Avendaño: Thesaurus Indicus

209

*CIrca hoc P. Terilllus Quæst. 9. duas

Duæ P. Terilli Assertiones.

statuit Assertiones, quarum Prima est tenoris sequentis: Intellectus ex imperio voluntatis flecti potest ad assensum præbendum illi parti contradictionis, quæ exercitè est & signatè creditur minùs probabilis, reiecta parte probabiliore: modò motiua fundantia probabilitatem sint dißimilia, & pro priori ad omnem affectum & assensum vni parti peculiariter affixum, sint & credantur inæqualia. Secunda sic habet: Voluntas flectere potest intellectum in assensum partis minùs probabilis, & si maior oppositæ partis probabilitas sit eiusdem rationis cum minore alterius probabilitate. Sermo est de probabilitate antecedente & affectum ad vllam ex partibus oppositis. Sic ille, qui differentiam illorum torminorum signatè & exercitè ita explicat vt signatè dicatur motiuum minus, quatenus creditur absolutè minùs allicere: exercitè autem quatenus reuera minùs allicit, sed sine dicta credulitate. In vtriusque autem probationem latè excurrit, existimans quæstionem hanc multùm conducere ad resolutionem quæsiti principalis. Et idem asserit, sed non probat P. Esparza Tomo 1. Lib. 3. Quæst. 23. Arti. 4. ad 1. Quia verò resolutio iuxta dicta Sect. præced. videtur indubitata.

Export TEI

210

*Dicendum absolutè repugnare assensum

Export TEI

Resolutio negans & pro ea euidens fundamentum.

huiusmodi. Constat ex adductis rationibus, quæ pro hoc sunt vrgentiores. Deinde, vbi probabilitas est manifestè maior, intellectus necessitatur ad assensum circa illam, ita vt absolutè dicet esse talem, & consequenter partem oppositam esse similiter minùs probabilem; ac proptereà illam esse similiorem vero ac proximiorem, hanc minùs similem & propinquam. Ergo repugnat absolutus assensus circa istam. Patet consequentia, quia per absolutum assensum statuitur esse absolutè veram. Manifestè autem repugnat censeri verum aliquid absolutè, & solum proponi vt parùm verosimile ac illi propinquo; & tale iudicari, stantibus eisdem motiuis, & nulla facta circa illa variatione. Vnde ad imperium voluntatis nequit haberi confugium, quia per illud variatio in motiuis nulla resultat, neque caussa esse potest, vt in intellectu repugnantia iudi ciorum valeat inueniri. Qui discursus, cùm videatur euidens, non est cur alium adijciamus, sed operæ pretium tamen esto fundamenta Auctoris præfati cum discussione proponere, ex quorum solutione veritas à nobis stabilita amplius elucescat.

Export TEI

Fundamenta positionis oppositæ proponuntur, & diluuntur.

Export TEI

211

*PRimum desumitur ex mysterijs fidei,

Export TEI

1. argum. ex mysterijs fidei, quibus discredunt multi. Act. 17,.

quæ licet sufficienter proponantur, non impediunt assensum contrarium, pro quo extat Scripturæ auctoritas Act. 17. vbi prædicante Paulo multi non crediderunt, credente Dionysio Areopagita, & muliere Damari: cum quibusdam alijs. Ex quo habetur compertum fidei mysteria sufficienter fuisse proposita, aliàs temerè duo præfati & alij credidissent. Tunc sic. Nulla motiua errorum & hæresum relatè ad motiuum sufficiens credendi, tantæ apparentiæ sunt, quantæ est motiuum minùs probabile relatè ad motiuum oppositum probabilius. Ergo stare potest assensus circa illud.

Export TEI

Respondeo Athenienses ex praua dispositione

Export TEI

Dispositionem diuersam in caussa esse, vbi de Atheniensibus prædicante D. Paulo.

non exactum de mysterijs à Paulo prædicatis formasse conceptum, nec euidentiam credibilitatis inspexisse: in ijs autem, qui crediderunt melior dispositio gratiæ beneficio extitit, & specialius Dei lumen: quod cùm adest, impossibile est, vt circa errores assensus habeatur, nisi fortè cum egregia temeritate, & singulari obstinatione, licet fides libera sit quoad exercitium & specificationem, vt docet P. Suarez cum laude accura|

p. 61

tissimi & longè eruditissimi, adductus Disput. 6. de fide. Sect. 6. De exercitio enim dubitari nequit, cùm sit actus liber, & præeuntem habeat piam voluntatis affectionem: de specificatione item, quia potest quis non ita attendere ad euidentiam credibilitatis, & ita errori proposito assentiri. Quòd autem stante persuasione euidentiæ credibilitatis nequeat stare assensus circa errorem, ex eo liquet, quia eo ipso error proponitur vt incredibilis, cùm illi oppositum euidenter credibile sit: circa euidenter autem incredibile stare assensus nequit credibilitatem præseferens.

Export TEI

212

*Nec satisfacit quod dicitur cum credi

Export TEI

Cum euidentia credibilitatis assensum contrarium fidei esse non posse.

bilitatis euidentia, & summa fidei certitudine stare posse erroris credibilitatem fide formidolosa, aut vnam partem prudenter credibilem super omnia, aliam verò aliqua fide formidolosa & imprudenti affirmabilem. Non inquam satisfacit, quia fides illa formidolosa & imprudens talis est, vt proprius & absolutus assensus sit respondens prædictæ credibilitati; formido enim stare cum illa potest, vt in fide humana & opinione constat. Atqui assensus absolutus repugnat circa rem euidenter incredibilem: Ergo &c. Deinde, etiam si admittamus assensum imprudentem, in homine temerario & præcipiti errorem deuorante; in negotio præsenti, vbi de licita opinionum sequela agimus, nullius id momenti est; nam ad opinionis amplexum assensus prudens requiritur: vnde fundamentum pro amplexu tali ab omnibus admissum & passim inculcatum, illud est, sic agentem prudenter se gerere, vnde & licitè operari.

Export TEI

213

*Sed instatur, quia aliàs nemo peccare

Export TEI

Instantia ex formali hæresi disiecta.

posset formali peccato hæresis. Probatur. Quia in primis tales non sunt, quibus mysteria fidei non sunt ita proposita, vt talis propositio sufficiens sit ad errorum, pro quibus etiam suæ apparentes rationes extant, tenebras depellendas. In ijs autem, qui à fide exciderunt, & obstinati sunt, ideò hæresis formalis & inexcusabilis existit, quia assentiuntur erroribus, postquàm fidei mysteria sufficienter illis sunt proposita, & in sensu composito cum motiuis potioribus pro mysterijs fidei suis erroribus pertinaciter adhærent. Quòd si quando erroribus assentiuntur, potiora illa motiua non vrgent, & suam vim non exercent, quia ad illa non attenditur, formalis hæresis esse nequit. Ad quod negatiua est responsio: concedo enim quod de ijs dicitur, quibus non est Catholica fides sufficienter proposita: in alijs autem hæresis formalis ex eo contingit quòd rebelles sunt lumini, nolentes attendere ad ea, quæ ipsos, cùm voluerunt attendere, Catholicos reddiderunt, prauo aliquo affectu dominante, & caliginem obducente.

Export TEI

214

*Secundum. Temerè iudicans ideò, quia

Export TEI

2. fundamentum ex temerario iudicio.

non obstantibus motiuis potioribus pro iudicio contrario, minùs efficacibus assentitur. Sic maritus zelotypus sæpè temerè iudicat de vxore ob minimum aliquem defectum in ea notatum, neque deponit illud iudicium quamuis & viri graues ostendant insufficientiam motiui, & ipsa vxor maxima probitatis argumenta præbeat, sic etiam qui graues cum alio inimicitias gerit, sæpè adduci non potest quin credat suum inimicum animo ficto amicitiam petere vt ipsum circumueniat; quamuis motiua longè probabilissima in contrarium afferantur.

Export TEI

Ad hoc argumentum tres, quæ adhiberi pos

Export TEI

Responsio alijs præferenda ex immoderantia affectus.

sunt, adiungit responsiones, & duabus relictis prioribus, cum earum impugnationibus, tertia, quæ & verosimilior, ex eo iudicium esse temerarium statuit, quia voluntas non dat locum rationibus in contrarium, sed illas absolutè reijcit, & imperat assensum: cùm tamen antequàm iudicium ferat teneatur rationes contrariæ parti fauentes inspicere & ponderare. Contra quam sic arguit. Primò quia homines sæpè audiunt rationes in contrarium, sæpè illæ veniunt in memoriam nolentibus, sæpè memoria illarum, vtpotè proximè impositarum, est inimpedibilis: intellectus tamen persistit in suo iudicio temerè concepto. Secundò, quia adhuc iudicium hoc non esset intrinsecè, sed solùm extrinsecè temerarium, quia iudicium etiam probabile & prudens prohiberi potest donec aliqua peculiaria in contrarium examinentur, quamuis illorum examen necessarium non sit ad ferendum iudicium intrinsecè prudens. At nos loquimur de iudicio intrinsecè temerario, contra rationes validissimas in contrarium.

Export TEI

215

*Verùm his non obstantibus sustineri præ

Export TEI

Quæ defenditur obiectis depulsis.

fata responsio potest, verè enim ita accidit vt homines iudicantes temerè rationibus in contrarium etiam validis locum non præbeant, impotenti aliquo affectu insanabiliter occupati, qualis est zelotypia, quæ dura vt infernus, Cant. 8. & sic aliæ. Vnde prior non vrget obiectio: etsi enim motiua prædicta recurrant, ex indispositione animi inefficacia redduntur, & prius illud validius iudicatur. Neque secunda, nego enim iudicium tale non esse intrinsecè temerarium, quia dum motiuis validissimis, quæ obijciuntur, negatur locus, id sine temeritate non accidit: neque motiuum illud prius, etsi validum, pro illo stare iudicetur, ita sustineri debet, vt alijs obstruatur ianua; cùm sit experientia notissimum homines circa ista solitos hallucinari, cùm præsertim impotens aliquis, vt diximus, affectus dominatur: vnde non est eadem ratio, cùm probabilis & prudens assensus prohibetur, negamus enim temerarium esse tale, etsi illum elicienti forsitan talis videatur.

Export TEI

216

*Tertium, (& est Secunda apud Auctorem

Export TEI

3. ex D. Thomæ doctrina circa imperium voluntatis erga rationem.

ratio) ex D. Thoma 2. 2. q. 17. art. 6. ad 1. vbi expressè asserit quòd ratio eodem modo imperat sibi circa actus obscuros, sicut voluntas mouet se ipsam. At ratio iuxta ipsum ibidem arti. 1. in Corpore, non aliter imperat sibi; quàm præsupposito actu voluntatis. Ergo intellectus ex mente S. Thomæ ita subest imperio voluntatis circa assensum dependentem ab obiecto obscuro, sicut voluntas mouet se ipsam: Atqui voluntas ita mouet se ipsam, vt inter æqualia eligere possit, modò illa secundùm quid excedant se ipsa inuicem, vt clarè constat ex natura liberi arbitrij. Ergo & mouere similiter intellectu potest, stante eôdem excessu respectu illius. Consonat id, quod habet idem S. Doctor loco citato in Corpore, scilicet in assensu & dissensu circa ea, quæ non conuincunt intellectum, illos imperio voluntatis subiacere. Sicut etiam quod docet Quæst. 14. de veritate art. 1. datum superiùs num. 206. vbi stante commodo si |

p. 62

assentiatur, affirmat posse per voluntatem determinari. Atqui ita contingere potest, vt scilicet intellectus aliquid non esse illicitum suo assensu confirmet: sic enim iudicando liberatur quis à grauissimo conscientiæ onere, quo grauatur, si aut suspendat omne iudicium, aut flectat intellectum ad assentiendum parti probabiliori.

Export TEI

Respondeo in priori loco comparationem esse,

Export TEI

Commoda illius explicatione fit satis.

sed conuenienter accipiendam, inter intellectum & voluntatem, vt non penitus id possit circa ipsum, quod circa se potest, etiam de actibus obscuris loquendo, ipsa enim malum amplecti potest, nec tamen suo imperio flectere intellectum potest vt bonum iudicet, quod tale non est. Item, voluntas non ita imperat sibi, vt semper eligere bonum aliquod liceat, ex quo implicatio sequeretur: sic supposita intentione finis, nequit bonum amare, quod eius consecutioni repugnat: & posita intentione prædicta, non potest amorem circa bonum vtile suspendere, quo est illud, quod intenditur, obtinendum. Ergo similiter dicendum est non posse in casu nostro assensum imperare ex quo repugnantia vt iam vidimus, apertissima resultaret. Item. Doctrina S. Doctoris verum habet communiter loquendo; non ita in casu speciali, pro quo ipsum aliter sentire iam vidimus citato nu. 206. Vbi & responsio habetur ad secundam auctoritatem. Circa Tertiam dico scrupulum omnem sine assensu absoluto cessare, quia sine illo potest quis opinionem minùs probabilem amplecti, iuxta dicta: quo euentu, licet non datur assensus absolutus, datur æquiualens, quia eodem modo operatur quis, ac si opinionem dictam esse verissimam iudicaret. Neque plus sibi vult S. Doctor, cùm assensus absolutus nullo modo esse necessarius possit, de quo dictum nu. 208.

Export TEI

217

*Quartum à priori (tertium apud Aucto

Export TEI

4. Ex absoluta potentia ad imperandum in voluntate sola.

rem.) Quia sicut singulæ potentiæ corporis non solùm sibi, sed toti corpori deseruiunt. v.Verbi g.gratia, sicut oculus videt corpori: ita etiam singulæ potentiæ animæ, vti aduertit S. Thomas 1. 2. q. 17. art. 5. ad 2. non solùm sibi, sed omnibus alijs potentijs deseruiunt: sic intellectus & sibi & voluntati, omnibusque alijs potentijs intelligit: etiam voluntas & sibi, & omnibus alijs vult quæcumque ad illas spectant. Cùm ergo non sit nisi vna potentia libera in homine, nempe voluntas, ad illam spectat determinare indifferentiāindifferentiam aliarum potentiarum circa obiecta illarum: Atqui si intellectus (& quælibet alia potentia necessaria), pari cum voluntate libertate potiretur, posset vtique se determinare ad admittendum quodlibet motiuum probabile relicto probabiliore, quia in qualibet inueniret suum motiuum, nempe bonum apparens. Ergo de facto &c.

Export TEI

Respondeo concessa Maiori: circa Minorem

Export TEI

Responsio clara hypothesis declaratione.

autem dictum n. 204. quòd scilicet in hypothesi illa intellectus esset voluntas, & idem est de potentia qualibet. Duæ sequentes apud illum probationes nihil vrgent, ijs suppositis, quæ dicta sunt Sect. præced. circa motiuum minus probabile stimulans ad assensum, & probabilitatem etiam in conflictu conseruatam.

Export TEI

218

*Tandem pro Assertione 1. sic arguit: In

Export TEI

Vltimum ex violentia, quam intellectus & voluntas paterentur.

tellectus inter motiua opposita constitutus suspendere potest omne iudicium; ergo flecti potest ad assentiendum vtrilibet: alioquin cogeretur subire magnam violentiam, & deteriùs se haberet, quàm si esset indifferens ad assentiendum vtrilibet. Consequentia probatur ex ijs, quæ habet n. 6. Nam intellectus ex se magis abhorret à suspensione iudicij, quàm ab assensu vllius ex partibus contrarijs: nam vt suspendatur iudicium, intellectus violenter detineri debet ne amplectatur vnũvnum eorum obiectorum, ad quorum assensum stimulatur: atque ita duplicem sustinet violentiam, cùm vnam tantùm subeat si alterutri parti assensum præberet. Post hæc addit Auctor sic: Considera hoc argumentum in paritate voluntatis ad duo bona opposita solicitatæ, & se violenter detinentis ab vtriusque persecutione & genuinam eius vim intelliges.

Export TEI

Respondeo concesso antecedenti negando

Export TEI

Negatur euidenti reddita ratione.

consequentiam, & ad id, quod de violentia dicitur similiter nego illi locum esse in casu dicto, quia neque vna est, neque duplex, in suspensione dicta, quæ non est à principio extrinseco, sed à voluntate: vnde & voluntaria, iuxta definitionem voluntarij, quod est à principio intrinseco cum cognitione, & quidem respectu assensus circa minùs probabile in conflictu dicto, id euidentiùs est cernere, quia in intellectu inclinatio nulla est ad eliciendum assensum, dum probabilius occurrit, & ita neque in voluntate. Quod autem additur de voluntate ad duo bona solicitata, nullius momenti apparet: si enim ipsa electionem suspendat pro sua libertate, violentia ibi nulla est, vt diximus: Si ab extrinseco, à Deo inquam nolente concurrere, alia est ratio, sed quæ ad præsens non spectat institutum.

Export TEI

219

*PRo illius declaratione sic dicitur Consti

Export TEI

Exemplum existentis in biuio pro Assertione.

tutus in biuio à duobus fide dignis interroget quænam duarum viarum ducat ad metam. Iam alter eorum dicat viam A. rectè ducere, & viam B. à meta deuiare: alter è contrario. Rursus vterque inter se verum dicere, idque ex propria experientia centies repetita didicisse. Ponamus insuper alterum illorum aliqua ratione alterum excedere, & antecedentibus omnibus pensatis vnius auctoritas appareat nonnihil alterius auctoritatem superare. Tunc ait itinerantem ex imperio voluntatis posse credere viro fide minùs digno, reiecta auctoritate viri fide dignioris. Addit extra casum huiusmodi locum non habere assertionem, quia dempto casu auctoritatis nixæ simili experimento, motiuum fauens vni parti necessariò dissimile est motiuo partis oppositæ. Assertionem ergo sic declaratam probat.

Export TEI

220

*Primò à paritate voluntatis, quæ non

Export TEI

1. Obiectio à paritate voluntatis, cui iam factum satis.

solùm eligere potest inter motiua æqualia, siue illa sint dissimilia, siue similia, maximè quando melius est alterutrum eligere, quàm vtroq;vtroque carere, de quo apud ipsum Quæst. 8. sed etiam ex duobus obiectis inæqualibus, quod minùs est in bonitate, circa quod latè excurrit, Marcori, & P. Vasquez sententia refutata. Ex eo autem |

p. 63

asserit conuinci intentum, quia indifferentia intellectus ad assentiendum vero apparenti dependet ab imperio voluntatis, & per omnia proportionatur eius libertati in ordine ad intentionem & electionem boni. Vbi reassumitur quod dictum nu. 217. de hypothesi libertatis imperio voluntatis subiectæ, & quia de hoc iam dictum, ad alia transeundum.

Export TEI

221

*Secundò ergo probat. Nam potentiæ

Export TEI

2. Ex subiectione potentiarum imperio voluntatis.

subiectæ voluntati, ita illi subduntur, vt ab ipsa determinari possint ad minus bonum relicto maiori simili. Sic etsi oculis melius hic & nunc viriditatem terręterræ, quàm alterius intentionis aspicere possum, voluntas potest eos conuertere in viriditatem intensionis minùs congruæ, immò potest cogere ad contemplandum obiectum illis noxium. Idem valet de potentia loco motiua, alijsque similibus. Ergo & de intellectu, qui in ordine ad obiectum obscurum non minùs subditur voluntatis imperio quàm potentia visiua aut quæuis alia, præsertim quando ex imperio commodum aliquod potest intendi.

Export TEI

Respondeo concesso antecedenti negando

Export TEI

Fit satis discrimine circa intellectum assignato.

consequentiam, & ad probationem dico intellectum supra potentias alias habere excellentiam peculiarem, vnde non est in omnibus cum alijs potentijs despoticè subiectis componendus, Sic cùm voluntas suo facere possit imperio vt oculi clarè videntes obiectum aliquod, ab eius contemplatione desistant, aut ijs clausis, aut ab eôdem auersis, circa intellectum simile exercere nequit imperium, vt ex D. Thoma vidimus num. 206. & est experientia notissimum, atque ex decursu probationum liquet, cùm solùm circa obiecta obscura imperium voluntatis dicatur præualere. Neque id mirum, cùm in potentia imaginatiua id videre liceat, quæ circa obiectorum cognitionem cohiberi nequit, etiamsi id summis conatibus accuramus.

Export TEI

222

*Tertiò. Si itinerans, de quo dictum

Export TEI

2. Ex itinerante viæ ignaro.

ponatur necessitatem habere iter conficiendi & continuandi, eo quòd nisi tempore præfixo perueniat ad metam, magnum illi immineat malum; in tali casu ille efficaciter intendit peruenire ad metam, ad quam peruenire non potest nisi rectam viam teneat, quam tamen hîc & nunc à deuia certò discernere non potest. Ergo cùm efficaciter intendat finem, eligere potest aliquid ex medijs propositis. At nihil est in vlla illarum determinatè sumpta, quod derterminet voluntatem ad illam eligendam præ altera: nam intentio finis non necessitat ad electionem medij, quod fortassè est inutile, contempto medio, quod fortasse est vtile. Ergo liber est ad ineundam viam B. relicta via A. Non potest autem eligere viam B. vt medium, nisi credat illud esse vtile, & speret se per illud ad metam peruenturum. Hoc autem nec credere, nec sperare potest, nisi iudicet viam B. esse rectam, & viam A. deuiam. Ergo voluntatis imperio determinari intellectus potest ad credendam partem antecedenter minùs probabilem.

Export TEI

Respondeo inprimis casum videri impossibi

Export TEI

Ex acta responsio & doctrinalis.

lem, quòd scilicet testis vterque sit fide dignus, eadem, aut pari fide, & iureiurando experientiam protestatus: manifestum enim est alterum ex illis mentiri, sic autem mentiens & peierans quomodo esse dignus fide queat? Nec dici potest itinerantem latere huiusmodi hominis qualitates, qui enim tales sunt non difficile agnosci possunt, si ad eorum agendi & loquendi modum attendatur. Sed sit ita vt proponitur, in tali casu & intentione continuandi iter, nego assensum credulitatatis absolutum & rationabilem esse posse circa dicta prędictorumprædictorum; & multò id potiùs circa eum, cuius est minor auctoritas. Et quidem argumentum videtur inferre contrarium, scilicet posita necessitate continuandi iter, eius dictum esse præferendum, qui nonnihil quoad auctoritatem excedat, sic enim meliùs credere & sperare potest se ad metam peruenturum. Ast cùm nonnihil tantùm videatur excedere, pro nihilo habendum in ordine ad absolutum & rationabilem assensum eliciendum. Quibus se habentibus hoc modo, necessitatus ad continuandum iter, subsistere aliquantulùm debet, & expectare indicem certiorem: quandoquidem secus faciens, contingere poterit, vt cùm se metam tenere putabit, ab ea quam longissimè absit, & remetiri longum debeat spatium, incommodis geminatis. Quòd si spes indicis melioris non sit, dictum eius, qui est in auctoritate superior, etiamsi parùm, amplectatur; non quidem credens absolutè verum, sed vero aliquantulum similius, & sub eo dubio se discrimini errandi committat. Quòd si errasse contingat, is certè est itinerantium labor, dum sine duce inprudenter se periculo errandi committunt: vel si imprudentia absit, vt in Ioseph misso à patre, dum erraret in agro, de quo Genes. 38. inter incommoda illud est iter agentium numerandum.

Export TEI

223

*ERit fortè qui videns vnica nos tantum

Export TEI

Plura argumenta non reddunt oppositam sententiam firmiorem.

modò vsos probatione, & pro aduersa sententia plures adductas, illam minùs habere roboris, hanc tamen robustiorem censeat, cùm tot videatur firmamentis communita. Sed næ ille à vero longiùs obsistet, vna enim irrefragabilis ratio præ multis illi aduersis æstimanda; præsertim si omnes illæ ad vnum ferè tendant, & replicatio potiùs quàm diuersitas in illis videatur, vt in adductis videre licet. Probatio nostra ex eo processit

Export TEI

Ratio validissima contra illam.

quòd stante assensu euidenti circa probabilitatem maiorem, eo ipso id quod minùs probabile apparet minùs etiam verosimile & propinquum vero iudicatur, vnde nequit absolutus stare assensus circa illud, quia ratione illius absolutè iudicatur verum, cùm alias parùm verosimile & propinquum vero censeatur, in quo est aperta repugnātiarepugnantia. Cui rationi consonat ea, quam sibi Auctor obijcit n. 26 in hunc modum: Qui assentitur alicui propositioni, absolutè credit eam esse veram, & oppositam falsam; ergo qui assentitur vni non potest simul existimare oppositam esse probabiliorem seu verisimiliorem; alioquin crederet simul opinionem, quam reputat falsam, esse probabiliorem & verisimiliorem alia, quam verāveram iudicat; quod est impossibile; quia iudicare aliquāaliquam opinionem esse probabiliorem aut verisimiliorem altera, est credere illāillam esse altera veriorem. At quod creditur falsum, non potest simul credi verius eo, quod absolutè verum |

p. 64

creditur. Ergo intellectus non potest opinari de parte, quam credit minùs probabilem.

Export TEI

Respondet concedendo totum de apparentia

Export TEI

Euasio adiecta efficaciter præclusa.

concomitante & consequente assensum. De antecedente autem dicit aliquem de consequenti existimare posse cum formidine aliquid esse verum, quamuis pro priori reputaret oppositum esse probabilius. Nec mirum, quia cum multa falsa sint probabiliora veris, existimat hoc particulare obiectum esse vnum ex probabilioribus, quæ falsa sunt. Quæ quidem responsio cùm adeò difficilis appareat, eo ipso videtur præsenti non congruens instituto. Vbi de licita opinionum sequela ampliùs stabilienda agimus, vt superiùs dicebamus, pro quo difficiles non sunt assumendæ doctrinæ, vnde aduersantes maiorem obstrependi occasionem valeant vsurpare. Deinde, si doctrina illa esset generaliter admittenda, ex ea fieret opinionum magis probabilium nullam esse habendam rationem, quia probabiliora veris quamplurimis, sæpè falsa esse possunt: quod tamen neutiquam admittendum quia contra omnium est sensum Scriptorum, immò & Pontificum, vt videri potest in Decretis præsertim Alexandri VII. Prætereà si probabiliora esse falsa possunt, id certè de minùs probabilibus conuenientius & frequentiùs affirmandum: Ergo cùm hîc & nunc hoc, quod minùs probabile occurrit, falsum esse possit, nequit vt verum absolutè concipi, dum minùs proximum vero iudicatur. Patet. Nam id, quod est probabilius, reijcitur, quia falsum esse potest: sed pro falsitate minùs probabilis maius est fundamentum: ergo nequit assensu absoluto teneri. Quod vrgeo. Nam propterea minùs probabile ex imperio voluntatis terminare posse assensum dicitur, quia magis probabile falsum esse potest: Atqui licet ita esse queat, hic & nunc non est cur tale iudicetur, & ita verum esse verosimilius & propinquius: & alioqui ex tali existimatione possibilis falsitatis non crescunt fundamenta pro veritate, in minùs probabili, sed verissimè vt minùs verosimilis æstimatur: Ergo existimatione præfata non obstante nequit circa illam assensus absolutus versari.

Export TEI

224

*Pergit Auctor, & addit non sequi absur

Export TEI

Responsio, quæ non satisfacere ostenditur.

dum in obiectione propositum: nam qui assentitur opinioni minùs probabili, iudicat quidem illam esse veram, sed simul non iudicat veram esse oppositam, aut veriorem: neque enim idem est esse probabile, & esse verum: probabilius, & verius, nisi termini sumentur in sensu translatitio: quia simul iudico vtramque opinionem esse probabilem, non tamen simul iudico vtramque esse veram: quia licet opinio sit certò probabilis, non tamen est certò vera. Intellectus ergo pro priori solùm iudicat vtramque partem magno niti fundamento, sed vnam paulo maiore non determinante ad assensum, & ideò ex imperio voluntatis potest oppositæ assensum præstare. Vbi quidem negari nequit quod assumitur: reuera enim aliud est opinionem censeri verosimiliorem, aliud absolutè veram, quod per assensum habetur: nihilominùs robur argumenti perstat iuxta formam, qua à nobis efformatum, & seruatur vsque ad verba illa, Quod est impoßibile. Licet enim quis non iudicet veram, iudicat verosimiliorem: sententiam autem minus verosimilem nequit assensu complecti, quia sic iudicat esse absolutè veram: implicat autem talem iudicari, & nihilominùs oppositam similiorem & proximiorem vero. Quòd si in argumento asseritur aut supponitur, eum qui iudicat sententiam probabiliorem, eo ipso veriorem iudicare, ita vt absoluto assensu veritatem eiusdem obiectiuam amplectatur, iuxta id quod communiter accidit est accipiendum, & tunc atque aliàs verior dici potest, id est verosimilior, iuxta receptum Scholarum loquendi modum. Constatque: nam si in rigore verior diceretur quàm opposita, hæc diceretur vera: sicut cùm probabilior dicitur, opposita censetur probabilis. Est autem manifesta implicatio in eo quòd opposita vera dicatur: nequeunt enim esse simul veræ, & ita neque tales iudicari. Quidquid ergo de argumento sit, iuxta formam præfatam videtur euidens à nobis instructa probatio.

Export TEI

225

*Sicut & illa, quæ priori loco à nobis ad

Export TEI

Repugnantiam mutationis, ex qua contra Auctorem actũactum, vt ille defendat, efficaciter impugnatus.

hibita n. 198. pro stabilita ibidem positione circa opiniones æquè probabiles: pro qua, quia contra theses huius & præcedentis quæstionis versatur, aduersus omnes à se positas sic ab Auctore proponitur num. 53. Si intellectus per voluntatis imperium flecti posset modo dicto, posset etiam toties quoties mutare sententiam, & statim post aliquod creditum vt verum, existimare illud esse falsum: iterumque statim post illud ipsum verum reputare; etsi nulla noua ratio mouens intellectum succederet, quia totum pendet ab arbitrio libertatis. At consequens est falsum, & contra experientiam. Ergo &c. Respondet retorquendo argumentum in voluntate, in qua similis mutatio repugnat, quamuis sit certum posse eligere bonum æquale, immò & minus, dum noua ratio pro mutatione affectus non occurrit. Deinde directè respondens ait voluntatem humanam non posse nisi difficulter mutare suos actus, si motiua aut circumstantiæ non mutentur: quia actus nostri deliberati aliquid participant de absoluta immutabilitate voluntatis Angelicæ, vt constat experientia. Idem autem est de intellectu, qui in obscuris assentiri non potest sine imperio voluntatis, quod si non mutetur, dissentire non potest obiecto, cui antea assensum præbuit: vnde difficultas tota, aut etiam impossibilitas ad imperium voluntatis reuocatur, quo sublato, aut mutato nulla superest difficultas aut impossibilitas mutandi opinionem. Sic vir doctus ad Ordinem Dominicanorum vocatus à Deo, aut Minorum, & ad sanctitatem illorum Ordinum de repente valde affectus, facilè mutat opiniones suas, doctrinæque sui Ordinis adhæret, quam anteà reputabat minùs probabilem, & si nulla noua motiua ad mouendum intellectum suppetant. Rationem autem æquiuocationis hac in re ex ignorantia naturæ imperij oriri affirmat, quod non est actus vtcumque dicens. Volo hunc, volo illum assensum: sed opus est vt bonum aliquod appareat in tali assensu, in quod voluntas feratur, quia solum bonum est obiectum voluntatis, quæ in suis affectibus nequit eam, quæ obijcitur, habere mutationem.

Export TEI

226

*Sed hæc non satisfacere manifestè osten

Export TEI

Pergit impugnatio.

ditur. Nam quod ad voluntatem attinet, licet frequenter ita non accidat, absoluta est tamen in illa potestas ad huiusmodi mutationem, quia & |

p. 65

plena libertas, vnde gratis dicitur immutabilitatem AngelicāAngelicam aliquatenus imitari. Et licet cùm assensum imperat, bonum aliquid intendat, ipsum suæ libertatis exercitium potest vt bonum appetere. Sicut cùm ex duobus bonis æqualibus vnum eorum eligit, ibi libertatis suæ exercitium solùm videtur intendere, & multò id potius quando eligit minùs bonum. Atqui posita non solùm physica, sed etiam morali potestate, repugnantia à nobis adducta clarè dispicitur: quæ tamen in nullo est actu, etiam minùs frequenti, vllatenus admittenda. Vocatus ad Ordinem Religiosum, aut opiniones non mutat interius, aut obligatus oppositas defendere, circa eas studium profundius impendit, & noua fundamenta adinuenit, quibus ad interiorem mutationem moueatur. Et quidem sic arguens videat an sic vocatus opiniones altè animo infixas cum alijs ex diametro oppositis commutaret. Vbi quid ego, si ita accideret, nec nouo donarer lumine, fuissem facturus, conscientiæ meæ inspectori reseruo.

Export TEI

227

*Pro Assertione nostra probanda quando

Export TEI

Argumento ex paritate testium vt respondeatur.

opiniones sunt æquè probabiles nu. 200. id attulimus, quòd à Mercoro tactum sibi obijcit Auctor nu. 33, & pro inæqualibus est vrgentius in hunc modum: Testes contrarij in essentialibus nihil probant, si concordari non possint, immò suspecti sunt de falso, etsi probarent, si non essent contrarij, vt pluribus tradunt Ferinacius de Testibus quæst. 65. & Carena de Officio. S. Inquisitionis par. 3. tit. 6. §. 7. Ergo motiua probabilia inter se pugnantia neutram partem reddunt credibilem, quia quantùm valet vnum motiuum ad persuadendum, tantùm immò plus valet alterum potentius ad dissuadendum. Ad quod respondet Farinacium & Carenam, aliosque tractantes de testibus loqui solùm pro foro externo, in quo vt quis legitimè damnetur, probatio criminis debet esse plena: at quando testes æquè digni fide contraria dicunt, crimen non plenè probatur, ideoque accusatoris testimonium pro nullo reputatur à iudice quantùm spectat ad ferendam sententiam condemnatoriam partis accusatæ, cui in obscuris fauendum est iuxta regulas vtriusque iuris. Verum hinc non sequitur motiua opposita non reddere partem vtramque aliquo modo credibilem: certum enim est omne motiuum probabile, etiam in contradictione probabilioris solicitare mentem ad assensum, quod fieri non posset, nisi redderet obiectum suum aliquomodo credibile; nemo enim solicitatur ad credendum quod non est creeibile. Ergo vtraque pars est credibilis; etsi nulla earum sit certa, aut plenè probata: nam vt assensus aliquis sit probabilis non requiritur plena obiecti probatio, vt notum est. Quòd autem vnum motiuum attrahat, & alterum retrahat mentem ab assensu præstando, efficaciter probat vtramque contradictionis partem esse credibilem. Sic tandem addit: & vt nullitatem argumenti meliùs percipias, considera illud in voluntate, eiusque electione, & statim videbis quòd nihil valeat.

Export TEI

228

*Sed verò responsio ista minimè vim ra

Export TEI

Sed in congrua ostenditur responsio.

tionis euacuat, vt ex adductis à nobis citato nu. 200. videtur apertè conuinci. Licet ergo leges de testibus disponentes forum respiciant externum, id certè pro eo statuunt foro, quod animum iudicis confirmare possit, vt ibidem ostendimus: quod quidem testium paritate stante nequit obtineri, quia nequit prudens formari iudicium. Vnde etiamsi lex specialis non esset id prohibens, non posset iudex quemquam paritate dicta existente condemnare. Prætereà non videtur cur nequeat iudex paritate tali posita reum condemnare. Licet enim id videatur prohibere lex, rationi tamen eius standum est potiùs, quàm verbis: ideò enim prohibet, quia ea stante nequit iudex motum animi sui confirmare: Atqui potest iuxta præfatum dicendi modum, ergo & condemnare. Si dicas probabiliorem sequi debere sententiam, neque id obstat: nam electione partis cuiusuis ex dictis practicè redditur probabilior iuxta Auctorem, de quo ille Quæst. 8. Assert. 4. Non ergo est pars vtraque probabilis, neque ad assensum solicitat, sed tantùm remotè, quia si testes alterius deessent, aut cum proportione minuerentur, sufficiens pro condemnatione esset. Quod autem nullitas argumenti non extet ex eo quod in voluntate accidit, videtur apertum, quia pro eo nulla ratio affertur, neque afferri posse videtur. Amari ex propositis bonis quodcumque potest, quia vnum alterius non tollit bonitatem: sed credi testibus non debet contra se habentibus alios, quia eorum testimonium aduersantium dictis infirmatur, vt est luce meridiana clarius. Pro quo hæc satis.

SECTIO XXIV.

Pro Assertione Secunda quæ obijciuntur penitus enodata.

Resolutio Quæstionis præsentis, sicut & præcedentis ampliùs roboratur.