curæ inter primarias fuit, ut litteratissimos illis Auditores providerent, ex quibus Bejaranus, Polus, Matienzus, Robles de Salcedo, Alfarus, Solorzanus, & alij suis lucubrationibus commendati. In quibus licet nonnumquàm ea morum non respondeat puritas: sapientiæ tamen splendor eum quodammodò videtur defectum obumbrare, integritate in judiciali agendi modo recognita: rarissimè enim sapientes in judicio deviant, legum, quas probè callent, reverentia continentes. Quàmvis reverà, ut citato Capite admonui, illos oporteat esse castissimos. Pro quo quidem, si defectus obrepat, excusatio electoribus in promptu erit, se scilicet non esse prophetas, ut futura prænoscant, & passionum vehementium abortus assequantur. Quod quidem ut ita sit, humano tamen modo conjecturæ captandæ, & in negotio præsenti satis opportuna erit, si viri eligantur modesti cum præfato consortio litterarum, modestia enim castitati cognata est, unde eam D. Paulus castitati & continentiæ proximam designavit, cùm dixit: in enumeratione fructuum Spiritus sancti tribus illis postremis assignatis: Modestia, con
Export TEI
Gal. 5. v. 22.
tinentia, castitas.
Export TEI
Export TEI
977
*Er quia hæc etiam quandoque fallere
Export TEI
poterit conjectura, expediat circa modum procedendi eorum fidelem notitiam accurare, Proregibus, & Præsidibus, atque etiam Episcopis |
p. 337
admonitis, ut circa hoc invigilent, & Regem sui interventu Concilij de inhonesta agendi ratione faciant certiorem. Tunc enim Regia correptio cum seria comminatione, non poterit non magnum pro emendatione momentum importare. Sub hoc ipsum tempus, quo hæc scribo, Anno scilicet 1677. decurrebat sacrum Quadragesimæ jejunium Arequipæ, & Præ
Export TEI
dicatores pro morum reformatione, ut moris est, in sacris pulpitis, & plateis sancto pleni spiritu personabant; nec tamen peculiaris aliquis agnoscebatur fructus, sed qui in sordibus erant, insordescebant adhuc, & jumenta suo in stercore putrescebant. Quando ecce mons, ad cujus radices illa fundata est, fumare cœpit, & ex cacumine igniti cineres evomi, & flammęflammæ horribiles apparere. Quid tunc Christiano in populo? Id equidem quod in Ninive Jona sanctissimo prædicante. Abiere odia, in amicabilem concordiam versæ simultates, in connubiale fœdus traducti pellicatus, clamare in templis, & raris pœnitentiæ significationibus supplicationes per publicas vias procedere, neque aliud nisi de morte, & divini judicij adventu proximo cogitari. Et res in eo erant statu, quando postremæ ad nos delatæ litteræ, & quid tandem evenerit, aut sit eventurum, ignoramus. Et tale aliquid in comminatione Regia futurum arbitror, audiens sapientissimum regum dicentem: Indignatio regis, nuntij mortis.
Export TEI
Prover. 16. v. 14.
Proverb. 16. v. 14. Quia videlicet ut Vulcanius mons ignes revomens. Unde id quod sequitur: Et vir sapiens placabit eam. Ubi Versio Chaldaica sic habet: Et vir sapiens extinguet eam, ut
Export TEI
Versio Chaldaica.
potè ignem, ad quem solum spectat extinctio. Et cùm de viro sapiente agatur, ad eos quidem videtur spectare specialiùs, de quibus agimus, & quorum necessariam sapientiam demonstravimus, si quidquam hæc veritatis fulgura valitura.
Export TEI
Export TEI
978
*Et nunc quidem temporis propè ha
Export TEI
Funesta alia pro eodem.
bemus ex præfato gremio unum stricta in custodia ex remotiori Cancellaria ob fœdissimum crimen adductum, quod negat ille, non solùm inter angustias, sed inter miserias plurimas miser & miserabilis constitutus. Circa cujus caussam moveri aliquæ possent, nec leves, nec faciles quæstiones, quas alijs discutiendas relinquo. Et quidquid de illis sit, dedecus hoc tribunali adeò sublimi illatum, provida potuit circumspectione in provisione adhibita præcaveri, sicut & alterius, quem depravati mores inhonorum magis quàm vulgata sanguinis nota reddideruut. Scio obviam futurāfuturam responsionem sic res humanas jampridem fluere, ut bonis admixta sint pessima, neque humanam providentiam omnia posse futura incommoda prævenire. Sed scio etiam etsi non omnia, multa tamen posse, & quandoque ex circumspectionis defectu evenire illa, quæ si fuisset adhibita,
Export TEI
neutiquàm evenissent. Et quidem persuasio illa futurorum damnorum tantùm abest ut excusationi esse queat, quòd ex ea potiùs providentiæ sit subtilitas geminanda. Si enim ita non fiat, malorum profluvio supervenientium obruemur. Rempublicam na
Export TEI
Navis Respublica.
vem esse & prophani & Sacri Scriptores affirmant. Ex prioribus ille, apud quem obvium istud:
Export TEI
O navis, referent in mare te novi
Export TEI
Horatius.
Fluctus. O quid agis! &c.
Export TEI
Ex alijs Divus Gregorius Lib. 17. Moralium
Export TEI
D. Gregor.
Cap. 14. ubi circa navem Petri, de qua Lucæ 5. subtiliter ac profundè discurrit. Scimus autem necessarium esse ut in navem per rimulas aqua subintret. Unde & gubernatoris est providentia necessaria, ne si desit, id accidat, quod idem Doctor sanctus aliàs narrat Lib. 3. Dialog. Cap. 36. Totumque vas navis quassatum magnis fluctibus, ab omni fuerat sua compage dissolutum Rimis itaque patentibus, intravit mare, atque ad usque superiores tabulas implevit navem, ita ut non tam navis intra undas, quàm undæ jam intra navem esse viderentur. Et absorbenda illa proculdubio, nisi magno miraculo periculum evasisset. Juxta hæc ergo etsi futura mala; etsi in navem Reipublicæ intraturæ aquæ, pro hauriendis illis providentia debet gubernantium excubare; aliàs ex eorum incuria se fluctus infundent, & navis peribit, nisi ad miracula libeat inaniter provocare. Iuvat & pro navi & providentia subdere, quod apud Lipsium occurrit Lib. 3. Po
Export TEI
Lipsius.
liticorum Cap. 1. ubi sic ille: Prudentiæ ad omnes res humanas usus: sed ad imperium maximè: quòd sine ea non solùm infirmum sit: sed ausim dicere, nullum. Quis navim mihi dirigat sine ferro, quod affricuit Siderites? &c. Præstat & ex Cassiodoro illud lib. 3. 48. Providentiæ (aliàs Pruden
Export TEI
Cassiodorus.
tiæ) nihilominus est cavere ea, quæ non putantur emergere. Et inferiùs: Non est in mundo, undis humanæ res mutabilitate quatiuntur, & ideò providentia dicitur, ut quæ sunt futura tractantur. Sic ille, ubi deesse aliquid videtur, sed circa quod non est magnæ operæ pretium distineri.
Export TEI
§. II.

§. II.

Export TEI
Percurruntur aliquot Regiorum Auditorum obligationes.
Export TEI
Export TEI
979
*SIt prior illa, de qua pauci curant, dum
Export TEI
pro amicis auctoritatem interponunt suam, ut mercatores illis merces credita pecunia vendant, dum designati Prætores ad provincias tendunt, & ex mercimonio lucra ingentia quæsituri. Sed quidem ut sunt illi in promittendo faciles, ita in solvendo difficiles, ex quo fit ut mercatores magna subeant detrimenta. In quo, si bona procedatur fide, neque in petitione peccatum erit, nec pro restitutione obligatio. Sed verò in viris sapientibus non videtur facilè bonæ fidei excusatio admittenda, cùm scire debeant modum istum agendi aliquam includere coactionem, & quid illam obligationis annexæ consequatur. Potest enim non immeritò existimari merum in eo intercedere, ex illorum genere qui cadere possunt in constantem virum. Cùm enim Auditorum adeò ampla potestas sit, & quotidiana ab ipsis dependentia, timeri meritò eorum indignatio potest, si repulsam dum petunt patiantur. Neque excusari ex eo possunt, quòd licitum |
p. 338
contractum petant, in quo & lucrari possint, cum eo ulteriori commodo captatæ benevolentiæ petentis, quæ illi esse possit non parùm utilis, etiam in ordine ad ea, in quibus mercimonium exercetur. Non inquam ea valet excusatio: Nam experientia constat Prætores, ut in plurimùm perperàm satisfacere creditoribus, ut ipsęipsæ Regiæ etiam capsæ hoc soleant detrimento laborare. Deinde etiamsi possit utilis esse contractus, cùm tamen involuntarius, damna ex eo emergentia non possunt non vim inferentibus imputari, unde & obligatio restitutionis accedit: sicut in compellente ad ludum, juxta dicta Titulo 8. n. 20. In quo & non apparet adeò stricta obligatio: ludens enim ad lucrādumlucrandum & perdendum exponitur, cum ęqualiæquali contingentia: quod tamen ut vidimus, secus accidit in casu præsenti, ubi est perditionis ferè certa conditio. Ut si quis ad ludendum compelleret cum aliquo, cujus major esset nota peritia. In quo eventu nullus erit qui dubitare circa obligationem restitutionis queat, sicut nullus dubitat quando importunis precibus metus adjectus, juxta ibidem dicta. Factum hinc ut cùm petenti cuidam Prætori à mercatoribus merces, esset qui dare vellet nullus, ipse Excellentissimus Prorex se fidejussorem extrajudiciali assecuratione præstiterit, sitq́ue facta traditio; & nescio quem sit res exitum habitura. Et ex præfatis potest sufficienter intelligi quo in loco juramentum Prætorum circa contractus habeatur, quando de illis sic ipsi judices sentiunt, ut & favere & promovere minimè vereantur, ut stet quod diximus Titulo 6. Cap. 1.
Export TEI
Export TEI
980
*2. Circa vestes vitare tenentur, quæ
Export TEI
non decent Senatoriam gravitatem. In quo quidem notatus in nonnullis excessus, dum politissimos volunt civium imitari. Et visus quidam domi adeò indecoro ornatu, ut qui eum non nosset, histrionum quempiam posset reputare. Pro toga ipsis propria multos Auctores cōgeritcongerit Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 4 Cap. 4. n. 22. & seqq. ubi inter alios Chassanæum in Catalogo Gloriæ gent. Parte 1. Considerat. 26. ubi
Export TEI
Chassaneus.
de toga nihil, quæ indicet honorem ipsis deferendum, neque de alijs, pro quibus plura post plures alios, quos allegat, & doctè cōgererecongerere affirmat. Solum Consideratione 23. ex Glossa in l. 1. C. Nulli sicut. Lib. 11. ait togam advocatum demonstrare, sicut vestes alias alios, de quibus ibi. Et Advocatum vestiri debere pro officij sui gravitate & majestate, quod quidem meritò Auditoribus adaptandum. Citat etiam eumdem pro eodem Lib. 7. Considerat. 27. ubi ne verbum quidem. Et Alexandrum ab Alexandro cum Tiraquello Lib. 5. Genial. Cap. 2. ubi & pro instituto nihil, bene tamen Cap. 18. Quidquid de hoc sit, circa quod jam admonui aliquoties non esse multum fidendum Juristarum allegationibus, in quibus Dom. Solorzanum comprehensum nolim: quod ad institutum de vestium honestate & gravitate conducit, ex omnibus potest Scriptoribus ad Regios Auditores derivari, in quibus omnis est decentiæ futurum exemplar. Tertullianus de Pallio Cap. 3. sic scribit: Senex jājam eruditus idem Cato juridicinæ suæ in tempore humerum exertus, haud mi
Export TEI
Tertullian.
nùs palliato habitu Græcis favit. Sic ille. Circa quòd ita eruditissimus Scholiastes: Oratores
Export TEI
P. Cerda.
sanè humero extra togam erant, judices verò intra togam: sic enim decentiùs agebant: atque exseruisse humerum Catonem cum esset cum toga, insolitum videbatur: eo itaque habitu Græcis favit. Sic P. Cerda. Erat ergo toga omnis decentiæ magistra etiam in illa Ethnicismi caligine, ut videant Christiani Auditores, quanto eam debeant studiosiùs custodire, ut dicere eorum quivis possit, quod apud Tertullianum Libro eodem Cap. 6. habetur; De occursu meo vitia suffundo. Ad quos ritè dirigitur illud Theodorici regis verbis Cassiodori Lib. 3. 17. Vestimini mo
Export TEI
Cassiodorus.
ribus togatis, qui scilicet toga gravitati respondeant: Namque erat Romana gravitate digna, uti
Export TEI
Alexander ab Alex.
apud Alexandrum supra, ut pudori meritò sit futurum si Christiana à Romana superetur gravitate. In quo quidem etsi demus lethale peccatum non admisceri; grave tamen in venialium genere non erit qui audeat denegare.
Export TEI
Quale in eo peccatum.
Pro quo sic D. Augustinus Lib. 2. de Sermone Domini in monte Cap. 12. Qui immoderato
Export TEI
D. August.
cultu corporis atque vestitu, vel ceterarum rerum nitore præfulget, facilè convincitur rebus ipsis, pomparum sæculi esse sectator. Sic ille. Pompas autem sæculi à diabolo esse in Baptismi susceptione docemur, ubi qui illum suscipit, Satanæ pompis jubetur renuntiare; quæ & sęculisæculi aut mundi esse comperiuntur. Unde apud TartullianumTertullianum libr. de Corona militis Cap. 13.
Export TEI
Tertullian.
Pompæ diaboli, officia sæculi, in Baptismo inquam ejurata. Pro quo & multi Patres, quos adducit P. Vasquez Tomo 2. in 3. p, Disput. 166. nu. 22. licet circa D. Cyprianum nihil apertè quod faveat, cùm tamen multa apud Tertullianum ipso antiquiorem, & magistrum frequentissimè compellatum. Videndus etiam Sylvester V. Ornatus & Vestes.
Export TEI
Export TEI
981
*3. Circa emptionem, non enim pos
Export TEI
Circa ementes minori pretio.
sunt emere res minori pretio, quàm valeant, quod quidem non tam emere, quàm rapere est. Et nescio qua inexcusabili persuasione possit hoc licitum reputari, in viris præsertim, qui juris non vulgarem notitiam habent, & ignorare justitiæ obligationes nequeunt, & circa ea maximè, quæ quotidiano usu sunt etiam ignorantissimis manifesta. Unum illud videtur dici posse, existimare sic agentes mercatores in pretio excedere, & circa hoc pro sua agere potestate. Sed verò effugium hoc minimè potest subsistere. Nam sic vendere paratos incredibile est cum viris talibus ita se velle gerere, ut pretium excessivum exigant. Deinde vulgare pretium mercium notum omnibus est: neque ad Auditorum quemlibet spectat illud constituere, sed communiter receptum amplexari. Præterquàm quòd mercator iste non potest ab Auditore compelli ut eo pretio vendat alijs, quo sibi vult & urget mercem venditari, ergo neque ut sibi, cùm circa hoc nullo aut divino aut humano privilegio potiatur, & quidem si de excessu ipsi constaret, cùm Reipublicæ teneatur bono consulere, deberet pariter de remedio agere cum Collegis, & supremo Gubernatore. Quod tamen penitus negligit, ut|
p. 339
potè qui revera in eo excessum non extare, neque Reipublicæ incommodum arbitretur. Stat ergo pro restitutionis obligatione irrefragabilis obligatio. Ubi non levis occurrit difficultas
Export TEI
supposita justi pretij distinctione, supremi inquam, medij, & infimi, juxta quod sit illa facienda? Et ut certum statuendum, faciendam esse juxta pretium, quod venditor declaravit sibi esse fixum juxta dictam latitudinem, quia id sine injustitia stare potest, neque ille ad aliter vendendum impelli. Si autem de hoc non constet, juxta medium, juxta receptam scilicet in hac materia doctrinam, cùm de re non agitur diversum successu temporis valorem habitura, circa quod plures agitari solitæ quæstiones. Neque enim verosimile est mercatorem cum Auditore velle summo jure agere. Et licet posset accidere ut infimo pretio venderet, id non est attendendum, quia parum est verosimile, nisi ex circumstantijs aliqua esset verosimilis conjectura.
Export TEI
Export TEI
982
*Et quidem quod de medio pretio
Export TEI
dictum ita videtur uti rationi consonum à Scriptoribus magis supponi, quàm expressè doceri, quod mirum quidem est. Cùm enim asserant reddendam rem furto ablatam, aut aliter apud eum extantem, qui injustè possidet: addunt, si illa jam non extet restituendum valorem. Cùm autem valor seu pretium eam habeat latitudinem, quam diximus, non explicant an juxta supremum futura illa sit, aut aliter computandum: non futurum autem supremum videtur ex doctrina P. Molinæ colligi Disput. 725. nu. 8. ubi ita scribit: Et licet, quan
Export TEI
P. Molina.
do res, quæ in genere suo functionem non suscipit perseverat eadem numero, poßit dominus rationabiliter non esse alia contentus, quàm suas: quando tamen illa restitui non potest, quia jam non existit, certè non minùs compensatur alia æquali in bonitate, quàm valore illius. Immò verò faciliùs tunc attingitur æqualitas reddendo aliam ejusdem speciei & bonitatis, quàm arbitrando pretium, quod intra limites justi magnam habet latitudinem. Sic ille, qui arbitrium in eo futurum asserens videtur planè supponere pretium non futurum necessariò summum. Neque huic resolutioni cen
Export TEI
P. Vasquez.
sendus est contrarius P. Vasquez Opusc. de Restitutione Cap. 5. nu. 77. ubi, cùm præmisisset rem ablatam restituendam esse secundùm valorem, quo à domino esset distrahenda, ita subdit: Quod si nesciatur in quo statu esset eam alienaturus, restituendum est in majori pretio, quod habuit res, quia in eo potuit vendi. Hæc ille, intelligendus enim non de majori pretio intra illius latitudinem, sed comparatione facta ad minus pretium, quod res erat in statu minoris æstimationis habitura; cùm frequenter contingat status hujusmodi variari. Unde & in casu dicto circa reddendum pretium juxta præmissam P. Molinæ doctrinam est adhibendum arbitrium.
Export TEI
Export TEI
983
*4. Auditores nequeunt res, quæ in
Export TEI
subhastatione venduntur, aliquem submittentes, qui suo nomine pretium assignet minus, quàm revera valeant, sibi vendicare, cùm revera credantur futuri, qui pretium adaugeant. Circa quod ita scribit P. Rebellus 2. p. Lib. 9.
Export TEI
P. Rebellus.
Quæst. 7. in fine: Vt nefas est venditori licitatorem interponere ad pretium augendum: sic nefas esse emptori alium, qui contra se licitetur apponere, ex D. Thoma, & Tullio ubi suprà (scilicet 2. 2. q. 77. arti. 1. & 3. de officijs.) Cùm enim simulatus licitator ab emptore appositus multò minùs pretium quàm res valeat polliceatur, ut venditor rem suam in eo foro minùs valere putans viliùs vendat, quis dolum subesse non videat? Sic ille, quem sequitur P. Palaus Disputat. 5. de Iustitia commutativa, Puncto 35. nu. 2. ubi per errorem Iulio, pro Tullio. Ubi quem non est adeò manifesta injustitia, sicut in casu à Nobis proposito. Nam subjiciens licitatorem ut ostendat rem minùs valere, non prohibet quominùs accedere alius possit pretium adaucturus. Quod secus accidit in casu dicto; licet enim Auditoris nomen taceatur, ex circumstantijs satis deprehenditur, quò tendat licitatio dicta, quæ sine notitia tali accedentibus licitationibus alijs frustraretur. Id quod in Iudicibus bonorũbonorum defunctorum potest frequenter accidere, & aliquando constat accidisse. Neque hoc adversatur ijs, quæ citato Capite 4. habentur nu. 43. & 44. cùm tamen valde conformia sint dictis n. 45. ibi enim statuimus justo debere pretio emi: hîc autem de jnjusto loquimur, & oportuit. Quòd si dicas juxta ibi dicta per necessariam consequentiam inferri, quod hîc probamus, sit quidem id verum, oportuit tamen animadversione alia, & quod statutum est auctoritate gravium Scriptorum comprobare, & præcipuè
Export TEI
D. Thomæ.
Divi Thomæ, qui Tullium venditionis prædictæ modum condemnantem adducit. Videri etiam possunt quæ pro Regijs officialibus dicta Tit. 5. n. 16. Ubi & erit qui censeat rationem pro eorum obligatione adductam etiam Auditores constringere, quatenus Regio etiam mandato videntur urgeri circa contractus, & majoribus, quàm Officiales erga suum munus obligationibus urgeantur: cùm etiam bona defunctorum sub Regia recipiantur protectione, ut non minori fide eorum debeat administratio pertractari. Sit hoc ita, si libeat, non equidem multùm repugnabo.
Export TEI
Export TEI
984
*5. Consequenter ad prædicta, do
Export TEI
mos, in quibus habitent, non possunt minori pretio conducere. Neque in ordine ad illas violentijs uti, & solutionem retardare. Id videtur quàm quod maximè exploratum. Videri aliquibus potest domos, quas pro habitatione eligunt, ab ipsis eo pacto ampliùs honorari, & eo respectu, si quidquam de pretio detrahatur, sufficienter compensari. Quæ consideratio fri
Export TEI
vola prorsus est. Ea enim ratione pro omnibus, circa quæ contractatio accidit, posset talis allegari titulus, & Mercatorem, Sertorem, Sutorem, Barbitonsorem, Medicum & alios justo pariter pretio defraudare, & verò pro augendo, quàm pro minuendo pretio potiùs videtur judicandũjudicandum. Majus enim à familia potentium domus accipiunt detrimentum, circa quod nullo illi sunt modo solliciti, ut experientia compertum habetur. Et honor quidem talis est, ut libenter illi domorum domini renuntiarint. Neque mercis est talis ut vendi possit: & ut par pari eo in genere reddatur, domus quidem pulchra, |
p. 340
& ampla habitantem honorat. Inde illud Cassiodori Lib. 7. Formula 5. Prima fronte talis do
Export TEI
Cassiodorus.
minus esse creditur, quale ejus habitaculum comprobatur. Sic ille, ubi & alia ipso digna. Et quidem isti honorabilitatis suæ magnifici laudatores, in eo planè videntur errare, quòd inde honorem quærant, unde potius vituperium aucupantur. Viles etenim: in oculis omnium redduntur turpia hæc, & dignitatis suæ indigna compendia captantes, unde & vocabulis solent ridiculis denotari. Præclarè & circa hoc Cassiodorus Lib. 1. 4. testimonium fidele Cassiodori nomine perhibens de seipso sic locutus: Fuit itaque, ut scitis, militibus venerandus, pro
Export TEI
vincialibus mitis, dandi avidus, recipiendi fastidiosus, detestator criminis, amator æquitatis. Quidnam fuit illi difficile custodire, qui se à rebus alienis decreverat abstinere? Est enim indigni animi signum, famæ diligere commodum, & lucra potiùs odisse caussarum. Sic ille. Ubi lectio alia non Indigni, sed Digni habet, juxta quam meliùs sententia decurrit. Si autem prior sustinenda, pro verbo Odisse aliud reponendum, ut stet aptus sensus: nec commodius, aut verosimilius quàm Adisse: quod cum omni dici proprietate potuit à Cassiodoro, sicut dicitur adire labores, pericula, hæreditatem, &c. ut apud benè Latinos. Sic enim & lucra, dum amantur, nec admittuntur solùm, sed quæruntur. Est ergo sensus indigni viri esse famam diligere, cùm tamen lucra ex caussarum judicialium determinatione quærantur. Quæ sententia non est tantùm ad judiciales actus referenda, ut scilicet ratione illorum lucra captentur: sed ad lucra omnia, quæ à judicibus conquiruntur, quia caussarum sunt arbitri constituti, ob sublimem illam, quam tantoperè æstimandam clamitant, dignitatem.
Export TEI
Export TEI
985
*6. Circa eorum syndicatum, qui mu
Export TEI
nera aliqua publica gesserunt; in quo graviter peccari continget, si ob amicitiam, aut privatum alium respectum impunita delicta relinquantur. Ubi de ijs agitur, in quibus damnum tertij vertitur, & præsertim Indorum, qui fisco ipsi præferendi, sic nostris pijssimis Regibus & volentibus, & jubentibus, cùm de illorum agitur nocumentis. Et quidem Indorum caussam agere, Regis ipsius caussam agere est: ab Indorum enim sospitate Indiarum venit Regium Imperium sospitandum. Quotidie novæ argenti fodinæ deteguntur, quibus Regia possit Majestas splendescere, & contra adversantes sibi armipotentias redarmari. Sed si Indi desint, suis in fodinis delitescet argentum, nihil dum sic cum eo agitur, profuturum. Cùm ergo complicatæ cauisæ dictæ in syndicatu sint finali discussione tractandæ, satis perspicuum apparet privatis illis respectibus gravia posse conscientiæ gravamina à judicibus incurri, & infeliciter devorari. Ubi quidem illud, quod dici solitum de opinione pro amico locum habere non potest, quia in caussis hujusmodi magis ad factum est, quàm ad juris dictamina attendendum: licet facto comperto, suus etiam juri locus tribuendus, & ad id totum ferè reducitur, an is, de quo agitur, debeat aut non debeat solvere ex ijs, quæ administravit, ex quo & videre licet quale possit ijs, qui ex adverso stant, detrimentum generari. Regio scilicet fisco aut miseris Indis, qui paucis se divites æstimant, ea ex parte ditioribus feliciores, si in sua illa tenuitate quieti vivere permittantur. Id autem quod de facto & jure
Export TEI
diximus, cum allusione procedit ad celebrem quæstionem, de qua superiùs circa Proreges §. 5. In qua communis est Scriptorum sensus teneri judicem amplecti opinionem probabiliorem cùm de facto, & non de jure agitur, quia tunc probabilitas ex eo major habetur, quòd una pars meliùs quàm altera suam intentionem probat, testibus scilicet, Scripturis, &c. quam tamen aliqui non esse opinionem dicendam asserunt, si propriè loquamur, ex quibus Joannes Sancius Disput. 44. nu. 51. Vers. In
Export TEI
Ioannes Sancius.
2. statu. Et ratio est quia judex ex justitia obligatur judicare juxta merita caussæ, quæ illi innotescit ex allegatis & probatis, ut videri po
Export TEI
Bossius.
test apud Bossium Tomo 1. nu. 475. Et juxta hæc dicimus in syndicatu Indicorum Prætorum accidere, ubi Iudices vix habent, in quo circa jus laborare oporteat ob rationem dictam, & ita majus est periculum violandæ justitiæ ob respectus memoratos. Itaque aliud est inquirere an aliquid factum sit, de quo si constet, circa sententiam nulla est dubitatio, quia de jure constat: ut solvendum, si non solvit. Aliud quid si de facto constet, circa quod non est clarum jus, unde est locus diversis interpretationibus. Iuxta quod dicta procedunt. Licet autem judicium tale unius non sit, sed integri consessus, potest tamen ille ad se plures attrahere, qui pro sententia sufficiant, & cœco ducatum præbente cœco ex privato affectu, omnes in foveam cadere, ex qua emergere non sit facile, conscientia fluctuante.
Export TEI
Export TEI
986
*7. Si ex affectata libertate Auditor,
Export TEI
Fiscalis, aut alter ex eodem gremio, inurbanè Proregem alloquatur, dum zelare se justitiam, & officij obligationem, Regijq́ue servitij exactum implementum ferventiùs profitetur. In quo grave esse peccatum, ob reverentiam viro tanto debitam, qui Regiam Majestatem repræsentat. Numquàm equidem tali agendi modo opus est, cùm sit ad omnia utilis & necessaria modestia. Neque accommodata est responsio: Ego exequor officium meum. Exequi enim potuit sic locutus officium suum aptiùs & efficaciùs, solidis adductis rationibus verborum moderatione, & animi non exulcerati significatione propositis. Quàm illud apud Cassiodorum dignum effatum Principe! Adesse
Export TEI
Cassiodorus.
debet scientia juris, cautela sermonis; ut nemo debeat reprehendere, quod Principem constiterit censuisse. Opus erit prætereà firmitas animi, ut à justitiæ tramite nullis muneribus, nullis terroribus auferatur. Nam pro æquitate servanda, & nobis patimur contradici, cui etiam oportet obediri. Sic Lib. 6. Formula 5. Ubi priora nectenda postremis: contradicendum scilicet Principi pro æquitate servanda, sed cum cautela sermonis. Quibus & illud consonat quod circa finem: Exerce potestatem Principis, conditione subjecti. In quo quidem & suo debent bono nomini illi consulere, ne censeantur rustici, & ex rusticis paren|
p. 341
tibus procreati, aut quidquam deterius aliud.
Export TEI
Cùm ex præfatis quidam Proregem nescio quibus verbis zelo bono prolatis offendisset, eumque posteà placare studens manus officioso respectu tetigisset, illud inde reportavit commodum, ut id narrans posteà Prorex diceret eo manuum contactu asperas contingentis deprehendisse manus, significans eas aratro assuetas, unde & rusticũrusticum moribus & genere pronuntiavit. In quo quidẽquidem deceptus planè, sed documento alijs, ut juxta Cassiodorum sit in illis nōnon qualiscumque, sed accuratissima cautela sermonis, cùm sciant se conditione subjectos. Funestius aliud exemplum prætereo, quod in Peruvica habetur historia, ejus, qui Proregem primum verbo intemperatè effuso ita commovit, ut pœnam statim fuerit capitalem expertus, à Prorege ipso pugione confossus, ex quo lamentabiles tragædiæ suscitatæ, usquè ad Proregis interitum seditioso in bello, à defuncti fratre triumpho turpissimo decantato. Garcilassus de la Vega. Recentiora alia etiam exempla subticeo, quibus idem probari posset intentum: sed intelligentibus pauca, si ad hæc legenda descendisse contingat.
Export TEI
Export TEI
987
*8. Vitandæ inter Togatos rixa
Export TEI
rum occasiones, quæ ex verbis inordinatè prolatis, sicut de hæresibus dixit aliàs Divus Hieronymus, oriri solent. Indignissimum quidem est viros tales ad pugnam, etiamsi pugnis tantùm sit ineunda, venire. Temperatè quidem loquendum; sed intemperatiùs prolata verba temperatè sufferenda, ne si veniatur ad manus, ij, qui in oculis omnium sunt tamquàm primaria Reipublicæ lumina, ludibrio ejusdem exponantur, fiantq́ue fabula populorum. Lego apud Lipsium de Magnitudine Romana lib. 4. Cap. 2. quod ejus verbis non fuerit ingratum excepisse: sic enim ille: Illos si inspicias, qui
Export TEI
I. Lipsius.
propriè sedebant ad clavum, proh Deus! quanta gravitas, sapientia, majestas? Vt qui ordinem eum ex regibus constare dixit, unus veram ejus speciem cepisse Livio videatur. Is fuit Cineas legatus Pyrrhi:
Export TEI
Livius. lib. 9.
Ad regem redijt, & interroganti, quid de hostium sede sentiret: Vrbem templum sibi visum, Senatum regum esse concessum fatebatur. Sic ille. Fateor Senatores nostros non illa, qua Romani majestatis gloria coruscare: Senatores tamen Regij sunt, & quod de humano est minùs splendore, Christianæ professionis excellentiam non adæquare modò; sed & superare compertum. Quomodo ergo indignissimum, & indecorossimum non sit, si Viri tales pugnis se impetant, & honoris sui adeò prodigi corrixantur? Sed, ut dixi, harum indignitatum pericula linguæ moderatione antevertere curandum utrimque est: pro quo & nuper dicta faciunt: quandoquidem eorum dignitas condigna debet reverentia tractari, in quo alijs debent exemplo prælucere, facilè enim, dum apud seipsos contemptibiles sunt, ut modus collocutionis ostendit, poterunt ab alijs haberi contemptui. Geminæ illæ Regiorum ministrorum dotes, de quibus num. præced. Scientia juris, cautela sermonis, huc etiam advocandæ. Quod enim cautela dicitur, specialem innuit curam circa sermonem, viris sapientibus, & juris apprimè conscijs necessariam. Pro quo & Siracides sublimiori testimonio adest dicens: Est tacens qui invenitur sapiens: Eccli. 20. v. 6.
Export TEI
Ubi Syrus Interpres sic habet: Est qui quando tacet, cogitat sapiens. Circa quod sic P. Cornelius. Q. d. Est sapiens, qui dum tacet, cogitat sapienter quid agere, quid loqui, vel silere debeat. Sic ille, quibus benè in Sapiente designata cautela sermonis. Et id quidem ad eum etiam referendum, quem verbum intemperatè prolatum potuit offendere: nam & ille debet sapientiam suam tacendo reddere ampliùs manifestam, vel temperato responso, quod erit sapientiæ efficacius argumentum. Circa quod iterum Siracides audiendus, sic enim ibidem v. 29. Sapiens in verbis producet seipsum. Ubi non solùm patientiæ meritum apud Deum ostenditur, sed magnum illud commodum quod viri sapientes, de quibus agimus, possunt moderatione linguæ reportare. In Græco enim textu verbo Producet respondet προὰξει, Proaxe; id est, Promovebit. Unde & Tigurina habet Provehet. Circa quod sic citatus Interpres: Oppo
Export TEI
Idem.
nit stulto mendaci sapientem veracem, qui suo sermone vero & prudenti seipsum promovet, ut placeat magnatibus, ab eisque ad honores, & regimen exaltetur, uti contigit Iosepho, Danieli, Mardochæo, Esdræ, Nehemiæ, & alijs. Sic ille juxta id, quod sequitur vers. eodem: & homo prudens placebit magnatis. Sic enim usu venit, ut ex Regijs Audientijs earum eligantur Præsides, immò & ad Ecclesiæ sublimiores Cathedras provehantur.
Export TEI
Export TEI
988
*9. Peccare graviter Togati possunt,
Export TEI
Circa injustas defensiones.
dum in litibus, quæ apud Ecclesiasticum tribunal habentur, partem aliquam etiam contra Religiosos promovendam assumunt, ut & Advocatos, Assessores, & judices precum importunitate fatigent, ut miraculum reputari debeat, si pars adversa post tempestates hujusmodi ad justitiæ valeat portum pervenire. In quo quidem validiores feminæ, vel quia uxorum amicæ, vel respectu alio, non quidem turpi, nisi quatenus ad omnem justitiæ transgressionem, in viris præsertim talibus, se extendit turpitudo 1. Tim. 3. v. 8. Turpe lucrum
Export TEI
sectantes 1. Pet. 3. v. 2. Turpis lucri gratia. Sic & turpe patrocinium, ut dixisse contingat medium corpus pro eo addicendum inferno. Et quid hoc turpius, etiamsi ludicrum, & per exaggerationem, non solùm verbo, sed scriptione firmatũfirmatum? Quid si alius pro sententia urgens judicem, ipsi dicat ut illam sine remorsu conscientiæ proferat, nam quod ad hoc forum spectat, supra se ipse assumit, cùm is sit, qui circa caussam, de qua agitur, possit securissimè judicium interponere, & probabilem opinionem facere? Cùm tamen revera caussa talis fuerit, ut judex non obstantibus his & alijs validissimis instantijs se in utroque foro constrictum recognoverit ad sententiam contra omnes illas pronuntiandam. Est ergo cur formidare Domini possint, ne quod ab uno eorum de medio est dictum corpore, ad totum, & ad animam pariter extendatur. Quod ne sic accidat Deum enixè oro, pro quorum, ut per viam salutis incedant, excitanda cura, hæc non mea, |
p. 342
sed sublimioris Cathedræ documenta propono. Et quidem qui ita in caussis, quæ ad eos directè non spectant, se gerunt, non obscurè ostendunt in alijs ad ipsos spectantibus sibi similes inveniri. Quod illis Judex judicum Deus exprobrat terribilis interminatione judicij Psal. 81. cujus initium: Deus stetit in synagoga Deo
Export TEI
rum: in medio autem Deos dijudicat. Ubi de judicibus esse Sermonem communis sensus Patrum & Interpretum firmat. Quia verò Deus in synagoga eorum stare dicitur, videntur specialiter Regiæ Audientiæ designatæ, sive ut alibi, Parlamenta, aut Concilia; unde conventus, aut consessus judicum docti explicant. Est autem in HebręoHebræo nomen Dei ‎‏אלהימ‏‎ Elohim, habetq́ue illud specialem energiam, ut exponit Cardinalis Bellarminus sic dicens: Deus, inquit,
Export TEI
Cardin. Bellarmin.
stetit, id est semper aßistit præsens invisibili majestate in synagoga Deorum, id est, in conventu & consessu Iudicum, dum caussas populi judicant: & dum illi judicant populos, Deus in medio eorum præsens aßistens judicat ipsos Iudices.
Export TEI
Export TEI
989
*Sequitur quod ad præsens specia
Export TEI
Peculiaris comprobatio. Idem.
lius spectat institutum: Vsque quò judicatis iniquitatem, & facies peccatorum sumitis? vers. 2. Circa quod sic citatus Scriptor: Facies, sive personas peccatorum accipitis: hinc enim oriuntur iniqua judicia, quia Iudices non attendunt ad merita caussæ, sed ad gratiam hominum divitum & potentium (adde & divitum etiam feminarum) qui hoc ipso peccatores sunt; quòd cupiant à Iudicibus gratiam suam justitiæ anteponi. Porrò sumere faciem alicujus in judicio, nihil est aliud nisi talem sententiam ferre, non qualem justitia exigit, sed qualem requirit amicus, vel benefactor, vel cognatus. Et hoc ipsum est respicere in faciem hominis, non in regulam justitiæ. Sic Eminentissimus non minus Sapientia, quàm splendore dignitatis Interpres. Ut & hinc agnoscant Iudices, Deum suo in judicio eorum facies non esse sumpturum, id est, dignitatis respectum habiturum. Nulla quidem facies Luciferi facie pulchrior, naturæ sublimitate perspecta: & tamen illam in judicio non sumpsit Deus: pro quo & sequitur: Vos autem sicut ho
Export TEI
Psal. 81. v. 7.
mines moriemini, & sicut unus de Principibus cadetis. v. 7. quod de Diabolo, cum Hieronymo, Augustino, Theodoreto & Euthymio exponit qui suprà. Ubi & quod dictum circa faciem peccatorum, ad facies etiam feminarum advocandum, ne scilicet illas attendant Iudices, ut vel ea de caussa judicium pervertant, aut earum sumentes defensionem pro perversione in alijs
Export TEI
Audientiæ Limanæ laus.
adnitantur. Finio & claudo quæ ad Audientias spectant, cum singulari Limanæ hujus præconio, in qua modò est quod laudetur multùm, ob verè Christianum in ejus Senatoribus agendi modum. Utinam sit illud felici successione perpetuum; sic enim & illud quod est optandum maximè, & apud Cassiodorum occurrit Lib. 3. 34. poterit obtineri: Nullum denique op
Export TEI
Cassiodorus.
primi iniqua præsumptione patiatur, sed omnes cogat ad justum, unde semper floret imperium. Sic ille.
Loading...